Tam Metin

M‹LLÎ FOLKLOR
Üç Ayl›k Uluslar Aras› Halkbilimi Dergisi
Türkiye’de
ilk halkbilimi
enstitüsü 1966
y›l›nda bu adla
kuruldu.
International and Quarterly Journal of Folklore
Revue Internationale et Trimestrielle des Arts et Traditions Populaires
Cilt/Volume/Tome: 8 • Y›l/Year/Année: 15 • Say›/Number/Nombre: 57 •
Bahar/Spring/Printemps: 2003 • ISSN 1300-3984
‹Ç‹NDEK‹LER / Contents / Sommaire
Hakem Kurulu /Editorial Board / Comité d'Experts ............................................................................3
Birkaç Söz/Foreword/ Par l'éditeur ........................................................................................................4
M. Öcal O⁄UZ
Prof. Dr. Talât S. Halman ve Âfl›klamalar›/ Minstrel-Poet Kind Poems by Talât S. Halman/
Talât S. Halman et ses poèmes improvisés .......................................................................................5
Prof. Dr. M. Öcal O⁄UZ
Selim S›rr› Tarcan’›n Bir Makalesi: “Yeni Zeybek Raks›”/An article by Selim S›rr› Tarcan: “A New
Zeybek Dance” /Un article de Selim S›rr› Tarcan: “La nouvelle danse de Zeybek” .....................10
Doç. Dr. Metin EK‹C‹
Folklorda Ça¤dafl Araflt›rma Metodlar›n›n Baz› Yönleri Hakk›nda / On Some Aspects of
Contemporary Folklore Research Methods/A propos de certains aspects des méthodes de
recherche modernes dans le domaine du folklore ...........................................................................26
Doç. Dr. Fuzulî BAYAT
Nark›z Destan› ve Dede Korkut/ The Epic Story of Nark›z and the Book of Dede Korkut/
Dede Korkut et l’épopée de Nark›z ...................................................................................................39
Doç. Dr. Nerin KÖSE
‹nsan, Çevre, Kültür Etkileflimi Çerçevesinde Bar›nma Kültürü / The Building Types and
Building Culture in Accordance to the Relationship Between Human, Environment and
Culture / La culture du refuge dans le contexte del’influence mutuelle de l’homme, de
l’environnement et de la culture.......................................................................................................46
Doç. Dr. Y. Cemalettin ÇOPURO⁄LU
Ayt›s; Ayt›s-Tart›s/ The Genre of “Ayt›s” and Verbal Dueling Among Kazak Folk Peots/
Ayt›s; Ayt›s-Tart›s .............................................................................................................................58
Yrd. Doç. Dr. Nergis B‹RAY
O¤uz Ka¤an Destan›n›n Kahramanl›k Mitosu Bak›m›ndan Çözümlenmesi / An Evaluation on the
Epic Story of Oguz Ka¤an by View of Heroism Myth / Analyse de l’épopée d’O¤uz Ka¤an basée
sur le mythe de l’héroïsme ................................................................................................................76
Yard. Doç. Dr. Tar›k ÖZCAN
O¤uz Ka¤an Destan›’nda Hayvanlar/ Animals in the Epic Story of Oguz Ka¤an/ Les animaux
dans l’épopée d’O¤uz Ka¤an.............................................................................................................82
Merdan GÜVEN
Tura Oyunu / A Folk Game: “Tura” / Le jeu de pile ou face ................................................................92
Yard. Doç. Dr. R›dvan ÖZTÜRK
Karacao¤lan’›n Baz› fiiirlerinde Ölüm ‹mgesi / Death Images in Some Poems of Karacao¤lan/
L’image de la mort dans quelques poèmes de Karacao¤lan ...........................................................96
Yard. Doç. Dr. Hülya ÇEV‹RME
Millî Folklor
1
Sözlü Gelenekteki Yemek Dualar›na Dair/ On the Dining Prayers in Turkish Oral Tradition/
