hakemler ve içindekiler estüt

ŞEDDÂDÎ EMÎRİ AŞOT BİN ŞAVÛR’A AİT NADİR BİR
SİKKE1‫٭‬
Alexander Akopyan
Arş. Gör. Nevzat KELEŞ
MSGSU Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü
[email protected]
H. IV-VI. yüzyıllarda Ermenistan ve Arrân’da hüküm süren
Kürt Hanedanı Şeddâdîlerin paralarını araştırmaya hasredilmiş bir
monografi, bir süre önce A. Koyfman, V. Lebedev ve D. Markov 2
tarafından yayınlandı. Uzun süredir beklenen bu çalışma pek çok
boşluğu doldurduğu gibi, Şeddâdî sikkeleri bağlamında açık bir
metroloji ve tipoloji sunmanın yanı sıra, kalıp bağlantıları üzerine bazı
1
Bu makalenin hazırlanması fikrinin yanı sıra örneğin doğru tanımlanmasını
sağlayan çok faydalı tartışmaları için Dr. Lutz İlisch (Tübingen)’e teşekkür
etmek istiyorum.
‫٭‬Alexander Akopyan tarafından kaleme alınan bu makale, Journal of the
Oriental Numismatic Society, 195, Spring 2008, s. 5-6’de yayınlanmıştır.
Tercüme izni verdikleri için yazara teşekkür ederim, Nevzat Keleş.
2
Lebedv V., Markov D., Koyfman A., Monetnoe delo i monetnoe
obraschenie Gandzhiyskogo Emirate Shaddadidov (ser. X-XI vv),
Moskow, 2006. Ani’li Minuçehr b. Şavûr I eş-Şeddâd (462-512 h.)’ın sikkesi
için bak: Kauymjian D., The Unique Coin of the Shirvanshah Minuchihr II
Dated A.H. 555/1160 A.D., Studies in Honor of George C. Miles. Beirut,
1974, P. 339-46.
gözlemler de vermektedir. Bu hanedanın çeşitli nesep konularına
ilişkin pek çok hususu, araştırmacıların biraz daha ilgisini gerektirir.
Böylesi bir konu, bu kısa makalede hem tarihî kanıtlar ve hem de
nümizmatik veriler kullanılarak yeniden ele alındı.
1985’te G. Hennequin bir sikke yayınladı3, ne var ki bu yanlış
okundu ve yanlış bir şekilde (Ašwaţ b. Sā’ūn ya da Šā’ūn ?)’a
atfedildi. Bu billon alaşımlı sikke, AE (AR?)4 (5.66 g; 20.5 cm; kalıp
ekseni 8:30; Res.1) olarak kataloga kaydedilmiştir. Üzerindeki yazı
şöyledir:
Ön Yüz:
Orta Yazı:
‫ال اله اال ّﷲ‬
‫السلطان المعظم‬
‫شاھانشاه‬
‫البارسالن‬
….
Kenar Yazısı:
ّ ‫… بامر‬
…‫ﷲ‬
Arka Yüz:
…
‫االمير االجل‬
‫العادل شرف الدو‬
‫لة ابو علي اشوط‬
‫شاوور بن‬
Ön yüz: la ilahe ill’âllâh, Sultanu’l-Muazzam, Şahinşah, Alp Arslan.
Arka yüz: el-Emîru’l-Ecel/ el-Adil, Şerefu’d-Dev/le Ebû Ali Aşot/ bin
Şavûr.
Res. 1. Aşot b. I. Şavûr’un Sikkesi
Arka yüzün kenar yazısı muhtemelen ‫( القائم بامر ﷲ‬el-Kâ’im biEmrillâh) lafzını, basım yeri ve tarihini kapsıyordu. Bazı gözlemler,
3
Hennequin G, Catalogue des Monnaies Musulmanes de la Bibliotheque
Nationale: Asie pre-mongole, les Salguqs et leurs succeseurs, Paris, 1985.
