bosna hersek`te türkçe öğretimi ve öğrenciler açısından

bosna hersek`te türkçe öğretimi ve öğrenciler açısından

BOSNA HERSEK’TE TÜRKÇE Ö RET M VE Ö RENC LER
AÇISINDAN PROBLEMLER
TURKISH TEACHING AND PROBLEMS OF TURKISH TEACHING IN
BOSNIA-HERZEGOVINA BY STUDENTS
Samira OSMANBEGOV Ç-BAK
Ç*
Mustafa ARSLAN**
Öz
Bu çalı manın amacı, Bosna Hersek’te Türkçe ö retimi ve problemlerini bir
yöntem kapsamında incelemektir. Ara tırmanın evrenini Saraybosna, Zenica,
Tuzla Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde okuyan ö renciler
olu turmaktadır. Ara tırmada kullanılan örneklem ise 3 ve 4. sınıf ö rencileridir.
Ara tırmanın verileri 23 açık uçlu görü me sorusu olu turularak görü me yöntemi
ile toplanmı tır. Görü me ölçe i olu turulurken öncelikle ilgili kaynaklar taranmı ,
uzman görü ü alınmı ve ön bir uygulama çalı ması yürütülmü tür. Verilerin
çözümlenmesinde betimsel analiz ve içerik analizi yapılmı tır. Ara tırmanın
güvenirlili i için verilerin analizinden elde edilen sonuç 62,0 olarak saptanmı ve
güvenirlilik teyit edilmi tir. Ana dilde e itim verilmesi, Türkçe ve Bo nakçanın
cümle yapılarının farklı olması, pratik yapma imkânının olmaması, e itim
müfredatının yetersiz ve alan uzmanı ö retim görevlisinin eksikli i oldu u gibi
temel sorunlar tespit edilmi tir.
Anahtar Kelimeler: Bosna-Hersek, Türkçe Ö retimi Problemleri.
Abstract
The aim of this study is to methodologically analyze problems in the
teaching of the Turkish language in Bosnia and Herzegovina. The research work is
composed of the third and fourth year students studying in the departments of
Turkish Language and Literature at the Universities of Sarajevo, Zenica and Tuzla.
Research data were collected by interview method consisting of 23 questions. For
setting the parameters for the interview, the first thing done was the review of the
literature, then professional opinions were taken into account and a test interview
was done. Descriptive method and content analysis were used in the data analysis.
Results on the reliability of data show 62%, by which the validity of research is
secured. The main identified problems were: using mother tongue in teaching,
*
International Burch University, Doktora Ö rencisi, [email protected]
**
Doç.Dr. International Burch University, Türk Dili ve Edebiyatı Ö retmenli i Bölümü, [email protected]
- 101 different sentence structures of compared languages, the lack of possibilities for
using the foreign language in practice, deficiencies in the curriculum, and the lack
of higher educated teachers.
Keywords: Bosnia and Herzegovina, Turkish Teaching, the Problems of
Teaching of the Turkish Language.
Giri
Yabancı dil ö retimi, e itimin önemli bir alanıdır. Bireylerin bir
yabancı dil ö renmesi onların hayattaki ba arılarına etki eder. Bireylere
farklı kültürleri ö renme fırsatı sunar. Bu ba lamda tarihi süreçte Bosna
Hersek halkı Osmanlı vasıtasıyla Türkçe ö renmi ve Türk kültüründen
etkilenmi tir. Bu etkile imin bir sonucu olarak bugün Bosna Hersek
üniversitelerinde Türkçe yabancı dil olarak okutulmaktadır.
Bosna Hersek'
in 1463 yılında Osmanlı idaresine girmesiyle yerli
halk Türk dili, edebiyatı ve kültürüyle tanı mı ve Balkan Slav dillerine
(Bo nakça-Sırpça-Hırvatça) Türkçeden sayısız ödünçlemeler yapılmı tır.
Edebiyat, bilim, siyaset, idare, sanat, kültür ve askeri olmak üzere birçok
alanda Osmanlı Türkçesinden sözcükler Balkan Slav dillerine geçmi tir
(Filan, 2001: 6). Türkçe kelimeler, deyimler, kalıpla mı sözler Bo nakçaSırpça ve Hırvatçanın ses, yapı ve cümlelerine güçlü bir ekilde yerle mi
ve öyle ki zamanla edebî metinlerde de kullanılır hale gelmi tir.
