din kültürü ve ahlak bilgisi 8

Transkript

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI
(AÇIK ÖĞRETİM ORTAOKULU)
DİN KÜLTÜRÜ
VE
AHLAK BİLGİSİ
8
DERS NOTU
YAZAR
Abdulselam ÇELİK
ANKARA 2014
MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI
AÇIK ÖĞRETİM ORTAOKULU DERS NOTLARI DİZİSİ
Copyright © MEB
Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin
alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Yazar
:
Abdulselam ÇELİK
Grafik
:
Hatice DEMİRER
Kapak
:
Güler ALTUNÖZ
İÇİNDEKİLER
ÖĞRENME ALANI: İNANÇ
1. ÜNİTE
KAZA VE KADER
1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13
2. Kader ve Evrendeki Yasalar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15
3. İnsan İradesi ve Kader _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20
3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 22
3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 23
3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 26
4. Allah’a Güvenmek (Tevekkül) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 27
5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 30
DEĞERLENDİRME SORULARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 32
2. ÜNİTE
ZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ
1. İnsanın Paylaşma ve Yardımlaşma İhtiyacı_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37
2. İslam’ın Paylaşma ve Yardımlaşmaya Verdiği Önem _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 39
3. Paylaşma ve Yardımlaşma İbadeti Olarak Zekât _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 42
4. Toplumsal Dayanışma İbadeti Olarak Sadaka _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 45
5. Yardımlaşma Kurumlarımız _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 47
6. Hac Nedir ve Niçin Yapılır?_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 49
7. Hac ve Umre ile İlgili Kavramlar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 51
8. Haccın İnsan Davranışları Üzerindeki Etkisi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 54
9. Kurban Nedir ve Niçin Kesilir? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 55
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 59
3. ÜNİTE
HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIŞLAR
1. Hz. Muhammed İnsanlara Değer Verirdi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 67
2. Hz. Muhammed Güvenilir Bir İnsandı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 68
3. Hz. Muhammed Bilgiye Önem Verirdi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 71
4. Hz. Muhammed Danışarak İş Yapardı_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 72
5. Hz. Muhammed Merhametli, Hoşgörülü ve Affediciydi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 73
6. Hz. Muhammed Çalışmayı Sever ve Zamanı İyi Değerlendirirdi _ _ _ _ _ _ 76
7. Hz. Muhammed Sabırlı ve Cesaretliydi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 79
8. Hz. Muhammed Hakkı Gözetirdi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 81
9. Hz. Muhammed Doğayı ve Hayvanları Severdi_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 83
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 85
4. ÜNİTE
KUR’AN’DA AKIL VE BİLGİ
1. Aklın Dinî Sorumluluktaki Yeri ve Önemi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 93
2. Kur’an Aklımızı Kullanmamızı İster _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 94
3. Kur’an Doğru Bilgiye Önem Verir _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 96
4. Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 97
5. Bilgi, Taassubu Önler_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 99
6- Sevgi ve Merhamet Örneği: Hz. Yusuf _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 101
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 104
DEĞERLENDİRME SORULARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 106
5. ÜNİTE
İSLAM DİNİNE GÖRE KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR
1. Alkollü İçki İçmek ve Uyuşturucu Kullanmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 111
2. Kumar Oynamak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 116
3. Kötü Alışkanlıklar Nasıl Başlıyor? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117
4. Kötü Alışkanlık ve Davranışlardan Nasıl Korunalım? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 119
5. Başkalarına Zarar Vermek: Kul Hakkı_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 121
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 125
6. ÜNİTE
DİNLER VE EVRENSEL ÖĞÜTLERİ
1. Din Niçin Evrensel Bir Gerçekliktir? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 133
2. Günümüzde Yaşayan Dinleri Tanıyalım _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 134
2.1. Hinduizm ve Budizm _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 135
2.2. Yahudilik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 137
2.3. Hristiyanlık _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 139
2.4. İslam_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 141
3. Dinlerin ve İslam’ın Evrensel Öğütleri _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 142
3.1. Doğruluk _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 142
3.2. Temizlik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 144
3.3. İyilik ve Yardımseverlik _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 145
3.4. Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi Göstermek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 146
3.5. Hayvanlara İyi Davranmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 148
3.6. Çevreyi Korumak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 150
3.7. Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 151
3.8. Başkalarına Zarar Vermemek _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 152
4. Başkalarının İnançlarına Hoşgörülü Olmak _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 154
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 156
DEĞERLENDİRME SORULARI CEVAP ANAHTARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 161
SÖZLÜK_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 162
KAYNAKÇA_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 168
1. ÜNİTE
KAZA VE KADER
1. Evrendeki mükemmel düzen tesadüf sonucu oluşmuş olabilir mi?
2. Evrende bir düzen olmasaydı ne olurdu?
DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ 8
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
Bu üniteyi tamamladığınızda:
1. Kaza ve kader kavramlarını öğreneceksiniz.
2. Allah’ın her şeyi bir ölçüye göre yarattığını örneklerle öğreneceksiniz.
3. Evrendeki fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasaların neler olduğunu öğreneceksiniz.
4. İnsanın akıl ve irade sahibi olması ile özgür ve sorumlu bir varlık olması arasındaki ilişkiyi öğreneceksiniz.
5. İnsanın çalışmasının karşılığını alacağı bilinciyle hareket etmeyi öğreneceksiniz.
6. Her canlının bir sonu olduğunu öğreneceksiniz.
7. Allah’a güvenmenin (tevekkül) pasif bir bekleyiş olmadığını öğreneceksiniz.
8. Kaza ve kaderle ilgili toplumda yaygın olan yanlış anlayışların sebeplerini
öğreneceksiniz.
9. Ayete’l-Kürsi’yi ezbere okuyup anlamını öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
İrade
Tevekkül
Evren
Akıl
Alem
Kaza ve Kader
Ömür
Ecel
Sorumluluk
Rızık
12
Özgürlük
Emek
GİRİŞ
Bu ünitede kader ve kaza kavramlarının ne anlama geldiğinden, Allah’ın her
şeyi bir ölçüye göre yarattığından ve evrendeki yasalardan bahsedilmektedir. Ayrıca
insanın diğer canlılardan farklı olarak akıl ve irade sahibi olmasına dikkat çekilerek
insanoğlunun özgür olarak yaptığı davranışlardaki sorumluluğu vurgulanmaktadır.
Ecel ve ömür kavramlarıyla her canlının bir sonunun olduğu ifade edilmektedir. Gerçek tevekkülün ne olduğu açıklanmaktadır. Son olarak Ayete’l-Kürsi ve anlamına yer
verilmektedir.
1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır
!
Gerçekten biz, her şeyi bir ölçü ve dengede yarattık. O yaratıp şekillendiren,
ahenk veren ve düzene koyandır. O, (her şeyi) ölçüyle yapıp yönlendirendir. (A’la
suresi, 2. ve 3. ayetler)
Çevremizdeki varlıklara dikkat ettiğimizde kâinattaki her şeyin belli bir ahenk
ve düzen içerisinde hareket ettiğini görürüz. Bu durum Allah’ın evrende bulunan
her şeyi belli bir plan ve ölçü içerisinde yarattığının göstergesidir. Kur’an’da Mülk suresi, 3. ayette; (“Gökleri yedi kat üzerine yaratan O’dur. Rahman’ın bu yaratmasında
bir düzensizlik bulamazsın. Gözünü bir çevir bak, bir çatlak görebilir misin?” ) denilerek evrenin uyumu anlatılmakta, Allah’ın yaratmasındaki mükemmelliğe ve evrende
var olan düzene dikkat çekilmektedir.
Resim. 01.01: Her şey bir ölçüye göre yaratılmıştır.
13
?
Bilim, evrende var olan ölçü ve düzeni nasıl açıklamaktadır?
Bilim, evrendeki kusursuz düzenin varlığını örneklerle açıklamaktadır. Deniz
ve göllerdeki tuz, suda yaşayan canlıların yaşamlarına uygun orandadır. Gezegen ve
yıldızların büyüklükleri, aralarındaki mesafe, evrendeki düzen ve dengeyi sarsmayacak şekilde Allah tarafından konulmuştur. Atmosfer, dünyamızın etrafını sarmakta,
yer çekiminin etkisiyle dünyanın çevresinde yer almaktadır.
ETKİNLİK
Gökleri yedi kat üzerine yaratan O’dur. Rahman’ın bu yaratmasında bir düzensizlik bulamazsın. Gözünü bir çevir bak, bir çatlak görebilir misin? (Mülk suresi,
3.ayet)
Yukarıda geçen ayette Allah, insanın evrendeki düzen ve ahengi düşünmesini neden
istemiştir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Allah’ın yaratmasında, mükemmel bir planlama, ölçü ve düzen görülmektedir.
Bu durum, Kuran-ı Kerim’de şöyle ifade edilmektedir: “Biz her şeyi bir ölçüye (bir
düzene, plana) göre yarattık.”(Kamer Suresi, 49. ayet) Evrendeki ölçü ve dengeye
Rahman Suresi’nde dikkat çekilmiş, insanın buna göre hareket etmesi, dengeyi bozmaması istenmiştir: “Güneş ve Ay bir hesaba göre (hareket etmekte)dir. Necm (bitkiler, yıldızlar) ve ağaçlar (Allah’a) secde etmektedirler. Göğü Allah yükseltti ve mizanı
(dengeyi) O koydu. Sakın dengeyi bozmayın.” (Rahman Suresi, 5-8. ayetler)
?
Kur’an, evrende var olan ölçü ve düzeni nasıl açıklamaktadır?
Allah’ın evreni yaratıp düzene koyduğu, Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “O, sabahı aydınlatandır. O, geceyi dinlenme zamanı, Güneş ve Ay’ı (vakitlerin
tayini için) birer hesap ölçüsü kılmıştır. İşte bu, aziz olan (ve her şeyi) çok iyi bilen
Allah’ın takdiridir.” (En’am Suresi, 96. ayet) Yüce Allah, yağmuru bir ölçüye göre indirdiğini şöyle haber vermektedir: “Gökten bir ölçüye göre suyu indiren odur. Biz
onunla (kupkuru), ölü bir memlekete hayat veririz...” (Zuhruf Suresi, 11. ayet)
14
E
BİLGİ KUTUSU
Allah, evreni kusursuz bir düzen ve denge üzerinde yaratmıştır. İnsanoğlu da evrendeki bu düzen ve ahengi bozacak davranışlardan kaçınmalıdır. Çünkü yeryüzündeki hayat
Allah’ın yarattığı bu düzen ve denge sayesinde sürmektedir.
Kur’an, sık sık evrendeki ölçü ve dengeyi hatırlatarak bunlar üzerinde düşünmemizi ister. Bu anlamda bize düşen görev, Allah’ın evrende koyduğu ölçü ve denge
üzerinde düşünmek, incelemek, varlıklar âlemi için yararlı bilimsel çalışmalar ortaya
koymaktır.
2. Kader ve Evrendeki Yasalar
!
?
“Biz her şeyi bir kadere (bir düzene, ölçüye, plana) göre yarattık.” (Kamer Suresi,
49. ayet)
Kader kavramından ne anlıyorsunuz?
Kader, Allah’ın her şeyi önceden bilmesi yani neyin, ne zaman, nerede olacağını belli bir ölçü, düzen ve plan içerisinde yaratmasıdır. Evrende var olan her şey
zamanı gelince kadere uygun olarak gerçekleşir. Bu gerçekleşme olayına da kaza
denir. Buharlaşan havanın yağmur ve kar taneleri şeklinde toprağa düşmesi, canlıların bitkilerle olan oksijen ve karbondioksit değişimi gibi olayların tümü Allah’ın
takdirine bağlıdır. Nitekim Yüce Allah bir ayette: “Biz her şeyi bir kadere (bir düzene,
ölçüye, plana) göre yarattık.”(Kamer Suresi, 49. ayet) buyurmuştur.
E
BİLGİ KUTUSU
Allah, evrendeki düzen ve işleyişi birtakım yasalara bağlamıştır. Bunlara “evrenin
yasaları” denir. Bu yasalar üç başlık altında sıralanır: Fiziksel yasalar, biyolojik yasalar ve
toplumsal yasalar şeklindedir.
Kaza ve kader kavramları, Allah’ın evreni ve içindeki varlıkları belirli bir plan
dâhilinde, belirli bir ölçü içinde bir düzen, uyum ve değişmez yasalara bağlı olarak
yaratmasını ifade eder. Bu durum evrenin yasalarının olduğunu ortaya koymaktadır.
15
Bu yasaların varlığını gösteren en önemli gösterge, evrendeki düzen ve varlıkların
belli bir ölçüye göre yaratılmış olmalarıdır. Bunlar, fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasalardan oluşur.
Resim. 01.02: Evrende kusursuz bir düzen vardır.
?
Fiziksel yasalar ne demektir?
Fiziksel yasalar, maddenin oluşumu, yapısı, hareketi, değişimi ve maddeler
arası ilişkiler ile ilgili yasalardır. Bu yasalar; deney, gözlem ve araştırmalar sonucu
ortaya konulmuştur. Bu yasalar sayesinde Allah’ın evrende yarattığı düzen insanlar
tarafından daha iyi anlaşılmış olur.
Fiziksel yasalar evrenseldir. Her zaman ve her yerde aynı sonucu verir. Örneğin
“Su, deniz seviyesinde ve belli basınç altında 100 °C’ ta kaynar.”, “Isıtılan metaller genleşir.” Bu örnekler birer fiziksel yasayı belirtir. Yine eylemsizlik ilkesi gereğince, duran
bir cisme bir kuvvet etki etmedikçe bu cisim hareket etmez. Örneğin, bir otomobil
kendisine bir kuvvet etki etmedikçe yerinden hareket etmez. Bu yasalarda açıklanan
olaylar gözlenebilir, ölçülebilir ve evrensel niteliktedir.
16
Fiziksel yasalar; Allah’ın üstün kudret sahibi olduğunun ve her şeyi hakkıyla
bildiğinin göstergesidir. Bu konuda Allah şöyle buyurur: “Onlara bir delil de gecedir
ki biz ondan gündüzü sıyırıp çekeriz de birden karanlığa gömülürler. Güneş de (bir
delildir onlara), akar gider yörüngesinde. İşte bu çok güçlü ve her şeyi bilen Allah’ın
yaratmasıdır...” (Yasin Suresi, 37-40. ayetler)
?
Fiziksel yasaların var oluş sebebi nedir?
Allah, yeryüzünde yaşamın mümkün olabilmesi için, varlıklar arasındaki düzeni sağlayan fiziksel yasaları koymuştur. Evrensel olan bu yasalar, doğal dengeyi
korur evrendeki ölçülü yaratılışın devamını sağlar. Böylece evrende yaşama ortamı
oluşturur. Kur’an’da geçen “Allah, yeryüzünü sizin için bir döşek, gökyüzünü de bir
tavan yaptı. Gökten su indirerek onunla size rızık olan çeşitli ürünler çıkardı.” (Bakara
Suresi, 22. ayet) ayeti fiziksel yasalarla evrendeki yaşama ortamının oluşturulması
arasındaki ilişkiyi açıklar.
Evrendeki fiziksel yasalar Allah’ın çizdiği bir kaderdir ve Allah’ın sonsuz güç
sahibi olduğunun bir göstergesidir. Fiziksel yasaları bilmek, çevremizde meydana
gelen olayları anlamlandırmamıza katkı sağlar. Ayrıca fiziksel yasalar dayalı olarak
gelişen teknolojik ürünler, insan yaşamını kolaylaştırır.
?
Biyolojik yasalar ne demektir?
Evrendeki yasalardan biri olan biyolojik yasalar; canlıların oluşumu, gelişimi,
üremesi ve canlılık özellikleriyle ilgili yasalardır. Her şeyi bir sebebe bağlayan Allah;
bitki, insan ve hayvanların oluşumunu biyolojik yasalara bağlı kılmıştır.
?
Biyolojik yasaların özellikleri nelerdir?
Biyolojik yasalar, fiziksel yasalar gibi evrenseldir; deney, gözlem ve araştırmalar sonucu ortaya konulmuştur. Örneğin insanın yaşaması için solunum, sindirim ve
dolaşım gibi sistemlere sahip olması gerekir. Canlılar dış dünyayı algılayabilmek için
ise duyu organlarına ihtiyaç duyarlar. İnsanın yaratılış gerçeği hakkında Allah şöyle buyurur: “(Ey insanlar!) Biz sizi basit bir sudan yaratmadık mı? İşte o suyu, belli
bir süreye kadar sağlam bir yere yerleştirdik, sonra da ona ölçülü bir biçim verdik...”
(Mürselât Suresi, 20-23. ayet) Bir başka ayette ise yaratılış hakkında şöyle buyrulur:
”O (Allah), insanı alaktan (embriyodan) yarattı.” (Alak Suresi, 2. ayet)
17
Resim. 01.03 Allah tarafından her canlı birtakım biyolojik özelliklerle donatılmıştır.
Her şey Allah’ın bilgisi dâhilinde belli biyolojik yasalara göre gerçekleşir. Balıklar, suda solunum yapabilmek için solungaca, kuşlar uçabilmek için iki kanada
ihtiyaç duyarlar. Etle beslenen hayvanların çene yapıları, otla beslenen hayvanların
çene yapılarından farklıdır. Hayvanların vücut yapıları yaşamalarına uygundur. Farklı
bölgelerde yaşayan hayvan türleri buna örnek verilebilir.
Allah tarafından, ihtiyaçlarını karşılamaları için canlılara verilen birtakım biyolojik özellikler, evrenin yasalarına uygun olarak yaratılmıştır. Bu yasalar, doğadaki
mükemmel bir düzen ve dengenin göstergesidir. Doğadaki dengenin bozulması
canlılara zarar verir. Bizler de doğaya ve canlılara zarar vermemeli, biyolojik dengeyi
korumaya çalışmalıyız.
?
Toplumsal yasalar ne demektir?
Evrendeki yasalardan biri olan toplumsal yasalar; toplumsal oluşum, gelişim,
değişim ve çözülme ile ilgilidir. Bu yasalar toplumsal olaylar arasında var olan sebep - sonuç ilişkisini ifade eder. Örneğin gelir dağılımının adil olduğu toplumlarda
yoksulluk azalır, adaletin olmadığı toplumlarda barış bozulur, eşitlik ve adalet yoksa
bunalım ve kargaşa dönemleri yaşanır. Kuraklık sonucu açlık ve susuzluk yaşayan insanların, yaşanabilir yerlere göç etmeleri ve tarımsal üretimin azalıp sanayileşmenin
artmasıyla köyden kente olan göçün hızlanması toplumsal yasalara örnek verilebilir.
18
E
BİLGİ KUTUSU
Toplumsal yasalar Kur’an-ı Kerim’de “sünnetullah” kavramıyla dile getirilir. Sünnetullah, Allah’ın evrene koymuş olduğu yasalardır. Bir ayette bu durum şöyle ifade edilir:
“...Sen Allah’ın yasasında (sünnetullahta) hiçbir değişiklik bulamazsın. Sen Allah’ın yasasında asla bir sapma da göremezsin.” (Fâtır Suresi, 43. ayet)
Kur’an-ı Kerim, toplumsal yasaların işleyişi hakkında düşünmeyi ve buna göre
davranmayı öğütler: “Onlar yeryüzünde gezip kendilerinden öncekilerin sonunun
nasıl olduğuna bakmazlar mı?...”(Fâtır Suresi, 44. ayet) Toplumsal yasalar insanların
çevresiyle uyum içerisinde yaşamasını sağlar.
Toplumsal yasalar, insanların birbirlerinin hak ve hukuklarına özen göstermelerini ve zarar verici davranışlardan kaçınmalarını gerektirir. Yapılan haksızlığın yapanın yanında kâr kalmayacağı ve bundan tüm toplumun etkileneceği konusunda
Kur’an’da şöyle buyrulur: “(Öyle) Bir fitneden sakının ki, aranızdan yalnız haksızlık
edenlere erişmekle kalmaz (hepinize erişir)...”(Enfâl Suresi, 25. ayet) Bu bakımdan
adalet, sağlık ve güvenlik konularında toplumsal bilincin oluşması, toplumun huzuruna katkı sağlar. Bizler de toplumsal yasalar gereği, başkalarına iyilikte bulunmalı
ve yararlı birey olmaya çalışmalıyız.
Toplumsal yasaların bir yönü, fiziksel ve biyolojik yasalar gibi evrenseldir. Toplumsal yasalar da fiziksel ve biyolojik yasalar gibi olaylar arasındaki neden ve sonuç
ilişkisi, gözlem ve deneylerle doğrulanmıştır.
ETKİNLİK
Tabloda yer alan ayetler, anlamca hangi yasalara işaret etmektedir Eşleştiriniz.
1
“Allah, yeryüzünü sizin için bir döşek, gökyüzünü de
bir tavan yaptı. Gökten su indirerek onunla size rızık
olan çeşitli ürünler çıkardı.” (Bakara Suresi, 22. ayet)
Biyolojik yasalar
2
“O (Allah), insanı alaktan (embriyodan)
yarattı.”(Alak Suresi, 2. ayet)
Toplumsal yasalar
3
“Sizden önceki milletlerin başından nice olaylar gelip geçmiştir. Yeryüzünde gezin dolaşın da
yalancıların sonunun nasıl olduğuna bir bakın.” (Ali
İmran Suresi, 137. ayet)
Fiziksel yasalar
19
3. İnsan İradesi ve Kader
!
“Kim doğru yolu seçerse bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur, kim de doğruluktan saparsa kendi zararına sapmış olur. Hiçbir günahkâr, başkasının günah
yükünü üstlenmez...”(İsrâ Suresi, 15. ayet)
İslam dinine göre insan; düşünce, söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır.
Yüce Allah, insana akıl ve düşünme yeteneği vererek iyiyi ve kötüyü, doğruyu ve
yanlışı birbirinden ayırt edebilecek özellikte yaratmıştır.
Özgür iradesiyle seçim yapabilen insan, bundan dolayı işlediklerinden sorumlu tutulmuştur. Allah, Beled Suresi, 10. ayette: “Ona iki yolu (iyi ve kötüyü) gösterdik.”
buyurarak nelerin iyi ve nelerin kötü olduğunu peygamberler aracılığıyla insanlara
bildirmiş; bunların seçimini ise insana bırakmıştır. Bu durumla ilgili bir ayette insanın tercih özgürlüğüne şöyle vurgu yapılmıştır: ”Kim doğru yolu bulmuşsa, ancak
kendisi için bulmuştur; kim de sapıtmışsa kendi aleyhine sapıtmıştır...” (İsra Suresi,
15. ayet)
Resim. 01.04: İnsanoğlu, iyi yolu da kötü yolu da kendi özgür iradesiyle seçer.
20
?
İnsan eylemleri kaça ayrılır? Bu eylemler nelerdir?
İnsanın eylemleri, zorunlu ve seçime dayalı eylemler olmak üzere iki kısımdır.
Kalbimizin çalışması, nefes alıp vermemiz, sindirim sistemimizin çalışması bizim irademiz dışında gerçekleşir. Ne zaman, hangi anne ve babadan dünyaya geleceğimiz,
cinsiyetimizin ne olacağı, nerede ve ne zaman öleceğimiz gibi konular bizim tercihimize bırakılmamıştır.
Kişinin, özgür iradesiyle yapıp ettiklerini kadere bağlaması doğru değildir.
Örneğin alkollü bir kişinin yaptığı kazadan, kaderini ve Allah’ı sorumlu göstermesi
yanlıştır. Çünkü böyle yapan kişi, Allah’ın kendisine verdiği aklı, düşünme gücünü ve
seçme özgürlüğünü yok saymaktadır. Sorumluluğu kendisinde değil, başka yerlerde aramaktadır.
ETKİNLİK
ÖNLEM ALMAK
Bir gün Hz. Ömer, Şam ‘a doğru yola çıkar. Başkomutan Ebu Ubeyde, Hz.
Ömer’i karşılar ve Şam’da veba hastalığının yayıldığını söyler. Bunun üzerine Hz.
Ömer, ilk muhacirler ve ensarla Şam ‘a girip girmeme hususunu konuşur. Muhacir
ve ensardan bir kısmı Şam ‘a girmeyi uygun görürken diğer bir kısmı girmeyi uygun
görmez.
Bunun üzerine Hz. Ömer, orada bulunanlara sabahleyin erkenden geriye döneceklerine ve Şam’a girmeyeceklerine karar verdiğini söyler. Ebu Ubeyde, “Allah’ın
kaderinden mi kaçıyorsun?” diyerek Hz. Ömer’e itiraz eder.
Hz. Ömer, “Keşke bunu senden başkası söyleseydi ey Ebu Ubeyde! Evet,
Allah’ın kaderinden yine Allah’ın kaderine kaçıyoruz. Ne dersin, senin develerin olsa
da bir tarafı verimli diğer tarafı çorak bir vadiye inseler. Develerini verimli yerde otlatsan Allah’ın kaderiyle otlatmış, çorak yerde otlatsan yine Allah’ın kaderiyle otlatmış olmaz mıydın?” der. Bu sözüyle Hz. Ömer, doğruyu tercih etmenin ve gerekli
tedbirleri almanın da kader olduğunu vurgulamıştır.
Yukarıdaki metinden hareketle kaderi nasıl anlamalıyız?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
21
3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu
!
?
“İnsanın özgür olması ile sorumlu olması arasında nasıl bir ilişki vardır?”
Özgürlük ve sorumluluk kavramları ne anlama gelmektedir?
Özgürlük; kişinin herhangi bir zorlama ve baskı altında olmadan, serbest bir
şekilde, kendi isteği ve düşüncesiyle karar verebilmesi demektir. Sorumluluk ise verilen karar sonrasında doğan sonuçların kabul edilmesidir. İslam dini, söz ve davranışlardan sorumlu tutulmayı akıl ve özgür iradeye bağlı kılmıştır. Akıl ve irade sahibi
olmayan diğer tüm canlılar, yaptıkları davranışlardan sorumlu tutulmazlar.
Yüce Allah, insana yüklemiş olduğu sorumluluğu gücüyle sınırlı kılmıştır. Bu
durum Kur’an’da şöyle ifade edilir: “Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey teklif
etmez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır... “ (Bakara Suresi, 286. ayet) Bundan dolayı dinimiz, insanın gücünü aşan uygulamaları
sorumluluk alanı dışında değerlendirir.
?
Diğer varlıklardan farklı olarak sadece insana akıl ve irade verilmiştir. İnsan
sahip olduğu özgür iradesiyle karar verir ve seçimini yapar. İyi tercihin karşılığında
sevap, kötü tercihin karşılığında ise günah kazanır.
Canlılar arasında neden sadece insan sorumlu tutulmuştur?
Dinimizce insan, düşünce, söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır. İnsanda var
olan bu özellik, sorumluluğu
da beraberinde getirmektedir.
Allah, insana akıl ve düşünme
yeteneği vererek, onu iyiyi ve
kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt
edebilecek bir özellikte yaratmıştır. Ayrıca kitaplar ve peygamberler göndererek insana
iyiyi kötüyü, faydalıyı zararlıyı
açıklamış; onu seçimlerinde
serbest bırakmıştır. Bu durum
Kur’an’da şöyle belirtilmekte-
22
Resim. 01.05: İnsan, düşünce söz ve davranışlarında
özgür bir varlıktır.
dir: “Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik; ister şükreder, ister nankörlük eder.”
(İnsan Suresi, 3. ayet)
ETKİNLİK
“Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır... “ (Bakara Suresi, 286. ayet)
Yukarıdaki ayette verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
İnsan, kendi özgürlük alanı içinde Allah’ın gönderdiği bilgileri dikkate almalıdır. İyi ve güzel olanı yapmalı, kötü ve yanlıştan uzaklaşmalıdır. Yaptığı davranışlarda
“Kaderim böyle, ne yapayım?” anlayışından vazgeçmeli, sahip olduğu akıl, irade ve
özgürlüğü iyi yönde kullanmalıdır. Çünkü insan, özgür irade sahibi olması nedeniyle
yaptıklarından sorumludur ve bunların karşılığını görecektir.
3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık
!
?
“Çalışmadan, çaba harcamadan boş boş oturan bir kişinin, “Rızkı veren Allah’tır.”
deyip beklemesi doğru mudur?”
Emek ve rızık kavramları ne anlama gelmektedir?
Emek; bir işin yapılması için harcanan beden ve kafa gücüdür. Diğer bir ifadeyle emek; İnsanın bir amaca ulaşması, bir yarar elde etmesi için zihinsel ve bedensel
olarak çaba sarf etmesi, gayret göstermesidir. Rızık ise canlıların ihtiyaç duyduğu ve
yararlandığı, Allah tarafından sağlanan her türlü nimet anlamına gelir.
Allah, tüm canlıların ihtiyaçlarını karşılamak üzere, onların ihtiyaç duydukları
şeyleri ilahi bir plan dâhilinde yaratmıştır. Konu ile ilgili olarak Yüce Allah Kur’an’da
şöyle buyurmaktadır: “Yeryüzündeki her canlının rızkı Allah’a aittir.” (Hud Suresi, 6.
ayet) Dolayısıyla insanlar Allah’ın sunduğu bu rızkı kendileri arayıp bulmalıdırlar.
Yine Allah Kur’an’da: “…Yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfunu isteyin.” (Cuma Suresi,
10. ayet) buyurarak insanın, çalışıp kazanç sağlayabileceği imkân ve ortamı araştırması gerektiğini belirmektedir.
23
Resim. 01.06: İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır.
?
Dinimiz, çalışmadan ve emek sarf etmeden elde edilen kazancı nasıl değerlendirir?
İslam, emeğe dayanmayan tefecilik ve kumar gibi çalışmadan kazanmayı ve
üretmeden tüketmeyi hoş karşılamaz. Emek sarf edilmeden elde edilen tüm kazançlar dinimizce haram sayılmıştır. Dinimiz, el açıp dilenmeyi, “Rızkı veren Allah’tır.”
diyerek çaba ve gayret göstermeden başkalarından beklemeyi uygun görmez. Peygamberimiz emek sarf ederek kazanmanın önemini şu sözüyle dile getirir: “Kimse,
kendi kazancından daha hayırlı bir rızık asla yememiştir...”(Buhari, Büyü, 15.) Bir başka sözünde Peygamberimiz, kişinin kendi el emeği alın teriyle kazanmasının önemini şöyle vurgulamıştır: ”Sizden herhangi birinizin sırtına bir bağ odun yüklenip
satması, dilenmesinden hayırlıdır...” (Buhari, Zekât, 50, 53; Müslim, Zekât, 106.)
E
BİLGİ KUTUSU
Allah’ın insanlara örnek olarak gönderdiği peygamberler, kendi emekleriyle geçimlerini sağlamışlardır. Hz. Âdem çiftçilik, Hz. Musa çobanlık, Hz. Zekeriya marangozluk, Hz.
İdris terzilik, Hz. Davut demircilik ve Hz. Muhammed (s.a.v.) ticaret yapmıştır.
24
Dinimize göre helal yolla çalışmak bir ibadettir. Kur’an, insanın ancak çalışarak
birtakım şeyleri hak edebileceğini, emeğinin karşılığını mutlaka göreceğini bildirmiştir. Konu ile ilgili olarak Yüce Allah Kur’an’da şöyle buyurmaktadır: “İnsan ancak
çalıştığının karşılığına sahip olur. Onun çalışması şüphesiz görülecek ve ona karşılığı
tastamam verilecektir.” (Necm Suresi, 39-4. ayet)
ETKİNLİK
ASLAN MI YOKSA TOPAL TİLKİ Mİ OLMALI?
Bir gün adamın biri avlanmak için ormana gider. Geceyi orada geçirmeye
karar verir. Fakat yırtıcı hayvanlardan korktuğu için büyük bir ağaca çıkar. Ağaçta
iken bir inilti duyar. Etrafına bakınır ve aşağıda kötürüm bir tilki görür.
Adam:”Acaba bu tilki ne yer, ne içer? “ diye düşünürken uzaktan bir aslanın
geldiğini görür. Aslanın ağzında bir ceylan vardır. Aslan ağacın dibine gelir. Ceylanı
parçalar, bir güzel karnını doyurur ve çekilir gider. Aslan gidince kötürüm tilki sürüne sürüne ceylandan arta kalanları yemek üzere yaklaşır. O da aslanın artıkları ile
karnını doyurur.
Ağaçtaki adam şöyle düşünür: “Yaaa... Demek ki kötürüm bir hayvanın bile
yiyeceğini Allah (cc) ayağına gönderiyor ve onu aç bırakmıyor. Öyle ise ben niye
çalışıp yoruluyorum? Bundan sonra ben de bir köşeye çekilip beklemeliyim.”
Bu düşünceyle adam, yol üzerindeki bir mağaraya girer, başlar beklemeye.
Bir gün, iki gün, üç gün bekler. Fakat gelen, giden olmaz. Kimse ona yiyecek içecek,
bir şey getirmez. Sonunda adam açlıktan baygın düşer. Uyku ile uyanıklık arasında
kendisine şöyle seslenildiğini işitir:
“Kalk, behey tembel adam! Ne yatıp duruyorsun? Elin ayağın tutuyorken
bu miskinlik, bu tembellik niye? Niçin kendini kötürüm tilkinin yerine koyuyorsun? Git, aslan gibi ol, avlan. Hem kendin ye hem de artanı ile başka bir yatalak
geçinsin!”(Sadi Şirazî, Bostan, s.118-119)
Yukarıdaki kıssada verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
25
3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür
!
?
“Sonsuza kadar yaşayan bir canlı türü duydunuz mu?”
Ecel ve ömür kavramları ne anlama gelmektedir?
Ömür, insanın doğumundan ölümüne kadar geçen sınırlı zaman dilimine denir. Ömrünü tamamlayan her varlığın yaşamı sona erer. İşte ömrün bittiği, hayatın
sona erdiği zamana da ecel denir.
Resim. 01.07: Her canlı doğar, yaşar ve ölür.
Evrendeki varlıkların hiçbiri sonsuz değildir. Her varlık kendisi için belirlenmiş
bir ömre sahiptir. Her canlı gibi insan dünyaya gelir, belli bir süre yaşadıktan sonra ölür. Tohum tanesi toprağa atıldığında filizlenir, gelişip büyür. Belli bir süre sonra kuruyup toprağa karışır. “Yaratılan her varlığın bir sonu vardır.” kuralı Kur’an’da
şöyle belirtilmiştir:”Her canlı, ölümü tadacaktır. Sonunda bize döndürüleceksiniz.”
(Ankebût Suresi, 57. ayet)
Yaşadığımız dünyanın ve evrenin de bir sonu vardır. Aynı durum diğer gök cisimleri ve gezegenler içinde geçerlidir. Dünya hayatı Allah’ın evrende yarattığı ilahi
düzen ve ölçü içerisinde sürüp gider. Kur’an’da Fâtır Suresi, 13. ayette evrenin belirlenmiş bir süreye bağlı olduğu şöyle açıklanır: “... (Güneş ve Ay’dan) her biri, belirlenmiş bir süreye kadar hareketlerini sürdürürler...”
26
?
Dünya hayatının son bulması hangi olayla gerçekleşecektir?
Yaşadığımız dünyanın ve evrenin de bir sonu vardır. İşte bu günde dünyanın ömrünün bitmesine, evrenin yok olmasına “kıyamet”, bu olayın gerçekleşmesine de “kıyametin kopması” denir. Kıyamet vaktinin bilinemeyeceği konusunda ise
Kur’an’da şöyle buyrulur: “Kıyametin ne zaman kopacağı hakkındaki bilgi, ancak
Allah’ın katındadır...” (Lokman Suresi, 34. ayet)
4. Allah’a Güvenmek (Tevekkül)
!
?
“Allah’a dayandım!” diye sen çıkma yataktan...
Ma’nayı tevekkül bu mudur? Hey gidi nadan!
Ecdadını, zannetme, asırlarca uyurdu;
Nerden bulacaktın o zaman eldeki yurdu?