4
Hennequin, op, cit. P. 47; type LVII, coin no. 64, Fig, I.
sikkenin Ashot b. Şavûr ile bağlantılı alabileceğini göstermiştir.
Kendisi, h. 413/m. 1022-3’ten itibaren Divin’i; h. 441/m. 1049-50’den
itibaren de Gence’yi yöneten ve h. 459/m. 1066-7 vefat eden Ebu’lEsvâr I. Şavûr b. I. Fadl’ın oğludur. Aşot’un annesi, Taşir-Dzoraget
(Lori) Krallığı’nın5 komşusu Ermeni kralı I. Gürgen (h. 355-381/m.
966-991)6’in kızı ve Ani’li III. Aşot’un torunuydu.
Ermenice “Aşot” (Arapça ‫ )اشوط‬ismi, uzun süre için,
Bagratilerin atalarına ait isimlerinden biriydi. Esas Bagratilerin Ani
kolunda, Aşot olarak isimlendirilen üç kral vardı. Kürtler, Ermeniler
ve Gürcüler arasında, anenin büyük babasının ismini bir erkek çocuğa
verme geleneği popülerdi. Görünen o ki, bu gerçek, I. Şavûr’un
oğlunun bir Hıristiyan ismi olan Aşot’u niçin aldığını açıklar. K.
Yuzbashyan’a göre Ebu’l-Esvâr I. Şavûr’un, gayrı resmî olarak bir
Hıristiyan ismi olan David adı ile Divinli David manasına gelen
“Dunaci” lakabı vardı7.
I. Şavûr’un, Kral Davit Anholin (Topraksız)’in kız kardeşi
olan I. Gürgen’in kızı ile evliliği Şeddâdîler için çok önemliydi.
Çünkü Taşir Dzoraget Krallığı, Şeddâdî Emirliği’ne sınırı olan güçlü
Hıristiyan devletlerden biriydi8.
H. 457/m. 1065’te Şeddâdî Emirliği, Selçuklulara boyun eğdi.
H. 459/m. 1067’de Alp Arslan, Şaki ve Tiflis’i Gence hâkimi olan II.
Fadl b. I. Şavûr’a verdi. Fakat Selçukluların buradan ayrılmasından
sonra, Fadl II, Kakhet kralı tarafından esir edildi ve Tiflis’e
gönderildi, bir süre sonra II. Fadl’ın kardeşi Aşot b. I. Şavûr,
Gence’de taç giydi. Bununla birlikte bir sonraki yıl Selçuklu
kumandanı Sav Tegin, II. Fadl’ı hapishaneden kurtardı ve sonra
hızlıca Gence’ye döndü. Öyle görünüyor ki, kendi mülküne tekrar
sahip olduktan sonra II. Fadl, bu makalenin konusu olan sikkeyi
basmıştır‫٭‬, eğer öyleyse bu numunenin muhtemel basımı Şevval
460/Ağustos 1068 ve Cemaziyelahir 461/Nisan 1069 yılları arası ile
5
Taşir-Dzoraget Krallığına dair bkz: Mat’evosyan R, Tashir-Dzoraget (XdXIId. Skizb), Yerevan, 1982.
6
Bagrati ailesinin Taşir-Dzoraget kolunun kurucusu. Minorsky ve diğer bazı
yazarlar tarafından yanlışlıkla Kuirike (I) diye anılmıştır. (Bkz: Mat’evosyan,
op. cit. p. 111.)
7
Povestvovanie vardapeta Aristakesa Lastivertci, With an İntroduction
and Comments by K. Yuzbashyan, Moscow, 1968, p, 159.