Bo nakların, Osmanlı ile birlikte slamiyet’i kabul etmeleri onların
sosyokültürel ya amlarında büyük de i iklikler olu turmu tur (Nurki ,
2007: 63-69).
Balkan Slav dillerine Osmanlı Türkçesinden geçen kelimeler üzerine
çe itli çalı malar yapılmı tır. Škalji , (1966) Balkan Slav dillerinde 8.742
adet Türkçe kelimeyi tespit etmi ve Turcizmu u Sırpskohrvatskom jeziku
adlı eserinde bu kelimeleri göstermi tir. Bo nakça-Hırvatça-Sırpçaya
yapılan Türkçe ödünçlemelere Balkan Slav dillerinde Turcizam (Turkizm)
adı verilmi tir. Škalji , eserinin giri bölümünde
Hırvat-Sırp ve
Bo nakların Osmanlı ile ilk temasına de inmi , Bo nakların Müslüman
olmasıyla askeriyeden yönetime, dinden edebiyata, yemek adlarından
mahalle-yer isimlerine, lakaplara kadar hayatın her alanına nüfuz etmi bu
Türkçe unsurları gruplandırmı , yapıtının sonuna da bir sözlük eklemi tir.
Özellikle Bo nak halk edebiyatı ba ta olmak üzere Türkçe kelimeler,
Bo nak edebiyatının ayrılmaz bir unsuru haline gelmi tir. Bo nak anonim
halk edebiyatının önemli bir türü olan Sevdalinkalarda bu durum açıkça
görülmektedir. Türk halk türkülerine benzeyen sevda konuları i lenen
- 102 Sevdalinkalarda kullanılan Türkçe motifler (kelimeler) bu edebi ürünlerin
ayrılmaz birer parçasıdır (Popri i Vrani , 2005:102).
Avusturya-Macaristan mparatorlu u tarafından Bosna Hersek’in
i gal edilmesiyle Bo naklar yeni bir siyasal, ekonomik ve kültürsel
de i imle kar ıla mı lardır. Avusturya-Macaristan mparatorlu u’nun
Bosna’ya gelmesi, Bo naklar için bir medeniyetin sonu ve ba ka bir
medeniyetin ba langıcıdır. Bo naklar farklı bir kültür ve hayat biçimiyle
tanı mı lardır. Bundan dolayı bu süreç Bo naklar için zor ve a ır olmu tur
( mamoviç, 1996: 361). Osmanlı kültürünün yerini Avusturya- Macaristan
kültürü almaya ba lamı tır. Bu duruma paralel olarak Osmanlı kültürüne
ait tüm izlerle birlikte Türkçe kelimeler de Bo nakçadaki eski önemini
yitirmi tir.
1950 yılında Saraybosna Üniversitesi Felsefe Fakültesi’nin
kurulmasıyla birlikte Do u Dilleri Filoloji Ana Bilimi Dalı kurulmu ve
Arapça, Farsça ve Türkçe ö retilmi tir. Bu bölümün asıl amacı Bosna’nın
tarihi ve kültürel mirasını ara tırmaktır. 1950 yılında aynı amaca hizmet
etmek üzere açılan Saraybosna arkiyat Enstitüsü’nde Türk Dili ve
Edebiyatı bölümü açılmı tır. Enstitüde Türk dili, tarihi, kültürü, sanatı gibi
alanlarda bilimsel ve akademik düzeyde faaliyetler yürütülmektedir.
Bosna’da 2005 akademik yılında Zenica ve Tuzla Üniversitelerinde E itim
Fakültesi bünyesinde Türk Dili ve Edebiyatı bölümleri e itime ba lamı tır.
Tuzla ve Zenicadaki bölümler T KA ve Yunus Emre Kültür Merkezi
tarafından desteklenmektedir. 2008/2009 akademik yılında Saraybosna’da
International Burch University ile birlikte Türk Dili ve Edebiyatı
Ö retmenli i bölümü açılmı tır. Bölümün ders müfredatı, Türkiye’deki
Türk Dili ve Edebiyatı Ö retmenli i bölüm programına göre
düzenlenmi tir (Solak, 2011:167-169).
Bo nakça ve Türkçe köken (men e) olarak farkı dil aile grubuna
aittirler. Bo nakça, Hint Avrupa dil ailesinin Slav koluna girmektedir.
