GİZLİ KAMERA - Hukuk Market

GİZLİ KAMERA
(Uygulamalar-Sorunlar-Yasal Yaklaşımlar)
DOÇ. DR. NESRİN TAN AKBULUT
Yayın No
: 3417
İletişim Dizisi : 125
1. Baskı – Nisan 2016 - İstanbul
ISBN 978 - 605 - 333 - 604 - 4
Cop­yright© Bu ki­ta­bın bu ba­sı­sı için Tür­ki­ye’de­ki ya­yın hak­la­rı BE­TA Ba­sım Ya­yım Da­
ğı­tım A.Ş.’ye ait­tir. Her hak­kı sak­lı­dır. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­fı kıs­men ve­ya ta­ma­
men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya baş­ka her­han­gi bir şe­kil­de ço­ğal­tı­la­maz,
da­ğı­tı­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aşan ik­ti­bas­lar ya­pı­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­
nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: B e t a B a s ı m A . Ş .
Baskı -Cilt
: Birlik Fotokopi Baskı Ozalit Gıda San. Tic. Ltd. fiti.
Nispetiye Mah. Birlik Sokak No: 2
Nevin Arıcan Plaza 1. Levent/Beşiktaş/‹ST.
Tel: (0-212) 269 30 00 (Sertifika No. 20179)
Kapak Tasarım
: Gülgonca Çarpık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136)
Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
www.betayayincilik.com
YAŞAMIMI ANLAMLI KILAN AİLEME…
Varsam, Birsek, Sevgiyle...
DOÇ. DR. NESRİN TAN AKBULUT
Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi.
Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Sinema Televizyon Bölümü mezunu yüksek lisans eğitimini Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Sinema-TV Programı’nda, doktora eğitimini Marmara Üniversitesi Radyo-TV Programı’nda tamamladı. Sinema kaynakçası, Medya Eleştirileri “Gelişime İlişkin Değerlendirmeler”, Medya Mercek Altında, Adım
Adım Reklam Üretimi, Televizyon Reklam Filmi Yapımı (Kavramlar, Uygulamalar, Sorunlar Ve Telif Hakları), Medya Eleştirileri “Gerçeğin Dışındakiler” ve Küreselleşme Makinası Medya, Kitle İletişimi ve Toplumsalın Üretimi, Broken Grounds 1: Mass Communication and Transformation adlı
kitap ve derleme çalışmalarının yanısıra televizyon yayıncılığı, televizyon
reklamcılığı, sinema ve iletişimin diğer alanlarında da pek çok ulusal ve
uluslararası makalesi bulunmaktadır. Halen Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde doçent doktor olarak çalışmaktadır.
IV
“Televizyon haberciliği tarihinin en başarılı örneklerinden birçoğunda
gizli kamera kullanılmıştır. Ne yazık ki, televizyon haberciliğinin en kara
sayfalarından bazıları da gizli kameranın kötü kullanımından ileri gelmiştir.
Gizli kamera masum insanların özel yaşam alanına girerek onarımı
mümkün olmayacak zararlar verebileceği için tehlikelidir.” (ilefarsiv.com)
HALUK ŞAHİN
Gazeteci Yazar-Öğretim Üyesi
V
ÖNSÖZ
İnsanlar etrafında olup bitenleri merak eder, bilmek, öğrenmek ister.
Haber almak ister. Haber alma her insanın temel haklarından biridir. Günümüzde gelişen teknolojiyle birlikte toplumun haber alma yöntemleri
ve habercilerin de haber yapma yöntemleri giderek değişmiş, gelişmiş ve
hızlanmıştır. İnternetin insan yaşamına girmesiyle habere ulaşma, yayma
biçimlerinde anındalık da yaşanmaya başlanmıştır.
