Temel İşletmeciliğe Giriş

Temel
İşletmeciliğe
Giriş
Prof. Dr. Canan Çetin
5. Baskı
İstanbul-2015
Yay›n No
: 3286
İşletme-Ekonomi Dizisi : 737
1. Bask› – Kasım 2012– ‹STANBUL
2. Bask› – Mart 2013 – ‹STANBUL
3. Bask› – Ekim 2013 – ‹STANBUL
4. Bask› – Eylül 2014 – ‹STANBUL
5. Bask› – Eylül 2015 – ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 429 - 3
Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m
Da­€›­t›m A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­
ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­
€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî
ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: Beta Bas›m A.fi.
Bask› - Cilt
:
Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti.
(Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi
8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/İSTANBUL
0212 565 01 22 - 0212 565 02 55
Kapak Tasar›m : Gökhan Ayrancı
Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No. 16136)
Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11
Ca€alo€lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ
Bu baskıda dersi okutan hocalardan, öğrencilerden gelen geri bildirimler sonucunda;
yönetici rolleri, işletmede başarı ölçütleri, kamu iktisadi teşebbüsleri, kâr amaçlı olan
ve olmayan örgütler, işletmeler arası birleşmeler, satınalmalar, ülkeler arası ticaret,
kapasite seçimleri, bölümlendirme türleri, stok kontrol sistemleri, yeni ürün geliştirme, muhasebe ve finans denetimi, işletme etiği gibi küçük ilavelere yer verilmiştir.
Muhasebe kısmı yeniden gözden geçirilmiştir.
Kitap türkçe açısından tümüyle bir kez daha değerlendirilmiştir. Bu konuda Mustafa
Kesgin’e teşekkür ediyorum.
Sayın Prof. Dr. Serdar Pirtini’ye, Sayın Ar. Gör. Yasin Cebeci’ye, önceki baskıda teşekkür etmeyi atladığım, ricalarımı kırmayan fakültemiz muhasebe-finansman, pazarlama bölümü hoca ve araştırma görevlilerine çok teşekkür ediyorum. Kitabın ilk
daktilo işlemini gerçekleştiren sayın Gülbeniz Akduman’a, varlığı ile destek olan Sayın
Ali İhsan Yılmaz’a da çok teşekkür ediyorum.
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. sahibi Sayın Seyhan Satar Bey’e ve Beta çalışanlarına;
ayrıca, özeni, dikkati ve sabrı ile kitabı baskıya hazırlayan, tashihlerini gerçekleştiren
Sayın Gökhan Ayrancı Bey’e ne kadar teşekkür etsem azdır. Sayın Gülgonca Çarpık’a
ve Cenker Tanırcan’a da gayretlerinden dolayı teşekkür ediyorum.
Yararlı olması dileklerimle.
Canan ÇETİN
Marmara Üniversitesi
[email protected]
v
İçindekiler
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ KISIM
İŞLETME İLE İLİŞKİLİ KONULAR
BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETME BİLİMİ ve İŞLETMEYİ TANIYALIM................. 3
1. İŞLETME ve İLİŞKİLİ KAVRAMLAR....................................................................... 5
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Örgüt Kavramı................................................................................................... 5
İşletme Kavramı ve İşletmenin Amaçları............................................................. 5
Girişim Kavramı................................................................................................. 7
Girişimci ve Yönetici Kavramları......................................................................... 7
1.4.1.Girişimci................................................................................................. 7
1.4.2. Yönetici ve Yönetici Rolleri...................................................................... 7
1.4.2.1. Yönetici...................................................................................... 8
1.4.2.2. Yönetici Rolleri.......................................................................... 8
1.4.3.Çalışanlar................................................................................................ 9
1.5. İşletme Yönetimi............................................................................................... 10
1.6. İşletmelerde Başarı Ölçütleri............................................................................. 10
1.7. İşletme ve Çevresi............................................................................................. 13
1.7.1. Genel Çevre.......................................................................................... 14
1.7.2. İş, Sektörel Çevre.................................................................................. 15
1.7.3. Çevresel Belirsizlikler ve İşletme............................................................ 17
1.8. İşletmenin Diğer Bilim Dalları İle İlişkisi.......................................................... 17
1.8.1. Ekonomi Bilimi ile İlişkiler................................................................... 18
1.8.2. Davranış Bilimleri ile İlişkiler................................................................ 18
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
vi
1.8.3. Hukuk Bilimi ile İlişkiler....................................................................... 19
1.8.4. Matematik ve İstatistik ile İlişkisi.......................................................... 20
1.8.5. Bilgi Sistemleri ile İlişkileri.................................................................... 20
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................... 25
İKİNCİ BÖLÜM: İŞLETME TÜRLERİ.................................................................. 25
1. İŞLETME TÜRLERİ................................................................................................. 29
1.1. Üretilen Mal ve Hizmet Çeşidine Göre İşletmeler............................................. 31
1.1.1. Endüstri İşletmeleri............................................................................... 31
1.1.2. Ticaret İşletmeleri................................................................................. 31
1.1.3. Hizmet İşletmeleri................................................................................ 31
1.2. Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler............................................... 32
1.2.1. Özel İşletmeler...................................................................................... 32
1.2.2. Kamu İşletmeleri................................................................................... 33
1.2.2.1. Kamu İktisadi Teşebbüsleri..................................................... 33
1.2.2.1.1. İktisadi Devlet Teşekkülleri.................................. 33
1.2.2.1.2. Kamu İktisadi Kuruluşları.................................... 34
1.2.3.
