Libya
Transkript
Libya
LİBYA ÜLKE BÜLTENİ 2008 L‹BYA ÜLKE BÜLTEN‹ 2008 Resmi ad› Yönetim fiekli Devlet Baflkan› Baflbakan Yüzölçümü Nüfusu Okuma yazma oran› ‹klim Konuflulan Diller Bafll›ca fiehirler Para Birimi Zaman Dilimi :Libya Arap Halk Sosyalist Cemahiriyesi :Cumhuriyet :Muammer Kaddafi (1969'dan beri) :Shokri Ghanem (2003'te seçildi) :1.759.540 km2 :5.85 milyon :%80 :S›cak ve kurak, ›l›k k›fllar :Arapça, ‹talyanca, ‹ngilizce :Trablusgarp, Bingazi, Misurata, Al Mirqab, Al Bitnan, Sebha :Libya Dinar› :Türkiye ile aras›nda saat fark› bulunmamaktad›r fakat yaz saati 1969 y›l›nda iktidara geldi¤inden bu yana ülkeyi Muammer Kaddafi yönetmektedir. Yönetime geldi¤i y›llarda benimsemifl oldu¤u kurallar do¤rultusunda hükümet yabanc› yat›r›mlara ek olarak a¤›r sanayi, tar›msal alanlar, bankalar, sigorta flirketleri ve hizmet firmalar›n› özellefltirmifltir. 1999 y›l›ndan beri ise, özel sektörün geliflimi için ithalat ve ihracata iliflkin bir tak›m kanunlar yürürlü¤e konulmufltur. Devlet Baflkan› Kaddafi'nin o¤lu Ekonomi ve Finans Bakan› Sayf Al ‹slam Kaddafi, 2002 y›l›nda, özellefltirme ve serbestlefltirme ile pazar ekonomisine do¤ru bir geçifl amaçlad›klar›n› aç›klam›flt›r. 2003'ün Haziran ay›nda ise Devlet Baflkan› Kaddafi Genel Halk Kongresinde ayn› aç›klamay› tekrarlam›flt›r. 2003 y›l›nda ABD ve Libya aras›nda yaflanan politik geliflmelerin ard›ndan 2004 Nisan ay›nda ABD ambargoyu kald›rarak ikili ticaret anlaflmalar›na ve finansal ifllemlere yeniden bafllanmas›na izin vermifltir. A¤ustos 2003'te ise Birleflmifl Milletler yapt›r›mlar›n› tamamen sonland›rm›flt›r. fiubat 2004'te ABD seyahat yasa¤›n› kald›r›p amerikal› ifl adamlar›n›n Libya pazar›na yeniden girmelerini sa¤lam›flt›r. 2004'ün Mart ay›nda ise Tony Blair Kaddafi'nin iktidar›ndan bu yana Libya'y› ziyaret eden ilk ‹ngiliz baflbakan olmufltur. Bütün bu geliflmeler ABD ve AB'nin ticaret k›s›tlamalar›n›n 2004 Eylül'ünde ABD 1986'dan beri Libya'ya uygulad›¤› tek tarafl› ticaret yapt›r›mlar›n› ayn› dönemde Avrupa Birli¤i ihracat s›n›rlamalar›n› kald›rm›flt›r. 2004 Kas›m'›nda ABD, Libya'da faaliyet gösteren iflletmelerde Amerikan ‹thalat-‹hracat Bankas› kredi yasaklar›n› kald›rm›flt›r. 2004 y›l› Libya için yapt›r›mlar›n kald›r›lmas› ve iliflkilerin normalleflmesi ile sonuçlanm›flt›r. Libya'n›n politik onar›m›n›n tamamland›¤› gösteren di¤er önemli bir geliflme ise ABD'nin bu ülkeyi 2006 May›s ay›nda teröre destek veren ülkeler listesinden kald›rmas› ve diplomatik iliflkilere yeniden bafllayaca¤›n› aç›klamas›d›r. Tüm bunlar Libya'n›n küresel ekonomiye yeniden giriflini güvence alt›na almak ve çok ihtiyaç duyulan dolays›z yabanc› yat›r›mlar›n sa¤lanmas›na yönelik at›lan ad›mlard›r. Ekonomiye Genel Bak›fl Makroekonomik Performans 2003a GSY‹H (milyar $) 24.5 GSY‹H (büyüme, %) 7.1 Enflasyon (TÜFE, ort.%) -1.3 ‹hracat (milyar $) 14,664.0 ‹thalat (milyar $) 7,200.0 Döviz Kuru (ort., EGP:$) 1.293 Döviz Rezervleri (alt›n hariç milyar $) 19,584.0 D›fl Borçlar (milyar $) 4.2b Kaynak : Economic Intelligence Unit(EIU) Aral›k 2006, a Gerçekleflen b EIU Tahminleri 2004a 31.8 5.4 -2.2b 17,425.0 8,768.0 1.305 25,688.8 4.1b 2005a 42.8 5.6 2.0b 28,849.0 11,174.0 1.308 39,507.8 4.3b 2006b 2007b 51.0 55.9 5.8 5.4 2.7 3.3 33,654.7 36,370.9 12,277.8 15,347.3 1.314a 1.260 59,289.2a 69,316.4 4.5 4.8 Libya ekonomisinde, hidrokarbonlar (petrol) ile devlet sektörü a¤›rl›kl› bir yere sahiptir. 2006 y›l›nda ihracat girdilerinin % 98'ini , kamu gelirlerinin %93'ünü ve nominal GSY‹H'n›n tahmini olarak % 79'unu hidrokarbonlar sektörü oluflturmaktad›r. Yapt›r›mlar›n kald›r›lmas›n›n ard›ndan petrol sektörünün GSY‹H içindeki yeri % 39'a yükselmifltir. Bu yükseliflle beraber 2000 y›l›nda imalat ve tar›m sektörlerinin GSY‹H içindeki paylar› % 5 ve % 8.1'den, 2006'da tahmini olarak % 1.2 ve % 2.2'ye düflmüfltür. Ticaret, hizmetler ve tafl›ma alanlar› gibi di¤er anahtar alanlar›n GSY‹H'daki paylar› ise petrol sektöründeki geniflleme ile beraber daralm›flt›r. Büyüyen hidokarbonlar sektörü ekonomide çeflitlilik yaratma üzerindeki bask›y› azaltm›fl ve uluslararas› ilgiyi bu sektör yat›r›mlar› için uyarm›flt›r fakat hükümet yabanc› yat›r›mc›lar› a¤›r sanayi ve turizm sektörlerine çekmek istemektedir. Nüfus tar›msal faaliyetlerin gerçeklefltirildi¤i Akdeniz k›y›s›nda yo¤unlaflmaktad›r. IMF'ye göre, iflgücünün %7'si tar›m sektöründe çal›flmaktad›r. Petrol üretimi ise ülkenin do¤usunda; Bingazi'nin