A propos des prières de repas dans la tradition orale ....................................................................98
Yard. Doç. Dr. Hamiye DURAN
Âfl›k Mehmet Demirci’nin Ali ile Fatma Hikâyesi/ The Folk Story of “Ali and Fatma” Composed by
Minstrel-Poet Mehmet Demirci / L’Histoire de Ali et Fatma du poète populaire (âfl›k) Mehmet
Demirci ............................................................................................................................................102
Yard. Doç. Dr. Ali YAKICI
Osmanl› Devleti’nde fiair ve Yazarlar› Himaye Kriterleri / The Criteria for Taking Poets and
Writers Under Protection in Ottoman Empire / Critères de patronage des poètes et écrivains
dans l’Etat ottoman ........................................................................................................................105
Yrd. Doç. Dr. M. Muhsin KALKIfiIM
Türk fiah›s Adlar›nda Hayvan Kültü/ Animal Cult Is Carried in Turkish Names / Le culte des
animaux dans les noms propres turcs ...........................................................................................109
Ahmet KARADO⁄AN
Delikli Tafltan Geçmek Öksürü¤e fiifa m›d›r? / Is It Cure for Cough Passing Through a Sink? /
Le passage par la pierre trouée guérit-il la toux?..........................................................................117
Alaattin UCA
Türk Dili ve Kültürünün Alman Dili ve Kültürüne Etkileri / The Influences of Turkish Language
and Culture on German Language and Culture / Influence de la langue et de la culture
turques sur la langue et la culture allemandes.............................................................................119
Nejdet KELEfi
Yunan ‹flgalinin Kültürel Etkisi: Nazik Türküsünün Afyon Varyant› / Cultural Effects of Turkey’s
Invasion by Greeks: Afyon Version of the Folksong “Nazik” / Influence culturelle
de l’occupation grecque La Variante d’Afyon du Chant de Nazik................................................131
Ahmet O⁄UZ
Köro¤lu Destan›n›n Sosyal ve Tarihsel Temelinin ‹ncelenmesine Katk› / A Contribution to the
Studies on the Historical and Social Foundations of the Epic Story of Köro¤lu /
Contribution à l’étude de la base historico-sociale de l’épopée de Köro¤lu..................................136
R›za MOLLOV
Çev: Kemal BOZ
Folklorcunun Kütüphanesinden / Books from a Folklorist’s Library / De la bibliothèque du
folkloriste.........................................................................................................................................154
Ruhi ERSOY
G.F. Yumart; UlÉp HalapÏsem, ÇÉvafl KÏneke ‹zdatel’stvi, fiupaflkar, 1993, 286 s. ............................158
Feyzi ERSOY
Gazi Üniversitesi ve Türk Halkbilimi Çal›flmalar›.............................................................................161
Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat› Bölümü ve Çal›flmalar› Hakk›nda
Bir Araflt›rma / A Survey on the Research and Studies in the Department of Turkish Language
and Literature, the Faculty of Social and Applied Sciences at Gazi University /Etude sur le
Département de Langue et Littérature Turques de la Faculté des Sciences et des Lettres de
l’Université de Gazi et sur ses activités .........................................................................................164
Neslihan ‹lknur KOÇ
Tuba SALTIK ÖZKAN
Millî Folklor-Uluslararas› Halkbilimi Dergisi Yay›n ‹lkeleri /The Publication Principles/
Principes de publication........................................................................................................................187