Mehmet Akif Ersoy, Safahat, s.453.
Tevekkül ne demektir? Doğru tevekkül anlayışı nasıl olmalıdır?
Tevekkül, Allah’a teslim olmak, güvenmek, dayanmak ve
sığınmak demektir. Dinî terim
olarak ise bir amaca ulaşmak için
elden gelen tüm gayreti gösterip gerekli olan her türlü tedbiri
aldıktan sonra, o işin sonucunun
Allah’a bırakılmasıdır.
İnançlı insanın özelliklerinden biri de yaptığı ve yapacağı işlerde Allah’a güvenmesidir. Bilinçli bir Müslüman gücü oranında
elinden gelen tüm gayreti gösterdikten sonra sonucu ve başarıyı
Allah’a bırakır. Çünkü Allah’ın destek ve yardımı olmadan hiçbir şeyin gerçekleşmeyeceğini bilir.
Resim. 01.08: Yalnız Allah’a dayanmak ve ondan
beklemek
27
Tevekkül, Müslümanların imanlarının bir sonucudur. Tevekkül eden kimse
Allah’a kayıtsız şartsız teslim olmuş, O’ndan razı kimsedir. Tevekkülde başkasının
yardımına güvenmeyip yalnız Allah’a sığınarak çalışmak inancı vardır. Konuyla ilgili bir sözünde Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “Bir şey istediğin zaman yalnız
Allah’tan iste. Yardım dilediğin zaman Allah’tan dile. Şunu iyi bil ki bütün yaratılmışlar el birliği ile sana bir menfaat bahşetmek isteseler, Allah’ın sana yazdığından
daha fazlasını bağışlayamazlar. Yine yaratılmışların tümü elbirliği ile sana bir zarar
vermek isteseler, Allah’ın sana takdir ettiğinden fazlasını yapamazlar.” (Tirmizi Sünen, fi sıfati’l- Kıyame, 60)
?
Doğru olmayan tevekkül anlayışı nedir?
İnsanın çalışmayı bırakıp tembellik ederek kendisinin yapması gereken işleri
Allah’a havale etmesi, doğru bir tevekkül anlayışı değildir. Örneğin bir öğrenci dersine çalışmadan “Ben Allah’ın yardımına güveniyorum, Allah bana yardım eder.” diyerek sınava girmesi yanlış bir tevekkül anlayışıdır. Çalışmadan, hiçbir çaba göstermeden başarılı olmayı beklemek tembelliktir, miskinliktir.
E
BİLGİ KUTUSU
Hz, Ömer bir gün camiye girdiğinde, oturmuş sohbet eden bir topluluk görür. Yanlarına yaklaşıp sorar,
- Sizler kimsiniz, ne iş yaparsınız?
- Bizler mütevekkil (Allah’a tevekkül eden) insanlarız. Çalışmayız, Allah her canlının
rızkını yaratmıştır. Bizler vaktimizi ibadetle geçiririz.
Bu sözlere, çok kızan Hz. Ömer,
- “Sizler mütevekkil (Allah’a tevekkül eden) değil, müteekkil (hazır yiyici, başkasının
sırtından geçinen, asalak) insanlarsınız! Gerçek mütevekkil, tohumunu tarlaya atan ve ondan sonra Allah’a güvenip dayanan kimsedir.” der ve onları camiden çıkartır.
Tevekkül, tembellik ve miskinliği gerektirmez. Gerçek mütevekkil çalışmadan
kazanılmayacağını, ekmeden biçilmeyeceğini bilen kimsedir. Konuyla ilgili ayette:
“...Kim Allah’tan korkarsa Allah ona (darlıktan genişliğe) bir çıkış yolu ihsan eder. Ve
ona beklemediği yerden rızık verir. Kim Allah’a güvenirse Allah, ona yeter. Şüphesiz
Allah emrini yerine getirendir. Allah her şey için bir ölçü koymuştur.” (Talâk Suresi, 2
ve 3. ayet)
Sevgili Peygamberimiz, yaşadığı birçok olayda öncelikle tedbirini almış, sonra
Allah’a tevekkül etmiştir. Peygamberimiz tevekkülden önce tedbir almanın önemini
28
şöyle vurgulamıştır: ”Bir adam Peygamberimize gelerek: ‘Hayvanımı bağlayarak mı
yoksa serbest bırakarak mı Allah’a tevekkül edeyim?’ diye sormuştu. Peygamberimiz
de, ‘Bağla ve tevekkül et!’ buyurdu.” (Tirmizî, Kıyamet, 61.)
ETKİNLİK
“Çalış! “dedikçe dinimiz, çalışmadın, durdun,
Onun hesabına birçok hurafe uydurdun!
Sonunda bir de “tevekkül” sokuşturup araya,
Zavallı dini çevirdin maskaraya!
Mehmet Akif Ersoy, Safahat, s. 240.
Şiirde hangi tutum ve davranışlar eleştirilmektedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı
Ayete’l-Kürsi
Anlamı
Bismillâhirrahmanirrahim
Esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adı
ile;
Allah, kendinden başka İlah olmayan,
kendisi uyuklamayan ve uyumayan,
daima diri olan ve her an yarattıklarını gözetip durandır. Göklerde ve yerde olan her şey O’nundur. O’nun izni
olmadan katında kim şefaat edebilir?
O, insanların geçmişlerini ve geleceklerini bilir. Onların işlediklerini ve işleyeceklerini bilir. Dilediğinden başka
ilminden hiçbir şey kavrayamazlar.
O’nun hükmü gökleri ve yeri kuşatmıştır. Onların korunması ona ağır
gelmez; O pek yücedir, pek büyüktür.
Allahü lâ ilâhe illâ hüve’l-hayyü’l-kayyûm.
Lâ te´huzuhûsinetun ve lâ nevm.
Lehûmâfis-semâvâti ve mâ fil-ard.
Men zelleziyeşfeuındehû illâ biiznih.
Ya´lemumâbeyneeydihim ve mâhalfehum
Ve lâ yuhîtûnebişey´inminılmihî illâ
bimaşâ´,
Vesi´akürsiyyühü’s-semâvâtivel-ard.
Ve lâ yeûduhûhifzuhumâ ve huvel-aliyyulazim.
29
NELER ÖĞRENDİK?
1. Kaza ve kader kavramlarını öğrendik.
Kader, Yüce Allah’ın ezelden ebede kadar olacak şeylerin hepsini önceden bilip belirlemesi, kaza ise Allah’ın önceden belirlediği şeylerin yeri ve zamanı geldiğinde gerçekleşmesidir.
2. Allah’ın her şeyi bir ölçüye göre yarattığını örneklerle öğrendik.
Çevremizdeki varlıklara baktığımızda her şeyin belli bir ahenk ve düzen içerisinde hareket ettiğini görürüz. Deniz ve göllerdeki tuz, suda yaşayan canlıların yaşamlarına uygun orandadır. Gezegen ve yıldızların büyüklükleri, aralarındaki mesafe, evrendeki düzen ve dengeyi sarsmayacak şekilde Allah tarafından konulmuştur.
3. Evrendeki fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasaların neler olduğunu öğrendik.
Fiziksel yasalar, maddenin oluşumu, yapısı, hareketi, değişimi ve maddeler
arası ilişkileri ile ilgili yasalardır. Biyolojik yasalar; canlıların yapısı, beslenmesi, gelişmesi ve üremesiyle ilgili yasalardır. Toplumsal yasalar; toplumsal oluşum, değişim ve
çözülme ile ilgili olan yasalardır.
4. İnsanın akıl ve irade sahibi olması ile özgür ve sorumlu bir varlık olması
arasındaki ilişkiyi öğrendik.
Allah, insana akıl ve özgür irade vererek iyiyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt
edebilecek ve istediğini tercih edebilecek özellikte yaratmıştır. Bu durum söz ve davranışlardan sorumlu tutulmayı, yapılan iyilik ve kötülüklerin sonucuna katlanmayı
beraberinde getirmiştir.
5. İnsanın çalışmasının karşılığını alacağı bilinciyle hareket etmesi gerektiğini
öğrendik.
İnsanın yapacağı hiçbir çalışma karşılıksız kalmayacaktır. Bu dünya sebepler
dünyasıdır. Bize düşen rızkın temini için emek sarf etmek ve çalışmaktır. Allah emek
sarf edilmeden elde edilen kazancı haram kılmıştır.
6. Her canlının bir sonu olduğunu öğrendik.
Dünyaya gelen her canlı, belli bir süre yaşadıktan sonra yaşamı son bulur. Bu
durum Rahman Suresi, 26-27. ayette şöyle anlatılır: “Yeryüzünde bulunan her canlı
sonludur. Sadece kerem sahibi, Yüce Rabb’inin varlığı süreklidir.”
7. Allah’a güvenmenin (tevekkül) pasif bir bekleyiş olmadığını öğrendik.
Tevekkül, kişinin bir işe başlarken elinden gelen tüm gayreti gösterip sonucu
Allah’a bırakması demektir. Tevekkülde esas olan kişinin kendine düşeni yapmasıdır.
30
İnsanın tembellik ederek kendisinin yapması gereken işleri Allah’a havale etmesi,
doğru bir tevekkül anlayışı değildir.
8. Kaza ve kaderle ilgili toplumda yaygın olan yanlış anlayışların sebeplerini
öğrendik.
Allah her şeyi birtakım sebeplere bağlamıştır. İnsan bu sebepleri olumlu ya
da olumsuz yerine getirmesine göre, Allah da o sebeplerin sonucunu yaratır. İnsanlar kaderi bahane ederek kendilerini sorumluluktan kurtarmaya çalışırlar. Bir insan
“Allah böyle yazmış.” diyerek günah işleyemeyeceği gibi, günah işledikten sonra da
“Ben ne yapayım, alın yazım buymuş.” deyip kaderi suçlayamaz. Çünkü bu fiiller, insanların bizzat kendi tercihlerine uygun olarak Allah tarafından yaratılmışlardır. Kader ve kazaya güvenip çalışmayı bırakmak, olumlu sonucun sağlanması ya da olumsuz sonuçların önlenmesi için gerekli sebeplere sarılmamak ve tedbirleri almamak,
İslam’ın kader anlayışı ile bağdaşmaz.
31
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi kaderin tarifidir?
A. Allah’ın önceden takdir ve tayin ettiği olayların yeri ve zamanı geldiğinde
ortaya çıkmasıdır.
B. Allah’ın bütün olayları ne zaman, nerede ve nasıl olacağını önceden bilip
takdir etmesidir.
C. Ömrün bittiği, dünya hayatının sona erdiği vakittir.
D.İnsanın doğumundan ölümüne kadar geçen zamandır.
2. Allah’ın önceden planlayıp takdir ettiği şeylerin yeri ve zamanı gelince meydana
gelmesine ne ad verilir?
A. Kaza
B. Kader
C. Şer
D.Hayır
3. Aşağıdaki tutum ve davranışlardan hangisi kader inancıyla çelişir? A. Öğrencinin sınava çalışarak girmesi
B. Hastalanan kişinin tedavi için doktora başvurması
C. Şoförün uzun yola çıkmadan önce arabasının bakımını yapması
D.‘’Rızık Allah’tandır.’’ deyip kişinin çalışmayı terk etmesi 4. Allah evrenin düzenini ve işleyişini birtakım yasalara bağlamıştır. Evrendeki
varlıklar bir ölçüye göre yaratılmış ve evrene yasalar konulmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi evrenin yasalarından biri değildir?
A. Fiziksel yasalar
B. Hukuki yasalar
C. Toplumsal yasalar
D.Biyolojik yasalar
5. ‘’Bilmez misinki Allah, geceyi gündüzün ve gündüzü gecenin peşi sıra getirmektedir. Güneşi ve A’yı da buyruğu (yasası) altına almıştır. Bunların her biri
belli bir süreye kadar hareketine devam eder. Ve Allah, yaptıklarınızdan tamamen
haberdardır .“ (Lokman Suresi, 2. ayet)
Yukarıdaki ayette evrende bulunan yasalardan hangisine dikkat
çekilmektedir?
A. Biyolojik yasalar
B. Fiziksel yasalar
D.Ahlaki yasalar
32
6. Isıtılan metallerin genleşmesi, suyun 100 derecede kaynaması, atılan bir cismin
yere düşmesi.
Yukarıda geçen örneklerde hangi yasadan bahsedilmektedir?
A. Kimyasal yasalar
B. Fiziksel yasalar
D.Biyolojik yasalar
7. İnsan sahip olduğu hangi özellikten ötürü davranışlarından sorumlu tutulur?
A. Akıl ve hayat
B. Akıl ve rızık
C. Akıl ve özgürlük
D.Akıl ve kutsal kitaplar
8. İnsanın başarıya ulaşmak için, doğru yöntemleri uygulayarak çaba harcadıktan
sonra, işin sonucunu Allah’a bırakıp O’na güvenmesine ne ad verilir?
A. Sabır
B. Rıza
C. Tevekkül
D.Şükür
9. Aşağıda verilen kavramlardan hangisi yanlış açıklanmıştır?
A. Rızık: Allah’ın biz insanlara vermiş olduğu yiyecek, içecek ve diğer imkânların
hepsi
B. Âlem: Allah’ın yaratmış olduğu bütün varlıkları içine alan en büyük sistem
C. İrade: İnsanın bir şeyi yapıp yapmamaya karar verme gücü
D.Tevekkül: İnsanın başına gelebilecek bir olayı önceden tahmin edebilme
gücü
10.Allâhü la ilahe illâ huvelhayyül-……………… La te’huzühû sinetün velâ nevm
Lehû mâfissemâvâtivemâ fil-ard Men zellezî …………………. indehû illâ biiznih
…….…………ma beyne eydihim vema halfehum velâyuhîtûne bişey’in minilmihî
illâ bimâşâeVesiakürsiyyühüs-…………… vel-ard Velâyeûdühûhıfzuhümâ Ve
hüvel-aliyyül-azîm
Yukarıdaki Ayet’el Kürsi’de boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi
getirilmelidir?
A. Kayyum – semavati –yeşfau - ya’lemu
B. Kayyum – yeşfau – ya’lemu - semavati
C. Ya’lemu – semavati – yeşfau - kayyum
D.Kayyum – yeşfau – semavati - ya’lemu
33
.
ÜNİTEDE ÖĞRENDİKLERİMİZİ NOT EDELİM
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
34
2. ÜNİTE
ZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ
ÖĞRENME ALANI: İBADET
Hac ibadetinin dünya Müslümanları açısından önemi nedir?
Zekât ibadetinin kişi ve toplum açısından ne gibi faydaları vardır?
Bu ünitenin sonunda;
1. Paylaşma ve yardımlaşmanın birey ve toplum için önemini öğreneceksiniz.
2. İslam’ın paylaşma ve yardımlaşmaya verdiği önemi öğreneceksiniz.
3. Paylaşma ve yardımlaşma ibadeti olarak zekât ve sadakanın kimler tarafından, kimlere, nelerden, nasıl verileceğini öğreneceksiniz.
4. Zekât ve sadakanın birey ve topluma katkılarını öğreneceksiniz.
5. Ülkemizdeki soysal yardımlaşma kurumlarını öğreneceksiniz.
6. Hac ve umre ile ilgili mekân ve kavramların anlamlarını öğreneceksiniz.
7. Hac ibadetinin nasıl ve niçin yapıldığını öğreneceksiniz.
8. Haccın bire ve toplum üzerindeki etkilerini öğreneceksiniz.
9. Hac ve umrenin Müslümanlar arası iletişim ve etkileşime nasıl katkı sağladığını öğreneceksiniz.
10. Kurban ibadetinin anlamını, sosyal dayanışma ve yardımlaşma açısından
önemini öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
İhram
Kabe
Kurban
Umre
Tavaf
Müzdelife
Zekât, Hac ve
Kurban
Mina
Vakfe
Safa ve
Merve
36
Sa’y
Arafat
GİRİŞ
Bu ünitede paylaşma ve yardımlaşma kavramlarından bahsedilmektedir. Birey ve toplum açısından paylaşma ve yardımlaşmanın gerekliliğine dikkat çekilerek
İslam’ın bu konudaki uygulaması ve şartı olan zekât ve sadaka kavramları açıklanmaktadır. Soysal yardımlaşma kurumları ve görevlerinden söz edilmektedir. Hac ve
umre ile ilgili kavramlar açıklanarak hac ibadetinin nasıl ve niçin yapıldığı, birey ve
toplum üzerindeki etkileri vurgulanmaktadır. Son bölümde ise kurban ibadetinin
anlamı, sosyal dayanışma ve yardımlaşmaya katkısı açıklanmaktadır.
?
1. İnsanın Paylaşma ve Yardımlaşma İhtiyacı
Paylaşma ve yardımlaşma olmasaydı toplumda ne tür sorunlar yaşanırdı?
Her insan doğduğu andan itibaren yeme, içme, barınma ve korunma gibi birtakım temel ihtiyaçlarını karşılamak için başkalarının
yardımına ihtiyaç duyar. Zamanla
başkasına olan ihtiyacı azalır ancak
bu ihtiyaç hiçbir zaman tam olarak
ortadan kalkmaz. Bu nedenle insan, yaşamını bir toplumun üyesi
olarak yardımlaşma ve paylaşma
içerisinde sürdürmek zorundadır.
İnsanlar yaşadıkları toplum
içerisinde ekonomik bakımdan eşit
olanaklara sahip değildirler. Her
toplumda zengin insanlar olduğu
gibi yoksul olanlar da vardır. Böyle
durumlarda zengin insanların yoksul insanlara yardım etmesi gerekir.
Çünkü zenginlerin malları üzerinde
yoksulların hakları olduğunu Zariyat Suresi, 19. ayette Rabbimiz:
“Mallarında, muhtaç ve yoksullar
için bir hak vardır.” şeklinde buyurmuştur.
Resim. 02.01: İnsan doğduğu andan itibaren
birilerinin yardımına muhtaçtır.
37
E
BİLGİ KUTUSU
İnsanlar, maddi yönden olduğu gibi
manevi yönden de başkalarına ihtiyaç duyarlar. Sevinçlerini, üzüntülerini, sıkıntılarını
bir başkasıyla paylaşmak, iyi ve kötü günlerinde dostlarının yanlarında olmalarını beklemek insanda var olan manevi yönden ihtiyaçlardır. Çünkü “Mutluluklar paylaşıldıkça
artar, üzüntüler paylaşıldıkça azalır.”
?
Nasıl ki vücudumuzun bütün
organları birbirine bağlı ise ve biri,
diğerine ihtiyaç duyuyorsa toplum
içerisinde yaşayan insanlar da öyledir.
Onun içindir ki insanlar, başkalarından
yardım alarak ve onlara yardım ederek
dayanışma içerisinde yaşamlarını sürdürürler. Öğretmenin doktora, doktorun fırıncıya ihtiyaç duyması bunun
açık bir örneğidir.
Paylaşma ve yardımlaşmanın bireysel ve toplumsal ne gibi faydaları vardır?
Paylaşma ve yardımlaşma, toplumsal barışa, huzura ve dayanışmaya katkı sağlar. Aynı toplumda yaşayan insanların paylaşma ve yardımlaşma açısından birbirlerinin ihtiyaçlarını gidermeleri toplum bilincini güçlendirir. Aynı zamanda bu yardımlaşma ve paylaşmalar toplumdaki ekonomik ve sosyal dengesizlikleri de önler.
Malını fakir ve kimsesiz ile paylaşmak aradaki sevgiyi artırır, toplumsal dayanışmayı
geliştirir. Cimrilik, bencillik, kıskançlık gibi kötü duygu ve davranışlara engel olur.
Sevgi, dayanışma ve sorumluluk gibi davranışların gelişmesine katkı sağlar.
ETKİNLİK
İnsanın tek başına bütün ihtiyaçlarını karşılaması mümkün müdür? Neden?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
38
!
2. İslam’ın Paylaşma ve Yardımlaşmaya
Verdiği Önem
“Komşusu aç iken, tok yatan bizden değildir.” (Buharî, Edeb, 12.)
İslamiyet; sevgi, kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma dinidir. İnsanların kardeşçe,
paylaşma ve yardımlaşmaya önem vererek
yaşamalarını ister. Yüce Allah; kutsal kitabımız
Kur’an-ı Kerim’de, iyilik yapmamızı, kötülükten
sakınmamızı ve birbirimizle yardımlaşmamızı
istemiştir. Günah ve düşmanlıkta ise yardımlaşmamamız gerektiğini vurgulamıştır.
Rabbimiz, insanların yardımlaşma ve
dayanışma içinde olmaları gerektiğini Bakara
Suresi, 215. ayette şöyle buyurmuştur: “De ki:
...Harcadığınız her şey, ana-baba, yakınlar, öksüzler, yoksullar ve yolda kalmış kişiler içindir.
Allah yapacağınız her hayrı (iyiliği) bilir.” Mâûn
Suresinde ise yoksulu yedirmeyenler, yetimi
dışlayanlar, yardıma engel olanlar kınanmıştır.
Resim. 02.02: Paylaşmak ibadettir.
Peygamberimiz de bir sözünde: “Yetimin başını okşa, yoksulu doyur.” (Heysemî, Mecmaü’zZevâid, C 8, s. 160.) buyurarak yetim ve yoksula yardımı emretmiştir.
E
BİLGİ KUTUSU
Mü’min insanların kardeşliği konusunda Peygamberimiz şöyle buyurmuştur:
“Mü’minler birbirlerini sevmekte, birbirlerine
acımakta ve birbirlerini korumakta bir vücudun uzvuna benzerler. Vücudun herhangi bir
uzvu hasta olduğu zaman, diğer uzuvlar da bu
sebeple rahatsız olur.” (Buharî, Edeb 27; Müslim, Birr 66)
İnsanlara yardım etmek, insanlarla bir şeyler paylaşmak için ille
de zengin olmak gerekmez. Rabbimiz bollukta da darlıkta da başkalarına yardım etmenin gerekliliğini
Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmuştur: “Takva sahipleri (sorumluluklarının bilincinde olanlar), bollukta da
darlıkta da Allah için harcarlar (infak
ederler), öfkelerini yutarlar ve İnsanları affederler, Allah da güzel davranışta bulunanları sever.” (Al-i İmran
Suresi, 134. ayet)
39
Peygamberimiz de Müslümanların yardımlaşmada hassasiyet sahibi olmalarını bir sözünde şöyle vurgulamıştır: “Komşusu aç iken, tok yatan bizden değildir.”
(Buharî, Edeb, 12.) O, bu sözüyle zor durumda olanlara yardım etmeyen, onların içinde bulunduğu duruma duyarsız kalan kimselerin dinî ve insani görevlerini yerine
getirmediklerini vurgulamıştır.
?
Peygamberimiz ve arkadaşları döneminde nasıl bir yardımlaşma örneği
sergilenmiştir?
Peygamberimiz ve arkadaşları, İslam’ın geldiği ilk dönemlerde yaşanan yoğun
baskı ve zulüm karşısında mükemmel bir paylaşma ve yardımlaşma örneği sergilemişlerdir. Mekkeli Müslümanlar, Medine’ye göç ettiklerinde bütün mal ve varlıklarını
geride bırakmışlardır. Medineli Müslümanlar ise sahip oldukları maddi olanakları,
evlerini ve bahçelerini Mekke’den gelenlerle paylaşmışlardır. Onlara her konuda
destek ve yardımcı olmuşlardır.
İslam’da her Müslüman hem kendisinden hem ailesinden hem çevresinden
hem de toplumdan sorumludur. Müslüman kişi, tüm bunlara karşı bilinçli davranmak, görevlerini bilmek ve tam olarak yerine getirmek zorundadır. Yerine getirmezse dünyada da ahirette de sorumlu tutulacaktır.
Resim. 02.03: Yardımlaşmak dini bir görevdir.
40
ETKİNLİK
SİZDEN FAZLA VEREN VAR
Hazreti Ebu Bekir’in halifeliği sırasında Medine’de büyük bir kıtlık baş göstermişti. Halk, ekmek yapmak için bir buğday tanesini bile bulamaz olmuştu. Bu durumu gören Medineli tüccarlar, ellerindeki bütün parayı buğday alıp satmaya yatırmışlardı. Hazreti Osman da bu arada Şam’a bir ticaret kafilesi göndermişti. Oradan
yüz deve yükü buğday satın alarak Medine’ye getirtmişti. Bu miktar, halkın buğday
ihtiyacını büyük ölçüde karşılayabilirdi.
Bazı tüccarlar derhal Hazreti Osman’a müracaat ettiler. Şam’dan getirttiği bu
buğdayı satın almak istediler. Buğdayın bir mennesine (5 kilo 12 gram ağırlığındaki
bir ölçü birimi) 4 dirhem veriyorlardı. Fakat Hazreti Osman, tüccarların verdiği fiyatı
az buldu. “Sizden fazla veren var.” dedi ve buğdayını hiç kimseye satmak istemedi.
Tüccarlar bu durumda teklif ettikleri fiyatı artırdılar. Fakat yine Hazreti Osman’dan
“Sizden fazla veren var.” cevabını aldılar. Nihayet buğdayın bir mennesine 7 dirhem
vermeye bile razı oldular. Bu, verebilecekleri en son ve en yüksek fiyattı. Fakat Hazreti Osman’ın ağzından “Sizden fazla veren var.” sözünden başka laf çıkmıyordu.
Bazıları onun bu tutumunu, fırsat düşkünlüğüne ve çok kazanmak hırsına
veriyordu. Halk, şiddetli ihtiyaç içinde kıvranırken onun böyle davranmasını kendisine hiç yakıştıramıyorlardı.
Nihayet meseleyi Halife Hazreti Ebu Bekir’e anlatmaya karar verdiler. Ondan,
Hazreti Osman’la aralarını bulmasını isteyeceklerdi. Halifenin huzuruna çıkarak,
durumu olduğu gibi anlattılar. Hazreti Ebu Bekir anlatılanları sonuna kadar dinledi.
Ve onlara: “Bu işte bir gariplik var” dedi. “Bana öyle geliyor ki, siz Hazreti Osman’ın
sözünü iyi anlayamadınız. O, Rasûlullah’ın damadı ve cennette arkadaşıdır. Halkın
ihtiyacını fırsat bilip ondan kâr ve çıkar elde edecek kimse değildir. Böyle davranışının mutlaka bir hikmeti vardır. Haydi, beraber gidip meseleyi bizzat kendisinden
öğrenelim.”
Hep birlikte Hazreti Osman’ın yanına vardılar. Hazreti Ebu Bekir tüccarların
anlattıklarını Hazreti Osman’a söyledi. Ondan, niçin malını verilen fiyata satmadığını sordu.
Hazreti Osman’ın bu suale cevabı şaşırtıcıydı: “Ey Rasûlullah’ın halifesi! Bunlar benim bir menne buğdayımı 7 dirheme satın almak istiyorlar. Yani, bire 7 veriyorlar. Halbuki, ben onu, bire 700 veren birine satmak istiyorum. Yüce Allah, her
bir hasenata karşılık 700’e kadar ecir ve mükâfat vereceğini vadetmiyor mu? Böyle
kârlı bir ticaret varken ben ne diye malımı onlara satayım.“
41
Hazret-i Osman’ın bu cevabı üzerine, tüccarlar derin bir düşünceye daldılar.
Onun hakkında kötü düşünmekle ne kadar hata ettiklerini anlamışlardı. Hazreti
Osman, bundan sonra 100 deve yükü buğdayının hepsini de Medine halkına sadaka olarak dağıttı. Fakir ve yoksulların yüzünü güldürdü. Şehirdeki kıtlık da böylece
büyük ölçüde giderilmiş oldu.
Yukarıda geçen metinde yardımlaşmayla ilgili nasıl bir mesaj verilmiştir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
3. Paylaşma ve Yardımlaşma İbadeti Olarak
Zekât
Zekâtı farz kıldı Allah,
Zengin kullar versin diye.
Yoksulların yüzü gülsün,
Mutluluğa ersin diye.
Sosyal yardım, dayanışma,
Bir toplumun temelidir.
Müminlerin kaynaşması,
Rabbimizin emelidir.
Üzeyir GÜNDÜZ
(Diyanet Çocuk Dergisi, Şubat,1992.)
Zekât kelime olarak, “artma, çoğalma, arınma ve bereket” anlamlarına gelir.
Dinî bir terim olarak ise zengin sayılan bir Müslüman’ın, Allah rızası için yılda bir kere
malının belli bir miktarını yoksul Müslümanlara vermesi demektir. Zekât, mal ile yapılan farz bir ibadettir.
Zekât, Hz. Muhammed (s.a.v.)’in Mekke’den Medine’ye hicretinin ikinci yılında
farz kılınmıştır. Kur’an-ı Kerim’de, zekâtla ilgili olarak şöyle buyrulmaktadır: “Namazı
dosdoğru kılın, zekâtı verin. Kendiniz için her ne iyilik işlemiş olursanız, Allah katında
onu bulursunuz. Şüphesiz Allah, bütün yaptıklarınızı görür.”(Bakara Suresi, 110. ayet)
42
Resim. 02.04: Zekât malı arttırır ve arındırır.
Zekât, Allah’ın bize vermiş olduğu nimetlere karşılık bir şükür ifadesidir. Malın
şükrü ancak zekât ve sadaka vermekle yerine getirilir. Zekât vermekle hem verdiği
nimetler için Allah’a teşekkür görevimizi hem de içinde yaşadığımız topluma karşı
insanlık görevlerimizi yerine getirmiş oluruz. Ayrıca bu yolla malımızın artmasını ve
bereketlenmesini sağlamış oluruz. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, yedi başak bitiren ve her başakta
yüz tane bulunan bir tohum gibidir. Allah dilediğine kat kat verir...” (Bakara Suresi,
261. ayet)
?
?
Zekât verecek kişide aranan şartlar nelerdir?
•
•
•
•
Müslüman olmak
Akıllı olmak
Ergenlik çağına girmiş olmak
Zengin olmak
Zekât ibadetinin bireysel ve toplumsal faydaları nelerdir?
Zekât; toplumda yardımlaşma ve dayanışma anlayışını yaygınlaştırır. Zengin
kimselerle yoksul kimseler arasında kıskançlık, kin ve düşmanlık duygularını giderir.
Sevgi, dostluk, birlik ve beraberlik gelişir. Zekât, insanı bencillik ve cimrilikten uzaklaştırır. Kişide şefkat ve merhamet duygularının oluşmasını sağlar.
43
E
BİLGİ KUTUSU
Nisap miktarı, dinen zengin sayılmanın ölçüsü veya servetin zekâtı gerektiren miktarı diyebiliriz. Bu miktar şöyledir: Gıda, giyim, eğitim, sağlık gibi temel ihtiyaçları dışında
85 gr altın veya bunun karşılığı para veya ticaret mallarına sahip bir kişi, zekât vermekle
sorumludur.
Resim. 02.05: Her malın zekâtı farklı oranlarda verilir.
Kişinin kullandığı araba, içinde oturduğu ev vb. eşyalar zekâta dâhil edilmez.
Bir malın zekâta dâhil edilebilmesi için aranan genel özellik, onun ticari olarak kullanılıyor olmasıdır. Kişinin kullandığı altın/gümüş takılar zekâta dâhildir.
?
İslam dinine göre zekât verilecek mallar ve miktarları nelerdir?
Zekâtı Kim
Nelerden
• Para, altın, gümüş
ve menkul değerler
• Ticaret malları
Zengin olan her • Koyun-keçi
Müslüman
Toprak ürünleri
Sığır ve manda
44
Ne Kadar
1/40
Kimlere vermelidir
•
•
•
•
•
•
1/10
1/30
•
Yoksullar
Düşkünler
Borçlular
Yolda kalmış olanlar
Özgürlüğünü yitirmiş
olanlar
Kalbi İslam’a ısındırılmak istenenler
Zekât memurları
E
BİLGİ KUTUSU
Kimlere zekât veremeyiz?
Kişi bakmakla yükümlü olduğu eşine, çocuklarına, torunlarına, annesine, babasına,
büyük annesine ve büyük babasına zekât veremez.
?
Zekât kimlere, nasıl verilir?
Zekâtın kimlere verilmesi gerektiği Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir:
“Sadakalar (zekâtlar), Allah’tan bir farz olarak ancak fakirler, düşkünler(...), borçlular,
(...) ve yolda kalmış yolcular içindir.” (Tevbe suresi, 60. ayet) Bu ayette geçen kişilerden birine veya birkaçına zekât verilebilir.
Zekât verirken bunun bir ibadet olduğu bilinmeli ve zekâta niyet edilmelidir.
Zekâtın Allah rızası için verildiği kesinlikle unutulmamalıdır. Zekât olarak verilecek
malın fakirin hakkı olduğu bilinmeli ve verdiğimiz kişiyi incitecek, minnet altında
bırakacak davranışlardan kaçınılmalıdır.
Zekât verirken öncelikle yakın akrabalar tercih edilmelidir. Zekât verirken,
gösteriş yapılmamalı, zekât verilen kişi incitilmemelidir. Yani zekât verdiğimiz para
veya malı, verdiğimiz kişinin başına kakmamalıyız.
4. Toplumsal Dayanışma İbadeti Olarak
Sadaka
!
“Az sadaka çok belayı önler.” sözüyle anlatılmak istenen nedir?
Sadaka, dinimizin yardımlaşma ve dayanışma amacıyla yerine getirilmesini istediği ibadetlerden biridir. Bir insanın kendi isteğiyle, yalnızca Allah rızası için yaptığı
yardım ve iyiliklere sadaka denir.
Sadaka, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için ihtiyacı olanlara gönüllü olarak
verilir. Sadakada miktar ve zaman sınırlaması yoktur. İnsanlar bu yardımı, diledikleri
zamanda ve miktarda yaparlar. Bu yüzden sadaka, zekâttan daha kapsamlı bir yardım şeklidir.
?
Sadaka sevabı kazandıran davranışlar nelerdir?
Sadaka sadece maddi değerlerle olmaz. Bir yoksulun para, yiyecek ve giyecek
ihtiyaçlarını karşılamak sadaka olduğu gibi her türlü güzel ve yararlı davranış da sa-
45
dakadır. Bir hastayı veya yaşlıyı ziyaret
etmek, karşılaştığımız bir insana güler
yüzle selam vermek, insanlarla tatlı dille konuşmak birer sadakadır. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuştur:
“Kardeşini güler yüzle karşılaman da
bir iyiliktir.” Ayrıca insanların üzüntülerini paylaşmak, iki kişinin arasını bulup
barıştırmak sadakadır. Bir kimseye eşyasını taşımada yardım etmek, yoldaki
rahatsızlık veren şeyleri kaldırmak gibi
davranışlar sadaka sayılan ve sevap kazandıran davranışlardır.
?
Sadaka-i cariye ne demektir?
Dinimizde, herkesin yararlanacağı; cami, okul, yol, hastane gibi hayır
kurumlarını yaptırmak veya bu kurumResim. 02.06: Sadaka taşı / İstanbul Gülfem
ların yapılmalarına yardımcı olmak da
Hatun Camisi avlusu
sadakadır. Böyle sadakaya, sürekli sadaka (sadaka-i câriye) denir. Yani sevabı sürekli olan, bitmeyen, öldükten
sonra da devam eden sadakadır. Bu sadaka anlayışı, İslam kültüründe, ihtiyaç sahiplerine hizmet veren vakıf ve benzeri kurumların ortaya çıkmasında etken olmuştur.
ETKİNLİK
Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “İnsanlar öldüğü zaman, amel defteri
kapanır. Ancak kesintisiz iyilik (sadaka-i cariye) yapanların, topluma yararlı bir ilim
(eser) bırakanların ve kendisine hayır dua eden bir çocuk yetiştirenlerin amel defterleri kapanmaz.” (Müslim, Vasiyye, 14.)
Yukarıdaki hadisten hareketle, amel defterleri kapanmayıp sevapları devam edenler
kimlerdir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
46
?
Fıtır sadakası ne demektir?
