2 ve 3 Boyutlu Sismik Veri Yorumu

ARAMA DAİRE BAŞKANLIĞI
G.Ü. JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ
Jeofizik Müh.
Jeoloji Y. Lis.
ÖNSÖZ
Bu kurs notuyla, hidrokarbon aramacılığında görev yapacak ilgili
meslektaşlar için ağırlıklı olarak ‘sismik yorum’ çalışmalarında yardımcı
olması amaçlanmıştır. Slayt gösterimlerden oluşan bu bilgilerin daha
mükemmeline günümüz bilişim imkanları sayesinde ulaşmak
mümkündür.
Asıl bilgi aktarımı, sunum esnasında katılımcıların soru ve görüşleri ile
oluşacak tartışma ortamı sayesinde kişisel deneyimin verilmesiyle
olacaktır. Faydalı olmasını umuyor ve mesleğimde beni donatan
Türkiye Petrolleri A.O. ‘na, kursu düzenleyen GÜ Jeofizik Müh. Bölüm
Başkanı Doç. Dr. Nafiz MADEN Bey ve emeği geçen bölüm
çalışanlarına, katılımcı öğrenci arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.
Saygılarımla,
Taner TANIŞ
Jeofizik Müh.
Jeoloji Y.Lis.
Eylül’ 2013
Jeofizik Hatırlatmalar
(Geophysical Review)
ONSHORE AND OFFSHORE SEISMIC DATA ACQUISITION
Seismic Waves
Long Offset Record
Short Offset Record
SHORT OFFSET (CONVENTIONAL) SEISMIC PROFILING
LONG OFFSET (LARGE ANGLE) SEISMIC PROFILING
CMP int. 5 m , source int. 20 m
CMP int. 15 m, source int. 20 m
İZ (TACE) ARALIĞININ YANAL AYRIMLILIĞA ETKİSİ
C
O
S
C
O
S
1
0
1m
0
m
1
0
1m
0
m
Towing
Configuration
Refere
nce
Point
340m
50
m
45
0m
100
m
100
m
100
m
100
m
100
m
100
m
100
m
100
m
100
m
COS - CFG (See CFG-CLG
Distances Table).
C
F
CG
F
C
G
F
CG
F
C
G
F
G
C
F
C
G
F
C
G
F
GC
F
C
G
F
G
5970m
CLG
CL
G
CLG
CLG
CLG
CLG
CL
G
CL
G
CL
G
CLG
Marine 3D Seismic Data Acquisition Survey
Sismik Veri İşlem
(Seismic Data Processing)
Dr. Özdoğan YILMAZ
TIME SLICE
3D SEISMIC CUBE AND A TIME SLICE
3D SEISMIC CUBE AND IN-LINE SECTIONS
CDP ORTAMINDA RMS HIZ SEÇİMİ
BEFORE NMO
VELOCITY ANALYSING
AFTER NMO
High Resolution
Low Resolution
Vertical Seismic Resolution
seismic trace
f=1/T
f=25 Hz
λ=V*T (V=3200 m/sn )
λ=128m
T=40 msn
λ/4=32m (max seismic
resolution)
G1= +57,91
G2= -57,91
PERIOD, AMPLITUDE, FREQUENCE AND WAVE LENGHT ON SEISMIC SECTION
YORUM SİSTEMLERİNDE SİSMİK REFLEKSİYONLARIN KONTURLAMA TEKNİĞİ İLE GÖSTERİLMESİ
Jeolojik Hatırlatmalar
(Geological Rewiev)
MAJOR PLATES IN THE EARTH
BASEN
• Çevresine nazaran daha fazla çökel biriken alanlara genel olarak sedimenter havza denir. Kesin bir
ayırt olmamasına rağmen genel olarak havza denilebilmesi için o alanın 100 km uzunluk ve 10 km
genişliğe, 1 km veya daha fazla çökel dolguya sahip olması gerekir.