2
Millî Folklor
HAKEM KURULU
Editorial Board/Comité d'Experts
Prof. Dr. Ziyad AKKOYUNLU
Prof. Dr. Ali Berat ALPTEK‹N
Prof. Dr. Ensar ASLAN
Prof. Dr. Sarah G. Moment ATIfi
Prof. Dr. Muhan BAL‹
Prof. Dr. ‹lhan BAfiGÖZ
Prof. Dr. Mustafa CEM‹LO⁄LU
Prof. Dr. Ali DUYMAZ
Prof. Dr. fiükrü ELÇ‹N
Prof. Dr. ‹smail GÖRKEM
Prof. Dr. Nevzat GÖZAYDIN
Prof. Dr. Umay GÜNAY
Prof. Dr. Abdurrahman GÜZEL
Prof. Dr. Abdulhamid HÉN‹A
Prof. Dr. fiakir ‹BRAYEV
Prof. Dr. Metin KARADA⁄
Prof. Dr. Kamil V. NER‹MANO⁄LU
Prof. Dr. James P. LEARY
Prof. Dr. Hasan ÖZDEM‹R
Prof. Dr. Karl REICHL
Prof. Dr. Saim SAKAO⁄LU
Prof. Dr. Bilge SEY‹DO⁄LU
Prof. Dr. Abdeljelil TEM‹M‹
Prof. Dr. Fikret TÜRKMEN
Prof. Dr. Dursun YILDIRIM
Prof. Dr. Kemal YÜCE
Doç. Dr. Erman ARTUN
Doç. Dr. Pakize AYTAÇ
Doç. Dr. Ali ÇEL‹K
Doç. Dr. Ahmet DO⁄AN
Doç. Dr. Metin EK‹C‹
Doç. Dr. Metin ERGUN
Doç. Dr. fieyma GÜNGÖR
Doç. Dr. Nerin KÖSE
Doç. Dr. Nebi ÖZDEM‹R
Doç. Dr. Hayrettin RAYMAN
Doç. Dr. Esma fi‹MfiEK
Doç. Dr. Ali TORUN
Doç. Dr. Naciye YILDIZ
Bu Say›ya Ek
Doç. Dr. Fatih K‹R‹fiÇ‹O⁄LU
Doç. Dr. Kaz›m SARIKAVAK
Doç. Dr. Musa Yaflar SA⁄LAM
Millî Folklor
Hacettepe Üniversitesi (Türkiye)
Selçuk Üniversitesi (Türkiye)
Dicle Üniversitesi (Türkiye)
University of Madison-Wisconsin (A.B.D)
Atatürk Üniversitesi (Türkiye)
Yüzüncü Y›l Üniversitesi (Türkiye)
Uluda¤ Üniversitesi (Türkiye)
Bal›kesir Üniversitesi (Türkiye)
Hacettepe Üniversitesi (Türkiye)
Erciyes Üniversitesi (Türkiye)
Ankara Üniversitesi (Türkiye)
Hacettepe Üniversitesi (Türkiye)
Gazi Üniversitesi (Türkiye)
Tunus Bir Üniversitesi (Tunuseli)
Ahmet Yesevî Türk-Kazak Üniv. (Kazakistan)
Dokuz Eylül Üniversitesi (Türkiye)
Azerbaycan Devlet Üniversitesi (Azerbaycan)
University of Madison-Wisconsin (A.B.D)
Ankara Üniversitesi (Türkiye)
University of Bonn (Almanya)
Selçuk Üniversitesi (Türkiye)
Atatürk Üniversitesi (Türkiye)
Temimi Vakf› (Tunuseli)
Ege Üniversitesi (Türkiye)
Hacettepe Üniversitesi (Türkiye)
Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi (Türkiye)
Çukurova Üniversitesi (Türkiye)
Gazi Üniversitesi (Türkiye)
Karadeniz Teknik Üniversitesi (Türkiye)
Karadeniz Teknik Üniversitesi (Türkiye)
Ege Üniversitesi (Türkiye)
Selçuk Üniversitesi (Türkiye)
‹stanbul Üniversitesi (Türkiye)
Ege Üniversitesi (Türkiye)
Hacettepe Üniversitesi (Türkiye)
Erciyes Üniversitesi (Türkiye)
F›rat Üniversitesi (Türkiye)
K. Dumlup›nar Üniversitesi (Türkiye)
Gazi Üniversitesi (Türkiye)
Gazi Üniversitesi (Türkiye)
Gazi Üniversitesi (Türkiye)
Hacettepe Üniversitesi (Türkiye)
3
OSMANLI DEVLET‹’NDE fiA‹R VE YAZARLARI
H‹MAYE KR‹TERLER‹
The Criteria for Taking Poets and Writers Under Protection in Ottoman
Empire
Critères de patronage des poètes et écrivains dans l’Etat ottoman
Yrd. Doç. Dr. M. Muhsin KALKIfiIM*
ÖZET
Osmanl› toplumunda yöneticiler, gündelik hayatta flair ve sanatkârlarla beraber olmufllard›r. fiair ve
yazarlar, telif ettikleri önemli eserlerini onlara takdim etmifl ve bu sunufl ayn› zamanda yazar›n te’lif ücreti
talebini de ifade etmifltir. fiair ve yazarlara yap›lan ihsanlar› flöyle s›ralayabiliriz: 1.Sanatta Rütbe, 2.Para,
3.Bürokratik Mevki, 4.K›ymetli Elbise, 5.Arazi, 6.Eserin Rahat Yaz›m› ‹çin ‹nsan ve Yer Tahsisi
Anahtar Kelimeler
Osmanl› Devleti, Yöneticiler, fiair, Yazar, Himaye
ABSTRACT
In Ottoman public administrators have consort with poets and artisons. Poets and authors have offered their important arts which had copyrighted and this offer means thair request about cost of the copyright.
