Deniz Kaplumbağalarının (Caretta caretta ve Chelonia mydas

Deniz Kaplumbağalarının (Caretta caretta ve Chelonia mydas

Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Araştırma Makalesi
Çanakkale Kıyılarının Deniz Kaplumbağalarının (Caretta
caretta ve Chelonia mydas) Yaşama Alanı Olarak
Değerlendirilmesi
Burcu Akdeniz1*, Şükran Yalçın Özdilek2, Emel Okur3, Sait Gürsoy1
1. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Deniz Kaplumbağaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 17100 Çanakkale,Türkiye
2. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Terzioğlu Yerleşkesi,17100 Çanakkale,Türkiye
3. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, OFMA Anafartalar Yerleşkesi,17100 Çanakkale,Türkiye
*[email protected]
Özet: Genel olarak deniz ve okyanusların belirli zamanlarda belirli kesimlerini kullanan deniz kaplumbağaları özellikle yuvalamak
amacıyla ülkemizin Akdeniz sahillerini kullanmaktadır. Çanakkale kıyılarına ölü olarak vuran deniz kaplumbağaları haberleri ve
sınırlı sayıdaki çalışmalar, bu kıyıların deniz kaplumbağalarının habitatı olabileceğini düşündürmüştür. Çanakkale kıyılarındaki
yaşama bölgelerinin bilinmesi, nesli tehlike altında olan deniz kaplumbağaları için etkin koruma faaliyetlerinin geliştirilmesi
açısından önemlidir. Bu çalışmada, Çanakkale kıyılarının deniz kaplumbağaları tarafından yaşama alanı olarak kullanılabilirliğini
ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için balıkçılarla yapılan görüşmeler, kaplumbağalara ait medya haberleri ve
araştırma ekibine ulaştırılan ölü/canlı kayıtları esas alınmıştır. Araştırma sonucunda, Çanakkale kıyılarında deniz kaplumbağalarının
bulunduğu belirlenmiştir. Saros Körfezi, Bozcaada ve Gökçeada civarı, Çardak Lagünü çevresi, Çanakkale Boğazı’nın giriş ve çıkışı,
Kumkale-Babakale açıkları, Karabiga ve Nağara Burnu civarı kıyısal alanlar deniz kaplumbağalarının beslenme, yazlama, kışlama
alanı özelliklerini taşıyabilirler.
Anahtar Kelimeler: deniz kaplumbağaları, yaşama alanı, balıkçı, görüşme, Çanakkale
Assesment of Çanakkale Coasts as Sea Turtle (Caretta caretta and Chelonia mydas)
Habitat
Abstact: Sea turtles which use certain sectors of the sea and the oceans at certain times use our country, especially coasts of
Akdeniz, for nesting. Hitting the shores of Canakkale as a dead sea turtle news and a limited number of studies may suggest that
these coastals sea turtle habitat. Knowing habitats at Çanakkale coasts is important for endangered sea turtles to the development
of effective protection activities. In this study, the coast of Canakkale is intended to demonstrate the availability of habitat by sea
turtles. To achieve this aim; interviews with fishermen, media reports of turtles, the a dead / alive recordings which research team
delivered is taken into consideration. As a result, the shores of Canakkale where the sea turtles were determined. Gulf of Saros,
Bozcaada and Gökçeada around, Cardak Lagoon environment, input and output of the Dardanelles, Kumkale-Babakale holes,
coastal areas around Karabiga and Cape Nagara can carry the properties of sea turtles the feeding, summering, wintering area.
Keywords: sea turtles, habitat, fisherman, interview, Çanakkale
Giriş
Dünyada Cheloniidae ve Dermochelyidae familyalarına ait 8 tür deniz kaplumbağası bulunmaktadır. Bu
türlerden 5’i (Caretta caretta, Chelonia mydas, Dermochelys coriacea, Eretmochelys imbriacata ve Lepidochelys
kempii) Akdeniz’de rastlanmakta, C. caretta ve C. mydas türü bireyleri ise Akdeniz’i ayrıca yuvalama amaçlı
kullanmaktadır (Baran ve Kasparek, 1989). Bu iki tür Uluslararası Doğa Koruma Birliği tarafından kırmızı listede
nesli tehlike altında olan türler arasında yer almaktadır (IUCN, 2010). Ülkemizin de taraf olduğu Bern ve
Barselona sözleşmeleri gereğince Türkiye Cumhuriyeti bu türleri korumakla yükümlüdür. Nesli tehlikede olan
türlerin yaşam alanlarının tespiti, habitatların korunarak türün sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından
önemlidir (Campbell, 2010). Bununla beraber bu yaşam alanlarını kullanan insanların, özellikle de balıkçıların,
bu hayvanlara karşı bilgi ve tutumları da koruma çalışmalarında önemli rol oynar (Yalçın Özdilek vd, 2006).