güneyindeki Sirte havzas›nda, yo¤unlaflmaktad›r. 1992-1999 y›llar› aras›nda uygulanan ekonomik yapt›r›mlara ra¤men halk›n yaflam standard› bölge ülkelerine göre daha yüksektir. Hükümet, hidrokarbonlar sektöründe elde etti¤i gelir sayesinde g›da, e¤itim, sa¤l›k ve yerleflim konular›nda halka bir tak›m destekler sa¤lamaktad›r. Ülkede mali planlama önemli ölçüde petrol fiyatlar›ndaki geliflmelere ba¤l›d›r. 1996 y›l›ndan bu yana denk bütçeler aç›klanmaktad›r. 2005 y›l› sonunda döviz reservleri 37 ayl›k ithalat› karfl›layacak seviyeye ulaflm›fl olup rekor bütçe fazlas› verilmifltir. Petrol fiyatlar›n›n yükselmesi ve uygulanan yapt›r›mlar›n kald›r›lmas› ile kifli bafl›na düflen gelirde önemli bir art›fl yaflanm›flt›r. Ocak 2002'deki develüasyona ra¤men kifli bafl› gelir 3.477 dolar seviyesinde gerçekleflmifl olup 2006'da bu rakam yaklafl›k olarak ikiye katlanarak 7.605 dolara ulaflm›flt›r. Libya hidrokarbonlar d›fl›ndaki sektörlerde çeflitlili¤i gerçeklefltirememe ve yabanc› ifl gücüne ba¤›ml› olma gibi sorunlarla karfl› karfl›yad›r. Ülkede yurtiçi fiyat de¤iflimlerini gösteren güvenli veriler olmad›¤› için enflasyon oranlar›n›n belirlenmesi güç bir durum arz etmektedir. Ülke 1990 y›llar›n bafl›ndan beri enflasyon rakamlar›n› aç›klamam›fl olmas›na ra¤men, yapt›r›mlar›n ortadan kalkmas› ile beraber baz› tüketim mallar› fiyatlar›nda düflüfl yaflanm›flt›r. IMF'nin 2005 y›l›nda aç›klad›¤› üzere; 2000-2005 y›llar› Libya için deflasyonist bir dönemdir. 2005 y›l›nda yani alt› y›ld›r ilk defa tüketim mallar› fiyatlar›nda art›fl hükümet harcamalar›ndaki art›fla ve akaryak›t sübvansiyonlar›ndaki indirime ba¤lanabilir. Herhangi resmi bir rakam olmamakla birlikte ülkede iflsizlik oran›n›n % 30 oldu¤u tahmin edilmektedir ve yak›n zamanda bu oran›n düflmesi beklenmemektedir. Yine de ülkede bir milyon civar›nda yabanc› iflçi çal›flt›r›lmaktad›r. Devlet ücretle çal›flan Libyal›lar›n % 70'ini istihdam etmektedir. Cari ifllemler hesab› son on y›lda petrol fiyatlar›na ba¤l› olarak önemli ölçüde dalgalanma göstermifltir. Ülke son y›llarda cari ifllemler fazlas› vermektedir. 2004 y›l›nda 3,8 milyar dolar olan cari ifllemeler fazlas› 2005 y›l›nda 15.9 milyar dolar olmufltur. Ticaret fazlas› cari ifllemler fazlas›ndan daha büyüktür. Libya uluslararas› piyasalardan önemli ölçüde borçlanan bir ülke olmam›flt›r. 2005 y›l› sonu itibariyle toplam d›fl borç miktar› GSY‹H'n›n % 11.5 i seviyesinde 4.3 milyar dolar oldu¤u tahmin edilmektedir. Orta ve uzun vadeli borçlar› eski Do¤u bloku ülkeleri ile Rusya'yad›r. OECD üyesi ülkelere olan uzun vadeli borçlar›n toplam borçlara oran› % 5 olup bu borçlar resmi kredi fleklindedir. Ülkede 2007 y›l›n›n flubat ay›nda Ekonomik Kalk›nma Kurulu (EDB) kurulmufltur. 12 üyeli, uluslararas› nitelikli bir dan›flma kurulu ile desteklenen Kurulun baflkan› Baflbakand›r. Görevi, önemli ekonomik geliflme reformlar›n›n gerçekleflmesini planlamak ve sa¤lamakt›r. Kurul'un bir di¤er görevi ise ülke ekonomisini d›flar›ya açmak ve yabanc› yat›r›mc›lar› çekmektir. Özellefltirme: Yapt›r›mlar›n kalkmas›n›n ard›ndan rafinerilerin etkin hale getirilmesi ve eski üretim alanlar›n›n kullan›m sürelerinin artt›r›lmas›na yönelik techizat›n ithali ve yat›r›m›na öncelik verilmifl olup, hükümet yeni petrol ve gaz projelerini yabanc› yat›r›ma açm›flt›r. Tar›m a¤›r ve hafif sanayi, enerji ile turizm yabanc› yat›r›ma aç›lan di¤er alanlard›r. Ülkede at›l olarak bulunan endüstri tesislerinin önemli bir k›sm› özellefltirme kapsam›na al›nm›flt›r. Ancak özellefltirme endüstri tesislerinin hisselerinin halka da¤›t›lmas› fleklinde gerçekleflmekte ve yabanc› sermayenin pay› s›n›rl› tutulmaktad›r. SEKTÖRLER •Tar›m Libya g›da ihtiyac›n›n % 80'ini ihraç etmektedir ve tar›m, bal›kç›l›k ve hayvanc›l›k nominal GSY‹H'n›n % 3 den daha az›na denk gelmektedir. Çevresel imkans›zl›klar Libya'n›n tar›msal potansiyelini s›n›rlamaktad›r. Yaklafl›k %90'› çöl olan Libya topraklar›n›n sadece % 1.7'si tar›ma elveriflli alanlard›r. Ülkede sadece tar›ma elveriflli iki alandan bahsetmek mümkündür. Bunlardan birincisinde, kuzey do¤uda k›y›ya paralel, a¤açl› yüksek Jabel Akhdar platosunda üzüm ve zeytin yetifltirilmektedir. ‹kisincisinde ise; kuzey bat›daki k›y› bölgesinde; hurma, zeytin, portakal ve badem yetifltilmektedir. Bu iki alan ülkenin tar›msal üretiminin %80'iniden fazlas›n› karfl›lamaktad›r. ‹ç bölgelerde ise, otlatma yap›lmakta, arpa ile bu¤day