hasta hakları / hekim hakları hasta – hekim ilişkisi

HASTA HAKLARI / HEKİM HAKLARI
HASTA – HEKİM İLİŞKİSİ
Dr. Nurcan Çakır
Hak
• Hukukun, adaletin gerektirdiği ve birine ayırdığı
şey, kazanım, kazanç
• Pay
• Geçmiş ve harcanmış emek
• Gerçek, doğru, yerinde
Ali Püsküllüoğlu, Türkçe Sözlük
Doğan Kitap, 2004
Hasta
• Esenliği yerinde olmayan, sağlığı bozuk
olan, organlarından herhangi birinin
işleyişinde bir bozukluk duyumsayan
kimse
Ali Püsküllüoğlu, Türkçe Sözlük
Doğan Kitap, 2004
Hekim
• İnsanlardaki hastalıkları tanılayan ve onları
ilaçlarla ya da kimi araçlarla sağaltan,
hekimlik öğrenimi görmüş kimse
Ali Püsküllüoğlu, Türkçe Sözlük
Doğan Kitap, 2004
Lizbon Bildirgesi
• 1981 yılında Dünya Hekimler Birliği
– Hasta, hekimini özgürce seçme hakkına sahiptir.
– Hasta, bir dış baskı altında kalmadan özgürce çalışabilen bir
hekim tarafından bakılma hakkına sahiptir.
– Hasta, yeterli ölçüde bilgilendirildikten sonra tedaviyi kabul ya da
ret etme hakkına sahiptir.
– Hasta, kendisiyle ilgili tüm tıbbi ve kişisel bilgilerin gizliliğine
gereken saygıyı göstermesini hekiminden bekleme hakkına
sahiptir.
– Hasta, onurlu bir biçimde ölme hakkına sahiptir.
– Hasta, dini temsilci de dahil olmak üzere, ruhsal ve manevi
yönden teselli edilmeyi isteme ya da reddetme hakkına sahiptir.
Bali Bildirgesi
• Eylül 1995 tarihinde Endonezya’nın Bali kentinde;
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Kaliteli tıbbi bakım hakkı
Seçim yapma özgürlüğü
Kendi kaderini belirleme hakkı
Bilinci kapalı hasta için yapılacaklar
Yasal ehliyeti olmayan hasta ile ilgili yapılacaklar
Hastanın isteğine karşın yapılan girişimler
Bilgilendirme hakkı
Gizlilik hakkı
Sağlık eğitimi hakkı
Onur hakkı
Dini destek hakkı
Avrupa Hasta Haklarının
Geliştirilmesi Bildirgesi
• 1994 ; Amsterdam Bildirgesi
– Sağlık hizmetlerinde insan hakları ve değerleri
– Bilgilendirme
– Onay
– Mahremiyet ve özel hayat
– Bakım ve tedavi
– Başvuru (şikayet)
Hasta Hakları
•
Hasta Haklarına İlişkin Avrupa Statüsü Roma Belgesi; 2002
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Hastalıklardan korunmak için koruyucu önlemlerin alınması hakkı
Hiçbir ayrıma tabi tutulmaksızın sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı
Bilgi edinme hakkı
Onay hakkı
Özgür seçim hakkı
Gizlilik hakkı
Hastanın vaktine saygı
Kalite standartları hakkı
Güvenlik hakkı
Yenilik hakkı
Gereksiz acı ve sıkıntıdan sakınma hakkı
Kişisel tedavi hakkı
Şikayet hakkı
Tazminat hakkı
Türkiye’de Hasta Hakları
• 1993; Bolu; Tıbbi Etik Sempozyumu
• 1998; Hasta Hakları Yönetmeliği
• 2003; Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları
Uygulamalarına İlişkin Yönerge
• 2005; Hasta Hakları Uygulama Yönergesi
Türkiye’de Hasta Hakları
•
•
•
•
•
•
•
•
Hasta=müşteri
GSS
Katkı payları
Kar
Hastane işletmeciliği
Döner sermaye uygulaması
Performansa dayalı ücretlendirme
Bütçe uygulama talimatları
Türkiye’de Hasta Hakları
•
•
•
•
•
•
•
•
Hasta=müşteri
GSS
Katkı payları
Kar
Hastane işletmeciliği
Döner sermaye uygulaması
Performansa dayalı
ücretlendirme
Bütçe uygulama talimatları
Sağlıkta dönüşüm
Hekim Hakları
• Hekimlik alanında çalışanların insan
haklarına ve bireysel özgürlüklerine ilişkin
bildirge
Dünya Hekimler Birliği
• Hekim toplumundaki etkinliklerde, tıp
eğitim ve öğretiminde, işe girme ve
hekimlik mesleğine ilişkin çalışmaların
öteki alanlarında, ırk, renk, din, inanç,
etnik bağlantı, ulusal köken, cins, yaş ya
da politik bağlanmaya bakılmaksızın fırsat
eşitliği sağlanmasından yanadır.