Dünyada en yaygın olan bu dil ailesi, Türkçenin girdi i Ural Altay dil
ailesinden men e ve yapı bakımından farklıdır. Hint Avrupa dilleri çekimli,
Ural-Altay dilleri sondan eklemeli dilerlerdir. Çekimli dillerde kelime
yaparken ve çekim sırasında çok defa köklerde bir de i me olmaktadır.
Bazen az sayıda ekler kullanılmakla beraber, umumiyetle gramer ifadeleri
kökün bir içten kırılma ila aldı ı de i ik ekillerle kar ılanmaktadır. Bazı
dillerde bu de i iklik çok defa kökü tanınmaz bir hale getirir (Ergin, 1983:
8).
Bosna’da Türkçe ö retiminin ve ö reniminin bugünkü gelmi
oldu u durumu anlamak ve çözüm önerileri sunmak üzere yapılmı olan
bu ara tırmada Türkçe ve Bo nakçanın yapısal özelliklerinden kaynaklanan
zorluklar da saptanmaya çalı ılmı tır.
- 103 Yöntem
Bu ara tırmanın amacı, Bosna Hersek örne i üzerinden Türkçenin
yabancı dil olarak ö retiminde ve ö reniminde kar ıla ılan sorunları nitel
ara tırma yöntemlerinden yarı yapılandırılmı
anket modeliyle
belirlemektir. Bu ba lamda üniversite 3. ve 4. sınıf ö rencilerinin
görü lerine ba vurulmu , elde edilen veriler analiz edildikten sonra
yorumlanmı
ve
sorunların
giderilmesine
yönelik
önerilerde
bulunulmu tur.
Evren ve Örneklem
Ara tırma, Sarayevo Üniversitesi Felsefe Fakültesi arkiyat Bölümü,
Tuzla Üniversitesi Felsefe Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ve
Zenica Üniversitesi E itim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'
nde
okuyan 3. ve 4. sınıf ö rencileriyle yürütülmü tür. Bu ara tırma
kapsamında, söz konusu bölümlerde okuyan 47 ö renciyle açık görü me
yapılmı tır. Ara tırma evreni olarak 3. ve 4. sınıf ö rencilerinin
seçilmesinin nedeni, Bosna-Hersek'
te yüksek e itimde Türkçenin yabancı
dil olarak ö renilme zorluklarını daha iyi bir ekilde anlayabileceklerinin
ve algılayabileceklerinin dü ünülmesidir.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Verilerin toplanması, yarı yapılandırılmı sorulardan olu an açık
görü me
formu
kullanılarak
adaylarla
yüz
yüze
görü erek
gerçekle tirilmi tir. Yarı yapılandırılmı görü mede, katılımcıya önceden
belirlenmi sorular yöneltilmi tir. Bunun yanı sıra gerekli görülen yerlerde
yeni sorular sorulmu veya bazı soruların sorulmasından vazgeçilmi tir.
Bulgu ve Yorumlar
Açık görü meye, gönüllü olarak Bosna Hersek’te Sarayevo, Tuzla,
Zenica Üniversitelerinin Türkoloji bölümlerinin 3. ve 4. sınıflarına devam
eden ö renciler katılmı tır. Sarayevo Üniversitesi’nden 12, Zenica
Üniversitesi’nden 9 ve Tuzla Üniversitesi’nden 26 olmak üzere toplam 47
ö renci ara tırmaya katılmı tır. Onların Bosna Hersek’teki Türkçe ö retimi
ve ö renimi ile ilgili görü leri alınarak mevcut olan problemler saptanmaya
çalı ılmı tır.
Tablo 1: Bosna Hersekte Türkçe ö retimi ve sorunları kapsamında adaylara
yöneltilen sorular ve yanıtları
Açık görü mede Bosna Hersek’te Türkçe
ö retimi üzerine adaylara yöneltilen sorular.
Cinsiyet
Adayların görü leri
f
%
Erkek
9
19.
- 104 Bayan
35
Uyruk
Bo nak
37
Merak
Di er
Evet
1
44
Hayır
Evet
3
37
Hayır
9
Evet
25
Hayır
22
Evet
11
Hayır
35
Evet
14
Hayır
33
Ö retim görevlisinin
yetersizli i
Dil yapısının farklı
olması
Sık pratik yapma
fırsatının olmaması
Evet
6
30
Hayır
17
Anadili
28
Türkçe
19
Dilbiligisi-Çeviri
Yöntemi
Dinleme-Anlama
13
Türkçe ö renmenizde Türkiye ile Bosna
kültürel ba ları etkili mi?