1.2.4.
1.2.2.2. Yerel Yönetim İşletmeleri........................................................ 34
1.2.2.3. Katma Bütçeli İşletmeler........................................................ 35
1.2.2.4. Döner Sermayeli İşletmeler.................................................... 35
Karma İşletmeler................................................................................... 35
Yabancı Sermayeli İşletmeler................................................................. 35
1.2.4.1. 6224 Sayılı Yasaya Göre Kurulan İşletmeler............................ 35
1.2.4.2. Petrol Yasasına Göre Kurulan İşletmeler................................. 35
1.2.4.3. Uluslararası Anlaşmalarla Kurulan İşletmeler.......................... 36
1.3. Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler.................................................................... 36
1.3.1. Tek Kişi İşletmeleri............................................................................... 36
1.3.2. Ortaklıklar (Şirketler)........................................................................... 37
1.3.2.1. Adi Ortaklıklar (Şirketler)...................................................... 37
1.3.2.2. Ticaret Ortaklıkları (Şirketleri)............................................... 37
1.3.2.2.1. Şahıs Şirketleri..................................................... 37
1.3.2.2.1.1. Komandit Şirket.............................. 38
1.3.2.2.1.2. Kollektif Şirket................................ 38
1.3.2.2.2. Sermaye Şirketleri................................................ 38
vii
İçindekiler
1.3.2.2.2.1.
1.3.2.2.2.2.
1.3.2.2.2.3.
Anonim Şirket................................. 38
Limited Şirket.................................. 42
Sermayesi Paylara Bölünmüş
Komandit Şirket.............................. 45
1.3.3.Kooperatifler......................................................................................... 46
1.4.
Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler................................................................... 46
1.4.1. Ulusal İşletmeler................................................................................... 47
1.4.2. Uluslararası İşletmeler........................................................................... 47
1.4.3. Çokuluslu İşletmeler............................................................................. 47
1.4.4. Küresel İşletmeler.................................................................................. 47
1.5. İşletmelerarası Anlaşmalara Göre İşletmeler....................................................... 47
1.6. Kâr Amaçlı ve Kâr Amaçlı Olmayan İşletmeler................................................. 48
1.7. İşletmelerarası Birleşme, Satınalma ve İşbirlikleri............................................... 48
1.7.1. Stratejik İşbirlikleri............................................................................... 50
1.7.2. Holding İşletmeler................................................................................ 50
1.8. Büyüklüklerine (Ölçeğe) Göre İşletmelerin Sınıflandırılması............................. 50
1.9. Küreselleşen Dünyada Ülkelerarası Ticaret ve İşletmeler.................................... 53
1.9.1.
1.9.2.
1.9.3.
1.9.4.
İthalat ve İhracatta Teslim Şekilleri........................................................ 55
İthalat ve İhracatta Ödeme Şekilleri...................................................... 55
Ekonomik ve Politik Temelli Bütünleşmeler.......................................... 56
Küreselleşen Dünya’da Türkiye’deki Özel Sektörün Dünü ve
Bugünü................................................................................................. 57
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................... 63
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMELERİN KURULUŞU........................................... 65
1. İŞLETMELERİN KURULUŞU................................................................................ 67
1.1. İşletme Kurma Fikri.......................................................................................... 67
1.2. En Uygun (Optimal) Kuruluş Yeri.................................................................... 68
1.3. İşletmenin Kuruluş Nedenleri........................................................................... 68
1.3.1.Miras.................................................................................................... 68
1.3.2. Bağımsız İş Yapma İsteği....................................................................... 68
1.3.3. Kazanç Sağlama İsteği........................................................................... 69
1.3.4. Toplumsal İtibar Sağlamak.................................................................... 69
1.3.5. Başka Fırsatların Yokluğu...................................................................... 69
1.3.6. Bir Düşünce veya Bir Misyonu Gerçekleştirme İsteği............................ 69
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
viii
1.4.
Kuruluş Yeri Etmenleri...................................................................................... 69
1.4.1.Taşıma.................................................................................................. 70
1.4.2.Hammadde........................................................................................... 70
1.4.3. Pazar Alanı............................................................................................ 71
1.4.4. İş Gücü................................................................................................. 71
1.4.5. Su ve Su Kaynakları.............................................................................. 72
1.4.6. İklim Koşulları...................................................................................... 72
1.4.7. Sosyal ve Kültürel Koşullar.................................................................... 73
1.4.8. Şehir ve Bölge Yöneticilerinin Davranışları............................................ 73
1.4.9. Vergi, Resim ve Harçlar ile Teşvik Önlemleri......................................... 73
1.4.10.Enerji Kaynakları.................................................................................. 73
1.4.11.İşletme Dışı Artırımlar (Tasarruflar)...................................................... 74
1.5. İşletmenin Kuruluş Analizi ve Plânlama Çalışmaları.......................................... 74
1.5.1.
1.5.2.
