Edimsel Koşullanma


Kendiliğinden ortaya çıkan bir davranıĢın,
çevredeki bir pekiĢtireçle eĢleĢerek tekrarının
artmasına edimsel koĢullanma denir.
Tepkisel DavranıĢ
 Tepkisel davranıĢlar tamamen kendinden
önceki uyarıcılar tarafından oluĢturulurlar.
Tepkisel davranıĢlar tüm refleksleri kapsar.
Tepkisel KoĢullanma
 Yukarıda belirtilen refleks yani doğuĢtan
getirilen davranıĢların, bazı dıĢ uyarıcılarla
(koĢulsuz, koĢullu uyarıcılar) eĢleĢmesi
sonucu oluĢan koĢullanmaya denir.
Edimsel DavranıĢ
 “Bilinen ve gözlemlenebilen herhangi bir
uyarıcı olmadan kendiliğinden ortaya çıkan
davranıĢlar” (Schultz. ve Schultz. 2002)
olarak tanımlanır.
Edimsel KoĢullanma
 Organizmada kendiliğinden ortaya çıkan
tepkilerin (davranıĢların) uygun uyarıcılarla
(ödül, pekiĢtireç) sürekliliğinin arttırılmasına
denir.
Klasik KoĢullanma
Edimsel KoĢullanma








Önce uyarıcı, sonra
tepki vardır
Refleks davranıĢlara
yöneliktir
Organizma pasiftir
Öğrenme istem dıĢıdır
Uyarıcı (fizyolojik)
sınırlıdır
Uyaran (pekiĢtireç)
belirgindir
PekiĢtirme (tepki)
davranıĢtan
bağımsızdır






Önce tepki, sonra
uyarıcı vardır
Bilinçli davranıĢlara
yöneliktir
Organizma aktiftir
Öğrenme bilinçlidir
Uyarıcı (sosyal) daha
fazladır
Uyaran (pekiĢtireç)
belirgin değildir
PekiĢtirme davranıĢa
bağlıdır
1. Bir davranıĢın sürekliliğini sağlayan, o davranıĢın
sonuçlarıdır.
2. DavranıĢların sürekliliğini sağlayan uyaranlar her
zaman belirgin değildir.
3. DavranıĢ, kendisinin ortaya çıkarttığı uyarandan
etkilenir.
4. Organizmanın davranıĢları dıĢ uyaranlara bağlı
değildir. Birçok davranıĢ uyaran olmadan ortaya
çıkar.
5. Organizmanın davranıĢlarının birçoğu bilinçli
tepkilerdir.
6. DavranıĢın sonucu öğrenmede belirleyicidir. Ödül
getiren, cezadan koruyan davranıĢlar kalıcılaĢır
(tekrarlanır), ceza getiren davranıĢlar kaybolur.
“Skinner Kutusu” Deneyi
 Deneyde, aç bırakılan bir fare, düzeneği önceden
hazırlanmıĢ deney kutusuna bırakılır. Deney
kutusunda, istenildiğinde yakılabilen ıĢık,
dokunulduğunda kutuya peynir düĢüren bir
manivela ve ayrıca kutunun tabanında elektrik Ģoku
düzeneği vardır. Fare kutunun içinde dolaĢırken
“tesadüfen” manivelaya dokunur ve bunun üzerine
kutuya bir parça peynir düĢer. Birkaç benzer
davranıĢtan sonra farenin kafes içindeki dolaĢma
alanı daha çok manivelanın olduğu bölgede
yoğunlaĢır. Daha sonra fare manivela ile peynir
arasında bağlantıyı kurarak, istediği zaman peynire
ulaĢmayı öğrenir.



SÖNME
Bir süre pekiĢtirilmeyen davranıĢın giderek
azalması ve sönmesidir.
KENDĠLĠĞĠNDEN GERĠ GELME
Sönme gerçekleĢtikten bir süre sonra, pekiĢtireç
verilmediği halde, benzer davranıĢın tekrar ortaya
çıkmasıdır.
UYARICI GENELLEMESĠ
Organizmanın bir uyarıcıya gösterdiği tepkiyi,
benzer uyarıcılara da göstermesine genelleme
denir.


