metalürji teknolojisi kömür hazırlama

Transkript

T.C
MøLLÎ EöøTøM BAKANLIöI
MEGEP
(MESLEKø EöøTøM VE ÖöRETøM SøSTEMøNøNGÜÇLENDøRøLMESø
PROJESø)
METALÜRJø TEKNOLOJøSø
KÖMÜR HAZIRLAMA
ANKARA 2008
2.3. Kömür SilolarÕ
Stoktan makinelerle çekilen kömürler bant konveyör yardÕmÕyla (Resim 2.4) her
birinin kapasitesi 2500 ton olan 12 adet siloya stoklanÕr (ùekil 2.7). Bu silolarÕn her biri
12500 kg kömür alma kapasitesine sahiptir.
Resim 2.4: Konveyör bant
Silolara alÕnan farklÕ özellikteki kömürler her bir silonun altÕndaki otomatik oranlayÕcÕ
kantarlarÕ yardÕmÕyla harmanlanarak bant konveyörlerle çekiçli kÕrÕcÕlara gönderilir.
KÕrÕcÕlara gelen kömürün % 85’i kÕrÕlmaktadÕr.
Resim 2.5: Silo
2.3.1. TanÕmÕ
Kömür hazÕrlanmasÕ esnasÕnda kömürler bir anda kullanÕlmaz. Kömürlerin, sahanÕn ve
üretim tesisinin de÷iúik bölgelerinde depolanmasÕ ve bekletilmesi kaçÕnÕlmaz olmaktadÕr.
FabrikanÕn ve kömür stok bölgelerinin de÷iúik kÕsÕmlarÕnda bu amaçla hazÕrlanmÕú depolama
yerlerine kömür silolarÕ denir. Resim 2.5’ te kömürlerin depolanmasÕnda kullanÕlan bir silo
tipi kesit resmi görülmektedir.
Toz hâlinde ö÷ütülmüú olarak bulunan kömür, yüksek riskte yanma ve patlama
özelli÷ini taúÕr. Bu nedenle kömürlerin yüksek tonajda stoklanmasÕ oldukça tehlikelidir.
Bundan dolayÕ ö÷ütülmüú toz kömür kullanan tesisler bu tür ö÷ütme sistemlerinde meydana
gelen kÕsa süreli arÕza ve üretim durmasÕ nedeni ile malzeme yetersizli÷inden genel üretimin
durmasÕ kaçÕnÕlmaz olur.
17
2.3.2. Silo PatlamasÕna KarúÕ AlÕnacak Tedbirler
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Patlama basÕncÕ gibi teknik ölçütler belirlenmelidir.
Patlama için alÕnacak tedbirler tespit edilmelidir.
Silo bina içinde ise, patlama anÕnda alev çÕkaca÷Õndan, patlama kapaklarÕna
müsaade edilmemelidir.
Silo bina dÕúÕnda ise, patlama kapaklarÕ kullanÕlmalÕ ve patlama ihtimaline göre
bu bölge patlama kapaklarÕndan çÕkacak olan ateú ve ateú úokuna karúÕ, tehlikeli
bölge olarak personel giriúine kapalÕ tutulmalÕdÕr.
Stoklanacak malzemelerin tozlarÕnÕn birikebilece÷i köúeli yapÕlardan
kaçÕnÕlmalÕdÕr.
Silo konisinin e÷im açÕsÕ, akÕú sa÷layacak úekilde seçilmelidir. Mümkünse dikey
olmalÕdÕr.
Silo içinde bulunan stoklanan malzeme ile silo dÕúÕ sÕcaklÕklar farklÕ ise
izolasyon yapÕlmalÕdÕr.
Silonun aúa÷Õ kÕsÕmlarÕ genel olarak paslanmaz çelikten imal edilmeli veya
parlak yüzeyli paslanmaz çelik malzeme ile kaplanmalÕdÕr.
Silo içine sÕcak noktalarlÕn tespiti için TERMOKAPIL konulmalÕdÕr.
Silo içinde oluúabilecek yangÕnlarÕn söndürülmesi için N2 veya CO2 tankÕ ve
bunlara ba÷lÕ boru hattÕ yerleútirilmelidir.
2.3.3. TermokapÕl Neye Denir?
Kömür silolarÕ iç kÕsmÕnda de÷iúik bölgelere ait sÕcaklÕklarÕn takibi, can güvenli÷i ve
çalÕúma ortamÕ açÕsÕndan hayati önem taúÕmaktadÕr. Bu nedenle kendi kendine yanma
özelli÷ine sahip fazla miktarda stoklanmÕú kömürlerin bulunduklarÕ silolarÕn iç kÕsÕmlarÕnÕn
ÕsÕ takibinin yapÕlmasÕ gerekir. øúte bu amaçla silolarÕn içine de÷iúik bölgelerde sÕcaklÕk
ölçümü için yerleútirilen ÕsÕl çiftlere TERMOKAPIL denir.
2.4. Kömür KantarÕ
Her yönüyle geliúen dünyamÕzda teknoloji, daha iyiye ulaúmak için insan yaúamÕnÕ
kolaylaútÕrmaktadÕr. Kaliteli ve ekonomik üretim için teknolojinin tüm imkânlarÕndan
faydalanÕlmaktadÕr. Kömür ürünlerinin daha kaliteli, daha ekonomik ve standart
üretilebilmesi tartma, dozajlama, harmanlama iúlemleri büyük önem taúÕr.
2.4.1. Bant KantarÕ
Bant üzerinde taúÕnan ürünlerin akÕú miktarÕnÕ zamana ba÷lÕ olarak (kg/saat) olarak
ölçer. Bu úekilde ölçüm, iúletmeye önemli bir bilgi kayna÷Õ olurken zamandan ve iúçilikten
de tasarruf sa÷lanmÕú olunur.
Bu bant kantarlarÕ iúletmede mevcut olan bant sistemine monte edilerek kullanÕlabilir.
Bant sisteminin üzerinde yürüdü÷ü tamburlardan herhangi birinin veya bir grubun yerine
takÕlÕr. TartÕ bandÕ, yükü yük hücresi ile bandÕn hÕzÕnÕ dijital takometre ile algÕlar ve kontrol
terminaline iletir. Tek tamburlu modeli 2 yük hücresi ile çok tamburlu modeli 4 yük hücresi
ile çalÕúmaktadÕr. TartÕ bandÕna ba÷lÕ yük hücreleri 1/3000 duyarlÕlÕ÷a sahip toz ve suya karúÕ
korumalÕ olarak imal edilirler (Resim 2.6).
18
Milli E÷itim BakanlÕ÷Õ tarafÕndan geliútirilen modüller;
x
Talim ve Terbiye Kurulu BaúkanlÕ÷ÕnÕn 02.06.2006 tarih ve 269 sayÕlÕ KararÕ ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik E÷itim Okul ve KurumlarÕnda kademeli olarak
yaygÕnlaútÕrÕlan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve ö÷retim programlarÕnda
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandÕrmaya yönelik geliútirilmiú ö÷retim
materyalleridir (Ders NotlarÕdÕr).
x
Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandÕrmak ve bireysel ö÷renmeye
rehberlik etmek amacÕyla ö÷renme materyali olarak hazÕrlanmÕú, denenmek ve
geliútirilmek üzere Mesleki ve Teknik E÷itim Okul ve KurumlarÕnda
uygulanmaya baúlanmÕútÕr.
x
Modüller teknolojik geliúmelere paralel olarak, amaçlanan yeterli÷i
kazandÕrmak koúulu ile e÷itim ö÷retim sÕrasÕnda geliútirilebilir ve yapÕlmasÕ
önerilen de÷iúiklikler BakanlÕkta ilgili birime bildirilir.
x
Örgün ve yaygÕn e÷itim kurumlarÕ, iúletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaúÕlabilirler.
x
BasÕlmÕú modüller, e÷itim kurumlarÕnda ö÷rencilere ücretsiz olarak da÷ÕtÕlÕr.
x
Modüller hiçbir úekilde ticari amaçla kullanÕlamaz ve ücret karúÕlÕ÷Õnda
satÕlamaz.
øÇøNDEKøLER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GøRøù ....................................................................................................................................... 1
ÖöRENME FAALøYETø–1 .................................................................................................... 3
1. KÖMÜR CøNSLERø ............................................................................................................ 3
1.1. Kömür TanÕmÕ ............................................................................................................... 3
1.1.1. Kömür NasÕl Oluúur ............................................................................................... 3
1.1.2. Kömürleri Meydana Getiren BataklÕklarÕn Geliúti÷i Ortamlar............................... 3
1.1.3. Kömürleúme OlayÕ NasÕl Gerçekleúir..................................................................... 3
1.1.4. Tüm Dünyada Kömür Günlük Hayatta Niçin Önemlidir ....................................... 4
1.1.5. Kaliteli Kömürün Özellikleri.................................................................................. 5
1.2. Kömür Çeúitleri ............................................................................................................. 5
1.2.1. Antrasit ................................................................................................................... 5
1.2.2. Taú Kömür.............................................................................................................. 5
1.2.3. Linyit ...................................................................................................................... 6
1.2.4. Turba ...................................................................................................................... 6
1.2.5. Bitüm...................................................................................................................... 6
1.3. Kömürde Uçucu Madde ................................................................................................ 6
1.3.1. Uçucu Madde Neye Denir ...................................................................................... 6
1.3.2. Uçucu Madde OranÕ Neye Denir............................................................................ 7
1.3.3. Kömürlerdeki Uçucu Madde OranlarÕ.................................................................... 7
1.4. Kömürde Karbon OranÕ................................................................................................. 7
1.4.1. Karbon .................................................................................................................... 7
1.4.2. Temel Özellikleri.................................................................................................... 8
1.4.3. KullanÕm AlanlarÕ................................................................................................... 8
1.4.4. Kömürde Karbon.................................................................................................... 8
UYGULAMA FAALøYETø................................................................................................. 9
ÖLÇME VE DEöERLENDøRME..................................................................................... 11
ÖöRENME FAALøYETø–2 .................................................................................................. 13
2. KÖMÜRÜN KIRICILARA SEVKø .................................................................................. 13
2.1. Kömür HarmanÕ........................................................................................................... 13
2.2. Kömür BantlarÕ............................................................................................................ 14
2.2.1. BantlarÕn HÕzlarÕ ................................................................................................... 15
2.2.2. BantlarÕn YapÕsÕ.................................................................................................... 15
2.2.3. Konveyör Sisteminin ElemanlarÕ ......................................................................... 15
2.3. Kömür SilolarÕ............................................................................................................. 17
2.3.1. TanÕmÕ .................................................................................................................. 17
2.3.2. Silo PatlamasÕna KarúÕ AlÕnacak Tedbirler .......................................................... 18
2.3.3. TermokapÕl Neye Denir? ...................................................................................... 18
2.4. Kömür KantarÕ............................................................................................................. 18
2.4.1. Bant KantarÕ ......................................................................................................... 18
2.4.2. ÇarpmalÕ Kantar ................................................................................................... 20
2.4.3. Besleyici KantarÕ .................................................................................................. 21
2.4.4. Torbalama KantarÕ (Big Bag) ............................................................................... 21
2.4.5. Tank TartÕ KantarÕ ................................................................................................ 22
2.4.6. Tumba kantarÕ....................................................................................................... 23
2.5. Kömür KÕrÕcÕlarÕ .......................................................................................................... 23
i
2.5.1. Çeneli KÕrÕcÕlar ..................................................................................................... 23
2.5.2. Silindirik KÕrÕcÕ..................................................................................................... 24
2.5.3. øki Tamburlu KÕrÕcÕlar .......................................................................................... 24
2.5.4. Tamburlu KÕrÕcÕlar................................................................................................ 25
2.5.5. Çekiçli KÕrÕcÕlar.................................................................................................... 25
2.5.6. Darbeli KÕrÕcÕlar ................................................................................................... 26
UYGULAMA FAALøYETø............................................................................................... 27
ÖöRENME FAALøYETø–3 .................................................................................................. 30
3. KÖMÜRÜN KIRILMASI VE DEPOLANMASI.............................................................. 30
3.1. Kömürlerin KÕrÕlmasÕ .................................................................................................. 30
3.2. KÕrÕlmÕú Kömürlerin Silolara DoldurulmasÕ................................................................ 32
UYGULAMA FAALøYETø............................................................................................... 33
MODÜL DEöERLENDøRME .............................................................................................. 36
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 37
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 39
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL / MESLEK
MODÜLÜN ADI
MODÜLÜN TANIMI
SÜRE
YETERLøLøK
MODÜLÜN AMACI
521MMI319
Metalürji Teknolojisi
øzabecilik
Kömür HazÕrlama
Bu modül kok yapÕmÕnda kullanÕlacak kömürlerin koklaúma
iúlemi için hazÕrlanmasÕ, kömür çeúitlerinin tanÕtÕlmasÕ, kömür
hazÕrlamada kullanÕlan bant, silo, kantar ve kÕrÕcÕlarÕn
tanÕtÕlmasÕ, kömürlerin kÕrÕcÕlara sevki ve kÕrÕlmÕú kömürlerin
depolanmasÕ konularÕnÕn verildi÷i ö÷renme materyalidir.