Sadaka çeşitlerinden birisi de fıtır sadakasıdır. Ramazan ayında bayramdan
önce verilmesi gereken bir sadakadır. Halk arasında bu sadaka türüne “fitre” de denir. Fıtır sadakasıyla herkes kendi imkânları ölçüsünde yardım etmenin mutluluğunu yaşar. Yoksullar aldıkları yardımlarla bayramlık ihtiyaçlarını karşılarlar. Karşılıklı
sevgi ve kardeşlik bağları güçlenir. Böylece toplumda dayanışma ortamı oluşur.
E
BİLGİ KUTUSU
Neler Sadakadır?
•
•
•
•
•
Dargınları barıştırmak sadakadır.
Güzel söz söylemek sadakadır.
İnsanlara tebessüm etmek sadakadır.
Yoldaki taşı kaldırmak sadakadır.
Namaza gitmek için atılan her adım sadakadır.
5. Yardımlaşma Kurumlarımız
?
Çevrenizde bulunan yardımlaşma kurumları hangileridir?
Yardımlaşmak, dinimizin emridir. Atalarımız, dinimizin bu emrini yerine getirmek için çaba harcamışlardır. Üzerlerine düşen görevi yapmışlar ve birçok yardım
kurumu ve vakıf kurmuşlardır. Yapılan kervansaraylar, kütüphaneler, köprüler, yollar,
hastaneler ve aşevleri bunlardan bazılarıdır.
Peygamberimiz yardımlaşmanın önemiyle ilgili şöyle buyurmuştur: “ …Kim
bir Müslüman kardeşine yardım eder ve onun ihtiyacını karşılarsa Allah da ona yardım eder. Kim Müslümanın bir sıkıntısını giderirse Allah da kıyamet gününde onun
sıkıntılarından birini giderir…” (Nevevi, Riyazü’s-Salihin, C 1, Hadis 231.) Peygamberimizin bu müjdesi Müslümanları toplumsal yardımlaşmaya teşvik etmiştir. Atalarımız da dinimizin bu emrini yerine getirmek için çaba sarf etmişlerdir.
Günümüzde de yoksul, kimsesiz, felakete uğramış ve yardıma muhtaç insanlara yardım amacıyla kurulan vakıflar ve yardım kurumları vardır.
47
?
Resim. 02.07: Kızılay
Aşevleri
Yardımlaşma kurumlarımız hangileridir?
Kızılay: Deprem, sel, yangın gibi doğal afetlerde halka yardım eder. Böylesi
afetlerden dolayı zor durumda kalanlara yiyecek, içecek, giysi, battaniye, çadır vb.
yardımlarda bulunur. Ayrıca Kızılay, kan merkezleri aracılığıyla acil ihtiyaç sahiplerine kan temin eder.
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu: Kimsesiz çocuklara ve yaşlılara yardım amacıyla kurulmuştur. Onların yemeiçme ve barınma gereksinimlerini
karşılar. Bu kurum bünyesinde kimsesizi ve bakıma muhtaç yaşlıları himaye etmek
amacıyla kurulmuş huzurevleri de bulunur.
Aş Evleri: Yoksullara gıda ve yemek
yardımı yapar.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma
Vakfı: Bu vakıf, yoksul ve muhtaç durumda
olan kimselere para, yakacak vb. yardımlarda
bulunur.
Millî Eğitim Vakfı: Yardımlaşma ve dayanışma amacıyla oluşturulmuş kurumlardan biri de Millî Eğitim Vakfıdır. Bu vakıf okullar yaptırır, yoksul ve muhtaç durumda olan
öğrencilerin gereksinimlerini karşılar.
Mehmetçik Vakfı: Vatani görevlerini
yaparken şehit olan kimselerin ailelerine ve
gazilere yardım amacıyla kurulmuştur.
48
Resim. 02.08: Mehmetçik ile Mehmet el
ele
ETKİNLİK
Sizce yardımlaşma kurumlarımızın toplumsal katkıları nelerdir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
6. Hac Nedir ve Niçin Yapılır?
Dünya üzerinde yapılan ilk mabet (ibadet edilen yer) neresidir?
Hac, Yüce Allah’ın belirli şartları taşıyan Müslümanlardan yapılmasını istediği bir ibadettir. Sözlükte “kutsal yerleri ziyaret” anlamına gelir. Terim olarak ise yılın
belirli günlerinde, özel giysiler giyerek Mekke’de Arafat’ta ayakta durmak ve Kâbe’yi
tavaf etmektir. Bu kutsal yerleri belirli zamanlarda ziyaret eden kimseye hacı denir.
Resim. 02.09: Kabe’yi tavaf ederken
49
İslam’ın beş temel şartından biri olan hac, hem mal hem de bedenle yapılan
bir ibadettir. İslam dinine göre, maddi durumu yerinde olan, varlıklı Müslümanların ömürlerinde bir defa hacca gitmesi farzdır. Kur’an’da bu durum şöyle ifade edilmektedir: ”...Yolculuğuna gücü yetenlerin haccetmesi Allah’ın insanlar üzerinde bir
hakkıdır...”(Âl-i İmran Suresi, 97. ayet) Peygamberimiz de bu konuyla ilgili olarak: “Ey
inananlar, Allah size haccı farz kılmıştır. O hâlde haccediniz.” (Müslim, Hac, C. 4, s.
222.) şeklinde buyurmuştur.
E
BİLGİ KUTUSU
Hac ibadeti kimlere farzdır?
• Akıllı olup ergenlik çağına girmiş olanlara
• Özgürlüğü kısıtlayıcı durumu bulunmayanlara
• Hacca gidip gelinceye kadar hem kendisinin, hem de ailesinin geçimini sağlayacak mala sahip olanlara
• Sağlıklı olanlara (Sağlığı elverişli olmayanlar bir başkasını kendi vekili olarak
gönderebilir.)
• Yol güvenliğine sahip olanlara hac ibadetini yerine getirmek farzdır.
Hac, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak amacıyla yapılır. Farklı ülkelerden Müslümanlar hacda bir araya gelirler. Orada birbirlerini tanıma imkânı bulurlar. Evrensel
bir kardeşlik anlamı taşıyan hac, insanları birbirine yakınlaştıran bir ibadettir. Ayrıca
Allah’ın bize verdiği sağlık ve zenginlik gibi nimetlere bir şükürdür.
?
?
Umre ne demektir?
Umre, hacda olduğu gibi Mekke’deki kutsal mekânları ziyaret etmektir. Bakara
Suresi’nin 196. ayetinde umreyle ilgili şöyle buyrulmuştur: “Haccı da umreyi de Allah
için tamamlayın…”
Umre ile hac arasındaki farklar nelerdir?
• Hac ibadeti farzdır, umre ise sünnettir.
• Hac bir sene içinde bir kez yapılır, umre birden fazla ve istenilen zaman yapılır.
• Umrede sadece ihrama girilerek Kâbe tavaf edilir ve sa’y yapılır. Umrede vakfe,
şeytan taşlama ve kurban kesme yoktur.
50
!
?
?
7. Hac ve Umre ile İlgili Kavramlar
Kâbe ve etrafında bulunan bildiğiniz kutsal yerler hangileridir?
Hac ibadetini gerektiği gibi yapabilmek için bazı şartları yerine getirmek gerekir. Haccın gerekleri; ihrama girmek, Arafat’ta vakfe ve Kâbe’yi tavaftır. Şimdi bu
terimlerin anlamlarını öğrenelim:
İhram ne demektir?
Sözlükte “haram etmek, kendini sakındırmak” anlamlarına gelir. Terim olarak ise hac
görevi süresince giyilen beyaz elbiseye ihram
denir. İhram, erkekler için biri sol omzu örten,
diğeri de peştamal gibi bele sarılan iki beyaz,
dikişsiz havludur. Kadınlar içinse uzunca bir
elbisedir. İhrama, Mekke şehrinin çevresinde
belirlenmiş ve adına “mikat” denilen yerlerde girilir. İhram giyen kişi, hacca niyet eder ve
bazı davranışlardan kaçınmaya özen gösterir.
Saç, sakal ve tırnak kesmek, bitki ve hayvanlara zarar vermek, kavga etmek, koku sürünmek
bunlardandır.
Tavaf ne demektir?
Resim. 02.10: Erkek
ihramı
Bayan ihramı
Tavaf, Kâbe’nin etrafında, Hacer’ül Esvet’ten (siyah taş) başlayarak yedi defa dönmektir. Bu dönüşte Kâbe, kişinin sol tarafında kalır. Her bir dönüşe “şavt” denir. Tavaf
haccın farzlarındandır. Farz olan tavaf, Kurban Bayramı’nın ilk üç gününde yapılır. Bu
günler dışında da tavaf yapılabilir.
E
BİLGİ KUTUSU
Telbiye Duası
“Lebbeyk Allahümme Lebbeyk Lebbeyke La şerike leke lebbeyk, innelhamde ven’ni’mete leke ve’l-mülk la şerike leke”
Anlamı: “Ey Allah’ım! Senin emrine (itaate) hazırım. Sen’in emrine uydum. Sen’in
hiçbir ortağın yoktur. Sen’in emrine uydum. Şüphesiz ki (gerçek) hamd, nimet ve mülk
Sen’indir. Sen’in hiçbir ortağın yoktur.” diye duada bulunmak. (Buhari, 1549; Müslim 1148 )
51
Resim. 02.11: Kâbe’yi tavaf etmek haccın farzlarındandır.
?
Sa’y ne demektir?
Tavaftan hemen sonra Kâbe’nin doğu tarafında bulunan Safa ve Merve tepeleri arasında, hızlı adımlarla yedi defa gidip gelmeye sa’y denir. Safa’dan Merve’ye
dört, Merve’den Safa’ya üç kez gidilir. Sa’y, haccın vaciplerindendir.
02.12: Safa ile Merve tepeleri arsında sa’y yaparken
52
?
Resim. 02.13: Arafat’tan bir görünüm
Vakfe ne demektir?
Vakfe, Kurban Bayramı arifesinde öğle vaktinden bayram sabahına kadar, bir
süre Arafat’ta bulunmak demektir. Vakfe, haccın farzlarından biridir. Arafat’ta hacılar,
Yüce Allah’tan bağışlanma dilerler. Kendileri, yakınları ve tüm insanlık için dua ederler. Arafat’ta vakfe yapıldıktan sonra Müzdelife’ye gidilir. Bayram sabahı da Müzdelife vakfesi yapılır.
?
Medine’yi ve Mescid-i Nebi’yi Ziyaret
Medine, Peygamberimizin Mekke’den hicret ettikten sonra yerleştiği, ilk İslam
devletini kurduğu, kabrinin bulunduğu şehirdir. Medine’de peygamberimiz örnek
bir toplum oluşturmuş ve İslam dini buradan yayılmıştır. Medine’de Peygamber
Mescidi, Uhud Şehitliği, birçok sahabenin mezarının yer aldığı “Cennet’ül Baki” bulunmaktadır.
53
Mescid-i Nebi: Peygamberimizin Medine’ye hicretinden sonra yapılan ve Peygamberimizin kabrinin bulunduğu yerdir. Peygamberimiz, “Beni vefatımdan sonra
ziyaret edenler, hayatımda ziyaret etmiş gibidir.” (Darekutni, C 2, s.278, Hadis 192.)
buyurmuştur. Bu nedenle hacca giden kişiler Medine’ye gider, Peygamberimizin
kabrini ziyaret ederler.
8. Haccın İnsan Davranışları Üzerindeki
Etkisi
!
Hac ibadetinin insan ilişkilerine ne gibi katkıları vardır?
E
BİLGİ KUTUSU
“Kim Allah için hacceder ve Allah’a
karşı gelmekten sakınırsa annesinden doğduğu günkü gibi günahlarından arınmış
bir şekilde hacdan döner.” (Buhari, Hac, 4.)
?
Hac görevini gerektiği gibi yerine
getiren Müslümanlar, Allah’ın emrettiği
bir ibadeti yerine getirmenin mutluluğuyla yurtlarına dönerler. Bu mutluluğun kalıcı olabilmesi, kişinin geri kalan
hayatını Allah’ın emrettiği şekilde kendisine ve çevresine yararlı işler yaparak
devam ettirmesine bağlıdır. Haccın insan davranışları üzerinde olumlu etkileri vardır.
Hac ibadetinin insan davranışları üzerindeki etkileri
• Hac ibadetini yerine getiren kişi, sağlık ve zenginliğinin şükrünü yerine getirmenin
mutluluk ve huzuru içinde olur.
• Hacda kardeşliğin en güzel örnekleri sergilendiğinden insanlar arasındaki eşitlik
düşüncesi güçlenir.
• Kutsal mekânları ziyaret, insandaki dinî duyguları pekiştirir.
• Diğer Müslüman ülkelerin insanları ile tanışıp kaynaşma fırsatı bulunur.
• Hac, çeşitli zorluklara katlanılarak yapılan bir ibadettir. Bu durum, insanın zorluklara göğüs germesine ve sabırlı olmasına katkı sağlar.
İslam dini, inananlar arasında inanca dayalı kardeşlik bağı kurmuştur. Bu kardeşlik bağları, insanlar arasında kuvvetli bir birliktelik oluşturur. İşte hac da bu bir-
54
likteliğin yaşanmasıdır. Farklı ırk, dil ve kültürden Müslümanların aynı amaç için bir
araya gelerek birlikte hareket etmeleri, aralarındaki kardeşliği pekiştirir.
ETKİNLİK
Hacca gitmiş bir büyüğünüzle hac ibadetini yerine getirirken ve getirdikten
sonraki duygu ve düşünceleriyle ilgili bir söyleşi yapınız?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
9. Kurban Nedir ve Niçin Kesilir?
!
?
Hangi hayvanlar Kurban olarak kesilebilir?
İnsanlık tarihi ile birlikte başlayan kurban ibadeti, Allah’a yaklaşmak anlamına
gelir. Dinimizde ise Allah’a yakınlaşmak ve O’nun rızasını kazanmak için kesilen belli nitelikteki hayvana kurban denir. Akıllı, ergenlik çağma gelmiş ve zengin Müslümanlar kurban kesmekle yükümlüdürler. Kur’an-ı Kerim’de: “Rabbin için kurban kes.”
(Kevser Suresi, 2. ayet) ayetiyle kurbanın vacip olduğu belirtilmiştir. Kurban, Kurban
Bayramının ilk üç gününde kesilir.
Kurban niçin kesilir?
Kurban Allah’a yaklaşmak maksadıyla ve yalnız Allah’ın rızasını kazanmak
için kesilir. Allah’tan başkası adına hayvan kesmek haramdır ve böyle yapanları Peygamber Efendimiz (s.a.v) “Allah’tan
başkası namına hayvan kesene Allah lanet etsin.” (İbni Mace, Edahi, 3) şeklindeki ifadesiyle uyarmıştır.
Resim. 02.14: Kurban Allah’a yaklaştırır.
55
?
Hangi hayvanlar Kurban olarak kesilir?
• Koyun (Bir yaşını doldurmuş olması gerekir. Ancak anası kadar gelişmiş ve 6 ayını
doldurmuş bir kuzu da kesilebilir.)
• Keçi (Bir yaşını doldurmuş olması gerekir.)
• Sığır-manda (İki yaşını doldurmuş olması gerekir.)
• Deve (Beş yaşını doldurmuş olması gerekir.)
İbadetler, Allah’a yakınlaşmak, onun hoşnutluğunu kazanmak ve verdiği nimetlere teşekkür etmek amacıyla yapılır. Kurban ibadeti de Allah’a olan inanç ve
bağlılığımızı gösteren ibadetlerden biridir. Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de kurbanla
ilgili olarak: “Onların ne etleri nede kanları Allah’a ulaşır. Fakat ona sadece sizin takvanız ulaşır...” (Hac Suresi, 37. ayet) buyurmaktadır.
?
?
Adak kurbanı nedir? Adak kurbanının etinden yenebilir mi?
Bir işin olması veya bir dileğin gerçekleşmesi hâlinde kesilmek üzere adanan
kurbana “adak kurbanı” denir. Örneğin bir kimse ”Şu işim olursa ya da şu sıkıntıdan
kurtulursam bir kurban keseceğim.” diye bir adakta bulunur da o isteği gerçekleşirse
adağını yerine getirmesi gerekir. Adak kurbanının etinden, adak sahibi, anası, babası, ninesi, dedesi, çocukları ve torunları da yiyemez. Adak kurbanlarının etinin tamamı fakir ve yoksullara dağıtılır. Eğer bu kişiler kurbanın etinden yerlerse yediklerinin
bedelini fakirlere vermeleri gerekir.
Kurban ibadetinin sosyal dayanışma ve yardımlaşma açısından önemi
nedir?
E
BİLGİ KUTUSU
Kurban Etinin Paylaşımı
Kurbanın eti genellikle üç parçaya ayrılır. Bir parçası Kurbanı kesen kişi ve ailesine,
bir parçası dost ve akrabalara, diğer parça ise fakir ve yoksullara dağıtılır. Kurban derisi de
fakirlere veya hayır kurumlarına verilir.
56
Kurban, toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma ruhunu canlı tutar;
sosyal adaletin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Özellikle et satın alma imkânı hiç
bulunmayan veya çok sınırlı olan yoksulların bulunduğu ortamlarda onun bu rolünü daha belirgin biçimde görmek mümkündür. Zengine malını yardımlaşma ve
başkalarıyla paylaşma yolunda harcama zevk ve alışkanlığını verir, onu cimrilik hastalığından, dünya malına tutkunluktan kurtarır. Fakirin de varlıklı kullar aracılığıyla
Allah’a şükretmesine, dünya nimetinin yeryüzündeki dağılımı konusunda karamsarlık ve düşmanlıktan kendini kurtarmasına ve kendini toplumunun bir üyesi olarak
hissetmesine vesile olur.
ETKİNLİK
Aşağıdaki tabloda ibadetleri yerine getirme ile ilgili uygun olanları işaretleyin.
İbadetler
Zorunludur
İsteğe
bağlıdır
Vaciptir
Belli
vakitte
yapılır
Belli bir
vakti
yoktur
Mal ile
yapılır
Beden ile
yapılır
Hem beden hem
de mal ile
yapılır
Zekât
Sadaka
Hac
Umre
Fıtır sadakası
Kurban
57
Okuma METNİ
Kurban Tığlama (Kesme) Duası
Alevi-Bektaşiler, Kurban Bayramı başta olmak üzere, yılın belli mevsimlerinde çeşitli nedenlerle kurban keserler. Adak kurbanı, ziyaret yerlerine giderken kestikleri ziyaret kurbanı, muharrem ayında kesilen şükür kurbanı, Hakk’a yürüyen
(ölen) kişinin affı için kestikleri dar kurbanı, yol kardeşliği (musahiplik) sözü verilirken kesilen musahiplik kurbanı bunlardan bazılarıdır.
Kurbanlarının etini ihtiyaç sahiplerine, akraba ve komşulara dağıtırlar. Cemlerde kesilen kurbanların etleri dualandıktan sonra “rıza lokması” olarak dağıtılır.
Kurban kesilirken aşağıda yer alan Kurban Tığlama (kesme) duası yapılır:
“Bismillahi Allahü Ekber, tekbir Allahü Ekber, tekbir Allahü Ekber, kurban-ı
Halil (Bu kurbanı Halil İbrahim Peygamberin kestiği kurban niyetiyle kesiyorum.),
ferman-ı Celil (Allah’ın emri olduğu için kesiyorum.), tığ-ı Cebrail (Cebrail’in İbrahim
Peygambere getirdiği kurban niyetiyle kesiyorum.), itaat-ı İsmail (İsmail’in, babası
İbrahim’e ettiği itaati hatırlamak ve ona uymak için kesiyorum.) bismillahi Allahü
Ekber. Allahü Ekber, la ilahe illallahu vallahu Ekber, Allahü Ekber ve lillahi’l-hamd.
(Kendisinden başka ilah olmayan, hamt kendisine mahsus olan Allah’a ibadet etmek niyetiyle kesiyorum.)”
Kurban kesildikten sonra şöyle dua edilir:
Kurbanlarımız kabul, muratlarınız hasıl ola. Dergah-ı izzetine yazılmış ola.
Dildeki dileklerinize, gönüldeki muratlarınıza vasıl ola. Kurbanlarınız kazaya kalkan, belaya bekçi ola. Duası bizden, kabulü de Allah’tan ola. Gerçeğe Hu...
(İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi
Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu, s. 85.)
58
NELER ÖĞRENDİK?
1. Paylaşma ve yardımlaşmanın birey ve toplum için önemini öğrendik.
Paylaşma ve yardımlaşmanın, toplumsal dayanışmaya ve barışa da katkısı vardır. Bir toplumda paylaşma ne kadar iyi ve dengeliyse toplumsal barış ve huzur da
o kadar iyi olur. Bu da toplumda güven ortamı oluşturur. Paylaşma ve yardımlaşma;
cimrilik, bencillik, aç gözlülük, kıskançlık gibi kötü duygu ve davranışlara engel olur.
Sevgi, dayanışma ve sorumluluk gibi özelliklerin gelişmesine katkı sağlar.
2. İslam’ın paylaşma ve yardımlaşmaya verdiği önemi öğrendik.
İslam sevgi, kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma dinidir. İnsanların kardeşçe,
paylaşma ve yardımlaşmaya önem vererek yaşamalarını ister. Yüce Allah; kutsal kitabımız Kur’an-ı Kerim’de birçok ayette, iyilik yapmamızı, kötülükten sakınmamızı ve
birbirimizle yardımlaşmamızı istemiş; bu konuda birçok ayette bizleri teşvik etmiştir.
3. Paylaşma ve yardımlaşma ibadeti olarak zekât ve sadakanın kimler tarafından,
kimlere, nelerden, nasıl verileceğini öğrendik.
Bir kimsenin zekât vermesi için Müslüman olması, sahip olduğu malın nisap
miktarına ulaşmış olması gerekir. Zekât ve sadaka, fakirlere, miskinlere, borçlulara,
yolda kalmışlara verilir. Zekât verilecek mallar ise şunlardır: Para, altın, gümüş, büyük
ve küçükbaş hayvanlar, ticaret malları ve toprak ürünlerinden zekât verilir. Zekât verirken gösteriş yapmamalı, zekât verdiğimiz kimseyi incitmemeliyiz. Zekât verdiğimiz para veya malı, alanın başına kakmamalıyız.
4. Zekât ve sadakanın birey ve topluma katkılarını öğrendik.
Zekât ve sadaka ibadeti insanı mal ve servet hırsından alıkoyar, bireyi madden
ve manen arındırır, kişiliğini geliştirir ve olgunluğa ulaştırır. Zekât ve sadaka bireylerin ve toplumun maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamalarını sağlamada sosyal
bir yardımlaşma aracıdır. Bu sayede zengin-fakir arasındaki dengesizlikler en aza indirilir, insanlar arasında iletişim ve paylaşım yolları oluşur. Böylece barış ve esenlik
içinde yaşayan bir toplum oluşturulmuş olur.
5. Ülkemizdeki soysal yardımlaşma kurumlarını öğrendik.
Kızılay, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, aşevleri, Mehmetçik Vakfı, Millî Eğitim Vakfı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı ülkemizdeki soysal yardımlaşma kurumlarına örnektir.
6. Hac ve umre ile ilgili mekân ve kavramların anlamlarını öğrendik.
İhram, hac görevi süresince giyilen beyaz elbiseye denir. Tavaf, Kâbe’nin etrafında, Hacer’ül Esvet’ten (Siyah taş) başlayarak yedi defa dönmektir. Sa’y, tavaftan
59
hemen sonra Kâbe’nin doğu tarafında bulunan Safa ve Merve tepeleri arasında, hızlı
adımlarla yedi defa gidip gelmektir. Vakfe, Kurban Bayramı arifesinde öğle vaktinden bayram sabahına kadar, bir süre Arafat’ta bulunmak demektir.
7. Hac ibadetinin nasıl ve niçin yapıldığını öğrendik.
Hac yılın belirli günlerinde özel giysiler giyilir, Mekke’de Arafat’ta vakfe yapılır. Kâbe tavaf edilir. Bu kutsal yerler belirli zamanlarda ziyaret edilir, böylece hacı
olunur. Hac, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak ayrıca Allah’ın bize verdiği sağlık ve
zenginlik gibi nimetlere şükretmek amacıyla yapılır.
8. Hac ve Umrenin birey ve toplum üzerindeki etkilerini Müslümanlar arası
iletişim ve etkileşime nasıl katkı sağladığını öğrendik.
Hac ibadetini yerine getiren kişi, sağlık ve zenginliğinin şükrünü yerine getirmenin mutluluk ve huzuru içinde olur. Hacda kardeşliğin en güzel örnekleri sergilendiğinden insanlar arasındaki eşitlik, birliktelik düşüncesi güçlenir. Kutsal mekânları
ziyaret, insandaki dinî duyguları pekiştirir. Diğer Müslüman ülke insanları ile tanışıp
kaynaşma fırsatı bulunur. Hac, çeşitli zorluklara katlanılarak yapılan bir ibadettir. Bu
durum, insanın zorluklara göğüs germesine ve sabırlı olmasına katkı sağlar.
9. Kurban ibadetinin anlamını, sosyal dayanışma ve yardımlaşma açısından
önemini öğrendik.
Dinimizde kurban ibadeti, Allah’a yakınlaşmak ve O’nun rızasını kazanmak için
maddi durumu iyi Müslümanların bir hayvanı Allah rızası için kesmeleri ve etini bölüştürüp paylaştırmalarıdır. Kurban toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma
ruhunu canlı tutar; sosyal adaletin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Zengine malını
Allah’ın rızası, yardımlaşma ve başkalarıyla paylaşma yolunda harcama zevk ve alışkanlığını verir; onu cimrilik hastalığından, dünya malına tutkunluktan kurtarır. Fakirin de varlıklı kullar aracılığıyla Allah’a şükretmesine, dünya nimetinin yeryüzündeki
dağılımı konusunda karamsarlık ve düşmanlıktan kendini kurtarmasına ve kendini
toplumunun bir üyesi olarak hissetmesine vesile olur.
60
1. Aşağıdakilerden hangisi zengin ve fakiri birbirine sevgiyle bağlayan bir ibadettir?
A. Namaz
B. Zekât
C. Oruç
D. Hac
2. Aşağıdakilerden hangisi zekât ve sadakanın bireysel ve toplumsal faydalarından
değildir?
A. Toplumsal birlik ve beraberlik oluşur.
B. Varlıklı insanlarca muhtaçlar gözetilir.
C. İnsanlarda bencillik ve cimrilik duyguları oluşur.
D.Toplumda sevgi ve güven gibi duygular gelişir.
3. İslam dininde zekât, kurban, fitre ve sadaka gibi ibadetlerin ortak özelliği
aşağıdakilerden hangisidir?
A. Doğruluk ve adalet
B. Yardımlaşma ve dayanışma
C. Çalışkanlık ve mutluluk
D.Sabır ve bereket
4. Aşağıdaki gruplardan hangisine zekât verilmez?
A. Yolda kalmışlara
B. Borçlulara
C. Ana-babaya
D.Fakirlere
5. Zekâtla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A. Zekât; artma, çoğalma, arınma anlamına gelir.
B. Zekât, fakir ile zengin arasında bir köprüdür.
C. Zekât insandaki bencilliği ve cimriliği yok eder.
D.Zekât, mal ve bedenle yapılan bir ibadettir.
61
6. Bir kişi aşağıdakilerden hangisine zekât verebilir?
A. Anne-babasına
B. Çocuklarına
C. Kardeşine
D.Eşine
7. Yardımsever kişilerin yaptırmış olduğu cami, okul, çeşme, hastane vb. kişiye
öldükten sonra da sevap kazandıran hayır işlerine ne ad verilir?
A. Sadaka-i Câriye
B. Fitir Sadakası
C. İnfâk
D.Zekât
8. Aşağıdakilerden hangisi sosyal yardımlaşma kurumlarından değildir?
A. Kızılay
B. Belediye aşevleri
C. Diyanet İşleri Başkanlığı
D.Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu
9. Aşağıdakilerden hangisi haccın farz olmasının şartlarından değildir?
A. Akıllı ve ergen olmak
B. Zengin olmak
C. Müslüman olmak
D.Bir defa hacca gitmiş olmak
10. I- Hacıların giymiş oldukları elbisedir
II- Hac farz umre ise sünnettir.
III- Hacda vakfe vardır, umrede yoktur.
Bu bilgilerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A. 1
B. 2
C. 1,2
D. 1,2,3
62
I-Hacıların giymiş oldukları elbisedir
II- Kâbe’nin etrafındaki her bir dönüştür.
III- Arafat’ta arefe günü belirli süre beklemedir.
IV- Safa ve Merve tepeleri arasında gidiş-geliştir.
11.Yukarıda tanımları verilen kavramlar hangileridir?
A. Şavt- İhram- Sa’y- Vakfe
B. İhram - Şavt - Vakfe- Sa’y
C. İhram - Tavaf - Vakfe- Şavt
D.Tavaf- Sa’y- İhram- Vakfe
12.Hac ibadeti sırasında Hacer’ül esvet’ten başlanarak, Kâbe’nin çevresinde yedi
kez dönmeye ne ad verilir?
A. Sa’y
B. Vakfe
C. Tavaf
D.Telbiye
63
.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
64
3. ÜNİTE
HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN ÖRNEK
DAVRANIŞLAR
ÖĞRENME ALANI: HZ.MUHAMMED (S.A.V.)
Peygamberimizin sahip olduğu örnek davranışlar nelerdir?
İslam dininin yayılmasında, Peygamberimizin örnek davranışlarının nasıl
bir etkisi olmuştur?
Bu üniteyi tamamladığınızda:
1. Güzel davranışlara Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatından örnekler öğreneceksiniz.
2. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) örnek davranışlarının toplumsal hayattaki önemini öğreneceksiniz.
3. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) olaylar karşısındaki tutumlarından hareketle örnek davranışlarına yönelik çıkarımlar öğreneceksiniz.
4. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hikmetli sözleriyle insanları iyiye ve güzele yönlendirdiğini örneklerle öğreneceksiniz.
5. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) doğa ve hayvan sevgisiyle ilgili davranışlarına örnekler vererek doğayı ve hayvanları koruma konusunda duyarlı olmayı öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Ahlak
Sabır
Hoşgörü
Değer Vermek
Hz.
Muhammed’in
Hayatından Örnek
Davranışlar
Merhamet
66
Hakkı
Gözetmek
Güvenirlik
GİRİŞ
Bu ünitede Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatındaki güzel davranışların neler olduğuna dair örnekler verilmektedir. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) sahip olduğu bu örnek davranışların İslam dininin yayılmasındaki etkisi göz önünde bulundurularak
bu örnek davranışların toplumsal hayattaki önemi belirtilmektedir. Bizlerin de Hz.
Muhammed’in (s.a.v.) hayatındaki bu güzel davranışlardan hareketle kendi davranışlarımıza yönelik çıkarımlarda bulunmamız istenmektedir.
!
1. Hz. Muhammed İnsanlara Değer Verirdi
“Sizin en hayırlınız insanlara faydalı olanınızdır.” (Suyuti, Camiü’s-Sağir, C 2, s 9.)
İslam dinine göre her insan, Allah’ın yarattığı üstün varlık olduğu için değerlidir ve saygıya layıktır. Hz. Muhammed (s.a.v.), Allah’ın insana verdiği değerin bilincindeydi. Çevresindeki tüm insanlara değer verirdi. O, insanlarla ilişkilerinde Kur’an’ın:
“Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık.” (Tin Suresi,4.ayet) ”Ant olsun,
biz insanoğlunu şerefli kıldık.” (İsra Suresi,70.ayet) şeklindeki ayetlerini dikkate almış
ve bu bilinçle yaşamıştır.
Hz. Peygamber kendini hiçbir zaman başkalarından üstün görmezdi. Kendisiyle konuşmak isteyenleri dikkatle dinlerdi. Bir yere konuk olarak gittiğinde kendisi
için ayağa kalkılmasını istemez, boş olan bir yere otururdu.
?
Hz. Muhammed (s.a.v.), çocuklara nasıl değer verirdi?
Hz. Muhammed (s.a.v.),
bütün çocukları sever, onlarla
ilgilenir ve şakalaşırdı. Çocuklar
için yarışmalar düzenler, hediyeler vererek onları sevindirirdi. Çocuklara daima güzel davranılmasını öğütlerdi. Onları
geleceğin büyükleri olarak görürdü. Özellikle yetim çocukları
evlerinde ziyaret eder, başlarını
okşar, onları mutlu ederdi. Bütün bunlar Hz. Muhammed‘in
(s.a.v.) çocuklara değer verdiğini göstermektedir.
Resim. 03.01: Peygamberimiz çocuklara değer verirdi.
67
?
Hz. Muhammed (s.a.v.) diğer din mensuplarına nasıl davranırdı?
Hz. Muhammed (s.a.v.), Müslüman olmayan komşularına da iyi davranır, hastalandıklarında onları ziyaret eder, bir yakınları öldüğünde yanlarında olurdu. Hz.
Peygamberimizin farklı dinlere inanan insanlara değer vermesiyle ilgili yaşanan bir
olayda şudur: Bir gün bir cenaze geçiyordu. Peygamberimiz, hemen ayağa kalktı.
Bunun üzerine yanındakiler, cenazenin bir Yahudi’ye ait olduğunu belirtince Peygamberimiz: “O bir insan değil mi?” buyurdu. (Tirmizi, Diyat, 8)
Hz. Muhammed (s.a.v.) insanlar arasında hiçbir ayrım yapmaz, ayrım yapanları
da uyarırdı. Peygamberimiz, toplumda zengin-fakir, efendi-köle, zenci-beyaz, herkese eşit davranırdı. Hangi inanç ya da düşüncede olursa olsun herkese değer vermişti.
ETKİNLİK
Çevrenizdeki insanlara değer verdiğinizi hangi davranışlarınızla gösterirsiniz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2. Hz. Muhammed Güvenilir Bir İnsandı
!
Mümin, insanların canları ve malları hakkında kendisine güvendiği kimsedir.
(Tirmizi, İman,12. hadis)
Hz. Muhammed (s.a.v.) güvenilir bir insandı. O, sözleriyle, yaşayışıyla ve davranışlarıyla insanlığa örnek olmuştur. Yaşamı boyunca Yüce Allah’ın: “...Emrolunduğun
gibi dosdoğru ol!” buyruğunu kendisine ilke edinmiştir.
Hz. Peygamber çocukluğundan itibaren bireysel ve sosyal ilişkilerinde güven
duyulan bir kişiydi. Onun yalan söylediği, sözünde durmadığı, bir kimseyi incittiği,
başkasına zarar verecek davranışlarda bulunduğu görülmemiştir. Bu özellikleriyle o,
kendisine peygamberlik gelmeden yaşadığı toplumun güvenini kazanmıştır.
68
?
Hz. Hatice’nin Peygamberimizi tercih etmesindeki en önemli sebep nedir?
Hz. Muhammed (s.a.v.) gençliğinde ticaretle uğraşmış, bu alandaki başarısı ve
dürüstlüğü herkesçe takdir edilmiştir. Yaşadığı şehir olan Mekke’nin zengin ve soylu
kadınlarından biri olan Hz. Hatice, kendisine ticaret ortaklığı teklif etmiştir. Ona olan
güvenini de: “Ey Muhammed (s.a.v.) sen halkın içinde iyi tanınıyorsun, doğru, güvenilir ve güzel ahlâklısın.” sözleriyle belirtmiştir. Hz. Hatice’nin eş olarak Hz. Muhammed (s.a.v.)’i tercih etmesindeki en önemli neden, ticaret hayatındaki tecrübesinin
yanında ahlaklı, dürüst ve güvenilir olmasıdır.
E
BİLGİ KUTUSU
Hz Muhammed (s.a.v.), Kâbe’nin
onarımı sırasında Hacer’ül Esvet taşının yerleştirilmesinde anlaşmazlık
çıkınca hakem olarak seçilmişti. Bu karardan herkes memnun olmuştu.
Resim. 03.02: Hacer’ül Esvet taşı/ Mekke
?