üretilmektedir. Bu¤day ve arpan›n yeterli flekilde üretilmesi amac›yla, çifçileri teflvik etmek için fiyat kontolü yap›lmaktad›r fakat FAO verilerine göre 2005 y›l›nda sadece 213.465 ton hububat yani iç talebin % 15-20 si üretilebilmifltir. Tar›mda sulama kayna¤› olarak ortaya ç›kan Great Man-mad River (GMR) projesi flehirlere içme suyu sa¤lamada kullan›ld›¤› için tar›ma istenilen katk›y› sa¤layamam›flt›r. Hayvanc›l›k: Libya'da hayvan çiflikleri tar›m›n bafll›ca dayana¤›d›r. Hayvan yetifltilmesi sübvanse edilen yeme ba¤l›d›r. Hayvansal g›da üretiminde ise 1992'den beri önemli bir art›fl yaflanmam›flt›r. Sadece kuzu ve koyun eti üretiminde bir iyileflme sa¤lanm›flt›r. Bal›kç›l›k: Büyük potansiyeli olmas›na ra¤men Libya bal›kçl›l›k kaynaklar›n› kullanamamaktad›r. 1.685 km uzunlu¤undaki k›y› boyunca yeterince tesis ve liman bulunmamaktad›r. •‹malat 1970'lerde devletin önceli¤i olan imalat sanayisindeki geliflimi 1980'lerde petrol gelirlerinde düflüfl ve hükümetin destekledi¤i projelere aktar›lan fonlardaki azalma nedeniyle duraklam›flt›r. Devlet deste¤i daha çok ucuz enerji ve gaz stokundan yararlanacak a¤›r sanayi projelerine verilmifltir. Sirte'deki gübre fabrikas› ve Zuwara'daki alimünyum eritme kompleksi gibi pek çok büyük proje kaynak yetersizli¤inden tamamlanamam›flt›r. Çal›flmakta olan di¤er sanayi tesislerinde ise bak›m yetersili¤i ve yedek parça eksikli¤i yaflanmaktad›r. Libya BM ambargosunun kalkmas›n›n ard›ndan LFIB (Libya Foreign Investment Board) dört çimento fabrikas›, bir dizi elektrik fabrikas› ve Missurata'daki ülkenin ana demir ve çelik fabrikas›n› yenilemek için yabanc›lar› ortak yat›r›mlara davet etmektedir. Prefabrik binalar, madeni ya¤, petrol yan ürünlerinin ifllenmesi gibi baz› tesislere avrupal› firmalardan yat›r›m için ilgi gösterilmifltir. Libya yönetiminin 1980'lerden itibaren önemli sanayi projeleri gerçeklefltirmesine ve çeflitli fabrikalar açmas›na ra¤men, bunlar›n iflletmesinde karfl›lafl›lan sorunlar nedeniyle ülkede iflletilmeyen onlarca endüstri tesisi oldu¤u bilinmektedir. Sözkonusu tesisler ucuz enerjiye ra¤men, hammadde ve yedek parça konusunda ithlata ba¤›ml› olmalar›, kalifiye ve ifl gücü yetkin yönetim eksikli¤inin de etkisiyle uzun zaman önce at›l hale gelmifltir. •Turizm Libya uzun süren izolasyon dönemi ve ülke imaj›n›n yetersiz olmas› nedeniyle az turist çeken bir ülke olmufltur. 1995'te 56.000 olan turist say›s› yapt›r›mlar›n kald›r›lmas›n›n ard›ndan yaklafl›k 146.000'e yükselmifltir. Ancak bu büyüme ifl seyahatleri ve çöl turizmindeki art›fl› simgelemektedir. Ancak, sektörün ekonomi içindeki pay› yükseltmek için tatil turizminin gelifltirilmesi gerekir. Bu tür büyümenin önündeki engel ise iyi otel ve restoranlar, sahil siteleri gibi yeterli turizm alt yap›s›n›n olmamas›d›r. Yüksek planlama konseyi (Higher Planing Council) 2006 y›l›nda bafl›nda yay›mlanan Ulusal Ekonomi Strateji raporunda turizm enerji sektörü d›fl›nda en çok geliflme gösterecek ekonomoik sektör olarak tan›mlanmaktad›r. Raporda turizmdeki geliflmelerin beklentileri karfl›lamaktan uzak kald›¤› da belirtilmektedir. Turizmde en büyük engellerden biri halen vize temininde karfl›lafl›lan s›k›nt›d›r. Ülkede alkol kullan›m yasa¤› bulunmaktad›r. Akdeniz sahillerinin yan› s›ra turistler için ilgi çekici alanlar arkeolojik yerler ve çöl turizmidir. Sabratna ve Lepnis Magna adl› Roma, Cyrene ve Apollonia adl› yunan flehirleri Kuzey Afrika'da en iyi korunan alanlard›r. •‹nflaat ‹nflaat sektöründe çok büyük ve yüksek maliyetli GMR (Great-man Made River) projesi yürütülmektedir. 1984 y›l›nda bafllat›lan bu büyük proje dört aflamada ülkenin güneydo¤usundaki yeralt› su kaynaklar›n› kuzeydeki flehirlere ve tar›m alanlar›na aktaracak boru hatlar›n›n inflaat›n› öngörmektedir. Bugüne kadar 20 milyar dolar yat›r›m yap›lmas›na ra¤men teknik va mali sorunlar projenin planlanan zamandan ve kapasiteden geride kalmas›na yol açm›flt›r. Hidrokarbonlar sektöründeki yeni projeler de inflaat sektörüne h›z vermektedir. •Enerji Tarihsel olarak, ülkenin a¤›rl›kl› petrol üretimi do¤u bölegesinden Sirte Havzas›ndan sa¤lanmaktad›r fakat güney bat›daki Murzuq Havzas› ve Tripoli'nin bat›s›ndaki Bouri alanlar›n›n gittikçe artan önemi nedeniyle bu co¤rafi a¤›rl›k de¤iflmektedir. Murzuq havzas›nda 10 milyar varil henüz keflfedilmemifl ham petrol reservi oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu rakam, bilinen kaynaklarla beraber 16.5 milyar varile ulaflmaktad›r. Hükümet 2015 y›l›nda ham petrol ç›kt›s›n› günlük 3 milyon varile ç›karmay› hedeflemektedir. Petrol ve gaz sektörüne 2010 y›l›na kadar 2.3 milyar› rafineri yat›r›mlar›na ayr›lcak flekilde 30 milyar dolarl›k yabanc› sermaye çekilmesi hedeflenmektedir. Ancak uluslararas› Enerji Ajans›na göre bu seviyelere 2015 y›l›nda ulafl›lmas› olas› görülmemektedir. Geçmifl dönemde uzat›lan BM yapt›r›mlar› Petrol sektörünü de etkilemifltir. 