Üniversiten önce Türkçeye olan ilginiz.
Üniversiteden önce Türkçe ö rendiniz mi?
stedi im bölüme giremedi im için Türkçe
bölümüne girmek zorunda kaldım
Türkçe ö renirken kar ıla tı ınız sorunları
nelerdir?
Türkçe cümle yapısını ö renmek size zor
geliyor mu?
Türkçe derslerinde hangi dil daha çok kullanılır
Türkçe ö retiminde hangi beceriniz daha çok
geli ti.
17
20
3
1
74.
5
78,
7
2.1
96.
6
6.4
78.
7
19.
1
53,
2
46,
8
23.
4
74.
5
29.
8
70.
2
12.
8
36.
2
42.
6
63.
8
36.
2
59.
6
40.
4
27.
7
6.4
- 105 -
Haftada kaç saat Türkçe dersi var?
Ö rencilerin okudukları kitap sayısı
Ö rencilerin Türkçe seviyesi
Ö rencilerin Türkçe ile ifade edemedikleri
durumlarda ngilizceyi kullanmaları
Hangi amaçla Türkçe ö renmek istiyorsunuz.
Ö rencilerinin çalı mak istedikleri alanlar
Okuma-Anlama
Konu ma
4
5
Bütün Yöntemler
22
4 saat
7
6 saat
6
8 saat
7
10 saat
10 saatten fazla
3
22
0-5 arası kitap
26
5-10 arası kitap
11
10-20 arası kitap
20-30 arası kitap
30 – yukarısı kitap
3
2
5
Temel
18
Orta
15
leri
7
Evet
24
Hayır
23
Ekonomik gerekçeler
7
Kültürel de erler
11
Akademik çalı malar
18
Sempati
8
Amacım yok
Bilim ve e itim
3
19
8.5
10.
6
46.
8
14.
9
12.
8
14.
9
6.7
48.
9
55.
3
23.
4
6.4
4.3
10.
6
38.
3
31.
9
14.
9
51.
1
48.
9
14.
9
23.
4
38.
3
17.
0
6.4
40.
- 106 -
Türkçe ö renenler için hazırlanmı Türkçe
Bo nakça-Bo nakça Türkçe sözlükler var mı?
Türkçe ö renirken en çok yararlandı ınız
sözlük
Ö retim üyeleri ile ortak projeler yapıyor
musunuz?
Ö retim üyeleri ile yaptı ınız ortak çalı malar
Türkçe pratik yapma programlarına katıldınız
mı?
Türkçe ö renirken en çok size kim yardımcı
oldu?
Tercümanlık
18
Ticaret
Turizm
1
9
Evet
11
Hayır
36
TDK Türkçe Sözlük
9
Büyük Türkçe Sözlük
Türkçe-Sırpça Sözlük
2
30
Cep Sözlü ü
Bo nakça-Türkçe Sözlük
Evet
3
2
12
Hayır
34
Kitap tercümesi
Tercüme hikâye kitabı
1
5
Dil dergisi
Sözlü tercüme
Di erleri
3
2
6
Evet
20
Hayır
26
Ö retim Üyeleri
27
T KA
Yunus Emre Dil Merkezi
2
5
Çevre
7
Hiç kimse
6
4
38.
3
2.1
19.
1
23.
4
76.
6
19.
1
4.3
63.
8
6.4
4.3
25.
5
72.
3
2.1
10.
6
6.4
4.3
12.
8
42.
6
55.
3
57.
4
4.3
10.
6
14.
9
12.
8
- 107 -
Görü meye katılan ö rencilerden Türk dili ve edebiyatı bölümlerini
tercih edenlerin ço unlu unu bayanların olu turdu u gözlemlenmi ve bu
oran %74,5 bayan ö renci olarak tespit edilmi tir. Bu durum Bosna
Hersek’te e itim-ö retim i iyle ve ö retmenlik mesle inde daha çok
bayanların çalı masıyla açıklanabilir. Bosna Hersek’te çok farklı özel ve
devlet kurumları tarafından Türkçe ö retilmekte ve te vik edilmektedir.