- 37 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Ülkemizde son zamanlarda yapılan çalışmalarla 25 üreme habitatı kaydedilmiştir(Türkozan ve Kaska, 2010).
C. caretta bu kumsalların daha çok batı kesiminde yuvalarken, C. mydas daha çok doğu kesimini yuvalamak
amaçlı kullanır (Canbolat, 2004). Ülkemizde yaygın olarak bulunan C. caretta ve C. mydas türü deniz
kaplumbağaları yumurtadan çıktıktan sonra denize yönelir ve yüzme çılgınlığı denilen uzun yüzüşleri sonunda
açık denizlere geçerler. Genç evrelerini açık denizlerde tamamladıktan sonra yetişkin evrelerini neritik alanda
geçirirler (Lutz vd., 2000). Deniz kaplumbağalarının yazlamak, kışlamak için ve yuvalama periyotları arasında
ülkemiz denizlerini kullandıkları kesimler tam olarak bilinmemektedir. Özellikle yavruların yumurtadan çıktıktan
sonra ergin yaşa gelene dek bu habitatları ne şekilde kullandıkları tam olarak bilinmemektedir. Araştırma
bölgesinin ilk kez taranacağı çalışmalarda uzaktan izleme çalışmalarının yüksek maliyeti nedeniyle araştırmacılar
daha ekonomik yöntemlere yönelmişlerdir. Balıkçılarla yapılan röportajlar, balıkçı teknelerine yerleştirilen
gözlemciler ve belirlenen alanlarda dalış yapılması alternatif yöntemlerden bazılarıdır (Carreras vd.,2004).
Balıkçı ağlarına takılan deniz kaplumbağa verilerine dayalı olarak Doğu Akdeniz’deki (Oruç, 2003) yapılan
çalışmada ve DEKAMER’in 2010’dan itibaren uydu izleme sistemleri ile yapmış olduğu çalışmalarda Muğla
kıyılarındaki yaşama alanları ile ilgili sınırlı bilgiler bulunmaktadır. Çanakkale kıyıları Türkiye’de balıkçılık
faaliyetlerinin en fazla olduğu illerimizden biridir ve bu kıyıların deniz kaplumbağaları tarafından
kullanılabilirliğine dair çok sınırlı çalışmalar bulunmaktadır (Yalçın Özdilek vd. 2008). Ayrıca her yıl kıyılara ölü
olarak vuran deniz kaplumbağaları bu bölgenin deniz kaplumbağaları tarafından yaşama alanı olarak
kullanılabileceğini düşündürmektedir. Ancak mevcut veriler, Çanakkale kıyılarının deniz kaplumbağaları
tarafından yaşama alanı olarak kullanıldığına dair somut deliller sunmak için yeterli değildir. Hem bu alanda
yapılan çalışmaların maliyetinin yüksek olması hem de teknik personel gerekliliği, deniz kaplumbağalarının
denizel alandaki yaşama alanlarının belirlenmesine yönelik yapılacak çalışmaları sınırlamıştır (Eckert, 1999).
Bununla birlikte balıkçıların deneyimleri ve gözlemlerine dayalı olarak toplanacak veriler sonraki yıllarda habitat
belirlemeye yönelik çalışmalar için çalışma alanını daraltacak güvenli sonuçlar verebilir.
Bu çalışmada balıkçı deneyimlerinden ve gözlemlerinden yararlanılarak deniz kaplumbağalarının
Çanakkale’nin hangi kesimlerini yaşama alanı kullandıklarına dair ön bilgiler elde etmek amaçlanmıştır. Bu
bilgiler medyaya yansıyan haber ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Deniz Kaplumbağaları Uygulama ve
Araştırma Merkezi (DEKUM)’a bildirilen kayıtlarla desteklenmiştir. Balıkçıların, nesli tehlike altında olan bu
canlılarla ilgili bilgi ve tutumlarını belirlemek bu çalışmanın ayrıca amacını oluşturmaktadır.
