İç Hava Kalitesinin İyileştirilmesi ve Ofis Verimliliğinin

İç Hava Kalitesinin İyileştirilmesi ve Ofis Verimliliğinin

‹ç Hava Kalitesinin ‹yilefltirilmesi ve
Ofis Verimlili¤inin Art›r›lmas›
Prof. Dr. P. Ole Fanger; PE CIPE
ASPE
Çeviren; Bekir Ünlüo¤lu, Mak.Müh.
TTMD Üyesi
ÖZET
‹ç ortam kirlenmesinin ve havaland›rmas›n›n kontrolü, hava kalitesini artt›r›c›
etkenlerdir. Kirletici kaynaklar›n ortadan
kald›r›l›p havaland›rma h›z›n› artt›rarak
alg›lanan hava kalitesini yükseltmek, baz›
hasta bina sendromu (SBS) belirtilerinin
miktar›n› azaltmak ve çal›flanlar›n
verimini artt›rmak konusunda güncel
olarak birbirinden ba¤›ms›z üç deney
yap›lm›flt›r. Bu deneylerde, iç hava
ortam›ndan rahats›z olan çal›flan say›s›
oran›n›n sözü edilen yöntemlerden
harhangi birini kullanarak azalt›lmas›
sonucunda simule edilmifl büro iflleri
(konsantrasyon gerektiren ofis iflleri:
daktilo ifllemi, okuma v.s.) performans›n›n
artt›¤› görülmüfltür. Bu deneyde, %25%70 aral›¤›ndaki hava kalitesinden
memnuniyetsizlik oran›n›n her %10’luk
de¤ifliminde %1.1 performans de¤iflimi
veya 2-13 dp (desipol) performans de¤iflim
aral›¤›nda her 1 decipolde %0.5’lik
performans de¤iflimi oldu¤u say›sal iliflki
olarak görülmektedir.
Bafl a¤r›s›, düflünmede zorluk çekme gibi
genel hasta bina sendromu belirtileri
miktar› önemli derecede azalt›ld›¤›
zaman performansta önemli ölçüde
geliflmeler olmufltur. Bu da performans
mekanizmas›n›n sebep sonuç iliflkisini
göstermektedir. Simule edilmifl büro
ortam›n›n 0,3-2 olf/m2floor aral›¤›ndaki
kirlilik yükünün %50’lik ad›mlarla
azalt›lmas›n›n performansta %1.6’l›k bir
art›fla ve 0.8-5.3 L/s.olf aral›¤›ndaki d›fl
hava h›z›n›n %50’lik ad›mlarla artt›r›lmas›n›n performansta %1.8’lik art›fla
karfl›l›k geldi¤i görülmüfltür. Sonuç olarak,
kifliye özel hava beslemesi yat›r›m ve
iflletme maliyetlerinin artmas›n› ve HVAC
teknolojisinde yeni geliflmeleri(besleme
havas› kalitesinin artt›rma yollar›n›n
gelifltirilmesi, egzost havas›ndan ›s› geri
kazan›m iflleminin daha etkin k›l›nmas›
ve az kirleticili mobilya ve bina malzemelerinin seçilmesi) beraberinde getirmektedir.
Increased Office Productivity
Through Improved Indoor Air
Quality
ABSTRACT
Control of indoor pollution sources and
ventilation are both means of improving
indoor air quality. Three independent
experiments have recently documented
that removing a pollution source or
increasing the ventilation rate will improve
perceived air quality, reduce the intensity
of several Sick Building Syndrome (SBS)
symptoms and improve the productivity
of office workers. In these experiments,
the performance of simulated office work
(text typing, addition and proof-reading,
all typical office tasks requiring
concentration) improved monotonically
as the proportion of persons dissatisfied
with the air quality was reduced by either
measure.
The quantitative relationship was 1.1%
change in performance per 10%
dissatisfied, in the range 25-70%
dissatisfied, or 0.5% change in
performance per 1 decipol (dp), in the
range 2-13 dp. Significant improvements
in performance occurred only when the
intensity of general SBS symptoms such
as headache and difficulty in thinking
clearly were significantly reduced, which
implies that this was the mechanism of
causation. The performance of simulated
office work increased monotonically with
decreasing pollution load by a 1.6%
increase in performance for each twofold decrease of pollution load in the range
0.3-2 olf/m2floor, and with increasing
outdoor air supply rate by a 1.8% increase
in performance for each two-fold increase
in the outdoor air supply rate in the range
0.8-5.3 L/s per olf. As these results clearly
justify increased initial and operating
costs, future developments in HVAC
technology may include "personalized
air", new ways of improving the quality
of supply air (e.g., by filtration), more
extensive use of heat recovery from exhaust
air and systematic selection of lowpolluting building and furnishing
materials.
