doctc hacettepe üniversitesi çevre eğitimi, kuş araştırmaları ve
download 
Şikayet Transkript
tc hacettepe üniversitesi çevre eğitimi, kuş araştırmaları ve
T.C. HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE EĞİTİMİ, KUŞ ARAŞTIRMALARI VE HALKALAMA MERKEZİ HATAY- SAMANDAĞ’DA İŞLETMEDEKİ RÜZGAR ENERJİ TÜRBİNLERİNE EK OLARAK İNŞAASI PLANLANAN YENİ RÜZGAR TÜRBİNLERİNİN YÖREDE YAŞAYAN VE GÖÇEN KUŞ TÜRLERİNE ETKİLERİ İLE İLGİLİ ORNİTOLOJİK DEĞERLENDİRME RAPORU Prof. Dr. İlhami KİZİROĞLU Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi HAZİRAN 2011 İÇİNDEKİLER I. II. GİRİŞ........................................................................................................................................ 1 RÜZGÂR ENERJİ SANTRALLERİ (RES) .............................................................................. 4 II.1. Rüzgâr Enerji Santrallerinin Tarihçesi ve Sektördeki Gelişmeler ..................... 4 II.2. Avrupa Ülkeleri ve Dünyada Rüzgar Enerji Üretimindeki Durum ...................... 5 III. KUŞLAR, MEMELİLERDEN YARASALAR VE SES KİRLİLİĞİ İLE RES İLİŞKİSİ ........... 11 III.1. Doğal Varlıklardan Kuş ve Memelilerle Rüzgar Enerjisi İkilemi ...................... 11 III.2. Rüzgar Enerji Santrallerinnin Gürültü Kirliliği ................................................... 12 IV. TÜRKİYE’NİN YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİSİNDE YAPMASI GEREKENLER . 13 V. ÇALIŞMANIN AMACI ............................................................................................................ 14 VI. ZİYARET RES'İN KURULACAĞI SAHANIN ÖZELLİKLERİ ............................................... 18 VI.1. Sahanın Konumu, Sınırları ve Koordinantları .................................................... 18 VI.2. Proje Alanının İklimi ve Yağış Özellikleri............................................................ 23 VI.3. Sahanın Mülkiyet Durumu, Yönetim Yapısı ve Statüsü .................................... 23 VI.4. 5.4. Proje Alanının Jeolojik Özellikleri ................................................................ 24 VI.5. Proje Bölgesinin Bitki Örtüsü .............................................................................. 24 VII. PROJE ALANINDAKİ FAUNAL ELEMANLAR .................................................................... 30 VII.1. Proje Alanı ve Çevresindeki Kuş Türleri ............................................................ 30 VII.1.1. Türkiye Kuşları Kırmızı Liste Ölçütleri (RDB) ....................................................... 35 VII.1.2. Proje bölgesi için Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) Ölçütlerine göre yapılan bir değerlendirmeye göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir ....................................................................................................... 36 VII.1.3. Birdlife International (BIE) Kriterleri ...................................................................... 37 VII.1.4. Bern Sözleşmesi .................................................................................................. 37 VII.2. Yerli, Transit, Yaz ve Kış Ziyaretçisi Kuş Türleri ve Uçuş Yükseklikleri ve Göç Rotaları................................................................................................................... 37 VII.3. Sürüngenler ........................................................................................................... 38 VIII. RES SAHASINDA MONITORING (İZLEME) ÇALIŞMASI ................................................... 41 VIII.1. İzleme Takvimi ve Yöntem ................................................................................... 41 VIII.2. 2011 Yılı İlkbahar Dönemi İzleme Çalışmaları .................................................... 42 IX. SONUÇ ve ÖNERİLER.......................................................................................................... 45 X. Kaynakça............................................................................................................................... 47 i TABLOLARIN LİSTESİ Tablo II-1: Avrupa ülkelerinde 2010 yılı sonu itibariyle işletme halindeki rüzgar enerji sistemlerinden elde edilen enerji miktarları (Megawat olarak) (www.igwindkraft.at portalından alınmıştır) 5 Tablo II-2: 27 AB-Ülkesinden en fazla rüzgar enerjisi üreten on ülke ve bunun toplam rüzgar enerjisinden elektrik üretimindeki oransal değeri(%) (2010 sonu itibariyle)....................... 6 Tablo II-3: 27 Avrupa Birliği ülkesinde 2010 yılında işletmeye giren rüzgar enerji türbinlerinin kapasitesi (MW olarak) ve bu miktarın 2010 yılında gerçekleştirilen kurulu güçteki payının ilk on ülkedeki dağılımı (%olarak)................................................................................................. 8 Tablo II-4: Dünyada 2010 yılında rüzgar enerjisinden elektrik elde edilmesinde en fazla aktif olan ilk on ülke ve üretilen enerjinin 2010 yılında devreye giren türbinlerin ürettiği toplam rüzgar enerjisi miktarındaki oransal değeri .................................................................................... 9 Tablo II-5: Dünya rüzgar enerjisi üretiminde ilk on ülke ve ürettikleri rüzgar enerjisinin, toplam dünya üretimindeki oransal değeri(%)(2010 yılı sonu itibariyle) .................................................... 9 Tablo II-6: Dünyadaki rüzgar enerjisi üretimindeki kıtalararası katılım oranları ve ............................... 10 Tablo VI-1: Ziyaret RES Türbinlerinin Faaliyet Halindeki 14 Ve Kurulması Düşünülen 9 Adet Türbinin Koordinat Ve Yükseklikleri (M) .......................................................................................... 18 Tablo VI-2: Ziyaret RES Köşe Koordinatları .......................................................................................... 19 Tablo VI-3: Samandağ Meteoroloji İstasyonu Yağış Entansitesi (1975-2010) ...................................... 23 Tablo VI-4: Çalışma Alanı ve Yakın Çevresi Flora Listesi ..................................................................... 28 Tablo VII-1: Belen ve çevresinde belirlenen Kuş Türleri, Türkiye Kuşları Red Data Book (RDB), Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynaklan Koruma Birliği (IUCN), Birdlife International (BIE) ve Bern Sözleşmesi kriterlerine göre tehlike kategorileri ile bu türlerin bölgesel statüler 31 Tablo VII-2: Res Proje Alanı ve Çevresinde Belirlenen Sürüngen Türleri ..................................... 39 Tablo VIII-1: Kuş Populasyonlarını İzleme (Monitoring) Araştırmalarında Kullanılacak Olan Gözlem Kartı Örneği ....................................................................................................................... 41 Tablo VIII-2: Ölçüm direkleri ve mevcut türbinlerde ortaya çıkan kuş telefatı ile ilgili çizelge ............... 41 Tablo VIII-3: Belen ve çevresi ile proje bölgesinde 2011 bahar göç döneminde belirlenen Kuş Türleri ve uçuş yükseklikleri ......................................................................................................... 42 Tablo VIII-4: Faaliyet Halindeki Ziyaret RES Türbinlerinin Koordinat ve Yükseklikleri (m) ile Bu Noktalara Yakın Bölgelerde İzlenen Kuş Türü Sayısı (diğer bilgiler için bkz. Tablo VIII-3) .......................................................................................................................................... 44 ii ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil I-1: Proje Alanının Rüzgar Entansitesi............................................................................................ 2 Şekil I-2: Türkiye Üzerinden Seyreden Göçmen Kuş Türlerinin Kullandığı Göç Yolları .......................... 3 Şekil II-1: Ofshore olarak rüzgar enerjisinin denizel ortamlarda (Kuzey Deniz) enerji üretimi yaygınlaşıyor.......................................................................................................................... 7 Şekil VI-1: Faaliyet Halindeki T1-T14 Res Türbinleri Ve Yapılması Düşünülen Xe1-Xe9’la İfade Edilen Türbinler ve Konumları ........................................................................................................ 20 Şekil VI-2: Proje Bölgesinin Yeri ............................................................................................................ 22 Şekil VII-1: Proje sahası ve çevresinden göçen türlerin yerden uçuş yükseklikleri (Erdoğan et al.2010) ............................................................................................................................................. 38 FOTOĞRAFLARIN LİSTESİ Fotoğraf VI-1: Proje Bölgesinin Genel Görünümü Ve Alt Kesiminde Akan Asi Nehri ........................... 21 Fotoğraf VI-2: Proje Bölgesinde Yer Alan St. Simon Manastırının Kalıntıları ....................................... 24 Fotoğraf VI-3: Ziyarettepe Res Türbinlerinin Yakınında Zeytin Tarlaları Bulunur ................................. 25 Fotoğraf VI-4: Alanda En Yoğun Ve Dominant Tür Kermes Meşesidir ................................................. 26 Fotoğraf VI-5: Adaçayı, Salvia sp. Bölgede Çok Yaygındır ................................................................... 26 Fotoğraf VI-6: Bölgede Sık Rastlanan Menengiç, Adaçayı, Gelincik Ve Diğer Bitkiler ........................ 27 Fotoğraf VII-1: Proje alanında gözlem yapan Ornitoloji gözlem grubu ve arkada faaliyet halindeki RES türbini ........................................................................................................................... 30 Fotoğraf VII-2: Proje Bölgesinde Görülen Oluklu Kertenkele ................................................................ 40 Fotoğraf VII-3: Proje Bölgesinde Sıkça Görülen Dikenli Keler .............................................................. 40 iii I. GİRİŞ Yerkürede birincil enerji kaynakları; yani fosil yakıtlar bir yandan hızla tükenirken, diğer yandan da çevrede onarılması zor sorunları beraberinde getirmekte ve tetiklemektedir. Buna bağlı olarak tüm dünyada alternatif yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelme son hızla devam etmektedir. Yenilenebilir enerji kaynakları arasında da hammaddesi sıfır maliyetli olan rüzgar enerjisinden yararlanma tüm dünyada hızla artmaktadır. Diğer bir ifadeyle, günümüzde rüzgar enerjisi birincil enerji kaynaklarının yerini almaya başlamıştır. Doğal olarak bunun da çok farklı ve önem arz eden nedenleri vardır. Modern bir 2 MW’lık bir rüzgar türbini her yıl 1 250 evin gereksinim duyacağı veya 4000-5000 kişiye yetecek enerji üretir. Yani bir türbin bir küçük kasabanın evde kullanacağı elektrik enerjisini üretebilme kapasitesine sahiptir. Hammaddesi bedava olan rüzgar enerjisinden en verimli olarak yararlanabilecek ülkeler enerji sorunsalına çözüm bulmuş olacaklardır. Ayrıca aşağıda sıralanan nedenlerden ötürü de rüzgar enerjisinden yararlanmada vakit geçirmemek gerekir. • Rüzgar hammaddesi sıfır maliyetinde olan doğal bir enerji gücüdür; • Yenilenebilir ve tükenmez bir doğal imkan sunar; • Temiz ve güvenilir bir kaynaktır, çevreye atık ve hiçbir emisyon maddesi salmaz; doğal yapı; çevre ve havayı kirletici bir etkisi yoktur; • Söz konusu tüm diğer enerji üretim tesislerine göre maliyeti daha düşüktür; • Mümkün olan en kısa sürede monte edilebilir ve üretime geçebilir; • Enerji üretim maliyeti de diğer enerji sektörleri ile kıyaslanmayacak ölçüde düşüktür; ayrıca enerji arzının kısa sürede çeşitlendirilmesinde öncüdür; • Tek tek çok çabuk kurulabildikleri gibi, uygun alanlarda rüzgar enerji üretim çiftliklerinin tesisi; ulusal elektrik iletim ağına kolayca entegre edilebilir olması; en önemlisi de gerek istihdam ve gerekse enerji temini açısından kısa sürede bölgesel ve yerel kalkınmaya, büyük yarar sağlar; • Temiz bir enerji olan rüzgar enerjisi, olumsuz iklim değişimlerini de engellemektedir. Avrupa’da kullanılmasının yaygınlaşması ile birlikte her yıl yüz milyon ton CO2‘in doğaya salınmasının önüne geçilmektedir. • Ulusal yarar – Fosil enerji kaynaklarının, enerji güvenliği açısından yakıt maliyetlerini ve uzun dönemli yakıt fiyatı risklerini eler; ekonomik, politik ve tedarik riskleri açısından diğer ülkelere bağımlılığı ortadan kaldırır, böylece çok büyük ulusal yarar temininde öncü rolü oynar. Avrupa Birliği ülkeleri tükettikleri enerjilerinin % 10’unu rüzgardan sağlamaktadır. 