40/32
Kömür hazÕrlamak.
Genel Amaç
Gerekli ortam sa÷landÕ÷Õnda tekni÷ine uygun hammaddeyi
hazÕrlayabileceksiniz.
Amaçlar
1. Tekni÷ine uygun, kömürü cinslerine göre ayÕrabileceksiniz.
2. Tekni÷ine uygun, kömürü kÕrÕcÕlara sevk edebileceksiniz.
3. Tekni÷e uygun, kömürü silolara doldurabileceksiniz.
EöøTøM ÖöRETøM
ORTAMI VE
DAVRANIùLAR
Ortam: Gerçek çalÕúma ortamÕnda uygulanmalÕdÕr.
DonanÕmlar: Numune alma kabÕ, konveyör bantlarÕ, kÕrÕcÕlar,
optik kantar, silolar.
ÖLÇME VE
DEöERLENDøRME
Modülün içinde yer alan her ö÷renme faaliyeti sonundaki
çoktan seçmeli sorulara vermiú oldu÷unuz cevaplar ve
uygulamalÕ ölçme yöntemleri ile kazandÕ÷ÕnÕz bilgi ve
becerileri ölçerek kendi kendinizi de÷erlendireceksiniz. Ders
ö÷retmeniniz her ö÷renme faaliyeti sonunda ölçme aracÕ
uygulayarak, sizin uygulamalar ile kazandÕ÷ÕnÕz bilgi ve
becerilerinizi ölçüp de÷erlendirecektir.
iii
iv
GøRøù
GøRøù
Sevgili Ö÷renci,
øzabecilik, bir ülkenin demir-çelik gibi a÷Õr sanayisine hammadde hazÕrlayan ve
demir-çelik üretiminde etkin rol oynayan bir meslek dalÕdÕr. øzabecilik sanayi kolu,
ülkemizin sanayisinin geliúiminde oldukça önemli bir yere sahiptir.
øzabecili÷in çalÕúma alanlarÕ; metallerin yeraltÕndan çÕkarÕlmasÕ, içindeki yabancÕ
maddelerden arÕndÕrÕlmasÕ, metal cevherlerinin ilgili yerlerde kullanÕma hazÕr hâle
getirilmesi, yüksek fÕrÕn iúletmecili÷i, dökme demir ve çelik üretimi, kok üretimi, sinter
üretim tesisleri, haddecilik, malzemelerin kalite kontrolünün yapÕlmasÕ, kalÕpçÕlÕk ve
dökümcülüktür.
Kaliteli bir kok üretimi için öncelikle kok üretiminde kullanÕlacak kömürün istenen
úekil ve standartlarda hazÕrlanmasÕ gerekir. Bunun için kömürü iyi tanÕmak, bileúiminde
bulunan maddeleri kavramak ve kömür hazÕrlama tesislerini çok iyi ö÷renmek gerekir.
Kömür hazÕrlama modülünde; kömürü ve çeúitlerini, bileúiminde bulunan maddeleri, kömürü
uçuculuk oranÕna göre sÕnÕflandÕrmayÕ, kömür harmanÕnÕ, kömür kÕrÕcÕlarÕnÕ, silolarÕ, kömür
kantarÕnÕ, kömürün kÕrÕlmasÕnÕ ve kÕrÕlan kömürlerin silolara doldurulmasÕnÕ ö÷reneceksiniz.
1
2
ÖöRENME FAALøYETø–1
AMAÇ
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sa÷landÕ÷Õnda, tekni÷ine uygun olarak kömürü
cinslerine ayÕrabileceksiniz.
ARAùTIRMA
¾
Kömür çeúitlerini araútÕrarak, bileúiminde bulunan maddelerinin kömüre
etkilerini rapor hâline getiriniz.
1. KÖMÜR CøNSLERø
1.1. Kömür TanÕmÕ
Kömür, bileúiminde baúlÕca karbon, hidrojen ve oksijen gibi elementlerin de÷iúik
bileúimlerde bulunabildi÷i fosil (organik artÕklar) esaslÕ bir maddedir.
1.1.1. Kömür NasÕl Oluúur
300–350 milyon yÕl önce, bitkilerin, ormanlarÕn ve hayvan artÕklarÕnÕn bataklÕklar
altÕnda kalmasÕ ile oluúmaya baúlamÕútÕr. Bu bitki ve hayvan atÕklarÕnÕn giderek çamur içine
gömülmesi üzerindeki toprak basÕncÕnÕ artÕrmÕútÕr. Oluúan bu basÕnç ve ÕsÕ, kimyasal
de÷iúmeyi hÕzlandÕrmÕútÕr. Kömürleúme süreci boyunca fosillerin fiziksel özellikleri de
de÷iúmiútir. Uzun yÕllar sonucu tamamlanan bu kimyasal de÷iúmeler sonunda kömürler
oluúmuútur. Bu kömürler kaya tabakalarÕ arasÕnda damar hâlinde oluúurlar.
1.1.2. Kömürleri Meydana Getiren BataklÕklarÕn Geliúti÷i Ortamlar
¾
¾
¾
¾
Deltalar (En kalÕn kömür damarlarÕnÕn oluútu÷u ortamlardÕr).
Göller (Göl kÕyÕlarÕ, kalÕn kömür damarlarÕnÕn meydana geldi÷i uygun bataklÕk
ortamlardÕr).
Lagünler (Deniz etkisinin oldu÷u ince kömür damarcÕklarÕnÕ meydana
getirirler).
Akarsu taúma ovalarÕ (ønce kömür damarcÕklarÕnÕ oluútururlar).
1.1.3. Kömürleúme OlayÕ NasÕl Gerçekleúir
Ço÷unlukla bitkisel maddeler ya da bitki parçalarÕ uygun bataklÕk ortamlarda birikip,
çökelir ve jeolojik iúlevlerle birlikte yeraltÕna gömülürler. Yerin altÕnda, bu organik kütleler,
gömüldükten sonra, önceleri gömülmenin oluúturdu÷u basÕnç úartlarÕ, daha sonra da ortamÕn
ÕsÕsal úartlarÕndan etkilenirler. Bu etkilenme sonucu bu organik maddenin bünyesinde fiziksel
3
ve kimyasal de÷iúimler meydana gelir. Önceleri turba olarak adlandÕrÕlan ve kömürlerin
atalarÕ olarak bilinen bu organik maddeler zamanla daha koyu renklere ve daha sert yapÕya
sahip olurlar. SÕcaklÕk ve basÕnç úartlarÕnÕn bu kütlelere etkimesi sonucu, bu ortamdan,
sÕrasÕyla (turbadan-taúkömürü aúamasÕna kadar) su, su buharÕ, karbondioksit (CO2), oksijen
(O2) ve en ileri aúamalarda hidrojen (H2) (antrasit aúamasÕnda) uzaklaúÕr. Tabii ki bu süreçte
ideal úartlar ve ortamÕn ÕsÕsal úartlarÕnÕn uzun bir dönem içersinde (binlerce yÕl) baskÕn
olmasÕ ve artmasÕ gerekmektedir. Yer ÕsÕsÕ her 30 metrede 10 oC artmaktadÕr. ùüphesiz
sÕcaklÕk artÕúÕ ideal ve normal úartlar için geçerlidir. Bu úartlarÕn dÕúÕnda (volkanik faaliyet,
fay hareketleri, radyoaktif elementlerin bulundu÷u ortamlarda) yerin ÕsÕsÕ ola÷anüstü bir
úekilde ve normalden çok fazla bir úekilde artmaktadÕr. Yerin ÕsÕsÕ arttÕkça önceleri "turba"
olarak adlandÕrÕlan ama kömür sayÕlmayan bu organik madde, önce “linyit” daha sonra “alt
bitümlü kömür”, sonra “taúkömürü”, “antrasit” ve en sonunda úartlar uygun olursa “grafit” e
dönüúür. Bu ilerleyen olgunlaúma sürecine “kömürleúme” denmektedir.
Kömürler úüphesiz içlerinde kil, silt, kum ve de÷iúik oranlarda inorganik (mineral)
madde bulundururlar. Kömürlerin içersinde bulunan bu inorganik maddeler kömürün
kalitesini direkt olarak negatif yönde etkilerler. Bir kömürün kalitesi, kullanÕldÕ÷Õ alana göre
farklÕ anlamlar içerebilir. Örne÷in, kok imalinde en kaliteli kömür, úiúebilen, gözenekli hâle
gelebilen ve dayanÕklÕ olabilen, okside olmamÕú kömürler en iyi kömürlerdir. YakÕt
hammaddesi olarak kömürün koklaúmasÕ bir anlam ifade etmez, en aranan özellik fazla ÕsÕsal
niteli÷e sahip olmasÕdÕr. Kömürü sÕvÕlaútÕrma iúlemine tabi tuttu÷umuzda ise en aranan
özelli÷i uçucu maddesinin fazla olmasÕ vs. gelmektedir. Ama tümünde inorganik madde
istenen bir bileúen de÷ildir.
1.1.4. Tüm Dünyada Kömür Günlük Hayatta Niçin Önemlidir
Kömür, dünyada en yaúlÕ bir úekilde bulunan, düúük maliyetle elde edilebilen
güvenilir ve temiz bir fosil yakÕtÕdÕr. Kömürün hayatÕmÕzdaki önemini artÕran nedenleri úöyle
sÕralayabiliriz:
¾
¾
¾
¾
¾
YaygÕn olmasÕ: Dünyada 50’den fazla ülkede üretilmektedir. Kömür rezervleri
petrol ve do÷al gaz gibi dünyanÕn belli bir bölümünde de÷il, tüm dünyada
yaygÕn bir úekilde bulunmaktadÕr.
Emniyetli olmasÕ: Kömür; kullanÕmÕ, depolanmasÕ ve nakliyesi açÕsÕndan en
emniyetli bir fosil yakÕtÕdÕr.
Güvenilir olmasÕ: Endüstriyel ve di÷er alanlarda elektrik enerjisinin rekabetçi
fiyatlarla ve güvenilir olarak temini açÕsÕndan, kömürün dünyada yaygÕn bir
úekilde bulunuúu ve bir çok ülke tarafÕndan üretiliyor oluúu tedarik güvenli÷i
sa÷lamaktadÕr.
Temiz olmasÕ: Günümüzde temiz kömür teknolojileri kullanÕlarak kirletme
etkisi azaltÕlmÕútÕr.
Ucuz olmasÕ: Elektrik enerjisi üretiminde ucuz ve rekabetçi bir yakÕt olmasÕ
nedeniyle dünya elektrik üretiminin yaklaúÕk % 40’ Õ kömürden
karúÕlanmaktadÕr.