• Dünyadaki petrolün hemen hemen tamamı sedimenter havzalar içerisinde bulunduğuna göre
havzaların tanınması petrol aramacılığı açısından hayati öneme sahiptir.
• Havza oluşumunun en önemli nedeni düşey tektoniktir. Düşey tektoniğe ise yatay tektonik neden olur.
Bir yerde havza oluşumunun üç ana nedeni vardır:
1- Kabuk kalınlığının değişmesi
2- Litosferin termal genleşme veya büzülmesi
3- Yerel tektonik veya sedimenter yük nedeniyle litosferin bükülmesi
Başlıca Basen Oluşum Modelleri
KALDIRIM TEKTONİĞİ 
Faults Types
Normal Fault
Reverse Fault
Strike-slip Fault
INVERSE FAULT (FIRST REVERSE LATER NORMAL MOVEMENT)
JEOLOJİK TARİH BOYUNCA DENİZ SEVİYE DEĞİŞİMİ
SİSMİK STRATİGRAFİ REFLEKSİYON TERMİNOLOJİSİ
SİSMİK STRATİGRAFİ VE LST, TST, HST
Hidrokarbon Kapanları
(Traps)
Hipotetik Bir Sedimenter Basende Yatay Olarak Devamlı Bir Rezervuarda HC Bulunması
DÜNYADA YAYGIN KAPAN TİPLERİ
Dünyadaki kapan tipleri istatistiksel oalrak aşağıdaki çizelgede
verilmiştir. Ancak stratigrafik kapanların bulunma zorlukları ve
henüz tespit edilmedikleri de bu çizelgenin değerlendirilmesi
esnasında gözardı edilmemelidir.
Petrolün göçerek son olarak yerleştiği yere kapan denir. En basit kapan
aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bir antiklinaldir.
•Taşma noktası (spill point): Kapan içerisinde petrolün
bulunabileceği en alt nokta
•Kapanım (closure): Taşma düzlemi ile tepe noktası arasındaki
düşey mesafe
•Rezerv (pay): Kapan içerisinde üretim yapılan rezervuar
•Toplam rezerv (gross pay): Rezervuarın tepe noktasından
petrol-su dokanağına kadar olan rezerv
•Net rezerv: Petrolün üretildiği seviyelerin toplam kalınlığı
•Petrol-su dokanağı (OWC): Petrolün üretilebileceği en derin
düzey
•Petrol-su ve gaz-su dokanakları permeabilitesi yüksek rezervuarlarda
keskin, permeabilitesi düşük ve yüksek kapilarite basıncına sahip
rezervuarlarda ise geçişli olarak gelişir.
•Akışkan dokanakları genellikle düzlemsel ve yatay, ancak bazen de
eğimlidir. Petrol-su dokanağının eğimli olmasının çeşitli nedenleri
vardır.
Hidrodinamik akıntı petrol-su dokanağının tilt olmasına (bir
yöne doğru eğim kazanmasına) neden olabilir.
Kapana hidrokarbon yerleştikten sonra kapan tilt olur, ancak petrol-su
dokanağı sabit kalır. Dokanağın yeniden yatay hale gelmesine dokanak
altında oluşmuş bir çimentolanma veya herhangi bir permeabilite
bariyeri engel olur.
FAYLARLA İLGİLİ KAPANLAR
•Tüm faylar kapan oluşturmaz. Fayın kapan oluşturması için geçirimsiz bir
süreksizlik oluşturması gerekir.
•Fayın atımı rezervuar kalınlığından az ise kapan oluşturması güçtür.
•Kırılgan birimler içerisinde gelişen faylar kapan oluşturmayabilir. Plastik
litolojilerde görülen faylar geçirimsiz olabilirler.
•Taşlaşmamış kum ve şeyller içerisinde gelişen faylar geçirimsizdir.