2020 yılına kadar bu oranı % 20’ler mertebesine çıkarma kararı almışlardır. Anılan bu olumlu nedenleri yanında Hatay Ziyaret Rüzgar Enerji Santrali'nin bulunduğu lokaliteler gibi alanlarda, bazen yaşamı paylaştığımız canlı varlıklara olumsuz etkide bulunabilmektedir. Bu bağlamda gerek kurulum, gerekse işletim aşamasında, özellikle memelilerden yarasa ile yerli ve göçmen kuş türlerinin populasyon durumları ve davranışlarına etkilerinin araştırılmasına gereksinim vardır. Proje alanı kuşlar açısından önem taşıyan bir bölgededir; ancak rüzgar entansitesi açısından da mutlaka değerlendirilmesi gereken bir alandır (Bkz. Şekil I-1) 1 Şekil I-1: Proje Alanının Rüzgar Entansitesi 2 Harita 1’in incelenmesinden de görüleceği gibi, tesis alanı rüzgar yoğunluğu açısından Türkiye ortalamasının üstünde bir özelliğe sahiptir. Bu nedenle burada boşa akan rüzgar enerjisinin, ulusal ekonomiye kazandırılması gerekir. Ancak bölgenin bir diğer özelliği ise süzülerek yükselen hava akımlarına kendilerini bırakarak limit enerjiyle göçlerini sürdüren kuş türlerinin göç rotası üzerinde oluşudur (Bkz. Şekil I-2). Ana Rota Tali Rota Cephe Rota Şekil I-2: Türkiye Üzerinden Seyreden Göçmen Kuş Türlerinin Kullandığı Göç Yolları Harita 2’de sarı renkle işaret edilen rota, İstanbul Boğazı ve Artvin üzerinden gerçekleşen leylek ve yırtıcı kuş türlerinin izlediği hattır; yeşil renkle belirtilen hat ise göçen kuş türlerinden bir kısmının zaman zaman yeğledikleri değişken olan rotayı ifade etmektedir, kırmızı renkle gösterilen rota ise Türkiye üzerinden geçen ve özellikle turna ile bıldırcının tercih ettiği cephe göçü rotasıdır (Kiziroğlu, 1989 ve 2009). Kuşlar göç olayını iç saatlerine, yani kuş saatlerine göre ayarladıkları ve yeni koşullara kolayca adapte olabildikleri için, proje bölgesine uğrayarak göç işlemini gerçekleştiren kuş türlerinin bu davranışı göstermesi beklenebilir (Kiziroğlu, 2001 ve 2011). Bu durumu çözüme kavuşturmanın yolu da bölge için yeni bir izleme programının başlatılmasının kaçınılmazlığıdır. Zaten bu çerçevede şu anda işletme halindeki türbinlerin kurulumu aşamasında bölgede izleme (monitoring) çalışmaları yürütülmüştür (bkz. Erdoğan et al. 2010). Aynı çalışmanın yeni konulacak türbinler nedeniyle nasıl bir öneri paketi oluşturulması gerektiğinin açıklanması için zaruri olduğunu belirtmek gerekir. Türkiye rüzgar enerjisi potansiyeli açısından oldukça zengindir (Erdoğdu, 2009 ve Kiziroğlu, 2011). Avrupa Parlamentosu tarafından geliştirilen rüzgar entansitesi indeksinde Türkiye 2000, İngiltere 2800 ve Danimarka ise 100 birim üzerinden ölçeklendirilmiştir (Wind Force 12, 2005). Danimarka bu denli düşük indekslemeye tabi iken dünyada rüzgar teknolojisini en fazla geliştiren ülke konumundadır. Durumdaki ikilem ortada iken, Türkiye’nin bu doğal olanağını kullanmaya yönelik teknolojik ve bilimsel çalışmalarda geride kalmasını anlamak mümkün değildir. Bu potansiyelin en optimal bir biçimde değerlendirilmesi gerekir. 3 II. II.1. RÜZGÂR ENERJİ SANTRALLERİ (RES) Rüzgâr Enerji Santrallerinin Tarihçesi ve Sektördeki Gelişmeler Eski Mısır’da yelkenlilerin seyrinde rüzgar gücünden yararlanıldığına göre, insanoğlu rüzgar gücünü kullanmayı yaklaşık dört bin yıl öncesinden beri biliyor ve uyguluyordu diyebiliriz. 16.yy’da Hollandalı’larla birlikte Alman ve Danimarka’lılar da ortaçağda rüzgar gücünden yararlanan uluslardandı. Bunlar, rüzgarla işleyen değirmenleri kullanarak, rüzgar enerjisinden yararlanmışlar ve böylece su değirmenleri yanında rüzgar değirmenlerini de insanlığın kullanımına sunmuşlardı. Endüstri devriminden önce su değirmenlerinin yanında, rüzgarın içerdiği enerjiden yararlanılarak işletilen değirmenler de önemli bir sektör idi. Özellikle unculuk, kerestecilik ve su taşımacılığında rüzgarla işleyen sistemlerden yararlanılıyordu. Hatta geçen asrın ortasına kadar rüzgar değirmenleri, ekonomide büyük önem taşımaktaydı. Bu dönemde yaklaşık 200 000 rüzgar değirmeni işletilmekteydi. Ancak buhar makinelerinin kapsamlı bir biçimde tüm dünyada kullanımının yoğunlaşması sonucu, rüzgar değirmenlerinin kullanımından vazgeçildi. Geçen asrın otuzlu yıllarında jeneratörlü dev ikiz rotorlerle (rüzgar gülleri) enerji üretimine başlanmıştır. Çağdaş anlamda rüzgardan enerji kazanımı kırklı yıllarla birlikte söz konusu olmuştur. Bu yıllarda iki veya üç rotor kanatlı türbinler kullanılmaya başlanmıştır. 1957 yılında ise rüzgardan yararlanılan en modern türbinlerin işletildiği görülmüştür. Yetmiş ve seksenli yıllarda yaşanan üç evrensel enerji bunalımı, enerji politika ve ekonomilerinin değişmesine neden olmuştur. Petrol krizi ve nükleer enerjinin yol açtığı çevre krizleri bunu daha da süratlendirmiştir. Bu konuda Amerika Birleşik Devletlerinde başkan Carter döneminde Kaliforniya’da 15 000 rüzgar türbini montajı gerçekleştirilmiştir. Bunların da büyük bölümünü Danimarkalı firmalar üreterek 1983 yılından başlamak üzere yurt dışına ihraç etmişlerdir. Yani kendi ülkelerinden daha fazlasının yurt dışında kullanılmasına vesile olmuşlardır. Avrupa Birliği’nin 1997 yılında yayımladığı “Beyaz Kitap ”ın kabulü ile yenilenebilir enerji sektöründe büyük ilerlemeler kaydedilmiş ve yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaşması çerçevesinde, CO2 üreten ekonomik sektörlerin gerilemesi ve çevre sorunlarının da azalması söz konusu olmuştur. Daha sonra özellikle iki binli yıllarla birlikte getirilen yeni yasalarla rüzgardan enerji kazanımı tüm dünyada yaygınlaşmaya başlamıştır. Örneğin Almanya’nın bazı eyaletlerinde 1994 yılı itibarıyla enerjinin % 4’ü rüzgarla karşılanmaktaydı. Özellikle yenilenebilir enerji yasası, sektörün gelişmesine yol açmış ve bu sektörde istihdam edilen nüfus her geçen gün artar olmuştur. Avrupa Birliği’nin destek ve teşviki ile yenilenebilir enerjideki teknolojik gelişmelere bağlı enerji stratejilerinin uygulanması ile en az 1,5 milyon, hatta 2020 yılına kadar da 3 milyon ilavesi ile toplam beş milyona yakın insana iş olanağı sağlanmış olacaktır. Almanya’da 2000 yılına kadar 2079 rüzgar türbini 2 658 MW enerji üretilirken, 2001 yılının sonuna doğru bu sayı 11 438 türbine çıkmış ve elde edilen enerji miktarı da 8 753 MW’a (megawat) ulaşmıştır. Tüm dünya dikkate alındığında, 2003 yılına kadar ancak 40 000 MW olan rüzgar enerji üretimi, 2004 yılında devreye giren yenilenebilir enerji yasasına bağlı olarak, olumlu gelişmelere neden olmuştur. Böylece sadece Almanya’da 2006 yılı sonu itibariyle 20 622 MW’lık rüzgar enerjisi elde edilmiştir. Bunun sonucunda da dünyanın iklim dengesini bozmakta en etken madde olan CO2’in salınım miktarında 32 370 000 tonluk bir azalma söz konusu olmuştur (www.igwindkraft.at/fakten). Günümüzde her rüzgar türbininin ürettiği enerji miktarı ancak 2,5 MW’ı bulmaktadır. 2020 yılına kadar, rüzgar türbinlerinin imalindeki teknolojik gelişme ve AR-GE hizmetlerinin yoğunlaşması 4 ile bir türbinin üreteceği enerji miktarı şu andakinin on misli düzeyine çıkarılacaktır. Bu yeni teknolojilerin en kısa zamanda devreye sokulup uygulamaya geçmesi sayesinde, rüzgar çiftliklerinde kurulacak türbin sayılarında da on mislilik bir sayısal azalma söz konusu olacaktır. Böylece rüzgar enerjisi üretiminde kullanılacak arazi büyüklüğünde de tasarruf edilebilecektir. Diğer bir ifade ile aynı büyüklükte bir arazide üretilecek enerji miktarı, şu andakinin on mislinden daha fazla olabilecektir. Bu konularda Avrupa Parlamentosunun aldığı karar ve getirdiği hükümlerin, birlik ülkeleri tarafından destekleneceğini düşünürsek, alternatif enerji kaynağı olarak rüzgar enerjisinin ne denli yaygın hale geleceğini öngörmek mümkündür (AVRUPA KOMİSYONU, 2011). Avrupa Birliği ülkelerinin, 5 aralık 2010 tarihine kadarki geçiş sürecinde, yenilenebilir enerji teknoloji ve uygulamalarının gerçekleştirilmesi ve hukuki ulusal prosedürlerin tamamlanması istenmişti. Bu süreç de dolmuş olduğu için fosil yakıtların kullanımında giderek önemli ölçüde gerilemeye karşın, alternatif enerji üretim ve kullanımının tüm bölge ülkelerinde artmaya başladığı bir vakıa olarak karşımızda durmaktadır. Aynı şekilde Avrupa Birliğinin asosiye ve ilerde de tam üyesi olmaya aday olan ülkemizde de bu kapsamda çalışmalara hız verilmeli ve devletçe desteklenmelidir (Kiziroğlu 2001 ve 2011). II.2. Avrupa Ülkeleri ve Dünyada Rüzgar Enerji Üretimindeki Durum Tüm Avrupa ülkelerinde 2010 yılı sonu itibariyle işletme halindeki rüzgar enerji sistemlerinden elde edilen enerji miktarları Tablo II-1‘de görülmektedir. Tablo II-1: Avrupa ülkelerinde 2010 yılı sonu itibariyle işletme halindeki rüzgar enerji sistemlerinden elde edilen enerji miktarları (Megawat olarak) (www.igwindkraft.at portalından alınmıştır) Ülkeler Rüzgar Enerjisi (MW) Türkiye İzlanda Büyük Britanya Danimarka İsveç Rusya Letonya Polanya Çek Cumhuriyeti Romanya Makedonya Bulgaristan Malta Macaristan İsviçre İspanya Almanya Belçika 1 329 0 5 204 3 752 2 163 9 31 1 107 87 462 0 375 0 295 42 20 676 27 214 911 Avrupa Birliği Ülkeleri Toplam 84 278 EFTA Ülkeleri(T. AVRUPATOPLAM 433 86 279 Ülkeler Fareö Adaları İrlanda Norveç Finlandiya Etonya Litvanya Ukrayna Slovakya Hırvatistan Slovenya Yunanistan İtalya Kıbrıs Rum Kesimi Avusturya Fransa Portekiz Hollanda Lüksemburg Aday Ülkeler Toplam (T.) Diğer Ülkeler 5 Rüzgar Enerjisi(MW) 4 1 423 441 197 149 154 87 3 89 0 1 208 5 797 82 1 011 5 660 3 898 2 237 42 1 418 101 Tablo II-1‘de 2010 yılı sonu itibariyle Rüzgar enerji santrallerinde üretilen enerji ve bunun toplam üretilen miktara göre oransal değeri görülmektedir. 