4
1.1.5. Kaliteli Kömürün Özellikleri
¾
¾
¾
¾
Siyah ve parlak renkli olmalÕ,
IsÕl de÷eri yüksek olmalÕ,
Nem, kül ve uçucu madde içeri÷i düúük olmalÕ,
Taú ve tozu az olmalÕdÕr.
1.2. Kömür Çeúitleri
Tablo 1.1: Kömür çeúitleri ve kullanÕm alanlarÕ
Kömürler, gerek meydana geliú zamanlarÕ, gerekse bileúimlerindeki karbon miktarÕ
yönünden birbirinden ayrÕlÕrlar. Meydana geliú zamanlarÕ uzun olan kömürlerin, ÕsÕtma
de÷eri de o nispette yüksektir.
1.2.1. Antrasit
Maden kömürleri arasÕnda en eski ve karbon yönünden en zengin olanÕdÕr. Parlak
siyah renkli sert bir kömür olup özgül a÷ÕrlÕ÷Õ (yo÷unlu÷u) 1,4–1,7 kg/dm³ dür. Bileúiminde
yaklaúÕk %90–95 arasÕnda karbon bulunur. Yanma ÕsÕsÕ 7300-8000 Kcal/kg’ dÕr. KÕsa alevle
yanar. Taú kömürüne göre demir endüstrisine daha uygundur. Çünkü içerisinde fosfor (P) ve
kükürt (S) gibi zararlÕ maddeler yoktur. Dünya üzerinde pek yaygÕn olmayan bir kömür
çeúididir. Meydana geliú tarihi 300 milyon yÕl geriye dayanÕr.
1.2.2. Taú Kömür
Antrasitten daha yeni bir kömür olup 200–250 milyon yÕllÕk bir geçmiúe sahip oldu÷u
tahmin edilmektedir. Do÷al katÕ yakacaklarÕn en önemlisidir. Parlak siyah veya mat renkte
olup, özgül a÷ÕrlÕ÷Õ yaklaúÕk 1.3 kg/ dm³’ dür. Bileúimindeki Karbon yüzdesi 80-90’Õ bulur.
%3–5 oksijen, %11–34 uçucu madde ,%15 kadar su ve %5–6 hidrojen bulunur. Yanma ÕsÕsÕ
4500-7500 Kcal /kg’dÕr. Hava gazÕ, kok ve katran elde etmeye elveriúlidir. Ateú alma
sÕcaklÕ÷Õ 325–500 ºC arasÕndadÕr. Uzun alevle yanar.
5
Dökümcülük sektöründe sabit ve döner alev ocaklarÕnda yakacak olarak kullanÕlÕr.
AyrÕca kalÕp kumlarÕnda katkÕ maddesi olarak tozu kullanÕlÕr. Bu amaçla kullanÕlacak kömür
úu iúleme tabi tutulur: Yata÷Õndan çÕkarÕlan taúkömürleri yÕkanÕp yabancÕ maddelerden
arÕtÕldÕktan sonra kurutulur. Daha sonra çeúitli de÷irmenlerde ö÷ütülerek toz hâline getirilir.
ønce taneli kömürler içten içe yandÕklarÕndan dolayÕ depo edilmesinde içten yanmayÕ önleyici
tedbirler alÕnmalÕdÕr.
Yurdumuzun Karadeniz bölgesinde ve özellikle Zonguldak ve yöresinde hâlen
iúletilmekte olan ocaklarda üretilmektedir.
1.2.3. Linyit
Kahverengi kömür de denilen linyit taúkömüründen daha sonra oluúmuú fakat daha
oluúumunu tamamlamamÕú kömürlerdendir. Bileúiminde fazla miktarda kükürt bulunur.
øçerdi÷i kül ve nem miktarÕ fazladÕr. Yanma ÕsÕsÕ çok düúüktür. Bu nedenlerle ergitme
iúlerinde kullanÕlmazlar. TamamÕna yakÕnÕ termik santrallerde yakÕt olarak kullanÕlan kömür
sÕralamasÕnda en alt sÕrada yer alan bir kömür çeúididir. Yer kabu÷unda bolca bulundu÷u için
baúta Almanya, Amerika Birleúik Devletleri gibi geliúmiú ülkelerde sÕklÕkla kullanÕlan bir
enerji hammaddesidir.
Tahminen 60 milyon yÕl önce meydana gelmeye baúlayan linyitte su ve bu arada
birçok yabancÕ maddede bulunmaktadÕr. Karbon yüzdesi 65-70 kadardÕr. %25’ ten çok
oksijen ve %5 hidrojen içerir.
1.2.4. Turba
En yakÕn zamanda oluúan kömürlerdendir. Yanma ÕsÕlarÕ çok az oldu÷u için, ancak
çÕkarÕldÕklarÕ yerlerde yakacak olarak kullanÕlÕrlar. Bu kömüre daha çok bataklÕk yerlerde
rastlanmaktadÕr. øçindeki su miktarÕ yüksektir. Karbon yüzdesi ise 60’Õ geçmez. (%60 kadar
karbon, %30’dan çok oksijen ve %6 hidrojen içerirler.)
1.2.5. Bitüm
Karbonlu hidrojenler karÕúÕmÕ veya onlarÕn bileúimlerinden ibaret, siyah veya koyu
renkli maddelerdir. Ham petrolden elde edilir. øçinde az miktarda kükürt, oksijen, azot ve
hidrojen vardÕr.
1.3. Kömürde Uçucu Madde
1.3.1. Uçucu Madde Neye Denir
Kömürün oksijensiz ortamlarda ÕsÕtÕlmasÕyla oluúan karbon buharlarÕ ile karbondioksit
ve su buharÕ gibi gazlarÕn toplamÕna uçucu madde denir.
6
1.3.2. Uçucu Madde OranÕ Neye Denir
Esas olarak çeúitli hidrokarbonlar olan uçucu maddeler, sabit karbon ile birlikte asÕl
yanÕcÕ kÕsmÕ oluúturur. IsÕtÕlmaya ba÷lÕ olarak çÕkan gaz ve sÕvÕ maddeler kömürün uçucu
maddelerini oluúturmakla birlikte, bu uçucu maddelerin kömür a÷ÕrlÕ÷Õna olan oranÕna uçucu
madde oranÕ denir. Kömürleúme derecesi arttÕkça uçucu madde oranÕ artar.
1.3.3. Kömürlerdeki Uçucu Madde OranlarÕ
Kömürlerdeki uçucu madde oranÕnÕn düúük olmasÕ kömürün yanmasÕnÕ önler, yüksek
olmasÕ ise havayÕ kirletir.
Genç linyitlerde uçucu madde %50 çÕktÕ÷Õ hâlde antrasit gibi yaúlÕ kömürlerde
%10’dan azdÕr.Taú kömürlerinde uçucu madde miktarÕ %10–45 arasÕnda de÷iúmektedir.
Ortalama olarak bu de÷er %30 olarak kabul edilebilir. Uçucu madde miktarÕ fazla olan
kömürlerin yanmasÕnda hava karÕúÕmÕ iyi ayarlanmadÕ÷Õ durumlarda ocaklarda ve borularda
is oluúur. Uçucu madde miktarÕ %10’un altÕnda olan kömürlerin tutuúturabilmesi güçleúir.
1.4. Kömürde Karbon OranÕ
1.4.1. Karbon
Resim 1.1:Karbonunun çeúitli hâlleri
Karbon, yaúam açÕsÕndan büyük öneme sahip olan bir elementtir (Element: AynÕ cins
atomlardan meydana gelen saf maddedir). Sembolü C, atom numarasÕ 6, atom a÷ÕrlÕ÷Õ 12,011
g/mol olan bu element do÷ada hem yalÕn hâlinde, hem de baúka elementlerle yaptÕ÷Õ bileúik
hâlinde bulunur.
YalÕn hâlinde elmas, grafit, is, kömür gibi çeúitli maddelerde bulunur. Öte yandan
bitki ya da hayvan, bütün canlÕ maddeler karbon bileúiklerinden oluúur.
YalÕn hâldeki karbon o kadar de÷iúik biçimlerde bulunur ki, bunlarÕn hepsinin aynÕ
element oldu÷unu anlamak çok güçtür. Elmas, grafit, odun kömürü ve is karbonun de÷iúik
biçimleridir (Resim 1.1). Kömür, antrasit ve turbanÕn en az % 90’nÕ da saf karbondan oluúur.
7
1.4.2. Temel Özellikleri
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Ergime sÕcaklÕ÷Õ: 3527 °C
Kaynama sÕcaklÕ÷Õ: 4027 °C
Molar hacmi: 0,5 ml/mol
Atom numarasÕ: 6
Element serisi: Ametaller
Görünüú: Siyah grafit
Atom a÷ÕrlÕ÷Õ: 12,011 g/mol
Resim 1.2: Toz karbon
¾
¾
¾
Maddenin hâli: KatÕ
Yo÷unluk: 2.267 g/cm³
Kristal yapÕsÕ: Kübik
1.4.3. KullanÕm AlanlarÕ
¾
¾
¾
¾
¾
Karbon, demir-karbon alaúÕmlarÕ yapÕmÕnda,
Nükleer reaktörlerdeki kontrol denetim çubu÷unun yapÕmÕnda,
Elmas mücevher yapÕmÕ ve cam gibi çok sert maddelerin kesim iúleminde,
Grafit yüksek erime noktasÕ, bilinen çözücülerde çözünmeme ve iyi elektrik
iletkenli÷ine sahip olma gibi özellikleri nedeni ile kalÕplanarak elektroliz
kaplarÕnda elektrot olarak, elektrik motorlarÕnda ise kollektör olarak ve kurúun
kalem üretiminde,
Kömür, enerji üretiminde kullanÕlÕr.
1.4.4. Kömürde Karbon
Kömürün kalitesini belirleyen bileúim elementlerinin baúÕnda karbon gelmektedir.
Karbonca en zengin kömürler ekonomik de÷eri en iyi olan kömürlerdir. En eski kömürler
karbonca en zengin kömürlerdir. Antrasit kömürü en eski zamanda oluúan kömür olup aynÕ
zamanda karbonca da en zengin kömürdür. Antrasitlerde karbon miktarÕ %90–95
arasÕndadÕr. Bu oran oluúumu yakÕn zamanlara yaklaúan kömürlerde daha düúüktür.
Taúkömüründeki karbon oranÕ %80–90, linyitte %65–70 olup, turbo da %60’ Õ geçmez.
8
UYGULAMA FAALøYETø
Verilen kömürlerin çeúitlerini cinslerine ayÕrÕnÕz.
øúlem BasamaklarÕ
¾ Kömür cinslerinden yeteri kadar alarak çekiçle toz
hâline getiriniz (Resim 1.3).
Öneriler
¾ Kömür alÕmÕnda ve kÕrma
iúleminde eldiven
kullanÕnÕz.
¾ ÇalÕúma esnasÕnda, kömür
tozundan korunmak için
toz maskesi kullanÕnÕz
(ùekil 1.1).
Resim 1.3: Kömürün kÕrÕlmasÕ
¾ Toz hâline getirdi÷iniz kömürleri ince elekle eleyiniz
(Resim 1.4).
ùekil 1.1: Toz maskesi
¾ Gelebilecek iri parçalardan
gözlerinizi korumak için
gözlük kullanÕnÕz (ùekil
1.8)
ùekil 1.2: Koruyucu gözlük
Resim 1.4: Kömürün elenmesi
¾ Elenmiú toz kömürlerden eúit hacimlerde alarak etüvde
kurutunuz (Resim1.5).
Resim 1.5: Kömürün etüvde kurutulmasÕ
¾ Kuru kömür tozlarÕnÕ terazide tartÕnÕz (Resim 1.6).
9
¾ Eleme esnasÕnda, çalÕúma
ortamÕnÕ kirletmeyiniz.
¾ Kurutma esnasÕnda,
kömürün alev
alamamasÕna dikkat
ediniz.
¾ Kömür çeúitlerinden eúit
miktarlarda almaya özen
gösteriniz.
¾ TartÕlan kömür cinslerine
ait çÕkan de÷erleri, di÷er
kömür de÷erleri ile
birbirine karÕútÕrmayÕnÕz.