Materyal ve Yöntem
Bu çalışmada yararlanılan tarama metodunda amaç, neden-sonuç ilişkisi bulmak değil var olan bir durumu
ortaya koymaktır (Karasar, 2003). Balıkçılardan veri toplamak amacı ile araştırmacılar tarafından geliştirilen 27
soruluk görüşme formu hazırlanmıştır. Görüşme formu, demografik özellikleri, deneyim, bilgi ve tutuma yönelik
maddeleri içermektedir. Bu maddelerin ilk onunda demografik özellikler sorulmaktadır. Bu sorular içerisinde
yaş, cinsiyet, eğitim durumu yer almaktadır, bunların yanında araştırmayı etkileyebileceği düşünülen bölgede
yaşama süresi, balıkçılık faaliyeti süresi, balıkçılık dışındaki geçim kaynakları gibi sorular da yer almaktadır. Bu
değişkenlerin hem verilerin doğruluğunu hem de balıkçıların deniz kaplumbağalarına karşı tutumlarını
etkileyebileceği düşünülmüştür. Avlanma bölgeleri, av araçları, av araçlarına takılan balık dışındaki canlılar,
görülen deniz kaplumbağası sayısı, kaplumbağaların görüldüğü bölgeler, görülen kaplumbağaların büyüklükleri,
kaplumbağaların görüldüğü aylar ve sağlık durumlarını sorgulayan sorular açık uçlu olarak sorulmuştur ve bu
sorular balıkçıların kendi deneyimlerini içermektedir. Açık uçlu sorulardan alınan cevaplar ortak değişkenler
çerçevesinde gruplandırılmıştır. Balıkçıların herhangi bir kaplumbağa (ölü, yaralı veya sağlıklı) gördüklerinde
sergiledikleri tutumun ne olduğunu sorgulayan açık uçlu 4 madde yer almaktadır. Yöre balıkçılarının deniz
kaplumbağaları ile ilgili genel olarak bilgi düzeylerini ölçmek amacıyla ölçekte 2 maddeye yer verilmiştir.
Uygulama aşamasında yörede balıkçılık faaliyetinde bulunan profesyonel ve amatör balıkçılarla görüşmeler
planlanmıştır. Bu kapsamda Çanakkale Merkez Su Ürünleri Kooperatifine bağlı 21 Su Ürünleri Kooperatifi ziyaret
edilip oralarda rastgele bulunan balıkçılara, araştırmacılar tarafından hazırlanan, sorular sorulmuştur. Balıkçılara
- 38 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
rahatça ulaşabilmek ve örneklem sayısının yüksek olmasını sağlamak amacıyla görüşme günleri hava
durumunun avlanmaya uygun olmadığı günler (yağışlı/aşırı rüzgarlı/sisli) olarak seçilmiştir. Araştırmanın evreni,
Ege Denizi’nin kuzey doğusu olup bu alan Saros Körfezi, Bozcaada, Gökçeada ve Çanakkale kıyılarını
içermektedir.
Görüşme formları araştırma ekibi tarafından yörede aktif olarak balıkçılık faaliyetlerinde bulunan kişilere
uygulanmıştır. Formlar doldurulduktan sonra görüşme yapılan kişilere deniz kaplumbağaları hakkında genel
bilgiler verilmiş, herhangi bir kaplumbağa (ölü, yaralı veya sağlıklı) ile karşılaştığında nasıl müdahale etmesi
gerektiği aktarılmıştır. 129 katılımcı içinden 11’i ile farklı zamanlarda iki kez görüşme yapılabilmiştir. Bu kişilerin
bilgi ve tutum değişimlerine bakılmıştır.
Görüşme formundaki veriler gruplandırılarak yüzde olarak değerlendirilmiştir. Balıkçıların verdiği tahmini
ölçüler doğrultusunda deniz kaplumbağaları başlıca doğru karapas uzunluğuna göre dört grupta incelenmiştir;
yavru (10-25cm), erken gençlik (25-40 cm), yetişkin öncesi (40-70 cm) ve yetişkin (>70 cm).
Kaplumbağaların görüldüğü yerleri ve bu yerlerin önemini belirlemek amacıyla balıkçılardan edinilen
bilgilere göre balıkçıların tanımladığı her bir yerdeki kaplumbağaya rastlayan balıkçı sayısı yüzde olarak
hesaplandı ve harita üzerinde bu yüzdeler nispi olarak gösterildi.
Çanakkale kıyılarının deniz kaplumbağaları yaşama alanı olup olmadığını irdelemek amacıyla medyaya
yansıyan deniz kaplumbağaları haberleri incelenmiştir. Ayrıca 2010 yılında Çanakkale Onsekiz Mart
Üniversitesi’nde kurulmuş olan Deniz Kaplumbağaları Uygulama ve Araştırma Merkezi’ne bildirilen ölü, canlı
(yaralı ve/veya sağlıklı) deniz kaplumbağalarına ait morfolojik ölçümler (Bolten, 1999) bu kaplumbağaların
bulundukları yerlerle birlikte bu çalışmada değerlendirilmiştir.
Birebir görüşmeler sırasında toplanan tüm verilerin istatistiksel analizleri SPSS 15.0 ve Microsoft Office
paket programının içinde yer alan Microsoft Office Excel 2007 kullanılarak yapılmıştır.
