Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu

Kök Hücre Nakli Sonrası
Yaşam Kılavuzu
(Hasta ve Hasta Yakınları İçin)
Uzman
Ellerdesiniz!
Kök Hücre Nakli
Sonrası Yaşam
Kılavuzu
Giriş
Evde Yaşam Şekli ve Dikkat Etmeniz
Gerekenler
Günlük Hayatta Bakım ve Aktivite
Günlük Temizlik
Günlük Egzersiz
Sosyal Yaşam
Cinsel Yaşam
Beslenme Şekli ve Besinlerin Temizliği
Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler
ve Öneriler
Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 1
Değerli Hastamız,
Bu kitapçık, kök hücre nakli sonrasında evde
sağlığınızı korumaya devam etmeniz için siz ve
bakımınıza destek olacak yakınlarınıza yardımcı
olmak amacıyla hazırlanmıştır. Unutmayın, bu
kitapçıkta yer alan kuralları uygulamanız ilaçlarınız
kadar önemlidir. Aklınıza takılanlar konusunda
hekim ve hemşirenize soru sormaktan çekinmeyiniz.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu/ 2
Evde Yaşam ve Dikkat Etmeniz Gerekenler
Nakil öncesi ve sonrasında kullandığınız ilaçlar vücudunuzun savunma
sistemini zayıflatır. Bunu önlemek amacıyla hastane ortamındaki odanız sizi
her türlü enfeksiyondan koruyacak şekilde hazırlanmıştır. Nakil sonrası süreci
de sağlıkla geçirebilmeniz için hastane koşullarına benzer bir ortamı evde de
sağlamanız gerekecektir. Bu durum sizi endişelendirebilir. Ancak bu kitapçıkta
yer alan öneriler evde güvenli bir ev ortamı oluşturarak sürdürmenize ve daha
hızlı iyileşmenize yardımcı olacaktır.
Nakil doktorunuz onay verinceye kadar ev temizliğini kendiniz yapmayın.
Odanızın temizliği siz odadan çıktıktan sonra yapılmalıdır.
Hasta eve gelmeden önce mümkünse ona özel ve çok az eşya içeren bir
oda hazırlayın.
Mantar ve bakteri üreme riskini engellemek için odanın duvarlarını boyatın
Oda yeni boyanmış bir odaysa duvarları silin.
Oturduğunuz bölgede hayvan barınakları varsa, hastanın yatacağı odayı
barınaklardan en uzak bölüme taşıyın.
Hasta odasındaki perde (tüysüz ve toz tutmayan) diğer örtüleri iki hafta
arayla yıkayın.
Hastaya özel bir yastık, havlu, giyecek, nevresim takımları hazırlayın ve
bunları ilk kullanımdan önce mutlaka yıkayarak ütüleyin.
Hastanın enfeksiyondan korunmasını sağlamak için yatak takımlarını en az
haftada iki kez değiştirin. Yastık ve yorganları yün, pamuk gibi yıkanması
zor ürünler yerine; yıkanabilir elyaf ve benzeri ürünlerden seçin.
Giysileri sıcak su ile çamaşır makinesinde yıkayarak iyice kurutun ve
kullanım öncesi mutlaka ütüleyin. Yeni satın alınan giysiler kullanılmadan
önce yıkanmalıdır.
Evin tavan, kalorifer petekleri, döşemeler ve pencerelerini iyice temizleyin.
Yer döşemelerinin toz tutmayan, silinebilir özellikte olmasına dikkat edin.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 3
Toz tutmaya müsait halı ve benzeri örtüler kullanmayın. Kaldırmanızın
mümkün olmadığı halı ve koltukların üzerini toz tutmayan ve yıkanabilir
örtülerle kapatın. Banyo, banyo küveti, duş, lavabo ve klozetteki küflü
alanları kontrol ederek iyice temizleyin.
Evde birden fazla tuvalet ve banyo varsa birini sadece hastanın kullanımına
ayırın.
Lavabo, küvet, duş ve klozetin temizliğinde mutlaka çamaşır suyu kullanın
ve her kullanımdan sonra klozeti çamaşır suyu ile yıkayın.
Kapı kollarını çamaşır suyu ile günlük temizleyin.
Hastanın bulunduğu ortamda ahşap kesme, çivi çakma ve bunun gibi toz
çıkaran işlemler yapmayın.
Mutfak temizliğini sık aralıklarla yapın; bulaşıkları yüksek ısıda yıkayın,
iyice durulayarak kurulayın.
Nakil sonrası evde, akvaryum da dahil olmak üzere hiçbir hayvan cinsi
bulundurmayın. Ev hayvanları hasta sağlığı için problem yaratabilir. Ev
hayvanlarınızın varsa taburculuk öncesi nakil ekibiyle paylaşın.