We can count the favers to poets and authors like this: 1.Degree in Art, 2.Currency, 3.Grade in Bureaucracy,
4.Valuable Clothes, 5.Land, 6.Area and Auxiliary for Writing of Writing Easily.
Key Words
Ottoman Empire, Administrators, Poet, Author, Protection
I.ESER‹N ALICI BULMASI
Hattatlar›n da kaleme ald›¤› bir özdeyifl vard›r: “Ma’rifet iltifâta tâbi’dir /
Müflterîsiz metâ’ zâyi’dir”. Her yazar,
okuyucusunun niteli¤i ve niceli¤i oran›nda de¤er kazan›r. Her ne kadar Ahmet Hâflim, “Büyük fliirlerin medhalleri,
tunç kanatl› müstahkem flehir kap›lar›
gibi, s›ms›k› kapal›d›r, her el o kanatlar›
itemez ve o kap›lar bazan as›rlarca insanlara kapal› durur.” (A.Haflim
1987:73) diyorsa da genel çerçevede eser,
al›c›s›n› bulursa bir de¤ere kavuflur.
Nef’î, e¤er al›c› bulunmasayd› düflünce
pazar›n›n k›yâmete kadar kesad üzere
kalaca¤›n› (Akkufl 1993:193); Fuzûlî de
e¤er al›c› bulabilseydi bin gizli hazineyi
ortaya ç›karaca¤›n› (Ayan 1981:411) belirtir.
II.YÖNET‹C‹LERE ESER SUNMA GELENE⁄‹
Türk toplumunda kitap telif gelene¤inin en dikkate de¤er yönlerinden biri
de flair ve yazar›n, önemli gördü¤ü eserini dönemin idârecisine takdim etmesidir. Bu sunufl, yazar›n te’lif ücreti talebini de ifade etmektedir. XI. ve XII. yüzy›llara bakarsak Yûsuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig’i Tabgaç Bu¤ra Han’a; Edib
Ahmed Yüknekî’nin Atabetü’l-Hakây›k’›
Muhammed Dâd Sipehsâlâr Be¤’e; Kaflgarl› Mahmud’un Dîvânü Lügâti’tTürk’ü Halîfe Ebu’l-Kâs›m Abdullâh’a;
Fahreddin Mübârekflâh’›n fiecere-i Ensâb’› Sultan Kutbeddin Ay Bek’e; Zemahflerî’nin Mukaddimetü’l-Edeb’i Harzemflah Ats›z’a sundu¤unu görürüz.
Yazarlar›n, eserlerini dönemin idâ-
* KTÜ Fatih E¤itim Fakültesi Ö¤retim Üyesi.