2010 yılı itibariyle rüzgar enerjisinden elde edilen enerji kapasitesi tüm diğer kaynaklara göre ilk defa yıllık % 17’lik bir katılım oranıyla en yüksek düzeye ulaşabilmiştir. Bu durum ise ilk defa 2007 yılından bu yana diğer enerji kaynaklarındaki yatırım payını geride bırakmıştır. Avrupa Birliği toplam enerji üretiminde yenilenebilir enerji payının 2020 yılına kadar % 20’ye çıkarılmasını istemektedir. Böylece rüzgardan elde edilecek enerji miktarı da artacaktır. Ancak günümüzde hala fosil enerji kaynaklarından (kömür, doğal gaz ve petrol) enerji üretimi birlik içinde % 70’in üzerinde seyretmektedir. Bu da onların yerine konulması gereken alternatif enerji kaynaklarının artırılmasının zaman aldığını bize göstermektedir. Bu durum ülkelerin ulusal inisiyatif alıp çaba göstermelerini ve bu konuya önem vermeleri zorunlu kılmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerindeki alternatif enerjinin kullanımının yaygınlaştırılması ve geliştirilen yeni teknolojiler sayesinde rüzgar enerji üretiminde birim maliyet değerlerinde % 20-30’lara varan azalmalar söz konusu olacaktır. Hatta fotovoltaikte bu oran %60’lara kadar ulaşmaktadır. Yani önümüzdeki dönemde alternatif enerji kollarındaki maliyetlerde önemli ölçülerde düşmeler yaşanacaktır. Tablo II-2: 27 AB-Ülkesinden en fazla rüzgar enerjisi üreten on ülke ve bunun toplam rüzgar enerjisinden elektrik üretimindeki oransal değeri(%) (2010 sonu itibariyle) Ülkeler Almanya İspanya İtalya Fransa Büyük Britanya Portekiz Danimarka Hollanda İsveç İrlanda İlk On Ülke Toplam Diğerleri AB-27 Ülke Toplam Rüzgar Enerjisi(MW) Oransal değeri (%) 27 214 (18 428)* 20 676 (10 027)* 5 797 5 660 5 204 3 898 3 752 (3 128)* 2 237 2 163 1 428 78 029 6 249 84 278 32,3 24,5 6,9 6,7 6,2 4,6 4,5 2,7 2,6 1,7 92,6 7,4 100 *) 2005 yılındaki üretim miktarı Avrupa Birliğinin 27 ülkesinde rüzgar enerji üretim yoğunluğu açısından ilk ona girenlerin sağladığı rüzgar enerjisi miktarı ve bunun AB-ülkelerinin ürettiği tüm rüzgar enerjisindeki payı (% olarak) Tablo II-2’de verilmektedir. Tablo II-2’nin incelenmesinden anlaşılacağı gibi rüzgar enerjisinde en önde gelen Almanya ve İspanya, Avrupa Birliği ülkelerinin ürettiği toplam rüzgar enerjisi miktarının % 56,8; yani toplam 47 890 MW’ını sağlamaktadır. Avrupa Birliği ülkeleri arasında ekonomisi ve sanayi sektörü en gelişmiş olan Almanya bu konuda örnek alınacak bir durumda olup, tüm Avrupa Birliği ülkelerinde üretilen rüzgar enerjisinin %32, 3’ünü elde etmektedir. Bu miktarın önümüzdeki birkaç yıl içerisinde % 40’lara varacağı beklenmektedir. Almanya nükleer enerjiden yavaş yavaş elini çekme kararı almış, belki de 2012 yılı itibariyle büyük ölçüde bu çıkacaktır. Bu sektörden elde edilecek enerji açığını karşılamak için 6 rüzgar enerjisi çiftliklerini denize kaydırmakta ve büyük ölçüde elektrik enerjisini ofshore yolu ile karşılamayı planlamaktadır (Bkz. Şekil II-1). Şekil II-1: Ofshore olarak rüzgar enerjisinin denizel ortamlarda (Kuzey Deniz) enerji üretimi yaygınlaşıyor Bazı Avrupa Birliği ülkelerinde rüzgar enerji miktarındaki artış eğilimini 2005 ve 2010 yılları için karşılaştıracak olursak, bu beş yıl içindeki rüzgar enerjisi üretimindeki gelişmenin ne düzeyde olduğunu anlamak mümkündür (bkz. Tablo 2). Buna göre Almanya 2005 yılında ürettiği rüzgar enerjisi miktarı olan 18 428 MW’ı, 8 786 MW’lık bir artışla (% 32,3) 2010 yılında 27 214 MW’a çıkarmıştır. İspanya ise daha yüksek bir artış sağlamıştır. 2005 yılında 10 027 MW olan rüzgar enerji üretimi, beş yıl sonra 10 649 MW’lık bir artışla 20 676 MW’a yükseltmiş ve beş yıl içinde böylece % 51’5’lik bir ilave katılım sağlamıştır. Danimarka da üretimini beş yıl içinde 3 128 MW’tan 3 752 MW’a çıkararak % 16,6’lık bir artış oranına ulaşmıştır. Tablo II-3’te sadece bir yılda; yani 2010 yılında Avrupa Birliği ülkelerinde devreye giren rüzgar enerji miktarı (MW) ve bunun da 2010 yılındaki toplam üretimdeki oransal dağılımı Tablo 3’de görülmektedir. 7 Tablo II-3: 27 Avrupa Birliği ülkesinde 2010 yılında işletmeye giren rüzgar enerji türbinlerinin kapasitesi (MW olarak) ve bu miktarın 2010 yılında gerçekleştirilen kurulu güçteki payının ilk on ülkedeki dağılımı (%olarak) Ülkeler İspanya Almanya Fransa Büyük Britanya İtalya İsveç Romanya Polanya Portekiz Belçika İlk Onun Toplamı Diğer Ülkeler AB-27 Ülke Toplam Rüzgar Enerjisi(MW) Oransal Değeri (%) 1516 1 493 1 086 962 948 604 443 382 363 350 8 152 1 143 9 295 16,3 16,1 11,7 10,3 10,2 6,5 4,8 4,1 3,9 3,8 87,7 12,3 100,0 Tablo 3’ün izlenmesinden de görüleceği gibi, başta İspanya olmak üzere, Almanya ve Fransa 2010 yılında 4075 MW’lık bir rüzgar enerjisi elde etmişlerdir. Bu da tüm Avrupa Birliği ülkelerinin 2010 yılında devreye soktuğu rüzgar enerjisinin % 44,1’ini oluşturmaktadır. Bu üç ülke 2010 yılında bin MW sınırını aşan ülkelerdir. Onlara sanayisi gelişmiş olan İngiltere ve İtalya gibi ülkeleri de eklersek, bu oran % 64,6’yı bulur. Yani Avrupa Birliğinin sanayileşme açısından önde gelen bu beş ülkesi, 2010 yılını bir milat kabul ederek, Avrupa Birliğinde, 2010 yılındaki rüzgar enerjisi üretiminin, önemli bir bölümünü gerçekleştirmişlerdir. Bu durum da rüzgar enerjisine yatırımın ne denli önem taşıdığını göstermektedir. Rüzgar enerji teknolojisinde oldukça ileri olan bu üç ülkede, rüzgar enerjisi ile üretim miktarı, önümüzdeki dokuz yıllık dönemde iki katına çıkarılacaktır. Bunun için günümüzde bir rüzgar türbininin ürettiği en yüksek net enerji miktarı olan 2-2,5 MW’lık gücü on misli artırmak için Almanya’nın en önemli teknik üniversitelerinden birisi olan Berlin Teknik Üniversitesi’nde bilimsel ve teknolojik çalışmalar sürdürülmektedir. Sonuçları kısa zaman sonra prototip üretimine yansıyacak ve yine gelecek on yıl içinde seri rüzgar türbini üretimi söz konusu olacaktır. 2010 yılı dünya rüzgar enerjisi yatırımlarında, öncü rolünü Çin üstlenmiştir. Çin’in 2010 yılında rüzgar enerjisinden elde ettiği miktar, o yıl tüm dünyada üretilenin % 46,1’ine ulaşmıştır. Çin’i % 14,3’lük bir oranla Amerika Birleşik Devletleri izlemektedir (Bkz. Tablo II-3). Bu iki ülkeyi, altı Avrupa Birliği ülkesi % 18,4’lük bir üretimle izlemektedir. Tablo II-3’te de görüleceği gibi, 2010 yılında tüm dünyada 35 802 MW’lık bir rüzgar enerjisi üretimi devreye girmiştir. 8 Tablo II-4: Dünyada 2010 yılında rüzgar enerjisinden elektrik elde edilmesinde en fazla aktif olan ilk on ülke ve üretilen enerjinin 2010 yılında devreye giren türbinlerin ürettiği toplam rüzgar enerjisi miktarındaki oransal değeri Ülkeler Çin Amerika Birleşik D. İspanya Almanya Fransa Büyük Britanya İtalya Kanada İsveç İlk On Ülke Toplam Diğer Ülkeler Dünya Toplam Rüzgar Enerjisi(MW) Oransal değeri (%) 16 500 5 115 1 516 1 493 1 086 962 948 690 603 31 052 4 750 35 802 46,1 14,3 4,2 4,2 3,0 2,7 2,6 1,9 1,7 86,7 13,3 100 Tablo II-4’de dünyada ilk on ülke ve sadece bir yılda (2010 yılı) ürettikleri rüzgar enerjisi miktarı ile bunun tüm üretimdeki oransal dağılımı görülmektedir. Tablo II-5: Dünya rüzgar enerjisi üretiminde ilk on ülke ve ürettikleri rüzgar enerjisinin, toplam dünya üretimindeki oransal değeri(%)(2010 yılı sonu itibariyle) Ülkeler Çin Amerika Birleşik D. Almanya İspanya Hindistan İtalya Fransa Büyük Britanya Kanada Danimarka TÜRKİYE İlk On Ülke Toplam Diğer Ülkeler Tüm Dünya Toplam Rüzgar Enerjisi(MW) Oransal Değeri (%) 42 287 40 180 27 214 20 676 13 065 5 797 5 660 5 204 4 009 3 752 1329 167 844 26 546 194 390 21,8 20,7 14,0 10,6 6,7 3,0 2,9 2,7 2,1 1,9 0,7 86,3 13,7 100,0 Dünya rüzgar enerjisi üretiminde on bin MW’lık üretime ulaşan ülkeler ve tüm üretimdeki payları incelendiğinde Çin’in 42 287 MW’la (% 21,8) birinci, ABD 40 180 MW (% 20,7) ile ikinci, Almanya 27 214 MW (% 14,0) ile üçüncü, İspanya 20 676 MW (% 10,6) dördüncü ve Hindistan da 13 065 MW (% 6,7) beşincidir (Bkz. Tablo II-5). Bu ülkelerin toplam dünya rüzgar enerji üretimindeki payı ise 143 422 MW ile % 73,8’ini oluşturmaktadır. Üretilen toplam miktardaki Türkiye’nin payı ise % 1 bile olmayıp ancak 1 329 MW’la; yani % 0,7’lik bir oranla oldukça düşüktür. Dünya rüzgar enerjisi üretiminde önde giden ülkelerin bulunduğu kıtalar ele alındığında rüzgar enerji üretim miktarı ve oransal dağılımı Tablo II-6’da izlenmektedir. 9 Tablo II-6: Dünyadaki rüzgar enerjisi üretimindeki kıtalararası katılım oranları ve üretilen enerji miktarı (MW)(kaynak: EWEA) Kıtasal Ülkeler Avrupa Ülkeleri Asya Ülkeleri Kuzey Amerika Ülkeleri Diğer Ülkeler Rüzgar Enerji(RE) Üretimi MW RE-Üretimi % 86.075 MW 58.641 MW 44.189 MW 5.485 MW 44,3 30,2 22,7 2,8 Tablo II-6’ın incelenmesinden de görüleceği gibi dünya rüzgar enerji üretiminin %44’ünü Avrupa kıtası ülkeleri gerçekleştirmektedir. Bu konuda Avrupa’yı, Asya ülkeleri % 30,2’lik bir oranla izler. Kuzey Amerika’nın katılım oranı ise % 22,7 olup, geride kalan ülkelerin oransal katılım değeri sadece % 2,8 olarak belirlenmiştir. 10 III. III.1. KUŞLAR, MEMELİLERDEN YARASALAR VE SES KİRLİLİĞİ İLE RES İLİŞKİSİ Doğal Varlıklardan Kuş ve Memelilerle Rüzgar Enerjisi İkilemi Her ne kadar rüzgar enerjisinin yaygınlaştırılması kaçınılmaz görünüyor ise de bu tesislerin doğaya olan etkilerinin araştırılması kaçınılmazdır. Bu bağlamda kuş ve uçabilen memelilerden olan yarasalarla olan RES ilişkisi üzerinde durulacaktır. Kuşlar da insanlar gibi intraspesifik, yani türe özgü değişik davranış modellerine sahiptir. Bu nedenle özellikle göçmen kuşlar için optimal bir geçiş zonu oluşturan Samandağ gibi Ziyaret RES’in kurulu olduğu alanların, kuşlar açısından tür bazında ele alınarak izlenmesi gerekir. Ancak bu yapılabilirse kesin karar verilebilir. Kuş bilimcilerin yürüttüğü bilimsel gözlemler (en az iki yıllık) sonucunda bazı göçmen kuş türlerinin intraspesifik davranışları yüzünden, RES’lerden olumsuz yönde etkilenme riski olduğu belirlenmiştir. RES alanlarının ornitolojik açıdan tesis öncesi ve sonrasında gözetim ve denetiminin yapılmasının sağlanması ve asgari iki yıl süreyle bu hassas alanların kontrol altına alınarak izlenmesi kaçınılmazdır (Daulton 2007, Telleria 2009; Erdoğan et al. 2010). Bu nedenle RES tesisi bulunan alan ve yakın çevresinde üreyen kuş türlerinin türbinlerden ne düzeyde etkilendikleri çeşitli araştırıcılar tarafından ortaya konmuştur. Bu çerçevede, öncelikle rüzgar enerji çiftliklerinde yürütülen bilimsel çalışmalara göz atmakta yarar vardır. Amerika’daki rüzgar enerjisi tesislerinin kuşlar üzerinde ölümcül olabileceği düşüncesi ve bunun nasıl önlenebileceği üzerinde durulmuştur. Burada iki yıllık bir süreçte yedi binin üzerinde rüzgar türbini, “izleme (monitoring) yöntemi” ile denetlenmiş ve binin üzerinde gözlem yapılmıştır (Orloff et al. 1992; Erdoğan et al.2010). Gözlem sürecinde bilhassa yırtıcı kuşların rotor kanatlarına çarparak telef olduklarına rastlanmıştır. Yürütülen gözlem ve bilimsel araştırmalar sonucunda türbin başına en fazla 0,5 kuş bireyinin Almanya’da telef olma riski olduğu ortaya konmuştur (Van Der Winden et al. 1999; Green 1999 ve Everaert 2003; Erdoğan et al.2010). Ancak bazı türler özellikle bıldırcın, bıldırcın kılavuzu, şahin, kızıl şahin, atmaca, yılan kartalı, göçmen doğan, kızıl çaylak, turna ve birçok ördek türü türbin pervanelerinden etkilenmektedir. Amerika’da yürütülen bir başka çalışmada, rotor kanatlarından kaynaklanan kuş ölümü miktarının, insandan kaynaklanan diğer nedenlere bağlı kuş ölümlerinin altında olduğu ortaya konmuş ve rüzgar enerji santrallerinin inşasının sürdürülmesi gereği üzerinde durulmuştur (Dooling et al. 2001; Erdoğan et al.2010). Ayrıca Arup (2002)’un yürüttüğü bir araştırma ile değişik kanallarla yol açılan kuş ölümlerinin yirmi milyonu geçtiği sonucu çıkmıştır. Özellikle yerleşim bölgelerinde kuşların bina camlarına, diğer bir bölümünün yüksek gerilim ve iletişim hatlarına