Bulgular
Katılımcı Profili
Görüşülen kişilerin %83.85’i profesyonel balıkçıdır (108); %16.15’i ise farklı meslek gruplarında (22) olup
amatör balıkçılık yapmaktadır. Görüşülen kişilerin yaş ortalaması 47.49’dur, bu kişilerin eğitim durumları ile ilgili
veriler Çizelge 1’de verilmiş olup çoğunluğu ilköğretim mezunudur. Görüşmeye katılan kişilerin büyük
çoğunluğu (%92.2) yöre halkıdır. Bu kişilerin neredeyse yarısının balıkçılık dışında geçim kaynağı yoktur.
Çizelge 1. Katılımcıların eğitim durumları
Eğitim Durumu
Okuması-Yazması Yok
İlköğretim
Lise
Üniversite
Toplam
- 39 -
Frekans
Yüzde
2
1.80
84
73.70
24
21.10
4
3.50
114
100.0
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Araştırmanın örneklemine dahil olan kişilerin %65’inin 21 yıldan daha fazla süredir, %12.4’ünün en az 16
yıldır (16-20 yıl arası) balıkçılık faaliyetinde olduğu görülmüştür. Katılımcıların %45’i ağ çeşitleri, %17.1’si hem
olta hem ağ çeşitleri, %13.2’si olta, %10.9’u parakete ve %7.8’i gırgır ile çoğunlukta Çanakkale kıyılarında
avlanmaktadır. Yörede trol ile avcılığın da yaygın olmasına karşın bu kişilerle görüşme yapılamamıştır. Dalyan
ağları ile avcılığın da özellikle Saros Körfezi’nde yaygın olduğu görülmüş ancak bu balıkçılara ulaşılamamıştır.
Balıkçıların Deniz Kaplumbağaları İle İlgili Verdikleri Bilgiler
Katılımcıların %96.1’inin Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında daha yoğun olmak üzere avlanma
bölgelerinde her yıl en az bir deniz kaplumbağasına rastladıkları belirlenmiştir. Deniz kaplumbağaları yörede her
mevsim görülmesine karşın daha çok yaz aylarında görülmüştür. Buna göre Çanakkale kıyıları deniz
kaplumbağaları tarafından her mevsim kullanılıyor olabilir.
Balıkçıların rastladıkları kaplumbağaların büyük bir çoğunluğu yetişkin (%77) bireylerden oluşmaktadır.
Ancak balıkçıların %2’si yavru, %7’si erken gençlik, %14’ü yetişkin öncesi kaplumbağalara rastlamıştır.
Çanakkale civarında görülen deniz kaplumbağalarının çoğunluğu (%49.61) sağlıklı ve yüzerken görülmektedir.
Av araçlarına takılan ölü kaplumbağalar ise düşük bir yüzdeyi oluşturmaktadır. Ender de olsa yaralı deniz
kaplumbağalarını yüzerken gören balıkçılar bulunmaktadır. Görüşme yapılan kişilerin %6.2’si deniz
kaplumbağalarını sadece av araçlarına takıldığında, %27.91’i ise deniz kaplumbağalarını hem av araçlarına
takıldığında hem de yüzerken gördüklerini ifade etmiştir.
Çizelge 2. Ölü/yaralı/sağlıklı kaplumbağalara ne şekilde rastladığını bildiren balıkçı yüzdesi
Görülme Şekli
(%)
Sağlık Durumu
Sadece av aracına takılan
Sadece yüzerken
Her ikisi de
Ölü
3.10
0
0
Yaralı
0
1.55
0
Sağlıklı
3.10
49.61
27.91
Deniz kaplumbağalarının en yoğun görüldüğü yer Bozcaada civarıdır (%11.63). Saros Körfezi’nin batısında da
(%8.53) yine aynı şekilde yoğun olarak deniz kaplumbağaları görülmektedir. Çanakkale Boğazı’nın iki çıkışında
yani hem Çardak Lagünü çevresinde (%6.98) hem de Kumkale taraflarında (%6.98) balıkçılar deniz
kaplumbağalarına rastlamaktadırlar. Şekil 1’de işaretli olan diğer yerlerde ise deniz kaplumbağaları çok sık
olmasa da görülmektedirler.
- 40 -
Ege Denizi
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Çanakkale
Şekil 1. Çanakkale çevresinde balıkçılarla yapılan görüşmelerde rastlanılan deniz kaplumbağalarının bölgesel
bollukları. Kaplumbağa büyüklükleri oransal bollukları ile orantılı olarak çizilmiştir.
