daha detaylı bilgi

VİTES KUTUSU
Görevi: Motorun özelliklerini hareket iletimiyle uyumlu hale getirmek için motor ile tekerlekler
arasında bir vites kutusu takılmış olması zorunludur.
Vites kutusu şunları sağlar: Motor bütün hareket durumlarında güç yeteneği bulunan devir sayısı
sahasının içinde kalır. İlk harekete başlamak hızlanmak düz yolda ve yokuşa hareket etmek için
tekerleklerde uygun bir döndürme momenti sağlanır. Taşıt geri yönde hareket edebilir.
Vitese geçme durumuna göre:
1)
Kayıcı dişli tip
2)
Kayıcı manşonlu tip
3)
Senkromençli tip
1) Kayıcı dişli tip: Ana mil ,kamalı mil şeklinde yapılmıştır. Onun üstüne dişliler yan taraftan takılır
grup mili üzerindeki dişliler dönmeyecek şekilde düzenlenmiştir. Bütün dişliler düzdür. Bir vitese
takılması için bir dişli kamalı milin üstün eyerleştirilmiş bir vites çatalının yardımı ile sürülür ve grup
mili dişlisi ile kaynaştırılır.
2) Kayıcı manşonlu tip: Kayıcı maşonlu vites kutusunda dişliler sürekli kaynaşmış durumda
bulunurlar, vitesin takılmasında kayıcı manşon vites dişlisinin vites değiştirme dişleri üzerine sürülür.
Bu sırada kayıcı manşonun iç tırnakları vites değiştirme dişlileri ile kaynaşır. Geri vites hareketinde ise
grup milinden kamalı mile hareket geçişi bir ara dişli üzerinden sağlanır.
3) Senkromençli vites kutusu: Senkromençli vites kutularında kamalı mil ile vites dişlileri arasındaki
dönüşün e4şitolmasını bir senkromenç sistemi sağlar bu sayede vitese takılmasında ara debriyaj ve ara
gaz verilmesine gerek kalmaz. Vitese takma kolaylığı ve vites kutusunun korunmasını sağlar.
NORMAL VİTES KUTULARI
a-) Çalışma Prensibi: Giriş miline gelen güç kamalı mile iletilir. Kamalı mil üzerinde vites dişlileri
vardır.Vitese geçirileceği zaman vites koluna bağlı, vites kutusu içerisindeki ay, vites dişlisini iterek
vitese geçmeği sağlar.Vites kutusu değişik yüklerde değişik güç imkanları sağlayan bir güç aktarma
organıdır.
b-) Parçaları: Vites kolu, Vites kutusu gövdesi, Giriş mili, Vites dişlileri, Manşonlar, Geri vites dişlisi,
Yağ keçeleri, Kilometre saati dişlileri, Kamalı mil, Grup dişlileri, Senkronize bileziği, Sekmanlar,
Bilyalar ve yataklar, Tırnaklar, Giriş mili muhafazası, Doldurma boşaltma tapası
c-) Sökülüp Takılması: Vites kutusunun yağ boşaltma tapasını söküp yağı boşaltın. Kilometre saati
kablosunu vites kutusundan sökün. Vitese geçirme kollarını, vites kutusundan ayırın. El freni, vites
kutusuna monteli ise el freni bağlantılarını sökün. Şaftı araçtan sökün. Vites kutusunun şasi
bağlantılarını sökün. Vites kutusunu kavrama muhafazasına bağlayan vidaları sökün. Vites kutusunu
aracın arka tarafına doğru sökün. Vites kutusunu yere indirin. Vites kutusu kapağını, gövdeye bağlayan
cıvataları sökün. Vites kutusu kapağını, contayı yırtmadan kaldırın. Contayı alın. Grup milini ve geri
vites milini kilitleyen tespit pimini zımba, çekiç kullanarak çıkartın. Vites kutusu kuyruk kısmını
gövdeye bağlayan vidaları sökün. Grup milini sağa sola oynatarak yerinden çıkartın. Vites kutusu kamalı
mil muhafazasını komple olarak dışarı alın.
DİKKAT: Kılavuz yatağı masuralarından birkaç tanesi vites kutusu içine düşebilir. Kamalı mil
üzerindeki dişlileri ve parçaları sökün. Kamalı mil bilyası yatağını muhafazasına tespit eden sekmanı
çıkarın. Kamalı mili arka taraftan plastik çekiçle vurarak, bilyayı yatakla birlikte çıkartın. Kamalı mil
bilyası yatağı değiştirilecek ise uç taraftaki sekmanı çıkarın. Kilometre saati dişlisini çıkarın. Pres ile
kamalı mil üzerine basarak eski bilyalı yatağı çıkarın ve yenisini takın. Vites kutusunun ön tarafındaki
giriş mili muhafazasını çıkarın. Plastik çekiç ile iç taraftan vurarak kavrama milini ve bilyalı yatağını ön
taraftan çıkarın. Kılavuz yatağı içindeki masuraları toplayın ve kaybolmamasına dikkat edin. Pirinç
zımba ve çekiçle, geri vites avara dişlisi milini vites kutusunun arka tarafından çıkarın. Geri vites avara
dişlisini alın. Grup dişlilerini vites kutusundan dışarıya alın. Yardımcı grup milini dışarı çıkarın,
dayanma rondelalarını, masuraları, ara kovanı grup dişlilerinin içinden ayırın. Vites kutusu kapağındaki
vitese geçirme düzenini sökün. Takarken aynı işlemleri tersten uygulayın.