DOĞRULTU ATIMLI FAY KAPANLARI
DİYAPİRİK KAPANLAR
Harita
Kesit
A- Dom kapanı, B ve C- Fay kapanı, D ve F- Kama kapanı, EAntiklinal kapanı
STRATİGRAFİK KAPANLAR
Litolojik değişim ve diskordanslar nedeniyle oluşan kapanlardır. Yeraltında
belirlenmeleri güçtür, fasiyes haritaları yardımıyla belirlenebilirler. Başlıcaları
şunlardır:
1- Litolojik değişimle ilgili stratigrafik kapanlar
•Çökelme kökenli
•Kama tipi kapanlar
•Kanal kapanları
•Set adası kapanları
•Resif kapanları
•Diyajenetik kökenli
2- Diskordansla ilgili stratigrafik kapanlar
•Diskordans üstü (Supradiskordans) kapanlar
•Aşmalı (düzlemsel geometrili) kapanlar
•Kanal veya gömülü vadi kapanları
•Diskordans altı (Subdiskordans) kapanlar
KAMALANMA TİPİ KAPAN
DİSKORDANS ÜSTÜ KAPANLAR:
KANAL veya GÖMÜLÜ VADİ
KAPANLARI
Diskordans düzlemi düzensiz ise bu düzensizlikler akarsu
çökelleri veya sığ denizel kumlarla dolar ve üzeri geçirimsiz
çökellerle dolarsa bu tip kapanlar gelişir. Adana havzası bu
tipe iyi bir örnektir.
DİSKORDANS ALTI KAPANLAR
Diskordansların altındaki
kayalar karbonat ise
bunlar aşınma döneminde
karstlaşır ve ikincil
porozite açısından
zenginleşirler.
Diskordansın üstündeki
birimler geçirimsiz ise bu
tip kapanlar gelişir.
Güneydoğu Anadoluda
Mardin kireçtaşı bu tipte
kapanlara sahiptir.
BİRLEŞİK KAPANLAR
Stratigrafik ve tektonik kapanların karışımı ile gelişen
kapanlardır. Çok değişik şekillerde olabilir. Dünyadaki çoğu
kapanlar bu tiptedir.
SIKIŞMA TEKTONİĞİNE BAĞLI BİNDİRME YAPISI
TUZ YAPILARINA BAĞLI GELİŞMİŞ FAYLANMALAR
TUZ YAPISI VE GELİŞEN FAYLAMALAR
AÇILMA TEKTONİĞİNE BAĞLI BÜYÜME (GROWTH) FAYLARI
SIKIŞMA TEKTONİĞİNE BAĞLI BİNDİRME YAPISI
SIKIŞMA TEKTONİĞİNE BAĞLI BİNDİRME YAPILARI
GÜNCEL DELTA SİSTEMİ
DELTA SİSTEMİ MODELİ VE
LOG-SİSMİK CEVABI
İLERLEYEN BİR DELTA SİSTEMİ
Sismik dalga gidiş-geliş zamanı (msn)
GÜNCEL DELTA SİSTEMİ
IN-LINE
TIME SLICE
ESKİ BİR NEHİR SİSTEMİNİN 3B SİSMİK GÖRÜNTÜSÜ
AÇILMA TEKTONİĞİNE BAĞLI NORMAL FAYLANMALAR
AÇILMA TEKTONİĞİNE BAĞLI NORMAL VE OBLİK FAYLANMALAR
SAĞ YÖNLÜ YANAL ATIMLI BİR FAY
WRENCH TEKTONİK HAREKETİNE BAĞLI GELİŞMİŞ NEGATİF FLOWER YAPISI
YANAL ATIMLI BİR FAY VE OLUŞTURDUĞU POZİTİF FLOWER YAPISI
(sn) 0
G
K
0
ORTA MARMARA
ÇUKURLUĞU
1
1
?
2
2
2.1
3
3
4
4
36 km
?
5
8.7
5
10
13
M.EREĞLİSİ
DENİZ
BAKIRKÖY
TEKİRDAĞ
KARTAL
SENOZOYİK BİRİMLER
KAF
km
DENİZİ
MARMARA
AD.
SINIR FAYLARI
UZAKLAŞAN / YAKLAŞAN
BLOK
DEPREM ODAĞI
MARMARA
MÜREFTE
ARMUTLU Y.AD.