UYARICI KONTROLÜ ( AYIRDEDĠCĠ UYARAN TEPKĠSĠ )
PekiĢtirecin sadece belli uyarıcı ile birlikte
verildiğinde, organizmanın bu uyarıcıyı diğer
uyarıcılardan ayırt etmesine denir.
DAVRANIġI BĠÇĠMLENDĠRME
PekiĢtirmeye en yakın davranıĢtan baĢlayarak,
istenilen davranıĢa ulaĢılıncaya kadar kademeli
olarak her davranıĢın pekiĢtirilmesidir.




ZĠNCĠRLEME
Her tamamlanan tepki bir sonraki tepki için
“ayırdedici uyarıcı” rolü üstlenerek etkinlik
tamamlanıncaya kadar geçen bu sürece zincirleme
denir
BATIL ĠNANÇ -DAVRANIġBirbiriyle iliĢkisi olmayan iki olay ya da durumun
birbiriyle iliĢkilendirilmesine “batıl inanç-davranıĢ”
denir.
PREMACK ĠLKESĠ
Daha az yapılmak istenen, sevilmeyen etkinliğin en
çok yapılmak istenen, sevilen, keyif veren etkinlik
ile pekiĢtirilmesidir.
PROGRAMLI ÖĞRETĠM
“Kademeli yaklaĢtırma” yoluyla öğretim de denilir.



Küçük adımlar ilkesi: Öğretilecek bilgi basitten
karmaĢığa doğru küçük birimlere bölünür ve ön
koĢul ilkesine göre sıralanır.
Etkin katılım ilkesi: Her bilgi biriminden sonra
öğrenciden öğretilmek istenilenleri basitten
karmaĢığa doğru kademe kademe aktif olarak
yapması beklenir. Bu, öğrenciye alıĢtırma
yaptırarak ya da soru sorarak sağlanır.
BaĢarı Ġlkesi: Öğrenmenin gerçekleĢmesi için
öğrencinin doğru davranıĢının pekiĢtirilmesi
önemlidir. Bunun için de öğrencinin doğru
davranıĢı göstermesi ya da doğru yanıt vermesi
gerekir.


Anında düzeltme ilkesi: Öğrenciye doğru
davranıĢı ya da yanıtı karĢılığında anında
geribildirim ve pekiĢtireç verilir.
Bireysel hız ilkesi: Öğrenmede bireysel
farklılıklar vardır. En iyi öğrenme bireyin kendi
hızıyla gerçekleĢtirdiği öğrenmedir. Bu nedenle
öğrencilere kendi hızlarıyla öğrenme olanağı
sağlanmalıdır.


PekiĢtireç: Ortaya çıkan bir davranıĢın
sürekliliğini, ortama sunulması ya da
ortamdan çekilmesiyle sağlayan ve
organizmayı olumlu yönde etkileyen
uyarıcılara pekiĢtireç denir.
PekiĢtirme: Ortaya çıkan bir davranıĢın
sürekliliğini sağlamak amacıyla davranıĢın
ödüllendirilmesi ya da olumsuz uyarıcının
ortamdan çekilmesi iĢlemine pekiĢtirme
denir.
 ĠHTĠYAÇ TÜRLERĠNE
ETKĠLERĠNE GÖRE:
GÖRE:
-Olumlu PekiĢtireçler
-Birincil
PekiĢtireçler
-Olumsuz PekiĢtireçler
-Ġkincil PekiĢtireçler