çarparak, önemli bir kısmının da trafik vasıtaları ile telef olduğu belirlenmiştir. Görüldüğü gibi bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Yani rotor kanatlarına veya diğer objelere çarparak telef olan kuş nüfusu ile diğer kökenli kuş ölümleri eşit düzeydedir. Tüm bunlara karşın kuş türlerinin kendilerine özgü bir de iç saatleri, yani biyolojik saatleri vardır. Buna bağlı olarak onların bazı koşullara kendilerini uyarladıkları ve ona göre davranış sergiledikleri de bilinmektedir (Reichenbach 2003; Kiziroğlu 2001 ve 2011). Danimarka’daki bir RES alanında Pedersen et al. (1991)’in yaptığı araştırmada, radarla yapılan ölçümlerde kuşların, rotor kanatlarına 100-200 m kala yönlerini değiştirdikleri ve böylece zarar görmedikleri belirlenmiş ve benzer sonuçlar Almanya’da Bergen (2001) tarafından elde edilmiştir (Erdoğan et al.2010). Aynı durum RES santrallerinin kurulacağı bölgelerden geçen kuş türlerinin zamanla bu bölgelere alışabileceğini de aklımıza getirebilir. Her şeye rağmen mutlaka izleme çalışmalarına gereksinim olduğunu belirtmeden geçmek mümkün değildir. (http://www.wind-energie.de/en/topics/protection-of-birds) portalında önceleri Arktik yaban kazlarının 500-1000 metre yükseklikten göç ettikleri, günümüzde ise şehirlerin 100 hatta 30 metre üzerinden uçmaya eğilim gösterdikleri ve uyum sağladıkları belirtilmektedir 11 (Erdoğan et al 2010). Bu durum özellikle vücut sıcaklığı ortama göre değişmeyen canlılar (homoiyotermal) için yaygındır (Kiziroğlu, 2010). Hatta bazı göçmen kuş türlerinin bozulan bir coğrafik alan yerine yeni bir alanı tercih etmeleri de söz konusu olmakta ve yeni koşullara kolayca uyabilme yeteneği sergiledikleri de bilinmektedir. Örneğin Turna göçünün Ankara’da 500 m yükseklikte devam etmesi kimseyi şaşırtmamalıdır. Bu sürülerin Kayseri Sultansazlığı’na gitmek üzere bu rotayı izlemeleri de çok ilginçtir (Kiziroğlu, 2001). Yine Almanya Brandenburg RES alanında, yüzlerce yarasa ölüsüne rastlanınca, dikkatler tekrar bu konuya çevrilmiş, sonraki araştırmalardan, ölümün pervaneye çarpma ile değil de hayvanların duran pervane dibini uyumak için seçmelerinden kaynaklandığı anlaşılmıştır (Dürr 2001; Erdoğan et al.2010). III.2. Rüzgar Enerji Santrallerinnin Gürültü Kirliliği RES’lerin ses sınırını aşarak duymayı etkilediğiyle ilgili endişelerin yerinde olmadığı, yapılan bilimsel ses ölçüm değerleri ile ortaya konmuştur. Buna göre RES’lerin 500 m uzaklıktan oluşturduğu ses şiddeti 45 desi bel(db) iken, bir arabanın 10 m uzaktan meydana getirdiği gürültü şiddeti yaklaşık iki misli olup 70 db’dir. Hatta şiddetli bir tartışmada ulaşılacak ses şiddeti ile RES’lerin 500 uzakta bulunanlar için yol açacağı ses yüksekliği 45 db ile eşdeğerdir. Bu nedenle RES’lerin gürültü kirliliği yaptığı görüşü gerçeği yansıtmamaktadır. 12 IV. TÜRKİYE’NİN YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİSİNDE YAPMASI GEREKENLER Türkiye’de kömür dışındaki fosil yakıt kaynakları sınırlıdır. Şu andaki enerji gereksiniminin % 35’ini dışalımla sağlamak zorunda olan Türkiye, döviz varlığının önemli bir bölümünü buraya sarf etmektedir. Türkiye sanayi sürecini yakalamak ve ekonomisini en üst düzeye çıkarmak isteyen, dünyadaki en güçlü on ekonomi içine girme çabası içinde olan bir ülkedir. Yani sürekli olarak enerji temin etmek zorundadır. Bu ise enerjisinin % 72’sini dışalımla gerçekleştirmek zorunda olan Türkiye için bir çıkmazdır. Şu anda Türkiye’de yıllık tüketilen elektrik enerji miktarı 43 000 MW’ı bulmaktadır. Önümüzdeki dokuz yılda bu tüketim iki misline çıkacaktır. Bu nedenle de mevcut açığın giderilmesi için özellikle alternatif enerji kaynaklarına yönelmek zorundadır. Türkiye’de halen kurulu rüzgar enerji gücü son yıllardaki atılımlarla Tablo 1’den de alınacağı gibi 1329 MW’ a ulaşmıştır. Türkiye’nin verimli rüzgar enerji potansiyelinin 40 000-50 000 MW olduğu düşünüldüğünde, bu sektöre neden en kısa zamanda ve süratle girilmesi gerektiği anlaşılacaktır. Mevcut verimli potansiyele bakıldığında üretilen enerjinin kırkta bir düzeylerinde oluşu önemli bir eksiklik olarak görülmelidir. Bu kapsamda ofshore denen denizde rüzgar türbinlerinin inşası da yaygınlaşmalıdır. Türkiye’nin deniz zenginliği bilindiğinden, bu konuda da ileride Türkiye için yeni bir dönem başlayabilecek ve denizlerimizde esen rüzgardan yararlanılarak enerji elde edilip ulusal enerji iletim sistemine dahil edilmelidir (Resim 1). Rüzgar enerjisi sektörünün geliştirilmesi, en azından Danimarka veya İspanya düzeyine çıkarılması için, Türkiye’nin bazı üniversitelerindeki konuyla ilgili yetkin bölüm ve bilim adamlarıyla işbirliği ve güç birliği yapılmalıdır. Böylece rüzgar enerjisinde kapasite artırma çalışmalarının yürütülmesi sağlanmalıdır. Aynı şekilde kurulacak bir fonda biriken ve devlet desteği alan üniversiter kurumlar, Türkiye için önemli ölçüde dışa bağımlılığın söz konusu olduğu bu sektörde yeni ve modern teknolojilerin pratiğe aktarılmasını sağlamalı ve bu işte kesinlikle gecikilmemelidir. Bu konuda Türkiye Cumhuriyeti Devleti, yetkili kurumlarını ivedilikle devreye sokup, şu anda yatırımları işletmede olan ve lisans başvurusunda bulunan özel sektörün de katkısı ile oluşturulacak kurul, yetkin üniversiteleri göreve çağırmalı ve üretim potansiyelini artırma araştırmalarını desteklemek için yaptırımları gerçekleştirmelidir. Bu konuda özel sektörün gerekli parasal katkıyı yapacağını düşünüyoruz. Yeter ki koordinasyonu sağlayan kamusal bir kuruluş ivedilikle faaliyete geçsin. Yoksa diğer ülkelere bağımlılığımız devam edecektir. Oysa rüzgar enerji potansiyeli açısından Türkiye oldukça şanslıdır. İşte bu bölgelerin haritasının ivedilikle çıkarılarak, yetkilendirilecek üniversiteler tarafından yoğun araştırmalar yürütülmesine olanak sağlanmalıdır. Bu da ancak devlet koordinatörlüğünde, yatırımcı özel firmaların desteği ile mümkün olabilecektir. Bu sektörde geri kalmamak için her kese önemli sorumluluk ve görevler düşmektedir. 13 V. ÇALIŞMANIN AMACI RES tesislerinin kurulacağı bölgeler, yırtıcı ve özellikle göçmen kuş türleri açısından gözlemlenmelidir. Bu bağlamda özellikle soyu tükenme tehdidine altında olan, başta Nonpasseres ve özellikle de global tükenme tehdidine maruz olan göçmen yırtıcı kuş türleri olmak üzere, kuş türlerinin belli bir program dahilinde izlenmesi gerekir. Bu yapıldığı taktirde RES’lere karşı çıkılmasının söz konusu edilemeyeceği gerçeği, her kesim tarafından kabul görecektir. Çünkü yenilenebilir alternatif enerji kaynaklarından en fazla tercih edilen bir sektör olan ve önümüzdeki çeyrek asır içerisinde yoğun olarak yararlanılacağı açık olan rüzgar enerjisi santrallerinin yaygınlaştırılması gerekir. Yukarıda rüzgar enerji sektörünün Avrupa ve dünyadaki durumu ile ilgili özet bilgi verilmiş ve önemi üzerinde durulmuştur. Rüzgar entansitesinin yoğun olduğu bazı bölgeler, yatırımcı firmaların ilgisini çekmekte ve bu bölgelere, rüzgar enerjisi elde edilmesi için, çeşitli kapasitelerdeki rüzgar çiftlikleri kurulmaktadır (Resim V-1 ve Resim V-2). Resim 3’te görülen mevcut RES türbinlerinin bulunduğu bölgede uygun noktalara eklenmesi düşünülen yeni türbinlerin orada yol açacağı Ornitolojik etkiler bu raporda ele alınacaktır. Resim V-2’de bir kısmı görülen mevcut türbinlere ilave edilmesi düşünülenlerin montajının yapılacağı lokalitelerde gerçekleştirilen kazılar Resim V-3’te görülmektedir. Rüzgar enerji yatırımlarının yaygınlaştırılması sonucunda, çevrede telafisi mümkün olmayan bozulmalara yol açan fosil kökenli enerji kaynakları ile nükleer enerji sektöründen kurtulmak mümkün olabilecektir. ZİYARET RES’nin mevcut kapasitesini her biri 2,5 MW gücünde 9 türbin eklenmesi ile toplam 22,5 MW’lık RES gücü artırılması söz konusudur. Bu gerçekleştiğinde. ZİYARET RES’nin toplam kapasitesi 57,5 MW (23x2,5=57,5)’a ulaşacak ve yıllık 224.3 GWh enerji üretilecektir. Bu çiftlikler kurulurken, doğal yaşamın da ne düzeyde olumsuz veya olumlu etkilendiğinin belirlenmesi gerekir. İşte bu nedenle elinizdeki çalışma literatür, gözlem ve anket sonuçları değerlendirilerek ortaya çıkmıştır. Yukarıda kısaca örnekleri verilen çalışmalar gibi Ziyaret rüzgar enerjisi üretim projesi ve ona eklenmesi düşünülen türbinlerin kuş ve uçan memeli grubundan olan yarasalara ne tür bir etki yaptığının en az iki yıllık bir süreçte izlenmesi kaçınılmazdır. Böylece kuş göç yolu üzerindeki bu tesisle ilgili hangi önlemlere başvurulacağı ortaya konmuş olacaktır. Her ne kadar rüzgar türbinlerinin kuş ölümlerinde sadece % 1,5’luk bir etki yaptığı belirtilse de onları bölgede izlemek üzere kısa süreli bir ornitolojik ekskürsiyon araştırması 26-28 Mayıs 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda elde edilen veri ve gözlem sonuçları aşağıda değerlendirilmiştir. 14 Resim V-1: Proje Bölgesine Çok Yakın Bir Lokalitede İşletme Halindeki Başka Bir Res Resim V-2: Şu Anda Faaliyet Halindeki Ziyaret Res Türbinleri 15 a) b) 16 c) d) Resim V-3: Resim 3’te görülen türbinlere ilave edilmek istenen, yeni türbin lokalitelerindeki kazı çalışmaları (a-d) 17 VI. ZİYARET RES'İN KURULACAĞI SAHANIN ÖZELLİKLERİ VI.1. Sahanın Konumu, Sınırları ve Koordinantları Hatay İli Samandağ İlçesi Mağaracık- Karaköse- Çakırköy- Sebenoba- Koyunoğlu- MızraklıHıdırbey Mevkiinde Ezse Elektrik Üretim LTD tarafından toplam kurulu gücü 35 MW olan “Türbe Rüzgar Enerji Santrali ve Enerji İletim Hattı” kurulması planlanmıştır. Bu RESnin Proje tanıtım Dosyası “Hatay İl Çevre ve Orman Müdürlüğü” tarafından 13 Eylül 2005 Karar Tarihi ve 45 Sayı Numarası ile “ÇED Gerekli Değildir Belgesi” alınmıştır. Bu projenin Söz konusu proje daha sonra ZİYARET Rüzgar Enerji Santrali kapasite Artırımı Projesi (22,5 MW) adı ile anılmakta olup ZİYARET RES Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş. ticari unvanını almıştır. Proje alanının genel konumu Harita 3’te görülmektedir. Yeni inşa edilmesi projelendirilen RES türbinlerinde üretilecek enerji mevcut yapılara entegre edilecektir. Bölgede var olan iletim hattı, şalt sahası ve trafo binasından kapasite artırımı halinde yararlanılacaktır. Bu projede halen faaliyet halindeki 14 RES türbini T-1, T-2, T-3, T-4, T-5, T6, T-7, T-8, T-9, T-10, T-11, T-12, T-13 ve T-14 olarak, yapılması planlanan yeni türbinler ise XE1;XE-2;XE-3; XE-4; XE-5; XE-6; XE-7; XE-8 ve XE-9 olarak veya T-15, T-16, T-17, T-18, T-19, T-20, T-21, T-22 ve T-23, olarak belirtilmektedir. Mevcut ve ilavesi düşünülen RES türbinlerinin sayı; koordinat ve denizden yükseklikleri (NN metre olarak) Tablo VI-1 ve köşe koordinatları Tablo VI-2’de görülmektedir. Tablo VI-1: Ziyaret RES Türbinlerinin Faaliyet Halindeki 14 Ve Kurulması Düşünülen 9 Adet Türbinin Koordinat Ve Yükseklikleri (M) Türbin No Kuzey Koordinatı Güney Koordinatları Yükseklik m Olarak Türbin No Kuzey Koordinatı Güney Koordinatları Yükseklik (m) Olarak T-1 234136 4000885 320 XE.1 233576 3998575 278 T-2 234079 4000580 349 XE.2 234215 3999351 276 T-3 233826 4000341 365 XE.3 234000 3998961 300 T-4 233603 3999956 400 XE.4 233620 3997696 320 T-5 233863 3999873 380 XE.5 233819 4001463 389 T-6 234088 3999696 381 XE.6 234362 4001253 395 T-7 233336 3999615 400 XE.7 234597 4001043 406 T-8 233520 3999402 450 XE.8 234607 4000286 326 T-9 233522 3999081 475 XE.9 234245 4000346 300 T-10 233039 3998907 463 T-11 233278 3998629 457 T-12 233102 3998095 447 T-13 232771 3998134 477 T-14 233299 3998000 398 18 Tablo VI-2: Ziyaret RES Köşe Koordinatları Türbin No Kuzey Koordinatı Güney Koordinatları K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 K12 K13 K14 K15 K16 K17 K18 K19 K20 233695 234046 234585 235012 235103 235047 234953 235053 235055 234963 234774 234532 234564 234471 234265 234169 233977 233738 233446 233139 4001759 4001856 4001758 4001329 4000960 4000358 4000142 3999859 3999553 3999260 3999018 3998826 3998425 3998133 3997864 3997546 3997307 3997121 3997028 3997078 Türbin No Kuzey Koordinatı Güney Koordinatları K21 K22 K23 K24 K25 K26 K27 K28 K29 K30 K31 K32 K33 K34 K35 K36 K37 232746 232594 232301 232065 231872 231777 231776 231870 232070 232071 232165 232360 232456 232906 233185 233266 233446 3997194 3997221 3997287 3997476 3997715 3998006 3998313 3998605 3998882 3999065 3999356 3999622 4000067 4000642 4001062 4001332 4001579 Gerek şu anda faaliyet halindeki ve gerekse kurulması planlanan RES türbinlerinin bölgedeki konum ve dağılımları Şekil VI-1’de verilmiştir. 