Millî Folklor
105
Y›l: 15 Say›: 57
recisine sunmas›n›n temelinde yatan sebepler flunlard›r: 1. ‹darecilerin bilim,
sanat ve kültür hayat›yla içiçe bulunmas› ve eseri az çok de¤erlendirme imkân›na sahip bulunmas›, 2. Telif edilen eserin jüriyi temsilen bürokrasinin zirvesinde olan kifliye verilmesi, 3.Telif ücreti
talebi. Eserin de¤erlendirilmesi okuyucuya aittir. Türk gelene¤inde pâdiflahlar,
flehzâdeler ve paflalar, ilim ve sanat erbâb›yla içiçe olmufl, hattâ gündelik hayat› paylaflm›fllard›r. Meselâ, Fâtih’in
o¤lu Sultan Cem, Sa’dî, Kandî, Sehâyî,
Haydar Çelebi, fiâhidî, Türâbî; Yavuz
Sultan Selim ise; Halîmî, Hayâlî Abdülvahhab Çelebi, ‹bni Kemâl, Tâcizâde
Ca’fer Çelebi, Tâcizâde Sa’dî Çelebi, fiehîdî, Bursal› fievkî, Müeyyed-zâde Abdurrahman Çelebi(Hâtemî), Pîrî Mehmed Pafla(Remzî), Zeynel Pafla, Hâf›z
Acem, Sücûdî, Tâli’î, Güvâhî, ‹shak Çelebi, Nihâlî, Fehmî, fiükrî, Sâgarî,
Mu’ammâyî, fiâh Muhammed Kazvinî,
Dervifl fiemsî, Lâmi’î, Âhî, Zâtî ve Revânî gibi flair ve edipleri etraflar›nda tutmufllard›r.
Sosyal hayatta flüphesiz, yaln›z fliir
de¤il, di¤er güzel san’atlar da teflvik
edilmifltir. Hattâ, Yavuz Sultan Selim,
bu husûsta d›flar›dan san’atç› transferi
yapmak suretiyle ‹ran’dan ressam fiah
Mehmed, Abdülgânî ve Dervifl Bey’i;
nakkafl Alâeddin Mehmed, Mansur Bey,
fieyh Kâmil, Ali Bey ve Abdülhâl›k’› ‹stanbul’a getirtmifl, babas› Sultan Bâyezid II zaman›nda Osmanl› ülkesine gelen fiah Kulu’yu bafl-nakkafl tâyin etmifltir (‹pekten 1996:60-61).
San’at› bilen bir yönetimin san’atkâr› himâye etmesi son derece tabiîdir.
Pek çok Osmanl› sultân› (Fâtih Sultan
Mehmed=Avnî, Sultan Bâyezid II=Adlî,
Yavuz Sultan Selim=Selîmî, Kânûni Sultan Süleyman=Muhibbî, Sultan Selim
II=Selîmî, Sultan Murad III=Murâdî,
Sultan Ahmed I=Bahtî, Sultan Osman
106
II=Fârisî, Sultan Mustafa III= ‹kbâlî,
Sultan Selim III=‹lhâmî), fliirle ifltigal
etmifl olup Sultan Bâyezid II, Sultan
Murad III, Sultan Süleyman II, Sultan
Ahmed III, Sultan Selim III, Sultan Abdülaziz, hattat; Sultan Mahmud I, Sultan Selim III, Sultan Abdülaziz müzisyen; Yavuz Sultan Selim, ressam pâdiflâhlard›. Gazneli Mahmûd-Firdevsî,
Sultan Sencer-Enverî, Hüseyin Baykara-Molla Câmî/Ali fiîr Nevâî yak›nlaflmas› Sultan Selim III-fieyh Gâlib aras›nda en üst düzeye ç›kar.
Kasideler, flairden yöneticiye sunulan edebî bir dilekçe mahiyetini de tafl›r.
fiiir meclisinde okunan bir fliir, te’lif edilip takdim edilen bilim ve san’at eseri,
bir talebi temsil eder ve bu talep genelde
olumlu karfl›lan›r ve yöneticinin be¤enisi oran›nda ödüllendirilirdi. Bâzan da
yönetici, bir proje ile bilim adam› veya
san’atç›y› görevlendirirdi. Bilim ve sanat
erbâb›n›n teflvik edilmesi daha çok Fâtih
Sultan Mehmed(1451-1481), Yavuz Sultan Selîm(1512-1520) ve Kânûnî Sultan
Süleyman (1520-1566) devirlerinde en
üst düzeye ç›km›flt›r.