1. Girifl
‹yi bilindi¤i üzere ›s›l konfor bölgesindeki
›s›l flartlar, performans› %5 ile %15 aras›
oranlarda etkilemektedir. Fakat özellikle ofis
gibi ortamlarda havan›n kalitesinin insanlar›
do¤rudan etkiledi¤i az bilinmektedir.
Laboratuarlarda yap›lan çal›flmalarda,
toluenin (evlerde bol bulunan, havay› kirleten
bir madde, bkz fiekil 1) 100 ppm (380 mg/m3)
lik bir oranda ve 22 çeflit di¤er s›k rastlan›lan
kirleticilerinin 25 mg/m3 lük orana kadar
kar›flmalar›n›n teflhis amac›yla yap›lan
fizyolojik testlerin performanslar›n› düflürdü¤ü görülmüfltür. Fakat bu testler seçilen
belirli kirletici maddelerle yap›lm›fl ve
genelde ofislerde rastlan›lan miktarlardan
önemli ölçüde daha yüksek oranlar
kullan›lm›flt›r.
Benzer çal›flmalar s›n›flarda yap›lm›fl, binan›n
kendisinden ve eflyalardan kaynaklanan kirletici maddelerin az hava sirkülasyonuyla
yeterince yüksek orana geldikleri ve müsaade
edilen CO2 oran›n›n da 4000 ppm oldu¤u
varsay›larak, artan CO2 oran› ile 15 yafl üzeri
ö¤rencilerle yap›lan fizyolojik testlerin performans›n›n düflüflü iliflkilendirilmifltir. Bu
s›n›flardaki hava sirkülasyonu ve di¤er
faktörler, hava s›cakl›¤› veya testlerin yap›ld›¤› de¤iflik okullardaki sosyo-ekonomik
farklar gibi etkenlerin birbirine kar›flabilece¤i
göz önünde bulundurulmam›flt›r. Ayr›ca flu
da belirtilmelidir ki Balum, Molhave ve
Myhrvold taraf›ndan yap›lan deneylerdeki
ba¤›ml› de¤iflkenler k›sa süreli teflhis amaçl›
fizyolojik testlerdi ve tipik ofis mesailerindeki
performans› kestiremezdi.
New York Devlet Komisyonu için 1910’larda
Havaland›rma (6) üzerinde deneyler
yap›lm›flt›r. Bu deneylerde, yukar›da
de¤indi¤imiz, Myhrvold et al. (5) taraf›ndan
yap›lan bölgeleraras› araflt›rma sonucuunda
bulunan ve iyi havaland›r›lm›fl s›n›f düzeylerinin en düflük düzeyi olan 3000-4000
ppm’lik CO2 konsantrasyonlar›n› sa¤layan
düflük havaland›rma oranlar›n›n, simüle
edilen büro ifllerinin performans›n› önemli
derecede azaltt›¤› sonucuna var›lamam›flt›r.
New York deneylerinde düflük havaland›rma
düzeylerinin hiçbir etkisinin olmamas›,
HVAC sisteminin kendisinde kirlenme olmas›ndan da kaynaklanabilir, çünkü kontrol
bölgesindeki, CO2 konsantrasyonu ve bioak›flkanlar art›r›lm›fl havaland›rma oranlar›yla
azalt›lm›fl olsalar bile genel hava kalitesinde
az bir geliflme sa¤lanm›flt›r.
ABD’deki 40 ofis binas›nda yap›lan güncel
bir araflt›rmada (7), üretkenlik kayb›n›n bir
ölçe¤i kabul edebilece¤imiz k›sa dönemli
hastal›k izinlerinin, d›flar›dan al›nan hava
oran› kifli bafl›na 12 L/s olan bir havaland›rma
ile havaland›r›lan bürolar›n, havaland›rma
oran› kifli bafl›na 24 L/s olan bürolardan %35
toluene (OI = 0.002)
benzaldehyde (OI = 0.03)
decanal (OI = 1)
nonanal (OI = 1.6)
octanal (OI = 0.63)
heptanal (OI = 0.15)
hexanal (OI = 0.11)
isopentanal (OI = 0.13)
ecetic acid (OI = 0.17)
acetone (OI = 0.04)
phenol (OI = 0.008)
limonene (OI = 0.001)
styrene (OI = 0.004)
xylene (OI = 0.2)
trimethybezenel (OI = 0.002)
ethybenzener (OI = 0.82)
benzene (OI < 0.001)
decane (OI < 0.001)
85%
25%
Measured
4%
Min.
9%
1%
2%
10%
1%
Max.