19 Şekil VI-1: Faaliyet Halindeki T1-T14 Res Türbinleri Ve Yapılması Düşünülen Xe1-Xe9’la İfade Edilen Türbinler ve Konumları 20 ZİYARET RES Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş Haziran 2010’da Hatay İli’nde 35 MW kurulu gücünde ZİYARET Rüzgar Enerji Santrali kapasite Artırımı Projesi’ni (9x2,5=22,5 MW) (aynı zamanda Türbe RSP olarak da bilinmektedir) geliştirmiş ve inşasını gerçekleştirmiştir. ZİYARET Rüzgar Enerji Santrali kapasite Artırımı Projesi (9x2,5=22,5 MW) kapsamında, Hatay İli, Samandağ İlçesi sınırları içerisinde her biri 2,5 MW gücünde olan 14 adet türbin kurulmuştur. Bölgenin genel görünümü Şekil VI-1 ve Fotoğraf VI-1’de izlenebilir. Fotoğraf VI-1: Proje Bölgesinin Genel Görünümü Ve Alt Kesiminde Akan Asi Nehri Ziyaret Rüzgâr Enerji Santrali kurulacağı saha, Hatay ili Samandağ ilçesi Nahırlı belde sınırları içerisinde kalmaktadır (Bkz. Şekil VI-1 ve Şekil VI-2). 21 Şekil VI-2: Proje Bölgesinin Yeri 22 VI.2. Proje Alanının İklimi ve Yağış Özellikleri Proje Alanı’na en yakın Meteoroloji İstasyonu olan Samandağ İlçesinde 1975-2010 yılları dönemdeki yağış ve buharlaşma değerleri Tablo VI-3’te görülmektedir. Tablo VI-3: Samandağ Meteoroloji İstasyonu Yağış Entansitesi (1975-2010) Aylar Ortalama Toplam Yağış Miktarı (mm) Günlük En Çok Yağış Miktarı (mm) Yağış≥ 0,1 mm Olduğu Günler Sayısı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 138,5 122,9 104,2 62,1 45,2 14,6 5,1 6,7 50,6 99,1 110 142,4 112,3 89,1 72,7 123,8 245 41,3 32,9 78,3 92,4 126,2 106,2 113,7 13,3 12,6 12 8,9 5,3 2 0,8 1 4,1 8,3 8,9 12,1 Yıllık 901,40 102,83 7,44 Kaynak: Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, DMİ’ dan Bölge’de yıllık ortalama toplam yağış miktarı 901,40 mm’dir (bkz. Tablo 9). En yoğun yağış mevsimi kıştır. Bu dönemde yıllık yağışın % 45’i kar olarak, sonbaharda ise yıllık yağışın % 28,8’i yağmur olarak düşer. 1975-2010 döneminde en çok yağış 142,4 mm aralık ayında, en az yağış ise 5,1 mm ile temmuz ayındadır. VI.3. Sahanın Mülkiyet Durumu, Yönetim Yapısı ve Statüsü Ziyarettepe RES’inin bulunduğu bölge bozuk orman ve tarım arazisidir. Ormanlık sahalar, Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğü'ne bağlı Antakya Orman İşletme Müdürlüğü, Antakya Orman İşletme Şefliğinin kontrolünde olup, tarımsal alanlar özel mülkiyetindir. Gerek orman ve gerekse tarım alanları milli park, tabiatı koruma alanı, tabiat parkı ve tabiat anıtı niteliğinde değildir; ancak St. Simon Manastırı kalıntıları Tabiat ve Kültür Varlıklarını Koruma Yasasına tabi olan bir mekandır (Bkz. Fotoğraf VI-2). 23 Fotoğraf VI-2: Proje Bölgesinde Yer Alan St. Simon Manastırının Kalıntıları VI.4. 5.4. Proje Alanının Jeolojik Özellikleri Proje Alanı magmatik ve sedimanter kayaçlardan oluşmaktadır. Rüzgâr enerji santralinin yer aldığı bölgede Eosen yaşlı killi kireçtaşı, kireçtaşı ve Miyosen yaşlı konglomera, kumtaşı ve kireçtaşı birimleri bulunur (ÇED-Raporu, 2010). RES alanı , ülke genelinde ayrılmış olan havzalardan Asi Havzası içindedir (Bkz. Fotoğraf VI-2). Ziyaret Dağına yakın yükseltiler Çubuklukaya Tepe, Sarmaşık Kaya Tepe, Yukarıdağ Tepeden Hallıçlar Çiftliği'ne kadar devam eden dağ silsilesi ile güney doğuda Turfanda köyü çevresinden başlayarak Çatalbaşı Köyü ve Yeşil Tepeye kadar uzanır. VI.5. Proje Bölgesinin Bitki Örtüsü Mevcut RES türbinleri ile kurulması düşünülen ilave türbinlerin bulunduğu alan genel olarak maki örtüsünün yer aldığı bozuk orman özelliğine sahiptir. Bu arazilere yakın bölgelerde de zeytin tarımının yapıldığı ziraat arazileri bulunur (Bkz. Fotoğraf VI-3). 24 Fotoğraf VI-3: Ziyaret RES Türbinlerinin Yakınında Zeytin Tarlaları Resim 7’de mevcut türbinlerin bulunduğu bölgede zeytinlik alanlar görülmektedir. Resim 7’nin sol tarafında şalt merkezi ve iletim direkleri yer almaktadır. Bozuk (degrade) daha çok çalılık formasyonundaki orman özelliği gösteren bölgede dominant olarak kermes meşesi, diken ardıcı, alıç, tespih çalısı, menengiç, defne, dişbudak, zakkum, akçakesme ve ahlât gibi maki bitki türleri görülmektedir (Resim 8). Bölgede bazı kesimlerde kızılçam ağaçlandırması yapılmıştır, bu nedenle de münferit olarak bazı kızılçam bireylerine bölgede rastlanır. Maki örtüsünün alt tabakasında ise abdestbozan, geven, çoban çırası, kekik, adaçayı, laden, sütleğen gibi çok yıllık bitkiler bulunur (Resim 9). RES sahasının batısında ve kuzey kısmında yer yer bozuk kızılçam ormanı, makilik ve 25 zeytin bahçeleri yer almaktadır (Bkz. Fotoğraf VI-4). Fotoğraf VI-5 ve Fotoğraf VI-6’da alt yapıda çok sık rastlanan Salvia sp. ve alt yapı diğer bitki türleri görülmektedir. Fotoğraf VI-4: Alanda En Yoğun Ve Dominant Tür Kermes Meşesidir 26 Fotoğraf VI-5: Adaçayı, Salvia sp. Bölgede Çok Yaygındır 27 Fotoğraf VI-6: Bölgede Sık Rastlanan Menengiç, Adaçayı, Gelincik Ve Diğer Bitkiler 28 Bölgede yapılan floristik analiz çalışmalarının sonuçları Tablo VI-4’te görülmektedir (ÇEDRaporu,2010). Tablo VI-4: Çalışma Alanı ve Yakın Çevresi Flora Listesi o FAMİLYA BİLİMSEL ADI TÜRKÇE ADI HABİTAT FİTOCOĞ-RAFİK ALAN RDB* (IUCN) KAA* AE** LC Makilik AE LC Çalılıklar - LC KAA - LC PTERIDOPHYTA 1 2 Aspidiaceae Aspleniaceae 3 4 Hypolepidaceae Dryopteris pallida Asplenium onopteris Ceterach officinarum Altınotu Pteridium aquilinum SPERMATOPHYTA GYMNOSPERMAE 5 Cupressaceae 6 7 Pinaceae LC LC Cupressus sempervirens Juniperus oxycedrus Pinus brutia Selvi Yol kenarları Ardıç Makilik Kızılçam KAA - LC - ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES 8 9 Tilki kuyruğu Yol kenarları - LC Anacardiaceae Pistacia lentiscus Menengiç Makilik AE LC Pistacia terebinthus Fıstık ağacı KAA AE LC Rhus coriaria Sumak Yol kenarları LC Cotynus cogyria Boyacı sumağı Makilik LC 2 Apiaceae 4 Apocynacee Asteraceae 6 7 8 9 Ainswortia trachycarpa Pimpinella corymbosa Makilik AE LC Kimyon KAA İTE** LC Nerium oleander Zakkum Yol kenarları AE LC Anthemis tinctoria. Papatya Makilik - LC Calendula arvensis Nergiz Makilik LC Cirsium vulgare Devedikeni Yol kenarı LC Echinops bicolor Eşek dikeni Makilik LC Filago pyramidata Makilik - LC Picris hieracioides KAA ASE**** LC Boraginaceae Onosma cassium Makilik AE LC Brassicaceae Cardamine hirsuta KAA - LC 0 1 2 LC LC Amaranthus albus 1 5 LC Amaranthaceae 0 3 LC Çayır teresi 29 Raphanus raphanistrum Makilik - LC Campanulaceae Asyneuma virgatum Makilik - LC Cistaceae Cistus creticus Laden Makilik AE LC Ericaceae Arbutus andrachne Sandal ağacı Makilik - LC Euphorbiacee Euphorbia rigida Sütleğen Makilik AE LC Fabaceae Hymenocarpus circinnatus Makilik AE LC 4 5 6 7 8 9 Trifolium campestre Tırfıl Makilik - LC Fagaceae Quercus coccifera Meşe Makilik AE LC Lamiaceae Ajuga orientalis Boru Çiçeği KAA Salvia glutinosa Ada Çayı Makilik ASE LC Rosaceae Crataegus pseudoheterophylla Alıç KAA İTE LC Rubiaceae Galium verum Yoğurt Otu KAA ASE LC Thymelaeaceae Daphne sericea Defne KAA Kuşkonmaz Makilik AE LC KAA ASE LC Makilik - LC 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 MONOCOTYLEDONES Asparagus Lilaceae acutifolius. Brachypodium Poaceae pinnatum Poa pratensis Çayır Otu LC *)= Kızılçam Ağaçlandırma Alanı (=KAA); **)= Akdeniz Elemanı (AE); ***)= İran-Turan Elemanı (ITE); ****)= Avro-Sibirya Elemanı (ASE) Tablo VI-4’ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi proje bölgesinde 39 bitki türü belirlenmiştir. Bu türlerden de en yaygın olanı kasnak meşesidir. Kızılçam ağaçlandırma alanında da alt yapıda odunsu bitki türlerinden selvi, alıç, menegiç,gibi türler yaygındır. 30 VII. VII.1. PROJE ALANINDAKİ FAUNAL ELEMANLAR Proje Alanı ve Çevresindeki Kuş Türleri Proje Bölgesi ve çevre havzada belirlenen türler literatür ve bizzat gerçekleştirilen gözlemlere dayanarak belirlenmiş ve sonuçlar Tablo 11’de bir araya getirilmiştir (Erdoğan et al. 2010 ve ÇEDRaporu , 2010).ve Karşı Karşıya bulundukları tehlikelerle ilgili bilgi Tablo 11’de görülmektedir. Proje alnında ornitolojik gözlem gerçekleştiren grup Fotoğraf VII-1’de görülmektedir. Fotoğraf VII-1: Proje Alanında Gözlem Yapan Ornitoloji Gözlem Grubu ve Faaliyet Halindeki Ziyaret Res Türbini 31 Tablo VII-1: Belen ve çevresinde belirlenen Kuş Türleri, Türkiye Kuşları Red Data Book (RDB), Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynaklan Koruma Birliği (IUCN), Birdlife International (BIE) ve Bern Sözleşmesi kriterlerine göre tehlike kategorileri ile bu türlerin bölgesel statüler Bilimsel Adı Türkçe Adı RDB IUCN BIE Bern Söz Bölge Statüsü+ NONPASSERES CICONIIFORMES LEYLEKSİLER CICONIIDAE LEYLEKGİLLER 1 Ciconia nigra• Kara Leylek A.3 2 Ciconia ciconia•°Ω Akleylek A.3.1 ANSERIFORMES KAZSILAR i. ANATIDAE ÖRDEKGİLLER ii. 3 Tadorna ferruginea Angıt A.4 LC III EK-II 4 Anas platyrhynchos Yeşilbaş Ördek A.5 LC IV EK-III ACCIPITRIFORMES YIRTICI KUŞLAR ACCIPITRICIDAE ATMACAGİLLER 5 Milvus migrans• Karaçaylak A.3 III EKIII T 6 Milvus milvus• Kızılçaylak A.1.2 II EKII T 7 Neophron percnopterus° Beyaz Akbaba A.3 III EKII Y 8 Gyps fulvus• Kızıl Akbaba A.2 IV EKII T 9 Circaetus gallicus• Yılan Kartalı A.4 III EKII T 10 Circus aeruginosus° Saz Delicesi A.3 IV EKII Y 11 Circus cyaneus Gökçe Delice A.1.2 III EKII KZ 12 Circus pygargus• Çayır Delicesi A.1.2 IV EKII T 13 Accipiter nisus Atmaca A.3 IV EKII KZ 14 Accipiter brevipes• Kısa Parmak Atmaca A.2 II EKII T Buteo buteo Şahin A.3 IV EKII KZ 16 Buteo rufinus°Ω Kızıl Şahin A.3 III EKII Y 17 Aquila clanga• Büyük Orman Kartalı B.1.2 I EKII T 18 Pernis apivorus• Arı Şahini A.3 IV EKII T 19 Aquila pomarina• Küçük Orman Kartalı A.3 II EKII T FALCONIFORMES DOĞANLAR FALCONIDAE DOĞANGİLLER 20 Falco subbuteo• Delice Doğan A.3.1 IV EKII T 21 Falco naumanni• Küçük Kerkenez A.2 I EKII T 22 Falco tinnunculus° Kerkenez A.2 III EKII Y GALLIFORMES TAVUKLAR PHASIANIDAE TAVUKSUGİLLER 23 Alectoris chukar°Ω Kınalı Keklik A.2 III EKIII Y 24 Coturnix coturnix• Bıldırcın A.3 III EK III T GRUIIFORMES TURNAMSILAR GRUIDAE TURNAGİLLER Grus grus• Turna A.3 II EKII T 25 32 II VU VU EKII T EKII T Y Y CHARADRIIFORMES YAĞMURKUŞLARI LARIDAE MARTIGİLLER Larus cachinnans Akbaş Martı COLUMBIFORMES GÜVERCİNLER COLUMBIDAE