Ön Proje............................................................................................... 75
Ekonomik Etüt..................................................................................... 76
1.5.2.1. Piyasa Araştırması ve Talep Tahmini....................................... 77
1.5.2.2. Büyüklük ve Kapasite Seçimi.................................................. 78
1.5.3. Teknik Etüt........................................................................................... 80
1.5.4. Finansal Etüt........................................................................................ 81
1.5.5. Hukuksal Etüt...................................................................................... 82
1.5.6. Değerlendirme ve Yatırım Kararları....................................................... 82
1.5.7. Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi.................................................. 83
1.5.8. Kesin Proje............................................................................................ 84
1.5.9. Projenin Uygulanması........................................................................... 84
1.5.10.İşletme (Üretime Geçiş) Aşaması........................................................... 84
1.6. Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemlerinden
“Maliyetleri Karşılaştırma Yöntemi”.................................................................. 84
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................... 88
İKİNCİ KISIM
İŞLETMENİN İŞLEVLERİ
BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETMENİN TEMEL İŞLEVİ: YÖNETİM...................... 93
1. KONU İLE İLGİLİ TE­MEL KAV­RAM­LAR............................................................. 95
1.1.Yönetim............................................................................................................ 95
İçindekiler
ix
1.2.Yönetici............................................................................................................. 95
1.3. Yö­ne­ti­ci Be­ce­ri­le­ri............................................................................................. 97
2. YÖ­NE­TİM Bİ­Lİ­Mİ­NİN DO­ĞU­ŞU ve TA­RİH­SEL GE­LİŞİMİ............................... 98
2.1. Bilimsel Yönetim Öncesi Dönem...................................................................... 98
2.2. Klâsik (Geleneksel) Yönetim Teorisi................................................................ 101
2.2.1. Bi­lim­sel Yö­ne­tim Yak­la­şı­mı................................................................. 102
2.2.2. Yö­ne­tim Sü­re­ci Yak­la­şı­mı.................................................................... 103
2.3.3. Bü­rok­ra­si Yak­la­şı­mı............................................................................. 105
2.3. Neoklasik (Davranışsal) Yönetim Teorisi......................................................... 105
2.4. Modern (Çağdaş) Yönetim Teorisi................................................................... 108
2.4.1. Sis­tem Yak­la­şı­mı................................................................................. 108
2.4.2. Du­rum­sal­lık (Ko­şul­sal­lık) Yak­la­şı­mı.................................................... 109
2.5. Modern Sonrası Çağdaş ve Güncel Kavramlar, Yaklaşımlar ve Uygulamalar.... 110
2.5.1. Or­ga­ni­zas­yon­lar­da Çev­re­ye Uyum (Adap­tas­yon) Yak­la­şım­la­rı............. 111
2.5.2. Çağdaş ve Güncel Kavramlar, Yaklaşımlar ve Uygulamalar.................. 112
3. YÖNETİMİN İŞLEVLERİ (FONKSİYONLARI).................................................. 113
3.1. Plânlama işlevi................................................................................................ 113
3.1.1. Plan Türleri......................................................................................... 113
3.1.2. Plân­la­ma Sü­re­ci.................................................................................. 114
3.1.3. Karar Verme........................................................................................ 115
3.2. Organize Etme (Örgütleme) işlevi................................................................... 119
3.2.1. Organizasyon Yapıları......................................................................... 120
3.2.2.Biçimselleşme..................................................................................... 122
3.2.3. Yetki Devri.......................................................................................... 122
3.2.4. Bölümlendirme Türleri....................................................................... 124
3.3. Yürütme İşlevi................................................................................................. 125
3.4. Koordinasyon (Eşgüdümleme) İşlevi............................................................... 127
3.5. Kontrol İşlevi.................................................................................................. 128
4. YÖNETİM KAVRAMIYLA İLGİLİ DİĞER İŞLEVLER: İLETİŞİM
MOTİVASYON VE LİDERLİK.............................................................................. 129
4.1.İletişim........................................................................................................... 129
4.1.1. İletişimin Fonksiyonları...................................................................... 129
4.1.2. İletişimin Yönü................................................................................... 130
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
x
4.1.2.1. Yukarıdan Aşağıya Doğru İletişim........................................ 130
4.1.2.2. Aşağıdan Yukarıya Doğru İletişim........................................ 130
4.1.2.3. Yatay İletişim....................................................................... 130
4.1.3. Kişiler Arası İletişim............................................................................ 131
4.1.4. Örgütsel İletişim................................................................................. 131
Mo­ti­vas­yo­n..................................................................................................... 134
4.2.
4.2.1. Mo­ti­vas­yo­nun Ta­rih­sel Ge­lişi­mi.......................................................... 135
4.2.2. Mo­ti­vas­yo­nun Ta­nı­mı......................................................................... 136
4.3.Liderlik........................................................................................................... 139
4.3.1. Liderlik Tanımı................................................................................... 140
4.3.2. Li­der­lik Te­ori­le­ri................................................................................. 140
4.3.2.1. Özel­lik ve Ni­te­lik Te­ori­le­ri................................................... 141
4.3.2.2. Dav­ra­nış Te­ori­le­ri................................................................. 141
4.3.2.3. Du­rum­sal­lık Te­ori­le­ri........................................................... 143
4.4. İşletmelerde Motivasyonun Rolü..................................................................... 147
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................. 153
İKİNCİ BÖLÜM: ÜRETİM YÖNETİMİ...............................................................159
1. ÜRETİM YÖNETİMİ............................................................................................. 161
1.1. Üretim Sistem ve Stratejileri............................................................................ 161
1.2. Üretim Planlama............................................................................................. 163
1.2.1. Uzun Dönemli Üretim Planları........................................................... 163
1.2.2. Orta Dönemli Üretim Planları............................................................ 164
1.2.3. Kısa Dönemli Üretim Planları............................................................. 164
Üretim Yönetiminde Teknoloji Seçimi............................................................. 164
İş Yeri Düzenleme........................................................................................... 165
Lojistik Yönetimi............................................................................................. 167
Stok Yönetimi................................................................................................. 168
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.6.1.