Her türlü canlı ya da yapay saksı çiçeği ve bitkiyi hasta odasından
uzaklaştırın.
Evin ısıtılmasında elektrikli soba veya kalorifer tercih edin; soba ve klima
enfeksiyona yol açabileceği için kullanılmamalıdır (Bu artlar saglanamıyor
ve sobalı bir evde yaşıyorsanız, sobanın yakıldıgı ilk 30 dakika baka bir
odada istirahat etmeniz sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur).
Ortamda küf ve mantar oluşturacak ıslak veya nemli yerler olmamasına
dikkat edin.
Ev temizliğinde kağıt torbalı elektrikli süpürgeler ya da el çalı süpürgeleri
yerine özel hepa filtreli veya su hazneli elektrikli süpürgeleri kullanın.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 4
Günlük Hayatta Bakım ve Aktivite
Günlük Temizlik
Ellerinizi her yemekten tuvaletten önce ve sonra yıkamak sizi oluşabilecek
enfeksiyonlardan korur.
Size özel sabun ve havlu kullanın.
Vücut temizliğinizi yumuşak bir sabun ile günlük banyo ve duş şeklinde
yapın. Ancak trombosit sayınız düşükse oturarak ılık duş şeklinde
keselenmeden banyo yapabilirsiniz.
Aşırı sıcak suyla banyo yapmaktan kaçının.
Banyo sonrası iyice kurulanın ve vücudunuzda nemli bölge bırakmayın.
Koltuk altı ve kasık bölgenizin temizliğine özen gösterin.
Cildi kurutabilen deodorantlı sabunları ve alkol içeren losyonları
kullanmayın. Cildiniz kuruysa, banyodan sonra bebe yağı ve nemlendirici
kullanın.
Tırnaklarınızı banyodan sonra düz ve etlere zarar vermeden kesin. Tırnak
kesiminden sonra ellerinizi tekrar yıkayın. Bu uygulama şekli yaralanmaları
engelleyerek oluşabilecek enfeksiyonlardan korur.
Diş ve diş etlerinizi yumuşak bir diş fırçası ve florlu diş macunuyla
günde en az iki kez diş etlerine zarar vermeden fırçalayın. Trombositleri
50 binin altında olan hastalarda kanama oluyorsa, her yemekten sonra
temiz su ve antiseptik gargara solüsyonu veya bikarbonatlı su ile ağız
iyice çalkalanmalıdır. Trombosit sayısının düşük olduğu durumlarda diş
fırçalamak sakıncalı olabileceğinden taburculuk öncesi danışılmalıdır.
Takma diş kullanıyorsanız mutlaka temiz tutun. Diş hekimleri takma
dişlerin her gün uygun bir temizleyicinin içinde yarım saat bekletildikten
sonra suyla en az beş dakika iyice yıkanmasını önerirler.
Tıraş için jilet yerine elektronik tıraş aletleri kullanarak, cildinizdeki açık
yaralanmaları ve kanamaları engelleyebilirsiniz.
Size özel ve cilde temas eden bölümleri her kullanımda temizlenebilen
makyaj malzemeleri kullanın. Gözler enfeksiyona açık ve daha hassas
olduğu için göz makyajından uzak durun.
Güneş ışınları cildinizde ciddi hasarlara yol açacağı için cildinize yüksek
koruma faktörlü (en az 30-40 faktör) güneş kremleri sürün, tüm vücudunuzu
kapatacak kıyafetler giyin, şapka ve güneş gözlüğü kullanın.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 5
Günlük egzersiz
Düzenli egzersiz iyileşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Egzersiz yaparak kas
gücünüzü ve hareketini yeniden kazanmak yalnızca fiziksel değil, duygusal
olarak da kendinizi iyi hissetmenizi sağlar. Taburcu olduktan sonra aktivite
veya egzersiz için dayanma gücünüzün azaldığını hissedeceksiniz. Başlangıçta
enerji düzeyiniz düşük ve kendinizi yeterince iyi hissetmediğiniz için günlük
rutin egzersizler zor olabilir. Gün içerisinde dinlenme ve egzersiz dönemlerinin
her ikisini birlikte planlamanız yardımcı olabilir. Özellikle naklin ilk aylarında
aşırı yorucu olmayan egzersizler tercih edilmelidir.
Trombositleriniz 10 binin altında ise egzersiziniz kıyafetinizi giyip-çıkarma ve
tuvalete gitme ile sınırlıdır. Trombositleriniz 20 binin üzerine çıktığında ise
en iyi ve kolay egzersiz yürümedir. Hastaneden ayrılmadan önce, oda içinde
yürüyerek egzersiz programına başlayabilirsiniz. Egzersiz zamanlamasına 3-5
dakika ile başlayın ve zamanla 20-30 dakikaya çıkarın. Bundan sonra ise günlük
egzersize 20-30 dakika devam edebilirsiniz. Trombositleriniz 50 binin üzerine
çıktığında nakil ekibinin onayını alarak daha güç egzersizler yapabilirsiniz.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 6
Sosyal Yaşam
Kişilerle sarılma, öpüşme ve el sıkışma gibi yakın temastan kaçının.