Proportion of office
buildings where the
compound was
measured
10%
31%
32%
23%
45%
36%
20%
24%
27%
0.1
1
10
Concentration (µg/m3)
100
31%
1000
fiekil 1. Ofislerde ölçülen kirlilik kaynaklar›
daha fazla oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Yap›lan
analizde uzun süreli çal›flma engelleri kapsanmad›¤›ndan dolay›, havaland›rma oran› kifli
bafl›na 12 L/s olan bürolarda gözlenen k›sa
dönemli izin art›fl›n›n, solunum enfeksiyonlar›n›n kötüleflmesinden ve/veya hava
kalitesinin düflüklü¤ünden kaynaklanan ve
çal›flan›n hastal›k iznini kullan›p evde kalmas›n› sa¤layan binaya iliflkin hastal›klardan
(örne¤in bafl a¤r›s› gibi) kaynakland›¤›
düflünülebilir.
Bu araflt›rmadaki d›flar›dan al›nan hava
oranlar›n›n bir hayli yüksek oldu¤u ve k›sa
dönemli hastal›k izinlerinin yüksek oldu¤u
bürolarda bile havaland›rma standartlar›n›
(8) sa¤lad›¤› unutulmamal›d›r.
Kendini iyi hissetmeyen insanlar›n çok da
verimli çal›flmayaca¤›n› unuutmamak
gerekir. Havan›n kalitesinin düflük
olmas›ndan kaynaklanan s›k›nt› belirtilerini
performans üzerinde etkisi bulundu¤u
iddias›na bir destek de , Nunes et al. (9) taraf›ndan bir ofis binas›nda yap›lan bir olay
araflt›rmas›ndan gelmektedir. Bu araflt›rmada,
gün içerisinde herhangi bir SBS belirtisi gösteren ofis çal›flanlar›n›n, bilgisayar taraf›ndan
bütün gün boyunca belli aral›klarda verilen
psikolojik teflhis testlerinde o gün biraz daha
kötü bir performans sergiledikleri görülmüfltür.
Bu s›k›nt›n›n nedenlerinden bir di¤eri ise,
yukar›da de¤indi¤imiz ve Myhrvold et al.
(5) taraf›ndan yap›lan ve s›n›flardaki yük-
sek CO2 oranlar›yla ilgili olan araflt›rmadaki
SBS belirtilerinin artan yo¤unlu¤udur. Hava
kalitesinin düflüklü¤ünün performans üzerindeki etkisiyle ilgili di¤er olas› üretkenkanizmalar›n aras›nda, koku nedeniyle
dikkatin da¤›lmas›, duyusal sinirlilik, alerjik
reaksiyonlar veya do¤rudan toksikolojik
(zehir) etkiler de bulunur.
2. Hava Kalitesinin Performans
Üzerindeki Etkilerinin Yeni Sonuçlar›
Son zamanlarda birbirinden ba¤›ms›z olarak
yap›lan deneylerde çal›flanlar›n sa¤l›k, konfor
likleri ölçülmüfl ve hava kalitesinin normal
ofislerde de¤iflim gösterdi¤i görülmüfltür.
Hava kalitesi yap›lacak iki müdahaleyle
de¤ifltirilebilir: 1) kirlilik yükünü azaltarak,
örne¤in: di¤er etkenlere dokunmadan kirlilik
kaynaklar›ndan birini fiziksel olarak ortadan
kald›r›p havaland›rma oran›n› kifli bafl›na 10
L/s seviyesinde tutmak. Bu yöntem iki farkl›
ülkede (Danimarka ve ‹sveç) ofislerde uygulanan yöntemdir. Veya 2) havaland›rma
oran›n› kifli bafl›na 3 den 10 ya da 30 L/s
düzeyine ç›karmak. Böylece bu ofislerden
birinde hava de¤iflim oran› 0.3, 2 ya da 6
olacak bu arada kirlilik kaynaklar› oldu¤u
gibi kalacakt›r. Her iki çal›flmada da ana kirlilik kayna¤› bir perdenin arkas›nda bulunan
ve alan› bir ofisteki çal›flma alan› kadar olan
20 y›ll›k bir hal›yd›. Fakat tabi ki bina, zemin,
eflya malzemeleri ve çeflitli maddeler taraf›ndan saç›lan biyo-ak›flkanlar gibi ögeler de
her zamanki gibi bulunmaktayd›. Hal› geç-
miflte SBS problemlerinin yafland›¤› bir
binadan al›nm›fl olmas›na ra¤men, fiekil 1
göstermektedir ki sonuçtaki hava kirlili¤i
yo¤unluk oran› dünya çap›ndaki di¤er ofislerde karfl›lafl›lan tipik de¤erlerle ayn›d›r.
fiekil 1 – 209 ofis binas›nda yap›lan 22
çal›flmada genel kirlilik kaynaklar›yla ölçülen
kimyasallar›n yo¤unluklar›na göre (minmax) karfl›laflt›r›lmas›. Koku indeksi olan
OI deney s›ras›nda saptanan kokular›n bafllang›ç yo¤unlu¤udur ve her bir kimyasal
için parantez içinde verilmifltir.