ÇÕkan de÷erleri bir kâ÷Õda
not alarak ilgili kömür
üzerine koyunuz.
Resim 1.6: Dijital tartÕ
¾ TartÕlan kömüre ait çÕkan a÷ÕrlÕk de÷erini gösterir tablo
hazÕrlayÕnÕz.
¾ ÇÕkan a÷ÕrlÕk de÷erlerini karúÕlaútÕrÕnÕz, kömürleri a÷Õr
olanÕndan hafif olanÕna do÷ru sÕralayÕnÕz.
¾ A÷ÕrlÕklarÕna bakarak hangi kömür çeúidi oldu÷unu
söyleyiniz
NOT: Kömürlerin yo÷unluklarÕnÕn büyükten küçü÷e do÷ru
antrasit, taúkömürü, linyit, turbo oldu÷unu hatÕrlayÕnÕz.
10
ÖLÇME VE DEöERLENDøRME
Faaliyet sonunda bilgilerinizi ölçmek amacÕyla aúa÷Õda çoktan seçmeli test verilmiútir.
SorularÕ okuyarak do÷ru seçene÷i iúaretleyiniz.
1. Kömürün bileúiminde aúa÷Õdakilerden hangisi bulunmaz?
A) Karbon
B) Hidrojen
C) Eter
2. ønce kömür damarcÕklarÕ nerelerde oluúur?
A) Deltalar
B) Göller
C)Lagünler
D) Oksijen
D) Akarsu taúÕma ovalarÕ
3. “Dünyada 50’ den fazla ülkede üretilmektedir. Kömür rezervleri petrol ve do÷al gaz gibi
dünyanÕn belli bir bölümünde de÷il, tüm dünyada yaygÕn bir úekilde bulunmaktadÕr”. Bu
verilen bilgiler, kömürlerin hayatÕmÕzdaki önemini hangi yönden açÕklar?
A) YaygÕn bulunuúu
C)Temiz kullanÕmÕ
B) Emniyetli oluúu
D) Ucuz oluúu
4. Aúa÷Õdakilerden hangisi kömür çeúitlerinden de÷ildir?
A) Turbo
B) Linyit
C) Antrasit
D) Curuf
5. Saf karbonun ergime sÕcaklÕ÷Õ kaç °C’ dir?
A) 2653
B) 3527
C) 4246
D) 4432
6. Genç linyitlerde uçucu madde %’ si kaçtÕr?
A) 40
B) 50
C) 80
D) 95
7. Taúkömürünün yo÷unlu÷u kaç kg/dm³’ tür?
A) 1,1
B) 1,3
C) 1,9
D) 2,4
8. Taúkömürünün karbon oranÕ % kaçtÕr?
A) 40–50
B) 55–65
C) 75–80
D) 80–90
9. Antrasitte buluna karbon oranÕ % kaçtÕr?
A) 90–95
B) 80–90
C) 70–80
D) 65–75
10. Taúkömürlerindeki ortalama uçucu madde oranÕ % kaçtÕr?
A) 20
B) 30
C) 40
D) 50
DEöERLENDøRME
CevaplarÕnÕzÕ cevap anahtarÕ ile karúÕlaútÕrÕnÕz. YanlÕú cevaplarÕnÕzÕ faaliyete tekrar
geri dönerek ye da ö÷retmeninizden yardÕm alarak düzeltiniz.
11
PERFORMANS DEöERLENDøRME
DEöERLENDøRME ÖLÇÜTLERø
øú önlü÷ü ve iú ayakkabÕsÕnÕ giydiniz mi?
Eldiven taktÕnÕz mÕ?
Koruyucu gözlük taktÕnÕz mÕ?
Çekiç, elek, ölçüm terazisi hazÕrladÕnÕz mÕ?
øri kömür çeúitlerinden yeteri kadar hazÕrladÕnÕz mÕ?
KÕrÕlÕp-elenmiú kömürleri koymak için ayrÕ ayrÕ kaplar hazÕrladÕnÕz mÕ?
Kömürleri çekiçle kÕrarak toz hâline getirdiniz mi?
Kömürleri elekle elediniz mi?
Elenen kömürlerden eúit miktarlarda aldÕnÕz mÕ?
Eúit alÕnan kömürleri kaplarÕna koydunuz mu?
ZamanÕ iyi kulandÕnÕz mÕ?
Ele÷i ve çekici temizleyip kaldÕrdÕnÕz mÕ?
Evet
HayÕr
DEöERLENDøRME
Bu uygulama sonucunda “Evet” cevabÕnÕ almadan bir sonraki iúlem basama÷Õna
geçmeyiniz. CevaplarÕnÕzda “HayÕr” var ise eksiklerinizi tekrar ederek ya da
ö÷retmeninizden yardÕm alarak tamamlayabilirsiniz.
De÷erlendirme sonucunda verdi÷iniz cevaplarÕn hepsi “Evet” ise bir sonraki faaliyete
geçebilirsiniz.
12
AMAÇ
Gerekli ortam sa÷landÕ÷Õnda tekni÷ine uygun olarak kömürü kÕrÕcÕlara sevk
edebileceksiniz.
ARAùTIRMA
¾
KÕrÕcÕlar hakkÕnda bilgi toplayarak, kömürün kÕrÕlmasÕnda kullanÕlan kÕrÕcÕ
çeúitlerini araútÕrÕnÕz.
2. KÖMÜRÜN KIRICILARA SEVKø
Kömürlerin büyük bir ço÷unlu÷unun yeraltÕndan çÕkarÕldÕ÷Õ gibi endüstride
kullanÕlmalarÕ mümkün de÷ildir. Bu nedenle bunlarÕn kullanÕma hazÕr hâle getirilmeleri için
birtakÕm iúlemlere tabi tutulmalarÕ gerekir. Bu iúlemlerden biri de kömürün tane irili÷ini
istenilin ölçülere getirmektir. Bu da kömürün uygun kÕrÕcÕlarda kÕrÕlmalarÕ ile mümkündür.
2.1. Kömür HarmanÕ
Kömür hazÕrlama tesislerinin kapasiteleri farklÕlÕk göstermekle birlikte çalÕúma
prensipleri aynÕdÕr. Kömür hazÕrlama tesisleri, kapasiteleri ve iúletme büyüklü÷üne göre
de÷iúmekle birlikte KARDEMøR kömür hazÕrlama tesisleri 480.000 ton kapasiteli açÕk stok
sahasÕ, stok sahalarÕ üzerinde çalÕúan 4 adet üniversal yükleme ve boúaltma makineleri,
toplam kapasitesi 29.600 ton olan 12 adet oranlama silolarÕ, kömür kÕrma ve karÕútÕrma
makinelerinden meydana gelmiútir. Koklaúacak maden kömürlerinin önce harmanlanmasÕ
gerekir. Zira maden kömürlerinin ya÷lÕ, ya÷sÕz, düúük uçuculu kömürler, orta uçuculu
kömürler, yüksek uçuculu kömürler, kuru kömürleri gibi çeúitleri vardÕr. Bu kömürlerin kok
fÕrÕnlarÕna úarj edilmeden önce homojen bir úekilde harmanlanmalarÕ gerekir. Bu nedenle
koklaútÕrÕlacak kömürlerin harmanlarda türlerine göre ayrÕ ayrÕ stoklanmasÕ gerekir (Resim
2.1).
Resim 2.1:Kömür harmanÕ
13
Kömürlerin harmanlanmasÕ iúlemi daha çok yeni gelen kömürle stokta bekleyen eski
kömürlere uygulanÕr. Kömürlerin harmanlanmasÕ son zamanlarda önem kazanmÕú olup,
kalitesi düúük kömürler bu yolla de÷erlendirilmektedir. Düúük uçuculu kömürler ile yüksek
uçuculu kömürler harmanlandÕklarÕnda kok verimi artmaktadÕr. Günümüzde koklaúabilir
rezervler hÕzla tükenmektedir. Kok üreticileri çalÕúmalarÕnÕ bu do÷rultuya yönlendirmiúlerdir.
Kömürlerin preslerde briket hâline getirilerek kok fÕrÕnlarÕna úarj edilmesi bu yöntemlerden
birisidir. Di÷er bir yöntem ise, yüksek uçuculu kömürlerin kok fÕrÕnlarÕna baskÕ úarjÕ
uygulamasÕ ile koklaútÕrÕlmasÕdÕr. Bu tür kok fÕrÕnlarÕnÕn özellikle itici arabalarÕ buna göre
donatÕlmÕútÕr.
2.2. Kömür BantlarÕ
øúletmeler içerisinde kömür nakilleri, kauçuk bantlar (konveyör kayÕúlarÕ) vasÕtasÕ ile
yapÕlmaktadÕr. Esasen konveyör kayÕúlarÕnÕn di÷er iúletmelerde de çok geniú bir kullanÕm
alanÕ vardÕr. Sabit ve hareketli taúÕnabilir olanlarÕ vardÕr. Resim 2.2’ de seyyar bir bant
görülmektedir. Bunlar daha ziyade demir yolu veya deniz yolu kanalÕyla gelen kömürlerin
stok sahalarÕna taúÕnmasÕnda kullanÕlan araçlara yüklenmesinde kullanÕlÕr. øúletmelere gelen
kömürlerin taúÕmacÕlÕ÷Õ, demir ve deniz yollarÕ ile yapÕlmaktadÕr. Demir yolu ile gelen
kömürler otomatik olarak boúalan vagonlarla taúÕnÕrlar. Kömür, vagon boúaltma yerinin
altÕnda bulunan silolara boúaltÕlÕr.
Resim 2.2: Seyyar bant
Silolara boúaltÕlan bu kömürler, nakil bantlarÕ vasÕtasÕyla önce harman silosuna sonra
da kÕrÕcÕlara gönderilir. KÕrÕcÕlarda kÕrÕlan kömürler resim 2.3’ te görülen sabit nakil bantlarÕ
vasÕtasÕyla kok fÕrÕnlarÕna ait silolara gönderilir. Kömürlerin fazlasÕ ise bantlar vasÕtasÕ ile
stok sahasÕna gönderilir. Deniz yolu ile gelen kömürler de yine gemilerden nakil bantlarÕ
vasÕtasÕyla bunkerlere ve oradan da yukarÕda bahsedilen kÕsÕmlara gönderilir.
øúletme içerisinde de÷iúik kullanma amaçlarÕna uygun seyyar ve sabit tipli bantlar
bulunmaktadÕr. YukarÕdaki úekilde seyyar bir taúÕma bandÕ görülmektedir. BantlarÕn
uzunluklarÕ sabit olmayÕp de÷iúebilmektedir. Bu uzunluk iúletmenin yapÕsÕna ve ihtiyacÕna
göre ayarlanabilir.
14
Resim 2.3: Sabit bant
2.2.1. BantlarÕn HÕzlarÕ
BantlarÕn hÕzlarÕ bazÕ iúletmelerde saniyede 7–8 metreyi bulmaktadÕr. Kömür
tesislerinde kullanÕlan bantlarÕn hÕzlarÕ ise, saniyede 2 metredir.
2.2.2. BantlarÕn YapÕsÕ
øki kasnak arasÕnda gerdirilmiú bulunan sonsuz bandÕn bant ile kasnak arasÕndaki
sürtünme kuvveti ile hareket etme prensibine dayanÕr. TaúÕma iúi genelde üst bant yolu ile
yapÕlmaktadÕr. Ancak taúÕmanÕn alt bant yolu ile veya iki kolun da taúÕma iúini üstlendi÷i
tesisler vardÕr.
2.2.3. Konveyör Sisteminin ElemanlarÕ
Bir konveyör sistemi baúlÕca úu elemanlardan oluúur:
¾
¾
¾
TaúÕma iúini yapan bantlar
ùasi ve üzerindeki rulolar
Bant gerdirme ve boúaltma düzenekleri
2.2.3.1. Bantlar
Bu elemanlar içerisinde maliyet ve teknik açÕdan en büyük öneme sahip olan
bantlardÕr. Çünkü aúÕndÕrÕlma etkisine maruz kalan ve dolayÕsÕ ile en sÕk de÷iútirilen parçalar
bantlardÕr.