Alışveriş merkezi, kafeterya, toplu taşıma araçları gibi kalabalık
ortamlardan uzak durun; mutlaka bulunmanız gereken bir durum varsa
N95 maske kullanın.
Araç içerisinde klima açmayın.
Üst solunum yolu enfeksiyonu olan kişilerle aynı ortamda bulunmayın.
Çocukları kucağınıza almamanız ve öpmemeniz gerekir.
Sağlıklı kişiler temizlik kurallarına uyarak ziyaretinize gelebilirler ancak
ziyaretçi sayısı 1-2 kişiyi aşmamalı ve aranızda en az 1 metre mesafe
olmalıdır.
Nakilden sonra 6 ay boyunca canlı aşı yaptırmayın. Ev içerisindeki bireylerin
de suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak gibi canlı aşıları yaptırmaması;
yaptırmış olanların da en az 3 hafta uzak durması gerekir.
Deniz, göl, gölet, havuz gibi enfeksiyon kapma olasılığı olan yerlerden en
az 1 yıl ve sonrasında nakil ekibi onaylayana kadar uzak durun.
Akciğer hasarına neden olmasından dolayı sigara içilen ortamlardan uzak
durun ve kesinlikle sigara kullanmayın.
Nakil sonrası alkol alımı ilk 6 ay kesinlikle sakıncalıdır. Ayrıca 6 ay sonunda
da ilaç kullanımı devam ediyorsa, alkolden uzak durun.
Cinsel Yaşam
Hastalık ve tedavi süreci; vücut direncinizi düşürdüğü için cinsel hayatınızı
da olumsuz yönde etkileyebilir. Nakilin ilk 4 ayında mümkünse cinsel
ilişkiden uzak durun.
Cinsel ilişki öncesi sıhhi kurallara kesinlikle uyun ve korunma yöntemi
olarak prezervatif kullanın.
Eğer trombositleriniz 50.000/mm3'ün altında ise özellikle kadınlarda
kanama riskini artırabileceği için bu dönemde cinsel ilişkiden kaçının.
Eğer hamilelik düşünüyorsanız mutlaka hekiminizle görüşün.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 7
Beslenme ve Besinlerin Temizliği
Besinler savunma sistemi baskılanmış kişileri etkileyerek enfeksiyona neden
olabilir. Özellikle acı, ekşi ve asitli besinler midenizdeki asit oranını artırabilir.
Tedaviniz süresince beslenmenizde dikkat etmeniz gerekenler aşağıda yer
almaktadır.
Buzdolabınızı temizleyin, sıcaklığını yaz ve kış konumuna göre ayarlayın.
Yiyeceklerinizi hazırlayan kişiler mutlaka hazırlamadan önce ve sonra
ellerini yıkamalıdır.
Yemek pişirmede ve yemede kullanılan tabak, çatal, kaşık, bardak, tencere
gibi araç ve gereçleri bulaşık makinesinde en yüksek ısıda yıkayın. Bulaşık
makineniz yoksa yıkadıktan sonra iyice durulayın.
Midenizi yormamak için az ve sık aralıklarla besleniniz.
Besinlerin bakteri üremesini engellemek için, iyi pişmiş ve bekletilmemiş
taze yemekler yiyin.
Bol su ile yıkanmış sağlam ve kalın kabuklu meyveler ve sebzeleri kalınca
soyarak bekletmeden tüketin (Gıdalarınızı içerisine 1 ölçek sirke ya da 1
ölçek limon suyu eklenmiş 9 ölçek suda yarım saat bekleterek yıkayın).
Katı ve iyi pişirilmiş yumurta ve yumurtalı gıdaları tüketin; pişmemiş ve az
pişmiş yumurta içeren gıdalardan uzak durun.
Yeşillik ve çilek gibi soyulmadan tüketilen meyve ve sebzeleri yemeyin.
Lokanta ve açık yerlerde satılan yiyecek ve içeceklerden kaçının.
Baharatlı ve acı besinler aldığınız ilaçlardan dolayı hassas olan ağız, boğaz,
mide ve bağırsak sisteminize zarar verebilir; yemeklerin üzerine eklenen
çiğ baharatlar ise mantar enfeksiyonu riski oluşturacağından tüketmeyin.
Yemek pişirmek için çelik, cam ve ürünler, yemek yemek için cam ve
porselen ürünleri tercih edin. Toprak kaplar kullanmayın.