GÜVERCİNGİLLER 27 Columba livia°Ω Kaya Güvercini 28 Streptopeliadecaocta°Ω 29 26 II EK-II Y A.5 IV EKIII Y Kumru A.5 IV EK III Y Strptopelia turtur° Üveyik A.3.1 III EK III YZ CUCULIFORMES GUGUKKUŞLARI A.2 IV EK III T CUCULIDAE 30 A.4 LC GUGUKKUŞUGİLLER Cuculus canorııs• Gugukkuşu STRIGIFORMES GECE YIRTICILARI STRIGIDAE BAYKUŞGİLLER 31 Otus scops°Ω îshakkuşu A.2 II EKII Y 32 Athene noctua°Ω Kukumav A.2 III EKII Y A. 1.2 II EKII T 33 CAPRIMULGIFORMES ÇOBANALDATANLAR CAPRIMULGIDAE ÇOBANALDATANGİLLER Caprimulgus europaeus• Çobanaldatan APODIFORMES SAĞANLAR APODIDAE EBABİLGİLLER 34 Apus apus° Ebabil A.3.1 IV EK III T,YZ 35 Apus melba° Akkarınlı Ebabil A.3.1 IV EKII T,YZ CORACIIFORMES KUZGUNKUŞLARI MEROPIDAE ARIKUŞUGİLLER Merops apiaster•° Arıkuşu A.3.1 III EKII T CORACIIDAE KUZGUNGİLLER Coracias garrulus•°Ω Gökkuzgun A.2 II EKII T A.2 III EKII T,YZ A.1.2 III EKII T A.2 IV EKII Y 36 37 UPUPIDAE 38 Upupa epops°Ω PICIFORMES JYNGIDAE 39 40 ÇAVUŞKUŞUGİLLER İbibik AĞAÇKAKANLAR BOYUNÇEVİRENGİLLER Jynx torquilla Boyunçeviren PICIDAE AĞAÇKAKANGİLLER Derıdrocopus syriacus°Ω Alaca Ağaçkakan PASSERES PASSERIFORMES ÖTÜCÜ KUŞLAR ALAUDIDAE TARLAKUŞUGİLLER 41 Melanocorypha calandra Boğmaklı Tarlakuşu A.5 III EK-II Y 42 Calandrella brachydactyla Bozkır Torygarı A.3 III EK-II Y 43 Galerida cristata°Ω Tepeli Toygar A.3 III EK III Y 33 44 Lullula arborea Orman Toygarı A.3 II EK-III Y 45 Alauda arvensis°Ω Tarlakuşu A.4 III EK III Y HIRUNDINIDAE KIRLANGIÇGİLLER 46 Riparia riparia°Ω Kum Kırlangıcı A.5 III EKII T,YZ 47 Hirundo rustica°Ω Kır Kırlangıcı A.5 III EKII T,YZ 48 Hirundo daurica°Ω Kızıl Kırlangıç A.3 IV EKII T,YZ MOTACILLIDAE KUYRUKSALLAYANGİLLER 49 Anthus trivialis• Ağaç Incirkuşu A.3 IV EKII T 50 Anthus pratensis Çayır încirkuşu A.3 IV EKII KZ 51 Anthus cervinus°Ω Kızıl Gerdanlı încirkuşu A.2 IV EKII YZ 52 Motacilla flava° Sarıkuyruksallayan A.3.1 IV EKII T,YZ 53 Motacilla alba°Ω Akkuyruksallayan A.3.1 IV EKII Y 54 Motacilla cinerea° Dağ Kuyruksallayam A.2 IV EKII Y A.2 IV EKIII Y A.1.2 IV EKII Y PYCNONOTIDAE 55 GRİ BÜLBÜLGİLLER Pycnonotus xanthopygos°Ω Arap Bülbülü TROGLODYTIDAE ÇİTKUŞUGİLLER Troglodytes troglodytes° Çitkuşu TURDIDAE ARDIÇKUŞUGİLLER 57 Erithacus rubecula Kızılgerdan A.3 IV EKII KZ 58 Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk A.2 IV EKII KZ 59 Phoenicurus phoenicurus°Ω Kızılkuyruk A.3 II EKIl Y 60 Saxícola rubetra• Çayırtaşkuşu A.3 IV EK II T 61 Saxícola torquatus Taşkuşu A.3 IV EKIl KZ 62 Oenanthe isabellina°Ω Boz Kuyrukkakan A.3 IV EKIl T,YZ 63 Oenanthe oenanthe°Ω Kuyrukkakan A.3 III EK II T,YZ 64 Oenanthe hispanica melanoleuca°Ω Karakulaklı Kuyrukkakan A.2 II EKIl YZ 65 Montícola saxatilis• Taş Kızılı A.1.2 III EKIl T 66 Turdus merula°Ω Karatavuk A.3 IV EKIII Y 67 Turdus philomelos Öter Ardıç A.2 IV EKIII KZ 68 Turdus iliacus Kızıl Ardıç B.2 IV EK III KZ 69 Turdus viscivorus° Ökse Ardıcı A.2 IV EK III Y 56 SYLVIIDAE ÖTLEĞENGİLLER 70 Hippolais pallida° Akmukallit A.3 III EKII Y 71 Sylvia melanocephala°Ω Maskeli Ötleğen A.3 IV EKII Y 72 Sylvia rueppeli Karaboğazlı Ötleğen A.2 IV EKII YZ 73 Sylvia hortensis• Akgözlü Ötleğen A.2 III EKII T 74 Sylvia nisoria• Çizgili Ötleğen A.2 IV EKII T 75 Sylvia curruca Akgerdan Ötleğen A.2 I EKII YZ 34 76 Sylvia communis°Ω Çalı Ötleğen A.3 IV EKII T,Y 77 Sylvia borin• Boz Ötleğen B.3 IV EKII T 78 Sylvia atricapilla• Karabaşlı Ötleğen A.2 IV EKII KZ 79 Phylloscopus sibilatrix Orman Söğütbülbülü A.2 II EKII T 80 Phylloscopus collybita•°Ω Çıvgın A.3.1 IV EKII KZ,Y 81 Phylloscopus trochilus•°Ω Söğüt Bülbülü A.3.1 IV EKII T,Y MUSCICAPIDAE SİNEKKAPANGİLLER 82 Muscícapa striata Gri Sinekkapan A.3 III EKII T,YZ 83 Ficedula semitorquata• Yarımband Sinekkapan A.3 II EKII T 84 Ficedula albicollis• Halkalı Sinekkapan A.2 IV EKII T A.2 IV EKII Y AEGITHALIDAE 85 UZUNKUYRUK BAŞTANKARALAR Aegithalos caudatus Uzunkuyruk Baştankara PARIDAE BAŞTANKARAGİLLER 86 Parus ater°Ω Çam Baştankarası A.3 IV EKII Y 87 Parus caeruleus Mavi Baştankara A.2 IV EK-II Y 88 Parus major°Ω Büyük Baştankara A.3.1 IV EKII Y SITTIDAE SIVACIKUŞUGİLLER 89 Sitta europaea Sıvacı A.3 IV EK-II Y 90 Sitta neumayer°Ω Kaya Sıvacısı A.2 IV EKII Y A.2 IV EKII T,YZ ORIOLIDAE 91 Oriolus oriolus°Ω LANIIDAE SARIASMAGİLLER Sarıasma ÜMÜKSIKANGİLLER 92 Lanius collurio°Ω Kızılsırtlı Örümcekkuşu A.3 III EKII YZ 93 Lanius minor• Karaalmlı Örümcekkuşu A.3 II EKII T 94 Lanius senator Kızılbaşlı Örümcekkuşu A.2 II EKII YZ 95 Lanius nubicus Maskeli Örümcekkuşu A.2 II EKII YZ CORVIDAE KARGAGİLLER 96 Garrulus glandarius°Ω Alakarga A.3.1 IV EKII Y 97 Pica pica°Ω Saksağan A.5 IV EK-III Y 98 Corvus corone cornix°Ω Leş Kargası A.5 IV -EKIII Y A.5 III EKIII Y STURNIDAE 99 SIĞIRCIKGİLLER Sturnus vulgaris°Ω Sığırcık PASSERIDAE SERÇEGİLLER 100 Passer domesticus°Ω Ev Serçesi A.5 III -EKIII Y 101 Passer hispaniolensis Bataklık Serçesi A.3 IV -EKIII Y 102 Passer montanus Dağ Serçesi A.3 III -EKIII Y FRINGILLIDAE İSPİNOZGİLLER 103 Fringilla coelebs°Ω İspinoz A.4 IV EK III Y 104 Serinus serinus Kanarya A.3 IV EKIl KZ 35 105 Carduelis chloris Florya 106 Carduelis carduelis°Ω Saka 107 Carduelis spinus 108 Carduelis cannabina EMBERIZIDAE A.3 IV EKIl KZ A.3.1LC IV EKIl Y Karabaş İskete A.3LC IV EKII KZ Ketenkuşu A.3LC II EKII KZ KİRAZKUŞUGİLLER 109 Emberiza cia Kaya Kirazkuşu A.2LC III EKII KZ 110 Emberiza hortulana°Ω Kirazkuşu A.3LC II EKIII T,YZ 111 Emberiza caesia• Gri Kirazkuşu A.2LC IV EKII T 112 Emberiza melanocephala°Ω Karabaş Kirazkuşu A.4LC II EKII YZ 113 Miliaria calandra°Ω Tarla Kirazkuşu A.4LC II EK III Y (+)= Y (Yerli); YZ (Yaz ziyaretçisi); KZ (Kış ziyaretçisi); T (Transit göçer) •= Transit göçleri sırasında bölgede rastlanan kuş türleri; °= 26-28 Mayıs 2011 tarihleri arasında proje sahası ve civarında gözlemlenen türler. Ω= Yuva faaliyetinde izlenen türler Tablo VII-1 incelendiğinde proje sahasına çok yakın bir bölge olan Belen ve civarında belirlenen kuş türlerinin Ziyaret RES’in kurulu olduğu proje alanı için de geçerli olabileceği düşünülebilir. Böylece havza bazlı değerlendirme yapıldığında Tabloda adı geçen kuş türleri proje alanı için de verilebilir. Ornitolojik gözlemlerin yer aldığı tablo sonuçları analiz edilirse aşağıdaki yorumlar yapılabilir: Proje alanında üç günlük bir gözlem sürecinde bile 54 kuş türünün yuva faaliyetinde bulunduğu belirlenmiştir; Bölge havza bazında ele alındığında 13 Nonpasseres takımının 15 familyasına özgü 40; Passeresin bir takımına özgü 18 familyada 73 kuş türü olmak üzere toplam 113 kuş türünün bölgede izlendiği belirlenmiştir. Bölge için ön plana çıkan bir ornitolojik gözlem de kınalı keklik populasyonunun, mevcut rüzgar türbinlerinden hiç rahatsız olmadan, bölgede üreme faaliyetinde bulunduğunun gözlemlenmesidir. Bu durum akla şöyle bir öneriyi getirmektedir: Acaba söz konusu makilik alanda kınalı keklik üretme merkezi kurulamaz mı? Böylece kuş türlerinin türbinlerden rahatsız olup, zarar görmediğini bu üretim çiftliğini gezenlerin görmeleri ve bölge insanına bir istihdam sağlanması düşünülemez mi? Bu konuyu yatırımcı sektöre önermek yerinde olur düşüncesindeyiz. VII.1.1. Türkiye Kuşları Kırmızı Liste Ölçütleri (RDB) Türkiye Kuşları Kırmızı Liste Ölçütleri (RDB) dikkate alındığında (Kiziroğlu 2008; 2009) göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmektedir: A-Grubu kuş Türleri: Yerli ya da yaz göçmeni (kuluçkaladıktan sonra Türkiye'yi terk eden) türlerden oluşur. A.1.2= Proje bölgesinde 5 türü NP-grubundan; 2’si de P-Grubundan olmak üzere yedi tür bu kategoriye girmektedir. Bu kategoride bulunan türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmıştır. 36 İzlendikleri bölgelerde 1 birey-10 çift (=1-20 birey) ile temsil edilirler. Bu türlerin soyu büyük ölçüde tükenme tehdidi altında olduğu için, Türkiye genelinde mutlaka korunmaları gereken türlerdir. A.2= Bu grupta, 11 NP-türü ve 22 P-türü olmak üzere 33 tür yer almaktadır. Bu ölçütte yer alan türlerin sayıları, gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift (22-50 birey) arasında değişir. Bunlar önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır. Tükenme baskısı günümüzdeki gibi sürerse, mutlak tükenmeyle karşı karşıya kalacak olan türler bu gruba girer. A.3= Bu kategoriye 11 NP- türü ve 29 P-türü olmak üzere toplam 40 tür girer. Bu kriterdeki türlerin Türkiye genelindeki nüfusları, gözlendikleri bölgelerde genel olarak 26-250 çift (52-500 birey) arasında değişir. Bunlar da tükenebilecek duyarlıkta olup, vahşi yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir. A.3.1= Bu kategoriye giren NP-türü sayısı 6 ve P-türü sayısı ise 7’olup, toplam 13 türle temsil edilir. Bu kriterdeki türlerin populasyonlarında, gözlendikleri bölgelerde azalma vardır. Bu türlerin nüfusu da 251-500 çift (502-1000 birey) arasında değişir. Gözlendikleri bölgelerde eski kayıtlara göre, azalma olan türlerdir. A.4= Bölgede, 3 tanesi NP-Grubuna, 4 tanesi de P-grubuna giren 7 tür yer almaktadır. Bu türlerin populasyonları gözlendikleri bölgelerde 501-5 000 çift (=1002-10 000 birey), arasında değişir. Potansiyel tehdit altında olan bu türler şu anda tükenme tehlikesi bulunmamaktadır. A.5= Bölgede 3’ü NP-Grubuna, 7’si de P-Grubuna giren 10 tür bu kategoriye girer. Bu grupta yer alan gözlenen kuş türlerinin populasyonlarında henüz azalma ve tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. B-Grubu kuş Türleri: Kış ziyaretçisi ya da transit göçer türlerdir. B.1.2= Bölgede 1 tür tespit edilmiştir ve bu kriterdeki türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup, izlendikleri bölgelerde 1 birey-10 çift (1-20 birey) ile temsil edilirler. Bu türlerin soyu büyük tükenme tehdidi altında olduğu için, mutlaka Türkiye genelinde korunmaları gerekir. B.2= Bölgede 1 tür tespit edilmiştir ve bu kriterdeki türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup, izlendikleri bölgelerde 11 -25 çift (22-50 birey) ile temsil edilirler. Bu türler önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır. B.3= Bölgede 1 tür tespit edilmiştir ve bu kriterdeki türlerin Türkiye genelindeki nüfusları gözlendikleri bölgelerde genel olarak 26-250 çift (52-500 birey) arasında değişir. Bu türler de tükenebilecek duyarlıkta olup vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türlerdir. VII.1.2. Proje bölgesi için Uluslar arası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) Ölçütlerine göre yapılan bir değerlendirmeye göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir EN (Endangered): Bölgede bu kriterde 1 tür tespit edilmiştir. Bu türler, vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türlerdir. VU (Vulnerable): Bölgede bu kriterde 2 tür tespit edilmiştir. Bu türler, vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türlerdir. NT (Near Threatened): Çalışmada bu kriterde 2 tür tespit edilmiştir. Bu kriterdeki türler şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU- Vulnerable (Hassas, Zarar Görebilir, Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler), EN- endangered (Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler) veya CR- critically endangered (Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi had safhada olan türler) kategorisine girmeye aday olan türlerdir. Tehdit altında olabilecek türlerin NPGrubuna dahil olduğu görülmektedir. LC (Least Concern): Bu gruba giren NP-türü sayısı 35 ve P-grubu türü sayısı ise 73 olup toplam 108 tür bu kriterdedir. En düşük derecede tehdit altında olan bu türler yaygın bulunan türlerdir. 