1.6.2.
1.6.3.
1.6.4.
Stokların Sınıflandırılması................................................................... 170
Stok Kontrol Sistemleri....................................................................... 171
Stok Kontrolünde JIT Prensibi........................................................... 172
Stok Kontrolünde Kanban Yöntemi.................................................... 172
1.7. Proje Yönetimi ve Proje Değerlendirme ve
Gözden Geçirme Tekniği-PERT...................................................................... 173
xi
İçindekiler
1.8. Bir Üretim Faaliyeti: Materyal Gereksinimleri Planlaması (MGP)................... 174
1.9. Global Üretim Stratejileri................................................................................ 175
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................. 177
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: PAZARLAMA YÖNETİMİ................................................. 179
1.PAZARLAMA.......................................................................................................... 181
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Pazarlama Anlayışının Tarihsel Gelişimi.......................................................... 182
Pazarlama Planlaması...................................................................................... 183
Pazarlama Araştırması..................................................................................... 185
Pazarlama Araştırmaları Süreci........................................................................ 186
2. PAZARLAR VE ALICILAR..................................................................................... 187
2.1. Tüketici Pazarları ve Bölümlendirmesi............................................................ 188
2.1.1.
2.1.2.
2.1.3.
Tüketici Davranışları........................................................................... 190
Tüketici Davranışlarını Etkileyen Psikolojik ve Sosyokültürel
Faktörler............................................................................................. 190
Tüketicinin Satın Alma Karar Süreci................................................... 191
2.2. Endüstriyel Pazarlar (Örgütsel Pazarlar).......................................................... 192
3. PAZARLAMA KARMASI........................................................................................ 193
3.1. Ürün: Mal veya Hizmet.................................................................................. 194
3.1.1.
3.1.2.
3.1.3.
3.1.4.
3.1.5.
Fiyat Ka­rar­la­rı................................................................................................. 200
3.2.
Ürün Yaşam Döngüsü......................................................................... 195
Yeni Ürün Geliştirme.......................................................................... 196
Yeni Ürün Geliştirme Aşamaları.......................................................... 197
Markalama ve Ürünlerin Tanıtılması................................................... 198
Hizmetler ve Stratejileri...................................................................... 199
3.2.1. Arz ve Ta­lep: Fi­yat Me­ka­niz­ma­sı......................................................... 200
3.2.2. Pi­ya­sa Den­ge­si ve Pi­ya­sa­lar.................................................................. 203
3.2.2.1. Tam Re­ka­bet Pi­ya­sa­sı........................................................... 203
3.2.2.2. Mo­no­pol Pi­ya­sa­sı................................................................. 204
3.2.2.3. Ek­sik Re­ka­bet Pi­ya­sa­la­rı....................................................... 206
3.2.2.3.1. Mo­no­pol­cü (Mo­no­pol­lü) Re­ka­bet Pi­ya­sa­la­rı...... 206
3.2.2.3.2. Oli­go­pol Pi­ya­sa­la­rı............................................. 207
3.2.2.3.3. Düapol Pi­ya­sa­la­rı............................................... 208
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
xii
3.2.3. Öl­çek Eko­no­mi­le­ri.............................................................................. 208
3.4.3.1.
3.4.3.2.
3.2.4.
3.2.5.
3.2.6.
3.2.7.
İş­let­me­nin Üre­tim Fonk­si­yo­nu­na iliş­kin
Öl­çek Eko­no­mi­le­ri............................................................... 209
Di­ğer İş­let­me­ci­lik Fonk­si­yon­la­rı­na İliş­kin
Öl­çek Eko­no­mi­le­ri............................................................... 209
Fi­yat­la­ndırma Amaç­la­rı....................................................................... 212
Fi­yat­la­ndırma Stra­te­ji­le­ri..................................................................... 213
Fi­yat­lan­dır­ma Yön­tem­le­ri.................................................................... 215
Fi­yat Po­li­ti­ka­la­rı.................................................................................. 216
3.3. Bütünleşik Pazarlama İletişimi (Tutundurma)..................................................220
3.3.1.
3.3.2.
3.3.3.
3.3.4.
Etkili Bir Tutundurma Karması Geliştirmek....................................... 220
Bütünleşik Pazarlama İletişimi Stratejileri............................................ 221
Bütünleşik Pazarlama İletişimi Karması............................................... 222
Kişisel Satış......................................................................................... 222
3.3.4.1. Kişisel Satış Görevleri........................................................... 223
3.3.4.2. Kişisel Satış Süreci................................................................ 223
3.3.5.Reklam............................................................................................... 224
3.3.6. Satış Promosyonları............................................................................. 225
3.3.7. Halkla İlişkiler..................................................................................... 225
3.4.Dağıtım.......................................................................................................... 226
3.4.1.