1990 BM yapt›r›mlar› ask›ya al›nca sektöre Avrupal› firmalar›n girifli h›zlanm›flt›r. Yat›r›m Ortam› Yabanc› do¤rudan sermaye yat›r›mlar› geçmiflten beri hidrokarbon sektöründe yo¤unlaflm›flt›r. Geçmiflte izlenen ekonomi politikalar ve yapt›r›mlar neticesinde di¤er sektörler yat›r›mc›lar için cazip olmam›flt›r. Yapt›r›mlar kalkt›¤›ndan beri net yat›r›m miktar› pozitif de¤ere sahiptir. Kademeli ekonomik serbestiye geçifl büyük ölçekli alt yap› yat›r›mlar›na ba¤l› olarak yat›r›mlarda h›zl› art›fllar ve petrol endüstrisi d›fl›ndaki sektörlere yat›r›m olas› gözükmektedir. Ticari engeller: Libya Genel Halk Komitesi taraf›ndan ç›kar›lan ve 14.11.2006 tarihinde yürürlü¤e giren 443 say›l› Kararda; 1.Genel müteahhitlik alan›nda yap› ve inflaat faaliyetleri, 2.Elektrik, 3.Petrolcülük hizmetleri (kuyu, kaz› ve arama ifllerinde kullan›lacak malzeme imalat›, bak›m, techizat, tafl›ma ve lojistik hizmetleri) 4.Telekominikasyon ve ulaflt›rma alan›, 5.Deniz ve hayvansal ürünler, tar›m ve sanayi alanlar›nda yat›r›m yapacak olan yabanc› gerçek (itibari) flah›slar›n; bu faaliyetlerini yürürlükteki kanun gere¤i Libya'da ticari alanda faaliyet gösteren ulusal veya anonim flirketlerle ortak anonim flirketler kurarak uzmanl›k alanlar›nda yürütebilece¤i belirtilmektedir. Libyal› firmalarla ortak kurulacak bu anonim flirketlerde Libyal› firmalar›n sermaye oran› %35'den az olmayacakt›r. Daha önce Türk firmalar› Libyal› firmalarla ortakl›k kurarak bu alanlarda faaliyet göstermekte iken, bu Karara göre Libya'da faaliyet gösteren ulusal veya anonim flirketlerle ortak anonim flirketler kurarak bu alanlarda faaliyet gösterebileceklerdir. Libya'da ifl yapan firmalar›n asgari % 50 oran›nda Libyal› iflçi çal›flt›rma zorunlulu¤u bulunmaktad›r. Libya'da ofisi bulunan firmalar›n Müdür yard›mc›s›n›n Libyal› olmas› ile ilgili 223 say›l› bir Karar bulunmaktad›r. Ekonomi Bakanl›¤›'n›n ‹thalat ve ‹hracat›n düzenlenmesine iliflkin 2006 y›l ve 16 say›l› Karar›'n›n 7. maddesinde ‹thalat ile ilgili olarak “Afla¤›da belirlenen flartlar ve s›n›rlamalar uyar›nca, Üretim ve Tüketim mallar›, ‹laçlar, Çeflitli Tafl›t Araçlar›, ‹fl Makineleri ve Malzemeler ithal edilir. 1.Yeni ve kaliteli mallardan olmal›d›r. 2.Sa¤l›k, Veteriner ve Do¤a Koruma flartnamelerine uygun olmal›d›r. 3.Bölgesel ve Uluslararas› Standartlara veya Libya Standartlar› veya Ulusal Standartlar ve Özellikler Belirleme Merkezi taraf›ndan onayl› teknik temel flartlara uygun olmal›d›r. 4.‹thalat› herhangi bir nedenle yasaklanm›fl veya durdurulmufl veya ithalat› belirli kurulufllarca s›n›rland›r›lm›fl olmamal›d›r. 5.Libya'da yetkili kurulufllarca onayl› teknik flartlara ve standartlara ayk›r› olmamak flart›yla afla¤›da belirlenen flartlar ürün özelli¤ine uygun olarak ürünün üzerine yaz›lmal› veya ürün ile birlikte verilmelidir. a-G›da, ‹laç, Çocuk Mamas› ve gerekli görülen tüm mallar›n üretim ve tüketim tarihleri b-Ülke ve Üretici Firma ad› c-Ticari Marka d-Ürün çeflidi ve içeri¤i e-(Ürün Tabiat›na göre) A¤›rl›k-Adet-Hacim f-Kullan›m K›lavuzu ve Güvenlik ve Sa¤l›k Tedbirleri g-‹laçlar ve Uzun Ömürlü Mallar›n Kullan›m K›lavuzu Arapça olmal›d›r. 6.Yukar›da belirlenen flartlar ve s›n›rlamalara ilaveten, Veteriner ve ‹nsani ‹laçlar, Çocuk Mamas›, T›bbi Gereksinimler ve Malzemelerde afla¤›da belirlenen özellikler bulunmal›d›r: a-Yetkili kurulufllarca tescil olmufl ve Libya'da kullan›m izni verilmifl olmal›d›r. b-Libya'n›n yetkili kurulufllar›nca tescilli firmalar taraf›ndan üretilmifl olmal›d›r. c-Mal üzerinde ithalatç› firman›n ad› ve tescil numaras› belirtilmifl olmal›d›r. d-Ulusal Hastaneler ve Sa¤l›k Ocaklar› ve Kliniklerde kullan›lmak üzere ithal edilen ilaçlar›n üzerinde “ Sat›fl için tahsis edilmemifltir” ibaresi bulunmal›d›r. e-Yedek tamir parças› ithalatç›lar› yetkilerini ihlal etmeksizin, ithal edilen mal ile birlikte mal›n mali de¤erinin en az % 2'si de¤erinde yedek tamir parças› bulundurmal›d›r” hükümleri yer almaktad›r. Serbest Bölgeler: Serbest Bölgelerde yat›r›mc›lara tan›nan öncelikler ve istisnalar flu flekilde s›ralanabilir: 1.Yat›r›lan sermaye ve elde edilen kar serbest olarak yat›r›mc›n›n ülkesine transfer edilebilir, 2.Sermaye ve ürünlerin serbset bölge ve ülke aras›ndaki hareketi herhangi bir k›s›tlama düzenlemeye tabi de¤ildir, 3.5 y›l süreyle gelir vergisi istisnas› vard›r (3 y›l süre ile de uzat›labilir), 4.Faaliyetlerden elde edilen kar tekrar yat›r›ma dönüfltürüldü¤ünde de yukar›daki istisnadan yararlan›labilir, 5.Yat›r›mc›lar istisna dönemindeki zararlar›n› izleyen y›llara devredebilir, 6.Serbest Bölge'de kurulan projelerin ulusallaflt›r›lmas›na, devral›nmas›na veya benzer etkileri do¤urabilecek giriflimlere karfl› yasal garantiler vard›r, 7.Projelerdeki hisseler tamamen veya k›smen bir baflka yat›r›mc›ya devredilebilir, 8.Müflterilerin taleplerine uygun proje dönemleri söz konusudur, 9.Serbest Bölge'deki projelerin kurulmas›nda kolayl›k sa¤lan›r, 10.Serbest Bölge'deki projeler için gereken makine ve ekipman gümrük vergisi ve benzer etki yaratan tüm vergilerden istisnad›r, 11.Serbest Bölge'den Serbest Bölgeye ihraç/ithal edilen mallar antrepo aç›s›ndan zaman s›n›rlamas›na tabi de¤ildir, Mallar›n Serbest Bölge ile Libya d›fl› aras›ndaki hareketi gümrük vergisine tabi de¤ildir, 12.Serbest Bölge'deki projeler ticari kay›t ifllemlerine ve ithalatç›/ihracatç› kay›t formalitelerine tabi de¤ildir, 13.Yat›r›mc›lar›n projelerin kurulmas› veya çal›flmas› için ihtiyaç duyduklar›, belirli teknik özelliklere sahip yabanc› iflgücünü getirmek ve çal›flt›rmak hakk›na sahiptir. Misurata Serbest Bölgesi, 1999 y›l›nda Genel Halk Komitesi'nin Karar›yla kurulan Serbest Bölgeler Genel Otoritesi'nce yönetilecektir fakat hala faaliyete geçmemifltir. Bu Bölgede yat›r›mc›lara sa¤lanacak olan imkanlar; 1.Yatr›mc›lar›n isteklerine uygun olarak, farkl› büyüklüklerde araziler, 2.Uygun fiyatlara modern ofisler ve kapal› depolar, 3.Düflük fiyatl› enerji (petrol, gaz, elektrik), 4.Uygun fiyata, kullan›labilir ve at›k su kolayl›klar› ve di¤er hizmetler, 5.Yat›r›mc› ihtiyaçlar›na uygun, modern, esnek finans ve bankac›l›k hizmetleri, 6.Modern telekominikasyon hizmetleri, 7.Farkl› uluslararas› limanlara deniz yoluyla ulafl›m hizmeti, 8.Çöldeki Afrika ülkelerine ve komflu Arap ülkelerine kara yolu ile ulafl›m hizmeti, 9.Serbest Bölge'deki projelerde çal›flan iflçilere ve yat›r›mc›lara sa¤l›k sigortas› hizmeti D›fl Ticaret Libya'n›n D›fl Ticareti (milyon dolar) ‹hracat ‹thalat 2002 2003 11,473 14,077 8,149 7,920 2004 2005 19,157 29,303 9,645 12,291 2006 36,377 13,628 Libya'n›n ticareti baflta ‹talya ve Almanya olmak üzere Avrupa ülkeleriyledir. 10 y›l süren ekonomik yapt›r›mlar sonucunda 2002 y›l›nda piyasa ekonomisine girifl süreci bafllam›flt›r bu da küresel ekonomiyle aflamal› olarak bütünleflmesi anlam›n› tafl›maktad›r. 2006 Y›l› ‹tibariyle Libya'n›n Bafll›ca Ticaret Ortaklar› ‹hracat 2006 ‹talya Almanya ‹spanya ABD (%) 37.4 14.8 7.8 6.2 ‹thalat 2006 ‹talya Almanya Çin Tunus (%) 14.2 5.9 5.7 4.7 TÜRK‹YE-L‹BYA T‹CAR‹ VE EKONOM‹K ‹L‹fiK‹LER‹ Ticari ‹liflkiler Son dönemde Libya'ya uygulanan ambargolar›n kald›r›lmas› ile uluslararas› kurulufllar ve bat› ülkeleri ile siyasi ekonomik sorunlar›n› h›zla çözmek yolunda giriflimler bafllatm›flt›r. Bu çerçevede uluslararas› sisteme entegrasyonu süreci çerçevesinde yeni bir dönem bafllam›flt›r. Libya ile olan ihracat›m›z 2001 y›l›ndan bugüne sürekli art›fl göstermektedir. 2004 y›l›nda 337,2 milyon dolar olan ihracat›m›z, 2005 y›l›nda % 13,9 oran›nda bir art›fl göstererek 384,1 milyon dolara ulaflm›flt›r. 2006 y›l›nda ise bu rakam 2005 y›l›na göre % 27,2 oran›nda artarak 488,7 milyon dolara ç›km›flt›r. 2004 y›l›nda Libya'dan 1.514,1 milyon dolar olan ithalat›m›z, 2005 y›l›nda %31,3 oran›nda artarak 1.989,2 milyon dolar olmufltur. 