BantlarÕn karkas yapÕsÕnÕ, pamuklu dokuma iplikleri oluúturur. øpliklerin dokuma
úekline göre bantlarÕn enine veya boyuna göre dayanÕmlarÕ de÷iúmektedir.
2.2.3.2. ùasi ve Rulo Düzeni
En çok kullanÕlan úasi ve rulo sistemi úekil 2.1’ de görülmektedir. ùekildeki rulolarÕn
eksenleri sabittir ve özel ya÷lama düzenine sahiptirler. Üstte bulunan üçlü ruloya TAùIYICI
RULO, alttaki tek ruloya ise DÖNÜù RULOSU denir. TaúÕyÕcÕ rulolarÕn çaplarÕ bant hÕzÕna
ve geniúli÷ine ba÷lÕ olarak de÷iúir. Rulolar arasÕnda mesafe, taúÕyÕcÕ rulolarda bandÕn
uzunlu÷una ve yüke orantÕlÕ olarak 80–150 cm arasÕnda de÷iúir. Bu mesafe dönüú rulolarÕnda
ise 300 cm’ ye kadar çÕkabilmektedir.
15
Bundan baúka rulo, úasi ve bant tipleri de÷iúik olabilen nakil sistemleri vardÕr.
Kömürlerin nakilleri sÕrasÕnda tozlaúma oldu÷undan iú yerinin çalÕúma havasÕ bozulmaktadÕr.
Bu nedenle konveyör sistemi sac levhalar ile kaplanÕr.
ùekil 2.1: ùasi ve rulo düzeni resmi
2.2.3.3. Gerdirme Boúaltma Düzenekleri
Kauçuk bantlarla nakliye iúinin gerçekleúmesi, kauçuk bandÕn kasnak ile sürtünme
katsayÕsÕnÕn yüksek tutulmasÕ ile mümkündür. Bu sürtünmeden yararlanabilmek, ancak
bandÕn üzerine ba÷lÕ belli bir kuvvet ile bastÕrÕlmasÕ ile mümkündür. Bunu sa÷lamak için çok
çeúitli düzenler mevcut olup en fazla kullanÕlan sistemler ùekil:2.2’ de verilmiútir.
ùekil 2.2: Bant gerdirme sistemleri
16
2.3. Kömür SilolarÕ
Stoktan makinelerle çekilen kömürler bant konveyör yardÕmÕyla (Resim 2.4) her
birinin kapasitesi 2500 ton olan 12 adet siloya stoklanÕr (ùekil 2.7). Bu silolarÕn her biri
12500 kg kömür alma kapasitesine sahiptir.
Resim 2.4: Konveyör bant
Silolara alÕnan farklÕ özellikteki kömürler her bir silonun altÕndaki otomatik oranlayÕcÕ
kantarlarÕ yardÕmÕyla harmanlanarak bant konveyörlerle çekiçli kÕrÕcÕlara gönderilir.
KÕrÕcÕlara gelen kömürün % 85’i kÕrÕlmaktadÕr.
Resim 2.5: Silo
2.3.1. TanÕmÕ
Kömür hazÕrlanmasÕ esnasÕnda kömürler bir anda kullanÕlmaz. Kömürlerin, sahanÕn ve
üretim tesisinin de÷iúik bölgelerinde depolanmasÕ ve bekletilmesi kaçÕnÕlmaz olmaktadÕr.
FabrikanÕn ve kömür stok bölgelerinin de÷iúik kÕsÕmlarÕnda bu amaçla hazÕrlanmÕú depolama
yerlerine kömür silolarÕ denir. Resim 2.5’ te kömürlerin depolanmasÕnda kullanÕlan bir silo
tipi kesit resmi görülmektedir.
Toz hâlinde ö÷ütülmüú olarak bulunan kömür, yüksek riskte yanma ve patlama
özelli÷ini taúÕr. Bu nedenle kömürlerin yüksek tonajda stoklanmasÕ oldukça tehlikelidir.
Bundan dolayÕ ö÷ütülmüú toz kömür kullanan tesisler bu tür ö÷ütme sistemlerinde meydana
gelen kÕsa süreli arÕza ve üretim durmasÕ nedeni ile malzeme yetersizli÷inden genel üretimin
durmasÕ kaçÕnÕlmaz olur.
17
2.3.2. Silo PatlamasÕna KarúÕ AlÕnacak Tedbirler
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Patlama basÕncÕ gibi teknik ölçütler belirlenmelidir.
Patlama için alÕnacak tedbirler tespit edilmelidir.
Silo bina içinde ise, patlama anÕnda alev çÕkaca÷Õndan, patlama kapaklarÕna
müsaade edilmemelidir.
Silo bina dÕúÕnda ise, patlama kapaklarÕ kullanÕlmalÕ ve patlama ihtimaline göre
bu bölge patlama kapaklarÕndan çÕkacak olan ateú ve ateú úokuna karúÕ, tehlikeli
bölge olarak personel giriúine kapalÕ tutulmalÕdÕr.
Stoklanacak malzemelerin tozlarÕnÕn birikebilece÷i köúeli yapÕlardan
kaçÕnÕlmalÕdÕr.
Silo konisinin e÷im açÕsÕ, akÕú sa÷layacak úekilde seçilmelidir. Mümkünse dikey
olmalÕdÕr.
Silo içinde bulunan stoklanan malzeme ile silo dÕúÕ sÕcaklÕklar farklÕ ise
izolasyon yapÕlmalÕdÕr.
Silonun aúa÷Õ kÕsÕmlarÕ genel olarak paslanmaz çelikten imal edilmeli veya
parlak yüzeyli paslanmaz çelik malzeme ile kaplanmalÕdÕr.
Silo içine sÕcak noktalarlÕn tespiti için TERMOKAPIL konulmalÕdÕr.
Silo içinde oluúabilecek yangÕnlarÕn söndürülmesi için N2 veya CO2 tankÕ ve
bunlara ba÷lÕ boru hattÕ yerleútirilmelidir.
2.3.3. TermokapÕl Neye Denir?
Kömür silolarÕ iç kÕsmÕnda de÷iúik bölgelere ait sÕcaklÕklarÕn takibi, can güvenli÷i ve
çalÕúma ortamÕ açÕsÕndan hayati önem taúÕmaktadÕr. Bu nedenle kendi kendine yanma
özelli÷ine sahip fazla miktarda stoklanmÕú kömürlerin bulunduklarÕ silolarÕn iç kÕsÕmlarÕnÕn
ÕsÕ takibinin yapÕlmasÕ gerekir. øúte bu amaçla silolarÕn içine de÷iúik bölgelerde sÕcaklÕk
ölçümü için yerleútirilen ÕsÕl çiftlere TERMOKAPIL denir.
2.4. Kömür KantarÕ
Her yönüyle geliúen dünyamÕzda teknoloji, daha iyiye ulaúmak için insan yaúamÕnÕ
kolaylaútÕrmaktadÕr. Kaliteli ve ekonomik üretim için teknolojinin tüm imkânlarÕndan
faydalanÕlmaktadÕr. Kömür ürünlerinin daha kaliteli, daha ekonomik ve standart
üretilebilmesi tartma, dozajlama, harmanlama iúlemleri büyük önem taúÕr.
2.4.1. Bant KantarÕ
Bant üzerinde taúÕnan ürünlerin akÕú miktarÕnÕ zamana ba÷lÕ olarak (kg/saat) olarak
ölçer. Bu úekilde ölçüm, iúletmeye önemli bir bilgi kayna÷Õ olurken zamandan ve iúçilikten
de tasarruf sa÷lanmÕú olunur.
Bu bant kantarlarÕ iúletmede mevcut olan bant sistemine monte edilerek kullanÕlabilir.
Bant sisteminin üzerinde yürüdü÷ü tamburlardan herhangi birinin veya bir grubun yerine
takÕlÕr. TartÕ bandÕ, yükü yük hücresi ile bandÕn hÕzÕnÕ dijital takometre ile algÕlar ve kontrol
terminaline iletir. Tek tamburlu modeli 2 yük hücresi ile çok tamburlu modeli 4 yük hücresi
ile çalÕúmaktadÕr. TartÕ bandÕna ba÷lÕ yük hücreleri 1/3000 duyarlÕlÕ÷a sahip toz ve suya karúÕ
korumalÕ olarak imal edilirler (Resim 2.6).
18
Sistemin kumandasÕ mikroiúlemci kontrollü eúit LCA terminali ile yapÕlÕr. Kurulumu
terminalden yapÕlÕr, sistem çalÕútÕrÕlÕr, bilgiler izlenir ve rapor alÕnÕr. Bellek birimleri elektrik
kesintilerinden etkilenmez.
Resim 2.6: Bant kantarÕ
2.4.1.1. Ölçüm Birimi
¾
Tek Rulo Sistemi
Bu sistemde yük hücresi kantar úasesi ile ölçüm rulosu arasÕna sÕkÕ ba÷lantÕ ile monte
edilir. Günümüzde bant kantarlarÕnda genel olarak baskÕ tipi veya çubuk tipi yük hücreleri
kullanÕlmaktadÕr (Resim 2.7).
Kantar úasesi ile ölçüm rulosu arasÕna monte edilen yük hücresi, rulo üzerine konulan
a÷ÕrlÕk, rulonun hangi noktasÕnda olursa olsun aynÕ de÷erde ölçer. Bu da mal akÕúÕnÕn veya
bandÕn belli limitler arasÕnda kaymasÕndan do÷an ölçüm hatalarÕnÕ yok eder. Tek rulolu
sistemlerde en fazla ± %1 hassasiyet elde edilir.
Resim 2.7: Tek rulolu bant kantarÕ
¾
Çok Rulolu Sistem
Tek rulolu sistemdeki hassasiyet oranÕndan daha hassaslÕk gerektiren yerlerde
kullanÕlÕr. Hassasiyetlik oranÕnÕ artÕrmak amacÕyla rulo sayÕsÕ artÕrÕlmÕútÕr.
YapÕsÕ ve çalÕúma sistemi tek rulo sistemi ile aynÕdÕr (Resim 2.8).
19
Resim 2.8: Çok rulolu bant kantarÕ
2.4.1.2. Ölçüm BandÕ
Resim 2.9: Ölçü bandÕ
± %0.5 hassasiyete kadar tartÕ yapÕlabilir özellikte olanlarÕ vardÕr. Bant üzerinden
geçen kömürü ölçer. Bant darbelere dayanÕklÕ malzemelerden yapÕlmÕútÕr (Resim 2.9).
AúÕnma ve esneme minimuma indirilmiú bir sistemdir. TaúÕyÕcÕ bantlarÕn yapÕmÕnda yüksek
sÕcaklÕklara dayanÕklÕ malzemeler kullanÕlÕr. Sistemde bant gerginli÷i önemli bir yere
sahiptir. Çünkü bant gerginli÷i do÷ru tartÕmÕ etkileyen faktörler arasÕndadÕr. Zaman zaman
bant gerginli÷i kontrol edilmelidir.
2.4.2. ÇarpmalÕ Kantar
Endüstride serbest düúme prensibi ile akabilen kömür tozunun akÕú debilerini ölçmek
için kullanÕlan sistemlerdir.
ÇarpmalÕ kantarlar, bant kantarÕ, debi kantarÕ ve silo ölçümü sistemlerinin uygulama
imkânÕ olmadÕ÷Õ düúey zemin gibi yerlerde kullanÕlÕr.
Sistemin çalÕúma prensibi úöyledir: Besleme borusundan gelen malzeme yük hücresine
ba÷lÕ bulunan bir plakaya çarpar (Resim 2.10). Plaka üzerinde oluúan kuvvetin bileúkesi
alÕnarak elektronik de÷erlendirme ünitesinde debi olarak okunacak hâle getirilir. Sistem anlÕk
debi ve geçen toplam malzeme miktarÕnÕ ölçer. Kontrol sistemi için kontrol sinyalleri üretilir.