Çanakkale yöresinde avlanan kişilerin av araçlarına deniz kaplumbağalarından başka canlıların da takıldığı
bildirilmiştir (Şekil 2). Çanakkale kıyılarının canlı çeşitliliği açısından zengin olduğunu belirten balıkçılar, yöredeki
birçok canlıyı tanıdıklarını ifade etmişler ve av araçlarına genellikle takılan canlıları sıralamışlardır. Yörede av
araçlarına takılan canlılar genel olarak deniz kaplumbağası, yunus, köpekbalığı, ahtapot, denizyıldızı, yengeç,
kalamar, denizkestanesi, fok, ıstakoz, subye, istiridye, midye, yılan ve su samurudur. Ancak ağlara daha çok
deniz kaplumbağaları (%26.4), yunuslar (%26.4) ve köpek balıkları (%12.4) takılmaktadır. Katılımcıların bir kısmı
da (%17.1) “Av aracıma takılan balık dışında canlı yok” demiştir.
YOK DK KB YU YE İS DY AH
KA KES SU FO SS KAR IST Mİ KRB YI
Şekil 2. Çanakkale yöresinde av araçlarına takılan canlılar (YOK: Ağıma takılan balık dışında canlı yok, DK: Deniz
Kaplumbağası, KB: Köpekbalığı, YU: Yunus, YE: Yengeç, İS: İstiridye, DY: Deniz Yıldızı, AH: Ahtapot, KA: Kalamar,
KES: Deniz Kestanesi, SU: Subye, FO: Fok, SS: Su samuru, KAR: Karides, IST: Istakoz, Mİ: Midye, KRB: Karabatak,
YI: Yılan)
- 41 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Balıkçıların Deniz Kaplumbağaları Konusunda Tutumları
Balıkçıların herhangi bir deniz kaplumbağası ile karşılaştıklarında sergiledikleri tutum genellikle nötrdür. Yani
balıkçılar kaplumbağalar ile karşılaştıklarında ne onlara zarar vermekteler ne de yetkilileri haberdar etmekteler.
Çok azı (%8.5) yetkililere haber verdiğini belirtmiş olup bu kişilerin de genellikle Sahil Güvenlik, Çevre ve Orman
İl Müdürlüğü, İlçe Jandarma veya üniversiteye haber verdikleri görülmüştür. Haber veren balıkçıların
dışındakiler ise karşılaştıkları tüm kaplumbağaları sağlık durumu ne olursa olsun denize saldıklarını ifade
etmişlerdir. Balıkçıların %70.8’inin ülkemizdeki kaplumbağalar hakkında, %79’unun ise dünyadaki deniz
kaplumbağaları hakkında yeterli bilgisinin olmadığı görülmüştür.
Mayıs ayında iklim şartlarının avlanmaya elverişli olması nedeniyle ilk görüşmelerin yapıldığı sadece 11 kişi
ile ikinci görüşmeler yapılmıştır. Bu kişilerin deniz kaplumbağalarına yönelik hem bilgi düzeylerinde hem de
tutum düzeylerinde bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Görüşülen kişilerin deniz kaplumbağalarıyla
karşılaştıklarında haberdar etmeleri gereken kuruluşları, sağlık durumu iyi olmayan kaplumbağalara nasıl
müdahale etmeleri gerektiğini ve deniz kaplumbağalarının korunması gereken canlılar olduğunu öğrendikleri
yönünde veriler elde edilmiştir. Örneğin, ilk görüşmelerde “Deniz kaplumbağasının bize çok zararı yok salarız”
diyen katılımcının ikinci görüşmede “Siz söylemeseydiniz salardık ama artık gördüğümüzde hemen yetkililere
haber veririz” dediği görülmüştür. “Kaplumbağa benim ağımı yırtıp balığımı alıyor, birkaç kere yaparsa bunu
korkuturum gider” diyen başka bir katılımcının ise ikinci görüşmesinde “Kaplumbağanın yediği üç beş balığa
bakmıyorum, o da yesin ben de yerim” dediği görülmüştür. Ayrıca balıkçıların tüm dünyada ve ülkemizde
yaşayan çeşitli deniz kaplumbağalarının olduğunun farkına vardıkları görülmüştür. İlk görüşmelerde
“Belgesellerden gördüğüm kadarıyla tanıyorum” diyen bir katılımcının görüşmelerden sonra internet ortamında
deniz kaplumbağalarını araştırdığı öğrenilmiştir. Bu katılımcı ikinci görüşmesinde “Deniz kaplumbağaları sıcak
sularda yaşarlar, su soğuyunca göç ederler. Dünyanın bir ucundan bir ucuna göç ederler” şeklindeki ifadesi
çalışmanın farkındalık kazandırmadaki etkisini işaret edebilir.