BĠRĠNCĠL PEKĠġTĠREÇLER
Fizyolojik ihtiyaçları karĢılayan ve
organizmayı belli yönde harekete geçirip,
davranıĢa yön veren öğrenilmemiĢ
uyarıcılardır. Yiyecekler, su, uyku, cinsellik,
korunma, fiziksel acı örnek olarak
sıralanabilir.
ĠKĠNCĠL PEKĠġTĠREÇLER
KoĢullu pekiĢtireçlerdir. Sosyal ihtiyaçları
karĢılayan, sonradan öğrenilmiĢ uyarıcılara
denir. Nötr durumdayken ancak birincil
pekiĢtireçlerle iliĢkilendiklerinde uyaran
özelliği kazanırlar.
1. Sosyal PekiĢtireçler: Övme, saygı gösterme,
ilgilenme, ciddiye alma, önemseme, gülme,
takdir etme, onaylama, kucaklama vb.
2. Faaliyetsel PekiĢtireçler: Bireyin sevdiği,
hoĢlandığı bir etkinliği yapmasına izin
verilmesi. Örneğin, çocuğun bilgisayarla,
sevdiği oyuncakla oynaması, sokağa
çıkarılması, arkadaĢlarıyla birlikte olması,
sinemaya-tiyatroya gitmesine vb. izin
verilmesi
3. Sembolik PekiĢtireçler: Para, not, marka,
alkıĢlatma vb.


OLUMLU PEKĠġTĠREÇLER
HoĢa giden bir uyarıcının ortama konulmasıyla belli
bir davranıĢın yapılma olasılığını artıran uyarıcılara
olumlu pekiĢtireç denir.
Birincil Olumlu PekiĢtireçler Organizmayı doğal
olarak pekiĢtiren ve canlının yaĢaması ile ilgili olan
uyarıcılardır Yiyecek, su, Ģeker, çikolata, güven,
cinsellik vb.

Ġkincil Olumlu PekiĢtireçler Herhangi bir nötr
uyarıcının olumlu birincil pekiĢtireçlerle
iliĢkilendirilmesiyle olumlu pekiĢtireç özelliği
kazanan uyarıcılardır. Saygı, takdir, para, not, alkıĢ,
olumlu etkinlikler vb.

HoĢa gitmeyen uyarıcıların ortamdan
çıkarılması sonucunda, belli bir davranıĢın
yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır.
Olumsuz pekiĢtireçler, organizmaya
rahatsızlık veren uyarıcılardır. Ortamdan
çıkarılmaları organizmayı rahatlatır. Olumsuz
pekiĢtireç adının çağrıĢtırdığı gibi olumsuz
(ceza ile ilgili) değildir.

Birincil Olumsuz
PekiĢtireçler
-Organizmaya zarar veren,
yaĢamı tehdit eden
uyarıcılardır.
-Bunlar; Rahatsız edici
yüksek tonlu sesler, elektrik
Ģoku, azar, Ģiddet, acı
çektirme vb.

Ġkincil Olumsuz PekiĢtireçler
-Herhangi bir nötr
uyarıcının birincil olumsuz
pekiĢtireçlerle
iliĢkilendirilmesiyle
pekiĢtireç özelliği kazanan
uyarıcılardır
-Yanan soba, baĢlangıçta
nötrdür. Sobadan eli yanan
çocuk için soba, olumsuz
pekiĢtireç (yanma-soba)
özelliği kazanır. Artık
çocuk, soğuk da olsa
sobaya dokunmaz

PekiĢtirme Tarifesi Nedir?
PekiĢtirmenin ne zaman ve ne kadar
yapılacağının belirlenmesine denir.
-PekiĢtirme tarifelerinde amaç, istendik
davranıĢları güçlendirip, kalıcı hale getirirken,
pekiĢtireçlerin etkisini azaltarak, davranıĢları
pekiĢtireçlerden bağımsızlaĢtırmaktır.
1. SÜREKLĠ PEKĠġTĠRME
Her doğru, istenen ve olumlu davranıĢ pekiĢtirilir.
2. DEĞĠġKEN ORANLI PEKĠġTĠRME
PekiĢtirme farklı sayılardaki davranıĢ oranında verilir.
3. DEĞĠġKEN ARALIKLI PEKĠġTĠRME
PekiĢtirme farklı ve değiĢken zaman aralıklarına göre yapılır.
PekiĢtirmenin zamanı belirsizdir.
4. SABĠT ORANLI PEKĠġTĠRME
Belirli sayıda (miktarda) tekrar edilen davranıĢ pekiĢtirilir.
5. SABĠT ARALIKLI PEKĠġTĠRME
DavranıĢın, belirli zaman aralığında pekiĢtirilmesidir.
12345-
SÜREKLĠ PEKĠġTĠRME
DEĞĠġKEN ORANLI
DEĞĠġKEN ARALIKLI
SABĠT ORANLI
SABĠT ARALIKLI


Organizmanın istemediği, olumsuz bir
durum ortaya çıkartan uyaranlara ceza
denir.
Edimsel koĢullanmada, “olumsuz
pekiĢtirecin ortama konulması” ya da
“olumlu pekiĢtirecin ortamdan çıkartılması;”
her iki durum da organizma için ceza
niteliği taĢımaktadır. Her iki durumda da
davranıĢın yapılma sıklığı azalır ya da söner.