20
Resim 2.10: ÇarpmalÕ kantar
2.4.3. Besleyici KantarÕ
Kesintisiz üretim yapÕlan tesislerde, istenilen debi de÷erinde hassas ve sürekli
beslemeyi sa÷lamak amacÕyla kullanÕlÕr. Resim 2.11’de bu amaçla kullanÕlan bir kantar
görülmektedir.
Besleyici bant kantarÕ ölçme de÷erlendirme ünitesi, yük hücresinin a÷ÕrlÕk bilgisini,
gerdirme tamburuna monte edilmiú enkoder vasÕtasÕyla alÕr. Bu sistemde motor hÕzÕ
ayarlanabilir ve gerçekleúen anlÕk debi de÷eri analog veya dijital olarak merkezî kontrol
sistemine gönderilir. Böylece, yapÕlan motor hÕz kontrolü sayesinde hammaddenin istenen
debide akÕúÕ sa÷lanÕr.
Resim 2.11: Besleyici kantarÕ
Sistemin çalÕúma durumu, hammaddelerin hedef debileri, gerçekleúen anlÕk debiler,
toplam geçen malzeme miktarÕ, arÕza ve uyarÕ mesajlarÕ görülebilmektedir.
2.4.4. Torbalama KantarÕ (Big Bag)
Bu kantarlar, özellikle toz ve granül kömürlerin torbalama, nakliye ve stoklama
giderlerini önemli ölçüde ucuzlatan, geriye dönüúümü sayesinde çevreci sistemlerdir.
Malzemelerin 500 kg, 1 ton, 2 ton vb. gibi yüksek kapasiteli torbalara doldurulmalarÕ
sayesinde üretim tesisinin kapasitesine uygun stoklama imkânÕ sa÷lamaktadÕr.
21
Bu tür torbalama ve stoklama kantarÕ, dolum sistemleri endüstrisinin ihtiyaçlarÕna göre
el ile dolumdan baúlayÕp, otomatik dolum, toz tutma ve geri kazanma ünitelerine kadar
geniúleyebilen iúlevleri yerine getirebilmektedir. Resim 2.12’de kömürlerin paketlenmesinde
kullanÕlan kantar görülmektedir.
Çok ince taneli toz kömürler için çift cidarlÕ olanlarÕ kullanÕlÕr.
Resim 2.12: Torbalama kantarÕ
2.4.5. Tank TartÕ KantarÕ
Endüstride kömür gibi katÕ malzemeler için kullanÕlan tank, silo, bunker ve
mikserlerin devamlÕ olarak a÷ÕrlÕ÷ÕnÕn ölçümünü yapan sistemlerdir. Bu sistemler, imalat
muhasebesi üretim takibi ile kalite artÕrÕcÕ faaliyetlere katkÕsÕ açÕsÕndan kullanÕlmasÕ
kaçÕnÕlmazdÕr. 1–200 ton arasÕnda kömür ölçümünde kullanÕlÕr. Resim 2.13’te bir adet tank
tartÕ kantarÕ görülmektedir.
Sistem, devamlÕ olarak tank içinde bulunan malzeme miktarÕnÕ gösterir. Otomasyon
sistemlerine istenilen sinyalleri gönderebilmektedir. Dolum veya karÕúÕmlar için
programlanabilen miktarda malzeme alabilir veya boúaltabilir.
Tank altÕna yerleútirilecek yük hücreleri ve yük hücresi montaj ayaklarÕ, bunlara ba÷lÕ
bir ba÷lantÕ kutusu ve dijital tartÕ göstergesinden meydana gelir. Yük hücresi sayÕsÕ,
kapasitesi veya tipi yapÕlacak uygulamaya göre de÷iúiklik gösterir.
Resim 2.13: Tank tartÕ kantarÕ
22
2.4.6. Tumba kantarÕ
Cevher, kömür gibi malzemelerin liman ve depolama tesislerinde devamlÕ olarak ve
hassas tartÕm amacÕ ile kullanÕlÕr. Saatte 50- 100–200–500–600–1000 ton gibi de÷iúik
kapasitelerde malzeme ölçen türleri vardÕr (Resim 2.15).
TartÕlacak malzeme tartma kafesine doldurulur. Kafeste, istenilen malzeme a÷ÕrlÕ÷Õna
ulaúÕlÕnca yükleme durdurulur ve tartma iúlemi yapÕlÕr. TartÕlan malzeme de÷eri, elektronik
ölçme ünitesinin hafÕzasÕna kaydedilerek, boúaltma kapaklarÕ kontrol edilir. Böylece
malzemenin otomatik olarak boúaltÕlmasÕ sa÷lanmÕú olur. Malzeme boúaltÕldÕktan sonra,
tartma kabÕnÕn darasÕ alÕnarak elektronik ölçme kontrol ünitesine yeni tartma iúlemi
baúlangÕç sinyali gönderilir. Tüm ölçme iúlemleri, ölçme-kontrol ünitesinde hafÕzaya
kaydedilerek, toplam malzeme miktarÕ hesaplanÕr. Bu sonuçlar gerekti÷inde her tartÕm
sonuçlarÕ kâ÷Õda bastÕrÕlÕr. Toplam malzeme miktarÕ, önce belirlenen de÷ere ulaúÕnca tüm
boúaltma –ölçme iúlemleri durdurulur.
Resim 2.14: Tumba kantarÕ
2.5. Kömür KÕrÕcÕlarÕ
2.5.1. Çeneli KÕrÕcÕlar
Yumuúak malzemelerden sert malzemelere kadar her türlü malzemenin kÕrÕlmasÕnda
kullanÕlan bir sisteme sahiptirler. Çeneli kÕrÕcÕlarÕn yüksek volan hÕzlarÕ, çene kapma açÕlarÕ,
emniyet plakalarÕ ve arka bloklarÕ, getirdi÷i yüksek performanslarÕ, güvenilirlikleri,
dayanÕklÕlÕklarÕ ve ayar mekanizmalarÕ kullanÕcÕlarÕna eúsiz iúletme avantajlarÕ
sa÷lamaktadÕr.
Resim 2.15: Çeneli kÕrÕcÕ
23
Çeneli kÕrÕcÕlarÕ hidrolik olarak çalÕúÕrlar. Bu amaçla kullanÕlan kÕrÕcÕ resim 2.15’ te
görülmektedir. Bu sistem makineden almak istedi÷iniz ürün e÷risine göre, çene alt
açÕklÕ÷ÕnÕn, kolay ve hÕzlÕ bir úekilde ayar edilmesine imkân sa÷lamaktadÕr. Çene alt
açÕklÕ÷ÕnÕn ayarÕ, el pompalÕ hidrolik sistem yardÕmÕyla ileri itilen ayar blo÷unun arkasÕna
gerekli miktarda ve kalÕnlÕktaki ayar levhalarÕnÕn ilave edilmesi veya çÕkarÕlmasÕ ile
yapÕlmaktadÕr. Bu sistem di÷er ayar mekanizmalarÕna göre daha geniú aralÕkta ayar yapma
imkânÕ sa÷ladÕ÷Õ gibi, daha da güvenilirdir. Di÷er taraftan sabit ve seyyar çeneler çevrilerek
kullanÕlabilecek úekilde mangan çeli÷inden imal oldu÷u gibi arka yüzleri de gerek
yaslandÕklarÕ yüzeyi bozmamalarÕ, gerekse tüm çalÕúma ömürleri boyunca kasÕntÕlardan
dolayÕ oluúabilecek kÕrÕlmalara karúÕ iúlenmektedir.
2.5.2. Silindirik KÕrÕcÕ
2.5.2.1. KÕrÕcÕ Merdaneler ve Astarlar
Manganez alaúÕmlÕ aúÕnmaya dayanÕklÕ çelik dökümden imal edilmiútir (Resim 2.16).
Merdane yüzeyleri istenen malzeme irili÷ini temin edecek úekilde düz veya yivli olarak
temin edilebilir. ønce malzeme kÕrmak için ikisi düz, orta irilikte malzeme için biri düz biri
yivli ve kalÕn malzeme kÕrmak için ikisi yivli merdane kullanÕlÕr. Silindir kÕrÕcÕlar beslenen
malzeme içerisindeki demir kaçaklarÕna karúÕ hidropinomatik koruyucu sistemle teçhiz
edilmiúlerdir. Bu sistem top aralÕklarÕnÕn ayarÕnÕ da kolaylaútÕrmaktadÕr.
Resim 2.16: Silindir tip kÕrÕcÕ
2.5.2.2. Miller ve Yataklama Sistemleri
Volan mili ve merdane milleri C45 karbon çeli÷inden imal edilmiú olup, gövdeye 22
serisi a÷Õr hizmet masuralÕ yataklarla yataklanmÕú ve labirent keçelerle toz ve di÷er tesirlere
karúÕ korunmuútur. Merdane göbekleri pik dökümden imal edilmiú olup, mile özel konik
manúon kilitlerle kilitlenmiútir.
2.5.3. øki Tamburlu KÕrÕcÕlar
Kok fabrikalarÕnda kömürlerin ön kÕrÕlma iúlemleri için yavaú çalÕúan kÕrÕcÕlar
kullanÕlÕr. Bu kÕrÕcÕlara metal parçalarÕ veya yabancÕ maddeler geldi÷inde emniyet tertibatÕ
yayÕnÕn yardÕmÕyla tambur yatak üzerinde hareket eder. Böylece sert madde kÕrÕlmadan
geçer, yaylar yardÕmÕyla tambur tekrar eski durumuna gelir.
24
2.5.4. Tamburlu KÕrÕcÕlar
Bu tip kÕrÕcÕlar hem kömürleri kÕrma hem de kömürle gelen kaya, metal, taú parçalarÕ
gibi yabancÕ maddeleri uzaklaútÕrma özelli÷ine sahiptir. Tamburlu kÕrÕcÕlar iki makastan ve
yatay eksen etrafÕnda dönen silindirden meydana gelir. Makaslar iki taraftan kiriúlere
ba÷lanmÕútÕr.
Tamburun içerisinde kaldÕrÕcÕ raflar vardÕr. Raflar, malzemenin kaldÕrÕlmasÕnÕ ve
hareketini sa÷layarak verici uca gönderirler. Raftan inen kömür kÕrÕlÕr ve eleklerdeki delikler
vasÕtasÕyla kÕlÕfa gönderilir. Buradan da olukla taúÕyÕcÕlara sevk edilir. Kaya parçalarÕ ve
yabancÕ maddeler silindirlerin içerisinde kalÕrlar. Boúaltma pulluklarÕ yardÕmÕyla tamburdan
çÕkarÕlÕrlar. ÇÕkan kaya parçalarÕ oluklar vasÕtasÕyla kaya bunkerine gönderilirler.
KÕrÕcÕ tamburunun dönme hÕzÕ 20 devir/dakikayÕ geçmez. Kömürü kÕrÕcÕya veren ve
olukça küçük kömürlerin ön elemesini yapmak için elekler bulunur. KÕrÕcÕ büyük kapasiteli
olup çalÕúma süresince dayanÕklÕ ve bakÕmÕ kolaydÕr.
KÕrÕcÕ dört adet destek merdane üzerinde dönen ve kenarÕna geçirilmiú eleklerden
oluúur. Elek, tamburun çevresine uzunlamasÕna yerleútirilmiú ve kiriúlere cÕvatalarla
sabitlenmiútir.
2.5.5. Çekiçli KÕrÕcÕlar
Kömürlerin son kÕrma iúlemleri için en çok kullanÕlanÕdÕr. En yaygÕn olanlarÕ çabuk
hareket eden ve iki taraflÕ çalÕúan çekiçli kÕrÕcÕlardÕr. Çekiçli kÕrÕcÕlarÕn kapasiteleri nem
miktarÕ % 6’ ya kadar olan, %15 gazlÕ kömür içeren ve 0-3 mm’ lik kömürlerin kÕrma
derecesi % 93-94 olan harmanlar için 70 ton/saattir (Resim 2.17).