Medyaya Yansıyan Kaplumbağa Haberleri
2007 ve 2008 yıllarında Çanakkale Çardak lagününde 20–29 Eylül tarihleri arasında birer canlı Caretta
caretta türü deniz kaplumbağasına rastlanmıştır. Hatta bu kaplumbağalardan birisi Çanakkale İl Çevre ve Orman
Müdürlüğü Doğa Koruma Milli Parklar Şube Müdürlüğü tarafından lagünden alınmış ve Ezine dolaylarında
denize salınmıştır (Mynet Haber, 2008). 2008 yılı Kasım ayında Ayvacık İlçesi’nin Küçükkuyu Beldesi kıyısında 3
gün içerisinde 2 tane C. caretta yöre halkı tarafından ölü olarak bulunmuş ve medyaya konu olmuştur (Milliyet,
2008). 15 Ekim 2011 tarihinde Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde vatandaşlar tarafından bulunan ölü C. caretta haberi
basında yer almıştır (Son Dakika Haberleri, 2011).
Çanakkale’de Karaya Vuran Ölü Deniz Kaplumbağaları
2010 yılının Ağustos ayından itibaren Çanakkale kıyılarına ölü olarak vuran altı deniz kaplumbağasına
ulaşılmıştır. Ulaşılan kaplumbağalardan birisi, ölçümleri alınamayacak şekilde çürümüştür. Diğer
kaplumbağalara ait ölçümler Çizelge 4’te verilmiştir. Ölçümü yapılan kaplumbağaların dördü Caretta caretta
türü (ergin), biri ise Chelonia mydas türü (juvenil) deniz kaplumbağasıdır.
ÇOMÜ-DEKUM’a Canlı olarak Getirilen Deniz Kaplumbağaları
5 Temmuz 2011’de Edirne Yayla kumsalında bulunan C.caretta türü genç dişi birey başına aldığı darbe
nedeniyle, 6 Ekim 2011’de Gökçeada açıklarında bulunan C. caretta türü ergin dişi birey dalma sorunu yaşadığı
gerekçesi ile, 21 Kasım 2011 tarihinde Kabatepe açıklarında C. caretta türü ergin dişi birey balıkçı ağına takıldığı
için merkeze getirilmiştir. Bu bireylere ait bilgiler Çizelge 4’de verilmiştir.
- 42 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Çizelge 4. ÇOMÜ-DEKUM’a ölü veya canlı olarak getirilen deniz kaplumbağalarına ait bilgiler
Bulunduğu Tarih
Cinsiyet
Tür
DKB (cm)
DKE (cm)
EKB (cm)
EKE (cm)
16.08.2010
Dişi
C. c
-
-
72
70
5.10.2010
Dişi
C. c
73
56
79
73
1.10.2010
Dişi
C.m
32
27
36
33
6.03.2011
Dişi
C. c
77
61
83
73
1.07.2011
Erkek
C. c
95
75
88
78
5.07.2011
Dişi
C. c
49
39
50
54
6.10.2011
Dişi
C. c
72
55
80
68
21.11.2011
Dişi
C. c
69
52
69
63
Ölü kaplumbağalar
Canlı kaplumbağalar
DKB: Doğru Karapas Boyu, DKE: Doğru Karapas Eni, EKB: Eğri Karapas Boyu, EKE: Eğri Karapas Eni
Tartışma
Araştırma ekibine bildirilen ve medyaya konu olan ölü deniz kaplumbağalarına ait veriler
değerlendirildiğinde yılda ortalama sekiz deniz kaplumbağasının kıyıya vurduğu söylenebilir. Bu
kaplumbağaların altısına ulaşılmış ve beşinin ölçümü alınmıştır. Ölçümü alınan kaplumbağaların birinin Akdeniz
popülâsyonu kritik olarak tehdit altında olan Chelonia mydas olduğu görülmüştür. Bu kaplumbağa henüz üreme
olgunluğuna ulaşmamış bir genç bireydir. Diğer beş kaplumbağa ise Caretta caretta türü deniz
kaplumbağalarıdır, bu kaplumbağaların beşi de ergin birey boyutlarındadır. Yalçın-Özdilek ve Aureggi 2002
yuvalama sezonunda Samandağ Üreme Kumsalında yaptığı çalışmada kıyıya vuran 22 ölü Chelonia mydas deniz
kaplumbağasının eğri karapas boylarını ölçmüştür. Ölçülen kaplumbağaların ortalama boyları 40.6 cm olarak
tespit edilmiştir (Yalçın-Özdilek ve Aureggi, 2006). Çanakkale yöresinde balıkçıların ifadelerine göre görülen
kaplumbağaların %77’sinin ergin birey boyutlarında (70 cm ve üzerinde) olması ve kıyıya vuran ölü deniz
kaplumbağalarının da aynı şekilde ergin birey boyutlarında (DKB: 32 - 95 cm), canlı olarak ölçülmüş olan
kaplumbağalarında (DKB: 49 - 72 cm) yetişkin olması bu yörenin veya yöreye yakın alanların aynı zamanda
yuvalama alanı olma ihtimalini doğurmuştur. Bu ihtimalin değerlendirilmesi için uygun görülen kumsallarda
tarama çalışmaları yapılabilir.
