MARE NOSTRUM - Derin Strateji

MARE NOSTRUM; UYGARLIĞIN MERKEZİ-I
Doç.Dr. Ulvi Keser
Atılım Üniversitesi, İşletme Fakültesi
Mısırlılardan günümüze kadar gelen, Roma İmparatorluğu’nun büyüme döneminde sıkça
kullanılan ve özellikle İkinci Dünya Savaşı sürecinde Adolf Hitler’in izinden giden Benito
Amilcare Andrea Mussolini’nin yayılmacı politikasını Mare Nostrum’la süsleyip 20. yüzyılın
İtalya’nın yılı olacağını hayal etmesiyle ön plana çıkan “Bizim Deniz” ifadesi kadar dünya
uygarlık tarihini, siyasetini ve bugününü meşgul eden bir başka ifade neredeyse söz konusu
değildir. Cumhuriyetin ilanı sonrasında ve 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin ardından
Çankaya’da Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün bir ziyaretçisi vardır. İtalya’nın Ankara
Büyükelçisi Roma’dan aldığı talimatla gelmiştir ve bir dönem sonra bütün dünyayı kasıp
kavuracak olan Mussolini’nin direktiflerini Ankara’ya iletmek istemiştir. İkinci Dünya Savaşı
öncesidir ve bütün dünya fırtınadan önceki sessizliği yaşamaktadır. Benito Amilcare Andrea
Mussolini ise yayılmacı politikası yanında “Mare Nostrum” dediği bölgeyi jeostratejik ve
güvenlik boyutunda ilk hedef olarak düşünmektedir. Ziyaret tam da böyle bir ortamda
gerçekleşir ve İtalyan Büyükelçi klasik girizgâh sözlerinden sonra ezilip büzülerek Mussolini’nin
talebini iletir. İtalya Türkiye’den Hatay bölgesini ve doğal olarak Akdeniz’i talep etmektedir.
Büyükelçinin bu sözlerinin ardından ayağa kalkan Atatürk birkaç dakika müsaade ister ve geriye
döndüğünde üzerinde mareşal üniforması ve belinde de silahı vardır. İtalyan Büyükelçinin şaşkın
bakışları arasında makamına geçer ve dönemin Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’ı
arayarak “Paşam İtalyanlar bizden Hatay ve Akdeniz’i istiyorlar. Hazır mıyız?” diye sorar.
Mareşal Çakmak’ın “Hazırız Sayın Cumhurbaşkanım” cevabının ardından da Büyükelçiye
dönerek “Biz hazırız, ne zaman isterseniz gelebilirsiniz.” cevabını verir. Kaçarcasına odadan
çıkan İtalyan yetkiliyle birlikte Mussolini’nin Bizim Deniz saplantısı da –en azından uzun süregeri gelmemek üzere ortadan kalkacaktır.
Klasik anlamda Akdeniz neresidir, nerede başlar ve nerede biter? Bu Mare Nostrum
kavramı Mısırlıların “denizin yüreğinde yaşayan insanlar” olarak adlandırdığı Akdenizlilerden
birisi olan Akdenizli Can Yücel’in şiirinde ifade ettiğinden biraz daha farklı şüphesiz. Yayılmacı
dünya düzenini ve Akdeniz eksenli stratejik yapıyı en güzel ifade eden bu durum 21. yüzyılda bir
kez daha karşımıza çıkar. Soğuk savaş sonrasındaki yeni dünya düzeninde küresel güçler de,
kıtasal güçler de, Türkiye gibi büyük bölgesel güçler de gelecek senaryolarını ve planlarını buna
göre yapmak zorundadırlar. Akdeniz bir coğrafi bölge midir ve böyle kısıtlayıcı bir bakış açısıyla
aktarılabilir mi sorusunun cevabı ise çok daha önceden Nev Anadolucular tarafından verilmiştir.