3.4.2.
3.4.3.
3.4.4.
Dağıtım Kanalları............................................................................... 226
Dağıtım Türleri................................................................................... 227
Dağıtım Kanalının Seçimi ve Seçimi Etkileyen Faktörler..................... 228
Fiziksel Dağıtım.................................................................................. 228
4. DİJİTAL PAZARLAMA........................................................................................... 229
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................. 237
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: MUHASEBE.................................................................. 241
1. TEMEL KAVRAMLAR ve MUHASEBENİN TEKNİK YAPISI............................ 243
1.1. Muhasebenin Tanımı...................................................................................... 243
1.2. Muhasebenin Kapsamı ve Muhasebe Bilgileri.................................................. 245
2. FİNANSAL MUHASEBE........................................................................................ 246
2.1. Temel Finansal Tablolar.................................................................................. 249
İçindekiler
xiii
2.1.1.Bilanço............................................................................................... 249
2.1.2. Gelir Tablosu...................................................................................... 251
3. FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ......................................................................... 251
3.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi Yöntemi.......................................................... 251
3.2. Dikey Yüzde Analizi Yöntemi.......................................................................... 252
3.3. Eğilim Yüzdeleri Analizi Yöntemi.................................................................... 252
3.4. Finansal Oranlar............................................................................................. 252
3.4.1. Likidite Oranları................................................................................. 253
3.4.2. Finansal Yapı Oranları........................................................................ 253
3.4.3. Kârlılık Oranı..................................................................................... 254
3.4.4. Faaliyet Oranları................................................................................. 254
4. MALİYET MUHASEBESİ...................................................................................... 255
4.1. Maliyet, Gider ve Harcama Kavramları........................................................... 255
4.2. Maliyet Yöntemleri.......................................................................................... 256
4.3. Enflasyon Muhasebesi..................................................................................... 256
5. YÖNETİM MUHASEBESİ..................................................................................... 257
6. MUHASEBE ve FİNANS DENETİMİ................................................................... 259
Ek Uygulama: Temel Finansal Tablo ve Oranlarla ilgili bir örnek
şirket incelemesi........................................................................................................ 260
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................. 271
BEŞİNCİ BÖLÜM: FİNANS YÖNETİMİ............................................................. 273
1. FİNANS YÖNETİMİ............................................................................................... 275
1.1. Çalışma Sermayesi.......................................................................................... 276
1.2. Nakit Bütçesi.................................................................................................. 278
1.3. Finans Fon Kaynakları.................................................................................... 279
1.3.1. Satıcı Kredileri.................................................................................... 279
1.3.2. Banka Kredileri................................................................................... 280
1.3.3. Finansman Bonosu............................................................................. 280
1.3.4.Factoring............................................................................................. 281
1.3.5. Hisse Senedi....................................................................................... 282
1.3.6.Tahviller.............................................................................................. 282
1.3.7.Leasing............................................................................................... 282
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
xiv
1.4. Finansal Sistemin Yapısı ve Finansal Piyasaların İşleyişi................................... 283
1.5. Değere Dayalı Yönetim................................................................................... 288
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................. 291
ALTINCI BÖLÜM: İN­SAN KAY­NAK­LA­RI YÖNETİMİ................................... 293
1. İN­SAN KAY­NAK­LA­RI............................................................................................ 295
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
İnsan Kaynakları Yönetiminin Önemi............................................................. 295
İnsan Kaynakları Yönetimi İlkeleri.................................................................. 296
Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi................................................................ 297
İnsan Kaynakları Yönetiminin Amaçları.......................................................... 301
2. İN­SAN KAY­NAK­LA­RI BÖ­LÜ­MÜ­NÜN KO­NUM­LAN­DI­RIL­MA­SI................... 302
2.1. İnsan Kaynakları Departmanı ve Yetki İlişkisi................................................. 302
2.2. İnsan Kaynakları Yöneticisi ve Rolleri.............................................................. 302
3. İN­SAN KAY­NAK­LA­RI YÖ­NE­Tİ­MİNİ ETKİLEYEN ÇEVRE FAKTÖRLERİ..... 304
4. İŞ ANA­Lİ­Zİ VE İŞ TA­SA­RI­MI................................................................................ 305
4.1. İş Analizinin Amaçları..................................................................................... 306
4.2. İş Tanımının Unsurları.................................................................................... 307
4.3. İş Tasarımı Yaklaşımları................................................................................... 307
5. İN­SAN KAY­NAK­LA­RI PLÂN­LA­MA­SI ................................................................. 309
6. ÇA­LI­ŞAN BUL­MA, SEÇ­ME VE YER­LEŞ­TİR­ME................................................. 312
7. EĞİ­TİM ve GE­LİŞ­TİR­ME...................................................................................... 315
8. KA­Rİ­YER YÖ­NE­Tİ­Mİ VE PLÂN­LA­MA­SI............................................................ 320
8.1. Kariyer ile İlgili Bazı Temel Kavramlar............................................................ 322
8.2. Kariyer Yönetimi............................................................................................. 324
8.3. Kariyer Plânlama............................................................................................. 326
9. PER­FOR­MANS DE­ĞER­LEN­DİR­ME­Sİ................................................................ 328
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
Performans Değerlendirmenin Yararları.......................................................... 330
Performans Değerlendirme Yapacak Taraflar.................................................... 330
Performans Değerlendirme Yöntemleri............................................................ 331
Performans Değerlendirmede Yapılan Hatalar................................................. 332
xv
İçindekiler
10. İŞ DE­ĞER­LEN­DİR­ME ve ÜC­RET YÖ­NE­Tİ­Mİ................................................... 333
10.1. İş Değerlendirme Yöntemleri........................................................................... 334
10.2. Ücret Bileşenleri.............................................................................................. 335
10.3. Geniş Band Sistemi......................................................................................... 337
11. SEN­Dİ­KA İLE İLİŞ­Kİ­LER ve TOP­LU PA­ZAR­LIK............................................... 339
12. ÇA­LI­ŞAN SAĞ­LIK ve GÜ­VEN­Lİ­Ğİ....................................................................... 341
13. İN­SAN KAY­NAK­LA­RI BİL­Gİ SİS­TEM­LE­Rİ VE İNSAN KAYNAKLARI
YÖNETİMİNİN DE­ĞER­LEN­Dİ­RİL­ME­Sİ........................................................... 343
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................. 350
ÜÇÜNCÜ KISIM
İŞLETMENİN BÜYÜME GÜDÜLERİ ve
SOSYAL SORUMLULUK
BİRİNCİ BÖLÜM: EKONOMİK BÜYÜME İLE İLGİLİ
GÖSTERGELER........................................................................................................ 355
1. EKONOMİK BÜYÜME ile İLGİLİ GÖSTERGELER.......................................... 357
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.7.