d-) Görevleri:
1. Uygun değerde moment artışı sağlamak
2. Yol ve trafik şartlarına göre uygun hız sağlamak
3. Taşıta geri hareketi sağlamak
4. Motorla tekerler arasındaki irtibatı gerektiğinde kesmek
e-) Çeşitleri:
1. Kayıcı Dişli Tip
2. Daimi İştirakli
3. Senkromençli
1. Kayıcı Dişli Tip Vites Kutuları
Çeşitli vites durumlarının elde edilmesi bir takım dişlilerin milleri üzerinde kaydırılması ile
gerçekleştirilen vites kutusudur. Günümüzde otomotiv sanayiinde kullanılmamaktadır.
2. Daimi İştirakli Vites Kutuları
Bu tiplerde genellikle helisel dişliler kullanılmaktadır. Kamalı mil üzerindeki dişliler gruptaki
karşılıklarıyla daimi olarak iştirak durumundadır; fakat kamalı mil üzerinde yataklanmış olup serbestçe
dönebilir. İstenen vites durumunu veren dişlinin dönme hareketinin kamalı mile geçişi, kamalı mil ile
birlikte dönen kayıcı bir kurt dişli kavramanın, dişliye kavrattırılmasıyla mümkün olur. Bu kavrama
yandan kavraşan bir dişliden ibaret olup hiçbir şekilde kayma meydana gelmez. Bazılarında ise az
kullanılmaları nedeniyle 1.ve geri vites dişlileri kayıcı tip yapılmaktadır.
3. Senkromençli Tip Vites Kutuları
Günümüzde hemen hemen bütün otomobil ve ağır vasıtalarda kullanılan geliştirilmiş bir vites
kutusudur. Kayıcı dişli ve daimi iştirakli vites kutularında karşılaşılan ve çok önem arz eden problem bu
kutuda ortadan kaldırılmıştır. Şöyle ki; vites değişimi esnasında ayrılan dişli atalet nedeni ile veya araç
tekerleklerinin etkisi ile (zorlanması ile) bir miktar dönmeye devam edecektir, bu dişlinin diğer bir dişli
ile kavraşması durumunda da diş uçları dönmenin etkisi ile bir miktar sürtünecek ve kısa zamanda
kırılacak yada aşınacaktır. Bu mahsuru gidermek amacı ile, kavraşacak iki ünitenin önceden eşit dönme
hızına gelmesini sağlayacak bir tertibat ilave edilerek bu günkü Senkromençli vites kutuları elde
edilmiştir. Senkromenç tertibatı genellikle iki ana kısımdan meydana gelmiştir. Bunlar sürtünmeli
kavrama ve dişli manşondur. Yine yapı itibarı ile senkromenç tertibatları konik kavrama tipi ve pimli
olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Konik Kavrama Tip Senkromenç Tertibatı
Bu tip senkromenç tertibatında kamalı mile takılı bulunan göbek dişlisinin üzerinde kayabilen içten dişli
bir manşon bulunmaktadır. Dişlinin iki tarafında içten konik ve sürtünmeli kavramanın bir parçasını
teşkil eden bronz halkalar bulunur. Dişli ile manşon arasındaki tırnaklar bronz senkromenç halkalarının
dişli ile dönmesini sağlar. Bu tırnakların üstünde bulunan bir çıkıntı manşonun içerisindeki yuvaya
oturur. Vites boş durumda iken manşon senkromenç göbek dişlisini tam ortalamış durumdadır.
Senkromenç halkalarının hiç birisi dişliler üzerindeki konik yüzeyleri iletilmemiş durumda olduğundan
kamalı mil ile bu dişliler arasında bir bağlantı yoktur. Vites kolu ve ondan hareket alan çatal, manşonu
bir tarafa doğru itecek olursa manşon önce tırnakları beraber kaydırarak senkromenç halkasını dişli
üzerindeki konikle kavrattırır. Böylece kamalı milin hareketi birlikte dönmekte olan senkromenç göbek
dişlisi, manşon ve senkromenç halkası aracılığı ile dişliye iletilmiş olur, dolayısıyla kamalı mil, manşon
ve dişli aynı hızla dönerler. Bu sırada manşon dişliye doğru kayma hareketine devam ederek dişli
üzerindeki karşılığı ile sessiz ve kolayca kavraşmış olur.
b) Pimli Senkromenç Tertibatı
Bu tip senkromenç tertibatı çalışma prensibi yönünden konik kavrama tipi senkromenç tertibatının
aynısıdır.