Resim 2.17: Çekiçli kömür kÕrÕcÕ
Gün geçtikçe çekiçli kÕrÕcÕlar daha geliútirilmiútir. Örne÷in kÕrÕlmÕú kömürün çÕkÕúÕ
için bir pencere konulmuútur. AyrÕca kÕrma plakalarÕnÕn konstrüksiyonu de÷iútirilmiútir. Nem
miktarÕ %8–10 veya %12–14 gazlÕ kömür içeren ve 3 mm’ lik kömürlerin kÕrma derecesi %
95 olan bu kÕrÕcÕlarÕn kapasitesi 170–180 ton/saattir. 3 mm’ den küçük olan kömürlerin
kÕrÕlma derecesi %9–92 ve kapasitesi 200 ton/saattir. Yeni tip çekiçli kÕrÕcÕlarda elektrik
enerjisi sarfiyatÕ normal ve çift taraflÕ çalÕúan çekiçli kÕrÕcÕdan % 30–40 daha düúüktür.
25
2.5.6. Darbeli KÕrÕcÕlar
Son zamanlarda darbeli tip kÕrÕcÕlarÕn kullanÕlmasÕ yaygÕnlaúmÕútÕr. Bu kÕrÕcÕlarda
kÕrma iúlemi minimum aúÕnma ve darbe ile gerçekleúir. Çekiçli kÕrÕcÕlardaki ÕzgaralÕ elekler
ve çekiçlerin bir kÕsmÕ çÕkartÕlarak ve devir sayÕsÕ ile motor gücü yükseltilerek yeni tip
darbeli kÕrÕcÕlar oluúturulmuútur (Resim 2.18).
KÕrÕcÕ, tamburuna sÕkÕ úekilde ba÷lanan çarpma plakalarÕ ile donatÕlmÕútÕr. ManganlÕ
çelikten yapÕlmÕú çekiçler vardÕr.
Resim 2.18: Darbeli kömür kÕrÕcÕ
26
øri parçalar hâlindeki kömürü kÕrÕcÕlara sevk ediniz.
¾ Kömür harmanÕndan taúÕyÕcÕ bantlarla
kömür alarak silolara doldurunuz (Resim
2.19).
Öneriler
Resim 2.19: Kömür silolarÕ
¾ Kömürü silolardan alarak tartÕnÕz (Resim
2.20).
Resim 2.20: Kömür kantarÕ
¾ TartÕlan kömürü taúÕyÕcÕ bantlara
yükleyerek kÕrÕcÕlara gönderiniz (Resim
2.21).
¾ Kok harmanÕnda kömürün, iyi
harmanlanmÕú olmasÕna dikkat ediniz.
¾ Kömür kantarÕnÕn do÷ru tartÕp
tartmadÕ÷ÕnÕ kontrol ediniz.
¾ Kazaya sebebiyet vermemek için, di÷er
çalÕúanlarla irtibat hâlinde olunuz.
¾ TaúÕyÕcÕ bantlarÕ kontrol ederek varsa
yÕpranan kÕsÕmlarÕnÕn bakÕmÕnÕ yapÕnÕz.
¾ Kömürün kÕrÕcÕlara sevki esnasÕnda,
kazalara sebebiyet vermemek için gerekli
iú güvenli÷i tedbirlerini alÕnÕz.
¾ Düzgün çalÕúmayan iú makinelerini
kullanmayÕnÕz.
Resim 2.21: Kömür taúÕyÕcÕ bantlarla
kÕrÕcÕlara gönderilir
27
1. Aúa÷Õdakilerden hangisi kok yapÕmÕnda kullanÕlan kömür çeúitlerinden de÷ildir?
A) Ya÷lÕ
B) Ya÷sÕz
C) Kuru
D) Sulu
2. Kömür stok sahalarÕ en az kaç haftalÕk üretime yetecek miktarÕn stoklanmasÕna yetecek
hacimde olmalÕdÕr?
A) 2 hafta
B) 3 hafta
C) 4 hafta
D) 5 hafta
3. Stok sahalarÕndaki kömürlerde ani yanma olmamasÕ için, ortamdaki sÕcaklÕ÷Õn kaç °C’yi
geçmemesi gerekir?
A) 40
B) 50
C) 60
D) 70
4. Kömür silolarÕ içinde de÷iúik bölgelere ait sÕcaklÕklarÕn tespiti için konan araçlara ne
denir?
A) TermokapÕl
B) Prometre
C) Barometre D) Termometre
5. Tek tamburlu bant kantarÕ kaç yük hücresi ile çalÕúÕr?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
6. Çok tamburlu bant kantarÕ kaç yük hücresi ile çalÕúÕr?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
7. Tank tartÕ kantarÕnÕn kullanÕldÕ÷Õ kömür ölçüm aralÕ÷Õ kaç tonlar arasÕdÕr?
A) 1–200 ton
C) 400–600 ton
B) 200–400 ton
D) 600–800 ton
DEöERLENDøRME
28
ÇalÕúma esnasÕnda gerekli güvenlik tedbirlerini aldÕnÕz mÕ?
AlmÕú oldu÷unuz kömürün iyi harmanlanmÕú olmasÕna dikkat ettiniz mi?
Harmandan kömürü alÕp, silolara doldurdunuz mu?
Kömürü silolardan alÕp tarttÕnÕz mÕ?
TartÕlan kömürü taúÕyÕcÕ bantlara yüklediniz mi?
Kömürü taúÕyÕcÕ bantlardan, kÕrÕcÕlara sevk ettiniz mi?
ÇalÕúma esnasÕnda iú için gerekli olan koruyucu elbiseleri giydiniz mi?
Üretimin sürekli olmasÕ için gerekli tedbirleri aldÕnÕz mÕ?
Bunker, silo, kantar gibi gereçlerin kullanÕma hazÕr olup olmadÕ÷ÕnÕ
kontrol ettiniz mi?
Evet
HayÕr
DEöERLENDøRME
De÷erlendirme sonucunda verdi÷iniz cevaplarÕn hepsi “Evet” ise bir sonraki faaliyete
geçebilirsiniz.
29
AMAÇ
Gerekli ortam sa÷landÕ÷Õnda tekni÷ine uygun olarak kÕrÕlmÕú kömürü silolara
doldurabileceksiniz.
ARAùTIRMA
¾
Kömürlerin silolara doldurma yöntemlerini araútÕrÕnÕz.
3. KÖMÜRÜN KIRILMASI VE
DEPOLANMASI
Kömür hazÕrlama ünitelerinde kömürlerin ön kÕrma ve son kÕrma iúlemleri yapÕlÕr.
Ön kÕrma iúlemiyle kömürlerin özelliklerine ba÷lÕ olarak 50–80 mm tane irili÷inde
kömürler oluúturulur. Ön kÕrmanÕn ana amacÕ; kömürleri zenginleútirmek, harmanlarda iyi
oranlanmasÕnÕ sa÷lamak, son kÕrma iúlemlerini kolaylaútÕrmak ve üniform (aynÕ irilikte)
kömür elde etmektir. Son kÕrmada ise harmanlar ve kömürler özelliklerine ba÷lÕ olarak belli
bir tane boyutuna kadar kÕrÕlÕr. Son kÕrmanÕn amacÕ ise aynÕ cins kömür karÕúÕmÕ ve
koklaúma sÕrasÕnda planlanan kalitede kok elde etmek için en iyi tepkime úartlarÕnÕ
oluúturmaktÕr. Son kÕrma iúlemine tabi tutulan kömür ve harman karÕútÕrÕldÕktan sonra
istenen tane boyutunda silolara doldurulur.
3.1. Kömürlerin KÕrÕlmasÕ
KoklaútÕrÕlacak kömürlerin tane boyutu ne kadar küçük olursa, koklaúma hÕzÕ da o
kadar yüksek olur. Yani kömürlerin ÕsÕ ile temas alanÕ geniúletilerek bünyelerine ÕsÕyÕ daha
çabuk almalarÕ sa÷lanÕr. økinci bir yararÕ ise, bünyedeki uçucularÕn daha kolay atÕlmasÕdÕr.
DolayÕsÕ ile harcanan koklaútÕrma ÕsÕsÕ daha az olacaktÕr.
Harmandan kömür silolalarÕna alÕnan kömürler, her bir silonun altÕndaki otomatik
oranlayÕcÕ kantarlar yardÕmÕyla harmanlanarak konveyörlerle kapasiteleri saatte 175–300 ton
olan kÕrÕcÕlara gelir. KÕrÕcÕlara gelen kömürün boyutu maksimum 10 mm’ dir. KÕrÕcÕlarda,
kömürün % 85’i 3mm boyutun altÕna indirilir.
Kömürlerin kÕrÕlmasÕ özel kÕrÕcÕlarda yapÕlmaktadÕr. Bu kÕrÕcÕlarÕ kömür kÕrÕcÕlarÕ
konusunda görmüútük. Burada çekiçli kÕrÕcÕlarda kömürün kÕrÕlmasÕ üzerinde duraca÷Õz.
Çekiçli kÕrÕcÕlar, bir mil üzerinde sÕralanmÕú çok sayÕda çekiçlerin bir gövde içerisinde
dönmesi esasÕna dayanÕr. Çekiçlerin dönmesi esnasÕnda, çekiçlerle gövde arasÕnda kalan
kömürler sÕkÕúarak parçalanÕr. Ortalama ebatlarÕ 6–10 mm olan kömürler çekiçlerde 0–3 mm
ebatlarÕna getirilir (ùekil 3.1). Bazen kÕrÕcÕlarÕn çÕkÕú a÷ÕzlarÕna konveyör tertibatlÕ elekler
konur. Elekten geçemeyecek kadar büyük parçalar tekrar kÕrÕcÕlara verilir. KÕrÕcÕlarda 55 adet
çekiç bulunmakta olup ortalama a÷ÕrlÕklarÕ 14 kg’ dÕr.
30
ùekil 3.1: Kömür 0–3 mm arasÕnda kÕrÕlÕr
Çekiçler yüksek manganlÕ çeliklerden yapÕlmÕú olup aúÕnmaya karúÕ dayanÕklÕdÕr.
Çekiç yüzeylerinin eúit miktarda yÕpranmalarÕnÕ sa÷lamak için her 4 günde bir diskin dönme
yönü de÷iútirilir. KÕrma oranÕ düúmeye baúladÕ÷Õ zaman, aúÕnma plakalarÕ çekiçlere do÷ru
yaklaútÕrÕlmak suretiyle kÕrma oranÕ yükseltilir. Çekiçler genellikle 300.000 ton kadar kömür
kÕrÕldÕktan sonra de÷iútirilir.
Kömürler iki aúamada kÕrÕlÕrlar.
¾
Kömürlerin ön kÕrÕlmasÕ
Koklaúacak kömürlerin ön kÕrÕlma iúlemi iki veya tek tamburlu kÕrÕcÕlarda yapÕlÕr.
Kömür vagon devirme tertibatÕndan veya stok sahalarÕndan konveyörlerle kÕrma bölümünün
üst kÕsmÕna verilir. Buradan oluklarla tamburlu kÕrÕcÕlara sevk edilir. KÕrÕcÕya giden
oluklarda sabit ÕzgaralÕ elekler mevcuttur. Bu elekler kömür tanelerinin 50–80 mm’lik
boyuta ayrÕlmasÕnÕ sa÷lar. KÕrÕcÕda kÕrÕlan kömür konveyöre verilir. Konveyörlerden kömür
oranlama bölümüne veya son kÕrma bölümüne gider. KÕrÕcÕda oluúan kaya, taú vb. gibi
artÕklar konveyörlere ve konveyörlerden yükleme bunkerlerine aktarÕlÕr.