S›cakl›k, ba¤›l nem, hava ak›fl h›z› ve gürültü
seviyesi müdahalelerden ba¤›ms›z olarak
sabit tutulmufltur. 90 denek, her çal›flmada
30 olmak üzere, deneyler s›ras›nda farkl›
hava kalitelerine maruz b›rak›lm›flt›r.
Denekler kayna¤›n ayn› olup olmad›¤›n›
görememifl, havaland›rma oran› de¤iflti¤inde
hava ak›fl h›z›ndaki de¤iflimi ve gürültü düzeyindeki de¤iflimi alg›layamam›fl ve giysilerini
ayarlayarak ›s›l dengelerini sa¤lam›fllard›r.
Her üç çal›flmada da denekler 4.5 saat boyunca normal ofis ifllerini yürütmüfller,
alg›lad›klar› hava kalitesini ve SBS belirtilerini buradaki düzen içinde tekrarlanan
ö l ç ü m l e r l e d e ¤ e r l e n d i r m i fl l e r d i r.
Örneklenen ofis çal›flmalar› konsantrasyon
gerektiren tipik çal›flmalar olan yaz› yazma,
okuma, hesap yapma ve yarat›c› düflünmeden
olufluyordu. Bu çal›flmalardaki performans
üretkenli¤in belirlenmesi için kullan›lm›flt›r.
Ofise girdiklerinde hissettiklerine ba¤l› olarak
hava kalitesinin kabul edilebilirli¤ini
50
40
30
20
10
0
source source
present absert
Wangold etal (1000)
100-savere
symplom
J
3 L/sp 10L/sp 30L/sp
Legamental (2000)
Wangold etal (1000)
P<0.0001
diffulcty
thinking clearty
60
SBS symptom
intensity
source source
present absert
40 Headaches
diffulcty
thinking clearty
20
0=no
symptom source source
present absert
Wangold etal (1000)
Retative
performance
%
98
I
source source 3 L/sp 10L/sp 30L/sp
present absert
Legamental (2000)
Wangold etal (1000)
P<0.0001
96
94
92
90
source source
present absert
Wangold etal (1000)
1
source source 3 L/sp 10L/sp 30L/sp
present absert
Legamental (2000)
Wangold etal (1000)
fiekil 2.
de¤erlendirmeleri deneklerin kendilerinden
istenmifltir. Spesifik ve genel SBS belirtilerinin ayr›nt›l› bir listesi deneklerin kendileri
taraf›ndan her bir çal›flmadaki aral›klar
içersinde görsel-analog skalalar (VA-skalas›)
üzerine iflaretlenerek oluflturulmufltur.
Bu çal›flmalar›n sonucu göstermifltir ki bir
kirlilik kayna¤›n›n ortadan kald›r›lmas› veya
havaland›rma oran›n art›r›lmas› alg›lanan
hava kalitesini önemli oranda art›rmakta, bafl
a¤r›s› ve rahat düflünebilmedeki zorluk gibi
SBS belirtilerinin yo¤unlu¤unu önemli ölçüde
azaltmakta ve örneklenen ofis çal›flmalar›ndaki performans› önemli ölçüde iyilefltirmektedir
(fiekil 2).fiekil 2’ deki veriler baz al›narak
fiekil 3, 4 ve 5 teki iliflkilendirmeler
ç›kar›lm›flt›r. Tüm bu veriler göstermektedir
ki kirlilik yükünü azaltmak ya da
havaland›rma oran›n› art›rmak yoluyla hava
kalitesini iyilefltirmek ofis ifllerindeki performans› art›rmaktad›r. fiekil 3 deki hava kalitesi,
hava kalitesi konusundaki tatminsizli¤in %
fiekil 4 deki kirlilik yükü olf birimi olarak
verilmifltir. Olf birimindeki duyumsal hava
kirlilik yükü dayan›m› konfor modeli
kullan›larak desipol cinsinden hava kalitesi
seviyesi ve ölçülen havaland›rma oran›ndan
hesaplanm›flt›r.