37 VII.1.3. Birdlife International (BIE) Kriterleri SPEC I: Bölgede bu kriterde 3 tür tespit edilmiştir. Bu kritere göre türler küresel ölçekte korama önceliği olan Avrupa türleridir. SPEC II: Bölgede 10 NP-grubu, ve 12 P-Grubundan olmak üzere 22 tür tespit edilmiştir. Küresel populasyonu ya da dağılımı Avrupa'da yoğunlaşan türler olup "Kesin Koruma Altında" olan türlerdir. SPEC III: Proje bölgesinde 13’ü NP-grubundan, 16’sı da P-Grubundan olmak üzere toplam 29 tür tespit edilmiştir. Küresel populasyonu ya da dağılımı Avrupa'da yoğunlaşmayan ama küresel durumunun kötü olmasından dolayı "Korama Altında" olan türlerdir. SPEC IV: proje sahasında 14’ü NP-Grubundan ve 45’i de P-Grubundan olmak üzere 59 tür bu kriterdedir. Küresel populasyonu ya da dağılımı Avrupa'da yoğunlaşan türler olup populasyonları henüz kritik durumda değildir. VII.1.4. Bern Sözleşmesi Bakanlar Kurulu tarafından 09.01.1984 tarihinde onaylanan ve 20.02.1994 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Bern Sözleşmesi (Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi, 1979) II. Bölüm, 4.1 Maddesine göre tüm taraf ülkeler, özellikle EK Liste-II'ye giren yabani türlerin habitatlarını korumakla yükümlüdürler. Ayrıca EK-II (Kesin Koruma Altında) ve Ek-III (Korama Altında)'e giren göçmen türler açısından önem taşıyan alanlara özel önem vermek zorundadırlar. Sözleşmenin 6. Maddesine göre tüm taraf ülkeler özellikle EK-II'de bulunan türler için gereken yasal ve yönetsel kararları almak zorundadır. Bu bağlamda, Çevre ve Orman Bakanlığı Türkiye'de yayılış gösteren yaban hayvanlarının koruma listesini yayınlamıştır. Alanda belirlenen 113 kuş türünden NPGrubundan 31’i EK-II ve 9’u Ek-III’e; P-Grubundan ise EK-II’ye 56 tür, EK-III’e ise 17 tür girmektedir. VII.2. Yerli, Transit, Yaz ve Kış Ziyaretçisi Kuş Türleri ve Uçuş Yükseklikleri ve Göç Rotaları RES sahası ve çevresinde belirlenen 113 kuş türünden NP-grubundan 13 tür yerli; 20 tür transit göçer; 1 tür yaz, 3 tür hem yaz hem de transit göçer olup 3 tür de kış ziyaretçisidir. Pgrubundan bölgede belirlenen 73 türün 11’ transit göçer, 30’u yerli, 8’i yaz ziyaretçisi, 12’si kış ziyaretçisi, 9’u ise transit ve yaz göçeri, 2’si transit göçer ve yerli bir tür de kış ziyaretçisi ve yerli tür statüsündedir. Bölge ve çevresinde 15 atmacagiller familyasından, 4 tür de doğangiller familyasındandır. Bölgede belirlenen türlerden ak leylek ve turna bölgeden süzülerek geçen türlerdendir. Atmacagiller familyasından olan türlerin statüleri ise şöyledir: 9 tür transit göçer; yani göçleri sırasında bölgede gözlenen türlerdir. 3’er tür de yerli ve kış ziyaretçisi statüsündendir, doğangiller de üç tür transit göçer ve bir tür de yerli statüsündendir. Proje alanından süzülerek geçen en önemli yırtıcı kuş türleri olarak büyük orman kartalı, yılan kartalı, kzıl şahin ve kerkenezin izlenmesi gerekir. Transit göç eden türlerin uçuş yükseklikleri ise hava durumuna bağlı olup, açık havalarda yüksekten, kapalı havalarda ise daha alçaktan gerçekleşir. Akleylekler 200-1500 m, turnalar 1000 m, büyük orman kartalı 150-2000 m, şahin 1000 m, küçük kerkenezin ise 200 m yükseklikten geçtikleri belirlenmiştir (Erdoğan et al.2010). Özellikle NP-grubundan olan türlerin uçuş yüksekliklerinin belirlenmesi için izleme araştırmasına mutlaka gereksinim vardır. Erdoğan et al.2010’ın yaptığı araştırma baz alındığında sonbahar göç sezonunda bazı türlerin izlediği dört rota belirlenmiştir. Bu rotalardan bazılarının proje sahasına uzak, bazılarının da proje bölgesinden geçtiği anlaşılmaktadır. Örneğin yaptığımız gözlemlerde bölgede kuluçkaya yatma olasılığı olan bir kızıl şahin çifti mevcut türbinlerin 250 m yüksekten uçtukları görülmüştür. Mevcut türbinlerin hemen alt bölümünde ise ebabiller ve kırlangıçlara rastlanmış; ancak bu türler türbinlerin alt kesiminden hareket ettikleri için proje alanında her hangi bir olumsuzluk izlenmemiştir. Bu proje için de bazı transit göçer türlerin izledikleri rota ancak izleme programı devreye sokulursa ortaya konabilecektir (Bkz. Şekil VII-1) 38 Şekil VII-1: Proje sahası ve çevresinden göçen türlerin yerden uçuş yükseklikleri (Erdoğan et al.2010) VII.3. Sürüngenler Proje Alanı’nda izlenen sürüngen türleri ve görüldükleri biyotop çeşitleri ve statüleri Tablo VII-2’de görülmektedir. Tablo izlendiğinde de görüleceği gibi proje alanı ve oraya yakın çevrede 7 tür belirlenmiştir (Bkz. Fotoğraf VII-2 ve Fotoğraf VII-3). Bu türlerin tamamı LC statüsüne girmektedir. 39 Tablo VII-2: Res Proje Alanı ve Çevresinde Belirlenen Sürüngen Türleri No 1 2 Latince Adı Türkçe Adı REPTILIA SÜRÜNGENLERER SQUAMATA KERTENKELELER LACERTIDAE KERTENKELELER GEKKONIDAE EV KELERLERİ Hemidactylus turcicus Geniş Parmaklı Keler AGAMIAE KELERLER Laudakia stellio Dikenli Keler LACERTIDAE ASIL KERTENKELELER IUCN BIE Sözleşmesi Bakanlık (2004/2005) HABİTAT LC III EK-II Taşların altında ve arasında bulunur, evlerde de yaşarlar LC IV EK-III Makilik alan ve taşlar arasında Duvarlarda, bahçelerde, evlerde, ormanlarda, zeytin ve narenciye bahçelerinde 3 Lacerta laevis laevis Hatay Kertenkelesi LC IV EK-II 4 Lacerta trilineata Büyük Yeşil Kertenkele LC IV EK-III ANGUİDAE OLUKLU KERTENKELELER Ophisaurus apodus Oluklu Kertenkele LC III EK-III OPHIDIA YILANLAR 5 Ekili tarlalarda, meyve bahçelerinde COLUBRIDAE 6 Telescopus fallax Kedigözlü Yılan LC III EK-III Yol kenarı, eski ev ve Harabelerde 7 Eelaphe quatuorlineata Sarı Kafalı Yılan LC III EK-II Makilik Alanda 40 Fotoğraf VII-2: Proje Bölgesinde Görülen Oluklu Kertenkele Fotoğraf VII-3: Proje Bölgesinde Sıkça Görülen Dikenli Keler 41 VIII. RES SAHASINDA MONITORING (İZLEME) ÇALIŞMASI VIII.1. İzleme Takvimi ve Yöntem Kurulacak olan rüzgâr enerji santralinin yaban hayatına, özellikle de bölgede yaşayan yerli ve göçmen kuşlar üzerine olan etkilerini tespit etmek amacıyla, kuşların göç dönemi olan ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarında izleme çalışmaları yapılmalıdır. 2011 yılı ilkbahar gözlemleri yürütülmüş; ancak bunların sonraki yıl ve dönemlerde yürütülecek izlemelerle güçlendirilmesi zarureti doğmuştur. Bu nedenle izleme çalışmalarına 2011 yılı sonbaharı dahil olmak üzere 2012 yılının ilkbahar, yaz ve sonbahardaki gözlem ve araştırmalarla devam edilme zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede ayda en az dört günlük arazi gözlemi gerçekleştirilmelidir. Gözlemler için Tablo VIII-1’de verilen çizelgeler kullanılacaktır. Tablo VIII-1: Kuş Populasyonlarını İzleme (Monitoring) Araştırmalarında Kullanılacak Olan Gözlem Kartı Örneği Saat Tür Adı Sayısı Yerden Uçuş Yüksekliği(m) Genel UçuşYönü RES'eYatay Uzaklığı(m) Açıklamalar Proje alanında koordinantları belli olan noktalarda yapılacak gözlemler önem taşır. Ayrıca mevcut olan türbin direkleri civarında her hangi bir telefat belirlenmiş ise bunlarla ilgili bilgiler Tablo VIII-2’de verilen belgelere işlenecektir. Tablo VIII-2: Ölçüm direkleri ve mevcut türbinlerde ortaya çıkan kuş telefatı ile ilgili çizelge Gözlemi Yapan: Tarih: Hava Durumu: Ölçüm Direği No Tarama Saati Ölçüm Direği Çevresinde Ölü/Yaralı Bulunan Tür adı 42 Açıklamalar VIII.2. 2011 Yılı İlkbahar Dönemi İzleme Çalışmaları 2011 yılı ilkbahar göç döneminde proje bölgesi ve yakın civarında gözlenen ve izlenen kuş türleri, mevcut türbinlerle ilişkisi, uçuş yükseklikleri, varsa mortalite durumu ve kuş gözlem tarama saatleri ile ilgili bilgiler Tablo VIII-3’te görülmektedir. Tablo VIII-3: Belen ve çevresi ile proje bölgesinde 2011 bahar göç döneminde belirlenen Kuş Türleri ve uçuş yükseklikleri Ölçüm Direği No Bilimsel Adı Türkçe Adı Varsa Bölge Ölü Statüsü+ Birey* Uçuş Yük. (m) Tarama Saati NONPASSERES CICONIIFORMES LEYLEKSİLER CICONIIDAE LEYLEKGİLLER Ciconia ciconia Akleylek ACCIPITRIFORMES YIRTICI KUŞLAR ACCIPITRICIDAE ATMACAGİLLER (-) T-3 Circaetus gallicus Yılan Kartalı (-) T 600 7.00 T-3 Circus aeruginosus Saz Delicesi (-) Y 600 7.00 T-3 Circus cyaneus Gökçe Delice (-) KZ 450 17.0 T-5 Circus pygargus Çayır Delicesi (-) T 500 T-7 Buteo buteo Şahin (-) KZ 750 7.30 T-13 Pernis apivorus Arı Şahini (-) T 800 8.00 T-2 Aquila pomarina Küçük Orman Kartalı (-) T 1500 17.0 FALCONIFORMES DOĞANLAR FALCONIDAE DOĞANGİLLER T-2 Falco naumanni Küçük Kerkenez (-) T 300 7.00 T-2 Falco tinnunculus Kerkenez (-) Y 300 7.00 GRUIIFORMES TURNAMSILAR GRUIDAE TURNAGİLLER Grus grus Turna (-) T 500 16.0 COLUMBIFORMES GÜVERCİNLER COLUMBIDAE GÜVERCİNGİLLER Streptopelia turtur Üveyik (-) YZ (-) T 100 8.00 (-) T 100 19.0 T-1 T-13 ► CUCULIFORMES CUCULIDAE ► ► (-) T 350 200 7.00 16.0 8.00 GUGUKKUŞLARI GUGUKKUŞUGİLLER Cuculus canorııs Gugukkuşu CAPRIMULGIFORMS ÇOBANALDATANLAR CAPRIMULGIDAE ÇOBANALDATANGİLLER Caprimulgus europaeus Çobanaldatan APODIFORMES SAĞANLAR APODIDAE EBABİLGİLLER 43 T-12 Apus apus Ebabil T-11 Apus melba Akkarınlı Ebabil CORACIIFORMES KUZGUNKUŞLARI MEROPIDAE T-5 Merops apiaster (+)” T,YZ 500 9.00 450 9.00 T 450 18.00 (-) (+)” T,YZ T,YZ 100 100 ** ** (-) T,YZ 100 ** (+)” T,YZ 75 ** (-) T,YZ 75 ** (-) YZ 50 7.30 (-) YZ 50 7.30 (-) T,YZ ARIKUŞUGİLLER Arıkuşu (-) PASSERES PASSERIFORMES HIRUNDINIDAE ÖTÜCÜ KUŞLAR KIRLANGIÇGİLLER T-1 Riparia riparia Kum Kırlangıcı T-1 Hirundo rustica Kır Kırlangıcı T-12 Hirundo daurica Kızıl Kırlangıç TURDIDAE ARDIÇKUŞUGİLLER ► Oenanthe isabellina Boz Kuyrukkakan ► Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan SYLVIIDAE ÖTLEĞENGİLLER ► Sylvia rueppeli Karaboğazlı Ötleğen ► Sylvia curruca Akgerdan Ötleğen ORIOLIDAE ► Oriolus oriolus LANIIDAE SARIASMAGİLLER Sarıasma Lanius collurio Kızılsırtlı Örümcekkuşu ► Lanius senator Kızılbaşlı Örümcekkuşu ► Lanius nubicus Maskeli Örümcekkuşu ► Emberiza melanocephala T,YZ 50 ÜMÜKSIKANGİLLER ► EMBERIZIDAE (-) 8.00 8.30 (-) YZ 75 8.00 (-) YZ 75 7.30 (-) YZ 50 7.30 (-) YZ 50 17.0 KİRAZKUŞUGİLLER Karabaş Kirazkuşu YZ= (Yaz ziyaretçisi); KZ= (Kış ziyaretçisi); T= (Transit göçer) ►: Türbinlerin uzağında izlenen kuş türleri *: (-): Ülü yok; (+): Ölü var **: Tüm gözlem süresince izlenen türler “: Bu bireyler proje alanında ölü bulunmuş değildir. Tablo VIII-3 incelendiğinde proje sahasına çok yakın bir bölge olan Belen ve civarında belirlenen kuş türlerinin proje alanı için de geçerli olabileceği düşünülebilir. Böylece havza bazlı değerlendirme yapıldığında Tabloda adı geçen yaz ziyaretçisi ve transit kuş türleri ve statüleri hakkında bir fikir verecektir. Ornitolojik gözlemlerin yer aldığı tablo sonuçları analiz edilirse aşağıdaki yorumlar yapılabilir: • Proje alanında bahar göç gözlemleri sürecinde bile 29 kuş türü kaydı yapılmıştır. • Proje bölgesi ve çevresi için 2011 yılı ilkbahar göç döneminde yırtıcı kuş populasyonlarının belli yüksekliklerden geçtiği kaydedilmiş ve bu süreçte yırtıcı kuş türleri türbin yüksekliklerinin daha üst bölümünde seyrettikleri için her hangi bir telefat söz konusu olmamıştır. 