¾
Kömürlerin son kÕrÕlmasÕ
KoklaútÕrÕlacak harmanlarda iri tanelerin bulunmasÕ kokta çatlaklarÕn meydana
gelmesine sebep olur. Çünkü zayÕf yapÕúkan kömürler ve mineral taneler kömürde çatlak
oluúumunu sa÷lar. Kokta oluúan çatlaklar, kömürlerin ve mineral maddelerin hacimsel
genleúme ve çekmelerin farklÕ olmasÕndan kaynaklanÕr.
Bu mineral karÕúÕmlarÕn sa÷lamlÕ÷Õ genellikle kömürlerin sa÷lamlÕ÷Õndan çok daha
yüksektir. Bunun için normal kömürlerdeki iri kaya parçalarÕ 3 mm’ den daha küçük
olmalÕdÕr. Bu nedenle kömürlerin zenginleútirilmesi kokun fiziksel ve mekaniksel
özelliklerinin iyileúmesini sa÷lar.
KoklaútÕrÕlacak kömürlerin veya harmanlarÕn son kÕrma iúlemi sonucu tane irili÷i 3
mm ve altÕnda olmalÕdÕr. YapÕúkan kömürlerin koklaúma derecelerini artÕrmak için
havzalarda katkÕ yapÕlmalÕdÕr
31
3.2. KÕrÕlmÕú Kömürlerin Silolara DoldurulmasÕ
KoklaútÕrma için hazÕrlanmÕú olan kömürlerin silolara doldurulmasÕ bantlÕ
konveyörlerle yapÕlÕr (Resim 3.1). Kömür silolarÕnÕn her bir bölmesinin iyi doldurulmasÕ için
bantlÕ konveyörler silo doldurma cephesi boyunca kesiksiz bir bütün olarak yerleútirilir.
KÕrÕcÕlarda kÕrÕlmÕú olan farklÕ özellikteki kömür, taúÕyÕcÕ bantlarla ayrÕ ayrÕ silolara
doldurulur (Resim 3.2).
Resim 3.1: TaúÕyÕcÕ bant
Resim 3.2: TaúÕyÕcÕ bantlarla kÕrÕlmÕú kömür silolara doldurulur
32
øri parçalar hâlindeki kömürü kÕrÕcÕlarda kÕrÕnÕz.
¾ TaúÕyÕcÕ bantlardan kömürü kÕrÕcÕlara alÕnÕz (Resim
3.3).
Resim 3.3: Kömür taúÕyÕcÕ bantlarla kÕrÕcÕlara sevk edilir
¾ Kömürü kÕrÕcÕlarda istenen tane boyutunda kÕrÕnÕz.
¾ østenen tane boyutundaki kömürü bantlarla silolara
doldurunuz (Resim 3.4).
Resim 3.4: KÕrÕlmÕú kömür silosu
33
Öneriler
¾ Kömürün kÕrÕcÕlara sevk
edilmesi esnasÕnda, taúÕyÕcÕ
banttaki kömürün çevreye
dökülmemesine dikkat
ediniz.
¾ KÕrma iúlemi esnasÕnda
gerekli iú güvenli÷i
tedbirlerini alÕnÕz.
¾ KÕrÕcÕlarda kömürün istenen
tane irili÷inde olmasÕnÕ
kontrol ediniz
¾ ÇalÕúma esnasÕnda
kullanÕlan iú makinelerini
kullanma talimatÕna göre
kullanÕnÕz.
¾ KÕrÕcÕlarda kÕrmÕú
oldu÷unuz kömürleri
bantlarla, özelliklerine göre
farklÕ silolara doldurunuz.
¾ Düzgün çalÕúmayan iú
makinelerini kullanmayÕnÕz.
1. Ön kÕrma sonucu kömür tane boyutu kaç mm arasÕnda oluúur?
A) 0–40
B) 40–50
C) 50–80
D) 80–120
2. Çekiçli kÕrÕcÕlara verilen kömürlerin ortalama ebatlarÕ kaç mm arasÕdÕr?
A) 10–20
B) 40–50
C) 50–80
D) 80–120
3. Çekiçli kÕrÕcÕlar hangi malzemeden imal edilmiútir?
A) Alüminyum B) BakÕr
C) Çinko
D) Mangan alaúÕmlÕ çelik
4. KÕrÕcÕya giden oluklarda hangi tip elekler kullanÕlÕr?
A) Sabit tipli elekler
C) Alüminyum elekler
B) Hareketli elekler
D) Çelik elekler
5. Silindirik kÕrÕcÕnÕn volan milleri ve merdane milleri hangi malzemeden yapÕlmÕútÕr?
A) C 45
B) C 50
C) C 65
D) C 70
6. Silindirik kÕrÕcÕnÕn merdane göbekleri hangi malzemeden imal edilmiútir?
A) Bronz döküm
C) Manganez
B) Pik döküm
D) Prinç
7. Tamburlu kÕrÕcÕlarda kaç adet makas bulunur?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
8. Tamburlu kÕrÕcÕnÕn tamburunun dönme hÕzÕ dakikada kaç devirdir?
A) 10
B) 20
C) 30
D) 40
9. Darbeli kÕrÕcÕlarÕn çekiçleri hangi malzemeden yapÕlmÕútÕr?
A) ManganlÕ çelik
C) Dökme demir
B) Pik döküm
D) Bronz
10. Son kÕrma iúlemi sonucu oluúan kömürün tane irili÷i maksimim kaç mm olmalÕdÕr?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
DEöERLENDøRME
34
Kömür türlerini belirlemek için kömür hazÕrlama faaliyetini yapÕnÕz
ÇalÕúma esnasÕnda gerekli güvenlik tedbirlerini aldÕnÕz mÕ?
AlmÕú oldu÷unuz kömürün iyi harmanlanmÕú olmasÕna dikkat ettiniz mi?
ÇalÕúma esnasÕnda kullandÕ÷ÕnÕz iú makinelerinin kullanmasÕnÕ iyice
ö÷rendiniz mi?
Kömürü kÕrÕcÕlara sevk ettiniz mi?
Kömürü istenen tane irili÷inde kÕrdÕnÕz mÕ?
Kömürü silolara doldurdunuz mu?
ÇalÕúma esnasÕnda iú için gerekli olan koruyucu elbiseleri giydiniz mi?
Üretimin sürekli olmasÕ için gerekli tedbirleri aldÕnÕz mÕ?
Bunker, silo, kantar gibi gereçlerin kullanÕma hazÕr olup olmadÕ÷ÕnÕ
kontrol ettiniz mi?
Evet
HayÕr
DEöERLENDøRME
De÷erlendirme sonucunda
de÷erlendirmeye geçebilirsiniz.
verdi÷iniz
35
cevaplarÕn
hepsi
“Evet”
ise
modül
MODÜL DEöERLENDøRME
MODÜL DEöERLENDøRME
Modül sonunda bilgilerinizi ölçmek amacÕyla aúa÷Õda Do÷ru-YanlÕú úeklinde
hazÕrlanmÕú test verilmiútir. SorularÕ okuyarak do÷ru olanlar için Do÷ru kutucu÷una, yanlÕú
olanlar için YanlÕú kutucu÷una (X) iúareti koyunuz.
DEöERLENDøRME SORULARI
1. Kömür, bileúiminde baúlÕca karbon, hidrojen ve oksijen gibi
elementlerin de÷iúik bileúimlerde bulunabildi÷i fosil (organik
artÕklar) esaslÕ bir maddedir.
2. Kömür, 300–350 milyon yÕl önce, bitkilerin, ormanlarÕn ve
hayvan artÕklarÕnÕn bataklÕklar altÕnda kalmasÕ ile oluúmaya
baúlamÕútÕr.
3. En kalÕn kömür damarlarÕnÕn oluútu÷u ortamlar göllerdir.
4- Lagünler, deniz etkisinin oldu÷u ince kömür damarcÕklarÕnÕ
meydana getirirler.
5. Kömür, dünyada en yaúlÕ bir úekilde bulunan, düúük
maliyetle elde edilebilen güvenilir ve temiz bir fosil yakÕtÕdÕr.
6. Silindirik kÕrÕcÕlar; manganez alaúÕmlÕ aúÕnmaya dayanÕklÕ
çelik dökümden imal edilmiútir.
7. Son kÕrma iúlemiyle, kömürlerin özelliklerine ba÷lÕ olarak
50–80 mm tane irili÷inde kömürler oluúturulur
8. Tamburlu kÕrÕcÕlarda, kÕrÕcÕ tamburunun dönme hÕzÕ 20
devir/dakikayÕ geçmez
9. Çekiçli kÕrÕcÕlar, kömürlerin son kÕrma iúlemleri için en çok
kullanÕlanÕdÕr.
10. øúletmeler içerisinde kömür nakilleri, kauçuk bantlar
(konveyör kayÕúlarÕ) vasÕtasÕ ile yapÕlmaktadÕr.
Do÷ru
YanlÕú
DEöERLENDøRME
Modülün geneline uygulanan bu sorulara verdi÷iniz cevaplarÕ, cevap anahtarÕ ile
karúÕlaútÕrÕnÕz. Verdi÷iniz cevaplarÕn hepsi cevap anahtarÕ ile aynÕ olmalÕdÕr. YanlÕú cevaplar
var ise, geriye dönerek ilgili konularla ilgili eksikliklerinizi gideriniz. Gerekirse ders
ö÷retmeninden yardÕm alÕnÕz.
Modül faaliyetleri ve araútÕrma çalÕúmalarÕ sonunda kazandÕ÷ÕnÕz bilgi ve
becerilerinizi ölçmek için ö÷retmeniniz size ölçme araçlarÕ uygulayacaktÕr.
Ölçme sonuçlarÕna göre, sizin modül ile ilgili durumunuz ö÷retmeniniz tarafÕndan
de÷erlendirilecektir.
36
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖöRENME FAALøYETø–1’ øN CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
C
D
A
D
B
B
B
D
A
B
ÖöRENME FAALøYETø–2’ NøN CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
D
D
C
A
B
D
A
ÖöRENME FAALøYETø–3’ ÜN CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
C
A
D
A
A
B
A
B
A
B
37
MODÜL DEöERLENDøRME CEVAP ANAHTARI
Soru
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Do÷ru
(X)
(X)
YanlÕú
(X)
(X)
(X)
(X)
(X)
(X)
(X)
(X)
38
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
BÖBER Abdullah, øzabe Meslek Teknolojisi (cilt 2) ,MEB YayÕnlarÕ,
øSTANBUL, 1990.
PøùKøN Sabriye,"Kömür GazlaútÕrma Ders NotlarÕ”, øTÜ Maden Fakültesi,
øSTANBUL, 1988.
KURAL Orhan, Kömür, øTÜ Maden Fakültesi, øSTANBUL, 1991.
ARSLAN ù. , N YILDIRIM, "Türkiye'deki Linyitlerin Kül MiktarÕ ile
Kalori De÷eri ArasÕndaki øliúkiler", øTÜ. Maden Fakültesi Bitirme Ödevi,
øTÜ Temmuz 1986).
TURGUT Mustafa, Koklaúabilir Kömürlerin Karakteristikleri Ve
Koklaúmaya HazÕrlanmasÕ, øSDEMøR Kok BataryalarÕ Baú Mühendisi, Hatay,
2007.
ÖKSÜZ Ali RÕza, Kok ve Yan Ürün Teknolojisi, KARABÜK, 1986.
ARSLAN Vedat, Kömür HazÕrlama Yöntemleri, EYLÜL, 2006.
VøKøPEDø, Özgür Ansiklopedi
øRøCAN Aycan, Kömür ve Kömür Analizleri, Hacettepe Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisli÷i Bölümü Staj ÇalÕúma Raporu,
EKøM, 2005.
www.gur-san.com.tr
www.sentezmakina.com.tr
www.toreci.com.tr
www.kimyaevi.org
39

metalürji teknolojisi kömür hazırlama

Transkript

Benzer belgeler

OBJEKTİFTEN FIRLAYAN FIRÇA DARBELERİ

görsel sanat eğitim programı

Network infrared Dome Kameralar FD8164-TR / FD8164V

görsel sanat eğitim programı

Symantec Endpoint Protection Kurulum Kılavuzu