8
Minorsky V. Studies in Caucasian History: I. New Light on the
Shaddadids of Ganja. II. The Shaddadids of Ani. III. Prehistory of
Saladin, London, 1953, p. 65.
sınırlandırılabiilir9. Böylece, bu
b dönem, hem
m Alp Arslan (h
h. 455-465)
’ın ve hem dee Halife el-Kâim
m (422-467)’in saltanat zaman
nlarını içine
alır. Ayrıca belirtmek gerekiir ki, hem I. Şavûr’un hem II. Fadl’ın10
a
lakap/künyye ‫( االمير االجل العادل‬el-Emîru
u’l-Ecel elsikkelerinde aynı
Adil) unvanı bulunurken, ‫الدولة‬
‫ة‬
‫( شرف‬Şereefu’d-Devle) laakabı başka
herhangi bir Şeddâdî sikkesinde bulunm
maz. Aynı zam
manda, hiç
kuşkusuz Aşot b. Şavûr’a aiit olan ‫ ابو علي‬Ebû
E Ali künyessi, şimdi bir
tek bu numunneden bilinmekktedir. Selçukklu hâkimiyetin
nde basılan
diğer Şeddâdî sikkelerinin akksine, bu sikkennin herhangi birr süs motifi
taşımaması kaayda değerdir11.
Aşot adının ‫ اشوت‬yerine ‫ اشوط‬olaarak doğru yazzımını teyit
etmek (kataloggda olduğu gibii) Tarihu’l-Bâbb ve’ş-Şirvân’da12 ve hem
de Simbat’ın oğlu (‫)سنباط بن اشوط‬
‫ط‬
Ermeni kralı
k
I. Aşot Bagratlı
B
(m.
855-891)’nın mühründe
m
bulunnabilir (Res. 2))13.
R 2. I. Aşot’unn Mührü
Res.
‫٭‬Söz konusu siikke, Fadl’ın esirr edildiği Ağustoos 1068-Nisan 1069 tarihleri
arasında Gencee’de Şeddâdî tahttına oturan kardeeşi Aşot b. Şavû
ûr tarafından
bastırılmıştır. Bkz:
B Res. 1. Aşot b. I. Şavûr’un Sikkkesi. N.K.
9
Ibid. p. 24.
10
Lebedev, op. cit. p. 60.
11
Ibid, p. 132.
12
Minorsky, opp. cit. p. 24.
13
Krachkovskayya V. Pechat’ bagratida
b
Ashotta s arabskoy nadpis’yu
n
II
Kratkie Soobsccheniya Instituta Materal’noy Kul’tury.
K
Vol. XII
X (1946). P.
112.
ISSN: 1302-6879
YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ
JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
HAKEMLİ DERGİDİR
YIL/YEAR : 2013 SAYI/NUMBER : 24 BAHAR / SPRING
YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ
Sahibi
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına
Doç. Dr. Zeki TAŞTAN
Editör
Doç. Dr. Zeki TAŞTAN
Yrd. Doç. Dr. M. Akif ARVAS
Yayın Kurulu
Enstitü Yönetim Kurulu
Prof. Dr. Abdülhamit TÜFEKÇİOĞLU
Doç. Dr. Zeki TAŞTAN
Doç. Dr. Erdal BAYKAN
Yrd. Doç. Dr. Gülsen BAŞ
Yrd. Doç. Dr. Abdulmenaf TURAN
Yrd. Doç. Dr. M.Akif ARVAS
Danışma Kurulu
Prof. Dr. Abdulbaki GÜNEŞ
Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU
Prof. Dr. Alâattin KARACA
Prof. Dr. Arif ÜNAL
Prof. Dr. Bülent KARAKAŞ
Prof. Dr. Hasan BOYNUKARA
Prof. Dr. Mustafa OFLAZ
Prof. Dr. M. Ruhi KÖSE
Prof. Dr. Recai KARAHAN
Doç. Dr. Bedri SARICA
Doç. Dr. M. Salih ARI
Doç. Dr. Ramazan ALTINAY
Doç. Dr. Şakir GÖZÜTOK
Doç. Dr. Vefa TAŞDELEN
Doç. Dr. Yaşar ŞENLER
Yrd. Doç. Dr. Abdulkerim UZAĞAN
Yrd. Doç. Dr. Ahmet YAYLA
Yrd. Doç. Dr. Ercan TOMAKİN
Yrd. Doç. Dr. Handan TUNÇ