III.YÜKSEL‹fi DÖNEM‹
‹stanbul’da sürekli olarak hizmetinde 185 flair bulunan ve bunlar›n
30’una flair ulûfesi veren Fâtih Sultan
Mehmed (Hammer 1989:198-199; Latîfî
1314:63), Molla Câmî’yi ülkesine getirmek için Hoca Abdullah Kirmânî ile Haleb’e 5.000 alt›n göndermifl, bu s›rada
Câmî, Diyarbak›r’a geldi¤i için buluflma
mümkün olmam›flt›r. Fâtih, her y›l ona
bin flori göndermifltir (Latîfî 1314:62).
Necâtî, bir gazelini Fâtih Sultan Mehmed’in nedîmi ve musâhibi Amirutzes’in
sar›¤› aras›na sokarak padiflaha iletmifltir. Fâtih, bu flah›sla satranç oynarken
sar›¤›n aras›ndaki k⤛d› görüp gazeli
okumufl, be¤enmifl ve Necâtî’yi 7 akçe
ulûfe ile divan kâtipli¤ine tâyin etmifltir
(‹pekten 1996:30).
Millî Folklor
Y›l: 15 Say›: 57
Zâtî, otobiyografisinde flöyle der:
“‹stanbul’a Sultan Bayezid devrinde geldim. Sadrazam Had›m Ali Pafla’ya kasideler verdim ve meclislerinde bulundum. Ali Pafla ve Defterdar Pîrî Pafla vas›tas›yla Sultan Bayezid’e bir îdiyye, bir
bahâriyye ve bir flitâiyye sundum. Çok
ihsân ald›m. Pâdiflâh’a y›lda üç kaside
verirdim. Biri nevruzda, di¤eri bayramlarda. Nevruzda 2.000 akçe al›rd›m.
Bayramlarda k›ymetli elbiseler verirlerdi.”(K›nal›-zâde 1989:385-387; ‹sen
1994:216-217).
Güvâhî, toplad›¤› atasözlerini nazma çevirip Kenzü’l-Bedâyi’ ad›yla Yavuz
Sultan Selim’e sunmufl ve buna karfl›l›k
Geyve’de kendisine bir timar verilmifltir
(K›nal›-zâde 1989:825, ‹sen 1994:82).
Merzifon’da müderris iken flehre gelen
Yavuz Sultan Selim’e bir gazel takdim
eden Hâf›z Acem, be¤enilen fliiri karfl›l›¤›nda ‹stanbul’da Ali Pafla Medresesi
müderrisli¤ine tayin edilmifltir (K›nal›zâde 1989:277). Yavuz Sultan Selim’in
Çald›ran ve M›s›r seferlerini yazan fiükrî, bu Selîm-nâme karfl›l›¤›nda pâdiflahtan 80.000 akçe tutar›nda bir zeâmet alm›flt›r (‹sen 1994:234). Zâtî, Yavuz Sultan Selim’in tahta ç›k›fl› üzerine ona bir
cülûsiyye sunmufl ve “Serverâ bir bendei bî-kaydd›r kapunda adl / Tutamazd› an›
zencîre çeküp Nûflîrevân” beytini be¤enen pâdiflah, kendisine Bursa’da bir köy
ba¤›fllam›flt›r (‹pekten 1996:76). Sultan
Selim, M›s›r sultan› Kansu Gavri’ye bir
mektup göndermek gerekti¤inde bir çavufl gönderip Tacizâde Sa’dî Çelebi’yi saraya ça¤›rm›fl ve mektup için görevlendirmifltir. Evine dönüp sabaha kadar
mektubu yazan Sa’dî Çelebi’nin Arapça
inflâs›n› be¤enen Sultan Selim, ona
30.000 akçe ihsân etmifl, maafl›na zam
yapm›fl ve ayr›ca pekçok hediyeler vermifltir (‹pekten 1996:78; K›nal›-zâde
1989:464). Lâmi’î, Fettah Niflâbûrî’den
tercüme etti¤i Hüsn ü Dil’i Yavuz Sultan
Millî Folklor
Selim’e takdim ederek karfl›l›¤›nda 35
akçe ulûfe alm›flt›r. Daha sonra yazd›¤›
Ferhâd-nâme için de kendisine Bursa’da
bir köy verilmifltir (Karahan). Yavuz Sultan Selim, Çald›ran zaferinden sonra
Tebriz’den getirdi¤i Acem san’atkârlar›
vas›tas›yla Türk san’atkârlar›n›n yetiflmesini istiyordu. Daha önce ‹ran’da muamma ilmini ö¤renmifl Tireli bir macuncunun o¤lu olan Muammâyî, ‹ranl› muammâ ustalar› ile pâdiflâh›n huzurunda
muammâlar söylemifl ve bilâhere bir
Muammâ Risâlesi yaz›p takdim etmifltir.