Hz. Muhammed’e (s.a.v.)’e “el-emin” unvanı, niçin verilmiştir?
Güzel ahlakı, ticaretteki dürüstlüğü, insanlara karşı tutumu, hoşgörülü ve
güler yüzlü oluşu Hz. Muhammed’in (s.a.v.) kısa zamanda herkes tarafından tanınmasını sağladı. Bu yüzden kendisine Mekke halkı tarafından “Muhammed’ül
Emin”(Güvenilir Muhammed) lakabı verilmişti. O, dürüstlüğü ile toplumda herkes
için örnekti. Nitekim peygamberliğini ilan ettiği zaman bile hiç kimse ona “yalancı”
dememiş ama değişik nedenlerden dolayı inanmamışlardı.
69
ETKİNLİK
“Ve onlar ki, kendilerine emanet edileni korur, verdikleri sözü yerine getirir ve
şahitliklerini (dosdoğru) yaparlar.” (Mearic Suresi, 32-33.ayetler)
Yukarıdaki ayetten hareketle sizce güvenilir bir insanda hangi özellikler bulunmalıdır?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Resim. 03.03: Salavat-ı Şerif
Onun güvenilir olduğunu şu örnek bizlere açıkça göstermektedir: Hz. Muhammed (s.a.v.), davetini genişletmek amacıyla Mekke’de bulunan Safa Tepesi’ne çıktı.
Buradan bütün Mekke halkına seslenmek istiyordu. Peygamberimiz, orada toplananlara: “Size şu tepenin arkasında bir düşman ordusunun bulunduğunu haber versem bana inanır mısınız?” diye sordu. Tepenin etrafında bulunan halk hep
bir ağızdan: “Evet, inanırız. Çünkü senin yalan söylediğini hiç duymadık.” dedi.
İçinde yaşadığı toplumda Hz. Muhammed (s.a.v.)’e öylesine bir güven oluşmuştu ki
birçok kişi Müslüman olmamasına rağmen gönül rahatlığıyla değerli eşyalarını ona
emanet ediyordu.
70
3. Hz. Muhammed Bilgiye Önem Verirdi
!
“Ya öğreten ya öğrenen ya dinleyen ya da bunları seven ol. Fakat sakın beşincisi
olma helak olursun.” (Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevaid, c 1, s 122)
Peygamberimiz okuma - yazma öğretilmesine ve insanlara yararlı olacak her
türlü bilgiye büyük önem vermiştir. Peygamberimiz Medine’ye hicret ettiğinde hemen bir mescit yaptırmıştır. Bu mescidin bir bölümünü de eğitim faaliyetlerine ayırmıştır.
?
Peygamberimiz ilme ve eğitime dair ne tür faaliyetlerde bulunmuştur?
Hz. Muhammed (s.a.v.) nerede
ve kimden olursa
olsun faydalı ilimlerin öğrenilmesini
teşvik etmiştir. Örneğin Peygamberimiz Bedir zaferinde
esir düşen düşman
askerlerinden okuma - yazma bilenlerin Medineli on
Müslümana okuma
- yazma öğretmesi
karşılığında serbest
Resim. 03.04: Bilenlerle bilmeyenler bir olmaz.
bırakılmasını istemiştir. Yine Medine
de Mescid-i Nebevi’nin inşasında mescidin duvarına bitişik olarak “suffa” denilen bir
bölüm yaptırmış ve sahabe burada ilim tahsil etmiştir.
Allah, Kur’an-ı Kerim’de bilenlerle bilmeyenlerin bir olmayacağını belirtir.
Kur’an “Oku.” emriyle başlar. Bilmediğimiz konuları öğrenmemizi tavsiye eder. Peygamberimizin konuyla ilgili bir hadisi şöyledir: “Bilgi öğrenmek amacıyla yola çıkan
kişi, dönünceye kadar Allah yolundadır.” (Tirmizi, İlim, 2). Başka bir sözünde: “İlim
müminin yitik malıdır, onu nerede bulursa alsın.”(Tirmizi, İlim, 19) buyurarak nerden
gelirse gelsin ilim tahsilinin önemine dikkat çekmiştir.
71
ETKİNLİK
“İlim tahsil etmek her Müslüman erkek ve kadına farzdır.” (İbni Mace, Mukaddime,17 )
Yukarıda geçen hadiste verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
!
Kadınların eğitimi konusunda peygamberimiz nasıl bir tutum göstermiştir?
Peygamberimiz bilgi öğrenmede kadın erkek ayrımı yapmazdı. Konuyla ilgili
bir sözünde: “İlim tahsil etmek her Müslüman erkek ve kadına farzdır.” (İbn-i Mace,
Mukaddime, 17) buyurmuş, kendisine gelen ilahi buyrukları erkeklere tebliğ ettiği
gibi kadınlara da tebliğ ederdi. Kadınlar da camiye gider, ibadet eder, Peygamberimizin konuşmalarını dinlerlerdi. Hatta Peygamberimiz, haftanın bir gününü kadınların eğitimine ayırmıştı. Böylece onların arasından dini iyi bilen kadınlar yetişti.
Peygamberimizin eşi Hz. Aişe, onlardan biridir.
4. Hz. Muhammed Danışarak İş Yapardı
“...Onların (müminlerin) aralarında işleri, danışma iledir.” (Şûra suresi, 38.ayet)
Hz. Muhammed (s.a.v.) danışarak iş yapardı. O, zaman zaman çevresindeki
bilgi sahibi kişilerin görüşlerine başvururdu. Herhangi bir konuda karar vermeden
önce işin uzmanı olan kişilerle görüşür, onların görüşlerini alırdı. Bu görüş ve fikirler çerçevesinde çoğunluğun verdiği ortak karara uyar ve bu kararı uygulardı. Hz.
Peygamberin bu şekilde hareket etmesi, Al-i İmran Suresi’nin 159. ayetinde şöyle
belirtilmiştir: “… (Ey Peygamber) işlerinde onlarla fikir alışverişinde bulun…”
ETKİNLİK
Yaşadığınız olayların çözümünde çevrenizdekilere danışır mısınız? Neden?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
72
?
İstişare ne demektir?
Müslümanların bir işe karar verirken fikir alışverişinde bulunmalarının dindeki
karşılığı istişaredir. İstişare, İslam dininin ilk kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’de açık bir
şekilde emir ve tavsiye edilmektedir. Allah, Ali İmran Suresi’nin 159. ayetinde: “...İş
hakkında onlarla müşavere et (danış). Kararını verdiğin zaman da artık Allah’a güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.” buyurarak, danışma prensibinin İslam’daki önemini açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
E
BİLGİ KUTUSU
Bir gün bir kişi, bilge bir adama gelerek,: “Hani Kuran’da her tür bilgi var diyordunuz. Bana Kuran’da hamurun nasıl yapıldığını anlatan bir bilgi gösterebilir misiniz? ”
demiş. Bilge adam, “Bilmiyorsanız bir bilene sorun ayetini okumadın mı?” diyerek cevap
vermiştir.
Hz. Peygamber’in hayatında istişare ile ilgili pek çok örnek vardır. Nitekim ilk
vahiy geldiğinde, bu olağanüstü durumu eşi Hz. Hatice ile paylaşmıştır. Bu konu
hakkında Hz. Hatice’nin amcasının oğlu Varaka ile görüşmeye gitmiştir. Kızlarını evlendirme konusunda ailesiyle istişare ederek karar vermiştir. Hendek Savaşı’ndan
önce Müslümanları toplayıp şehrin savunması konusunda onların görüşlerine başvurmuştur. Sonrada Selman-ı Farisi’nin ortak karar olarak kabul gören önerisi, Peygamberimiz tarafından da kabul edilmiş ve uygulamaya konulmuştur.
5. Hz. Muhammed Merhametli, Hoşgörülü ve
Affediciydi
!
Yeryüzünde merhamet ve hoşgörü olmasaydı toplumsal hayatta ne tür olumsuzluklar yaşanırdı?
Merhamet, herhangi bir canlıya karşı acımak, şefkat göstermek demektir. Şefkat ve merhamet insanı yücelten ulvi duygulardandır. Bu duygular Allah tarafından
insana verilen duygulardır. Nitekim Allah’ü Teâlâ’nın esma-i hüsnasında ki Rahman,
Rahim, Rauf gibi isimlerinin karşılığı da merhamet eden, acıyan, şefkat gösteren demektir.
?
Hz. Muhammed (s.a.v.)’in şefkati ve merhameti nasıldı?
Hz. Muhammed (s.a.v.), şefkat ve merhamet örneği bir insandı. Onun merhameti sadece kendisine inananlara değil; inanmayanlara, bitkilere, hayvanlara
73
kısacası tüm varlıklara idi.
Özellikle yetim ve öksüz çocuklara karşı daha fazla merhamet gösteren bir insandı.
Peygamberimiz
çocukları
çok sever, onları kucaklayıp
öper; hal ve hatırlarını sorardı.
Kendi torunlarını omuzlarına alarak onlarla oynardı. O:
“Merhamet etmeyene Allah
merhamet etmez.” (Buhari,
Edep, 18) diyerek şefkat duygusundan yoksun olanların
merhamete lâyık olmadığını
söylemiştir.
Resim. 03.05: Şefkat ve merhamet insanı yüceltir.
Peygamberimiz o kadar
merhametliydi ki Müslümanlara olmadık kötülükler yapan, eziyetler çektiren putperestleri bile, eline pek çok fırsat geçmesine rağmen, affetmiş; onları kazanmayı
hedeflemişti. Bedir Savaşında esirleri, Müslümanlara okuma-yazma öğretmeleri karşılığında serbest bırakmış, yıllar sonra Mekke’ye zaferle döndüğünde İslam’ın en azılı
düşmanlarını affettiğini ilan etmiştir.
E
BİLGİ KUTUSU
Bir gün Hz. Peygamberin yanına bir
adam gelir. Peygamberin kucağında bir
çocuk olduğunu görünce hayretle: “Benim on tane çocuğum var ama hiç birini
öpmedim.” der. Peygamberimi:, “Kalbinde
merhamet kalmamışsa ben ne yapayım.”
diyerek şu uyarıda bulunur: “Merhamet
etmeyene Allah merhamet etmez.” (Buhari, Edep, 18)
74
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) insanlara merhametle yaklaşımı, kırıcı ve sert
davranmaması, insanların kısa süre içersinde peygamberimizin etrafında toplanmalarının en önemli nedenlerinden
biri olmuştur. Bu durumu Rab’bimiz,
Kur’an-ı Kerim’inde: “Allah’tan gelen
merhamet sayesinde onlara yumuşakdavrandın. Eğer sert, katı kalpli biri
olsaydın, kuşkusuz çevrenden uzaklaşırlardı. Onları bağışla, kendileri için
Allah’tan af dile…” (Âl-i İmran Suresi,
159. ayet) şeklinde buyurarak merhametli davranarak insanları kazanmanın
yolunu bildirmiştir.
?
Hoşgörülü olmak ne demektir?
Peygamberimiz, merhametli
olduğu gibi aynı zamanda da hoşgörülüydü. Hoşgörü; affetme, kolaylaştırma, başkalarının düşünce
ve davranışlarına anlayış gösterme
demektir.
Hz. Muhammed (s.a.v.) engin
bir hoşgörüye sahipti. Şahsına karşı
yapılan kabalıkları tebessümle ve
hoşgörüyle karşılamıştır. Kendisine
nezaket dışı ve kaba davrananları
engin hoşgörüsü ile bağışlamıştır.
Hz. Muhammed (s.a.v.), kimseye
Resim. 03.06: Hoşgörü insanları birbirine
kızmaz, hata yapanın hatasını yüyaklaştırır.
züne vurmazdı. Yanlış davranışlarda bulunanların, bunu bilgisizlikten
yaptıklarına inanır; onlara doğrusunu gösterirdi. Hoşgörünün, kalpleri yumuşatan, insanları birbirine yaklaştıran, bir
yöntem olduğunu belirtirdi.
Hz. Muhammed (s.a.v.), ailesine, çocuklarına, arkadaşlarına hatta düşmanlarına karşı bile hoşgörü sahibiydi. Hz. Muhammed (s.a.v.), kendisine her türlü kötülükte bulunanları bile affetmişti. Onun bu hoşgörülü yaklaşımı, Mekkelilerin Müslüman
olmalarında önemli rol oynamıştır. Bir defasında eşine şöyle tavsiyede bulunmuştur:
“Ey Ayşe, yumuşak ve hoşgörülü ol. Çünkü yumuşak ve hoşgörülü olmak bulunduğu yeri süsler. Onun olmadığı yer ise çirkinleşir.” (Ebu Davud, Edeb, 11).
E
BİLGİ KUTUSU
Hz. Muhammed (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: “Hoşgörülü ol ki hoş görülesin.” (Ahmed
bin Hanbel, Müsned, C 1, s.248.)
Hz. Peygamber, diğer dinlere
ve milletlere mensup olanlara karşı
da son derece anlayışlı davranmış,
onları dine davet ederken hoşgörülü olmuştur. Onlardan hastalananları ziyaret etmiş, sofralarına konuk
olmuştur.
75
?
Peygamberimizin affediciliği nasıldır?
Hz Muhammed (s.a.v.) merhametli, hoşgörülü olduğu gibi aynı zamanda affediciydi. Kendisine karşı yapılan yanlış davranışlar konusunda her zaman bağışlayıcı
olmuştur. Kimseye karşı kin gütmez, düşmanlık beslemezdi. İnsanların kusurlarını
affederdi. Hata yapanları kırmaz, onları güzel bir dille uyararak yaptıklarının yanlış olduğunu söylerdi. Örneğin Mekke fethedildiğinde, kendisine ve beraberindeki
Müslümanlara eziyet eden hakaretlerde bulunan ve onları Mekke’den göç etmek
zorunda bırakan kimselere bile kin gütmemiş, onları affetmiştir.
ETKİNLİK
Sizce Merhametli, Hoşgörülü ve Affedici bir insanda hangi özellikler bulunmalıdır?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Hz. Muhammed (s.a.v.), İslamiyet’i anlatmak için Taif kentine gittiğinde Taifliler
kendisine çok kötü davrandılar. Alay ve hakaret ettiler, taşladılar. Bu durumdayken
bile onlara kin gütmedi ve kendilerine doğru yolu göstermesi için Allah’a dua etti.
Kendisine pek çok eziyet eden Mekkeliler için ise “Allah’ım halkımı affet, çünkü onlar
bilmiyorlar.” dedi (Afzalu’r-Rahman, Siret Ansiklopedisi, c.1, s.54). Bütün bu örnekler
Hz. Muhammed (s.a.v.)’in ne kadar merhametli ve affedici olduğunu göstermektedir. İslamiyet’in yayılmasında onun bu özelliği etkili olmuştur.
6. Hz. Muhammed Çalışmayı Sever ve Zamanı
İyi Değerlendirirdi
!
Hiç kimse el emeğiyle kazandığından daha hayırlı bir lokma yememiştir. (Buhari, Büyü, 15. hadis)
Çalışmak, bir şeyi oluşturmak veya ortaya çıkarmak için emek harcamak anlamına gelir. Kur’an-ı Kerim’de insanın ancak çalışarak birtakım şeyleri hak edebileceği
vurgulanmıştır. Necm suresi 39. ayetinde Rabbimiz şöyle buyuruyor: “İnsan için kendi çalışmasından başka bir şey yoktur.” Çaba sarf etmeden bir şey beklemek İslam
düşüncesine aykırıdır.
76
Resim. 03.07 Peygamberimiz Kuba Mescidi yapımında arkadaşları ile birlikte çalışmıştır.
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) kendisi çalışmış, insanları da çalışmaya teşvik etmiştir. Konuyla ilgili bir sözünde Peygamberimiz: “Hiç kimse kendi emeği ile kazandığından daha hayırlı bir lokma yememiştir.” (Buhari, Büyü, 15. hadis) şeklinde buyurarak çalışmanın önemini vurgulamış insanları tembellikten sakınmaları konusunda
uyarmıştır.
Hz. Muhammed (s.a.v.) peygamber olarak görevlendirildikten sonra İslam’ı insanlara anlatmak için gece gündüz demeden birçok zorluğa göğüs gererek çalışmıştır. Allah’tan aldığı emir ve yasakları insanlara öğretmek için Mekke Dönemi’nde
“Darü’l Erkam”da, Medine Dönem’inde ise “Suffe”de çeşitli seviyedeki insanlara bizzat öğretmenlik yapmış, dersler vermiştir.
Peygamber Efendimiz “Mescidi Nebevi” inşa edilirken muhacir ve ensarla birlikte çalışmıştır. Yine Hendek Savaşı’nda da kazılacak yerleri işaretlemiş ve kazma
işini de kendisi yapmıştır.
E
BİLGİ KUTUSU
Dinimiz İslam; dilenciliği, çalışıp çabalamaksızın tevekkülü, hazır yiyiciliği menetmiştir. Develerini dışarıya salıverip mescitte boş oturan ve Allah’a tevekkül ettiklerini söyleyen bir grup insanı. Hz. Ömer: “Siz tevekkül edici değil, tevekkül ediciler yani hazır
yiyicilersiniz.” diyerek kovmuştur.
77
?
Hz. Muhammed (s.a.v.) zamanı nasıl değerlendirirdi?
Hz. Muhammed (s.a.v.) gereksiz ve yararsız işlerle uğraşmazdı. Zamanını düzenli kullanır,
planlı ve programlı yaşardı. İbadet, çalışma ve dinlenme vakitleri
düzenliydi. O, hayatın her anını iyi
değerlendirirdi.
Dinimiz, tembelliği kınamış,
çalışmayı ise teşvik etmiştir. Konuyla ilgili Rabbimiz, İnşirah Suresi 7. ayette, “Boş kaldın mı hemen
Resim. 03.08: Zamanımızı en verimli şekilde
başka bir işe koyul.” buyurarak zamanın boşa geçirilmemesini istedeğerlendirelim.
miştir. Başka bir ayette ise: “Onlar
ki boş ve yararsız şeylerden yüz
çevirirler.” (Mü’minun Suresi, 3. ayet) şeklinde buyrularak faydasız şeylerden uzak
durulması gerektiğini öğütlenmiştir.
Hz. Peygamber, zamanın iyi değerlendirilmesiyle ilgili insanları uyarmıştır.
Konuyla ilgili bir sözünde Peygamberimiz: “İnsanların çoğu iki nimetin kıymetini
bilmekte aldanmışlardır. Bunlar sıhhat ve boş vakittir.” (Buhari, Salat, 31. hadis) buyurarak sağlığımızı korumanın önemini ve boş vaktin iyi değerlendirilmesini vurgulamıştır.
ETKİNLİK
Peygamberimiz buyuruyor ki: “Kıyamet gününde bir insan, şu dört şeyden
hesaba çekilecektir:
•
•
•
•
Ömrünü (zamanını) nerede tükettiğinden
Gençliğini nasıl geçirdiğinden
Malını nereden kazanıp nereye harcadığından
Bildiklerini uygulayıp uygulamadığından.” (Tirmizi, Kıyamet, 1)
Yukarıda geçen hadiste hayata dair hangi ilkeleri çıkarabiliriz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
78
7. Hz. Muhammed Sabırlı ve Cesaretliydi
?
Sabır ve cesaret ne demektir?
Sabır; acı, yoksulluk, bela, afet gibi üzücü olaylar karşısında, acıya ve üzüntüye
katlanabilme yeteneği, dayanma ve direnme gücüne denir.
Dinimiz sıkıntılı durumlarda insanlara sabırlı davranmalarını öğütler. Sabırlı
davrananlara Allah’ın yardım edeceği Bakara Suresinin 53.ayetinde: “Ey iman edenler! Sabrederek ve namaz kılarak Allah’tan yardım dileyin. Şüphe yok ki Allah sabredenlerle beraberdir.” şeklinde belirtilir.
Hz. Muhammed (s.a.v.), hayatının her
bölümünde pek çok güçlükle karşılaşmıştır.
Dünyaya gelmeden babasını, çok küçük yaşlarda iken annesini kaybetmiştir. Yetim ve öksüzlüğün beraberinde getirdiği sıkıntıları sabırla
aşmıştır. Peygamberlik görevini yerine getirirken diğer peygamberler gibi Hz. Muhammed’i
(s.a.v.) de birçok sıkıntıyla karşılaşmıştır.
Mekkeli müşrikler, Hz. Muhammed (s.a.v.)
davasından vazgeçirmeye çalıştılar. Bunda başarılı olamayınca, ona ve İslam’a inananlara çeşitli eziyetler, işkenceler yapıp ambargo uyguladılar. O, bütün bunları hep sabır göstererek
aşmıştır.
E
Resim. 03.09: Hz. Muhammed
(s.a.v.) sıkıntıları sabırla aşmıştır.
BİLGİ KUTUSU
Üç çeşit sabır vardır:
Musibetlere karşı sabır, kullukta sabır ve günah işlememekte sabır.
Kim, kaldırılıncaya kadar musibete güzelce sabrederse Allah ona üç yüz derece yazar. Her iki derece arasında sema ile arz arası kadar mesafe vardır. Kim de taatte sabrederse Allah ona altı yüz derece yazar. Her iki derece arasında yeryüzü ile yedi kat aşağısı
arası kadar mesafe vardır. Kim de masiyete (günaha) karşı sabrederse Allah ona dokuz yüz
derece yazar. İki derece arasında yer ile arş arası kadar mesafe vardır.” (Suyûtî, el-Câmiu’sSağîr, II, 42; Deylemî, II, 416)
79
Hz. Muhammed (s.a.v.), bizlere her konuda olduğu gibi sabrı konusunda da
örnek olmuştur. O; sabrını, üzücü ve hoşa gitmeyen olaylar karşısında öfkesini yenmesinde gösteriyordu. Peygamberlik görevini herkese ulaştırmak için birçok sıkıntı
çekmiş ancak davasından vazgeçmemiştir. Bu konuda Peygamberimiz: ”Allah yolunda bana yapılan eziyet kadar hiç kimseye eziyet yapılmamıştır. Kimse benim kadar
baskıya maruz kalmamıştır. Öyle otuz gün ve gece geçirdim ki benim yanımda ne de
Bilal’in yanında yiyecek bir şey vardı.” (M.Yusuf Kandehlevi, Hayatü’s-Sahabe, c 1, s
327) şeklinde buyurmuş ve bütün bunları sabırla aştığını ifade etmiştir. Bizler de onu
örnek almalı ve karşılaştığımız sorunları sabırla aşmaya çalışmalıyız.
ETKİNLİK
Peygamberimiz buyuruyor ki: “Güçlü kimse güreşte rakibini yenen değil, öfkelendiği zaman kendine hâkim olabilen kimsedir.”
Yukarıda geçen hadiste verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Cesaret ne demektir?
Cesaret; güç ve tehlikeli bir işe girişirken kişinin kendisinde bulduğu güven,
yüreklilik, yiğitlik, yürek ve göz pekliği anlamlarına gelir. Diğer bir ifadeyle hak ve
doğruları savunmada ve korumada gösterilen kararlılıktır.
Hz. Muhammed (s.a.v.), sabırlı olduğu kadar son derece cesur bir insandı. Peygamber olarak görevlendirildikten sonra Mekkelilerin gösterdiği tepkiler karşısında
davasından vazgeçmemesi, onun cesaretini göstermektedir. Geçeceği yollara dikenler döşenmiş, taşlanmış; öldürülmek için evi kuşatılmış olmasına rağmen o, hep
cesaretiyle bu durumlara göğüs germiştir.
Hz. Muhammed (s.a.v.), 622 yılında Hicret sırasında Sevr Mağarası’nın içinde
Hz. Ebu Bekir ile birlikte iken, müşrikler mağaranın ağzına gelince bütün cesareti
ile Hz. Ebu Bekir’e “Korkma Allah bizimle beraberdir.” demiştir. (İbni Hişam, Siretün
Nebeviyye, c.2, s. 99) Taif’e İslam dinini anlatmaya gittiğinde, oradaki halkın taşlamalarına rağmen cesaretini korumuş, onlara beddua etmekten sakınmıştı. Uhut
Savaşı’nda yaralanmış, dişi kırılmış ve ordusu dağılma noktasına gelmiş olmasına
rağmen o, yine cesaretini kaybetmemişti. Dağılan orduyu sabır ve cesaret göstere-
80
rek Uhut Dağı’na doğru geri çekmiş, büyük bir bozgunu önlemişti.
Peygamberimizin en tehlikeli anlarda bile öne çıkması, cesur davranması orduya büyük bir moral kaynağı olmuştur. Bu durum sahabeden Berâ b. Azib (r.a.) ifadesiyle: “Biz, savaşın kızıştığı zamanlarda Hz. Muhammed’den (s.a.v.) cesaret
alırdık.” şeklinde ifade edilmiştir. Onun, hedefine ulaşmak için karşılaştığı zorlukların üzerine sabır ve cesaretle gidişi herkes için örnek olmalıdır.
8. Hz. Muhammed Hakkı Gözetirdi
!
Size veya bir yakınıza haksızlık yapıldığı zaman neler hissedersiniz?
İslam dini, insanların haklarının korunmasına ve adalete büyük önem verir. Allah, hak ve adalet konusunda Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmuştur: “İnsanların mallarını ve haklarını eksiltmeyin...” (Şuara Suresi, 183. ayet) Bir başka ayette ise: “Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; ...O, düşünüp
tutasınız diye size öğüt veriyor.” (Nahl suresi, 90. ayet) denilmiştir.
?
Hz. Muhammed (s.a.v.) hakkı nasıl gözetmiştir?
Hz. Muhammed (s.a.v.), adaletle
hükmeden ve herkesin hakkını gözeten bir insandı. Hiç kimseye ayrıcalıklı
davranmaz, insanlar arasında inanç farkı gözetmeden herkese karşı eşit davranırdı. Hak sahibinin hakkını alması
konusunda titizdi. O; eşitliği, adaleti ve
temel hakların korunmasını toplumsal
barışın kaynağı olarak görüyordu.
Adaletsizliğin toplumsal huzuru
bozacağına inanan Hz. Muhammed
(s.a.v.), bu nedenle hakkı gözetme konusunda adil davranırdı. Anlaşmazlıklarda kişilerin mevkisine, zenginliğine,
soylu olmasına bakmaksızın karar verirdi. O, güçlülerin zayıfları ezmesine
izin vermezdi. Hukuk kurallarını uygularken kişiler arasında ayrım yapmazdı.
Resim. 03.10: Adaletin olmadığı yerde zulüm
vardır.
81
ETKİNLİK
Hak ve adaletin olmadığı toplumlarda ne tür olumsuzluklar yaşanır?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Hılful-Fudul topluluğu niçin kurulmuştur?
İslam’dan önce Arap toplumunda haksızlık ve adaletsizlik yaygındı. İnsanlara
ailelerinin saygınlığına, zenginliğine göre değer veriliyordu. O toplumda güçsüzler,
kimsesizler ve kadınlar haklarını kullanamazlardı. Hatta o dönemde Mekke’ye gelen
yabancıların mallarına hiçbir gerekçe gösterilmeden el koyuluyordu. Bu haksızlıkları
gidermek için “hılfu’l-fudul” (erdemliler topluluğu) oluşturuldu. Hz. Muhammed
(s.a.v.) de bu kuruluşun üyelerinden biriydi. Peygamberimiz, hılfu’l fudul’daki çalışmaları sırasında birçok kimsenin haksızlığa uğramasını önlemeye çalışmıştır.
E
BİLGİ KUTUSU
Hz. Peygamber döneminde soylu bir kabileye mensup olan ve hırsızlık yapan bir
kadın vardı. Zengin ve soylu kişiler, kadının cezalandırılmaması için araya girip durumu
Hz. Muhammed’e (s.a.v.) anlattılar. Hz. Peygamber, “Ey insanlar, geçmiş milletlerin ne
yüzden helak olduklarını biliyor musunuz? Onların mevki-makam sahibi olan zengin kimse bir şey çalarsa onu affederler, zayıf güçsüz birisi hırsızlık yapınca da onu
cezalandırırlardı. Allah’a yemin ederim ki bu suçu kızım Fatıma da işlemiş olsaydı
onu da cezalandırırdım.” demiştir. (Sahihi Buhari, C.9 s. 209)
Hz. Muhammed (s.a.v.), daima hakkı üstün tutmuş, eşitlik ve adaletten ayrılmamış, kişileri adil olmaya çağırmıştır. O, adaletin gerçekleştirilmesinde insan haklarına
saygılı olmaya özel bir önem verirdi. Medine’ye göç etmeden önce kendisiyle görüşen Medinelilerden insan haklarına saygılı ve adaletli olacaklarına dair söz almıştı.
82
9. Hz. Muhammed Doğayı ve Hayvanları
Severdi
!
?
“Yaratılanı severiz Yaratan’dan ötürü”
Allah kainatı belli bir denge ve düzen içinde yaratmıştır. Dağlarıyla, ovalarıyla,
hayvanlarıyla ve bitki örtüsüyle dünyada her şeyin mükemmel bir düzen içinde olduğu görülmektedir.
Hz. Muhammed (s.a.v.) doğayı nasıl sever ve korurdu?
Hz. Muhammed (s.a.v.) doğayı severdi. Doğanın temiz tutulmasını öğütlemiş,
su havzalarını, nehir kenarlarını ve gölleri kirletmeyi yasaklamış, doğanın ayrılmaz
parçası olan ağaçlara önem vermiştir. Konuyla ilgili bir sözünde : “Kim bir fidan diker
veya ekin ekerse onlardan kuşlar ve diğer hayvan veya insanlar faydalandıkça Allah
onu sevaptan yararlandırır. Yaptığına karşılık olarak ona sadaka sevabı olur.” (Müslim, Müsakat, 10 ) şeklinde buyurmuştur.
Resim. 03.11: “Dikili Bir Ağacın Yoksa Sende Yoksun.” sloganıyla başlatılan fidan dikme
kampanyası
(Mardin, Nusaybin Belediyesi )
83
?
Hz. Muhammed (s.a.v.) hayvanları nasıl sever ve korurdu?
E
BİLGİ KUTUSU
Hz. Muhammed (s.a.v.)
hayvanları sever ve korurdu. Bu
konuda şu tavsiyelerde bulunPeygamberimiz şöyle buyuruyor: “Bir adam
muştur: Hayvanlara merhamet
yolda yürürken çok susadı ve bir kuyu bulup oraya
gösterilmelidir. Eziyet ve işkeninerek su içip kuyudan çıktı. Bu sırada susuzlukce edilmemelidir. Beslenme ve
tan dolayı nemli toprağı yalamakta olan bir kötemizliklerine dikkat edilmelidir.
pek gördü. “Bu köpek de susamış.” diyerek kuyuya
Yük hayvanlarına fazla yük yükindi. Ayakkabısına su doldurup yukarı çıktı ve kölenmemelidir. Peygamberimiz
peğe içirdi. Bundan dolayı Yüce Allah o kulundan
hayvanlara iyi davranılması korazı olup onu cennetlik kıldı.”
nusunda ise bir sözünde : “Merhamet edene Allah da merhamet
eder. Siz yerdekilere merhamet
edin ki göktekiler de size merhamet etsin.” şeklinde buyurmuştur.
Hz. Peygamber canlıları sever ve korurdu. O, canlılara merhametli davranmanın karşılıksız kalmayacağını dile getirirken konuyla ilgili bir sahabenin: “Ey Allah’ın
elçisi, hayvanlara yapılan iyilik için de sevap var mıdır?” sorusu üzerine Peygamberimiz: “Her canlı için yapılan iyiliğin mükâfatı vardır.” şeklinde cevap vermiştir.
Yaşadığımız dünyada ekolojik bir denge vardır. Bu dengeyi korumalı ve bozmamalıyız. Doğanın tahrip edilmesi sonucu ortaya çıkacak olumsuzluklardan hepimizin etkileneceğini unutmamalıyız.
ETKİNLİK
“Sizden birinizin elinde bir ağaç fidanı varken kıyametin kopacağı haber verilse eğer onu dikecek vakit bulursa hemen o fidanı diksin.” (Buhari, Edeb’ül Müfred,168)
Yukarıdaki hadiste verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
84
NELER ÖĞRENDİK?
1- Güzel davranışlara Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatından örnekler öğrendik.
Mekke halkı tarafından “Muhammed’ül Emin” lakabı verilmesi, bir Yahudi’nin
cenazesi götürülürken peygamberimizin ona saygısını göstermek için ayağa
kalkması, İlk vahiy geldiğinde bu durumu eşi Hz. Hatice ile paylaşması, Hendek
Savaşı’ndan önce Müslümanları toplayıp şehrin savunması konusunda onların
görüşlerine başvurması, kendisine her türlü kötülükte bulunanları bile affetmesi,
Peygamberimizin çocukları çok sevmesi, onları kucaklayıp öpmesi, torunlarını
omuzlarına alarak onlarla oynaması hayatındaki güzel davranışlara örnek teşkil eder.
2- Hz. Muhammed’in (s.a.v.) örnek davranışlarının toplumsal hayattaki önemini
öğrendik.
Toplum bireylerden oluşur. Bireylerin sahip olduğu tutum ve davranışlar toplumun rahat ve huzurunu etkiler. Bu anlamda peygamberimizin örnek davranışları
toplum ve toplumun bireyleri tarafından benimsenirse toplum rahat ve huzura kavuşur. Bu davranışları benimseyen toplumlarda ahlaki değer ve erdemler ön plana
çıkar. Bu da huzur ve mutluluğu getirir.
3. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) olaylar karşısındaki tutumlarından hareketle örnek
davranışlarına yönelik çıkarımlar öğrendik.
Hz. Muhammed (s.a.v.) yaşadığı dönemde birçok olay yaşamıştır. Peygamberimizin bu olaylar karşısında gösterdiği tutum ve davranışları incelemeli bizler için
örnek teşkil eden bu davranışlardan dersler çıkarmalıyız. Peygamberimizin bu davranışlarından hareketle biz de davranışlarımızı sorgulamalıyız.
4. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hikmetli sözleriyle insanları iyiye ve güzele yönlendirdiğine örnekler öğrendik.
“Kolaylaştırın, güçleştirmeyin. Müjdeleyin, nefret ettirmeyin.” (Buhari,
İlim, 11) “Ya öğreten ya öğrenen ya dinleyen ya da ilmi seven ol. Fakat sakın beşincisi olma helak olursun.”(Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevaid, c 1, s122)
“İnsanların çoğu iki nimetin kıymetini bilmekte aldanmışlardır. Bunlar, sıhhat ve boş
vakittir.” “Merhamet etmeyene Allah merhamet etmez”(Buhari, Edep, 18)
5. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) doğa ve hayvan sevgisiyle ilgili davranışlarına
örnekler vererek doğayı ve hayvanları koruma konusunda duyarlı olmayı öğrendik.
Hz. Muhammed (s.a.v.) doğayı severdi. Doğanın temiz tutulmasını öğütlemiş, doğanın ayrılmaz parçası olan ağaçlara önem vermiştir. Hz. Muhammed (s.a.v.)
85
hayvanları sever ve korurdu. Bu konuda şu tavsiyelerde bulunmuştur: Hayvanlara
merhamet gösterilmelidir. Eziyet ve işkence edilmemelidir. Beslenme ve temizliklerine dikkat edilmelidir. Yük hayvanlarına fazla yük yüklenmemelidir. Peygamberimiz
hayvanlara iyi davranılması konusunda ise bir sözünde : “Merhamet edene Allah da
merhamet eder. Siz yerdekilere merhamet edin ki göktekiler de size merhamet etsin.” şeklinde buyurmuştur.
86
1.
“Onlar ki kendilerine emanet edileni korur, verdikleri sözü yerine getirir ve
şahitliklerini dosdoğru yerine getirirler.”
Yukarıdaki ayet-i kerimede aşağıdaki güzel huylardan hangisinden söz
edilmemiştir?