İMRALI AD.
KAPIDAĞ
Y.AD.
KARABİGA
BANDIRMA
MUDANYA
0
20 km
(Tanış, 2003)
(sn) 0
K
G
0
TEKİRDAĞ
ÇUKURLUĞU
ORTA MARMARA
ÇUKURLUĞU
?
1
2.3
2
4
2
?
3
3
?
4
44 km
9.8
5
5
10
22
M.EREĞLİSİ
DENİZ
BAKIRKÖY
TEKİRDAĞ
KARTAL
SENOZOYİK BİRİMLER
KAF
km
MARMARA
MÜREFTE
DENİZİ
MARMARA
AD.
SINIR FAYLARI
UZAKLAŞAN / YAKLAŞAN
BLOK
DEPREM ODAĞI
1
ARMUTLU Y.AD.
İMRALI AD.
KAPIDAĞ
Y.AD.
KARABİGA
BANDIRMA
MUDANYA
0
20 km
(Tanış, 2003)
B.ÇEKMECE
M.EREĞLİSİ
TEKİRDAĞ
K.ÇEKMECE
BAKIRKÖY
KARTAL
MÜREFTE
YALOVA
MARMARA AD.
ARMUTLU Y.AD.
KAPIDAĞ Y.AD.
GEMLİK
KARABİGA
ERDEK
MUDANYA
BANDIRMA
0
4
8 km
(Tanış, 2003 )
K.A.F. ANA FAY HATTI
K.A.F. SINIR FAY HATTI
NORMAL FAY (AKTİF ?)
2B SİSMİK HATLAR
KIYI ŞERİDİ
MAKSİMUM DÜŞEY ATIM
M.EREĞLİSİ
TEKİRDAĞ
B.ÇEKMECE
K.ÇEKMECE
BAKIRKÖY
KARTAL
MÜREFTE
MARMARA AD.
ARMUTLU Y.AD.
KAPIDAĞ Y.AD.
GEMLİK
ERDEK
KARABİGA
MUDANYA
BANDIRMA
0
4
8 km
K.A.F. ANA FAY HATTI
K.A.F. SINIR FAY HATTI
OLASI TEMEL (BASEMENT) SINIRI
KIYI ŞERİDİ
AÇILMA (RELEASING) ALANI
SIKIŞMA (RESTRAINING) ALANI
MARMARA DENİZİ KAF ZONU-BASEMENT FAY İLİŞKİSİ
(Tanış, 2003)
BİR ÇAMUR (MUD) VOLKANİZMASININ SİSMİK GÖRÜNTÜSÜ
MAGMATİK BİR YAPININ SİSMİK GÖRÜNTÜSÜ (YORUMSAL ÇİZİMLER TEMSİLİDİR)
RESİFAL BİR KARBONAT YIĞIŞIMIN SİSMİK GÖRÜNTÜSÜ
KUYU-A
SİSMİK VERİ
SEVİYE -FAY YORUMU
SİSMİK TWT HARİTALAMA
KUYU-LOG VERİSİ
YENİ KUYU ÖNERİSİ
2B Sismik Yorum Uygulaması
(2D Seismic Interpretation Ptactice)
96
KAĞIT KESİTLE SİSMİK YORUM UYGULAMASI:
• 8 ADET
• 1 ADET
• 1 ADET
• 1 ADET
2B MIGRATION SİSMİK KESİT
SONİK KUYU LOGU
KUYU KOMPOZİT LOGU
SİSMİK HAT- KUYU LOKASYON HARİTASI
ADIM-1: KOMPOZİT LOG FORMASYON DOKANAK
BİLGİLERİNİ SONİK KUYU LOGUNA İŞARETLENİR
ADIM-2: FORMASYONLARA KARŞILIK GELEN ΔT(msn) DEĞERLERİNİ
SONİK LOGDAN OKUNUR