fiekil 5 deki havaland›rma oran› birimi pol
(dp nin 10 kat›) olan karfl›l›kl› alg›lanan hava
kalitesinden hesaplanm›flt›r. Hava kalitesi,
duyumsal kirlilik yükü, havaland›rma oran›
ve ofis ifllerindeki performans aras›ndaki
nicel iliflki s›ras›yla: (1) %25-70 tatminsizlik
oran› içersinde, hava kalitesindeki
tatminsizlik oran›ndaki her bir %10 luk düflüfl
için %1.1 art›fl ya da 2-13 dp aral›¤›nda, her
1 dp’ lük düflüfl için perfor-mansta %0.50 lik
art›fl (fiekil 3).(2) Kifli bafl›na havaland›rma
oran›n 10 L/s oldu¤u bir ortamda, 0.3-2.0
[olf/m2zemin] lik bir aral›kta, kirlilik oran›n
her 2 katl›k düflüflü için performansta % 1.6
l›k art›fl (fiekil 4). (3) Olf bafl›na 0.8-5.3 L/s
lik bir aral›kta havaland›rma oran›ndaki her
2 katl›k art›fl için performanstaki %1.8 lik
art›fl (fiekil 5). D›flar›dan sa¤lanan hava
kalitesinin yüksek ve kifli bafl›na 3-30 L/s lik
bir oranda oldu¤unda bu havaland›rma flartlar›
düzeyine ulafl›ld›¤›n›n belirtilmesi yararl›
olacakt›r.
Aradaki fark insanlar›n yan›s›na di¤er kirlilik
kaynaklar›n›n da varl›¤›ndan kaynaklanmaktad›r. Tüm bunlar olurken, olf bafl›na 5.3 L/s
lik oran, ekstra kirlilik kaynaklar› mevcutken
içeriye kifli bafl›na 30 L/s lik oranda
havaland›rma sa¤lanarak de¤il, ekstra kirlilik
kayna¤› ortadan kald›r›l›p içeriye kifli bafl›na
10 L/s lik havaland›rma sa¤lanarak
ulafl›lm›flt›r.
3. Bina ve HVAC sistem tasar›m› etkileri
Worgacki Lagererantz taraf›ndan yap›lan
yeni deneylerin sonuçlar› gösteriyor ki; hava
kalitesini, kirlilik yükünü azaltarak veya d›fl
hava oran›n› ayarlayarak art›rmak sa¤l›k,
konfor ve üretkenlik üzerinde pozitif etki
yapmaktad›r. Bu etki insan performans›
üzerinde ›s›l flartlar›n gözlemlenen etkileri
ile büyüklük olarak benzerlik göstermektedir.
Bu etki, flimdi kullan›lan havaland›rma
standartlar› ile belirlenen minimum havadan
Relative performance
Dissatisfed with
airqatlity
60
%
100
p
98
o
o
96
o
94
(R2=0.784; P=0.008)
92
90
0
Relative performance
P<0.0001
I
10
%
100
I
o
I
I
T
I
20 30 40
50 60
Dissatisfied with air quality
70
o
98
o
o
96
(R2=0.763; P=0.010)
o
94
o
92
90
0
I
2
I
I
I
I
T
I
4
6
8 10 12 14 dp
Dissatisfied with air quality
fiekil 3.
Relative performance
olarak ya da hava kalitesinin duyular yoluyla
alg›lanarak de¤erlendirilmesinden elde edilen
ve nicel bir büyüklük olan desipol (dp) olarak
verilmifltir.
%
70
%
100
98
96
(R2=0.847; P=0.03)
94
o
o
92
90
T
0 0.3
I
T
ı
T
ı
0.6 0.9 1.2 1.5 1.8 2.1
Ventilation rate (L/s per olf)
fiekil 4.
daha fazla bir hava ile iç ortam tasarlamak
için fliddetli bir ekonomik dürtü sa¤lar.
Örne¤in, Avrupa havaland›rma standard›,
CEN CR 1752 binalardaki hava kalitesini
gösteren üç kategori önerir. Bunlar A,B ve
C olmak üzere s›ras›yla %15, %20 ve %30
oran›nda hava kalitesinden memnuyetsizlikleri gösterir. fiimdiki veriler hava
kalitesinin C’den A’ya geçmesinin ofis
verimlili¤ini %1,5 art›rd›¤›n› göstermektedir.
Yüksek kalitedeki hava sadece ofis
verimlili¤ini de¤il, ayn› zamanda sa¤l›k ve
konforu da etkilemektedir. Bina d›fl cephesini
ve HVAC sistemini ak›ll›ca tasarlayarak ve
bina ve döfleme malzemelerini dikkatlice
seçerek fazla enerji kullanmadan ve yat›r›m
yapmadan iyi bir hava kalitesi elde edilebilir.
Hava kalitesini art›rman›n en iyi yolu iç
kirlilik kaynaklar›n› azaltmak olacakt›r.
Az-kirleten bina ve döfleme malzemeleri
seçerek kirlilik yükü azalt›l›r. Bu metot CEN
CR 1752 taraf›ndan, özellikle bina tasar›m
aflamas›nda uyguland›¤›nda ilave bir maliyet
getirmedi¤inden tavsiye edilmektedir. Bu
Relative performance
%
100
98
o
96
94
o
o
(R2=0.777; P=0.009)
o
92
90
I
0
1
2
3
4
5
6
Ventilation rate (L/s per olf)
7
fiekil 5.
ka¤›ttaki veriler gösteriyor ki; kirleticilik
oran› yüksek (0,2 olf/m2 zemin) binada
ölçülen kirlilik seviyesini, kirleticilik oran›
az olan (0,1 olf/m2 zemin) seviyeye düflürmek, CEN CR 1752 taraf›ndan tavsiye
edilmektedir ve ofis verimlili¤ini %1,5
art›rmaktad›r.