Yemekleri ağzı kapaklı düdüklü tencere gibi kaplarda, kapağı kapalı olacak
şekilde veya fırınlama yöntemiyle pişirin.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 8
Kızartma yağını bir defa kullanın ve kızartılarak yapılan yiyecekleri çok sık
tüketmeyin.
Odun ve kömür ateşinde pişmiş gıdalardan uzak durun.
Pastörize ve tek kullanımlık süt, yoğurt, peynir, tereyağı, bal, reçel gibi
besinleri açıldığında hemen tüketin.
Besinleri çok sıcak ve çok soğuk olarak tüketmeyin. Sıcak ve soğuk
besinlerin arka arkaya alınması ağız ve boğazda hassasiyeti artırır.
Çayı, poşet çay olarak kaynatarak demleyin ve çok koyu çay içmeyin.
Günlük su tüketiminiz 2-3 litre olmalıdır. Tek kullanımlık, açıldığında
bitirilebilecek en fazla 500 ml şişe su kullanın.
Turşu, peynir, salamura yaprak gibi ürünler tüketmeyin.
Kola ve benzeri asitli gıdalardan kaçının.
Kabuklu ve kabuksuz kuruyemişler ağız içinde tahrişe yol açabileceği ve
mikroorganizma bulundurduğu için kesinlikle tüketmeyin.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 9
Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler ve Öneriler
Graft Versus Host Hastalığı (GVHH)
Akraba veya akraba dışı vericilerden yapılan allojenik kök hücre naklinde
görülür. Otolog nakilde görülmez. Doku uyumlu vericiden hücre toplanarak
yapılan nakillerde, nakil sonrası GVHH önemli bir yan etkidir. Vericinin
hücreleri, hastanın vücut hücrelerini yabancı olarak görür ve hücreler arası
etkileşime bağlı olarak ortaya Graft Versus Host Hastalığı çıkar. GVHH nakil
olduktan sonraki ilk 100 gün içerisinde gelişmişse akut GVHH, 100 gün sonra
gelişmişse kronik GVHH olarak adlandırılır.
Akut GVHH Belirtileri
El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döküntü, karaciğer enzim değerlerinin
yükselmesi, tüm deride görülen sarılık, yorgunluk, mide bulantısı, kusma,
karın ağrısı, yeşil renkli ve sulu ishal şeklinde görülebilmektedir.
Kronik GVHH Belirtileri
El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döküntü, ağız kuruluğu, ağız içinde yara,
yutkunmada güçlük, gözde kuruluk ya da yaşlanma hissi, kilo kaybı, tırnaklarda
ve diş etlerinde çekilme gibi belirtilerden herhangi birini yaşarsanız hemen
nakil ünitesine başvurunuz.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 10
Enfeksiyon
Vücuda giren yabancı mikroplarla beyaz kan hücreleri ve diğer savunma görevi
taşıyan hücreler savaşır ve birlikte mikropları yok ederler. Nakilden sonra ise
verilen ilaçlar ve ışının etkisiyle savaşamaz hale gelebilirler. Nakilden sonra bir
süre doğal savunmanız bozulduğundan mikrop kapmanız kolaylaşır. Bundan
da öncelikle deriniz, ağız ve dudaklarınız etkilenir. Enfeksiyonlara virüsler,
bakteriler ve mantarlar neden olur. Nakil ekibi; virüs, bakteri ve mantarlara
karşı kullanılacak ilaçlar ve nasıl önlem almanız gerektiği konusunda sizi
bilgilendirecektir.
Enfeksiyondan korunma
Ellerinizi sık sık yıkayın ve ziyaretçilerinizden de ellerini yıkamalarını rica
edin.
Kalabalık ortamlara girmeyin.
Grip ya da başka enfeksiyonu olan kişilerden uzak durun.
Aşı yapılmış çocuklardan 6 ay uzak kalın.
Evde hayvan beslemeyin.
Kaplıca, göl, havuz, deniz gibi yerlere girmeyin.
Beyaz kan hücreleriniz yükselene kadar taze sebze ve meyve yemeyin.
Kan Değerlerinin Düşmesi
Nakil sonrası 2-4 haftaya kadar kan değerleriniz yükselmeyebilir. Kan
değerleri düşükken enfeksiyon riskiniz artar. Taburcu olduktan sonra da kan
değerleriniz düşebilir.