Yrd. Doç. Dr. M. Salih MERCAN
Yrd. Doç. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ
Yrd. Doç. Dr. Serap YÜKRÜK
Yrd. Doç. Dr. Yılmaz ÖNAY
Yrd. Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU
Sekreterya
Ercan ÇALIŞ
Ahmet KÖKLÜ
Dizgi / Baskı
Baranoğlu Ofset Matbaacılık 0432 215 94 06 VAN
Yazışma Adresi
Yrd. Doç. Dr. M. Akif ARVAS
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/VAN
Tel: 0432 225 11 17- 0432 225 10 24 /2002- Fax:0432 225 10 52
İleti Adresi: [email protected]
Baskı Yılı: 2013
İÇİNDEKİLER
Arkeoloji/ Archeology
Hatice DEĞİRMENCİOĞLU
-Anadolu Sütunlu Salonları-Adapazarı Üzerine Bir
Değerlendirme
6
Dil ve Edebiyat/LanguageAnd Literature
Doç. Dr. Zeki TAŞTAN
-Tarihi Romanda Tarihi Şahsiyetleri Kurgulamak
19
GÜLŞEN TORUSDAĞ
- Metindilbilime Genel Bir Bakış ve Metindilbilimsel Bir
Çözümleme Örneği Olarak Ömer Seyfettin'in “ İlk
Cinayet'i ”
54
Arş. Gör. Nevzat KELEŞ
-Şeddâdî EmîriAşot Bin Şavûr'aAit Nadir Bir Sikke
87
Eğitim Bilimleri/ Education Sciences
Yrd. Doç. Dr. Fuat TANHAN
-Repertory Grid Tekniğine Dayalı Olarak Okul
Yöneticilerinin Rehber Öğretmenlere Dönük Bilişsel
Kurguları
133
Felsefe/ philosophy
Doç. Dr. Vefa TAŞDELEN
-Metafizik ve Edebiyat: Metafizik Sorundan Metafizik
Gerçeğe
165
Doç. Dr. Hasan ÇİÇEK
-Hegel'in Siyaset Felsefesinde Din-Devlet İlişkisi
165
İktisadi ve İdari Bilimler/ Economic And
Administrative Sciences
Dr. Başak DALGIÇ
-Teknoloji, Büyüme Etkisi ve Teknoloji Yayılımı Üzerine
Notlar
185
Dr. Özge ÇOPUROĞLU KUZU
-Anayasa Değişikliği Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi
Bünyesinde Görülen Cumhuriyetçi Düşünce ve
Demokrasi Arasındaki Gerilimin Kökenleri Üzerine
204
Turizm ve Rehberlik/ TourismAnd Guidance
Öğr.Gör. HacerARSLAN
Yrd. Doç. Dr. Faruk KALAY
Öğr.Gör. Serpil SEVİMLİ DENİZ
-Van Yöresel Yemeklerinin Turist Memnuniyeti Açısından
Önemi
222
HAKEMLER
Prof. Dr. Yakup ÇELİK
Yıldız Teknik Üniversitesi
Doç. Dr. Emin ÇELEBİ
Muş Alparslan Üniversitesi
Doç. Dr. Hasan ÇİÇEK
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Doç. Dr. Mehmet ÖNAL
İnönü Üniversitesi
Doç. Dr. Zeki TAŞTAN
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Ahmet YAYLA
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Eylem KILIÇ
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin BAL
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. İlker AYDIN
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. M. Akif ARVAS
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. M. Recep TAŞ
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. M. Şükrü MOLLAVELİOĞLU
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Sevcan YILDIZ
Akdeniz Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL
Yüzüncü Yıl Üniversitesi