Televizyon günümüz insanı için vazgeçilmez bir araçtır. Televizyonun hem göze ve hem kulağa hitap eden kitle aracı olması, televizyon
yayınlarının inandırıcılığını da artırmaktadır. Türkiye’de 1990’larda radyotelevizyon yayıncılığında çoğulcu sisteme geçilmesiyle, diğer ülkelerde
olduğu gibi radyo-televizyon istasyonlarının sayısında ani bir artış olmuştur. Kanalların çeşitliliği izlenilirlik kaygısını getirmiş ve izlenilirlik de tv
istasyonunun ayakta kalmasının ön koşulu olmuştur. Tür yayıncılığı yerini
format yayıncılığına bırakmıştır. Kamu hizmeti yayıncılığı, ticari yayıncılığa
dönüşmüştür. Yurttaş izleyici kavramı , reklamcılara pazarlanacak tüketici
izleyici kavramına dönüşmüştür. Rayting kavramı önem kazanmıştır. Varolmanın koşulu rayting olmuştur. Bu dönemde radyo-televizyonlar rayting
uğruna haber bulma, hatta haber yaratma yarışına girmiştir.
Teknolojik gelişmelerin kameraların boyutunu küçültmüş olması,
kullanım ve ulaşılabilirlik açısından kolaylık sağlamış ve hızla kullanım
alanlarının da yaygınlaşmasını getirmiştir. Kameraların gittikçe küçülmesi
(minyatürleşmesi) , onların televizyon programlarında kullanım şeklini de
genişletmiştir.. Şeker küpü büyüklüğündeki bu cihazlar, sihirli görüntüleri
ekrana daha önce başka hiçbir insanın görmediği şekilde getirirken böyVII
lece izleyicinin de olayın içinde yaşamasına imkan sağlanmıştır. Minyatür
kameralar spor programları gibi programlarda teknik- estetik açıdan, şaka
ve haber programlarında gizli kamera olarak kullanılmaya başlamıştır.
Özellikle televizyonlar, Arena programının ardından kamu yararı
adına ya da kamu yararı olup olmadığına bakmaksızın (Bir olayı haber
olarak ilk veren kaynak olmak adına ,bir haberde bulunması gereken unsurların kamu yararı ve toplumsal ilgi, güncellik, doğruluk gibi) bulunup
bulunmadığına aldırmaksızın her olayı haber olarak verme gayret ve telaşı
içinde) haber toplama aracı olarak gizli kamerayı kullanmışlardır. Gizli
kamera görüntülerinin rayting getirdiği görüldükçe de kullanımı artan
hızla devam etmiştir. Gizli kamera kullanımı yargı ve medya etiği tartışmalarını da gündeme getirmiş, temel hak ve özgürlükler bağlamında
tekrar ele alınmıştır. Türk Ceza Kanunu, Temmuz 2005’te ifade ve basın
özgürlüğü konusunda daha özgürlükçü bir yaklaşımla değiştirilmiş, ifade
özgürlüğüyle ilgili maddelerde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bugün
kişisel bilgiler ve veriler özel önem taşımaktadır. Kişinin haberi olmadan
takip edilmesi, resminin çekilmesi, görüntülerinin alınıp yayınlanmasını
engelleyen ve bu durumlara karşı kişileri koruyan düzenlemeler yeni TCK
ile getirilmiştir. Bundan önce bu eylemler sadece tazminat davalarının
konusu olmaktaydı.
Günümüzde gizli kamera daha dikkatli kullanılmaktadır.
Bu kitap Türk televizyonlarında gizli kamera kullanımını uygulamalar ve yasal çerçeveler etrafında irdelemektedir. Özellikle 1990’lı yıllardan
başlayarak 2000’li yılların başlarına kadar sıkça gizli kamera kullanılarak
gerçekleştirilen, unutulmayan görüntüleri ekranlara taşıyan haber programları ele alınmış (Arena, Söz Fato’da, Deşifre ve dönemin diğer çarpıcı
örneği 155 Polis İmdat Programı) ve dönemin basın mensuplarının yine
o dönemdeki gizli kamera kullanımına ilişkin bakış açıları ortaya konulmuştur. Bu çalışma dönemsellik, durumsallık ve zamansallık içeren bir
çalışma olarak Türk Televizyon tarihine ışık tutacaktır. Çalışma gizli kamera
kullanımının sınırlarının yasal ve etik çerçevesini de ortaya koymaktadır.