Beyaz Kan Hücrelerinin Düşüklüğü: Kanın beyaz hücre kısmı azaldığında vücut
savaşamaz hale gelir ve böylece değişik enfeksiyonlar oluşabilir.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 11
Beyaz Kan Hücrelerinin Düşüklüğü ile Ortaya Çıkan Sorunlar ve
Öneriler
Ağız ve Diş Sorunları: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ağız içinde
değişiklikler meydana gelir. Bunlar ağızda ve dudaklarda kuruluk, ağız ülseri,
beyazlama, diş eti çekilmesi ve çürüklerdir. Bu dönemde iyi bir ağız bakımı
yapmak, ağızda oluşabilecek mantar ve diğer enfeksiyonları önler. Önceleri
ağız bakımınızı sodyum bikarbonatla yapabilirsiniz. Daha sonra ise nakil
ekibinin uygun gördüğü zamanda (trombositlerinizin 50 bin ve üzeri olduğu
dönem) yumuşak bir diş fırçası kullanarak en az 3 kez fırçalayın. Her gün
ayna karşısında ağız içinizi renk değişikliği, beyaz plaklar, diş eti çekilmesi
ve diş çürükleri açısından kontrol edin. Bu uyarılara dikkat ettiğinizde hem
ağzınızdaki sorunların iyileştiğini hem de enfeksiyonlardan korunabildiğinizi
fark edeceksiniz. Yapılacak diş çekimi gibi herhangi bir girişimde mutlaka
nakil ekibini önceden bilgilendirin.
Deri Sorunları ve Bakımı: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ortak sorunlardan
biri de deride görülen kuruluk, renk değişikliği ve kararmadır. Deride kızarıklık,
döküntü, çatlak, yara ve yaradan akıntı gelmesi ise enfeksiyon olduğunu
gösterir. Deriniz ışın tedavisi ve güneşe bağlı çok hassaslaştığından kolayca
yanıklar meydana gelebilir. Kısa süreli de olsa güneşe çıktığınızda önlem
olarak en az 20 faktör korumalı kremler kullanmanız, uzun kollu giysiler
giymeniz ve şapka takmanız yanıkların oluşmasını önler. Dikkat etmediğinizde
cildinizde renk değişiklikleri oluşabilir.
Nemlendirici olarak kokusuz hipoalerjenik kremler ve vazelini vücut bakımı
için kullanabilirsiniz. Nakil ekibiniz cilt yapınıza uygun kullanabileceğiniz
nemlendiriciler konusunda sizi bilgilendirecektir. Makyaj yaparken daha önce
kullanmadığınız ve size ait yeni aldığınız hipoalerjenik makyaj malzemeleri
kullanın. Kullandığınız makyaj malzemelerini kimseyle paylaşmayın. Rimel
kirpikte kalarak enfeksiyona neden olabileceği ve gözyaşını etkileyebileceği
için önerilmez.
Alkol içeren parfüm, koku veya losyonlar cildinizde tahrişe neden olabileceği
için kesinlikle kullanmayın. Günlük banyo yapmanız vücut temizliğinizi
sağlarken, vücudunuzda gelişebilecek olası döküntü ve değişiklikleri erken
fark etmenize yardımcı olur. Oturarak banyo yapmak özellikle kadınlarda idrar
yolu enfeksiyonuna neden olabileceği için banyonuzu ayakta duş şeklinde
yapmanız daha doğru olacaktır.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 12
Ağır kokulu sabunlar cildinizi tahriş edebilir. Banyo sırasında kokusuz ve
nemlendirici niteliği olan sabunlar kullanın.
Vücudunuzdaki tüyleri ve kaşınızı nakil ekibi izin verene kadar almayın. Bunun
için trombositlerinizin 50.000/mikrolitre üzeri ve beyaz kürelerin 5000/
mikrolitre üzeri olması gerekir. Almanıza onay verildiğinde ise trombosit ve
beyaz kan hücrelerinin tam yerleşmediğini düşünerek, enfeksiyon ve kanama
riski nedeniyle makine kullanmalı, jilet veya ağdadan kaçınmalısınız.
Akciğer Enfeksiyonu: Öksürük şikayetiniz olursa mutlaka nakil ekibinizi
arayın; çünkü öksürüğünüz akciğer enfeksiyonuna işaret ediyor olabilir. Nefes
almada güçlük, titreme ve ateş de enfeksiyon belirtilerinden olabilir.
İdrar yolu enfeksiyonu: Kan değerleri düşen hastalarda idrar yolu enfeksiyonu
görülebilir. İdrar yaparken yanma, sık idrara çıkma, idrarda koku ve idrarda renk
değişikliği ve ateş, idrar yolu enfeksiyonu belirtilerinin en sık görülenleridir.
Kadınlar idrar yaptıktan sonra organını önden arkaya doğru temizlemeli,
erkekler ise her idrardan sonra temizliklerini yapmalıdır. Eğer sıvı kısıtlaması
yoksa günde 3 litre su içilmesi önerilir.