A. Emanete dikkat etmek
B. Söz verdiğinde sözünde durmak
C. Çok çalışkan olmak
D.Doğru ve dürüst olmak
2. Peygamberimiz (s.a.v) Mescid i Nebi’nin bir bölümünü eğitim öğretim faaliyetleri
için ayırtmıştır. Bedir Savaşında esirleri, on çocuğa okuma yazma öğretmeleri
karşılığında serbest bırakmıştır.
Bu örnekler onun hangi özelliğini ortaya koymaktadır?
A. Danışarak iş yaptığını
B. Merhametli olduğunu
C. Güvenilir olduğunu
D.İlme, bilgiye önem verdiğini
3. “İyilikle kötülük bir olmaz. Ey inanan kişi! Sen kötülüğü en güzel bir şekilde uzaklaştır.
O zaman bir de bakarsın ki seninle arasında düşmanlık bulunan kimse candan, sıcak
bir dost oluvermiştir.” (Fussilet Suresi, 34)
Yukarıda geçen ayette öğütlenen tutum aşağıdakilerden hangisidir?
A. Yapılan kötülüğü görmezden gelmeliyiz.
B. İnsanlarla candan dost olmak için çalışmalıyız.
C. Kötülüğü engellemenin en iyi yolu, ona iyilikle karşılık vermektir.
D.Kötülüğe kötülükle karşılık vermeliyiz.
4. “Hiç kimse kendi emeği ile kazandığından daha hayırlı bir lokma yememiştir.”
Yukarıda verilen hadis neyin önemine dikkat çekmektedir?
A. Çalışmanın önemine
B. Doğruluğun önemine
C. İbadetin önemine
D.Şükrün önemine
87
5. Bir gün Kureyş kabilesinden asil bir kadın hırsızlık yapmıştı. Kadının ceza almaması
için Üsame’yi Peygamberimize gönderdiler. Peygamberimiz ise onlara: “Allah’a
yemin ederim ki kızım Fatıma bile olsa onun da cezasını verirdim.” dedi.
Yukarıdaki parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmıştır?
A. Aleyhimize dahi olsa adaletli olmalıyız.
B. Asil insanları küçük düşürmemeliyiz.
C. Adalet bazen uygulanmayabilir.
D.Adalet zayıf ve fakirler için geçerlidir.
6. Peygamberimizin bir Yahudi’nin cenazesi götürülürken ayağa kalkması onun
öncelikle hangi özelliğini gösterir?
A. Verdiği sözde durmasını
B. Cömert olmasını
C. İnsanlara değer vermesini
D.Hakkı gözetmesini
7. Farklı düşünce ve davranışları anlayışla karşılamak ve bu kişilerle aynı toplum
içinde barış içinde yaşamak aşağıdakilerden hangisiyle ifade edilir?
A. Hoşgörürlük
B. Yardımseverlik
C. Doğruluk
D.Güvenilirlik
NAAT
Şimdi seni ananlar
Düşkünlerin kanadıydın
Anıyor ağlar gibi
Yoksulların sahibi
Ey yetimler yetimi
Nerde kaldın ey Resul
Ey garipler garibi
Nerde kaldın ey Nebi
Arif Nihat ASYA
8. Yukarıda geçen şiirde peygamberimizin hangi özelliğine vurgu yapılmamıştır?
A. Merhametli oluşu
B. Affediciliği
C. Sabırlı oluşu
D.Cesaretli oluşu
88
9. Hz. Peygamber bir hadisinde şöyle buyurmaktadır: “İnsanlara ahirette şu beş şey
sorulacaktır: Zamanını (ömrünü) nerede tükettin, gençliğini nasıl geçirdin, malını
nereden ve nasıl kazandın, nereye ve nasıl harcadın, bildiklerinle ne iş yaptın?”
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğru bir davranış olamaz?
A. Gençken doyasıya eğlenmeli, özgürce yaşamalıyız.
B. Hayatımızı ve geçimimizi sağlarken helal-haram sınırlarına dikkat etmeliyiz.
C. Kul hakkına dikkat etmeliyiz.
D.Zamanın değerini bilmeli, zamanı yararlı bir şekilde geçirmeliyiz.
10.Aşağıdakilerden hangisi peygamberimizin davet metotlarından birisi değildir?
A. Tatlı dil ve güler yüz
B. Hoşgörü ve sevgi
C. Kolaylık ve müjdeleme
D.Sindirme ve baskı
89
.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
90
4. ÜNİTE
KUR’AN’DA AKIL VE BİLGİ
ÖĞRENME ALANI: KUR’AN VE YORUMU
İnsan niçin diğer canlılardan üstün bir varlıktır?
Kur’an, neden aklı kullanmaya önem vermiştir?
Bu ünitenin sonunda:
1. Dini anlamada ve sorumlulukta aklın önemini öğreneceğiz.
2. Kur’an’ın aklı kullanmaya verdiği önemi örneklerle öğreneceğiz.
3. Kur’an’ın doğru bilgiyi teşvik ettiğine ayetlerden örneklerle öğreneceğiz.
4. Vahiy, akıl ve duyuların, Kur’an’a göre bilgi edinme yolları olduğunu öğreneceğiz.
5. Taassubun zararlarını ve doğru bilginin, kişiyi taassuba düşmekten korumadaki önemini öğreneceğiz.
6. Hz. Yusuf’un yaşadığı zorluklara rağmen ahlaklı davranmayı seçmesinin nedenlerini öğreneceğiz.
KAVRAM HARİTASI
Akıl
Sorumluluk
Bilgi
Kur’an’da Akıl
ve Bilgi
Taassub
Din
Taklit
92
GİRİŞ
Bu ünitede aklın dinî sorumluluktaki yeri ve önemi vurgulanarak Kur’an’ın aklı
kullanmaya verdiği önem örneklerle açıklanmaktadır. Kur’an’a göre bilgi edinme
yollarının neler olduğu belirtilerek bilginin taassubu önlediği, Kur’an’ın doğru bilgiyi teşvik ettiği anlatılmaktadır. Son bölümde ise sevgi ve merhamet örneği olan Hz.
Yusuf’un kıssasına kısaca yer verilmektedir.
!
1. Aklın Dinî Sorumluluktaki Yeri ve Önemi
“Kişinin sorumluluğu, aklı ölçüsündedir.” sözüyle anlatılmak istenen nedir?
Allah, insanı diğer canlılardan farklı şekilde akıllı ve düşünen bir varlık olarak
yaratmıştır. Akıl; düşünme, araştırma, kavrama ve yargılamanın aynı zamanda her
türlü sorumluluğun da ön şartıdır. Bu yüzden Kur’an, akıllı olanlara hitap eder. Aklı
olmayanları sorumlu görmez. Kur’an’da şöyle buyrulur: “And olsun, size öyle bir kitap indirdik ki sizin bütün şeref ve şanınız ondadır. Hâlâ aklınızı kullanmayacak mısınız?” (Enbiya Suresi, 10. ayet)
?
Akıl neden gereklidir?
Bir dine inanan kişinin,
inandığı dinin öğütlerini bilmesi, kavraması gerekmektedir. Akıl, bu davranışların
kazanılmasında önemli bir rol
oynar. İnsan, aklı sayesinde
yaratıcısının kendisinden ne
istediğini anlar. Bu durumda
İslam’a göre akıl sağlığı yerinde olan ve ergenlik çağına
gelmiş olan herkes dinin buyruklarından sorumludur.
İslam’da akıl, dinî sorumluluğun ön koşulu olarak
kabul edilmiştir. PeygamberiResim. 04.01: İnsan akıllı,üstün bir varlıktır.
miz bu konuda “... Aklı olmayanın dini de yoktur.” (Suyûti,
Câmiü’s-Sağîr, C 4, s. 528.) buyurarak akıllı olmayanların dinî sorumluluklarının olmadığını belirtmiştir. Dinimizde akli dengesi yerinde olmayan kişiler namaz kılmak,
93
oruç tutmak, hacca gitmek ve zekât vermek gibi ibadetlerden sorumlu tutulmamıştır. Çünkü bu kimseler akıllarını gereği gibi kullanamazlar. Sorumluluklarını gereği
gibi yerine getiremezler.
ETKİNLİK
“…Aklı olmayanın dini de olmaz.” (Suyûti, Câmiü’s-Sağîr, C 4, s. 528.)
Yukarıdaki hadiste anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2. Kur’an Aklımızı Kullanmamızı İster
!
Kur’an’da, Rabbimiz neden varlıklar üzerinde düşünmemizi, aklımızı kullanmamızı istemektedir?
Akıl, Allah’ın
insanlara verdiği
en büyük nimetlerden biridir. İnsanlar
akılları sayesinde
düşünürler ve bu
sayede gerçekleri
bulurlar. Kur’an’ın
birçok ayetinde de
insanlar düşünmeye davet edilmiştir.
Nitekim Yüce Allah
Bakara Suresi, 76.
ayette şöyle buyurmaktadır: “Umulur
ki düşünürsünüz
diye
ayetlerimizi
size böyle açıklıyoruz.”
94
Resim. 04.02: Kura’n aklımızı kullanmamızı öğütler.
?
Kur’an aklı kullanmayı neden ve nasıl teşvik etmiştir?
Akıl, doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden, güzeli çirkinden ayırmaya yarayan,
mantıklı düşünmeyi sağlayan, insanın yaşamını kolaylaştıran önemli bir nimettir.
Bundan dolayı Kur’an’da “ akıl sahiplerinden ve düşünmenin öneminden” (Taha suresi, 54. ayet) söz edilmekte, birçok ayette de “Bunda düşünenler için dersler vardır.
Düşünmez misiniz? Akletmiyor musunuz?”(Kasas Suresi, 51. ayet) buyrularak aklı
kullanmanın önemine işaret edilmektedir.
Kur’an; hayatın anlamı, yaratılışın amacı ve öldükten sonra yeniden diriliş gibi
önemli konularda bilgiler verir. Bu gibi konularda düşünmemizi öğütler. Yüce Yaratıcının varlığını anlamamızı, gücünü kavramamızı amaçlar ve hayatı anlamlandırmamıza katkı sağlar.
E
BİLGİ KUTUSU
“Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde,
insanlara yarar sağlayacak şeylerle denizde seyreden gemilerde, Allah’ın gökyüzünden indirip kendisiyle ölmüş toprağı dirilttiği yağmurda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasında... düşünen bir topluluk için deliller vardır.” (Bakara Suresi, 164. ayet)
İnsanın sahip olduğu sorumluluk akılla yerine getirilebilir. Allah, insana sorumluluklarını hatırlatır ve bunları tam olarak yerine getirmesini ister. Allah, bu konuda da bizi düşünmeye ve aklımızı kullanmaya teşvik eder. Kur’an, aklını kullanan,
düşünen ve içinde bulunduğu durumdan ders çıkaranları övmekte; aksini yapanları
da Yüce Allah’ın hoş karşılamadığını bildirmektedir. Kur’an’ın “İşte Allah, düşünesiniz
diye ayetleri size böyle açıklar... Hâlâ aklınızı başınıza almayacak mısınız?” (Enbiya
Suresi, 67. ayet) ayeti aklımızı kullanmamız gerektiğini bildirmektedir.
ETKİNLİK
““Bu Kur’an, ayetlerini düşünsünler ve akıl sahipleri öğüt alsınlar diye sana indirdiğimiz mübarek bir kitaptır.” (Sâd Suresi, 29. ayet)
Yukarıdaki ayette verilmek istenen mesaj nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
95
3. Kur’an Doğru Bilgiye Önem Verir
!
“Ey inananlar, size fasık (yoldan çıkmış) bir adam bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra
yaptığınıza pişman olursunuz.” (Hucurât Suresi, 6. ayet)
İnsanın aklını kullanarak, araştırarak veya
gözlemleyerek elde ettiği bütün gerçeklere bilgi denir. Doğru bilgi sahibi olan kişi, hayatına,
çevresine anlam kazandırmaya çalışır. İslam dini,
doğru bilgiye önem verir; doğru bilgileri araştırıp
öğrenmemizi ister. Çünkü doğru olan her bilgi,
bizi doğru sonuçlara ulaştıracaktır. Bu nedenle Kur’an, insanın doğru bilgiye ulaşmasını ister.
İnsan aklının düşünüp isabetli karar verebilmesi
için de doğru bilgiye ihtiyacı vardır.
İnsanın görmediği ama merak ettiği çok
şey vardır. İnsan yapısı gereği kendisinin, varlıkların anlamını merak eder ve bunlar üzerinde düşünür. Kişi aklıyla evrenin nasıl oluştuğunu, niçin
yaratıldığını ve yaratılışının amacını bulmak ister.
Ölümden sonraki hayatı merak eder. Kur’an bütün bu arayışlarda, insana doğru bilgiler vererek
yardım eder.
E
Resim. 04.03: Bize ulaşan
bilgilerin doğruluğunu ne kadar
araştırıyoruz?
BİLGİ KUTUSU
“Kur’an’ı öğrenin çünkü o sözlerin en güzelidir. Onda anlayışınızı derinleştirip kavrayışınızı genişletin. Çünkü o kalplerin baharıdır, nuruyla şifa bulun zira o gönüllerin şifasıdır.
Onu en güzel okuyuşla okuyun…” (Nehcü’l-Belağa, 110. Hutbeden)
Allah, aklımızı ve duyularımızı kullanmamızı, bizlere ulaşan haberlerin güvenilir olup olmadığını araştırmamızı istemektedir. Konuyla ilgili Rabbimiz, Hucurât
Suresi, 6. ayette; “Ey inananlar, size fasık (yoldan çıkmış) bir adam bir haber getirirse
onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz
de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.” şeklinde buyurarak bize ulaşan herhangi
bir bilginin iyice incelenmesini ve doğruluğunun araştırılmasını tavsiye etmektedir.
Çünkü doğruluğu kesin olmayan haber ve bilgilere göre davranmak, toplumda huzur ve barışa zarar verir. İnsanlar arasında sevgi, saygı, güven ve kardeşliği zedeler.
96
ETKİNLİK
Doğru bilgi insana neler kazandırır?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
4. Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları
!
Bilgi hangi yollarla elde edilir?
İnsan çeşitli yollarla bilgiye ulaşır. Kur’anda insanın bilgi edinme yolları vahiy,
akıl ve duyu organları olarak açıklanır.
E
BİLGİ KUTUSU
Vahiy doğru bilgi edinme
kaynaklarının başında gelir. Yüce
Allah’ın varlığı, birliği, peygamberİnsanın doğru bilgi kaynaklarından
lerin gönderiliş amaçları, kutsal
olan akıl ve vahiy birbirini destekler. Kur’an’ın
kitaplar, sorumlu olduğumuz ibagetirdiği ilkeler, akla uygundur. Çünkü aklı yadetler, inanç esasları, ahlaki ilkeler
ratan da vahyi, gönderen de Allah’tır.
ve öldükten sonraki yaşamla ilgili
bilgiler verir. Ayrıca evrenin yaratılışı
hakkında açıklamalarda bulunur. İnsanların mutlu, huzurlu ve barış içinde yaşamaları konusunda onlara çeşitli öğütler verir.
?
Akıl ve duyularla doğru bilgiye nasıl ulaşılır?
Kur’an’a göre bir bilgi edinme yollarından diğeri de akıldır. Düşünce ve yorumlama gücü olarak da isimlendirebileceğimiz akıl, bilgi edinme açısından insana
büyük imkânlar sağlar. Akıl sayesinde insan hayatını devam ettirme için gerekli bilgiyi edinir. Akıl, varlıkların hakikatini bilmeyi, iyi ile kötü, doğru ile yanlış arasında ayrım yapabilmeyi sağlar. İnsan, akıl sayesinde yeni bilgiler edinir. Yine akıl, beş duyu
ile elde edilen bilgilerden hareketle bu bilgilerin arka planını yorumlar ve daha farklı
sonuçlara ulaşır. Bir manada akıl hem bilgi edinme aracıdır hem de bilgileri yorum-
97
layandır.
Yüce Allah, akla önem vermiş; aklı ile doğru bilgiye ulaşanları övmüştür. Bir
ayette: “Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah’ı
anarlar; göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin düşünürler (ve şöyle derler:)
Rabb’imiz sen bunu boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabından koru.” (Âl-i İmrân Suresi, 191. ayet) buyrulmuştur.
Resim. 04.04: Duyu organlarımız
Bilgi edinme yollarından bir diğeri olan duyu organları, insan için çok önemlidir. İnsan görme, duyma, tatma, koklama, dokunma gibi duyularıyla bilgi edinir.
Çevremizdeki varlıkların çoğunun şeklini, rengini görerek nesnelerin sertliğini veya
yumuşaklığını dokunarak anlayabiliriz. Kur’an’da akılla duyular arasında sıkı bir ilişki
olduğu belirtilir ve insanın sahip olduğu duyularını iyi kullanması istenir. Allah, İsrâ
Suresi, 36. ayette: “Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü
kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.” şeklinde buyurarak duyu organlarını kullanmadaki sorumluluğumuza dikkat çekerek bizleri uyarmıştır.
98
ETKİNLİK
Vahye dayalı, akla dayalı ve duyulara dayalı bilgilerden oluşan birer örnek oluşturunuz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
!
?
5. Bilgi, Taassubu Önler
Taassup ne demektir? Neden zararlıdır?
Taassup, bir düşünceye, inanışa körü körüne aşırı derecede bağlanıp ondan
başkasını düşünememe durumudur. Buna bağnazlık da denir.
Taassubu oluşturan sebepler nelerdir? Taassup nasıl ortadan kaldırılır?
Taassubun oluşmasındaki en büyük sebep bilgisizlik ve körü körüne taklittir.
Kişi ancak okuyarak, araştırarak ve doğru bilgiye ulaşarak
taassuptan kurtulur. İslam,
herkesin aklını kullanarak
gerçeği ve doğruyu bulmasını ister ve taklidi yasaklar.
Dinî konularda taassubun
oluşmasında dinî bilginin
yetersiz oluşu en önemli etkendir. Bilgi, insanı yanlışlardan korur. Herhangi bir
konuda doğru bilgiye sahip
olan insan, o konuda ortaya
atılabilecek yanlış görüşleri
kabullenemez. Bilgisiz insan
ise çevresinden duyduğu
her şeyi doğru zanneder.
Resim. 04.05: Bilgisizlik beraberinde taassubu oluşturur.
99
Taklit yoluyla elde edilen bilgilere göre hareket etmek zamanla kişiyi taassup
sahibi yapar. Yetersiz ve taklide dayanan dinî bilgi, dinin özünde olmayan, şekle dayanan geçmişin yanlış, örf, âdet ve geleneklerinin kutsallaştırılmasına neden olur.
Hurafe ve batıl inançlar taklit sonucu ortaya çıkmıştır.
Kur’an körü körüne atalarını taklit edenleri ve batıl inançlara yönelenleri uyarır. Örneğin, İslam dininin ilk yıllarında Mekkeliler Peygamberimizin çağrısına karşılık, atalarının inanç ve uygulamalarından vazgeçmeyeceklerini söylediler. Kur’an’da
Bakara Suresi, 170. ayette bu konuda: “Onlara, ‘Allah’ın indirdiğine uyun.’ denildiği
zaman onlar: ‘Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız.’ derler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler?” şeklinde buyrularak bu
tutum eleştirilir.
E
BİLGİ KUTUSU
Hangi davranışlar taassuba götürür?
•
•
•
•
?
?
Başkalarının inanç, düşünce ve görüşlerine saygı göstermemek
Bu görüşlerin doğru ve gerçeklik payı olduğunu kabul etmemek
Sadece kendi düşüncelerini doğru, tartışılmaz ve kesin olarak kabul etmek
Kendi fikir, kanaat ve inançlarını zorla başkalarına kabul ettirmeye çalışmak
Taassubun zararları nelerdir?
Taassup, insanın ön yargılı olmasına neden olur. Kişiyi körü körüne bir fikri ya
da kişiyi taklide götürür. Taklit ise kolaycılık ve tembelliğe götürür. Taassup kâr insan,
neye bağımlıysa ondan başkasını görmez, kendi doğrusunu tek doğru olarak görür
ve gerçeğe kapalı olur. Ayrıca taassup inatçılık, aşırı taraftarlık, başkalarına karşı üstünlük ve farklı görüşlere tahammülsüzlük gibi olumsuzluklara yol açar.
Atatürk taassuptan kurtuluş yolunu nasıl göstermiştir?
Atatürk, taassuba her zaman karşı çıkmış; bağnazlık ve cehaletin ancak ilimle
ortadan kaldırılacağını ifade etmiştir. Atatürk hoşgörüye önem vermiş, inançların
sömürülmesine ve dinin çıkar aracı olarak kullanılmasına da karşı çıkmıştır. Atatürk
taassup ve bağnazlığın engellenmesi için çalışmıştır. Atatürk :“Taassup cahilliğe, bil-
100
gisizliğe dayanır. Bundan
dolayı taassubu olan cahildir. Bilim mutlaka cahilliği
yener. O hâlde halkı aydınlatmak lazımdır.” (Atatürkçülük, C1,s. 285) şeklindeki
sözüyle taassubu yenmenin yolunu insanların iyi
eğitilmesi olarak göstermiştir.
ETKİNLİK
Resim. 04.06: Mustafa Kemal Atatürk taassuba karşı
çıkmıştır.
Taassup, toplumda barış ve huzuru nasıl etkiler?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
6- Sevgi ve Merhamet Örneği: Hz. Yusuf
!
Hz. Yusuf kıssasını duydunuz mu?
Hz. Yusuf Kur’an’da adı geçen peygamberlerden birisi olup Yakup Peygamberin on iki oğlundan biridir. Soyu Hz. İbrahim’e kadar varır. Kur’an-ı Kerim’de kendi
adını taşıyan bir sure vardır.
Hz. Yusuf’un on bir tane erkek kardeşi vardı. Hz. Yakup, güzel huylu olmasından dolayı Hz. Yusuf’u çok seviyordu. Bu sevgiyi ağabeyleri kıskanıyorlardı.
Yusuf (a.s) bir gece rüyasında on bir yıldızın, Güneş ve Ay’ın kendisine secde
ettiklerini gördü. Bu rüyayı babasına anlattı. Babası Hz. Yusuf’un büyük ve erdemli
biri olacağını anladı ve Yusuf’a rüyasını ağabeylerine anlatmamasını tembihledi.
Ağabeyleri bir süre sonra rüyadan haberdar oldular ve Yusuf’u kıskandılar.
Sonra Yusuf’tan kurtulmak için onu gizlice öldürüp bir yere atmayı planladılar. Gezip
eğlenmek bahanesiyle babalarından izin alarak Yusuf’u alıp kırlara götürdüler. Onu
101
öldürmeye elleri varmayıp
BİLGİ KUTUSU
bir kuyuya attılar, gömleğini
da kana bulayarak, “Yusuf’u
kurt kaptı.” diye babalarına
Hz. Yusuf’un hayatı Kur’an-ı Kerim’de Yusuf
yalan söylediler. Kuyunun
Suresi’nde anlatılır. Bu sure Kur’an’ın 12. Suresi’dir.
yanından geçmekten olan
111ayettir. Surenin tamamında Hz. Yusuf’un hayatı anbir kervan, Yusuf’u buldu
latılır.
ve köle olarak satmak üzere
alıp Mısır’a götürdüler. Onu
Mısır vezirine sattılar. Yusuf Mısır sarayında büyüdü. Kendisine Allah tarafından rüyaları yorumlama ilmi verildi.
E
?
Kralın rüyası neydi? Hz. Yusuf rüyayı nasıl yorumladı?
Hz. Yusuf kendisine atılan bir iftiradan dolayı senelerce hapiste kaldı. Hapiste
arkadaşlarının rüyalarını yorumluyordu. Yorumladığı rüyalar da aynı şekilde gerçekleşiyordu. Hükümdar bir gece rüyasında yedi zayıf ineğin yedi semiz ineği yediğini
ve yedi yeşil başakla yedi kuru başak gördü. Bu rüyanın yorumunu yaptırmak istedi. Fakat hiç kimsenin yorumunu mantıklı bulmadı. Bu arada zindandaki adam
Hz. Yusuf’u hatırladı. Efendisine durumu anlatarak onu zindandan çıkarttı. Hz. Yusuf
rüyayı yorumlayarak, yedi sene bolluk olacağını, peşinden gelen yedi senenin ise
kıtlıkla geçeceğini söyledi. Bunun üzerine hükümdar, Hz. Yusuf’u Maliye Bakanlığına
getirdi.
ETKİNLİK
Kur’an’da Yüce Allah, Hz.Yusuf’un kıssası için şöyle buyuruyor: “Ant olsun, Yusuf ve kardeşlerinde (hakikati arayıp) soranlar için ibretler vardır.”(Yusuf Suresi, 7.
ayet)
Hz. Yusuf kıssasından çıkarılacak ilkeler nelerdir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Yusuf (a.s) bolluk yıllarında bütün ambarları buğdayla doldurttu, kıtlık yılları
gelince oradan halka dağıtmaya başladı. Kıtlık, Hz. Yusuf’un babasının memleketi olan Kenan (Filistin) diyarını da vurmuştu. Yusuf ‘un(a.s) kardeşleri de buğday almak için iki kez Ken’an ilinden Mısır’a geldiler. Hz. Yusuf onları tanımıştı, ama onlar
Yusuf’u (a.s) tanımamışlardı. Sonunda Yusuf (a.s), onu kuyuya atan kardeşlerine ken-
102
dini tanıtınca onlar hayretler içinde kaldılar. Büyük utanç duydular. Ama Hz. Yusuf
onları affettiğini belirterek; “Bugün kınanacak değilsiniz, Allah sizi affetsin. O, merhametlilerin en merhametlisidir.”(Yusuf Suresi, 92. ayet) dedi.
?
Hz. Yusuf ’un küçükken gördüğü rüya nasıl gerçekleşti?
Hz. Yusuf babası, annesi ve kardeşlerinin tamamını Mısır’a davet etti. Ailesi
Mısır’a vardığında Yusuf (a.s) anne ve babasını tahta oturttu, diğer on bir kardeşi
ise Hz. Yusuf’un önünde saygıyla eğildiler. O zaman Yusuf (a.s): “Babacığım, işte bu
vaktiyle gördüğüm rüyanın gerçekleşmesidir. Rabbim onu gerçekleştirdi. Şeytan
benimle kardeşlerimin arasını bozmuştu. Beni hapisten çıkaran, sizi çölden getiren
Rabbim, bana pek çok iyiliklerde bulundu. Doğrusu Rabbim, dilediğine lütufkârdır.
O şüphesiz, bilendir, hâkimdir.” (Yusuf Suresi, 100. ayet) dedi.
Bu şekilde İsrailoğulları, Filistin’den Mısır’a gelip yerleşmiş oldu. Uzun yıllar Hz.
Yusuf Mısır’da insanları adaletle yönetti. Onlara peygamberlik ve rehberlik yaptı.
Hep iyiliğe ve güzelliğe çağırdı.
Yusuf ’um Deyu
Ben bir Yakub idim kendi halimde
Mevlanın ismi var idi dilimde
Aldırdım Yusuf ’u Kenan ilinden
Ağlar Yakub ağlar Yusuf ’um deyu
Yusuf ’un gömlegin alkan ettiler
Kurtlar yedi diye bühtan ettiler
Yusuf ’u götürüp bilmem ne ettiler
Akardı Yakub’un gözünün yaşı
Ah çektikçe eritir o dağı taşı
Yusuf ’u kuyuya attı kardeşi
Kenan’ın kurtları toplanıp geldi
Biz yemedik diye ettiler andı
Yakub’un feryadı arşa dayandı
Attılar kuyuya şehit kastına
Cebrail yetişti Mevla dostuna
İhlas ile çıktı suyun üstüne
103
NELER ÖĞRENDİK?
1. Dini anlamada ve sorumlulukta aklın önemini öğrendik.
Dinin emir ve yasaklarını kavrayabilmede, yorumlayabilmede akıl önemli bir
rol oynar. İnsan, aklı sayesinde yaratıcısının kendisinden ne istediğini anlar ve kavrar.
Bu durumda İslam’a göre akıl sağlığı yerinde olan ve ergenlik çağına gelmiş olan
herkes dinin buyruklarından sorumludur.
2. Kur’an’ın aklı kullanmaya verdiği önemi örneklerle öğrendik.
Kur’an, akla büyük önem vermiştir. Kur’an pek çok ayette :“...Akıl etmez misiniz? “...Düşünmez misiniz? “ gibi uyarılarda bulunmaktadır. Bizlere dünyanın yaratılmasını, evrendeki düzeni, dünya üzerinde geçmişte yaşamış toplulukları örnek
vererek bunlar üzerinde düşünüp dersler çıkarmamızı istemektedir. Kur’an, insanın
dikkatini doğa olaylarına çekerek insanın aklını kullanmasını öğütlemektedir.
3. Kur’an’ın doğru bilgiyi teşvik ettiğine ayetlerden örnekler öğrendik.
İslam dini, temel olarak doğru bilgiye önem verir, doğru bilgileri araştırıp öğrenmemizi ister. Bu konuda Kur’an’da Hucurât Suresi, 6. ayette şöyle buyrulmaktadır: “Ey inananlar, size fasık (yoldan çıkmış) bir adam bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra
yaptığınıza pişman olursunuz.”
4.Vahiy, akıl ve duyuların Kur’an’a göre bilgi edinme yolları olduğunu öğrendik.
Kur’an’da bilginin kaynakları; duyu organları, akıl ve vahiy olarak karşımıza çıkar. Kur’an duymayı, görmeyi ve bunlarla elde edilen bilgileri akılla değerlendirmeyi
esas alır.
5. Taassubun zararlarını ve doğru bilginin kişiyi taassuba düşmekten korumadaki
önemini öğrendik.
Taassup, insanın ön yargılı olmasına neden olur. Kişiyi körü körüne bir fikri ya
da kişiyi taklide götürür. Taklit ise kolaycılık ve tembelliğe götürür. Taassup sahibi
insan, neye bağımlıysa ondan başkasını görmez; kendi doğrusunu tek doğru olarak
görür ve gerçeğe kapalı olur. Taassuptan kurtulmanın tek yolu da bilgidir. Kişi ancak
okuyarak, araştırarak ve doğru bilgiye ulaşarak taassuptan kurtulur. Bu şekilde kişi
her duyduğunun, gördüğünün doğru olduğuna inanmaz; böylece araştırarak, aklını
kullanarak doğruya ulaşmayı bilir.
104
6. Hz. Yusuf ’un yaşadığı zorluklara rağmen ahlaklı davranmayı seçmesinin
nedenlerini öğrendik.
Hz. Yusuf zorluklara rağmen ahlaklı davranmıştır. Çünkü yaptığı her şeyden
Rabb’inin haberdar olduğunu, Rabb’inin her şeyi gördüğünü biliyordu ve bir gün
tüm bu sıkıntılardan kurtulacağına inanıyordu. Onun için sabırla inancını kaybetmeden zorluklara göğüs geriyordu.
105
1. Aşağıdakilerden hangisi aklın işlevlerinden biri değildir?
A. Düşünmek
B. İyiyi kötüden ayırmak
C. Duymak
D.Tercihte bulunmak
2. “Aklı olmayanın dini de yoktur.” hadis-i şerifi neyi ifade eder?
A. Dinimiz akla büyük önem verir.
B. Aklı olmayanlar dinî yükümlülüklerden sorumlu değildir.
C. Akıl sağlığı olmayan kişi olayları kavrayamaz.
D.Akıl sağlığı yerinde olmayan kişi topluma uyum sağlayamaz.
3. Sena: İslam dini ergenlik çağına gelmemiş kimseleri mükellef (sorumlu) saymaz.
Eren: Evet, dinimize göre akıl sağlığını kaybetmiş kimseler de sorumlu değildir.
Ayşenur: Aynı şekilde iradesi elinden alınmış olan kimseler yaptıklarından
sorumlu tutulmamıştır.
Sena, Eren ve Ayşenur’un sözleri hangi konu üzerinedir?
A. Aklı kullanmak çok önemli bir özelliktir.
B. İnsan akıl ve irade sahibi bir varlıktır.
C. Kur’an sıkça aklı kullanmayı öğütler.
D.Dinen sorumlu olmanın gerektirdiği şartlar vardır.
4. Kur’an-ı Kerim pek çok ayette: “Düşünmüyor musunuz, aklınızı kullanmıyor
musunuz?” diye sorarak insanları düşünmeye teşvik etmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi bunun nedenlerinden biri değildir?
A. İnsanın aklını en iyi şekilde kullanılmasını teşvik etmek
B. İnsanın çevresine bakarak “Yaratıcı”nın izlerini görmesini istemek
C. Doğru bilgiye ulaşmak için aklı kullanmak gerektiğini vurgulamak
D.Aklın nasıl çalıştığına dikkat çekmek
5. Aşağıdaki davranışlardan hangisi Kur’an’ın bize tavsiye ettiği davranışlardan
birisi değildir?
A. Kur’an aklın kullanılmasını ister.
B. Kur’an örnek almayı önerir.
C. Kur’an taassubu tavsiye eder.
D.Kur’an bilgiye önem verir.
106
6. “Ey inananlar, size yoldan çıkmış birisi haber getirirse onun doğruluğunu araştırın.
Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınızdan
pişman olursunuz.”(Hucurât Suresi, 6. ayet)
Aşağıda verilen davranışlardan hangisi yukarıda verilen ayete ters düşer?
A. Sahip olduğumuz bilginin doğruluğunu araştırmak
B. Bize söylenenleri araştırdıktan sonra kabul etmek
C. Doğru bilgiye önem vermek
D.Bize gelen haberleri hemen kabul edip ona göre davranmak
7. Aşağıdakilerden hangisi Kur’an’da bahsedilen bilgi yollarından birisi değildir?
A. Rüyalar
B. Duyu organları
C. Vahiy
D.Akıl
8. Bir düşünceye ya da inanca körü körüne bağlanarak başka düşünce, duygu ve
anlayışı dışlamaya ne ad verilir?
A. Dindarlık
B. Taassup
C. Taraftar
D.Hurafe
9. Aşağıdakilerden hangisi taassubun sonuçlarından biri olamaz?
A. Toplumda barış ve huzurun oluşmasını engeller.
B. Toplumda hak ve özgürlüklerin zarar görmesine neden olur.
C. Özgür düşüncenin gelişmesini engeller.
D.Farklı düşüncelere karşı hoşgörü ortamını oluşturur.
10.Kur’an-ı Kerim’de sevgi ve merhamet örneği olarak anlatılan peygamber
aşağıdakilerden hangisidir?
A. Hz. Âdem
B. Hz. Yusuf
C. Hz. İbrahim
D.Hz. Eyüp
107
.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
108
5. ÜNİTE
İSLAM DİNİNE GÖRE KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR
ÖĞRENME ALANI: AHLAK
Dinimiz aklın, canın, malın ve neslin korunmasını neden önemsemiştir?
İçki içmek ve uyuşturucu kullanmak mutluluk getirir mi?
1. İslam dininin yasakladığı kötü alışkanlıkları ayet ve hadislerden örneklerle
öğreneceksiniz.
2. Kumar, alkollü içki ve uyuşturucunun bireysel ve toplumsal zararlarını örneklerle öğreneceksiniz.
3. Sigaranın birey ve toplum sağlığı açısından zararlarını örneklerle öğreneceksiniz.
4. Kötü alışkanlık ve davranışların nasıl başladığını öğreneceksiniz.
5. Kötü alışkanlık ve davranışlardan kaçınmaya yönelik çözüm önerilerini öğreneceksiniz.
6. Başkalarına zarar vermenin kul hakkını ihlal anlamına geleceği bilinciyle kul
hakkı konusunda duyarlı olmayı öğreneceksiniz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Alkol
Kul Hakkı
Uyuşturucu
İslam Dinine Göre
Kötü Alışkanlıklar
Bağımlılık
Alışkanlık
110
Kumar
Sigara
GİRİŞ
Bu ünitede dinimizin yasakladığı kumar, alkollü içki, sigara ve uyuşturucu gibi
kötü alışkanlıklarla ilgili bilgi verilerek bu kötü alışkanlıkların birey ve toplum sağlığı
açısından zararları örneklerle anlatılmaktadır. Ayrıca bu kötü alışkanlık ve davranışların nasıl başladığı, bunlardan kaçınmaya yönelik çözüm önerilerinin neler olduğu
açıklanmaktadır. Ünite sonunda ise başkalarına zarar vermenin ne anlama geldiği
yani “Kul Hakkı” ile ilgili bilgi verilmektedir.