Sultan Selîm, bu ilmin kendi ülkesinde
de üstadlar› yetiflti¤ine memnun olmufl,
flaire pek çok iltifatlarda bulunmufl ve
ayr›ca 300 flori ihsan etmifltir (K›nal›zâde 1989:914). Ayn› zamanda bir tefsir
âlimi de olan fiah Kâs›m, Edirne’de bir
mecliste pâdiflâh›n emri ile bâz› âyetleri
tefsir edince, çok memnun kalan Yavuz
Sultan Selim, ona 40 akçe ulûfe ba¤lam›fl ve bu mikdar Kânûnî zamân›nda
100 akçeye ç›kar›lm›flt›r (‹pekten
1996:80).
Her vesile ile Kânûnî Sultan Süleyman’a gazel ve kasideler sunan Hayâlî’ye önce ulûfe ba¤lanm›fl, ard›ndan timar ve zeâmet verilmifltir. Zeâmeti, en
üst s›n›ra, yâni 100.000 akçeye yükseltilen Hayâlî, ayr›ca Veziriazam ‹brahim
Pafla, vezirler ve Bafldefterdar ‹skender
Çelebi’den para ve hediyeler al›rd› (‹pekten 1996:95-96). Ârif Fethullah Çelebi,
hey’et ve hendese bilen, flâir ve Farsçaya
vâk›f bir flahsiyettir. Kânûnî Sultan Süleyman taraf›ndan bir fleh-nâme yazmaya memur edilmifl ve yazd›kça cüz cüz
pâdiflâha takdim edip takdir ve iltifatlar›n› kazanm›flt›r. Eser, 30-40.000 beyt
olunca rütbesi art›r›ld›. Kânûnî, Ârif Çelebi rahat çal›fls›n diye kendisine bir bina yapt›rd›. Yan›na usta hattatlar ve
nakkafllar tayin etti. Eser bitti¤i zaman
60.000 beyt olmufltu. Pâdiflâha sunuldu¤unda çok be¤enildi (‹sen 1994:238).