Bosna Hersek’teki Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinde büyük
oranda Bo nak ö renciler e itim almaktadır. Bosna’da ya ayan Hırvat ve
Sırp uyruklu ö rencilerin ara tırma sonucuna göre bu bölümü tercih
etmedikleri anla ılmaktadır. Daha çok Bo nak ö rencilerin bu bölümü
tercih etmi olmaları tarihi kültürel ili kilere ba lanabilir.
Yabancı dile merakınız var mı? eklindeki soruya, açık görü meye
katılan üniversite ö rencilerinin % 93,6’sı evet yanıtı vermi tir. Bu sonuca
göre ö rencilerin yabancı dillere genel olarak meraklı oldukları ve bu
ba lamda Türkçe ö renmeye kar ı da olumsuz bir tutumlarının olmadı ı
eklinde yorumlanabilir.
Deneklere yöneltilen Türkçe ö renmenizde Türkiye ile Bosna
arasındaki tarihi-kültürel ba lar etkili oldu mu? sorusuna %78,7’si evet, %19,1’i
hayır demi tir. Ayrıca ortak kültürün etkisine paralel olarak üniversiteden
önce Türkçe ö renmeye ilgi duyanların oranı %53,2 olarak belirlenmi tir.
Tarihsel ba lar ve di er faktörlerle birlikte Bosnalıların ço unlu u Türkçe
ö renmek istemektedirler.
Katılımcıların %74,5’inin üniversiteden önce hiç Türkçe e itimi
almadı ı ancak %23,4’ünün üniversiteye ba lamadan önce de i ik
vesilelerle Türkçe ö rendikleri bulgulardan anla ılmaktadır. Ö rencilerin
%23,4’ünün üniversiteden önce Türkçe ö renmi olmasına ra men tüm
ö renciler Bosna Hersek üniversitelerinde Türkçe ö renmeye temel
seviyeden ba lamı lardır. Halbuki yabancı dil ö retimine ba layan
ö rencilere seviye tespit sınavı yapılmalı, dil düzeyleri belirlenmeli ve
gruplara ayrılmalıdır.
stedi im bölüme giremedi im için Türkçe bölümüne girmek zorunda
kaldım sorusuna deneklerin 29,8’i evet, %70,2’si hayır yanıtını vermi tir. Bu
sonuç ö rencilerin Türkçe bölümünü bilinçli olarak tercih etmi
olmalarının bir göstergesidir.
Buara tırmanın temelini olu turan Türkçe ö retiminde kar ıla ılan
sorunlar olarak %12,8 uzman ö retim görevlisi eksikli i, %36,2 Türkçe dil
yapısının Bo nakçadan farklı olması ve %42,6 oranında ise sık pratik yapma
fırsatının sa lanmaması olarak belirlenmi tir. Bu bulgulara göre Türkçe
- 108 ö retiminde temel zorluklar olarak dil yapısının ana dilden farklı olması ve
ö rencilerin sık pratik yapamamaları görü ü öne çıkmı tır. Dil yapısının
farklı olmasına ba lı olarak ö rencilere sorulan Türkçe cümle yapısını
ö renmek size zor geliyor mu? kavramına verilen %63,8 evet cevabı da dillerin
yapısal özelliklerinin farklı olmasından kaynaklanan bir ö renme zorlu u
eklinde anla ılmalıdır.
Deneklerin verdi i yanıtlara göre en dikkat çekici sorun olarak
%59,6 oranında ö retim üyelerinin ders anlatırken Türkçe (hedef dilde)
konu mamalarıdır. Yabancı dil ö retiminde amaca ula mak için hedef dilin
kullanılması çok önemlidir. Bu durum ayrıca yabancı dil ö retim
yöntemlerinden anadili gerekli durumlarda kullanma ilkesi ile
çeli mektedir.
Dil yapısının farklılı ı, pratik yapma fırsatının sınırlı olmaması ve
derslerin anadilde anlatılması, ö rencilerin bulundukları ortamın normal
bir sonucu olarak algılanabilir ama bu hiçbir zaman bu problemlerin
çözümü olmadı ı veya çözüm bulmanın gerekli olmadı ı anlamına
gelmemelidir.