1. Alkollü İçki İçmek ve Uyuşturucu
Kullanmak
!
İçki neden bütün kötülüklerin anasıdır?
Alkol, içildiğinde insanın aklını ve iradesini kullanmasını engelleyen, uyuşturucu etkisi bulunan maddelere
denir. Dinimiz, aklı, canı, nesli, malı ve dini korumayı esas
almış; bu değerlere herhangi
bir şekilde zarar verilmesini
de yasaklamıştır. Bu değerlere zarar veren davranışların
başında da alkollü içkiler gelmektedir.
Resim. 05.01: Bağımlı olma özgür ol.
Alkollü içkiler, beyin ve
merkezî sinir sistemi üzerinde
etki yaparak insan zekâsını ve
karar verme yeteneğini olumsuz yönde etkiler. İnsanın iradesini zayıflatır. Aklını kullanarak doğru karar vermesine
engel olur. Sorumluluklarını
aksatır. Peygamberimiz: “Her
sarhoş edici haramdır. Çoğu
içildiği zaman sarhoş eden
şeyin az içilmesi de haramdır.”
(Buharî, Eşribe, 4.) buyurmuştur.
111
ETKİNLİK
“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar
yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi, Allah’ı anmaktan ve namaz
kılmaktan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (Mâide Suresi,
90- 91. Ayetler )
Yukarıda geçen ayetten hangi ilkeleri çıkarabiliriz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
?
Alkollü içki kullanmanın zararları nelerdir?
İçki bağımlılığı bireyin aile huzurunu, sosyal ve mesleki hayatını olumsuz yönde etkiler. Alkol bağımlıları yalnızca kendilerine değil, birlikte oldukları kişilere ve
çevrelerine de zarar verirler. Çünkü kişi, sarhoşluk nedeniyle davranışlarını kontrol
edemez. Kendine ve başkalarına olan saygısını yitirir. Taşkın hareketleriyle cinayetlere, trafik kazalarına, kırgınlık, dargınlık ve aile içi geçimsizliklere yol açar.
Toplumda alkol kullanımı nasıl başlar?
Resim. 05.02: Kötü alışkanlıklar yeni sorunlara yol
açar!
112
Alkol kullanımı çevrenin etkisi, merak ya da özenti ile başlar.
Alkol, bazen yalnızlıktan kurtulmanın veya sorunlardan kaçmanın bir aracıymış gibi algılanır. Ancak alkol, insanın gerçekte hiçbir
sorununu çözmez. Hatta sorunların ortaya çıkmasına yol açar.
Mevcut sorunların çözümünü zorlaştırır.
Tüm bu sebeplerle alkollü
içkilerin, bağımlının kendisine,
aile hayatına, doğacak çocuklarına, iş hayatına, aile ve ülke ekonomisine, ferdî ve toplumsal zararla-
rı pek çoktur. İçki vücudu tahrip ederek birçok hastalıklara sebep olduğu gibi sürekli
içen kişide zamanla bağımlılığa da yol açabilmektedir.
?
Uyuşturucu kullanmanın bireysel ve toplumsal zararları nelerdir?
Kişi ve topluma büyük zararı dokunan davranışlardan birisi de uyuşturucu kullanmaktır. Uyuşturucu, içinde bağımlılığa yol açan birçok madde içerir. Uyuşturucu
maddeler, kişide bağımlılık yapar.
Uyuşturucu maddeler, türlerine göre insana ve topluma çeşitli zararlar verir.
Uyuşturucu kullanan kişinin akıl, beden ve ruh sağlığı bozulur. Sağlığı bozulan bireyler, toplumda huzursuzluğa ve çeşitli sorunlara neden olurlar. Toplumun temeli
olan aileler içki ve benzeri kötü alışkınlıklar yüzünden parçalanır. İnsan bir kez bağımlı olduğu zaman uyuşturucu elde edebilmek için, hırsızlık ve cinayet gibi suçlara
da yönelebilir.
E
BİLGİ KUTUSU
Ülkemizde 1-7 Mart tarihleri Yeşilay Haftası olarak kutlanır. Bu haftada içkinin, sigaranın ve uyuşturucunun bireye, aileye ve topluma verdiği zararlar anlatılır.
Uyuşturucu kullanan kişide sinirlilik, gerginlik, uykusuzluk vb. sağlık sorunları
görülür. Akıl, Allah’ın insana verdiği en büyük nimettir. Uyuşturucu kullanmak aklın
düşünme kabiliyetini zayıflatmakta ve insanı ne yaptığını bilemez hâle getirmektedir. Bu nedenle Yüce Allah Kur’an’da: “...Kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayın!
İyilik edin. Şüphesiz Allah iyilik edenleri sever.” (Bakara Suresi, 195. ayet) buyurmaktadır. İnsan elindeki imkânları kendisini tehlikeye götürecek alanlarda kullanmamalıdır. Peygamberimiz de: “Hastalık gelmeden önce sağlığın... ve ölüm gelmeden
önce hayatın değerini bilin.” (Buharî, Sahih-i BuharîTecrid-i Sarih Tercümesi, C 12,
s.176.) buyurarak vücudun bize emanet olarak verildiğini belirtip sağlığımızın değerini bilerek sağlığımızı korumamızı istemektedir.
Kişi ve toplum yaşamını korumayı amaçlayan dinimiz, her türlü uyuşturucudan uzak durmamızı ister. Bu konuda duyarlı olmalı, kendimiz uyuşturucudan uzak
durduğumuz gibi başkalarını da uyarmalıyız. İnsanlığın en büyük düşmanlarından
olan uyuşturucu maddelere karşı mücadele etmeliyiz.
113
Sigara, sağlığımıza zararlı alışkanlıkların en yaygın olanlarından biridir.
Dünya Sağlık Örgütü istatistiklerine göre
dünyada ölüme yol açan nedenler arasında sigara içmek ilk sırayı almaktadır.
Uyuşturucu çabucak yıkıma sürüklerken
sigara sinsice ve ağır ağır insan bedenine
zarar vermektedir. Sigarada vücudumuza zarar veren birçok kimyasal madde
bulunmaktadır. Bunların içinde en tehlikeli olanları karbon monoksittir. Bu arabaların egzoz gazının aynısıdır. Nikotin,
birçok uyuşturucu gibi bağımlılık yapar.
Katran, akciğer kanseri ve kronik bronşite yol açar.
Resim. 05.03: Herkes gülmeli!
ETKİNLİK
Sigara paketlerinin üzerindeki “Sigara sağlığa zararlıdır. “yazısını okuduktan sonra neden sigara içmeye devam edilir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Sigara hangi hastalıklara sebep olmaktadır?
İnsanların en sinsi düşmanının sigara olduğu bilinmektedir. Sigara kronik
bronşitten akciğer kanserine, damar sertliğinden kalp hastalığına, ağız ve boğaz
kanseri vb. daha birçok hastalığa neden olmaktadır. Erken yaşlanmaya da yol açan
sigara alışkanlığı kişinin kendisine zarar vermekle kalmaz, ailesinden başlayarak çevresindeki herkese zarar verir. Böylece başkalarının da sağlıklı yaşam hakkını olumsuz
yönde etkiler.
114
E
BİLGİ KUTUSU
Sigara paketlerinde bulunan sigaranın zararları ile ilgili uyarılar:
Sigara içmek ağrılı ve
yavaş bir ölüme
neden olabilir
Sigara dumanında
benzen, nitrozamin,
formaldehit ve
hidrojensiyanit gibi
kanser yapıcı
maddeler bulunur
?
Hamile iken
Sigara içmek size ve
çevrenizdekilere ciddi
zararlar verir
sigara içmek
Sigara içmek ölümcül
akciğer
kanserine
neden olur
Sigara
bebeğe
zarar verir
içenler genç
yaşta ölür
Sigara içmek spermlere
zarar vererek
doğurganlığı
azaltır
Sigara içmek damarları
tıkar,
kalp krizine
ve felçlere
neden olur
Sigaraya başlama nedenleri nelerdir?
Bilgisizlik, merak, özenti, kötü arkadaş çevresi, eğitim yetersizliği ve kendini
kabul ettirme duygusu gibi hususlar sigaraya başlama nedenleridir.
Ülkemiz genç bir nüfusa sahiptir. Genç nüfus ülke kalkınmasında çok önemlidir. Kötü davranışlar insanın enerjisini yararlı alanlarda kullanmasına engel olmaktadır. Bu nedenle sigara, alkol, kumar ve uyuşturucu gibi zararlı davranışlardan uzak
durmalıyız. Başkalarını rahatsız etmemeliyiz. Çünkü başkalarını rahatsız etmek, kul
hakkına müdahaledir.
Allah’ın bize emanet ettiği bedenimize zarar vermekten kaçınmalıyız. Sigara
vb. kötü alışkanlıklardan uzak durmalıyız.
115
!
2. Kumar Oynamak
Kumar oynamanın kişiye, ailesine ve topluma verdiği zararlar nelerdir?
İslam dininin kesin olarak yasakladığı kötü alışkanlıklardan birisi de kumardır.
Para veya mal karşılığı oynanan şans oyunlarına kumar denir.
?
Kumar dinimizce neden yasaklanmıştır?
Kumarda hiçbir emek harcamadan, insanları aldatarak başkasının parasını kazanma vardır. Bu da bir çeşit haksız kazançtır. Dinimiz haksız kazancı yasaklamakta,
el emeği ve alın teri ortaya konarak elde edilen kazancı ise ibadet kabul etmektedir.
Çünkü başkasının malını meşru olmayan yollarla almak ve yemek haramdır. Konuyla
ilgili Rabbimiz Nisa Suresi, 29. ayette: “Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda haksızlıkla yemeyin. Ancak kendi rızanızla yaptığınız ticaretle yemeniz helaldir...”şeklinde
buyurarak haksız kazancı yasaklamıştır.
E
BİLGİ KUTUSU
Kumar oynamanın zararları şunlardır:
•
•
•
•
Kumar, oynayanları ve aileleri perişan eder.
Kumar, çalışarak kazanmak yerine tembelliği ve hileyi teşvik eder.
Kumar, toplumda kin ve düşmanlık tohumlarının oluşmasına neden olur.
Kumar, oynayanların ruh sağlığını bozar.
Kumar, kişinin hem maddi kayıplara uğramasına hem de zaman kaybetmesine neden olur. Kumarda hiçbir zaman kazanan taraf yoktur. Çünkü bir taraf para
kazansa bile vaktini kaybetmektedir. Diğer taraf ise hem malını hem zamanını kaybetmektedir. Kumarda kaybedilen sadece para değil, bundan daha önemli olan zamandır. Bu nedenle dinimiz eğlence amaçlı da olsa kumar oyunlarını yasaklamıştır.
Kumar, sadece bireyin kendisine zarar vermekle kalmaz, ailesine ve çevresine
de zarar verir. Kumarda kazandıkça veya kaybettikçe hırs artar. Aile hayatında düzensizlikler, anlaşmazlıklar ve ihmaller başlar. Bu durum ailenin huzur ve mutluluğunu bozulmasına, yuvaların yıkılmasına sebep olur.
116
ETKİNLİK
“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar
yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi, Allah’ı anmaktan ve namaz
kılmaktan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (Mâide Suresi,
90- 91. ayetler)
Yukarıdaki ayetten hangi ilkeleri çıkarabiliriz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
3. Kötü Alışkanlıklar Nasıl Başlıyor?
!
“Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim.” sözünden hareketle
kötü alışkanlıklara başlamada arkadaş çevresinin rolü nedir?
Aile, arkadaş çevresi, iletişim araçları ve kişilik özelliklerinden her birinin kötü
alışkanlıklara başlamada önemli bir etkisi vardır.
Toplum yapısında ailenin bir kurum olarak önemi büyüktür. Çocuklar, aile büyüklerini kendilerine örnek alır ve onlara benzemeye çalışırlar. Aile içindeki geçimsizlik, sevgi yoksunluğu, aile bağlarının zayıflığı çocukları aile içinde yalnızlığa iter
ve mutsuz kılar. Böyle bir aile
ortamında yetişen çocuklar,
kötü alışkanlıklara daha kolay
meyledebilirler.
Kötü alışkanlıklar, birdenbire olmaz. Yavaş yavaş
ve azar azar başlar. Zamanla,
süratle artarak devam eder.
Daha sonra felaket şekline
dönüşür. O hâlde: “bir defayla”, “ara sıra”, “azıcık”, “ilk ve
son”... gibi lafların kişiyi kötü
alışkanlıkların içine çeken
birer tuzak olduğu, kötü alış-
Resim. 05.04: Aile içi çatışmalar kötü alışkanlıklara sebep
olur.
117
kanlıkların ilk basamağını oluşturduğu unutulmamalıdır. Kötü alışkanlıkların başı
sonu, azı çoğu olmaz.
Resim. 05.05: Sağlıklı birey, sağlıklı toplum demektir.
Kötü alışkanlıklara başlamada arkadaş çevresi çok etkilidir. Başka arkadaşlara
özenme, kendini kanıtlama ve dışlanma gibi kaygılar kötü alışkanlıkların başlamasında önemli rol oynar.
Bazı kişiler sıkıntıya düştükleri veya morallerini bozacak bir olayla karşılaştıkları zaman dayanma güçlerini kaybederler. Sorunlarını alkol, uyuşturucu veya sigara
aracılığı ile çözmeye, unutmaya çalışırlar. Oysa bu alışkanlıklar olumsuzlukları büyütür, üzüntüleri artırır.
E
BİLGİ KUTUSU
Kötü alışkanlıklara başlama sebepleri:
•
•
•
•
•
118
Merak ve özenti
Bilgisizlik ve eğitim yetersizliği
Aile içi geçimsizlik ve iletişim eksikliği
Kötü arkadaş çevresi ve kendini kabul ettirme duygusu
Gazete, internet ve televizyon gibi yayınlardaki kötü alışkanlıklara özendirici
programların tesiri altında kalmak, kötü alışkanlıkların başlama sebepleridir.
İletişim araçlarından yararlanırken dikkatli olmak ve bazı konularda seçici davranmak durumundayız. Gazete, dergi, TV, İnternet gibi bazı kitle iletişim araçlarındaki birtakım görüntü, yazı ve reklamlar insanları kötü alışkanlıklara özendirmektedir.
Bizler de bu konularda daha seçici ve dikkatli davranmalıyız.
ETKİNLİK
Aile içi ilişkilerin bozuk olması kötü alışkanlıkların başlamasında etkili midir? Neden?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
!
?
4. Kötü Alışkanlık ve Davranışlardan Nasıl
Korunalım?
Kötü alışkanlık ve davranışlar kişinin yaşantısını nasıl etkiler?
İslam dini kişinin din, can, mal, akıl ve nesil emniyetini korumayı ön planda
tutar. Bu değerler fert ve toplum açısından önemlidir. Kötü alışkanlık ve davranışlardan korunabilmek için bireye, aileye ve devlete bazı görevler düşmektedir. Herkes
üzerine düşen görevleri yerine getirirse kötü alışkanlık ve davranışlardan korunmak
mümkün olacaktır.
Kötü alışkanlık ve davranışlardan nasıl korunabiliriz?
E
BİLGİ KUTUSU
Kötü alışkanlık ve davranışlardan korunmak için
öncelikle arkadaş seçimine
Anayasanın 58.maddesinde, “Devlet, gençledikkat etmeliyiz. Kendimize
ri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu maddelerden,
güzel ahlaklı, iyi insanlardan
suçluluk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan ve
arkadaş seçmeliyiz. Kötü alışcehaletten korumak için gerekli tedbirleri alır.” denilkanları olan insanlardan uzak
mektedir.
durmaya çalışmalıyız. İnsanların iyi ve güzel yönlerini örnek almalıyız. Unutmamalıyız ki birçok kötü alışkanlık ve davranış arkadaşlar arasında özentiyle başlar.
119
Kötü alışkanlık ve davranışlardan korunmada en etkili
faktörlerden biri de ailedir. Aile,
çocuğu sigara, alkol, uyuşturucu
ve kumar gibi kötü alışkanlıkların
yanlışlığı konusunda eğitmelidir. Çünkü alışkanlıkların iyisi de
kötüsü de küçük yaştan itibaren
kazanılır. Aile çocuğunun arkadaş
çevresinden ve yaptıklarından
haberdar olmalı, yanlışını gördüğünde çocuğunu uygun bir dille
uyarmalıdır.
Resim. 05.06: İlk eğitim ailede başlar.
Kötü alışkanlıklar ve zararları konusunda bilinçli olmalıyız. İçki, kumar ve uyuşturucu gibi maddelerin sağlığımıza zarar verdiğini bilerek bu alışkanlık ve davranışlardan kaçınmaya çalışmalıyız.
?
Kötü alışkanlıkların olduğu yerlerden uzak durmalıyız. Boş zamanlarımızı spor
yaparak, kitap okuyarak değerlendirmeliyiz. Televizyon, gazete ve dergilerde içki,
kumar, sigara gibi kötü davranış ve alışkanlıklar, özendirici fotoğraflar ve görüntüler
konusunda duyarlı davranmalıyız.
Kötü alışkanlık ve davranış sahiplerine karşı nasıl davranmalıyız?
İçki, kumar ve uyuşturucu gibi kötü alışkanlıklar tüm toplumu olumsuz yönde etkiler. Bizler
kendimizi her türlü kötü alışkanlıktan koruduğumuz gibi kötü alışkanlık ve davranışları olanları
da uyarmalıyız. Kötülükler karşısında duyarsız kalmamalıyız. Peygamberimiz de bu konuda: “Kim
bir kötülük görürse onu eliyle düzeltsin. Eliyle düzeltmeye gücü yetmezse, diliyle düzeltsin. Diliyle
de düzeltmeye gücü yetmezse, kalbiyle buğzetsin
(yapanı ve yapılanı kalbinde sevmesin). Bu da imanın en zayıf noktasıdır.” (Tirmizi, Fiten, 11) şeklinde
buyurarak toplumda şahit olduğumuz kötülüklere
karşı hassasiyet sahibi olmamızı istemiştir. Çünkü
insanın kötü alışkanlık ve davranışlardan uzak kalabilmesi için temiz bir toplumda yetişmesi gerekir.
120
Resim. 05.07: Uyarılar uygun dille
olmalı.
ETKİNLİK
Aşağıdaki tabloyu uygun şekilde doldurunuz.
Kötü alışkanlık
ve davranışlar
Nasıl başlıyor?
Önlemek için neler yapılabilir?
Sigara
Alkol
Uyuşturucu
Kumar
5. Başkalarına Zarar Vermek: Kul Hakkı
!
Hangi tür davranışlar kul hakkına girer?
Sosyal hayatta, insanların birbirleriyle ilişkilerinde dikkat etmeleri gerekli pek
çok haklar vardır. Kul hakkı, insanların haklarına saygılı olmak, söz ve davranışlarla
onlara zarar vermemek demektir. Dinimiz, insanların birbirlerinin canına, malına,
namusuna zarar vermelerini birbirlerini maddi veya manevi zarara uğratmalarını yasaklamış; bu tür davranışları büyük günahlar arasında saymıştır. İnsanlara yapılan
bu türden haksız davranışlar ise dinimize göre kul hakkı ihlali olarak adlandırılmıştır.
Başkalarına zarar vererek insan haklarını ihlal etmek çeşitli şekillerde olmaktadır. Hırsızlık ve hile yapmak, eksik ölçüp tartmak, yalan söylemek ve iftira atmak, alay
etmek, gıybet, dedikodu, başkalarının özel hayatlarını ve gizli hâllerini araştırmak,
kötü lakap takmak gibi tavır ve davranışlar kul hakkı kapsamındadır.
İnsanın, yaşama, barınma, güvenlik, seyahat, siyasi, sosyal ve ekonomik hakları vardır. Bu haklar, insanın insanca yaşayabilmesinin bir gereğidir. Bu haklara
müdahale ve saygısızlık dinimizce yasaklanmıştır. İçki, kumar, uyuşturucu ve sigara
121
gibi kötü alışkanlıklar da
kişinin sadece kendisine
değil ailesine, toplumda
birlikte yaşadığı herkese
zarar verir. Bu tür kötü alışkınlıklar kişinin hem kendisinin hem de başkalarının sağlıklı yaşam hakkını
olumsuz etkilediğinden
kul hakkı ihlalidir.
İslam dini, kul hakkına çok önem vermiştir.
Allah, tövbe ettikleri takResim. 05.08: Dinimiz kul hakkı yemeyi yasaklamıştır.
dirde insanların yaptıkları
çeşitli günahları affettiği
hâlde; kul hakkını, hak sahibi affetmedikçe affetmemektedir. O bakımdan Müslümanlar çok dikkatli olmalı,
kul hakkına riayet etmelilerdir. Aralarında sık sık helalleşmeyi âdet edinmeli, geçmişte bir kulun hakkını yemiş ise onu hemen iade etmeli ve helallik almalıdır.
E
BİLGİ KUTUSU
Kul hakkına sebep olan davranışlar nelerdir?
•
•
•
•
•
•
Yalan söylemek ve hile yapmak
Gıybet ve iftira etmek
Hırsızlık yapmak
Rüşvet alıpvermek
Bir kimsenin namus ve şerefine sataşmak
Başkalarıyla alay etmek, ad takmak, onları küçük görmek, sövmek veya kötü
söz söylemek
• Kötü zanda bulunmak
• Başkalarının özel hayatlarını araştırmak
• Birisini dövmek ya da yaralamak. Ayrıca ana-baba hakkı, yetim hakkı, evlat,
kardeş, komşu, öğretmen, karı-koca hakkı ve arkadaş hakkı da kul hakkı kapsamına girer.
122
Yüce Allah, birbirimizin haklarına saygı göstermemiz, kul hakkı yemekten kaçınmamız konusunda Kur’an’da Şûra Suresi, 42. ayette şöyle buyurmuştur: “Ancak
insanlara zulmedenlere ve yeryüzünde haksız yere taşkınlık edenlere ceza vardır.
İşte acıklı azap bunlaradır.”
Peygamberimizin veda hutbesindeki: “Ey iman edenler! Kimin bende bir alacağı varsa gelsin alsın; kimin sırtına vurdu isem işte sırtım, gelsin vursun” sözleri, kul
hakkının ne kadar önemli bir hak olduğunu açık bir şekilde göstermektedir. Şu hâlde
diyebiliriz ki Allah haklarına riayet etmekle emrolunduğumuz gibi kul haklarına da
riayet etmek zorundayız. İnsanları huzursuz edecek fitne ve fesattan, kendimize yapılmasını istemediğimiz şeyleri başkalarına yapmaktan son derece kaçınmalıyız. Bilerek veya bilmeyerek başkalarının hakkını yiyen kimse, o hakkı dünyada ödemek ve
helalleşmek suretiyle kendisini kurtarmaya çalışmalıdır.
?
Kul hakkından kurtulmak için neler yapmalıyız?
Tüm diğer günahlarda olduğu gibi önce tövbe ederek Allah’tan bağışlanma dilenmelidir. Ancak
kul hakkından kurtulmak için ayrıca hak sahiplerinin
ödenebilecek mal, para vb. maddişeylerini geri ödemek ve helalleşmek de gerekmektedir. Hak sahibi
ölmüşse çocuklarına veya diğer varislerine hakları
ödenir. Varisleri bilinmiyorsa alınan hak kadar para
veya mal yoksullara sadaka olarak verilir ve hak sahibi için dua edilir.
Resim. 05.09: Affına muhtacız Ya
Rabbi!
123
ETKİNLİK
Peygamberimiz bir keresinde: “Müflis kimdir, biliyor musunuz?” diye sordu.
Ashab: Bizim aramızda müflis, parası ve malı olmayan kimsedir, dediler.
Peygamberimiz: “Şüphesiz ki ümmetimin müflisi, kıyamet günü namaz, oruç ve
zekât sevabıyla gelip fakat şuna sövmüş, buna zina iftirası yapmış, şunun malını
yemiş, bunun kanını dökmüş, şunu dövmüş, bu sebeple iyiliklerinin sevabı şuna
buna verilen ve üzerindeki kul hakları bitmeden sevapları biterse hak sahiplerinin
günahları kendisine yükletilip sonra da cehenneme atılan kimsedir.“ buyurdular.
(Müslim, Birr 59.)
Yukarıdaki ayetten hangi ilkeleri çıkarabiliriz?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
124
NELER ÖĞRENDİK?
1- İslam dininin yasakladığı kötü alışkanlıkları ayet ve hadislerden örneklerle
öğrendik.
“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer
şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar
yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” (Mâide Suresi, 90- 91.
ayetler)
“Her sarhoş edici haramdır. Çoğu içildiği zaman sarhoş eden şeyin az içilmesi
de haramdır.” (Buharî, Eşribe, 4.)
2- Kumar, alkollü içki ve uyuşturucunun bireysel ve toplumsal zararlarını
örneklerle öğrendik.
Kumar, oynayanları ve ailelerini maddi-manevi yıkıma uğratır; çalışarak kazanmak yerine tembelliği ve hileyi teşvik eder. Birey ve toplumda kin, düşmanlık
ve ayrılık tohumlarının oluşmasına neden olur. Kumar, oynayanların ruh sağlığını
bozar,;dönüşü olmayan felaketlere yol açar.
İçki kullanımı bireyin aile huzurunu, sosyal ve mesleki hayatını olumsuz yönde
etkiler. Kişi sarhoşluk nedeniyle davranışlarını kontrol edemez. Bunun sonucunda
hem kendine hem de çevresindekilere zarar verir.
Uyuşturucu kullanan kişinin akıl, beden ve ruh sağlığı bozulur. Sağlığı bozulan
bireyler, toplumda huzursuzluğa ve çeşitli sorunlara neden olurlar.
3- Sigaranın birey ve toplum sağlığı açısından zararlarını örneklerle öğrendik.
İnsanların en sinsi düşmanının sigara olduğu bilinmektedir. Sigara kronik
bronşitten akciğer kanserine, damar sertliğinden kalp hastalığına, ağız ve boğaz
kanseri vb. daha birçok hastalığa neden olmaktadır. Erken yaşlanmaya da yol açan
sigara alışkanlığı kişinin kendisine zarar vermekle kalmaz ailesinden başlayarak çevresindeki herkese zarar verir. Böylece başkalarının da sağlıklı yaşam hakkını olumsuz
yönde etkiler.
4-Kötü alışkanlık ve davranışların nasıl başladığını öğrendik.
Kötü alışkanlıklar, birdenbire olmaz. Yavaş yavaş ve azar azar başlar; “bir defayla”, “ara sıra”, “azıcık”, “ilk ve son”...gibi laflar, kötü alışkanlıkların ilk basamağını oluşturur.
125
Başkalarına özenme, merak, kendini kanıtlama ve dışlanma gibi kaygılar kötü
alışkanlıkların başlamasında önemli rol oynar. Bazı kişiler de sıkıntıya düştükleri veya
morallerini bozacak bir olayla karşılaştıkları zaman dayanma güçlerini, dirençlerini
kaybederler. Sorunlarını alkol, uyuşturucu veya sigara aracılığı ile çözmeye, unutmaya çalışırlar.
5- Kötü alışkanlık ve davranışlardan kaçınmaya yönelik çözüm önerilerini
öğrendik.
Kötü alışkanlık ve davranışlardan kaçınmak için en başta bizi bu davranışlardan koruyacak olan değerlerimizi çok iyi öğrenmeli ve yaygınlaştırmalıyız. Kötü alışkanlıkların olduğu yerlerden uzak durmalıyız. Arkadaş seçimlerinde dikkatli olmalı,
seçici davranarak özellikle güzel ahlaklı olanları tercih etmeliyiz. Kötülükler karşısında duyarsız kalmamalı, kötü davranış sahiplerini uyarmalıyız. Çocuklarımıza küçük
yaştan itibaren iyi bir eğitim vermeli ve davranışlarımızla onlara iyi örnek olmalıyız.
6- Başkalarına zarar vermenin kul hakkını ihlal anlamına geleceği bilinciyle kul
hakkı konusunda duyarlı olmayı öğrendik.
Yüce dinimiz İslam, insanların canına, malına, namusuna zarar vermeyi; kişileri
maddi veya manevi zarara uğratmayı kul hakkı ihlali sayarak yasaklamıştır. İnsanları
huzursuz edecek fitne ve fesattan, kendimize yapılmasını istemediğimiz şeyleri başkalarına yapmaktan son derece kaçınmalıyız. Bilerek veya bilmeyerek başkalarının
hakkını yiyen kimse, o hakkı dünyada ödemek ve helalleşmek suretiyle kendisini
kurtarmaya çalışmalıdır.
126
1. Aşağıdakilerden hangisi dinimizin alkollü içecekleri yasaklama nedenlerinden
biri değildir?
A. Bağımlılık yapması
B. Aklın fonksiyonlarını kısıtlaması
C. İnsanlar arasında anlaşmazlıklara neden olması
D.İçkinin dertleri unutturması
2. Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları şeytan işi
pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar yoluyla
aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak
ister. Artık (bunlardan) vazgeçtiniz değil mi?” (Maide Suresi, 91-92)
Yukarıdaki ayete göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A. Şeytan içki ve kumar yoluyla insanların arasını bozmak ister.
B. İçkili araç kullanmak, trafik kazalarına neden olmaktadır.
C. Falcılığın her çeşidi yasaklanmıştır.
D.Kurtuluşa ermenin yolu şeytan işi pisliklerden uzak durmaktır.
3. Aşağıdakilerden hangisi kumarın zararlarından biri değildir?
A. Kumar, içki ve uyuşturucu gibi bağımlılık yapar.
B. Kumar, kolay para kazanma yoludur.
C. Kumar, boş bir umutla insanın bütün servetini bitirir.
D.Kumar sadece oynayana değil, onun yakınlarına da zarar verir.
4. İslam dini kumarı yasaklayarak neyin önemine vurgu yapmıştır?
A. El emeği alın teriyle kazanmanın önemine
B. Paranın önemine
C. Kaybetmenin önemine
D.Kolay yoldan kazanmanın önemine
127
5. “İnsan vücuduna içki koymak, makine yataklarına kum koymak gibidir.”
Edison bu sözüyle ne demek istemiştir?
A. İçki bağımlılık yapar.
B. İçki toplumda kavgalara neden olur.
C. İçki vücuda büyük zarar verir.
D.Makine yataklarına kum konulmamalıdır.
6. “..................................... bütün kötülüklerin .....................................’dır.”
Yukarıdaki boşluklara uygun olan kelimeler aşağıdaki şıklardan hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
A. Sigara-sebebi
B. Kumar-nedeni
C. Şarap-başlangıcı
D.İçki-anası
7. Aşağıdakilerden hangisi uyuşturucu kullanımının yaygınlaşma nedenlerinden
biri değildir?
A. Arkadaş etkisi
B. Özenti ve merak
C. Sağlıklı olma isteği
D.Ailenin ilgisizliği
8. İslam dini aklı, canı, malı ve dini korumayı esas almış; bu değerlere herhangi bir
şekilde zarar verilmesini de yasaklamıştır. Buna göre:
I-Alkollü içki içmek
II-Kumar oynamak
III-Uyuşturucu kullanmak
Yukarıdaki davranışlarından hangilerinin bu değerlere zarar verdiği
söylenebilir?
A. I ve II
B. I, II ve III
C. I ve III
D.II ve III
128
9. “Yavuz aile bağları zayıf olan bir öğrencidir. Bu durumdan dolayı mutsuz olan
Yavuz liseyi farklı bir şehirde okumak ister. Gittiği yerde, Murat adında biriyle
tanışır. Uyuşturucu kullanan Murat, Yavuz’a kullanması için ısrar eder. Yavuz ilk
önce kullanmak istemese de ”Bir kereden bir şey olmaz.” diyerek kullanmaya
başlar. Bir süre sonra uyuşturucu kullanmadan yapamadığını fark eder.”
Yukarıda anlatılan olayda kötü alışkanlıklara başlama nedenlerinden
hangisine değinilmemiştir?
A. Aile içi geçimsizlik ve parçalanmışlık
B. Merak ve özenti
C. Kötü arkadaş çevresi ve kendini kabul ettirme duygusu
D.Bilgisizlik ve eğitim yetersizliği
10. Aşağıdakilerden hangisi kul hakkına girmez?
A. Başkasına iftira atmak
B. Alışveriş yapmak
C. Başkasına hakaret etmek
D.Başkasının gıybetini yapmak
129
.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
130
6. ÜNİTE
DİNLER VE EVRENSEL ÖĞÜTLERİ
ÖĞRENME ALANI: DİN VE KÜLTÜR
Neden yeryüzünde birden çok din vardır?
Günümüze kadar yaşayan dinlerin isimlerini biliyor musunuz?
1. Evrenselliğin ve evrensel değerlerin anlamını öğreneceksiniz.
2. Dinin evrensel bir olgu olduğunu öğreneceksiniz.
3. Günümüzde yaşayan dinleri temel özellikleriyle öğreneceksiniz.
4. İslam’ın dinler arasındaki yerini öğreneceksiniz.
5. Dinlerin ve İslam’ın evrensel öğütlerine örnekler görecek, bunların insanlık
için önemini öğreneceksiniz.
6. Farklı din ve inançlara karşı hoşgörülü olacaksınız.
7. İstismarcı misyonerlik faaliyetleri hakkında duyarlı olacaksınız.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Zararlı
Alışkanlıklar
Din
Evrensel
Hoşgörü
Hinduizm
Dinler ve Evrensel
Öğütleri
İyilik ve
Yardımseverlik
Doğruluk
Yahudilik
İslam
132
Budizm
Hristiyanlık
GİRİŞ
Bu ünitede dinin evrenselliği açıklanarak günümüzde yaşayan dinlerden olan
Hinduizm, Budizm, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dini hakkında bilgiler verilmektedir. Dinlerin ve İslam’ın evrensel öğütleri olan doğruluk, temizlik, iyilik ve yardımseverlik, büyüklere saygı, küçüklere sevgi göstermek, hayvanlara iyi davranmak,
çevreyi korumak, zararlı alışkanlıklardan kaçınmak, başkalarına zarar vermemek,
başkalarının inançlarına hoşgörülü olmak gibi konular anlatılmaktadır.
1. Din Niçin Evrensel Bir Gerçekliktir?
!
?
Niçin tarih boyunca bütün toplumlarda dini inanç vardır?
Din kelimesi, Kur’an’da ve hadislerde birçok manada kullanılan inanç, yol, hâl
ve gidiş anlamlarına gelir. Bir yaratıcının bulunduğuna inanmayı, ona sığınmayı,
itaat ve ibadet etmeyi ifade eder. Yüce Allah, ilk insan ve ilk peygamber olan Hz.
Âdem’den itibaren peygamberler ve kitaplar göndermiştir.
Tarih boyunca inancı olmayan bir toplum yaşamış mıdır?
Din duygusu yaratılıştan gelen bir duygudur. Allah, insanın yaratılışı esnasında
bu duyguyu insana vermiştir. Yapılan araştırmalarda da tarihin bütün dönemlerinde, hemen her toplumda inancın var olduğu ortaya konmuştur. Tarihin her döneminde insanlar, çeşitli varlıkları kutsal kabul etmiş ve bunlara tapınmışlardır. Bazen
ayı, güneşi, yıldızları, bazen ateşi, bir hayvanı veya kendi elleriyle yaptıkları putları
kutsallaştırmışlardır.