Hemoroid: Yüksek doz ilaç sonrası makat damarlarında genişlemeye bağlı
hemoroid gelişebilir. Kan değerleri düştükten sonra büyük tuvaletinizi
yaptığınız alanda kızarıklık, çatlaklık, akıntı gelişebilir. Bu belirtiler
enfeksiyonun haberci olabilir. Bu durumu hemen nakil ekibinizle paylaşın.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 13
Kansızlık
Kansızlık bütün organlarınıza oksijen taşınmasını olumsuz yönde etkilediği
için bitkin ve yorgun hissedebilirsiniz. Nakil ekibi böyle bir durumda size kan
takviyesi yapılmasına karar verebilir.
Trombosit Düşüklüğü
Trombositler kanı pıhtılaştırmaya yardım eder. Trombositlerin düşüklüğünde
kanamaya yatkınlık olacağından nakil ekibi size trombosit verilmesi gerektiği
kararını alabilir.
Kanama Olasılığını Azaltabilecek Önlemler:
Sizi yoracak aktivitelerden kaçının.
Ağır şeyler kaldırmayın.
Trombositleriniz 50 binin altında ise sodyum bikarbonatlı gargara, 50 binin
üzerindeyse yumuşak diş fırçası yardımıyla ağız bakımınızı yapın.
Kabız olmamaya özen gösterin. Su için ve posalı pişmiş yiyecekler tüketin.
Trombositleriniz 50 binin altında ise elektrikli tıraş makinesi; 50 binin
üzerinde ise jilet kullanın.
Dişlerinizi ve burnunuzu karıştırmayın.
Tırnaklarınızı çok derinden kesmeyin.
Bıçak, makas gibi kesici aletleri çok dikkatli kullanın.
Trombositleriniz 50 binin altındaysa cinsel ilişkiye girmeyin.
Nakil ekibinden habersiz ağrı kesici dahil hiçbir ilaç kullanmayın.
Mide Bulantısı ve Kusma
Kemoterapi ve ışın tedavisi sonrası ortak yan etki mide bulantısı ve kusmadır.
Nakil ekibi tarafından size mide bulantısını durduracak ilaçlar önerilecektir.
Yemek öncesi mide bulantısı ilaçlarınızı almanız ve az az, sık aralıklarla
öğünlerinizi yemeniz bulantınızı azaltabilir. Bazı yemekler (balık vb.) pişme
sırasında kötü kokuya neden olurlar. Yemeğe karşı hassasiyetiniz azalacağı
düşüncesi ile yemek hazırlama ve pişirme sırasında mutfağa girmeyiniz.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 14
Saç Dökülmesi
Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı vücuttaki saç, kirpik, koltuk altı ve genital
bölgedeki tüyler dökülür. Nakil yapıldıktan sonra yaklaşık 3-4 haftada saçlarınız
ve diğer tüylü bölgeler tekrar çıkmaya başlayacaktır. Görüntünüz sizi rahatsız
ediyor olabilir; istiyorsanız bandana, peruk ya da şapka kullanabilirsiniz.
Saç kökü sizde olduğu için saçınız tedavi bittikten sonra tekrar çıkacaktır.
Saçlarınızı boyatmadan önce nakil ekibine danışınız.
Uyku Bozuklukları
Bazı kişiler yüksek doz kemoterapinin yan etkisi ve nakil sonrası ilaçlara bağlı
uyku bozukluğu yaşayabilir. Uyku kalitesini etkileyen durumlar;
Yatmadan önce bir şeyler yemek
Kahve, kola gibi kafein içeren içecekleri tüketmek
Gün içinde uyumak
Ruhsal durum
Mide bulantısı
Ağrı
Rahatsız olduğunuz ve canınızı sıkan olayları ailenizle paylaşmak sizi
rahatlatabilir. Ev içerisinde yapılan yürüyüş de bir egzersiz gibi rahat uyumanızı
sağlayabilir.
Kabızlık
Kabızlığın nedenleri; yeşil yapraklı sebzeler, kepek ekmek, meyveler gibi
posalı besinlerin ve sıvıların az tüketilmesi, hareketsizlik, kemoterapinin
yan etkisi, bağırsak hastalıkları ve bazı ilaçlardır. Nakil ekibinin önerisiyle
posalı yiyecekler alınması, yürüyüş ve çok su tüketimi kabızlığı önleyebilir.
Tuvaletinizi 2 gün geçmesine rağmen yapamadığınızda mutlaka nakil ekibini
bilgilendirin.
İshal
İshalin nedenleri; kemoterapi ve ışın tedavisi, diğer ilaçlar, stres ve
enfeksiyondur. Su kaybı, potasyum, magnezyum gibi insan için gerekli olan
minerallerin kaybı sonucunda karın ağrısı, makatta ağrı, hassasiyet ve
çatlaklıkla birlikte ishale dönüşebilir. Ayrıca bağırsak GVHH'de ishal önemli
bir belirtidir. İshaliniz 24 saatten fazladır devam ediyorsa ve günde 3 kez ve
üzerinde ise mutlaka nakil ekibini bilgilendirin.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 15
Ağrı
Ağrı, kemik iliği/kök hücre nakli tedavisinin bir yan etkisi olarak meydana gelir.