1.8.
Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla, Milli Gelir ve İstihdam............................................ 357
Gayri Safi Yurtiçi Hâsılayı Hesaplama Yöntemleri........................................... 357
Ekonomik Konjoktür Devreleri...................................................................... 360
Enflasyon, İşsizlik ve Beklentiler...................................................................... 361
Finansal Sistemin Analizi: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve
Para Arzı......................................................................................................... 362
Makro Ekonomik Politikalar: Ödemeler Bilançosu ve Cari Açık..................... 362
Cari Açık ve Tasarruf Yatırım İlişkisi............................................................... 363
Çağdaş Bir Ekonomi Politikasının Temel Başlı Amaçları................................. 364
1.8.1. İktisat Politikası ile İşletme Politikası Arasındaki İlişkiler..................... 364
1.8.2. Çağdaş Bir Ekonomi Politikasının Temel Amaçları............................. 364
1.9. Para Politikası................................................................................................. 365
1.10. Maliye Politikasının Analizi............................................................................. 366
1.11. İşverenin-İşgücü İlişkileri Politikasını Etkileyen Bazı Gelişmeler...................... 368
1.11.1.Demokrasi Oyununu Kurallarına Göre Oynama Zorunluluğu............ 368
1.11.2.İşletmenin Yeni Psikolojik, Toplumsal, Siyasal Yönleri......................... 368
1.11.3.Çağdaş Çalışanın Sendikalaşmadan Bekledikleri................................. 368
Yararlanılan Kaynaklar.................................................................................................. 370
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
xvi
İKİNCİ BÖLÜM: SOSYAL SORUMLULUK....................................................... 371
1. İŞLETME ve SOSYAL SORUMLULUK................................................................. 373
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
İşletmenin Sosyal Sorumlulukları.................................................................... 373
İşletmelerde Sorumluluk Türleri...................................................................... 374
İşletmelerde Sosyal Sorumluluk Alanları......................................................... 375
Sosyal Sorumluluğun İşlevleri İle Avantaj ve Dezavantajları............................. 376
2. İŞLETME ETİĞİ ve ETİK KARAR ALMANIN ESASLARI.................................. 377
2.1. İşletme Etiği.................................................................................................... 377
2.2. Etik Karar Almanın Esasları............................................................................ 378
3. İŞ YAŞAMINDA ÖNEMLİ YASALAR.................................................................... 379
4. HUKUK VE İŞLETME........................................................................................... 380
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................. 382
xvii
İçindekiler
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil I-1.1:
Örgüt Türleri........................................................................................ 5
Şekil I-1.2:
İktisadi Malların Özellikleri.................................................................. 6
Şekil I-1.3:
İşletmenin Genel Amaçları................................................................... 6
Şekil I-1.4:
İşletmenin Özel Amaçları..................................................................... 6
Şekil I-1.5:
Yönetici Rolleri..................................................................................... 8
Şekil I-1.6:
Çalışanların Sınıflandırılması.............................................................. 10
Şekil I-1.7:
İşletme Yönetimi Görevleri................................................................. 10
Şekil I-1.8:
Etkenlik Türleri.................................................................................. 12
Şekil I-1.9:
İşletme ve Çevresi............................................................................... 13
Şekil I-1.10:
Genel Çevrenin Boyutları................................................................... 14
Şekil I-1.11:
İş Çevresinin Unsurları....................................................................... 16
Şekil I-1.12:
Bilgi Sistemleri Sınıflandırılması......................................................... 21
Şekil I-1.13:
İşletmenin Diğer Bilim Dalları İle İlişkisi........................................... 22
Şekil I-2.1:
İşletmelerin Sınıflandırılması.............................................................. 29
Şekil I-2.2:
İşletme Türleri.................................................................................... 30
Şekil I-2.3:
Hizmet İşletmelerinin Sınıflandırılması.............................................. 32
Şekil I-2.4:
Kârın İşlevleri..................................................................................... 48
Şekil I-2.5:
İşletmelerin İşbirliği Yapma Nedenleri................................................ 49
Şekil I-2.6:
İşletmelerin Güçlerini Birleştirmesi..................................................... 49
Şekil I-2.7:
Stratejik İşbirlikleri............................................................................. 50
Şekil I-2.8:
Büyüklük Ölçüleri.............................................................................. 51
xviii
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
Şekil I-2.9:
Çalışan Sayısına Göre İşletmelerin Sınıflandırılması............................ 51