Çanakkale’de balıkçılar tarafından rastlanılan kaplumbağaların %21’i juvenil bireylerdir, yine aynı şekilde
düşük oranda (%2) da olsa 10 - 25 cm arası yavru bireylerin de yörede rastlandığı balıkçılar tarafından
kaydedilmiştir. Buradan yola çıkarak Ege Denizi’nin kuzeydoğusunun deniz kaplumbağaları tarafından beslenme
habitatı olabileceği fikri yüksek olasılık kazanmıştır.
Araştırmanın örnekleminde yer alan katılımcıların çoğunluğunun balıkçı olması onların denizde bulundukları
sürenin çok yüksek olduğunu göstermektedir. Aktif olarak avlanan bu kişilerin av araçlarına deniz
kaplumbağalarının takılma olasılığı yüksektir. Av aracına takılmasa dahi, eğer yörede deniz kaplumbağaları varsa,
bu kişiler deniz kaplumbağalarını nefes almak için su yüzeyine çıktığında rahatlıkla fark edebilirler. Ayrıca bu
- 43 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
balıkçıların çoğunluğunun yirmi yıldan daha fazla bu yörede balıkçılık yapmış olması avlandıkları alandaki canlı
çeşitliliğini bilmeleri açısından çok önemlidir. Toplanan verilerin güvenirliğini yüksek tutan da yine aynı şekilde
balıkçıların uzun yıllardır Çanakkale kıyılarında avlanıyor olmasıdır.
Bazı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda deniz kaplumbağalarının daha çok trol-gırgır ağlarına ve
paraketelere takıldığı tespit edilmiştir (Chana, 1988; Poiner, 1990; Robin 1995). Bu araştırmada trol ve gırgır
tekneleri ile avcılık yapan sınırlı sayıda balıkçıya ulaşılmıştır. Çanakkale’de yapılan bu araştırmada daha çok ağ
çeşitlerini kullanan balıkçılarla görüşülmüş ve ağ ile avlanan balıkçıların çoğunluğu ağına deniz kaplumbağasının
takıldığını belirtmiştir. Kullanılan ağların ince ve dayanıksız olması nedeniyle deniz kaplumbağalarının ağları
yırtarak kaçtıkları belirtilmiştir. Birçok balıkçı deniz kaplumbağasından başka yunusların da sürekli ağlarını
yırttığını ve yüksek hasar verdiğini belirtmiştir. Ancak balıkçılar deniz kaplumbağalarının ağlarına verdiği zararın
yunusların verdiği zarara göre önemsiz olduğunu belirtmişlerdir. Hatta balıkçılardan çok azı ağlarında
kaplumbağa gördüklerinde zarar vermeden saldıklarını ancak yunus gördüklerinde sinirlenip yunusa zarar bile
verebileceklerini dile getirmişlerdir.
Yörede yapılacak deniz kaplumbağalarını koruma çalışmalarında deniz kaplumbağalarının korunması
öncelikli hedef olmakla birlikte, bu av araçlarına takılan yunus ve köpekbalığı gibi diğer canlıların korunması da
ikincil amaçlar arasında olmalıdır. Zira deniz ortamında yaşayan tüm canlılar aralarında ilişkiler olan bir
bütündür (Campbell, 2010). Sürdürülebilir çevre açısından bu canlıların korunması ile ilgili bilgilerin hazırlanacak
eğitim paketlerinde yer alması sağlanmalıdır. Sürekli denizde olan balıkçıların da bu eğitimlere aktif katılımı
sağlanabilir.
Saha çalışmalarında elde edilen veriler değerlendirildiğinde Çanakkale kıyılarında deniz kaplumbağaları
bulunmaktadır. Deniz kaplumbağalarının Çanakkale kıyılarında daha çok Saros Körfezi’nin çıkışında, Bozcaada ve
Gökçeada arasında, Çardak Lagünü çevresinde, Çanakkale Boğazı’nın giriş ve çıkışında, Kumkale-Babakale
açıklarında, Karabiga ve Nağara Burnu civarında kıyısal alanları beslenme, kışlama alanı olarak kullanabileceği
sonucuna ulaşılmıştır.
Kaynaklar
Baran, İ., Kasparek, M. 1989. Marine Turtles Turkey, Status Survey 1988 and Recommedation for Conservation and Management: Prepared
by WWF, Hedielberg, 123.