44 • Bölgeden transit geçen yırtıcı kuş türlerinden en yoğunu arı şahininin populasyonu olarak belirlenmiştir. Bu türün bir günde ulaştığı büyüklük 27 birey olarak izlenmiştir. Diğer türlerin ise bireysel veya en fazla ikili üçlü gruplar oluşturarak bölgeden geçtikleri görülmüştür. Bu geçişleri de özellikle türbinlerin bulunmadığı noktalardan yaptıkları ve ortalama olarak 450-500 m yükseklikte seyrettikleri görülmüştür. Bu süreç içerisinde türbinlerden kaynaklanan her hangi bir olumsuzluğa rastlanmamıştır. Tablo 15’de gözlem sonucu verilen kuş türlerinin statüleri ile ilgili bilgiler Tablo 12’de verildiği için burada tekrar edilmemiştir. Türbinlerin yükseklikleri ile özellikle yırtıcı kuş türlerinin türbinlerin bulunduğu noktalarda yapılan ölçümlerde, bu türlerin türbin yüksekliğine göre daha üst bölümlerden geçtikleri görülmüştür. Bu noktadan olayı değerlendirdiğimizde göç döneminde proje bölgesini kullanan özellikle yırtıcı kuşlar ve yerli kuşlar açısından türbinlerin 2011 yılı ilkbahar göç sezonunda bir tehdit oluşturmadığı sonucuna varılmıştır. 2012 yılında aynı bölgede daha yoğun yapılacak gözlem ve monitoring çalışmaları ile daha önemli bilgilere kavuşulması düşünülmektedir. Proje alanında mevcut türbinlere yakın noktalarda izlenen tür sayısı ve türbin koordinatları ile türbin yükseklikleri Tablo VIII-3’tegörülmektedir. Tablo VIII-4: Faaliyet Halindeki Ziyaret RES Türbinlerinin Koordinat ve Yükseklikleri (m) ile Bu Noktalara Yakın Bölgelerde İzlenen Kuş Türü Sayısı (diğer bilgiler için bkz. Tablo VIII-3) Kuşların Görüldüğü Yükseklikler Kuzey Koordinatı Güney Koordinatları Kuş Türü Sayısı Yükseklik m Olarak T-1 234136 4000885 03 320 100 350 T-2 234079 4000580 03 349 300 1500 T-3 233826 4000341 03 365 450 600 400 -- 450 -- 750 Türbin No T-4 233603 3999956 00 T-5 233863 3999873 01 380 T-6 234088 3999696 00 381 T-7 233336 3999615 01 400 450 475 T-8 233520 3999402 00 T-9 233522 3999081 00 T-10 233039 3998907 00 463 T-11 233278 3998629 01 457 -- 450 500 800 T-12 233102 3998095 02 447 100 T-13 232771 3998134 02 477 500 T-14 233299 3998000 00 398 Tablo VIII-4’ten de görüleceği gibi genelde türbin yükseklikleri ile oralara yakın noktalarda seyreden kuş türlerinin genel olarak oldukça yüksek noktaları yeğledikleri anlaşılmaktadır. Bu nedenle türbinlerden kaynaklanan her hangi bir olumsuzluk ve ölen kuş bireylerine rastlanmamıştır. Tablo VIII-3’te ölü olarak bulunan kuş bireyleri de türbinlerin bulunduğu bölgelerin dışında elde edilmiş doğal ölümlerdir. 2011 bahar dönemi izleme çalışmalarının yoğun ve sistematik bir şekilde yürütülmesi halinde, proje bölgesi için daha önemli ve değerli bilgilere ulaşılacaktır. 45 IX. SONUÇ VE ÖNERİLER • Hatay İli Samandağ İlçesi sınırları içerisinde yer alan ZİYARET RES projesi 22,5 MW kurulu güç ilavesiyle mevcut bulunan RES’nin kapasitesini artırmayı planlamaktadır. ZİYARET RES kapasite artışı kapsamında, her biri 2,5 MW gücünde 9 adet türbinin kurulması öngörülmektedir. Böylece, öngörülen kapasite artışı ile birlikte ZİYARET RES’ nin toplam kapasitesi 57,5 MW’a ulaşacak ve 23 türbinle birlikte yılık 224.3 GWh enerji üretimi sağlanmış olacaktır. • Proje’nin inşaat çalışmaları süresince yaklaşık 38 kişilik personel çalışacaktır. Çoğunluğunun yakın yerleşim alanlarından seçilmesi planlanan personelin her türlü ihtiyaçları için prefabrik konteyner konulacak olup, inşaat çalışmaları sonunda bu konteyner kaldırılacaktır. İşletme aşamasında ise çalıştırılacak personel sayısı ise 6 olarak öngörülmektedir . • Rüzgar türbinlerinin yerleştirileceği alanlar dışında herhangi bir arazi kullanımı söz konusu değildir. Proje sahasını gösteren 1/25.000 ölçekli topoğrafik Harita 2’de verilmiştir. • İnşaat aşamasında kullanılan makinelerden kaynaklanacak emisyonlar için gerekli önlemlerin alınması şarttır. Bu çerçevede firma gerekli önlemleri alacağını belirtmektedir. ZİYARET Rüzgar Enerji Santrali kapasite Artırımı Projesi (22,5 MW)’nin işletme aşamasında tüm üniteler tam kapasitede çalıştığı anda dahi en yakın meskun mahal içinde gürültünün olumsuz bir etki yaratmamasını sağlamalıdır. Burada da gerekenin yapılacağı belirtilmektedir. Proje sahası ve yakın çevresinde bir Milli Park ve Özel Koruma Alanı bulunmadığı için, bu konularda da herhangi bir sıkıntı söz konusu olmayacaktır. Proje’de 85 m yüksekliğinde GE 2,5xI kullanılacaktır. Böylece türbin direkleri Türkiye’deki enterkonnekte elektrik iletim direkleri ve hatları yüksekliğinde olacaktır. Enterkonnekte direk ve hatlarına belirli aralıklarla toplar yerleştirilmiştir. Böylece kuşların onlara çarpıp telef olmasını en düşük düzeye indirmek amaçlanmıştır. Bu toplara benzer yapıda ve hafif olan kırmızı renkli topların RES direklerinden en az ikisine monte edilerek izlenmesinde yarar olacaktır. Bu uygulama ile RES ana taşıyıcı eksenlerine çarpma olasılığı bulunan bazı kuş bireyleri ve yarasaların telefatı azalabilir. Çünkü bazı kuş türleri, özellikle yırtıcı kuş türleri, renkli objelerden ürkerek o noktadan uzak durmaktadır. Büyük ölçüde soyu tükenme tehdidi altında olan kızılçaylak (Milvus milvus); gökçe delice (Circus cyaneus); çayır delicesi (Circus pygargus); büyük orman kartalı (Aquila clanga); çobanaldatan (Caprimulgus europaeus) ve boyunçeviren (Jynx torquilla) A.1.2. ve B.1.2. grubuna girmektedir (bkz. Tablo 11). Bu türlerden, çobanaldatan ve boyunçeviren adlı türler alçak uçuş yaparak göçmekte ve yer değiştirmekte iseler de belirtilen diğer türlerin izlenmesi gerekmektedir. Diğer statüdeki yırtıcı türlerden proje alanından süzülerek geçen olarak yılan kartalı, kzıl şahin ve kerkenezin de izlenmesi gerekir Adı geçen türlere A.2 statüsündeki diğer türlerin de izlenmesi eklenmelidir (bkz. Tablo 11). Bu bağlamda P-Grubuna giren türler çok yüksekten geçmedikleri için büyük ölçüde tehdit altına girmemektedir (bkz. Tablo 11). Hatay İli Samandağ İlçesi’nde işletme halindeki RES türbinlerine ilave edilecek yeni 9 adet türbinin koordinantları ve konumları yerinde incelenmiş, bu bölge ve çevresine transit göçer olarak gelen ve yörede yerli olarak bulunan kuş türleri ile bunlara yaşama olanağı sunan biyotopun her hangi bir zarar görmeyeceği anlaşılmıştır. Ancak özellikle yırtıcı kuş türleri ile süzülme uçuşu yaparak yöre ve civarını göçleri sırasında kullanan kuş türleri ile ilgili monitoring; yani 2011 ilkbahar döneminde yürütülen izleme çalışmalarına 2011 yılı eylül ve ekim aylarında ve 2012 yılı eylül-ekim ayına kadar sürdürülmesinin sistemin daha düzenli ve sorunsuz çalışıp, ileride doğal açıdan sorun yaşamaması için, ornitolojik açıdan gerekli olduğu sonucuna varılmıştır. 46 • İzleme çalışmaları ile paralel olarak projenin de yürütülmesinde bir sakınca olmayacağı kanaatini taşıyoruz. Kaldı ki bu projenin hem elektrik enerjisi talebinin bir kısmını karşılaması, hem de yukarıdaki maddelerde de belirtildiği üzere gürültü, tozuma, görüntü, emisyon açısından avantajlar içermesi nedeniyle, ülkemize fayda sağlayacağı anlaşılmaktadır. Türbinlerin monte edileceği noktaların seçiminin çok uygun yapıldığı ve mevcut işletme halindeki türbinler ile yenileri arasında uygun ve yeterli mesafe bırakıldığı görülmüştür. Bu durum da özellikle yöreden göçen kuş türleri açısından yeterli olacaktır. • Sonuç olarak ornitolojik izleme programının uygulanmasının yeni dikilecek türbinler için de mevcutlar gibi yararlı olacağı ve bu projenin de gerçekleştirilmesinde ornitolojik açıdan bir sakınca ortaya çıkmayacağı görüşünde olduğumu belirtir, gereğini izninize sunarım. Saygılarımla Prof. Dr. İlhami KİZİROĞLU Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Ornitolog, Ekolog ve Yaban Hayatı Uzmanı 47 X. KAYNAKÇA Arup, (2002): Bird Collision With Manmade Structures ,Report No. 3 On Ecological Survey Results (Ref. 076). Agreement No. CE 39/2001, Shenzhen Western Corridor Investigation And Planning. Ove Arup & Partners Hong Kong Limited, February 2002, 26pp+App. A-Z. (AVRUPA KOMİSYONU, 2011: Avrupa Parlamentosu ve Danışma kurulu Komisyonu Duyurusu; Brüksel 31.01.2011 tarih ve KOM (2011)31 tarihli nihai duyurusu, Yenilenebilir Enerji kaynakları: 2020 yılı hedefi için gelişme yolu; SEK(2011)129; SEK(2011)13;SEK(2011)131). Bergen, F. (2001): Untersuchungen zum Einfluss der Errichtung und des Betriebs von Windenergieanlagen auf Vögel im Binnenland. Dissertation, Ruhr Universität Bochum. ÇED-Raporu (2011): Ziyaret Rüzgar Enerji Santralı Kapasite Artırımı Projesi (22,5 Mw). 59 pp. Daulton M. (2007): Congressional Testimony on Benefits of Wind Power Before the Committee on Natural Resources Subcommittee on Fisheries, Wildlife and Oceans Impacts of Wind Turbines on Birds and Bats May 1, 2007 Dürr, T. (2001): Verluste von Vögeln und Fledermäusen durch Windkraftanlagen in Brandenburg. Otis 9, 123-125. Everaert, J. (2003): Collision victims on 3 wind farms in Flanders (Belgium) in 2002.1nstituut voor Naturbücher, Brüssel. Erdoğan, A., A. Aslan, H. Sert, S. Kaçar & H. Karaardıç (2010): Hatay-Şenköy'de Kurulması Planlanan Rüzgâr Enerji Santralinin Yaz Ve Sonbahar Kuş Göç Hareketleri Üzerine Olası Etkilerinin Değerlendirmesi, 60 pp. Erdoğdu, A. (2009): On the wind energy in Turkey. Renewable and Sustainable Energy Reviews. 13: 1361-1371 Green, R. E. (1999): Survival and dispersal of male Corncrakes Crex crex in a threatened population. Bird Study 46 (supplement), 218-229. Kiziroğlu, İ. (1989): Türkiye Kuşları. OGM-Yay., Ankara, 314 pp. Kiziroğlu, İ.(1994 ve 1995): Türkiye’nin Yerli ve Göçmen Kuşları Haritası. Atlas ve Tempo Dergisi Eki olarak. Kiziroğlu, İ.(2001): Ekolojik Potpuri. TAKAV Yay., Ankara, 265 pp. Kiziroğlu, İ.(2008): Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi. Red Data Book for Birds of Türkiye. Ankamat Mat., Ankara, 151 pp. Kiziroğlu, İ. (2009): Türkiye Kuşları Cep Kitabı. Pocketbook for Birds of Türkiye. Ankara, Ankamat Matbaacılık, 568 pp. Kiziroğlu, İ. (2010):Genel Biyoloji. Canlılar Bilimi. VII Baskı: Okutman Yayıncılık. Ankara; 610 pp.7.Baskı(2008;2004;2000;1998;1994; Kiziroğlu, İ.(2011): Ekolojik Potpuri. 2. Ankamat Mat. Baskıda.(in pres) Orloff, S. & A. Flannery (1992): Wind turbine effects on avian activity, habitat use and mortality in Altamont Pass and Solano County wind resources areas 1989-1991. California Energy Commission, Bio-Systems Analysis, Tiburón, Califonia. 48 Pedersen, M.B. & E. Poulsen. (1991): Avian responses to the implementation of the Tjaereborg Wind Turbine at the Danish Wadden Sea . Dan. Wildtundersogelser 47:1- 44. Reichenbach, M. (2003): Auswirkungen von Windenergieanlagen auf Vögel - Ausmaß und planerische Bewältigung, Technische Universität, Berlin. Telleria, JL. (2009): Potential impacts of wind farms on migratory birds crossing Spain Bird Conservation International 19:131-136.VAN DER Winden, J., A.L.Spaan & S. Dirksen (1999): Nocturnal collision risks of local wintering birds with wind turbines in wetlands. Bremer Beiträge für Naturkunde und Naturschutz 4, 33- 38. Wind Force, 12 (2005): A Blueprint To Achieve 12% Of The World's Electricity From Wind Power By 2020. Wind Power And Energy Policy Reform The Global Wind Energy Council (GWEC). http://eie.gov.tr http://www.nabu.de/aktionenundprojekte/weissstorchbesenderung/#karte www.gwec.net www.ruzgarenerjisibirligi.org.tr www.tr.wikipedia.org www.igwindkraft.at/fakten www.oekostrom.at www.aae.at www.naturkraft.at 49