Şekil I-2.10:
KOBİ’lerin Sınıflandırılması............................................................... 52
Şekil I-2.11:
KOBİ’lerin Avantaj ve Dezavantajları................................................. 52
Şekil I-2.12:
Büyük İşletmelerin Avantaj ve Dezavantajlar...................................... 53
Şekil I-2.13:
Uluslararası Ticaret Engelleri.............................................................. 54
Şekil I-2.14:
Teslim Şekilleri................................................................................... 55
Şekil I-2.15:
Ödeme Şekilleri.................................................................................. 56
Şekil I-3.1:
İşletmenin Kuruluş Nedenleri............................................................. 68
Şekil I-3.2:
Yapılabilirlik Projesi............................................................................ 75
Şekil I-3.3:
Finansman Kaynakları........................................................................ 82
Şekil I-3.4:
Yatırımları İşletme Açısından Değerlendirme Yöntemleri.................... 83
Şekil I-3.5:
Yatırımları Ülke Ekonomisi Açısından Değerlendirme Yöntemleri...... 83
Şekil I-3.6:
Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Model ve Yöntemleri............................... 85
Şekil II-1.1:
Yöneticinin Özellikleri ve Temel Görevleri.......................................... 96
Şekil II-1.2:
Yönetim Düşüncesinin Gelişim Süreci................................................ 99
Şekil II-1.3:
Fayol’un Yönetim Fonksiyonları....................................................... 104
Şekil II-1.4:
Etkili Karar Verme Süreci................................................................. 116
Şekil II-1.5:
Karar Türleri..................................................................................... 117
Şekil II-1.6:
Biçimselleşmenin Amaçları............................................................... 122
Şekil II-1.7:
Yetki Devrinin Özellikleri................................................................. 123
Şekil II-1.8:
Geleneksel Bölümlere Ayırma Türleri............................................... 124
Şekil II-1.9:
Çağdaş Bölümlere Ayırma Türleri..................................................... 125
Şekil II-1.10:
İyi Emrin Özellikleri......................................................................... 126
Şekil II-1.11:
Kontrol Sürecinin Temel Unsurları................................................... 128
Şekil II-1.12:
İletişim Kanallarının Bilgi Zenginliği................................................ 133
Şekil II-1.13:
Güdünün Özelllikleri....................................................................... 134
Şekil II-1.14:
Güdü Çeşitleri.................................................................................. 135
Şekil II-1.15:
Motivasyon Teorileri......................................................................... 138
Şekil II-1.16:
Liderlik Teorileri............................................................................... 141
Şekil II-1.17:
Michigan Üniversitesi Araştırmaları.................................................. 143
Şekil II-2.1:
İşyeri Düzenlemesinin Yeniden Yapılma Nedenleri........................... 166
İçindekiler
xix
Şekil II-2.2:
Stok Kontrol Yöntemleri................................................................... 171
Şekil II-2.3:
ABC Sınıflandırma Yöntemi............................................................. 171
Şekil II-2.4:
MGP Sistemi Uygulaması................................................................ 174
Şekil II-2.5:
Global Strateji Geliştirme Süreci....................................................... 175
Şekil II-3.1:
Pazarlama Planlaması Aşamaları........................................................ 184
Şekil II-3.2:
Pazarlama Araştırmasının Kullanılmama Nedenleri.......................... 186
Şekil II-3.3:
Pazarlama Araştırma Süreci............................................................... 187
Şekil II-3.4:
Tüketici Pazarlarının Bölümlendirilmesi........................................... 189
Şekil II-3.5:
Tüketici Satın Alma Karar Sürecinin Aşamaları................................ 191
Şekil II-3.6:
Tüketim Malları Çeşitleri................................................................. 194
Şekil II-3.7:
Endüstriyel Ürün Çeşitleri................................................................ 195
Şekil II-3.8:
Yeni Ürün Kavramı........................................................................... 196
Şekil II-3.9:
Fiyatı Etkileyen Faktörler.................................................................. 211
Şekil II-3.10:
Fiyatlama Süreci............................................................................... 212
Şekil II-3.11:
Tutundurma “İtme” ve “Çekme” Stratejileri..................................... 222
Şekil II-3.12:
Kişisel Satış Süreci............................................................................ 224
Şekil II-3.13:
Dağıtım Türleri................................................................................ 227
Şekil II-3.14:
Dijital İletişimi Geleneksel İletişimden Ayıran Özellikler.................. 230
Şekil II-4.1:
Bilanço Örneği................................................................................. 250
Şekil II-4.2:
Gelir Tablosu Örneği........................................................................ 251
Şekil II-4.3:
Maliyet Yöntemleri........................................................................... 256
Şekil II-4.4:
Yüksek Enflasyonun Zararlarını Gidermek için Kullanılan
Yöntemler......................................................................................... 257