Ağrı, yerel ve genel vücut ağrısı şeklinde görülebilir. Ağrıyla birlikte günlük
yaşamınız da zorlaşabilir. Nakil ekibinizin önerisi dışında kesinlikle ağrı kesici
kullanmayın.
İlaçlar
Siklosporin (Allojenik Hastalarda)
Siklosporin 25 mg ya da 100 mg kapsüller şeklindedir. Damardan veya ilaç
şurup şeklinde ağız yoluyla da alınabilir. GVHH (Graft Versus Host Hastalığı)'yi
önlemek ve tedavi etmek amacıyla kullanılan bu ilaç, günde 2 kez aynı
zamanda alınmalıdır. Şurup şekli portakal suyu veya süt ile karıştırılarak
içilebilir. İlacı portakal suyu veya süte karıştıracaksanız cam bardak ve metal
kaşık kullanın. Sabah kan testiniz yapılacaksa ilacı almayın. Çünkü kanda
siklosporin düzeyine bakılarak ilaç miktarı ayarlanır. 3-6 ay boyunca ilacı
kullanmaya devam edebilirsiniz. Greyfurt suyuyla birlikte ilaç içmeyin. Çünkü
greyfurt suyu kandaki cyclosporine düzeyini artırır. Siklosporin'in, ellerde
titreme, enfeksiyon riskinin artması, magnezyum düzeyinin azalması, saçların
büyümesinde artış, ağız içi, damak, kolesterol gibi kan lipid düzeyinde ve kan
şekerinde değişiklikler, baş ağrısı, böbrek hasarı, kan basıncının artışı, mide
bulantısı, kusma, alerjik durum ve karaciğer hasarı gibi yan etkileri olabilir
.Başka ilaçlarla etkileşimi olabileceğinden doktorunuzun önermediği ilaçlarla
birlikte kullanmayın.
Prednisone
Ağızdan ve damardan verilebilen şekli olan Prednisone; GVHH'yi ve akciğerde
oluşabilecek yan etkileri engellemek amacıyla kullanılır. İlacı kullanırken;
hekiminizin önerisine uygun ve dozunu atlamadan kullanın. İlacın yemeklerden
sonra alınması mide ülseri ve gastriti engeller. İlacı bırakma zamanınız
geldiğinde hekiminizin önerisine göre azaltarak kesin. Kısa dönemde kan
basıncı ve kan şekerinin artışı, mide yanması, dikkat eksikliği gibi yan etkilere
neden olabilir. Uzun dönemde ise kemik erimesi, kan şekeri artışı, mide ağrısı,
ülser, katarakt, deride incelme ve hassasiyet, enfeksiyon ve kas zayıflaması
görülebilir.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 16
Levofloksasin
Bakteriyel enfeksiyonları engellemek ve tedavi etmek amacıyla 24 saatte
bir kez kullanılır. Yemeklerden veya içeceklerden 1-2 saat önce ya da sonra
almayın. Antiasitlerle, alüminyum, kalsiyum ve vitamin içeren ilaçlarla birlikte
almayın. Aradan 1-2 saat geçmesini bekleyin. Ek besin olarak verilen mamalar
yiyeceklerden 1-2 saat önce ya da sonra verilebilir.
Flukanazol
Mantar enfeksiyonlarını engellemek ve tedavisi amacıyla günde 1 veya 2 tablet
olarak kullanılır. Yan etki olarak mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı ve
nadiren karaciğer testlerinde değişiklik meydana gelebilir.
Metranidazole
İshal ve diğer enfeksiyonların tedavisinde kullanılır. 250 mg ve 500 mg'lik
tabletleri mevcuttur. Günde 3-4 kez kullanılır. İlacı aldığınız sürece ve ilaç
kesildikten 48 saat sonrasına kadar alkol içeren yiyeceklerden uzak kalın.
Ağzınızda metalik tat, mide bulantısı ve baş ağrısı görülebilir.
Asiklovir
Viral enfeksiyonu engellemek ve tedavi etmek amacıyla günde 2-3 kez
kullanılır. Baş ağrısı, mide bulantısı, bilinç bulanıklığı gibi yan etkilere neden
olabilir.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 17
İntravenö İmmün globulinler (IVIG)
IVIG antibiyotik değildir. Ancak savunma sisteminizi geliştirmek, enfeksiyonları
önlemek ve GVHH'yi engellemek amacıyla kullanılır. Her hafta kandaki
immün globulin düzeyinize (IgG) bakılır. Hekiminizin önerisiyle IVIG dozunu
3 ya da 6 ay boyunca damar yoluyla alırsınız. Alerji oluşabileceğinden ilaca
başlamadan 15 dakika önce alerji ilacınızı yaptırın. İlacı bir yerden bir yere
götürürken buz kalıplarının içine koyun. Buzluğa koymayın. Çünkü ilacınız
kristalleşerek bozulur. Buzdolabının sebze/meyve bölümünde ya da rafında
saklayabilirsiniz. Ateş, titreme, nefes darlığı, kan basıncının düşmesi ve alerjik
reaksiyonlar gibi yan etkiler görülebilir.