2006 y›l›nda ise ithalat›m›z 2005'e göre % 15,4 oran›nda artarak 2.296,2 milyon dolara ulaflm›flt›r. Türkiye-Libya D›fl Ticareti (Bin Dolar) Y›llar ‹hracat ‹thalat Denge Hacim 1995 238.315 385.220 -146.905 623.535 1996 243.636 476.304 -232.668 719.940 1997 186.714 533.098 -346.384 719.812 1998 95.195 342.863 -247.668 438.058 1999 139.621 502.060 -362.439 641.681 2000 95.547 786.160 -690.613 881.707 2001 67.473 847.848 -780.375 915.321 2002 165.112 754.042 -588.930 919.154 2003 254.740 1.072.548 -817.808 1.327.288 2004 337.204 1.514.125 -1.176.921 1.851.329 2005 384.167 1.989.269 -1.605.102 2.373.436 2006 489.261 2.297.351 -1.808.090 2.786.612 2007 643.802 399.720 244.082 1.043.522 Kaynak: Tu›k 2006 y›l›nda Libya'ya 489 milyon dolar olarak gerçekleflen ihracat›m›z ile 2007 y›l›nda %31 oran›nda art›fllar 643 milyon dolara yükselmifltir. Yine 2007 y›l›nda bir önceki y›la göre Libya'ya ithalat›m›z %82 oran›nda azalarak 399 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. Anlaflma ve Protokoller Anlaflman›n Ad› ‹mza Tarihi Yürürlü¤e Girifl Tarihi ‹ktisadi ‹flbirli¤i ve Ticaret Anlaflmas› 05.01.1975 26.09.1975 Bilimsel ve Teknik ‹flbirli¤i Anlaflmas› 05.01.1975 13.05.1975 Ticaret Anlaflmas› 06.10.1996 28.08.1997 ‹kili Hava Ulaflt›rmas› Anlaflmas› 11.08.1975 14.08.1979 ‹flgücü Anlaflmas› 05.01.1975 13.05.1975 Denizcilik Ve Deniz Nakliyat› Alanlar›nda ‹flbirli¤i Anlaflmas› 30.05.1975 16.11.1975 Sosyal Güvenlik Anlaflmas› 20.03.1976 Deniz Nakliyat› Ortak fiirketi Kurulmas› Hakk›nda Anlaflma 17.05.1977 25.07.1979 Ticari ve Mali ‹flbirli¤i Anlaflmas› 02.05.1978 13.05.1978 Ortak Mühendislik ve Müflavirlik Hizmetleri fiirketine ‹liflkin Anlaflma 30.12.1978 30.01.1979 Ortak ‹nflaat ve ‹flletme fiirketine ‹liflkin Anlaflma 30.12.1978 30.01.1979 Ortak Tar›m ve Hayvanc›l›k fiirketi'ne ‹liflkin Anlaflma 30.12.1978 30.01.1979 ‹ktisadi, S›nai ve Zirai ‹flbirli¤i Protokolü 27.06.1981 25.09.1981 Ticari ‹flbirli¤i Protokolü 27.06.1981 25.09.1981 13 Eylül 1984 Tarihli Sosyal Güvenlik sözleflmesinin uygulanmas›na Dair Anlaflma 09.08.1985 22.09.1985 19. Dönem KEK Toplant›s› Protokolü 06.08.2004 07.05.2005 20. Dönem KEK Toplant›s› Protokolü 31.01.2007 - ‹kili Ticarette Bafll›ca 10 Madde (Bin dolar) ‹hracat Madde Ad› 2005 2006 Bu¤day unu/ Mahlut Unu 61.088 43.404 Elektrik Transformatörleri, Statik Konvertisörler, Endüktörler 4.218 41.052 Demir/Çelikten ‹nflaat ve Aksam› 14.693 35.979 Di¤er Bitkisel Sabit Ya¤lar (Kimyasal Olarak De¤ifltirilmemifl) 23.307 27.988 K›ymetli Metaller ve Kaplamalar›ndan Müchevherci Eflyas› 32.472 26.195 Elektrik Kontrol, Da¤›t›m Tablolar›, Mücehhez Tablolar 1.650 16.707 Plastikten Tüpler, Borular, Hortumlar; Conta, Dirsek, Rakor vb. 5.135 13.624 Erkek/ Erkek Çocuk için Tak›m, Tak›m Elbise, Ceket vs 15.370 12.288 Toprak, Tafl, Metal Cevheri vb Ay›klama Eleme vb için Makineler 3.215 11.703 Buzdolaplar›, Dondurucular, So¤utucular, Is› Pompalar› 10.641 11.480 Kaynak:DTM Libya'ya ihraç edilen baçl›ca ürünler bu¤day unu/mahlut unu, k›ymetli metaller ve kaplamalar›ndan müchevherci eflyas›, di¤er bitkisel s›v› ve kat› ya¤lar (kimyasal olarak de¤ifltirilmemifl), kad›n/k›z çocuk için tak›m, tak›m elbise, ceket vs, izole edilmifl tel, kablo, erkek/erkek çocuk için tak›m, tak›m elbise, ceket, vs, demir/çelikten inflaat ve aksam›, Kad›n/k›z çocuk için gömlek, bluz, vs'dir. 2005 y›l›nda Ekonomi ve Ticaret Bakanl›¤› Libya'y› serbest bölege bir ticaret merkezi haline getirmek için ithalattan ald›¤› (sigara d›fl›nda) gümrük vergilerini kald›rm›flt›r. Fakat hala ülkede yerli üretimi korumak amac›yla 82 üründe, ithal edilen ürünlerden % 25 ile 50 aras›nda “tüketim vergisi” al›nmaktad›r. Gümrük vergileri s›f›rlanm›flt›r fakat gümrüklerde %4 oran›nda “service charge” al›nmaktad›r. ‹thalat (Bin dolar) Madde Ad› 2005 2006 Ham Petrol (Petrol Ya¤lar› ve Bitümenli Mineral Elde Edilen Ya¤lar) 1.794.732 2.055.921 Petrol Gazlar› ve Di¤er Gazl› Hidrokarbonlar 143.284 153.086 Etilen Polimerleri (‹lk fiekillerde) 19.354 30.995 Azotlu Mineral/Kimyasal Gübreler 451 25.372 Asiklik Alkoller vb Halojen, Sülfo, Nitro/Nitrozalanm›fl Türevl 0 15.836 Demir Cevherleri ve Konsantreleri 0 6.395 Saf Amonyak/Amonya¤›n Sulu Çözeltileri 0 2.667 Canl› Bal›klar 2.968 1.979 Koyun ve Kuzular›n Ham Derileri 1.891 1.204 Alt›n ( Ham, Yar› ‹fllenmifl, Pudra Halinde) 489 919 Libya'dan ithal etti¤imiz ürünler petrol ya¤lar› ve bitümenli minerallerden elde edilen ya¤lar, petrol gazlar› ve di¤er hidrokarbonlar, etilen polimerleri (ilk flekillerde) asiklik hidrokarbonlar, demirçelik, s›cak madde yass› mamulleri, canl› bal›klar, sodyum hidroksit ve koyun ve kuzular›n ham derileri'dir. 2005 y›l›nda Libya ile ithalat›m›zda petrol ya¤lar› ve bitümenli minerallerden elde edilen ya¤lar ithalat›n›n pay› % 90,2'dir. YATIRIM Libya'da Ekonomi ve Ticaret Bakanl›¤›'na tescilini yapt›rm›fl ço¤unlu¤u müteahhitlik firmas› olmak üzere 60'dan fazla Türk firmas›n›n ofisi bulunmaktad›r. 2007 y›l› itibariyle Libya'da ifl üstlenen firmalar›m›z; • Gürifl ‹nflaat ve