Şekil II-4.5:
Muhasebe Denetimi Çeşitleri........................................................... 260
Şekil II-4.6:
Finansal Denetim Çeşitleri............................................................... 261
Şekil II-5.1:
Finans Yönetimi Kavramları............................................................. 275
Şekil II-5.2:
Para Piyasası Oyuncuları................................................................... 284
Şekil II-5.3:
Para Piyasası Ürünleri....................................................................... 285
Şekil II-5.4:
Sermaye Piyasası Oyuncuları............................................................ 285
Şekil II-5.5:
Sermaye Piyasası Ürünleri................................................................. 286
Şekil II-5.6:
Finansal Piyasaların Sınıflandırılması................................................ 286
Şekil II-5.7:
Sermaye Piyasalarının Sınıflandırılması............................................. 287
xx
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş
Şekil II-5.8:
Finansal Piyasaların Sınıflandırılması................................................ 287
Şekil II-5.9:
Değere Dayalı Yönetim Uygulamasının
Avantaj ve Dezavantajları.................................................................. 289
Şekil II-5.10:
Değer Hedefli Yönetim Süreci.......................................................... 290
Şekil II-6.1:
Politikaların Amaçları....................................................................... 299
Şekil II-6.2:
İnsan Kaynakları Fonksiyonları......................................................... 300
Şekil II-6.3:
Değer Yaratan Faaliyetler ve Değer Zinciri Analizi............................ 300
Şekil II-6.4:
İnsan Kaynakları Yöneticisinin Rolleri.............................................. 303
Şekil II-6.5:
İnsan Kaynakları Yönetimi ve Çevre................................................. 305
Şekil II-6-6:
İnsan Kaynakları Plânlama Döngüsü................................................ 311
Şekil II-6.7:
Tedarik Kaynakları: Avantaj ve Dezavantajları.................................. 313
Şekil II-6.8:
Kariyer ile İlgili Bazı Temel Kavramlar.............................................. 322
Şekil II-6.9:
Örgütsel Kariyer Geliştirme Modeli.................................................. 325
Şekil II-6.10:
Bireysel Kariyer Grafiği..................................................................... 326
Şekil II-6.11:
Personel Değerlendirme Yöntemleri.................................................. 332
Şekil II-6.12:
Toplu Pazarlık Alanı......................................................................... 341
Şekil II-6.13:
İş Kazası Nedenleri........................................................................... 343
Şekil II-6.14:
İnsan Kaynakları Yönetim Denetim Süreci........................................ 345
Şekil III-1.1:
Ekonomik Konjonktür Dönemleri................................................... 360
Şekil III-2.1:
Sosyal Taleplere Yönelik Tepkiler....................................................... 375
Şekil III-2.2:
Etik Mücadeleler.............................................................................. 378
Şekil III-2.3:
Etik Problem Çözüm Süreci............................................................. 379
Şekil III-2.4:
İş Yaşamında Önemli Yasalar............................................................ 380
Şekil III-2.5:
Hukukun Dalları.............................................................................. 381
xxi
İçindekiler
TA B L O L İ S T E S İ
Tablo I-2.1:
Anonim Şirketlerin Kuruluş Aşamaları............................................... 42
Tablo I-2.2:
Limited Şirketlerin Kuruluş Aşamaları................................................ 45
Tablo I-2.3:
Türkiye’de Özel Sektörün Gelişim Süreci............................................ 59
Tablo I-3.1:
Aday Kuruluş Yerinin Maliyetlerinin Karşılaştırılması......................... 86
Tablo II-1.1:
Plan Türleri...................................................................................... 114
Tablo II-1.2:
Fayol’un İlkelerinin Sınıflandırılması................................................ 117
Tablo II-1.3:
Küçük Grup Ağları ve Etkinlik Kriterleri.......................................... 132
Tablo II-3.1:
Pazarlama Anlayışındaki Gelişmeler.................................................. 182
Tablo II-4.1:
Muhasebe Fonksiyonları................................................................... 244
Tablo II-4.2:
Tek Düzen Hesap Planı Hesapları..................................................... 247
Tablo II-4.3:
Başabaş Noktası Tablosu................................................................... 258
Tablo II-5.1:
Ülkemizde Faaliyet Gösteren Finansal Piyasalar................................ 288
Tablo II-6.1:
Personel Yönetimi ile İnsan Kaynakları Yönetim Yaklaşımları
Arasındaki Farklar............................................................................ 298
Tablo II-6.2:
Eğitim ile Geliştirme Farkı................................................................ 316
Tablo II-6.3:
Eğitimsel Tasarım Süreci................................................................... 318
Tablo II-6.4:
Geleneksel Kariyer ile Çok Yönlü Kariyerin Karşılaştırılması............. 327
Tablo II-6.5:
İş Değerlendirme Yöntemleri............................................................ 334
Tablo II-6.6:
İnsan Kaynakları Bilgi Sistemi İşlevleri ve Temel Faaliyetler.............. 344
Tablo III-1.1:
Etik Yaklaşımlar................................................................................ 378
xxii
Prof. Dr. Canan ÇETİN | Temel İşletmeciliğe Giriş