Havaland›rmay› art›rmak ilave bir maliyet
ortaya ç›kar›r. Ancak, binan›n ömrü
düflünüldü¤ünde, verimlili¤in artmas›n›n
ekonomik yararlar› yan›nda fazladan
harcanan paralar çok küçük kalmaktad›r.
Elimizdeki veriler göstermektedir ki; birçok
binada karfl›lafl›lan iç hava kalitesini vasat
seviyelerden yüksek seviyelere çekmek,
verimlili¤i %5 den daha fazla art›rmaktad›r.
Verimli enerji geri kazan›m sistemleri
havaland›rma artt›¤›nda ortaya ç›kacak olan
ilave enerji tüketimini en az de¤erlere
indirebilmektedir.
Solunan havan›n yüksek kalitesi düflük
havaland›rma h›zlar›nda bile, tam kar›flt›rmay› sa¤layan ticari HVAC sistemleri
yerine “kiflisellefltirilmifl hava” sistemleri
kullan›larak elde edilebilmektedir. Kar›flt›r›lm›fl havaland›rma fikri ortam içerisindeki
her noktada ayn› hava kalitesinin
sa¤lanmas›d›r. Bunun anlam›, içeride bulunan
kifli ister masada otursun, ister masan›n
üzerinde ayakta duruyor olsun, isterse de
yerde uzan›yor olsun nefes ald›¤› hava her
yerde ayn› kalitededir. Ancak, sadece %1
d›fl hava ortama al›n›r ve kalan kullan›lmaz
ve dahas› insanlar taraf›ndan solunmufl olan
%1 havaland›rma havas› tam temiz de¤ildir.
Bu hava, ortamda bulunan bina malzemelerinden oluflan emisyonlar, biyolojik art›klar
ve ortamda bulunan sigara duman› taraf›ndan
kirletilmifltir. “Kiflisellefltirilmifl hava” sisteminde az miktarda temiz hava her bir bireyin nefes alma bölgesine yak›n yerden verilir.
Bu fikirde kirleticiler taraf›ndan kirletilmeyen
hava ortamdaki kifliler taraf›ndan temizce
kullan›lmaktad›r. “Kiflisellefltirilmifl hava”
sa¤land›¤›nda insan kirlenmifl oda havas› ile
kar›flmayan havada temiz olarak istifade
eder. Bir ofiste de “kiflisellefltirilmifl hava”
kullan›labilir, örne¤in; masan›n üzerinde
bulunan bir bilgisayar›n hemen yan› bafl›nda
bulunan menfezden üflenen hava gibi; bu
havay› ortama düflük h›zda insan›n rahats›z
etmeyecek biçimde sunmak amaçt›r.Örne¤in;
havay› düflük h›zda ve türbülansl› üflemek
hava cereyan›na (18) yol açmaz. “Kiflisellefltirilmifl hava” yoluyla, optimum kalitede
solunum havas› sa¤lamak mümkündür. Bu
hava flekil 3’te gösterildi¤i gibi insan
verimlili¤i üzerinde pozitif etki ile birlikte
taze ve s›cak hava bir de¤er olarak alg›lan›r.
Yüksek kalitedeki solunum havas›, bazen
kendi içerisinde kirlilik kayna¤› olan HVAC
sistemi taraf›ndan sa¤land›¤›nda ancak
sa¤lanabilmektedir. Verimli bak›m ve
temizlik, HVAC sistemi için çok gereklidir.
Alg›lanan hava kalitesi, vücutta oluflacak
termal denge için gerekli mümkün olabilecek
en düflük nem ve s›cakl›k de¤erlerine
gelindi¤inde gelifltirilebilir. Bu tüm yönleriyle
Danimarka Teknik Üniversitesi’nde yeni
yap›lan çok yönlü bir çal›flma ile gösterilmifltir. (22) Bu, insanlar›n solunum
sisteminde hava solundu¤unda so¤utma hissi
veren kuru ve so¤uk havay› oldukça tercih
ettiklerini göstermektedir. Düflen nem ve
s›cakl›k de¤erleri yaln›z alg›lanan hava
kalitesini art›rmaz, ayn› zamanda gerekli
havaland›rma oran›n› düflürür. Dahas›, flu da
bilinmelidir ki, hava s›cakl›¤›n› ve nemi
azaltmak SBS belirtilerini de azalt›r.