Bu kitap televizyonu anlamak isteyen herkes içindir.
VIII
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ..................................................................................................... 1
GÖRÜNTÜ TEKNOLOJİSİNDEKİ GELİŞİM VE GİZLİ KAMERA............. 5
GIZLI KAMERA NEDİR?.............................................................................................. 5
GIZLI KAMERA NASIL ÇALIŞIR?............................................................................. 8
DÜNYADA ve TÜRKİYE’DE GİZLİ KAMERA UYGULAMALARI.......... 11
HABERCILIK.................................................................................................................11
ŞAKA PROGRAMLARI..............................................................................................12
MAGAZİN PROGRAMLARI.....................................................................................13
ÜRÜN TANITIMI..........................................................................................................14
DADI İZLEME..............................................................................................................19
MOBESE KAMERALAR.............................................................................................20
İŞ YERI GÜVENLIĞI....................................................................................................22
İŞYERI İÇ GÜVENLIĞI...............................................................................................23
GÖLGE MÜŞTERI ......................................................................................................23
GÜVENLİK GÜÇLERİ.................................................................................................24
SANAYI CASUSLUĞU...............................................................................................24
TÜRK TELEVİZYONLARINDA GİZLİ KAMERA UYGULAMALARI ........25
ŞAKA PROGRAMLARI..............................................................................................25
IX
MAGAZİN PROGRAMLARI.....................................................................................26
HABER PROGRAMLARI...........................................................................................27
ARENA.............................................................................................................29
SÖZ FATO’DA................................................................................................34
DEŞIFRE...........................................................................................................36
155 POLIS IMDAT........................................................................................42
DÖNEMIN ÖNDE GELEN BASIN MENSUPLARININ GIZLI
KAMERAYA ILIŞKIN GÖRÜŞLERI...................................................... 43
MUSTAFA KARAALIOĞLU (Yeni Şafak)..............................................................43
CAN DÜNDAR (Yeni Yüzyıl)...................................................................................43
HACAN CEMAL (Sabah)..........................................................................................44
CAN ATAKLI (Sabah).................................................................................................44
HINCAL ULUÇ (Sabah).............................................................................................44
GAFFAR TAŞKIM (Yeni Şafak)................................................................................45
UFUK GÜLDEMIR (Star Haber Genel Yönetmeni)..........................................45
ALI KIRCA (ATV Haber Dairesi Başkanı).............................................................45
MEHMET ALI BIRAND (32. Gün Genel Yönetmeni - Kanal D)....................45
REHA MUHTAR (Kanal D).......................................................................................46
FATIH KARACA (RTÜK Başkan Yardımcısı)........................................................48
NAİL GÜRELİ (Gazeteciler Cemiyeti Başkanı)..................................................48
KENAN ERÇETINGÖZ (ATV)..................................................................................48
AYKUT IŞIKLAR (Sabah-ATV).................................................................................49
MEHMET ALİ ÖNEL (A HABER)............................................................................50
UĞUR DÜNDAR (SHOW TV)..................................................................................50
X
GİZLİ KAMERA ve RTÜK..................................................................... 51
GİZLİ KAMERA İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER........................... 57
ANAYASA’DA...............................................................................................................58
MEDENI HUKUK VE BORÇLAR YASASINDA.....................................................60
TÜRK CEZA YASASI’NDA........................................................................................60
RADYO VE TELEVIZYON YASASI’NDA................................................................71
BASIN AHLAK YASASI’NDA...................................................................................73
DÜNYADA GİZLİ KAMERA VE ETİK.................................................... 75
GİZLİ KAMERA KULLANIMINA KARŞI BAŞVURULABİLECEK
HUKUKİ YOLLAR................................................................................. 83
SONUÇ................................................................................................ 87
EKLER
EK 1: BASINDA GIZLI KAMERA.............................................................................89
EK 2: ASKERI YARGI VE GIZLI KAMERA........................................................... 110
EK 3: DIYANET VE GIZLI KAMERA..................................................................... 112
KAYNAKÇA....................................................................................... 113
XI