Ortalama Vites Kutusu Verimleri: Vites kutusu verimine etki eden faktörler şunlardır:
1.
Dişlilerdeki sürtünme kayıpları
2.
Yataklardaki sürtünme kayıpları
3.
Dişlilerin yağa çarpmasıyla oluşan kayıplar.
Vites kademesi
otomatik (%)
st.3 ileri 1 geri (%) st.4 ileri 1 geri (%)
1
87
95
94
2
90
97
96
3
93
99
97,5
4
-------99
Vites kademelerinin seçimi: Vasıta hareket halinde iken, bazı dış etkiler ile vites kademesi seçmek
gerekir, bu dış etkiler şunlardır.
1.
Hava Direnci: Taşıt hızına bağlı olarak değişir.
2.
Yokuş Direnci :Taşıt ağılığına ve eğime bağlıdır.
3.
Yuvarlanma Direnci: Tekerleğin dönmesine karşı gelen dirençlerdir.
4.
Transmisyon Direnci: Sürtünmeden dolayı oluşan dirençlerdir.
DİŞLİ ORANLARININ BULUNMASI
Güç aktarma organlarında,vites kutusu ve diferansiyel olmak üzere iki kısımda moment artışı (hız
düşümü) vardır. Taşıtlarda genellikle diferansiyel dişli oranı tek ve sabittir. Ticari amaçlı taşıtlarda
güç/ağırlık oranı düşük olduğundan vites kutusu fazla vites kademesi gerektirir. Fakat bu durum vites
kutusunun büyüklüğünü artıracağından diferansiyeldeki dişli oranı sayısı 1 den fazla yapılabilir.
Genellikle 2 oran yeterlidir. Bu tip diferansiyellerde çift redüksiyonlu diferansiyel adı kullanılmaktadır.
Geometrik Dizi Metodu:
1.vites: r1
r4=1
2.vites: r2
r3=K
r1/r2=r2/r3=r3/r4=K
3.vites: r3
r2=K²
4.vites: r4
r1=K³
Vmin/Vmax=nmin/nmax
Vites kutusu arızaları:
1. Vitese geçişte güçlük
aKavrama tam ayırmıyor
bVites kolları ayarsız
cSenkromenç tertibatı arızalı
2. Vitesten çıkışta güçlük
aKavrama tam ayırmıyor
bMafsallar yağsız
cKenetleme bilyasında sıkışma
3. Vites kutusu hareket iletmiyor
aKavramada kayma
bDişlilerde sıyrılma
cKırılmış dişli veya mil
4. Vites boşta iken ses
aDişlilerde aşınma
bMotor ve vites kutusu aynı eksende değil
cAşınmış veya yağsız kalmış yataklar
5. Vites durumunda iken ses
aKavrama diski bozuk
bMotor titreşim damperi bozuk
cDişlilerde aşınma
dKilometre dişlisi aşınmış
Arıza Teşhis ve Giderme Tablosu:
ARIZA
MUHTEMEL SEBEP
GİDERİLMESİ
1-) Vitesten atıyor.
a-) Dişlinin aşınmış olmasıdır.
Değiştirin.
b-) Senkromenç bileziği aşınmıştır.
Değiştirin.
c-) Atan vitesin dişlisi aşınmış, kırılmıştır.
Değiştirin.
2-) Vites kutusundan
a-) Giriş mili içindeki masuralı bilyanın aşınmasıdır.
Değiştirin.
ses geliyor.
3-) Vitese geçmiyor.
a-) Senkronize bileziğin kırılması veya aşınmasıdır.
Değiştirin.
4-) Vites kutusundan
a-) Yağ keçelerinin veya contaların aşınmış olmasıdır.
Değiştirin.
yağ sızıyor.
b-) Vites kutusundaki bağlantı kapaklarının cıvatalarıSıkınız.
nın gevşemiş olmasıdır.
5-) Vitese takıldığı
a-) Giriş milinin kırılmış olmasıdır.
Değiştirin.
halde araç hareket etmiyor.
6-) Kilometre saati
a-) Kilometre dişlisinin aşınması veya kırılmasıdır.
Değiştirin.
çalışmıyor.
7-) Geri vites lambası
a-) Geri vites müşürünün bozulmasıdır.
Değiştirin.
yanmıyor.
b-) Fişlerinin çıkmasıdır.
Fişleri yerine takın
Geri Dönüş