ETKİNLİK
Yapılan araştırmalarda tarihin bütün dönemlerinde, hemen her toplumda din
inancının var olması, değişik bölgelerde yapılan kazı ve incelemelerde dine ait
sembollerin bulunması nasıl açıklanabilir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
133
Resim. 06.01: Ayasofya Camsi/İstanbul
Dinin oldukça eski bir kurum olduğu, dünya üzerinde bulunan eski yerleşim
alanlarındaki çalışmalarda ortaya konmuştur. Bu çalışmalar sonucunda yapılan kazı
ve incelemelerde pek çok tapınak ve dinsel sembole rastlanmıştır. Bunun yanı sıra
binlerce yıldır insanların elinde bulunan kutsal metinler de dinin insanlık tarihi kadar eski olduğunu göstermektedir.
Herhangi bir dine inanma, insanın doğası gereği bir ihtiyaçtır. İnsanda var olan
bu duygu ve düşünceler kişiyi bir dine, inanca yöneltir. İnsan korku, felaket, çaresizlik, hastalık gibi olumsuz durumlarda bunu daha çok hisseder.
!
2. Günümüzde Yaşayan Dinleri Tanıyalım
İlahi dinler ve ilahi olmayan dinler ne demektir?
İlk insandan bu yana insanlığın gelişimi ile birlikte birçok din ortaya çıkmıştır. Bunlardan bir kısmı varlığını koruyamamış, bir kısmı da zamanımıza kadar devam etmiştir. Bu dinler ilahi ve ilahi olmayan dinler olmak üzere ikiye ayrılır. Allah’ın
peygamberler aracılığıyla gönderdiği vahye dayalı dinlere ilahi dinler denir. Bunlar
Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet’tir. Vahye dayanmayan, insanlar tarafından kurulmuş dinlere de ilahi olmayan dinler denir. Hinduizm ve Budizm ise günümüzde
yaşayan ilahi olmayan dinlerdendir.
134
DİNLER
İLAHİ OLMAYAN
DİNLER
İLAHİ DİNLER
KUTSAL KİTAPLARINI
KORUMUŞ OLANLAR
KUTSAL KİTAPLARINI
KORUYAMAMIŞ OLANLAR
İSLAM
!
?
HUNDUİZM
BUDİZM
• YAHUDİLİK
• HIRİSTİYANLIK
2.1. Hinduizm ve Budizm
Hinduizm ne demektir? Temel özellikleri nelerdir?
Hinduizm, daha çok Hindistan’da yaşayan insanların inandığı bir dindir. Geleneklere dayanan ve kurucusu olmayan Hinduizm, MÖ 1500 yıllarından itibaren
ortaya çıkmıştır. Belli bir ibadet şekli yoktur. Herkes istediği şekilde ibadet eder. İbadet için özel bir yer de gerekmez. Ganj nehri Hindularca kutsal kabul edilir. En temel
ibadet Ganj Nehri’nde yıkanmaktır.
Kast sistemi ne demektir?
Hinduizmin en belirgin özelliği, insanları sınıflara ayırmasıdır. Toplum, kast sistemi adını alan bir sisteme göre düzenlenmiştir. Kişi, kast sisteminde yer alan sınıflardan birine mensup olarak dünyaya gelir. Ancak aynı kast içerisinde bulunanlar
arasında bireysel ve toplumsal ilişkiler kurulur. Bunlar, aynı sofrada yemek yiyebilirler ve kendi aralarında evlenebilirler. Sınıflar arası geçiş yoktur. Sınıf seçilmez, doğuştan gelir.
E
BİLGİ KUTUSU
Kast sisteminde dört temel sınıf vardır:
•
•
•
•
Brahmanlar (din adamları),
Kşatriyalar (prensler ve askerler)
Vaisyalar (esnaf ve çiftçiler)
Südralar (işçiler ve köleler)
135
Hinduizm’de “karma” denilen neden-sonuç
yasası vardır. Buna göre
insan, geçmişte yaptıklarının karşılığını başka bir
bedende tekrar dünyaya
gelerek görecektir. Çünkü Hindu inancına göre
ruh ölümsüzdür. Ölüm,
bir yokluk değildir. Ruhun
bir bedenden başka bir
bedene geçerek sürekli
yaşadığına inanılır. Buna
tenasüh denir. Bu inanca
göre ölen kişi, yaptığı işlerin iyi veya kötü olmasına
göre tanrı, insan, hayvan
ya da bitki biçiminde yeniden doğar.
Resim. 06.02: Hinduizmde kutsal kabul edilen inekler
sokaklarda serbesttirler.
Hinduizm’de birden çok tanrının varlığına inanılır. Brahma, Şiva, Vişnu en
önemli tanrılardır. Hinduizm’in kutsal kitapları kutsal bilgi anlamına gelen Vedalar
oluşturur. Hinduizmde inekler, kutsal sayılır. Bu yüzden kesilmez ve eti yenmez. Dokunulmaz ve kutsal kabul edilirler.
?
Budizm ne demektir? Budizmin temel özellikleri nelerdir?
M.Ö. 6. yüzyılda Hindistan’da Buda tarafından kurulmuştur. Hinduizm’deki
kast sistemine ve puta tapmaya tepki olarak doğmuştur. Hindistan dışında başka
ülkelere de yayılmıştır.
E
BİLGİ KUTUSU
Budizm’in ahlak sistemini oluşturan bazı ilkeler şunlardır:
•
•
•
•
•
136
Sarhoşluk veren içkileri kullanmamak
Hiçbir canlıya zarar vermemek
Hırsızlık yapmamak
Yalan söylememek
Zina etmemek
Buda, M.Ö. 563-483 yılları arasında
yaşamış bilge bir kişidir. Asıl adı Siddharta
Gautama’dır. Bu din adını, kurucusunun lakabı
olan Buda’dan almıştır. Buda’nın sözleri kendisinden sonra yazılmış, böylece Budizmin kutsal
kitabı ortaya çıkmıştır.
Budizmin kutsal kitabına üç sepet anlamına gelen “Tipitaka” adı verilir.
Budizm’de belli bir ibadet ve dua yoktur. Buda puta tapmayı yasaklamıştır. Ancak
onun ölümünden sonra heykelleri yapılmıştır.
Budistlerin tapınakları vardır, bu tapınaklarda
Buda’nın heykeli bulunur. Budistler, tapınağa
girince bu heykele saygı gösterir, çiçek ve tütsü sunarlar.
Buda, mutlu olabilmek için Nirvana’ya
ulaşmak gerekliğini belirtir. Nirvana, insanın
Resim. 06.03: Buda heykeli
bütün istek ve hırslarının yok olduğu, ıstıraplarının bittiği, saf, temiz bir duruma kavuşmaktır.
Nirvana’ya ulaşabilmek için insanın sözlerinde, düşüncelerinde, davranışlarında, niyetlerinde, yaşayışında “doğru” olması gerekir.
ETKİNLİK
Hinduizm ile Budizm’i karşılaştırınız. Ortak ve farklı olan yanları nelerdir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
!
2.2. Yahudilik
Yahudilere hangi peygamber gönderilmiştir?
Yahudilik, günümüzde yaşayan, vahye dayanan büyük ve en eski dinlerden
137
biridir. Yahudiliğin peygamberi Hz. Musa’dır. Bu nedenle Yahudiliğe Musevilik de denir. Hz. Musa, İsrailoğullarına gönderilmiş bir peygamberdir. Ona gönderilen kutsal
kitap Tevrat’tır. Tevrat aynı zamanda Eski Ahit (Ahdiatik) olarak da adlandırılmıştır.
Yahudiler, “Yahova” adını verdikleri tek tanrıya inanırlar. Tanrı tektir ve her şeyin yaratıcısıdır inancı vardır. Yahudiler ibadetlerini dili İbranice olan Tevrat’tan bölümler okuyarak yaparlar. Yahudiler ibadet ederken Kudüs’e yönelirler. Yahudilerin
din adamlarına haham denir.
Yahudiler ibadetlerini evde, havra veya sinagog denilen yerlerde yaparlar. İbadetler, günlük ve haftalık olmak üzere iki bölümdür. Günlük ibadetler sabah, öğle,
akşam yapılır. Haftalık ibadet cumartesi günü sinagogda yerine getirilir.
Resim. 06.04: Ağlama duvarı önünde dua anı
Yahudilerin önem verdikleri ibadet yerlerinden biri de Süleyman Peygamber
tarafından yaptırılan tapınaktır. Yahudiler, saldırılar sonucu yıkılan bu tapınağın geriye kalan batı duvarının önünde dua ederler. Bu duvara ağlama duvarı denir. Yahudilikte uyulması gerekli inanç ve ahlakla ilgili temel ilkeler On Emir olarak adlandırılır.
Yahudiliğin bir diğer ismi Museviliktir. Musevi ismi Hz. Musa’nın Yahudilerin
peygamberi olması sebebiyledir. Hz. Musa, İsrailoğullarına peygamber olarak gönderilmiş ve onları Allah’ın yoluna çağırarak, doğruyu bulmalarını sağlamaya çalışmıştır. Yahudilik aslı bozulmuş ilahi dinler sınıfına girmektedir.
138
E
BİLGİ KUTUSU
Yahudilikte On Emir
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Karşımda başka tanrıların olmayacaktır.
Put yapmayacaksın ve bunlara tapmayacaksın.
Allah’ın adını boş yere anmayacaksın.
Cumartesi günü hiçbir iş yapmayacaksın.
Babana ve annene saygı göstereceksin.
İnsan öldürmeyeceksin.
Zina etmeyeceksin.
Hırsızlık yapmayacaksın.
Yalancı tanıklıkta bulunmayacaksın.
Sana ait olmayan bir şeye göz dikmeyeceksin.
2.3. Hristiyanlık
!
Hristiyanlıkta nasıl bir Tanrı inancı vardır?
Günümüzde yaşayan ilahi dinlerden biri de Hristiyanlıktır. Dünyada mensubu
en çok bulunan dinlerden biridir. Hristiyanlığın peygamberi Hz. İsa’dır. Ancak Hz.
İsa’nın ölümünden sonra İsrailoğulları Hz. İsa’yı Allah’ın oğlu olarak kabul etmişlerdir.
Hz. İsa, Filistin’de Nasıra denilen köyde bir mucize olarak babasız dünyaya gelmiştir. Annesi Hz. Meryem’dir. Hristiyanlığın kutsal kitabı İncil’dir. Yeni Ahit adıyla da
anılır.
Hz. İsa 30 yaşına geldiğinde Allah tarafından peygamber olarak görevlendirildi. O da insanları Allah’a inanmaya davet etmeye başladı. Hz. İsa’ya davetinin başında 12 kişi inandı. Bunlara havari denir. Bu dinin yayılmasında havarilerin önemli
katkıları olmuştur. Hristiyanlıkta meleklere, ahirete, cennete, cehenneme ve öldükten sonra dirilmeye inanılır. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) peygamberliği dışındaki peygamberleri kabul ederler.
Hristiyanlıkta yazarlarının adıyla anılan dört adet İncil vardır. Bunlar: Matta,
Markos, Luka ve Yuhanna’dır.
139
E
BİLGİ KUTUSU
Hz. İsa’yı öldürmek istemişler fakat kendisine ihanet eden Havariyi Hz. İsa yerine çarmıha germişlerdir. Hristiyanlar ise Hz. İsa’nın çarmıha gerildiğine inanırlar. Oysa Kur’an’da
Hz. İsa’nın çarmıha gerilmediği açıkça belirtilmiştir:
“…Oysa onu öldürmediler ve onu asmadılar. Ama onlara (onun) benzeri gösterildi.
Gerçekten onun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir şüphe içindedirler. Onların bir
zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur. Onu kesin olarak öldürmediler.
( Nisa Suresi, 157. ayet)
?
Teslis inancı ne demektir?
Hristiyanlıkta tanrı inancı; baba,
oğul, kutsal ruh olmak üzere üçlü bir
temele dayanır. Buna teslis inancı denir.
Bu inanca göre baba, evrenin yaratıcısı Tanrı; İsa, Tanrının oğlu ve kurtarıcı;
kutsal ruh da Tanrının vahyini kiliseye
ileten melektir.
Hristiyanlıkta, vaftiz ve günah çıkarma gibi önemli ayinler vardır. Vaftiz
olmak, Hristiyan olmanın ilk şartıdır.
Vaftiz, çocukların veya Hristiyanlığa girmek isteyenlerin papaz tarafından kilisede kutsal su ile yıkanması demektir.
Günah çıkarma ayini ise günah işleyen
kişilerin, günahlarını papaz huzurunda
itiraf etmeleridir.
Resim. 06.05: Kilise /İsveç
Hristiyanların din adamlarına papaz ve rahip adı verilir. İbadet yerleri ise kilise,
manastır ve patrikhanedir. Hristiyanlıkta çeşitli mezhepler vardır. Bunlar Katolik, Ortodoks ve Protestan mezhepleridir.
?
Hristiyanlıkta ibadetler nasıl yapılır?
Hristiyanlıkta ibadet, kiliselerde toplu olarak ve din adamlarının gözetiminde
yapılır. Hristiyanlığın sembolü, Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesini temsil eden “haç” tır.
140
İbadet vakitlerinin geldiği “çan” çalınarak bildirilir. İbadetler; günlük, haftalık ve yıllık
olarak üçe ayrılır. Günlük ibadetler sabah ve akşam, İncil’den bölümler okunarak ve
ilahiler söylenerek yapılır. Haftalık ibadet, pazar günü kilisede papaz gözetiminde
yapılır. Yıllık ibadetler ise dinî bayram günlerinde yapılır.
!
2.4. İslam
“… Size din olarak İslam’ı seçtim.” (Mâide Suresi, 3. ayet)
İslam; Allah’a teslim olmak, ona boyun eğmek ve kurtuluş yoluna girerek
esenliği ve güveni sağlamak anlamlarına gelir. İslam, tüm insanlık için gönderilen
son ilahi dindir. Tevhit (Allah’ın bir ve tek oluşu) inancına dayanır.
İslam’ı kabul etmiş kişiye ise Müslüman denir. Allah tarafından gönderilen İslam dininin peygamberi Hz. Muhammed’dir. (s.a.v.) Hz. Muhammed (s.a.v.) 20 Nisan
571 yılında Mekke’de doğmuştur. 40 yaşına geldiğinde Allah tarafından kendisine
vahiy gönderilmiş ve peygamber olarak görevlendirilmiştir.
İslam dininden önce
insanlar Allah’ın bildirdiği yoldan uzaklaşıp, toplumda haksızlıklar ve kötülükler baş gösterince Allah tarafından son
din olarak İslam ve son Peygamber olarak Hz. Muhammed (s.a.v.) gönderilmiştir.
En son gönderilen İslam dini,
kendisinden önce gönderilen dinleri ve peygamberleri
hak olarak kabul eder. Ancak
Allah’ın indinde geçerli olan
dinin İslam olduğu Kur’an’da
Ali İmran Suresi 19. ayette, “Allah nezdinde hak din
İslam’dır.” şeklinde ifade edilir.
Resim. 06.06: Kur’an-ı Kerim
İslam dininin kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an, 610 yılında Mekke’de ayet
ayet indirilmeye başlanmış ve 23 yılda tamamlanmıştır. İslam inancına göre Allah
birdir. O, hiçbir şeye muhtaç değildir. Allah’ın başlangıcı ve sonu yoktur. Her şeyi O
yaratmıştır. Allah her şeyi bilir, görür, işitir ve sonsuz güç sahibidir.
141
?
İslam dininin inanç esasları nelerdir?
İslam dininde başlıca inanç esasları: Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, kadere ve öldükten sonra dirilmeye inanılır. Bunlar aynı zamanda imanın şartları olarak bilinir. İslam dininde yerine getirilmesi gereken bazı yükümlülükler vardır.
Bunlar İslâm’ın şartları olarak bilinir. İslam’ın şartları: Kelime-i Şehadet getirmek, namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, hacca gitmektir.
Müslümanların toplu hâlde namaz ibadetini gerçekleştirdikleri yerler, cami ve
mescitlerdir. Bununla birlikte temiz ve uygun olan her yerde bireysel ve toplu olarak
ibadet yapılabilir.
İslam dini insanların dünya hayatlarını, bireysel ve toplumsal yaşamlarını düzenleyen ahlaki kuralları belirler. Ayrıca öldükten sonra ahiret hayatı için gerekli olan
ibadetlerle de insanları sorumlu tutar. İslam dini evrensel bir dindir. İlkeleri tüm zamanlar ve tüm toplumlar için geçerlidir.
3. Dinlerin ve İslam’ın Evrensel Öğütleri
!
Dinlerin tavsiye ettiği evrensel öğütlerin ortak özelliği nedir?
Allah tarafından insanlığa gönderilen ilahi kaynaklı dinler, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’dır. Bunların yanı sıra Budizm, Hinduizm, gibi ilahi olmayan dinler de
bulunmaktadır. Tüm dinlerin amacı, toplumda barış ve güven ortamı geliştirmek, insanların barış, huzur ve güven içinde yaşamalarını sağlamaktır. Dinler arasında inanç
ve ibadet konularında farklılıklar olmakla birlikte pek çok açıdan özellikle ahlaki ilkelerde benzerlikler de vardır. Bu da ahlaki ilkelerin evrensel olduğunu gösterir.
!
3.1. Doğruluk
Doğru sözlü olmanın bireye ve topluma ne tür faydaları vardır?
Doğruluk, insanların niyet, söz ve davranışlarının uyumlu olması, doğru ve dürüst olma durumuna denir. Peygamberlerin ve bütün dinlerin temel amaçlarından
biri, doğruluğun benimsenmesi ve davranışlara yansıtılmasını sağlamak olmuştur.
Doğruluk hem İslam’ın hem de diğer dinlerin evrensel ilkelerinden biridir.
Doğru insan, yalan söylemeyen, ikiyüzlü olmayan, kendisi ve toplumu için iyi
ve yararlı şeyleri söyleyendir. İslam dininde doğruluk emredilmekte, doğru kişiler
övülmektedir. Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de: “Ey inananlar! Allah’tan korkun ve doğ-
142
rularla beraber olun.” buyurmuştur. (Tevbe Suresi 119. ayet) Yine Kur’an-ı Kerim’in
Hud Suresi 112. ayetinde Allah: “Emrolunduğun gibi dosdoğru ol.” buyurmaktadır.
Allah doğru insanların hem bu dünyada
hem de ahirette kazançlı çıkacaklarını
müjdelemiştir.
?
Diğer dinlerde doğruluk anlayışı
nasıldır?
Yahudilik, doğruluğu ahlaki ilkelerden biri olarak kabul eder. Tevrat’ta: “...
Hile yapmayın birbirinize yalan söylemeyin... Hükümde, ölçüde, tartıda, haksızlık
etmeyin.” (Kitabı Mukaddes, Levililer Bölümü s. 119) denilmektedir.
Hristiyanlık dininin kutsal kitabı
İncil’de ise doğru olanların ödüllendirileceği belirtilerek şöyle buyrulmaktadır:
“Ne mutlu yüreği temiz olanlara, çünkü
onlar Allah’ı görecekler.”(Matta İncili, Bab
5).
Resim. 06.07: Özü doğru sözü doğru olalım.
Budizm’in kurucusun Buda, doğruluğu mutluluğa ulaşmak için en önemli ilke
olarak görür. Budizm’de “Nirvana” denilen gerçek mutluluğa ulaşmak için kişilerin
doğru ve dürüst olmaları ilk şart olarak görülür. Hinduizmin kutsal kitaplarında da
söz ve davranışlarda doğru olmak öğütlenmektedir.
E
BİLGİ KUTUSU
Peygamberimiz bir gün bir ekin yığınına uğramış; mübarek elini onun içine daldırmış da parmaklarına ıslaklık dokunmuş. (Yani ekinin üstü kuru altının ise yaş olduğunu
görmüş.) Bunun üzerine ekin sahibine:
- Bu ne? diye sormuş. Ekin sahibi:
- Onu yağmur ıslattı, ey Allah’ın Resulü deyince, Peygamberimiz:
- O ıslak kısmı insanların görmesi için onu ekinin üstüne koysa idin ya. Bizi aldatan
bizden değildir, buyurdu. (Müslim, İman, 43)
143
!
3.2. Temizlik
“Temizlik imanın yarısıdır.” (Müslim, Taharet, 1)
Temizlik, bedenimizin, giysilerimizin, çevremizin, kirden, kalbimizin de kötü
duygu ve düşüncelerden arınmasıdır. Temizlik İslam dininde olduğu gibi diğer bütün dinlerde de öğütlenen bir ilkedir. Temizlik, maddi temizlik ve manevi (iç) temizlik şeklinde ikiye ayrılır.
Maddi temizlik insanın bedeninin, elbiselerinin ve yaşadığı evin, mahallenin,
çevrenin temiz olması anlamına gelir. Manevi temizlik ise kötülüklerden, günahlardan, zarar verici şeylerden uzak durmak, tövbe etmek, bağışlanma dilemek, ruhu
günahlardan arıtmak demektir. Maddi temizliğe önem verdiğimiz kadar manevi
(iç) temizliğimize de önem vermeliyiz. Bunun için; kin, nefret, kıskançlık gibi kötü
huylardan vazgeçilmelidir. Başkalarının gizli hâllerini araştırma, dedikodu, iftira gibi
davranışlardan uzak durulmalıdır.
Resim. 06.08: Temizlik imanımızın gereğidir.
Temizlik, her Müslüman’ın dikkat etmesi gereken en önemli konulardan birisidir. Konuyla ilgili Kur’an’da: “... Şüphesiz Allah tevbe edenleri, temizlenenleri sever.”
(Bakara Suresi, 222. ayet) “Giysilerini temiz tut. Kötü şeylerden kaçın.” (Müddessir
Suresi, 4,5. ayetler) şeklinde buyrulmuştur. Bu konuda Peygamberimiz de “Temizlik
imandandır.” , “Allah temizdir temizliği sever”. (Tirmizi, Edep, 41) sözleriyle temizliğin
önemini vurgulamıştır.
144
ETKİNLİK
Peygamberimiz insanların gelip geçtiği yolların, gölgelenip dinlendiği yeşil alanların temiz tutulmasını öğütlemiştir. (Müslim, Birr, 131)
Yukarıda geçen hadiste ne tür bir temizliğe dikkat çekilmektedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
!
Dinlerin temizlik konusundaki öğütleri nelerdir?
Bütün dinlerde temizliğe önem verilmiş, insanlara temiz olmaları öğütlenmiştir. Hristiyanlıkta temizlikle ilgili İncil’de, “Ne mutlu yüreği temiz olanlara çünkü onlar
Allah’ı görecekler.” denilerek temiz insanlardan övgüyle söz edilmiştir. (İncil, Matta,
Bap, 5/8, 15/20) Budizm, kişinin kötü duygu ve düşüncelerden kendisini arındırmasını ister. Hinduizmde yıkanmak ve temizlik, ibadet etmek için şarttır. Tevrat’ta, giysilerin, bedenin, evin, yiyecek ve içeceklerin temiz tutulması öğütlenmektedir. (Tevrat,
Levililer, Bap 11/32-36, Çıkış, Bap 11/14) Zebur’da temizlik ile ilgili olarak: “O adam ki,
elleri temizdir ve yüreği paktır.” ifadesi bulunmaktadır. (Mezmurlar Bap, 24/4).
3.3. İyilik ve Yardımseverlik
Bütün dinler niçin başkalarına iyilik yapmayı ve yardımda bulunmayı tavsiye
etmişlerdir?
İyilik, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için yararlı işler yapmaktır. Yardımseverlik ise yoksullara, düşkünlere ve yardıma muhtaç olanlara, yine Allah rızası için
yardımda bulunmak ve onların ihtiyaçlarını gidermekten hoşlanmak, bunu bir
alışkanlık hâline getirmek demektir.
İyilik ve yardımseverlik bütün dinlerin öğütlediği güzel davranışlardandır.
Kur’an-ı Kerim’de iyilik ve yardım etmekle ilgili birçok ayet bulunmaktadır. Nahl
Suresi’nin 90. ayetinde Yüce Allah: “Şüp-
Resim. 06.09: Her iyilik karşılığını bulur.
145
hesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.” şeklinde
buyurarak iyilik yapmayı emretmektedir.
İslam dini iyilik yapmayı yaygınlaştırmak için İslam’ın beş şartından biri olan
zekât gibi bazı ibadetleri farz kılmış, toplumsal yardımlaşma ve dayanışma ibadeti
olan sadaka gibi ibadetleri de insanın isteğine bırakarak iyilik ve yardımseverliğe
verdiği önemi göstermiştir.
?
Dinlerin iyilik ve yardımseverlikle ilgili ne gibi öğütleri bulunmaktadır?
Bütün dinlerde iyilik ve yardımseverlik övülen ve güzel davranışlar arasında
sayılır. Hristiyanlıkta iyilik ve yardımseverlik öğütlenmiştir. İncil’de: “Senden dileyene
ver, senden ödünç isteyenden yüz çevirme. İnsanların size her ne yapmalarını istiyorsanız, siz de onlara öyle yapın çünkü din budur.” (Matta, Bab 7) Yahudilikte: “İyiliği
hak edenlere iyilik et... Senden istekte ve yardımda bulunanı geri çevirme.” (Kitab-ı
Mukaddes s.631) öğüdü bulunmaktadır.
Hinduizm ve Budizm de iyilik yapmayı önemli ahlak ilkeleri arasında saymaktadır. Budizmde insanlara iyilik etmek erdem olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Budizmde hayır işlerine yardım etmek, misafir ağırlamak, yardımlaşma ve dayanışma
içinde bulunmak öğütlenmektedir.
!
3.4. Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi Göstermek
Büyüklerimize ve küçüklerimize karşı ne gibi görevlerimiz vardır?
E
BİLGİ KUTUSU
Bugünün küçükleri, yarının büyükleridir. Bu yüzden geleceğimize güvenle bakmak
istiyorsak çocuklarımız en güzel şekilde yetiştirmeli, onlara sevgi ve şefkatle yaklaşmalıyız.
Bütün dinlerde büyüklere
saygı, küçüklere sevgi göstermek
öğütlenir. Önemli ahlak kurallarından biri olan büyüklerimize saygı
İslam dininin önem verdiği konulardan biridir.
Hz. Muhammed (s.a.v.), büyüklere saygı göstermeye önem
vermiş: “Küçüklerine merhamet etmeyen, büyüklerine de saygı göstermeyen bizden değildir.” (Camiul-Usul fi EhadisirResul c.5, s.17) demiştir.
146
Peygamberimiz, küçük
çocukları çok sever, onları kucağına alıp okşardı. Bir adam, Peygamberimizin bir çocuğu sevip
öptüğünü görünce: “ Benim
on çocuğum var. Ama onların
hiçbirini öpmüş değilim.” dedi.
Bunun üzerine Peygamberimiz:
“Merhamet etmeyene merhamet olunmaz. Allah senin
kalbinden sevgi ve merhameti
çekmiş ise ben ne yapayım?”
(Nevevî, Riyazüs Salihin c.1, s.
272) buyurmuştur.
?
Bütün dinlerde büyüklere saygı ve küçüklere sevgi
göstermek önem verilen konulardandır. Allah, Kur’an’da: “...
Anne babaya....iyilik edin.” (Bakara Suresi 83.ayet). “Biz insana
anne babasına iyi davranmasını
öğütlemişizdir...” (Lokman Suresi 14. ayet) buyrularak, büyüklere iyi davranma öğütlenmiştir.
Resim. 06.10: Bütün dinler çocuklara sevgi ve şefkatle
davranmayı öğütlenir.
Büyüklere saygı, küçüklere sevgi konusunda dinlerin görüşleri nelerdir?
Yahudilikte: ”Babasını ve anasını hor gören lanetli olsun.” (Tevrat, Tesniye Bab
28) Yine Tevrat’ta: “Yaşlılara saygı göster.” (Kitab-ı Mukaddes Levililer Bölümü s. 119)
İncil de ise, çocukların melekler gibi günahsız oldukları ve korunmaları gerektiği haber verilmektedir. (Luka İncili Bab 6). Hinduizmde ve Budizmde insanları sevmek
ve onlara saygılı davranmak öğütlenmiş ve bunun güzel ahlakın bir gereği olduğu
vurgulanmıştır.
147
ETKİNLİK
Cennetteki Komşu
Hz. Musa, bir gün, ellerini kaldırıp Allah’a dua etti: Ey Allah’ım! Cennette bana
kimin komşu olacağını göster dedi. Allah: “Ey Musa! Filan kasabaya git. Orada kasaplıkla uğraşan bir adam bulacaksın. Cennette sana komşu olacak kişi odur, buyurdu. Hz. Musa tarif edilen kasabadaki dükkânı buldu. Kendisine misafir olmak
istediğini söyler. Kasap Hz. Musa’yı evine misafir eder. Hz. Musa ile beraber eve geldiler. Kasap hemen yemek hazırlıklarına başladı. Bir tabaktan et çıkarıp doğradı.
Ocağı yakıp, pişirdi. Oraya buraya koşuyor, kusura bakmayın, bu işleri mutlaka benim görmem lâzım, diyordu. Sofrayı kurup Hz. Musa’yı davet etti. Sonra tencerenin
içinden bir parça et aldı. Başka bir tabakta ince ince doğramaya ve küçültmeye
çalıştı. İşini bitirdikten sonra: “Ne olur, siz yemeğe başlayın. Çünkü çok önemli bir
işim var şimdi.” dedi.
Kasap, duvarda asılı bulunan büyük bir zembili indirip yavaşça yere koydu.
Hz. Musa hayretle seyrediyordu. Zembilin içinde çok yaşlı, beli bükülmüş, saçları
ağarmış, hasta ve cılız bir kadın duruyordu. Kasap da elindeki tabaktan ona yavaş
yavaş yemek yedirip ara sıra bir bardakla su uzatıyordu. Zembildeki ihtiyarın bir
şeyler mırıldandığını duydu. Kasap da onun söylediklerine “Amin” diye karşılık vermişti. Kasap zembili yerine asıp Musa’nın yanına geldi.
Hz. Musa merakla meseleyi sorar. Kasap der ki: “O zembildeki yaşlı kadın benim annemdir. Uzun zamandan beri hasta ve zayıf. Ona belki kötü davranır diye
herhangi bir kadınla evlenmedim. Ben her akşam gelir onun hizmetini yapar, altını
temizlerim, günde üç öğün yemeğini kendi ellerimle yediririm, fareler zarar vermesin diye giderken yukarı kaldırırım.” dedi. Hz. Musa hayret etmişti: “Peki, yemekten
sonra neler söyledi de “Âmin” dedin?” diye sordu. Kasap: Anacığım, her seferinde
bana dua eder: “Yavrum! Allah seni cennetine girdirsin. Hz. Musa ile komşu etsin.”
der. Anne yüreği işte. Elbette çocuğunun iyiliğini ister. Yoksa benim gibi âciz bir insan, Hz.Musa gibi bir peygamberle nasıl komşu olabilir!” dedi. Kasabın bu sözleri
üzerine Hz.Musa kendini tutamıyarak bu adamın boynuna sarıldı: “Ben Musa’yım.
Buraya seni tanımak için gelmiştim. Allah, annenin duasını kabul etti. Cennette ikimiz komşu olacağız.” dedi. Kasap büyük bir sevinç ve heyecanla ellerini açıp Allah’a
şükretti
Yukarıdaki metinde büyüklerimize karşı nasıl davranılması gerektiği hakkında
anlatılmak istenen nedir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
148
!
3.5. Hayvanlara İyi Davranmak
Hayvanlara neden iyi davranmalıyız?
İslam bütün canlılara karşı şefkatli davranılmasını öğütlemektedir. Gereksiz
yere hayvanları öldürmeyi, zevk için avlanmayı yasaklamaktadır. Doğadaki hayvanların bize birçok yararı olduğu bilinen bir gerçektir. Etlerinden, sütlerinden, yünlerinden, güçlerinden yararlandığımız hayvanlar Allah’ın bizler için var ettiği birer
nimettir. Bizim için yararı büyük olan canlıları korumak ve sevmek dinî ve ahlaki bir
görevdir.
İslam dini, hayvanlara iyi davranılmasını emretmiştir.
Yaşamımızı devam
ettirmemiz için Allah
bazı hayvanları yaratmıştır. Mü’minun
Suresi’nin 21. ayetinde: “Hayvanlarda da
sizin için ibret vardır.
Karınların içindekinden size içiriyoruz.
Onlarda sizin için
daha birçok faydalar
vardır. Aynı zamanda
onlardan yersiniz.”.
buyrulmaktadır.
Resim. 06.11: Bütün dinler canlıları koruyup, gözetmeyi öğütler
Hz. Muhammed (s.a.v.), sadece insanlara değil, hayvanlara karşı da şefkat ve
merhametliydi. Susayan bir kediye kendi eliyle su içirmiş, hayvanlara iyi davranılmasını emretmiştir. O, hayvanlara fazla yük yüklenmesine, annelerinden yavrularının ayrılmasına karşı çıkmış, yiyecek ve sularının zamanında verilmesini istemiş,
onların dövülmelerini yasaklamıştır.
?
Diğer dinlerde hayvanlara nasıl davranmamız istenmektedir?
Hayvanlara iyi davranmak bütün dinlerde öğütlenmiştir. Budizmde bütün
canlılara şefkatle davranmak bir ilke olarak kabul edilmektedir. Hinduizmde, inekler
kesilmez ve sığır eti yemek haramdır. Eski Ahit’te hayvanlara değer verilmesi gerektiği vurgulanmakta, onların yiyeceklerinin zamanında ve yeterince verilmesi emre-
149
dilmektedir. (Mezmurlar Bap, 147/9).
E
BİLGİ KUTUSU
Hz. Muhammed (s.a.v.)’e “Ey Allah’ın Resulü! Yani bize hayvanlara yaptığımız iyilikler için de ödül var mı?” diye sorduklarında, Peygamberimiz, “Evet! Her canlı varlığa
yapılan iyilik için bir ödül vardır.” buyurmuştur. (Buharı, Şirb, 9) Peygamberimiz kedisini
aç bırakıp ölümüne sebep olan bir kimsenin ahirette cezalandırılacağını haber vermiştir
(Buhari, Bed’ülhalk, 17).
Hristiyanlıkta kedi ve köpek gibi hayvanlara değer verilmesi, kollanmaları
öğütlenir. İncil’de, “İyi çoban, koyunları uğruna canını verir.” denilerek hayvanları
sevmenin, onları korumanın önemi vurgulanmaktadır. (İncil, Yuhanna, Bap 10/11).
Tevrat’ta Allah’ın yeryüzündeki hayvanları yarattığı belirtilerek : “Tanrı çeşit çeşit,
yabani hayvanı, evcil hayvanı ve sürüngenleri yarattı...”(Tevrat, Tekvin, 1/25) denilmektedir.
ETKİNLİK
Peygamberimiz bir keresinde şöyle buyurdu: “Bir adam yolda giderken aşırı derecede susadı. Bu sırada bir kuyuya rastladı. İçine inip susuzluğunu giderdi. Çıkınca
susuzluktan soluyup yaş toprağı yalamakta olan bir köpek gördü. Adam kendi
kendine, bu köpek de benim gibi susamış deyip tekrar kuyuya indi, ayakkabısını
su ile doldurup kuyudan çıktı ve köpeğin susuzluğunu giderdi. Allah onun bu davranışından hoşnut oldu ve günahlarını affetti.” (Buhari, Şirb, 9).
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
150
3.6. Çevreyi Korumak
!
Çevre denilince ne anlıyorsunuz?
Çevre, içinde yaşadığımız dünyadır. Ağaç, hayvan, hava, su, okul, sokak, park
ve bahçeler, tüm canlı ve cansız varlıklar çevreyi oluşturur. Bütün dinler çevreyi korumayı öğütlemekte, çevreye zarar vermeyi ise yasaklamaktadır.
Allah, insanı varlıkların en üstünü olarak yaratmış ve diğer yarattıklarını da
onun emrine vermiştir. Bunun yanında insana bir de sorumluluk vermiştir. Bu sorumluluklardan biri yaratana ve yaratılanlara saygı ve sevgiyle yaklaşmaktır. Kur’an-ı
Kerim’de Bakara Suresi, 29. ayette bu durum şöyle açıklanmaktadır: “O yerde ne varsa hepsini sizin için yarattı.”