Mühendislik A.fi. El Fatah Üniversitesi Müh. Fakülteleri Yenileme ve Tamamlama ‹fli • Metifl ‹nflaat ve Ticaret A.fi. Waddan-Souknah-Sabha Yolu Bak›m› ve Tamamlama ‹flleri • TML ‹nflaat, Sanayi, Ticaret ve Sanayi A.fi. Tobruk Almassira Otelinin Tamir ve Yenilenmesi • TML ‹nflaat, Sanayi, Ticaret ve Sanayi A.fi Ulaflt›rma, ‹letiflim Nakliyat Genel Sekreterli¤i Deniz Nakliyat› ve Limanlar ‹daresi • Artes ‹nflaat, Taahüt ve Ticaret Lmt. fiti Trablus E¤lence Merkezi Duvar›'n›n Yap›m ‹flleri • ÜSTAY-ÇUKUROVA-CAC Ortak Giriflimi Maradah-Al Agilah Yol Projesi • NESSCO-YÜKSEL Ortak Giriflimi Sahil Yolu Bak›m› Sirt-Ejdebiye K›sm› • NESSCO-YÜKSEL Ortak Giriflimi Sahil Yolu Bak›m› Derne-‹msaad K›sm› • BT-ARSEL Ortak Giriflimi Al Marj 1336 Konut Projesi • STFA Sukel Ahed 2000 Konut Projesi • STFA-EREN Ortak Giriflimi Bingazi Liman Tamirat› • Gürifl ‹nflaat ve Mühendislik A.fi. Al Fatah Üniversitesi Ö¤renci Yurtlar› Yap›m Projesi • SUMMA L‹BYA JSC Al Tadamon Twin Powers Projesi Libya'da ifl yapan firmalar›m›z›n 2005 y›l›nda ald›klar› ifllerin toplam› 350 milyon dolar iken, 2006 y›l›nda bu rakam 1.025 milyon dolara ulaflm›flt›r. 2007 y›l›n›n ilk alt› ay›nda ise bu tutar 846 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir. TÜRK‹YE'N‹N PAZARA G‹R‹fi ‹MKÂNLARI Libya'n›n siyasi nedenlerle uzun y›llar uluslararas› iliflkilerden soyutlanm›fl olmas› ve 1996 y›l›ndan itibaren ülkemize karfl› uygulad›¤› tek tarafl› örtük ambargo nedeniyle ticari iliflkilerimiz istenilen boyutlarda geliflememifltir. Ayr›ca Libya'da petrol d›fl›ndaki di¤er sektörlere iliflkin yat›r›mlar›n düflük seviyelerde olmas› ve müteahhitlik hizmetlerinin öne ç›kmas› ve ödemelerde yaflanan problemler de ihracatç›m›z›n pazara giriflini etkilemifltir. Libya ekonomisinde yeniden yap›lanma dönemine girifliyle beraber ülkemiz aç›s›ndan Libya pazar›n›n ticari potansiyeli önem kazanmaya bafllam›flt›r. Ayr›ca iki ülke aras›nda 2006 2,78 milyar dolarl›k bir ticaret hacmi mevcuttur. ‹hracat›m›z 2006 y›l›nda, bir önceki y›la göre % 28 oran›nda art›fl göstermifltir. Libya'n›n döviz rezervi 59 milyar dolard›r. Libya g›da ihtiyac›n›n büyük bir k›sm›n› ithalatla karfl›lamas› nedeniyle, g›da sektörü ve g›da iflleme teknolojileri alan›nda faaliyet gösteren firmalar için ifl imkanlar› mevcuttur. Libya turizm alan›nda her türlü alt yap› yat›r›m›na aç›kt›r. Libya'n›n imalat sanayinin küçüklü¤ü tüm mamul ürünlerin ithal edilmesini zorunlu k›lmaktad›r. Ülkenin, ithal kalemleri, g›da ve tar›msal ürünler, makineler, her türlü ev eflyas› (elektrikli ev aletleri, mobilya), tekstil ve konfeksiyon, inflaat malzemeleridir. Nüfus art›fl h›z› düflünüldü¤ünde alt yap› yat›r›mlar› önem kazanmaktad›r. Elektrik ak›m›, haberleflme, tafl›ma, okullar, hastaneler bu gruptad›r. TÜRK‹YE'N‹N KARfiILAfiTI⁄I SORUNLAR Vize: Libya'ya davet edilmesi mümkün de¤ildir. Bu da ticari faaliyetlerini ve ürünlerini tan›tmak isteyen Türk firmalar›n›n Libya'ya gitmelerini engellemektedir. Çal›flma ‹zni: Meslek grubu s›n›rlamas› nedeniyle Çal›flma Vizesi'nin (blok vize) ç›kart›lmas› aflamas›nda, Çal›flma Bakanl›¤› (Tekvin) onay› ve sonras›ndaki ifllemler uzun zaman almaktad›r bu durumda iflçi sevkinde gecikmelere neden olmaktad›r. Firmalar›n uzun dönemli projeleri nedeniyle blok vize kullan›m süresinin üç aydan bir seneye ç›kmas›nda fayda görülmektedir. Libya'da yeni kararnameler bir yabanc› elemana karfl›l›k bir Libyal› eleman› flart koflmaktad›r. Önümüzdeki dönemlerde yeni kararnamelerle bu say›n›n bire iki, hatta bire ona yükselece¤i yönünde bilgiler gelmektedir. Libya'da istenilen say›da tecrübeli eleman bulma s›k›nt›s› vard›r. Di¤er taraftan ihtiyaç duyulan meslek durumlar›ndan yabanc› eleman getirilmesine izin verilmemektedir. Do¤an aç›k nedeniyle ve yetkili kurumlar›n (Tekvin) ›srarl› bask›lar ve zorlamalar›n projenin ilerlemesine olumsuz etkisi vard›r. Türk firmalar› Libyal› eleman istihdam›na s›cak bakmaktad›r fakat Libya'da istenilen vas›fta ve proje çal›flma flartlar›na ( haftada alt› gün on saat) uyabilecek istekli eleman bulunamamaktad›r. Bankac›l›k: Libya ve Türkiye bankalar› aras›nda uzlaflma sa¤lanamad›¤›ndan, Libyal› Bankalar› Türk Bankalar›n›n kontr garantilerini kabul etmemektedirler. Dolay›s› ile ihaleye ç›kar›lan projeler için gerekli Banka Teminatlar› direkt olarak Türk Bankalar›ndan getirilememektedir. Libya Bankalar›nca kabul edilen ikinci bir banka üzerinden temin edilen garanti