107
Y›l: 15 Say›: 57
Tafll›cal› Yahyâ Bey, “Bana olayd› Hayâlî’ye olan ra¤betler / Hak bilür sihr-i helâl eyler idim fli’r-i teri” diyerek Hayâlî
Bey’in pâdiflah kat›nda gördü¤ü itibar›n
fazlal›¤›ndan flikâyet etmifl, bunun üzerine kendisine Eyyüb, Kapl›ca, Sultan
Orhan ve Sultan Bayezid vak›flar› mütevellili¤i verilmifltir (K›nal›-zâde 1989:
1078). Fevrî, Kânûnî’nin 1553’de Nahç›van seferine ç›kt›¤› s›ralarda söyleyip
pâdiflaha sundu¤u “Musahhar old› hâl-i
rûy-› yâra ba¤r›mun bafl› / Diyâr-› Rûm
Sultân› bu kez alur K›z›lbafl›” beyti karfl›l›¤›nda 100 alt›n alm›fl ve pâdiflah›n
musâhipleri aras›na al›n›p sefer müddetince yan›nda bulunmufltur. Ayr›ca 200
beytlik bir kaside yaz›p her beytine bir
alt›n alm›flt›r (‹pekten 1996:103). Unsûrî’nin Vâm›k u Azrâ’s›n› tercüme eden
Lâmi’î, gül redifli bir kasideyle bunu Kânûnî’ye takdim etmifl ve karfl›l›¤›nda câize alm›flt›r. Eseri be¤enen pâdiflah, bu
sefer Fahr-› Cürcânî’nin Veyse vü Ramîn’inin tercümesini emretmifltir. Bu
eseri de bitiren Lâmi’î, ‹brahim Pafla vas›tas›yla pâdiflaha sunmufl ve bu hizmetine karfl›l›k sadrazam kendisine günde
20 akçe ulûfe ba¤lam›flt›r (‹pekten
1996:108). Kânûnî, fakr u zarûrete düflen Ârifî’ye 15 akçelik silahdarl›k vererek himâyesi alt›na alm›flt›r. “Gül” redifli bir kasidesi üzerine maafl›n› 20 akçeye
yükseltmifl ve 1548’de Van seferine ç›karken ‹stanbul’da Beytü’l-Mâl ve fiâhinciler kâtibi tayin etmifltir (K›nal›-zâde 1989:599).
IV.DE⁄ERLEND‹RME
Osmanl› Devleti’nde ülke s›n›rlar›
içinde ve di¤er ülkelerdeki pekçok flair
ve yazar, çeflitli tarzlarda ödüllendirilmifltir. Bu himâyede gözönüne al›nan so-
108
mut kriter, flair ve yazar›n eserini tan›tma yetene¤i ve idarecinin be¤enisidir.
Bu tav›r, bir noktada subjektif ve hakkaniyetli say›lmayabilir. Ancak, ilim ve sanat dünyas›na âflina olan yöneticilerin,
mümkün mertebe ilim ve sanat eserlerini teflvik etti¤i de bir gerçektir. fiair ve
yazarlara yap›lan ihsanlar› flöyle s›n›fland›rabiliriz:
1.Sanatta Rütbe: Bafl Nakkafll›k
2.Para: Ulûfe, Câize, Maafla Zam
3.Bürokratik Mevki: Divan Kâtipli¤i ve Di¤er Kâtiplikler, Müderrislik, Vak›f Mütevellili¤i, Silahdarl›k
4.K›ymetli Elbise
5.Arazi: Timar, Zeâmet
6.Eserin Rahat Yaz›m› ‹çin ‹nsan ve
Yer Tahsisi: Bina, Hattat ve Nakkafl
KAYNAKLAR
AHMET HAfi‹M. 1987. Bütün fiiirleri. Dergâh Yay., ‹stanbul
AKKUfi, Metin. 1993. Nef’î Dîvân›. Akça¤
Yay., Ankara
AYAN, Hüseyin. 1981. Fuzûlî. Leylâ vü
Mecnûn. Dergâh Yay., ‹stanbul
HAMMER. 1989. Büyük Osmanl› Tarihi. II. ‹kra/Okusan, ‹stanbul
‹PEKTEN, Haluk. 1996. Divan Edebiyat›nda Edebî Muhitler. Millî E¤itim Bakanl›¤› Yay., ‹stanbul
‹SEN, Mustafa. 1994. Künhü’l-Ahbâr’›n
Tezkire K›sm›. Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara
KARAHAN, Abdülkadir. “Lâmiî”. ‹slam Ansiklopedisi.
KINALI-ZÂDE HASAN ÇELEB‹. 1989. Tezkiretü’fl-fiuarâ. Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara
LATîFî. 1314. Tezkire-i Latîfî. Der-saâdet(‹stanbul)
Millî Folklor