HVAC mühendislerinin gelecekte u¤raflt›¤›
konu flartland›rma ve temizleme prosesleri
gelifltirmek olacakt›r. Böylece hava optimal
olarak alg›lanacakt›r ve bu havay› nefes
al›nan bölgeye oda havas› ile kar›flt›rmada
tafl›ma yöntemleri gelifltirilecektir.
4. Sonuç
• Büro ifllerindeki performans›n deneysel
olarak hava kalitesinin bir fonksiyonu
oldu¤u gösterilmifltir. Kirlilik rapor edilmifl SBS belirtilerine ba¤l› etkiler taraf›ndan arabulucu olarak görülür.
• Kirlilik kaynaklar›n› kontrol ederek veya
havaland›rma oran›n› art›rarak gelifltirilen
hava kalitesi insan sa¤l›¤›, üretkenlik ve
konfor için yararl› oldu¤undan ekonomik
olarak savunulmaktad›r. Sonuç olarak,
gelece¤in binalar› az enerji tüketen ve az
kirleten olmal›d›rlar. Bu amaç bina ve
döfleme malzemelerin do¤ru seçimi,
HVAC sisteminden gelen havan›n yeni
yollarla filtrelenmesi, kiflisellefltirilmifl
hava sistemleri ve egzost havas›ndan enerji geri kazan›m üniteleri ile baflar›labilir.
• Kiflisellefltirilmifl havay› her bir bireyin
solunum bölgesine vermek insan kavram›
ve üretkenlik için uygun olan solunum
için izin verilen hava kalitesini sa¤layan
bir beklentidir. Bu konu üzerinde daha
fazla çal›flmak ve gelifltirmek tavsiye
edilmektedir.
• fiimdiki veriler mevcut havaland›rma
standartlar› ile tavsiye edilen minimum
hava kalitesinden daha yüksek kalitede
iç hava sa¤laman›n ekonomik yararlar›n›
belgelemektedir.
5. Teflekkür
Bu çal›flma, 1998-2001 y›llar› aras›nda,
Danimarka Teknik Üniversitesinde kurulmufl
olan, Uluslararas› ‹ç ortam ve Enerji Merkezi
araflt›rma programlar› kapsam›nda,
Danimarka Teknik Araflt›rma Konseyi
(STVF) taraf›ndan desteklenmifltir.
6. Referanslar
1. Wyon, D. P., 1996, Indoor environmental
effects on productivity, Proceedings of
IAQ´96 Paths to Better Building
Environments, USA, ASHRAE, pp. 5-15.
2. Bælum, J., Andersen, I., Lundqvist, G.
R., Mølhave, L., Pedersen, O. F., Væth, M.
and Wyon, D. P., 1985, Response of solvent
exposed printers and unexposed controls to
six-hour toluene exposure, Scandinavian
Journal of Work, Environment & Health,
vol. 11, pp. 271-280.
3. Mølhave. L.,Bach, B.and Pedersen, O. F.,
1986, Human reactions to low concentrations
of volatile organic compounds Environment
International,vol.12,pp.167175.
4. Wargocki P., 1998, Human perception,
productivity and symptoms related to indoor
air quality, Ph. D. Thesis, Technical
University of Denmark. 5 Myhrvold, A. N.,
Olsen, E. and Lauridsen, Ø., 1996, Indoor
environment in schools – pupils health
and performance in regard to CO2
concentrations, Proceedings of Indoor Air
’96, 7th International Conference on Indoor
Air Quality and Climate, Nagoya, Japan,
vol. 4, pp. 369-374.
6. New York State Commission on
Ventilation, 1923, Report of the New York
State Commission on Ventilation, Dutton,
New York.
7. Milton, D. K., Glencross, P. M. and Walters, M. D., 2000, Risk of sick leave associated with outdoor air supply rate, humidification and
occupant complaints, Indoor Air, vol. 10, pp 212-221.
8. ASHRAE, 1989, Standard 62-89: Ventilation for Acceptable Indoor Air Quality, Atlanta, GA, American Society of Heating, Refrigerating
and Air-Conditioning Engineers, Inc.
9. Nunes, F., Menzies, R., Tamblyn R. M., Boehm, E. and Letz, R., 1993, The effect of varying level of outdoor air supply on neurobehavioural
performance function during a study of sick building syndrome (SBS), Proceedings of Indoor Air '93, 6th International Conference on
Indoor Air Quality and Climate, Helsinki, Finland, vol. 1, pp. 53-58.
10. Wargocki, P., Wyon, D. P., Baik, Y. K., Clausen, G. and Fanger, P. O., 1999, Perceived air quality, Sick Building Syndrome (SBS)
symptoms and productivity in an office with two different pollution
loads, Indoor Air, vol. 9, pp. 165-179.