Yüce Allah, Hicr Suresi, 19. ayette evrendeki her şeyin bir ölçü ve düzen içinde
olduğunu, “Yeri yaydık, oraya sabit dağlar yerleştirdik, orada her şeyi bir ölçüye göre
bitirdik.” şeklinde belirtmektedir. Doğadaki dengeyi nasıl bozduğumuzu ise, Rum
Suresi 41. ayetinde: “İnsanların bizzat kendi işledikleri yüzünden karada ve denizde
düzen bozuldu... “ şeklinde açıklamaktadır.
E
BİLGİ KUTUSU
“Allah’ın sana verdiği bunca hazinelerle ahiret yurdunu arayıp elde etmeye çalış.
Dünyadaki nasibini de unutma. Allah sana iyilikte bulunduğu gibi sen de çevrene ve çevrendekilere iyilikte bulun. Bir de yeryüzünde fesat çıkarmaya, huzur ve ahengi bozmaya
sakın özenme. Çünkü Allah böyle yapanları hiç sevmez.” (Kasas Suresi, 76-77. ayetler)
?
Dinlerin çevrenin korunmasına yönelik tavsiyeleri nelerdir?
Tevrat’ta dünyanın yaratılışı anlatıldıktan sonra çevreyi oluşturan varlıklarla ilgili şu bilgiler verilmektedir: “Ve Allah kuru toprağa “yer” dedi ve suların birikintisine
“denizler” dedi ve Allah iyi olduğunu gördü. Ve Allah, yer; ot, tohum veren sebze ve
yer üzerinde tohumu kendisinde olup, cinslerine göre meyve veren ağaçlar hasıl
olsun dedi ve öyle oldu...” (Tevrat, Tekvin, 1/9-13).
Eski Ahit, Mezmurlar’da ise çevremizdeki her şeyin yaratıcısının Allah olduğunu belirten şu ifadeler yer alır:”Rabb’inindir yeryüzü ve içindeki her şey, dünya ve
üzerinde yaşayanlar: Çünkü odur denizler üzerinde onu kuran, sular üzerinde durduran.” (Mezmurlar, 24/1-2)
151
Budizmde erdemli birey olabilmek için çevredeki hiçbir varlığa zarar vermemek, bütün varlıkları korumak şarttır. Hinduizmde de çevreye ve hayvanlara zarar
verilmemesi istenir.
ETKİNLİK
Hz. Muhammed (s.a.v.) şöyle buyuruyor: “Bir Müslüman bir ağaç dikerse, onda yetişenlerden bir insan
veya bir hayvan yerse, o yenilen şey ağaç sahibi için
sadakadır.” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, C 5, s. 415.)
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
!
3.7. Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmak
Zararlı alışkanlıklar denildiğinde aklınıza neler geliyor?
Allah’ın emirlerinde
insanlar için birçok yararlar, yasak ettiği şeylerde
de sağlığımız ve dünyamız için çeşitli zararlar
vardır. İslam dini kesin ve
açık şekilde zararlı alışkanlıklardan kaçınmayı
emreder.
Tüm dinlerin amacı,
sağlıklı, mutlu ve huzurlu
toplumlar oluşturmaktır.
İslam dini de bu amaca
ters düşen her türlü dav-
152
Resim. 06.12: Sağlığımız için zararlı alışkanlıklara HAYIR
ranışı yasaklamış, bunları büyük günahlardan saymıştır. Bu konuda Yüce Rabbimiz,
Maide Suresi, 90-91. ayetlerde: “Ey iman edenler! İçki, kumar, dikili taşlar (putlar) ve
fal okları şeytan işi birer pisliktir. Bunlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki
ve kumarla sizin aranıza düşmanlık, kin sokmak ve sizi Allah’ı anmaktan, namazdan
alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?” şeklinde buyurarak bu zararlı
alışkanlıklardan kaçınmayı öğütlemektedir. Bu konuda Peygamberimiz de: “İçki bütün kötülüklerin anasıdır.” (Ahmed b. Hanbe,l Müsned c.5, s.238) şeklinde buyurarak
bizleri uyarmıştır.
ETKİNLİK
Dinlerin yasakladığı zararlı alışkanlıklar hangileridir?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
?
Dinlerin zararlı alışkanlıklara yönelik tavsiyeleri nelerdir?
Yahudilik ve Hristiyanlık kumar oynamayı, uyuşturucu kullanmayı yasaklamıştır. Tevrat’ın Levililer bölümünde ; “...Rabb...buluşma çadırı.”na şarap ya da her hangi
bir içki içip girmeyin, kirli ile temizi birbirinden ayırt etmelisiniz dedi. (10/8-10) Hıristiyanlıkta şarap, dinî ayinlerin bir nesnesi olmasına karşın, çok alkol almak hoş
karşılanmaz. Bazı Hıristiyan mezheplerine göre ise alkol almak tamamen yasaklanmıştır:“...Şarapla sarhoş olmayın, onda edepsizlik vardır...” (Yeni Ahit, Efesliler, 5:18)
Budizmde içkiyi üretmek, içmek, alım satımını yapmak, uyuşturucu maddeleri
kullanmak kesin bir şekilde yasaklanmıştır. Aynı şekilde Hinduizmin kutsal kitaplarında pek çok yerde kumar oynamak kötülenmiştir.
3.8. Başkalarına Zarar Vermemek
!
Dinimizce neden bir insanı öldürmek bütün insanları öldürmek gibi sayılmıştır?
Tüm dinler, insanların barış içinde, kardeşçe, huzurlu ve mutlu bir biçimde yaşamalarını amaçlar. Bu nedenle bütün dinlerde başkalarına zarar vermemek temel
ilke olarak benimsenmiştir.
153
En temel hak olan insanın yaşama hakkının elinden alınması kabul edilemez.
Bu nedenle adam öldürmek ya da zevk için canlıları yok etmek bütün dinlerce kötü
bir davranış olarak kabul edilmiş, yasaklanmış ve büyük günahlardan sayılmıştır.
Dinimiz adam öldürmeyi şiddetle yasaklamıştır. Bu konuda Rabbimiz Mâide
Suresi, 32. ayette: ”Kim... birini öldürürse, bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de
bir kimsenin yaşamasına sebep olursa bütün insanları yaşatmış gibi olur.” şeklinde
buyurmuştur.
Hz. Muhammed (s.a.v.), birçok hadisinde insanlarla ilişkilerimizde dikkat etmemiz gereken şeyleri şöyle dile getirmiştir: ”İman etmedikçe cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedikçe de iman etmiş sayılmazsınız.” (Riyazüs Salihin C.2. S.228)
Başka bir sözünde de “Müslüman elinden ve dilinden hiç kimsenin zarar görmediği
kimsedir.” buyurmuştur.
E
BİLGİ KUTUSU
Peygamberimize büyük günahların ne olduğu sorulduğunda o şöyle cevap verdi:
”Allah’a ortak koşmak, anne-babaya zulmetmek, adam öldürmek ve yalancı şahitlik etmektir.” (Buhari, C.I, s. 939)
Tüm dinler başkalarına zarar vermeyi yasaklar. İnsanların yaşam ve mülk edinmelerini en tabi hak olarak kabul eden dinler kişilerin haksız yere bir cana kıymasını,
başkasının malını izinsiz olarak alınmasını kesin bir dille yasaklar. Konuyla ilgili Rabbimiz, Bakara Suresi, 188. ayette; “Birbirinizin malını haksızca yemeyin...” buyurarak
insanların canları gibi mallarını da koruma altına almıştır.
?
Dinlerin başkalarına zarar vermeye yönelik öğütleri nelerdir?
Yahudiler adam öldürmemeyi en önemli On Emir içinde görürler: “Öldürmeyeceksin.” (Tevrat, Çıkış, 20:13;) Hıristiyanlarda adam öldürme şu şekilde yasaklanmıştır: “...Adam öldürme!...” (Matta, 19: 18-19)
Hinduizmde de adam öldürmek şiddetle yasaklanmıştır. Budizmin kutsal kitabında şöyle denilmektedir: ”Bütün insanlar cezalandırılırken titrerler, bütün insanlar
ölümden korkarlar; sen de onlara benzediğini hatırla ve ne öldür ne de öldürmeye
sebep ol.” (Dhammapada, 129)
154
4. Başkalarının İnançlarına Hoşgörülü Olmak
!
Niçin başkalarının inançlarına saygı göstermeliyiz?
Her insanın kendine özgü bir inancı vardır. İnsanlar, dinleri ve kutsal değerleri konusunda duyarlıdır. İnançlarımız bizce nasıl değerli ve kutsal ise, başkalarının
inançları da kendilerince değerli ve kutsaldır. İnançlarımıza nasıl saygı gösterilmesini istiyorsak bizler de başkalarının inançlarına karşı hoşgörülü ve saygılı olmalıyız.
İslam dini insanların inanç ve yaşayışlarına karşı hoşgörülü olunmasını, inanç
konusunda hiç kimseye baskı yapılmamasını ister. Dinimize göre herhangi bir dine
inanıp inanma kişinin özgür iradesine bırakılmıştır. Yüce Allah, Bakara Suresi, 256.
ayette “Dinde hiçbir zorlama yoktur.” şeklinde buyurmuştur. Ayrıca Kehf Suresi, 29.
ayette Rabbimiz: “De ki: ‘Gerçek (bu Kur’an) Rabb’inizdendir.’ Dileyen inansın, dileyen inkâr etsin...” şeklinde buyurarak insanların inançlarında özgür olduklarını açıklamaktadır.
Peygamberimiz, insanları iyilik ve güzellikle İslam’a davet etmiş hiçbir zorlamada bulunmamıştır. Bundan dolayı Medine’de yaşayan Yahudiler, dinlerini serbest
olarak yaşamışlardır.
Resim. 06.13: Hoşgörü örneği Cami-Kilise-Havra yan yana / Hatay
155
?
Anadolu’da camilerle birlikte kilise ve sinagogların birlikte bulunmasının
sebebi nedir?
Türklerin tarih boyunca kurduğu devletlerde, farklı din ve mezhepten insanlar
bir arada yaşamışlardır. Türkler tarafından egemenlikleri altındaki insanlara din ve
inançlarından dolayı herhangi bir baskı uygulanmamıştır. Anadolu’da birbirinden
çok farklı din ve kültüre sahip topluluklar, yüzyıllar boyunca hoşgörü içersinde yaşayarak farklı inanç ve değerlere saygı göstererek bir arada olmanın en güzel örneğini
sergilemişlerdir.
Tarih boyunca insanlar dinî inançlarını başkalarına aktarma, yayma isteği içinde olmuşlardır. Günümüzde de kitle iletişim imkânlarının genişlemesi ile birlikte bu
durum farklı boyutlara ulaşmıştır. İnsanların bir kısmı sadece dinî inançlarını tanıtma
eğilimindeyken bir kısmı bununla beraber başkalarının inançlarını aşağılama yoluna gitmişlerdir. İnsanların zafiyetlerini kullanarak onları maddi manevi kandırmaya,
kendi dinlerine girmelerini sağlamaya çalışmışlardır. Bu tür faaliyetler farklı inançlara saygı ve hoşgörü ilkesine aykırıdır. Bu tür davranışlara karşı dikkatli ve duyarlı
olunması gerekir.
156
NELER ÖĞRENDİK?
1. Evrenselliğin ve evrensel değerlerin anlamını öğrendik.
Evrensel, dünya çapında bütün insanları zaman ve mekân itibariyle kapsayan
ilgilendiren olay, konu vb. şeyler demektir. Evrensel değerler denilince de insanın
sahip olması gereken hak ve özgürlükler, ahlaki ve sosyal değer yargıları anlaşılmaktadır.
2. Dinin evrensel bir olgu olduğunun öğrendik.
Dinin oldukça eski ve evrensel bir olgu olduğu, dünya üzerinde bulunan eski
yerleşim alanlarındaki çalışmalarda ortaya konmuştur. Tarihin her döneminde insanlar, çeşitli varlıkları kutsal kabul etmişler ve bunlara tapınmışlardır.
3. Günümüzde yaşayan dinleri temel özellikleriyle öğrendik.
Günümüzde yaşayan dinler Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyettir. Bu dinler
Allah’ın peygamberler aracılığıyla gönderdiği vahye dayalı ilahi dinlerdir. Ayrıca
Hinduizm ve Budizm ise vahye dayanmayan günümüzde yaşayan, ilahi olmayan
dinlerdendir. Tüm dinler, insanlığın barış, huzur ve güven içinde yaşamalarını amaçlamaktadırlar. Kötü davranışlar, dinler tarafından yasaklanmış; iyi davranışlar da
öğütlenmiştir.
4. İslam’ın dinler arasındaki yerini öğrendik.
İslam Allah tarafından, peygamberler aracılığı ile insanlara bildirilen, hiçbir değişikliğe uğramadan ve de bozulmadan günümüze ve kıyamete kadar devam edecek olan evrensel dindir.
5. Dinlerin ve İslam’ın evrensel öğütlerini öğrendik
Doğruluk, temizlik, iyilik ve yardımseverlik, büyüklere saygı, küçüklere sevgi
göstermek, hayvanlara eziyet etmemek, çevreyi ve doğayı korumak, zararlı alışkanlıklardan kaçınmak, başkalarının inançlarına hoşgörülü olmak bütün bunlar İslam’ın
ve diğer dinlerin tavsiye ettiği öğütler arasında yer almaktadır.
6. Farklı din ve inançlara karşı hoşgörülü olmayı öğrendik.
Her insanın kendine özgü bir inancı vardır. İnançlarımız bizce nasıl değerli ve
kutsal ise, başkalarının inançları da kendilerince değerli ve kutsaldır. İnançlarımıza
nasıl saygı gösterilmesini istiyorsak bizler de başkalarının inançlarına karşı hoşgörülü ve saygılı olmalıyız.
157
7. İstismarcı misyonerlik faaliyetleri hakkında duyarlı olmayı öğrendik.
İnsanların bir kısmı sadece dinî inançlarını tanıtma eğilimindeyken bir kısmı
bununla beraber başkalarının inançlarını aşağılama yöntemini kullanırlar. İnsanların
zafiyetlerini kullanarak insanları maddi manevi kandırmaya, zorla kendi dinlerine
girmelerini sağlamaya çalışırlar. Bu tür davranışlara karşı dikkatli ve duyarlı olunması
gerekir.
158
1. Allah tarafından peygamberler aracılığı ile gönderilen dinlere ne denir?
A. Evrensel dinler
B. İlahi dinler
C. Millî dinler
D.Geleneksel dinler
2. Aşağıdakilerden hangisi ilahi dinlerin özelliklerinden değildir?
A. Allah tarafından gönderilir.
B. Peygamberler vasıtasıyla insanlara ulaştırılır.
C. İlahi bir kitaba dayanır.
D.Kutsal kitaplar, peygamberler tarafından değiştirilebilir.
3. “Gerek ilahi dinlerin öğretilerine göre, gerek tarihin verilerine göre insanlar,
insanlık tarihi boyunca dinî inanç taşımışlardır. İnsanlar tarihin her döneminde
tapınma ihtiyaçlarını yerine getirmiş, bazen tek olan Allah’a bazen kutsal
saydıkları diğer varlıklara tapmışlardır.”
Bu bilgiye göre, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
A. İnsanlar her zaman tek olan Allah’a inanmışlardır.
B. İnanç, insan hayatının değişmez bir parçasıdır.
C. İnsanlar her zaman doğru şeylere inanmamışlardır.
D.İnancın tarihi insanlık tarihi kadar eskidir.
4. İnsanları toplum içinde çeşitli sınıflara ayıran kast sistemi aşağıdaki dinlerin
hangisinde vardır?
A. Budizm
B. Hinduizm
C. Hristiyanlık
D.Yahudilik
5. •
•
•
Peygamberleri Hz. Musa’dır.
Kutsal kitabı Tevrat’tır.
İbadet yerleri Havra’dır.
Yukarıda özellikleri verilen din aşağıdakilerden hangisidir?
A. Yahudilik
B. Hristiyanlık
C. İslamiyet
D.Hinduizm
159
6. Hristiyanların kutsal kitabı aşağıdakilerden hangisidir?
A. Tevrat
B. İncil
C. Vedalar
D.Zebur
7. Yalan söyleme, hırsızlık, zina vb. davranış ve tutumların bütün dinlerde yasak
olması neyi ifade eder?
A. Bütün dinlerin aynı olduğunu
B. Bütün dinlerin katı kuralları olduğunu
C. Ahlaki ilkelerin evrensel olduğunu
D.Bütün dinlerin tanrı anlayışının olduğunu
8. Aşağıdakilerden hangisi iç (manevi) temizliği anlatmaktadır?
A. Kişinin elbisesini temiz tutması
B. Kişinin evinin önünü temiz tutması
C. Kişinin kalbini temiz tutması
D.Kişinin dış organlarını temizlemesi
9. “Rabb’in sadece kendisine kulluk etmenizi, anne ve babanıza da iyi davranmanızı
emretti. Onlardan biri ya da her ikisi senin yanında yaşlanırlarsa kendilerine “Öf!”
bile deme; onları azarlama. Her ikisine de güzel söz söyle. Onları esirgeyerek
üzerlerine kanat ger ve “Rabb’im, küçüklüğümde onlar beni nasıl yetiştirmişlerse,
şimdi sen de onlara öyle rahmet et.” diyerek dua et.” (İsra Suresi, 23–24. ayetler)
Yukarıda anlamı verilen ayetten aşağıdaki yargılardan hangisini
çıkaramayız?
A. Yüce Allah’ı hoşnut etmek, anne-babamızı hoşnut etmemize bağlıdır.
B. Anne-babamıza en ufak bir kızgınlık tepkisi vermekten bile kaçınmalıyız.
C. Anne-babamız için dua etmeliyiz.
D.Anne-babamız yaşlandığında, onlara çok iyi bakacak bir huzurevine
götürmeliyiz.
10.”Allah’ın iyi kulları içleri çektiği hâlde yiyeceği yoksula, öksüze ve esire yedirirler ve
şöyle derler: “Biz sizi sadece Allah rızası için doyuruyoruz; bir karşılık ve teşekkür
beklemiyoruz.” (İnsan Suresi, 8-9. ayetler)
Yukarıda anlamı verilen ayetten aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?
A. Kişinin başkasını, kendinden önce düşünmelidir.
B. İyilik, sadece Allah rızası için yapılmalıdır.
C. Karşılık beklenerek yapılan iyilik, iyilik değildir.
D.Bu dünyada yapılan iyilikler öbür dünyada karşılık bulacaktır.
160
.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
161
CEVAP ANAHTARI
1. Ünite Değerlendirme Soruları
Cevap Anahtarı
Cevap Anahtarı
Cevap Anahtarı
Cevap Anahtarı
Cevap Anahtarı
Cevap Anahtarı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
162
B
A
D
B
B
D
C
C
D
B
B
C
B
C
D
C
A
C
D
B
B
D
C
D
C
A
A
C
A
B
A
D
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
C
B
D
D
C
D
A
B
D
B
D
B
B
A
C
D
C
B
D
B
B
D
A
B
A
B
C
C
D
D
SÖZLÜK
A
:Hak ve hukuka uygunadalet
luk, hakkı gözetme, doğruluk.
adak
:Adamak işi veya adanılan şey.
:1. Adaletle iş gören, adaadil
letten, haktan ayrılmayan, adaletli. 2. Hakka
uygun, haklı.
ahiret
: İnsanın öldükten sonra
dirilip sonsuza dek kalacağı ve Allah’a hesap vereceği yer, öbür dünya.
:Bir toplum içinde kişileahlak
rin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları. Güzel
huylar, alamet
:
Belirti, işaret.
:Kan veya evlilik yoluyla
akraba
birbirine bağlı olan kimseler.
:Bir kimsenin dinin buyamel
ruklarını yerine getirmek
için yaptıkları.
alçak gönüllülük : Alçak gönüllü olma
durumu, mahviyet
:Bir yazının temeli olan
ana fikir
asıl düşünce, temel fikir.
:Mekke’nin
doğusunArafat
da, hacıların, Kurban
Bayramı’nın arife günü
toplandıkları tepe.
ayet
:Kur’an surelerini oluşturan kısımlardan her biri.
:Dünyada günah işlemiş
azap
olanlara ahirette verile-
cek ceza. Organik veya
ruhî büyük sıkıntı!
B
bağışlamak :Bir mal veya hakkı karşılık beklemeden birine
vermek. Herhangi bir
kötü davranış için ceza
vermekten vazgeçmek,
affetmek.
batıl
:1. Doğru ve haklı olmayan. 2. Çürük, temelsiz.
batıl inanç :Doğaüstü olaylara, gizli
ve akıl dışı güçlere, kehanetlere aşırı derecede
bağlı boş inanç.
: “Esirgeyen ve bağışlayan
besmele
Allah’ın adı ile” anlamına
gelen ve bir İşe başlarken söylenilen Bismillahirrahmânirrahim sözüne verilen ad.
böbürlenmek:Övünmek, üstünlük taslamak, kurulmak.
cehalet
cehennem
cennet
cüz
C
:Bilgisizlik.
:Dünyada kötülük yapanların öldükten sonra başlayacak olan ahiret hayatında ceza görecekleri
yer.
:Dünyada iyilik yapanların, öldükten sonra sonsuz bir mutluluğa kavuşacakları yer.
:Kur’an’ın bölünmüş olduğu otuz parçadan her
biri.
163
darülaceze
dedikodu
din
dua
ebedî
ecel
elçi
emanet
emin
ensar
evren
evrensel
farz
164
D
:Düşkünler evi.
:Başkalarını çekiştirmek
ve kınamak üzere yapılan konuşma.
:
Allah’ın insanları dünya ve ahirette huzur ve
mutluluğa kavuşturmak
için peygamberleri vasıtasıyla bildirdiği yol,
emirler ve yasaklar.
:
Yakarış. Allah’a yalvarma, ibadet veya yakarma
amacıyla söylenen dinî
metin.
E
:Sonsuz, ölümsüz, bengi.
:Hayatın sonu, ölüm zamanı.
:Peygamber, resul.
:Birine geçici olarak bırakılan ve teslim alınan kişice korunması gereken
eşya.
:İnanılır, güvenilir.
:Hz. Muhammed’e hicret
zamanında yardım eden
Medineliler.
:Gök varlıklarının bütünü,
kâinat, kozmos.
:Evrenle ilgili. Bütün insanlığı
ilgilendiren,
âlemşümul.
fedakârlık
fitre
gayp
gelenek
gıybet
günah
:Özveri.
:Ramazan ayı içinde verilmesi dince buyrulan,
miktarı belirli sadaka.
G
:Gizli olan, göze görünmeyen.
:
Bir toplumda, eskiden
kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa İletilen,
kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre.
:Çekiştirme, yerme, kötüleme.
:Dinî bakımdan suç sayılan iş veya davranış.
H
hac
:
İslâmın beş şartından
biri olan, Müslümanlarca
zilhicce ayında Mekke’de
bulunan Kabe’yi ziyaret
ve tavaf töreni.
:Hristiyanlığın sembolü
haç
sayılan ve birbirini dikey
olarak kesen iki çizgiden
oluşan biçim, istavroz,
salip.
Hacerülesvet:Kâbe’nin bir köşesinde
yer alan ve tavafın başlangıç noktası kabul edilen siyah taş.
hadis
:
1. Hz. Muhammed’in
F
(s.a.v.) söz ve davranışla:Müslümanlıkta özür olrı. 2. Bu davranışları incemadıkça yapılması zoleyen bilim.
runlu, yapılmaması gühaham
:Yahudi din adamı.
nah sayılan.
hanif
haram
haya
hayırsever
helal
hicret
hoşgörü
hurafe
Hz.
ibadet
iblis
:İslamiyet’ten
önce
Arabistan’da putlara tapmayıp Hz. İbrahim’in dini
üzerine bulunanlara verilen ad.
:
Dinî bakımdan yasak
olan, helal karşıtı.
:Utanma duygusu, utanç,
utanma, sıkılma.
:Yoksullara, düşkünlere,
iyilik ve yardım etmesini
seven, iyiliksever, yardımsever.
:Dinin kurallarına aykırı
olmayan, dinî bakımdan
yasaklanmamış olan, haram karşıtı.
:İslam
takviminde tarih başı sayılan
Hz.
Muhammed’in
Mekke’den Medine’ye
göç etmesi.
:Her şeyi anlayışla karşılayarak olabildiği kadar
hoş görme durumu, müsamaha, tolerans.
:
Dine sonradan girmiş
yanlış, batıl inanç,
:Genellikle peygamberler
ve büyük zatlar için kullanılan saygı ifadesidir,
“kıymetli, saygıdeğer”
anlamındadır. “Hazreti”
olarak okunur.
iftira
ihlas
ihsan
imam
iman
inanç
irade
itaat
Kabe
kıssa
kıyamet
kibir
kulluk
İ
kültür
:Allah’ın buyruklarını yerine getirme, Allah’a yönelen saygı davranışı,
:Şeytan.
lütuf
:Bir kimseye kasıtlı ve asılsız suç yükleme.
:
Yürekten bağlılık. İbadetlerdeki içtenlik.
:İyilik etme, iyi davranma.
:Cemaate namaz kıldıran
kimse.
:1. Dinin ortaya koyduğu
dogmalara inanma, din
inancı, kutsal inanç. 2.
İslâm dinine inanma.
:Bir düşünceye gönülden
bağlı bulunma. İman.
:Bir şeyi yapıp yapmamaya karar verme gücü.
:
Söz dinleme, boyun
eğme, buyruğa uyma.
K-L
:Mekke’de bulunan, Müslümanlarca ziyaret ve tavaf edilen kutsal yer.
:Hikâye, fıkra. Anlatılan
bir olaydan alınacak
ders, kıssadan hisse almak.
:Dünyanın sonu ve bütün
ölülerin dirilerek mahşerde toplanacağı zaman, kıyamet günü.
:Kendini beğenme, büyüklenme.
:Kul olma durumu, ubudiyet,
:Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde oluşturulan bütün maddi ve
manevi değerler,
:İyilik, yardım, ihsan.
165
M-N
mabet
:Tapınak, ibadet yeri, ibadethane.
maddî
:Madde ile ilgili, maddesel. Paraya, mala çok
önem veren.
manevî
:Görülmeyen, duyularla
sezilebilen, soyut, tinsel.
mazlum
:Zulüm görmüş. Haksızlığa uğramış,
meal
:
1.Tercüme 2. Kur’an’ın
başka dillere tercümesi.
merhamet :Bir başka canlının karşılaştığı kötü durumdan
dolayı duyulan üzüntü,
acıma,
mezhep
:Bir dinin görüş, yorum ve
anlayış ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından her biri.
misyoner
:Bir dini, özellikle Hristiyanlığı yaymakla görevli
kimse.
mucize
:Peygamberlerin kendilerine inanmayan insanlara peygamberliklerini
ispat etmek amacıyla
Allah’ın iznine bağlı olarak gösterdikleri olağanüstü olaylar.
muhacir
:Hz. Muhammed’e uyarak
Mekke’den Medine’ye
göç eden.
mukabele :
Toplu yerlerde yüksek
sesle hatim okunurken
Kur’an okumasını bilenlerin gözleriyle Kur’an’ı
takı p etmesi, bilmeyenlerin dinlemesi.
mukaddes :Kutsal.
166
mümin
münafık
müşrik
mütevazı
nafile
Nebi
nimet
öğüt
:İnanan, inançlı, İmanlı,
mutekit. Müslüman.
:Dinî kurallara inanmadığı hâlde inanmış gibi görünen.
:Allah’a ortak koşan kimse.
:Alçak gönüllü.
:Fazladan kılınan (namaz
veya tutulan oruç).
:Peygamber (kendisine
yeni bir kitap gönderilmeyen peygamber)
:İyilik, lütuf, ihsan. Yaşamak için gerekli her şey.
Yararlanılan imkân.
Ö
:
Bir kimseye yapması
veya yapmaması gereken şeyler İçin söylenen
söz, nasihat,
P
:Hristiyan din adamı, pepapaz
der,
peygamber :
İnsanlara Allah’ın buyruklarını bildiren, onları
dine çağıran kimse, elçi,
resul, nebi.
Rab
:Eğiten, koruyan anlamına gelen Allah’ın isimlerinden biri.
Rahim
:Koruyan, acıyan, merhamet eden. Ahirette sadece müminlere acıyan.
Allah.
Rahman :Herkese, her canlıya
merhamet eden (Allah).
rahmet
:Birinin suçunu bağışlama, yarlıgama, merhamet etme.
reenkarnasyon: Ruh göçü, tenasüh.
resul
:
İnsanlara Allah’ın buyruklarını bildiren, onları
dine çağıran kimse, elçi,
peygamber.
rızık
:Yiyecek, içecek şey, azık.
Allah’ın herkese verdiğine inanılan nimet,
rivayet
:Bir olay, bir haber veya
sözü nakletme,
sa’y
sabır
sadaka
sahabe
salih amel
sevap
sıdk
sinagog
:
Yahudilerin ibadet etmek için toplandıkları
yer, havra.
sorumluluk :Kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir
olayın sonuçlarım üstlenmesi, mesuliyet.
sure
:Kur’an’ın yüz on dört bölümünden her biri.
şahitlik
:Tanıklık etmek.
şefkat
:
Acıyarak ve koruyarak
sevme, sevecenlik,
şehit
: Kutsal bir ülkü veya inanç
uğrunda ölen kimse.
S-Ş
:Allah’a duyulan minneti
:Hac İbadeti sırasında şükür
dile getirme,
Safa ile Merve tepeleri
şükretmek :Allah’a minnet duygusuarasında gidip gelme,
nu sunmak.
:Acı, yoksulluk gibi üzücü
durumlar karşısında ses
T
çıkarmadan onların geçmesini bekleme erdemi, takva
:Allah’tan korkma. Dinin
yasak ettiği şeylerden
:Yoksullara yardım olarak
sakınıp buyurduklarını
karşılıksız verilen şey. sayerine getirme,
dakat:
içten bağlılık, sağlam, güçlü dost- tavaf
:İslam dininde hac sıraluk,
sında Kabe’nin çevresini
yedi kez dolaşma,
:Hz. Muhammed’i görmüş
ve onun sohbetinde bu- tebliğ
:
insanları dine davet
lunmuş Müslümanlar,Hz.
etme. Bildirme, haber
Muhammed’in arkadaşverme,
ları.
tevekkül
:Herhangi bir işte elinden
:1. İyi ve güzel iş : 2. Şartgeleni yapıp daha sonralarına uygun olarak Allah
sını Allah’a bırakma,
rızası için yapılan ibadet. tevhit
:Allah’ın birliğine İnanma,
:Hayırlı bir davranış karbir sayma, bir olarak bakşısında Allah tarafından
ma.
verilecek olan Ödül.
tövbe
:İşlediği bir günah veya
:Doğruluk, gerçeklik.
suçtan pişman olarak bir
167
daha yapmamaya karar
verme,
umre
ümmet
U-Ü
:Hac mevsimi dışında
Kabe’yi ve Mekke’nin
öbür kutsal yerlerini ziyaret etme.
:Hz. Muhammed’e inanarak onun yaptıklarını ve
söylediklerini uygulayarak çevresinde toplanan
Müslümanların tümü.
V
vahiy
:Bir buyruk veya düşüncenin Allah tarafından
peygamberlere bildirilmesi.
vahiy kâtibi :Allah tarafından gönderilen buyrukları yazan
kimse. Peygamberimize gelen vahiyleri, onun
emri ile yazan sahabelere verilen isim.
vakfe
:Duruş, durma.
vesvese
:Kuruntu.
yalan
yermek
yetim
yoksul
168
Y
:Aldatmak amacıyla bilerek ve gerçeğe aykırı olarak söylenen söz, kıtır,
:Birinin veya bir şeyin kusurlarını ortaya koymak,
hicvetmek.
:Babası ölmüş olan (çocuk), babasız,
:Geçinmekte çok sıkıntı
çeken (kimse, toplum,
ülke), yoksul, fakir,
yükümlü
zekât
zengin
zulüm
:Bir işi yapmakla görevli
olan.
Z
:Müslümanlıkta, zenginlerin sahip olduğu mal
ve paranın belli bir kısmının dağıtılmasını öngören İslam’ın beş şartından biri.
:Parası, malı çok olan, varlıklı.
:Güçlü bir kimsenin yasaya, veya vicdana aykırı
olarak başkasını uğrattığı kötü durum, kaygı,
acımasızlık, haksızlık, eziyet, cefa.
KAYNAKÇA
Akyüz, Vecdi, Mukayeseli İbadetler İlmihâli, İz Yayıncılık, İstanbul, 2006.
Atatürk Düşüncesinde Din ve Lâiklik, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999.
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, Literatürk Yayınları, 2010.
Canan, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi (Kütüb-i Sitte), Akçağ, İstanbul, 1993.
Cilacı, Osman, Günümüz Dünya Dinleri, Beyan yayınları, 1995.
Çakan, İ. Lütfi, Hurafeler ve Batıl İnanışlar, Rağbet Yayınları, İstanbul, 1998.
Ece, Hüseyin K. İslam’ın Temel Kavramları, Beyan Yayınları, İstanbul, 2000.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, Birleşik Yayıncılık, İstanbul,1999
Heyet, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
Heyet, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmen Kılavuz Kitabı 8.Sınıf, Millî Eğitim Ba
sımevi, Ankara, 2011.
İmam Nevevi, Riyazü’s Salih’in Tercümesi, çev. Abdullah Feyzi Kocaer, Esra Yayınları, Konya,
2010.
İslam İlmihâli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2000.
İslam Ansiklopedisi (Heyet), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1988-2011.
İslâm’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği, TDV Yayınları, Ankara 1995.
Kahraman, Ahmet, Mukayeseli Dinler Tarihi, Marifet Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1999.
Kandehlevi, M.Yusuf, Hayatü’s Sahabe, Divan Yayınları, İstanbul, 1991.
Kılıç, Recep, Hz. Peygamberin Hayatından Davranış Modelleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın
lan, Ankara 2000.
Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2000.
Küçük, A. Rahman, Tümer, Günay, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1997.
Meb Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, İstanbul 2000.
Müslim, Sahih-i Müslim, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
Özarslan, Selim, İslamda Ölüm ve Diriliş Öğretisi, Kitap Dünyası, Konya, 2001.
Palazoğlu, Ahmet Bekir, Atatürk’ün Eğitim ile İlgili Düşünceleri, MEB Yayınları, Ankara 1999.
Suruç, Salih, Peygamberimizin Hayatı, Nesil Yayınlar, İstanbul, 1997.
Şark, Asım, Güzel Ahlak Sahibi Olmak, Işık Yayınlar, İzmir, 2010.
Tirmizi, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1983.
169
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2005.
Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.2007.
Yazıcı, Seyfettin, Temel Dinî Bilgiler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.2005.
Yazım Kılavuzu, TDK, Ankara, 2005.
İNTERNET ADRESLERİ
www.ilim rehberi.com.tr
www.rahmetpınarı.com
www.diyanet. gov.tr
www.tdk.gov.tr
www.yesilay.org .tr.
170
GÜNEY KIBRIS
RUM YÖNET‹M‹
NÖC: Nahcivan Özerk Cumhuriyeti
(Azerbaycan)
İl merkezleri
Başkent (Ankara)
N
)
RB .Ö
AY .C
CA
N
ZE
(A

din kültürü ve ahlak bilgisi 8

Transkript

Benzer belgeler

Sınır Tanımayan Aşk / Ela Surûr 1. Dolup taştı, eridi

sizi kazanmak için hayatımı harcadım siz beni niye kazanmıyorsunuz?

nefsin cimriliğinden sakınmak

8. SINIF I. DÖNEM ORTAK SINAVI

peygamberler - Tokyo Camii

Avrupa`da Genç Olmak

Bursa Müftülüğü

PDF ( 9 ) - International journal of Science Culture and Sport