Bolten, A.B. 1999. Techniques for Measuring Sea Turtles. Research and Management Techniques fort he Conservation of Sea Turtles. 110114.
Campbell, N.A., Reece, J.B. 2010. Biyoloji, Palme Yayıncılık, Ankara.
Canbolat, A.F. 2004. A review of sea turtle nesting activity along the Mediterranean coast of Turkey. Biological Conservation. 116: 81-91.
Carreras, C., Cardona, L., Aguilar, A. 2004. Incidental catch of the loggerhead turtle Caretta caretta off the Balearic Islands (Western
Mediterranean). Biological Conservation. 117: 321-329.
Chana, E.H., Liewa, H.C., Mazlan, A.G 1988. The incidental capture of sea turtles in fishing gear in Terengganu, Malaysia. Biological
Conservation. 1988: 1-7
Eckert, S.A. 1999. Data Acquisition System for Monitoring Sea Turtle Behavior and Physiology. Researh and Management Techniques for
the Conservation of Sea Turtles. 88-93.
IUCN, 2010. N. Redlist of threatened species. The IUCN Species Survival Commission. www.redlist.org.
Karasar, N. 2003. Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Lutz, P.L., Musick, J.A., Wyneken, J. 2000. The Biology of Sea Turtles , Volume II: 243-253.
Milliyet. 2008. 3 günde 2 Caretta caretta ve 1 yunus ölü olarak karaya vurdu http://www.milliyet.com.tr/--gunde---caretta-caretta-ve--yunus-olu-olarak-karaya-vurdu/turkiye/sondakika/13.11.2008/1015681/default.htm (Erişim Tarihi: 21.03.2012)
Mynet Haber. 2008. Çanakkale'de dev Caretta caretta http://haber.mynet.com/canakkalede-dev-caretta-caretta-287655-guncel/ (Erişim
Tarihi: 21.03.2012)
Oruç, A., Türkozan, O., Durmuş, S.H. 2003. Deniz Kaplumbağalarının izinde. Deniz kaplumbağası yuvalama kumsalları değerlendirme raporu,
Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul, 96.
- 44 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 3(1): 37-45, 2012
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Ozaner, F.S. 2003. Uluslararası Bern Sözleşmesi ve Cenova Deklerasyonu’nun İvme Kazandırdığı Türkiye’deki Kıyı Alanları ve Deniz
Kaplumbağalarının Korunmasına Yönelik Gelişmeler ve Kıyı Jeomorfolojisi Yönünden Yorumu, 1. Ulusal Deniz Kaplumbağaları
Sempozyumu 4-5 Aralık 2003 İstanbul
Poiner, I.R., Buckworth, R.C., Harris, A.N.M. 1990. Incidental capture and mortality of Sea Turtles in Australia's northern Prawn Fishery.
Australian Journal of Marine and Freshwater Research. 41 (1): 97 - 110
Robin, J.B. 1995. Estimated catch and mortality of sea turtles from the East Coast Otter Trawl Fishery of Queensland, Australia. Biological
Conservation. 1995: 157-16
Son Dakika Haberleri. 2011. Ölü Caretta caretta Sahile Vurdu. http://www.sondakikahaberleri.com.tr/olu-caretta-caretta-sahile-vurduh10834.html (Erişim Tarihi: 21.03.2012)
Turkozan, O., Kaska, Y. 2010. Turkey: Eds. Casale, P., and Margaritoulis, D. Sea Turtles in the Mediterranean: Distribution, threats,
conservation priorities. Gland. Switzerland, IUCN, 294.
Yalçın-Özdilek, Ş., Özdilek, H.G., Kaska, Y., Ozaner, S., Sangün, M.K., Sönmez, B. 2006. Samandağ kumsalındaki fiziksel ve kimyasal bazı
parametrelerin yeşil kaplumbağaların (Chelonia mydas L., 1758) yuva dağılımı, yoğunluğu ve eşey oluşumları üzerine etkilerinin
belirlenmesi ve bu konuda bir eğitim programının uygulanması TÜBİTAK YDABAG 103Y058 nolu proje raporu 138s.
Yalçın-Özdilek Ş., Aureggi, M. 2006. Strandings of Juvenile Green Turtles at Samandag, Turkey, Chelonian Conservation and Biology,
5(1):152-154.
Yalçın-Özdilek Ş., Evşen, A., Kaplan, E., Çırpan, H. 2008. Is Çardak lagoon (Çanakkale, Turkey) possible foraging habitat of loggerhead turtles
Third Mediterranean conference on Marine Turtles Yasmine Hammamet, Tunisia 20-23 October 2008.
- 45 -