Yabancı dil ö retiminde dinleme-anlama, konu ma, okuma ve
yazmadan olu an dört temel beceri paralel olarak geli tirilmelidir. Bu
kapsamda Türkçe ö retiminde hangi beceriniz daha çok geli ti? sorusuna
görü meye katılanların %27,7’si dört temel beceriden daha çok dilbilgisi
ö retildi ini belirtmi lerdir. Temel seviye yabancı dil ö retiminde dilbilgisi
kurallarının ö retilmesi, ö rencileri isteklendirme açısından olumsuz
etkilemektedir. Hedef dilin yapısının ö retildi i bu yöntemde temel seviye
ö rencileri dili kullanamazlar ve bu durum onlarda dile kar ı bir ilgisizlik
olu turabilir. Deneklerin %6,4’ü dinleme-anlama, %10,6’sı konu ma ve
%8,5’i okuma becerilerinin geli imine yönelik yöntemler kullanılmaktadır,
yanıtını vermi lerdir. Bu sonuçlar hedef dilin kendisi de il kurallarının
ö retildi i görü ünü peki tirmektedir.
Görü meye katılan ö renciler haftalık Türkçe ders saatinin %46,8’i
10 saatten fazla, %42,6’ sı ise 4 ile 8 saat arasında de i ti ini belirtmi lerdir.
Bu iki rakam arasındaki uzaklık dikkate alındı ında ortalama bir ders
saatinden söz etmek mümkün de ildir ve bu durumu haftada yeterli
sayıda Türkçe dersi verilmemekte eklinde yorumlamak mümkündür.
Ö rencilerin Türkçe okuma becerilerini anlamak için amaç dilde
okudukları kitap sayısında ilginç neticelere ula ılmı tır. Bu veriler
de erlendirilirken ö rencilerin 5 veya 7 dönem Türkçe e itimi aldıkları
dikkate alınmalıdır. Bulgulara göre ö rencilerin %55,3’ü sadece 0 ile 5 arası
Türkçe kitap okumu lardır. Bu durum ö rencilerin hem okuma
- 109 alı kanlıklarının çok dü ük hem de ö rendikleri dil seviyesinin yeterli
olmadı ını açık bir ekilde göstermektedir.
Ortaya çıkan sonuçlara göre ö rencilerin %38,3’ü temel, %31,9’u
orta, %27,7’i ileri seviyede Türkçe bilmektedirler. Ara tırmanın 3 ve 4.
sınıflar üzerinde yapıldı ı dikkate alınırsa temel seviyede bulunan ö renci
oranı çok iyi yorumlanmalıdır. Bu ba lamda %38,3 oranında ö rencinin
temel seviyede Türkçe bilmelerine ba lı olarak kendilerini Türkçe ifade
edemedikleri durumlarda özellikle Türkiye’den gelen ö retim üyeleri ile
ngilizce anla maya çalı anların %51,1’lik oranı arasında bir paralellik
görülmektedir.
Bireylerin bir yabancı dili ö renme gerekçeleri genellikle bir
ihtiyaçtan kaynaklanmaktır. Bu do rultuda açık görü mede adaylara hangi
amaçla Türkçe ö rendikleri sorulmu ve %38.3’ü akademik çalı ma yapmak,
%23.4’ü ortak kültürel de erler, %14.9’u ekonomik gerekçelerle Türkçe
ö renmek istediklerini beyan etmi lerdir. Üniversitelerin akademik
kurumlar olması ve ö rencilerin üniversitede Türkçe bölümünü seçmi
olmaları onların yüksek oranda akademik çalı ma yapmak isteme
dü üncelerini onaylamaktadır. Tarihsel ve kültürel ba lardan dolayı
Türkçe ö renmek isteyenlerin yüksek olması da bu ba lamda
anla ılabilmektedir.
Türkçe ö rendikten sonra deneklerin, %40,4’ü bilim ve e itim,
%38,3’ü tercümanlık, %19,1’i turizm ve %2,1’i ticaret alanlarında çalı mak
istediklerini belirtmilerdir. Akademik çalı ma yapmak isteyenlerle bilim ve
e itim alanında çalı mak isteyenler ve kültürel ba lar ve ekonomik
gerekçeler ile turizm ve tercümanlık alanında çalı mak isteyenler arasında
yakın bir ili ki görülmektedir. Turizm ve tercümanlık için tercüme
becerilerini geli tirmi olmaları gereklili i dikkate alınırsa bu iki grubun
ekonomik sebeplerle çalı mak isteyenler grubunda sınıflandırılması
mümkündür. Buradan anla ılmaktadır ki Bosna Hersek Türkçe
bölümlerinde e itim gören ö renciler bilimsel çalı ma yapmak, kültürel
ba ları güçlendirmek ve ekonomik nedenlerle Türkçe ö renmek
istemektedirler.