Bulantı ve Kusma Önleyici İlaçlar
Yemeklerden 45 dakika önce birer tablet şeklinde ya da damardan mide
bulantısı için verilir. Kemoterapi gibi yoğun mide bulantısı yapan ilaçlarla
kullanımı çok etkilidir. Baş ağrısı, kabızlık ya da ishal gibi yan etkileri görülebilir.
Ativan (Lorazepam)
Mide bulantısı ve kusma için her 4 saatte bir tablet, ihtiyaç duyulduğunda
kullanılabilir. Ativan mide bulantısı yanında uyku ve sinirlilik gibi problemlere
de yardımcı olur. Bilinç bulanıklığı ve güç nefes alma gibi yan etkilere neden
olabilir.
Magnezyum (Mg)
Vücut fonksiyonları için önemli bir elektrolittir. Magnezyum kanda bakılır.
Nakil sonrası kullanılan ilaçlara bağlı olarak kandaki miktarı azalabilir.
Kontrollerinizde magnezyum değerinize bakıp damardan veya tablet olarak
magnezyum tedavisine başlanılabilir. Yan etki olarak ishal gelişebilir.
Beyaz Kan Hücrelerini Artıran İlaçlar
G-CSF; insan kemik iliğindeki fonksiyonel nötrofil üretimi ve salınımını
desteklemek amacıyla kullanılan bir proteindir. G-CSF kan değerleri
düştüğünde üretimi artırmak ve kök hücrelerin normal kanda çoğalmasını
sağlayarak toplanmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılan ilaçtır. Kök
hücresi toplanacak kişi, hastanın kendisi veya vericisi olabilir. Her iki durumda
da G-CSF uygulanır. Uygulama damardan veya cilt altına yapılır. Kök hücre
toplanacaksa Aspirin gibi kan sulandırıcı veya Apranax gibi ağrı kesiciler ve
romatizma ilaçları kullanılmamalıdır.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 18
İlaç buzdolabının meyvelik bölümünde ya da kapağında saklanmalıdır. Oda
sıcaklığı veya buzdolabının dondurucu bölümüne kesinlikle konulmamalıdır.
Uygulamadan 5 dakika önce dışarıya çıkarıp oda sıcaklığında bekletmeniz,
ilaç yapılırken ağrı oluşumunu önler. G-CSF tek kullanımlıktır, artan ilaç
tekrar kullanılmamalıdır. İlaca bağlı kemiklerde ağrı ve gribe benzer kırgınlık
hissedebilirsiniz. Hekiminiz size parasetamol içeren bir ilaç önerecektir.
NOT: Doktorunuzun önerdiği ilaçlar dışında önerilen hiçbir ilaç ya da bitkisel
maddeyi kullanmayınız. Kapsüllü ilaçlar kesinlikle açılmamalı, çiğnenmemeli
ve ezilmemelidir.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 19
Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar
Ateşiniz 38 derecenin üzerine çıkarsa,
Geçmeyen şiddetli kemik ağrılarınız varsa,
Aksırma, öksürme, ses kısıklığı görülüyorsa,
İdrar yaparken yanma, sık sık idrara çıkma şikayetleri yaşıyorsanız,
Kasık bölgenizde yara, akıntı, koku, kanama varsa,
Deride döküntü, kabarıklık, kırmızılık, morarma görülüyorsa,
Ağız içinde yara, renk değişikliği, diş eti sorunları varsa,
Makatta ağrı, kanama problemleri yaşıyorsanız,
Baş dönmesi ve ağrısı varsa,
Vücudunuzda; özellikle el ve ayak tabanında döküntü ve kızarıklık
oluşmaya başlarsa,
İshal ve kusma şikayetleriniz varsa,
İdrar yaparken yanma ve kanama olursa,
Gözlerinizde kuruluk varsa,
Normalden uzun süren ve aşırı miktarda adet kanaması olması
durumunda mutlaka hekiminize başvurunuz.
Gelişebilecek göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi problemlerde de
mutlaka hastaneye geliniz.
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 20
Doktor Not:
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 21
Doktor Not:
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 22
Sizin İçin En Sağlıklı Yol
Saray Mah. Site Yolu Cad. No: 7 Ümraniye / İstanbul TURKEY
T: (+90 216) 524 13 00 (Pbx) F: (+90 216) 524 13 23 www.hisarhospital.com
/hisarhospital