Birinci Tip Ceza
HoĢa gitmeyen,
istenilmeyen
(olumsuz
pekiĢtireçler)
uyaran ortama
verilir.
(davranıĢın yapılma
sıklığı azalır ya da
söner)



Ġkinci Tip Ceza
HoĢa giden,
istenilen (olumlu
pekiĢtireçler)
uyaran ortamdan
çıkartılır.
(davranıĢın yapılma
sıklığı azalır ya da
söner)



Edimsel koĢullanma daha çok çocuk eğitiminde,
sınıfta disiplinin sağlanmasında, istendik
davranıĢların kazandırılmasında önemli bir role
sahiptir.
Sınıfta ve okulda öğrencilerin sergiledikleri
gözlenebilir davranıĢlar karĢısında öğretmenler iyi
birer gözlemci olmalıdırlar. Bu gözlemler daha çok
öğrencilerin olumlu davranıĢları üzerinde
yoğunlaĢmalıdır ve bunu öğretmen, mesleğinin
temel ilkesi haline getirmelidir.
Sınıfta takip edilen doğru davranıĢın hemen
ardından verilecek pekiĢtireç, o davranıĢın ortaya
çıkma sıklığını artıracaktır.




PekiĢtirecin zamanında verilmesi önemlidir.
GeliĢimde ve öğrenmede bireysel farklılıklar
ilkesini bilen öğretmen, benzer pekiĢtireçler
ve tarifelerinin tüm öğrenciler için aynı
oranda etkili olamayacağını da bilmelidir.
PekiĢtirelerin miktarı ve zaman aralığı
önemlidir.
Skinner’e göre öğretmenin görevi,
“davranıĢları biçimlendirmektir.” DavranıĢı
biçimlendirme, ayrıca, pekiĢtirmenin temel
ilkelerini, pekiĢtirme tarifelerini ve
sonuçlarını bilmeyi de gerektirmektedir.


Skinner’in öğretime yaptığı en önemli
katkılardan birisi de programlı öğretimdir:
Öğretilecek bilgilerin sindirilebilir oranda,
küçük adımlarla sunulması; öğrenene
öğrenmelerinin hemen ardından dönüt
(doğru-yanlıĢ) verilmesi; tüm bunların
sonucunda öğrencinin kendi hızında
öğrenmesine olanak sağlaması açısından
önemlidir.
Programlı öğretim yöntemi sınıf içi iliĢkileri,
sınıf iklimini daha insani, daha sevecen,
daha memnuniyetli kılacaktır.

Skinner’in edimsel koĢullanma
yöntemi cezadan çok, kendiliğinden
ortaya çıkan istendik davranıĢların
ödüllendirilmesi üzerine kurulmuĢtur.


YaĢadığımız sosyal çevreyi gözlemlediğimizde ister
anne babalar, ister öğretmenler, isterse de iĢ
yerindeki yöneticiler olsun olumlu, güzel, iyi
davranıĢları genelde görmeme(!) dolayısıyla onları
olumlamama(!) eğilimindedirler. Bu eğilim
insanlarda isteksizliği, farklı davranıĢlara
yönelmeyi, bulundukları ortamdan hoĢnutsuzluğu,
mutsuzluğu beraberinde getirmektedir.
Tüm bunların tersini düĢündüğümüzde olumlu,
güzel, iyi davranıĢları fark eden ve bunların çeĢitli
pekiĢtireçlerle (ödül) sürekliliğini sağlayan aile,
okul ve iĢ yerlerinde insanlar kendilerini
gerçekleĢtirme fırsatı yakalayacaklar ve mutlu
olacaklardır.