Ö rencilerin amaçlarına ula abilmeleri onların iyi bir Türkçe
e itimi almalarına ba lıdır. Bunun için iyi hazırlanmı yardımcı ders
araçlarına ve kaynaklarına ihtiyaç vardır. Yabancı bir dil ö renirken
ö rencilerin en temel yardımcı kaynaklarından biri sözlüktür. Ula ılan
bulgulara göre ö rencilerin %76,6’sı yabancılar için iyi hazırlanmı Türkçe
sözlü ün olmadı ını ve bu sebeple Türkçe ö renirken zorlandıklarını
belirtmi lerdir. Bu ba lamda yabancılara Türkçe ö retiminde seviye ve
ihtiyaçlar dikkate alınarak sözlükler hazırlanmalıdır.
- 110 Görü meye katılan bireylerin %73,9’ü ö retim üyeleriyle ortak projeler
yapmadıklarını ifade etmi lerdir. Deneklerin bir bölümünün bilimsel
çalı malar kapsamında Türkçe ö renmek istedikleri dikkate alındı ında bu
yakla ım do ru de ildir. Ö retim üyeleriyle yapılan ortak çalı malar
ba lamında ise %63,8 oranında ö rencilerin hiçbir çalı maya katılmadı ı
saptanmı tır. Bu çalı malar içerisinde en yüksek olanı %10,6 ile hikâye
tercümesidir. Ö rencilerin ilgi ve ihtiyaçları dikkate alınarak onların
geli imine yardımcı olacak projelere, aktivitelere yer verilmelidir.
Yabancı dil ö retiminde önemli yöntemlerden biri de ö renilen
dilin do al ortamda ya anması ve ö renilenlerin prati e aktarılmasıdır. Bu
sebeple yurt dı ında (Türkiye’de) ve yurt içinde (Bosna Hersek’te) herhangi
bir Türkçe dil kursuna adayların katılıp katılmadı ı sorulmu ve %55,3’ü
hayır, %42,6’sı evet eklinde yanıtlamı lardır. Denekler, Türkçe ö renirken
kendilerine birinci derecede yardımcı olan ki i veya kurumlara ise %54,7
ö retim üyeleri, %4,3 ile T KA, %10,6 ile Yunus Emre Kültür Merkezi, %14,9 ile
çevre ve arkada larının yardımcı oldu unu belirtmi lerdir. Bu durumda
Bosna Hersek ile olan Tarihi ve kültürel ba lar dikkate alınarak devlet ve
sivil toplum kurulu ları seviyesinde Bosna Hersek’teki Türkçe ö retiminin
geli tirilmesinde gerekli olanaklar sa lanmalıdır.
Sonuç ve Öneriler
Yapılan ara tırmada; sık pratik yapma imkânının olmaması, hedef
dildeki dil ve cümle yapısının ana dilden farklılıkları, uzman ö retim
üyelerinin eksikli i, uygulanan yöntem, haftalık Türkçe ders saatinin azlı ı,
ana dilde e itim, okuma alı kanlı ının ve hedef dilin ö renilme seviyesinin
dü üklü ü, kaliteli Bo nakça- Türkçe, Türkçe-Bo nakça sözlüklerin
olmaması, ö retim üyeleri ile birlikte ortak projelerin yürütülmemesi,
Türkçe e itimi verilen bölümlerde ö renilenlerin do al ortamlarda, Türkçe
dil merkezlerinde prati e dönü türülememesi ve motivasyon eksikli i gibi
temel sorunlar saptanmı tır.
Söz konusu problemleri çıkı kayna ına göre, uygulanan ders
müfredatı ile ö retim yöntemleri ve motivasyon olarak iki ana ba lıkta
toplamak mümkündür:
Ders Müfredatı ve Ö retim Yöntemlerinden Kaynaklanan
Sorunlar
Hedef dil ile ana dil arasındaki dil ve cümle yapısının farklı olması
ve mezun olmak üzere olan ö rencilerin hedef dili dü ük seviyede
konu uyor olmaları temel sorunlar olarak tespit edilmi tir. Bu sorunların
ana kayna ı, uzman ö retim üyelerinin yetersizli i, uygulanan yöntem,
haftalık Türkçe ders saatinin azlı ı, ana dilde e itim, ö rencilerin okuma
- 111 alı kanlı ının yetersizli i ve Türkçe-Bo nakça sözlüklerin yeterli olmaması
eklinde özetlenebilir.