ADIM-3: SONİK DEĞERLENDİRME FORMUNA KUYU DERİNLİK-ZAMAN
DEĞERLERİNİ GİRİLİR
ADIM-4: FORMASYON HIZLARINI HESAPLAYARAK TWT DEĞERİNİ KULLANARAK
SİSMİK KESİTE FORMASYON DOKANAKLARINI İŞARETLENİR
ADIM-5: SİSMİK KESİT KESİŞMELERİNİ BELİRLEYEREK STATİK KAYMALARIN
(SHIFT) OLUP OLMADIĞINI KONTROL EDİLİR
ADIM-6: SİSMİK KESİTLERDE FAY YORUMU YAPILIR
ADIM-7: BELİRLENEN HEDEF SEVİYE YORUMUNA (PICKING) ASIL (MASTER) KESİT
ÜZERİNDEN BAŞLANIR
ADIM-8: BİR KESİTTEN DİĞERİNE HEDEF SEVİYE HAT KESİŞME NOKTASINDAN TAŞINIR
EĞER STATİK KAYMA VARSA, ASIL KESİT BAZ ALINACAK ŞEKİLDE DİĞER
KESİTİN SIFIR ZAMAN ÇİZGİSİ KAYDIRILIR
ADIM-9: TÜM SEVİYE VE FAY YORUM BİTİRİLİNCE, ÖNCE FAYLARIN YERLERİ VE ATIM ZAMAN DEĞERLERİ LOKASYON
HARİTASINA DÖKÜLÜR. SONRA YORUMLANAN SEVİYENİN TWT DEĞERİ SIFIR DATUM SEVİYESİNDEN OKUNUR VE
LOKASYON HARİTASINDA İLGİLİ İSTASYON NOKTASINA YAZILIR
ADIM10: FAYLARIN KESİTTEN KESİTE YORUMLARI YAPILARAK AYNI FAYLAR BİRBİRLERİ İLE BAĞLANIR (FAY POLİGONU)
ADIM11: SEVİYE ZAMAN DEĞERLERİ FAY POLİGONLARI DİKKATE ALINARAK KONTURLANIR
ADIM12: YAPISAL KAPAN SÖZ KONUSU İSE, SİSMİK ZAMAN HARİTASINDA KONTUR DEĞERLERİNİN EN KÜÇÜK DEĞERLİ
OLAN KAPANIMLARI, MUHTEMEL HİDROKARBON KAPANI OLARAK DEĞERLENDİRİLEREK KUYU YERLERİ BELİRLENİR
ADIM13: FAYLI KAPAN OLMASI DURUMUNDA, FAYIN ATIMI DİKKATE ALINIR VE KONTURLARIN FAY POLİGONUNDA MUTLAKA
KAPANMASI GÖZETLENİR
ADIM14: STRATİGRAFİK BİR KAPAN SÖZ KONUSU İSE, JEOLOJİK PARAMETRELER (FASİYES, REZERVUAR GEOMETRİSİ,
VB.) DİKKATE ALINARAK MUHTEMEL PROSPEKTLER ÖNERİLİR
Doğrudan HC Tayini
(Direct HC Definition)
“Seismic Attributes are all the information obtained from seismic data,
Either by direct measurement or by logical or experience based reasoning.”