11. Lagercrantz, L., Wistrand, M., Willén, U., Wargocki, P., Witterseh, T. and Sundell, J., 2000 Negative impact of air pollution on productivity
repeated in new Swedish test room, Proceedings of Healthy Buildings '2000, Espoo, Finland, vol. 1, pp. 653-658.
12. Wargocki, P., Wyon, D. P., Sundell, J., Clausen, G. and Fanger, P. O., 2000, The effects of outdoor air supply rate in an office on perceived
air quality, Sick Building Syndrome (SBS) symptoms and productivity, Indoor Air, vol. 10, pp. 222-236.
13. Pejtersen, J., Brohus, H., Hyldgaard, C. E., Nielsen, J. B., Valbjørn, O., Hauschildt, P., Kjærgaard, S. K. and Wolkoff, P., 2001, Effect
of renovating an office building on occupants’ comfort and health, Indoor Air, vol. 11, pp. 10-25.
14. Devos, M., Patte, F., Rouault, J., Laffort, P. and Van Gemert, L. J., 1990, Standardized Human Olfactory Thresholds, IRL Press, Oxford.
15. Fanger, P. O., 1988, Introduction of the olf and the decipol units to quantify air pollution perceived by humans indoors and outdoors,
Energy and Buildings, vol. 12, pp. 1-6.
16. CEN CR 1752, 1998, Ventilation for buildings: Design criteria for the indoor environment, Brussels, European Committee for
Standardization.
17. Fanger, P. O., 2000, Indoor air quality in the 21st century: Search for excellence, Indoor Air, vol. 10, pp. 68-73.
18. Fanger, P. O., Melikov, A. K., Hanzawa, H. and Ring, J., 1988, Air turbulence and sensation of draught, Energy and Buildings, vol.
12, pp. 21-40.
19. Mendell, M., 1993, Non-specific symptoms in office workers: a review and summary of the epidemiologic literature, Indoor Air, vol.
3, pp. 227-236.
20. Pejtersen, J., 1996, Sensory pollution and microbial contamination of ventilation filters, Indoor Air, vol. 6, pp. 239-248.
21. Sieber, W. K., Stayner, L. T., Malkin, R., Petersen, M. R., Mendell, M. J., Wallingford, K. M., Crandall, M. S., Wilcox, T. G. and Reed,
L., 1996, The National Institute for Occupational Safety and Health indoor environmental evaluation experience. Part three: Associations
between environmental
factors and self-reported health conditions, Applied Occupational and Environmental
Hygiene, vol. 11, pp. 1387-1392.
22. Fang, L., Clausen, G. and Fanger, P. O., 1988, Impact of temperature and humidity on perception of indoor air quality during immediate
and longer whole body exposure, Indoor Air, vol. 8, pp. 276-284.
23. Andersson, N. H., Frisk, P., Löfstedt, B. and Wyon, D. P., 1975, Human response to dry, humidified and intermittently humidified air
in large office buildings, Gävle, Swedish Building Research, D11.
24. Krogstadt, A. L., Swanebeck, G. and Barregård, L., 1991, Besvär vid kontorsarbete med olika temperaturer i arbetslokalen – en prospektiv
undersökning [A prospective study of indoor climate problems at different temperatures in offices], Göteborg, Volvo Truck Corp.
Yazar:
P. Ole Fanger,
Profesör, Danimarka Teknik Üniversitesi’ nde kurulmufl olan Uluslararas› ‹ç Ortam ve Enerji Merkezinin müdürlü¤ünü yapmaktad›r.
Bu merkez farkl› ülkelerden 40’›n üzerinde uzman bulundurmaktad›r. Profesör Fanger, iç ortam ve insan üzerindeki etkilerine iliflkin
gerçeklefltirdi¤i bilimsel çal›flmalardan dolay› 14 ülkede 30’un üzerinde ödüle lay›k görülmüfltür. ‹skandinavya’ da bulunan ve 20.000
Tesisat Mühendisi üyesi bulunan SCANVAC’ ›n baflkanl›¤›n› yürüten Fanger, Uluslararas› ‹ç Hava Bilimleri Akademisi’ nin de Baflkanl›¤›n› yürütmektedir. 11 ülkede HVAC ve So¤utma mühendisli¤i derneklerinde onur üyeli¤i vard›r.
Çeviren:
Bekir Ünlüo¤lu,
1979 y›l›nda Ankara’da do¤du. 2001 y›l›nda Gazi Üniversitesi Müh. ve Mimarl›k Fakültesi Makina Mü-hendisli¤i Bölümü mezunu.
‹lgi alanlar› ve araflt›rma konusu temiz odalar ve gazl› so¤utmad›r. Halen Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde enerji ana
bilim dal›nda yüksek lisans yapmaktad›r ve ‹MTEKS Ltd. fiti. ‘de temiz odalar ve gazl› so¤utma konusunda çal›flmaktad›r.