Motivasyondan Kaynaklanan Sorunlar
Bu sorunların ba lıcaları sık pratik yapma fırsatının olmaması,
do al ortamda hedef dilin duyulamaması ve hissedilememesi sayılabilir.
Ayrıca ö retim görevlileri ile ortak projelerin yapılmaması da direk olarak
motivasyonla ilgilidir.
Bu sorunlar büyük oranda do al ortamlarda dili kullanamama, dil
becerilerini geli tirecek aktivitelere katılmak için maddi destek
sa layabilecek kurumların ve ö rencilerle ortak projeler yürütmeyen
ö retim kadrosunun ilgisizli inden kaynaklanmaktadır.
Öneriler
Ders müfredatı ve ö retim yöntemlerinden kaynaklanan sorunların
çözümlenmesi için öneriler:
1. Hedef dilde (Türkçe) e itime a ırlık verilmesi. Özellikle temel
seviyede ö retim üyeleri Türkçe konu malıdırlar.
2.
kinci sınıftan sonra ö rencilerin tercihleri dikkate alınarak bilimsel
çalı malar ile e itime yönelik bir ana dal ve tercüme i lerine yönelik
ba ka bir ana dalın olu turulması faydalı olacaktır.
3. Bilim ve e itim ana dalına yabancılar için Türkçe e itimi dersi
eklenmelidir.
4. Haftalık Türkçe ders saatleri ço altılmalıdır.
5. Belli bir seviyede Türkçe e itimle üniversiteye ba lamı ö rencilere
becerilerini geli tirecek ek görevler verilmelidir.
6. Uzman kadronun istihdam edilmesine özen gösterilmelidir.
7. Orta ve ileri seviyede ö renciler, Türkçe kitap okumaya ve TürkçeTürkçe sözlükleri kullanmaya te vik edilmelidir.
8. Ça da ö retim yöntemleri, modern toplumun ihtiyaçları ve
ö rencilerin istekleri göz önünde bulundurularak ders müfredatının
yenilenmesi gerekmektedir.
Motivasyondan kaynaklanan sorunların giderilmesi için öneriler:
- 112 1. Bosna Hersek’te faaliyet gösteren T KA, Yunus Emre gibi kurumlar,
ö rencilere burs sa lamalı ve do al ortamda adaylara dil ö renme
fırsatı sunmalıdırlar.
2. Ö retim görevlileri; kitap veya hikâye tercümesi, ortak kültür
mirası ara tırmaları, dil ve edebiyat dergileri, tercüme i leri gibi
projeler hazırlayıp ö rencilerle birlikte yürütmelidirler. Bu tür
uygulamalar hem dilin geli tirilmesi ve motivasyonun
sa lanmasında
hem
de
ö rencilerin
meslekî
hayata
hazırlanmalarında yardımcı olacaktır. T KA ve Yunus Emre gibi
kurumlar bu konuda kendilerine dü en sorumlulu u üstelenebilir
ve onların destekleri ile projeler yürütülebilir.
KAYNAKÇA
ERG N, Muharrem (1983). Türk Dil Bilgisi, stanbul: Bo aziçi Yayınları.
F LAN, Kerima (2001). Dil ve Kültür li kisi: Bosna’da Türk Dili Ö retimindeki
Yeri, Avrupa’da Yabancı Dil Olarak Türkçe Ö retimi Sempozyumu, 25-26 Ekim,
Ankara.
MAMOV Ç, Mustafa (1996). Historija Bošnjaka, Bkz., “Preporod“., Saraybosna
NURK Ç, Kemal (2007). Bosna-Hersek'te slamla ma Süreci. Yayımlanmamı Yüksek
Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
POPR , Omer ve VRAN ., Semir (2005). Sevdah i Sevdalinka (Institut Sevdaha
Fondacija Omer Poprica), Sarajevo:Bemust.
SOLAK, Edina (2011). Bosna- Hersek’te Türkçe ve Türk Dili E itimi ile lgili
Çalı malar, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2): 165169.
ŠKALJ , Abdulah (1966). Turcizmu u Sırpskohrvatskom jeziku. Sarajevo:
“Svjetlost” Izdava ko Preduze e.