mektuplar› için ekstra masraf ve komisyon ödemek durumunda kal›nmaktad›r. Bu durum Türk müteahhitlerinin rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Güvenlik: fiehir d›fl›ndaki bölgelerde sürdürülen projelerde Libya Güvenlik kuvvetlerinin takibi ve deste¤ine ra¤men h›rs›zl›k ve gasp olaylar› durdurulamamaktad›r. Gümrükler: Gümrük mevzuat›nda olagelen de¤ifliklikler, gerek yeni projelerin teklif aflamas›nda gerekse hâlihaz›rda sürdürülen projelerin iflleyiflinde öngörülmeyen finansal sapmalara neden olmaktad›r. Kanun ve Mevzuatlar: S›kl›kla de¤iflen kanun ve mevzuatlar gerek proje teklif aflamas›nda gerekse devam eden projelerin iflleyiflinde akdedilen flartlardan firmalar aleyhine önemli sapmalar meydana gelmekte ve bu sapmalar için firmalar herhangi bir talepte bulunamamaktad›r. Di¤er konular: •Libya Hazine Bakanl›¤›nda bekleyen alacaklar: Uzun zamand›r Hazine'de bekleyen müteahhit alacaklar›n›n ödeme usul ve flartlar› somut flekle girmemifltir. Hazine, baz› Türk ve di¤er yabanc› müteahhitlere münferit anlaflmalarla ve özel flartlarla ödeme yapm›flt›r. Ancak, bu belirli bir kurala ba¤lanamam›fl ve genellefltirilememifltir. •Sigorta primleri: Libya'da çal›flan Türk elemanlar›n hastal›k prim tutarlar› Libya SSK'na (SSF) yat›r›lmaktad›r. Bu nedenle elemanlar›n Türkiye'de yaflayan aile bireyleri sa¤l›k hizmetlerinden Türkiye'de faydalanamamaktad›r. Bu durumun Türkiye SSK taraf›ndan uygulamalar› yeniden düzenleyerek düzeltilmesi gerekmektedir. •Türk elemanlar›n Türkiye'de SSK'na ödenen sigorta primleri: Türk-Libya sosyal güvenlik anlaflmas› gere¤i Türkiye'de emeklili¤e say›lmak üzere SSK primleri yat›r›lmakta ve bu primler 100 $ ile 200 $ olmaktad›r. Dolay›s›yla Türk iflgücünün di¤er yabanc› elemanlara göre maliyeti artmakta ve istihdam› ise azalmaktad›r. Di¤er taraftan di¤er yabanc› müteahhitler bu kurala ba¤l› olmad›¤›ndan Türkiye'den daha az maliyete eleman istihdam edebilmektedirler. •‹kamet (çal›flma izni) uygulamalar›: Ölüm, Hastal›k, Ailevi vs nedenlerden dolay› yabanc› eleman›n acil olarak Türkiye'ye / ülkesine gitmesi gerekti¤inde önceden ikamet süresi bitmifl olsa bile geçici izin vizesi al›nabiliyor ve izin dönüflünde ikamet alma ifllemlerinin tamamlanmas›na imkân tan›n›yordu. Ancak 6-7 ay önce durdurulan bu uygulama sonucunda acil gitmesi gereken personel için ç›k›fl ifllemi yap›lmak durumunda kal›nmaktad›r. Bu da blok vizelerin bofluna kullan›lmas›na sebep olmaktad›r. Bu nedenle eskiden uygulanan esnekli¤in yeniden uygulamaya al›nmas› faydal› olacakt›r. •Önceleri Libyal› eleman statüsünde çal›flt›r›lan M›s›rl›, Sudan ve benzeri yabanc› statülü (Arap ülkeleri vatandafllar›)elemanlar›n oturumlu (çal›flma vizeli) olarak çal›flt›r›lmas› ile ilgili uygulamalar›n yeniden gözden geçirilmesi faydal› olacakt›r. •Libya Devlet ‹hale ve Sözleflmeleri fiyat art›fllar›n› kapsamamaktad›r. Gerek Uluslararas› pazarda gerekse Libya pazar›ndaki fiyat art›fllar› sözleflme fiyatlar›na yans›t›lamamaktad›r. Bu nedenle teklif verirken bahsedilen olas›l›klar› karfl›lamak için fiyatlara ekstra risk faktörü ilave edilmektedir. •Libya içi demir ve çimento fabrika sat›fl fiyat›, yabanc› firmalara yerli firmalara oranla yüksek fiyattan uygulanmakta dolay›s›yla ekstra maliyet oluflmaktad›r. •Yabanc› flirketler, istisnalar d›fl›nda, ancak yerel anonim flirketlerle bir anonim flirket kurmak suretiyle faaliyette bulunabilmektedirler. Söz konusu flirketin içindeki Libyal› pay›n›n en az %35 olmas› ve sermayesinin 5 milyon Libya Dinar›'ndan az olmamas› flart› bulunmaktad›r. Libya'da bu gruplamaya girebilecek fazla flirket olmamas› nedeniyle bugüne kadar gerçekleflmifl bir teflebbüs olmam›flt›r. FAYDALI OLAB‹LECEK ADRESLER Libya Investment http://www.libyaninvestment.com Central Bank of Libya http://www.cbl.gov.ly Libya Yellow Pages http://yellowpages.ly Genel Elektrik ‹daresi http://www.gecol.ly National Oil Corporation http://www.noclibya.com Ulusal G›da Al›m fiirketi http://www.nascolibya.com Market Access Database http://mkaccdb.eu.int Arap Trade Financing Program http://www.atfp.org.ae ITC International Trade Center http://www.intracen.org Foreign and Commonwealth Office http://britaininlibya.org Muslim Trade Network http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/lytoc.html Organisation of Petroleum Exporting Countries http://www.opec.org Libyan Jamahiriya Broadcasting Corporation http://en.ljbc.net/home.php