(Turhan TANER, 2000)
TURHAN TANER
HİDROKARBON ARAMACILIĞINDA
SİSMİK NİTELİK (ATTRIBUTE)
UYGULAYARAK
REZERVUARIN
VE
İÇİNDEKİ MAYİNİN
KARAKTERİNE,
FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNE
YAKLAŞIMDA BULUNMAK
REFLECTION HETEROGENITY
SİSMİK BİLGİNİN YANSIMA HETEROJENLİĞİ
ÖZELLİĞİ İLE
LİTOLOJİDEKİ KUM/ŞEYL
ORANININ BELİRLENMESİ
INSTANTANEOUS AMPLİTUDE
SİSMİK BİLGİNİN ANLIK GENLİK
ÖZELLİĞİNİN
DÜŞÜK FREKANSLI ANOMALİLERİN
GÖRÜNTÜLENMESİ İLE
GAZ’ A DOYGUN KUMLARIN BELİRLENMESİ
INSTANTANEOUS FREQUENCY
SİSMİK BİLGİNİN ANLIK FREKANS
ANOMALİLERİN
GÖRÜNTÜLENMESİ İLE
HAZNEKAYA İÇİNDEKİ MAYİ, HC POTANSİYELİ,
KUM/ŞEYL ORANININ
BELİRLENMESİ
INSTANTANEOUS PHASE
SİSMİK BİLGİNİN ANLIK FAZ
ÖZELLİĞİ
SEKANS SINIRLARI, TABAKA KONTAKLARI
VE YANAL DEVAMLILIĞININ
ARTIRILMASINDA KULLANILIR
COHERENCY ATTRIBUTE
SİSMİK BİLGİNİN COHERENCY
ÖZELLİĞİ
TEKTONİK OLAYLARIN DAHA İYİ YORUMLANMASINDA
VE HASSASİYETİN ARTIRILMASINDA KULLANILIR
Seismic Migrated Section
Seismic Apparent Polarity Attribute Section
Seismic Average Frequency Attribute Section
Seismic Instantaneous Frequency Attribute Section
Seismic Phase Attribute Section
Seismic Reflection Strenght Attribute Section
3D Coherency Attribute Section
AVO anomalisi uygulaması. Soldaki sismik kesit mid
angle stack, sağdaki kesit ise full stack kesitlerdir.
Yorumlanmış iki horizon arasındaki veri için
crossplot oluşturulmuştur. Anormal crossplot
amplitude’leri crossplot’un alt kısmında toplanmıştır
ve flat spot’u işaret etmektedirler. Eğer flat spot bir
sıvı kontağı ise 120 ms’lik hidrokarbon kalınlığını
işaret etmektedir
GENLİĞİN AÇILIM İLE DEĞİŞİMİNİN
GÖRÜNTÜLENMESİ (AVO)
Flat spot
BRIGHT SPOTS
SİSMİK KESİTTE PARLAK NOKTA (BRIGHT SPOT) GÖRÜNTÜSÜ
1989
2009
difference
4 BOYUTLU SİSMİK (4-D SEISMIC IN TIME=YEARS)
MEMLEKETİN HENÜZ MEÇHUL BULUNAN DİĞER SERVETLERİNİ JEOLOJİK BAKIMDAN BİRER
BİRER TETKİK VAZİFESİNİ ... MADEN TETKİK VE ARAMA ENSTİTÜSÜNE VERDİK.
ÇALIŞACAKLARDIR. MESUT SÜRPRİZLER TEMENNİ EDERİZ.
(MTA Gn.Md. Binası_ANKARA)
K. ATATÜRK
ÖZGEÇMİŞ
1961 yılında Erzurum da doğdu. İlk-orta-lise
eğitimini Erzincan ve Gümüşhane de tamamladı.
1986 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi
Jeofizik Mühendisliğini bitirdikten sonra, 1986-87
yıllarında
Zonguldak
Türkiye
Taşkömürü
Kurumunda çalıştı. 1989 yılında TPAO ya girdi. 5
yıl Jeofizik Operasyonlar biriminde Güneydoğu, İç
Anadolu ve Trakya da sismik veri toplama
ekiplerinde çalıştı. 3 yıl kadar Veri İşlem biriminde
görev yaptıktan sonraki yıllarında arama
jeofizikçisi olarak, Güneydoğu, İç Anadolu (Tuz
Gölü ve Çankırı-Çorum), Batı Karadeniz (kara ve
deniz alanları), Marmara Denizi, Trakya, Isparta
(Batı Toroslar), Batı Kazakistan, Libya, Irak
projelerinde sismik yorumlama çalışmalarında
bulundu.
2000 yılında A.Ü. Petrol Jeoloji dalında yüksek
lisans eğitimini tamamladı.
Saliha Nur ve Ali Kerem çocuklarıdır.