Amerikalı deniz stratejisti Alfred Thayer Mahan’ın da Ortadoğu coğrafyasının tam merkezine
yerleştirdiği ve İskenderun Körfezi’ne yönelmiş bir uçak gemisine benzeyen pozisyonuyla bir
ileri karakol olarak nitelendirdiği Kıbrıs adasını da kapsayan coğrafya güven ve istikrardan uzak
görünümüyle de son derece kritik bir öneme sahiptir. Akdeniz pek çoklarının bildiği üzere bir iç
deniz midir? O bir deniz değildir, sıradan bir iç deniz hiç değildir. Sardunya, Ege, Adriyatik gibi
pek çok farklı denizi içinde barındıran, limanlar, karmakarışık ticari ilişkiler, koloniler, deniz
imparatorluklarının buluştuğu ve kesiştiği bir uygarlıklar merkezidir Akdeniz.
Ayrıca Akdeniz “Akdeniz’in güneydoğusundan kaynaklanan üç büyük modern din, büyük
dinlerin ve kutsal kitapların güzergâhı, karargâhı olan bir coğrafi nokta, Maşrık’ın Mağrib’e
aktarıldığı yer, Batı’dan Doğu’ya ve Doğu’dan Batıya açılan ilk pencere, İspanya şiiri,
Anadolu’da Kybele, Lykia’da Leto, Mekke’de Lat, Troya’da Helene’nin annesi Leda olan
bugünün İngilizcesinde Lady olan hanımefendilik, Heracles’den Herkül’e dönüşen yerellik,
tarihte kutsal bir kehanet aracı olan Mezopotamya’dan Girit’e; Musevilerden Araplar ve Türklere
bugünkü tavla oyunu, Arapların bilim dünyası, Etrüsk sanatı, Minos çömlekleri, Miken vazoları,
ister Atina, İzmir ve isterse ispanya, Cezayir veya Nil deltasında nerede olursa olsun kendisini
hep Akdenizli olarak gören ve bu coğrafyayı eviymiş gibi hisseden Homeros’un İlyada ve
Odysseia’sı, Roma Mimarisi, Endülüs’te dans, Yunan estetiği, Anadolu mitolojisi, tarihin ve
kültürün şekillendiği Kudüs, İskenderiye, Venedik, Cenova, Marsilya, İzmir’le” uygarlığın temel
taşıdır. Akdeniz bütün bunların ötesinde Predrag Matvejevic’in ifadesiyle evrenselliğe karşı
yerellik, Agora’ya karşı labirent, Dynoissos neşesine karşı Sisyphos kayası, Alethia’ya karşı
enigma, Atina’ya karşı Sparta, Roma’ya karşı barbarlar, Doğu İmparatorluğuna karşı Batı
İmparatorluğu, kuzeye karşı güney, Avrupa’ya karşı Afrika, Hristiyanlığa karşı İslam,
Katolikliğe karşı Ortodoksluk, İsa’nın öğretilerine karşı Musevi soykırımı olarak da karşımıza
çıkar.
Matvejeviç’e göre “Akdenizli doğulmaz; Akdenizli olunur. Akdenizlilik bir miras
değildir, çabayla elde edilir. Bir seçimdir, bir üstünlük değil. Gerçek Akdenizlilerin sayısı hızla
azalmaktadır. Bu bir tarih ya da gelenek, coğrafya ya da köken, anı ya da inanç sorunu değildir;
Akdeniz aynı zamanda bir yazgıdır.” Sadece Doğu Akdeniz’de alfabeyi bulan Fenikeliler,
Sümer, Akad, Babil, Asur, Hiyeroglif denilen resim yazısıyla Mısır, Hitit, İran, Minoen, İyonya,
Yunan uygarlıklarının egemen olduğu düşünülecek olursa bölgenin eşsiz bir hazine olduğu,
dünyanın hiçbir bölgesinin burayla boy ölçüşemeyeceği de kendiliğinden ortaya çıkar.
Faydalanılan Kaynaklar
1- (Yunancadan çeviren) Yiğit Değer Bengi, Herodotos, Tarih (Historiai), İstanbul, Nisan 2007.
2- Predrag Matvejevic, Akdeni,z’in Kitabı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1987.
3- Halikarnas Balıkçıcı, Altıncı Kıta Akdeniz, Bilgi Yayınevi, Ankara, Aralık 2007