Dünya Hekimler Birliği
• Hekimliği uygun biçimde onaylanmış
kişilerin ulusal hekim birliklerine üye olma
ve ayrıcalık ve sorumluluklarının, ırk, renk,
din, inanç, etnik bağlantı, ulusal köken,
cins, yaş ya da politik bağlanma nedeniyle
yadsınmasına kesin bir şekilde karşı çıkar.
Dünya Hekimler Birliği
• Haklarda, ayrıcalıklarda ya da
sorumluluklarda eşitliğin yadsınmasına
son verilmesi için, gerek bir bütün olarak
hekimlik mesleğini, gerekse ulusal hekim
birliklerinin her bir üyesini her türlü çabayı
göstermeye çağırır.
Türkiye’de Hekim Hakları
•
•
•
•
•
•
Aile hekimliği
Sözleşmeli çalışma
Özel muayenehane
Müşteri memnuniyeti
Rekabet
Maliyet
Türkiye’de Hekim Hakları
•
•
•
•
•
•
Aile hekimliği
Sözleşmeli çalışma
Özel muayenehane
Müşteri memnuniyeti
Rekabet
Maliyet
Sağlıkta dönüşüm
Hekim - Hasta İlişkisi
• Tıp sektörü – hasta ilişkisi
• İleri tıp teknolojisi
• Sosyal güvenlik sistemleri (geri ödeme
sistemleri)
• Tıp eğitimi
• Halkın eğitim düzeyi
• Kitle iletişim araçları
• Hukuksal düzenlemeler
Hekim – Hasta İlişkisi
• Paternalist ilişki
• Danışmanlık rolü
• Katılımcı uygulama
Paternalist Yaklaşım
• Kişinin onayı olmadan özerkliğine
müdahale etme
• Kişiyi sınırlama ve özerkliğini zedeleme
Hekim – Hasta İlişkisi
• Bilginin paylaşılması;
• Paylaşılmış karar
• “Aydınlatılmış Onam”
Aydınlatılmış Onam
• Önerilen tedavi / işlemin açıklanması
• Ölüm ve ciddi sakatlık risklerinin vurgulanarak, önerilmiş
olan tıbbi işlemin yarar ve risklerinin açıklanması
• Yarar ve riskleri de içeren alternatif tedavi ve işlemlerin
açıklanması
• Tedavi edilmediğinde ortaya çıkabilecek muhtemel
sonuçlar
• Başarı olasılığı ve başarıdan ne kastedildiği
• İyileşme sırasında en büyük problemin ne olduğu ve
normal yaşama ne kadar zamanda dönebileceği
Açlık Grevi
• Britanya Hekimler Birliği; 1974
• “ağızları bir cerrahi alet ile zorla açılmakta ve
turuncu renkli, yağlı bir hortum boğazlarından
aşağı doğru itilmektedir. Sonra sıvı bir karışım
hortuma dökülmektedir. Bunu hemen hemen her
zaman kusma ve mide bulantısı izlemektedir.”
Açlık Grevi
• Britanya Hekimler Birliği; 1974
• “dişlerin arasına tahta bir blok yerleştirilmektedir.
Bu blok, içinden yağlı bir mide hortumunun
geçtiği bir delik ihtiva etmektedir. Direnme söz
konusu olduğunda ağzı açmak için çelik bir
kelepçe kullanılmaktadır. Bu tür durumlarda
mahkumu sabit tutmak için birkaç kişi gerekli
olmaktadır.”
Tokyo Bildirgesi; 1975
• Mahkumun kendi isteği ile besin almayı
reddetmesi
• Hekim tarafından bu durumun sonuçları
hakkında bilgilendirilmesi
• Sonuçlar hakkında sağlıklı ve rasyonel bir
yargıda bulunabilmesi
• Zorla besin verilemez
Lizbon Bildirgesi
• Yeterli olma durumu
• Hukuki ve tıbbi açıdan kişinin algılama,
düşünme, yargılama, karar verme gibi
yetilerinin yeterliliği
• Ruhsal hastalığı olanlar?
Ölüm Orucu(açlık grevi) / İntihar
Davranışı
• Politik bir problemi psikiatrik alana itme
çabaları
• Dışa dönük bir tutum
• Yaşam koşullarının değişmesi talebi
Ölüm Orucu(açlık grevi) / İntihar
Davranışı
• Hekim yardımıyla intihar
• Hekim tarafından geliştirilmiş bir aracın
kullanımının kişiye öğretilmesi ile gerçekleşir
• Hastanın tedaviyi reddetmesi temel bir haktır ve
hekimin hastanın arzusuna hürmet etmesi
(ölümüne neden olsa bile) etik olmayan bir
davranış sayılamaz
• Açlık grevcisinin bilinci bozulur ya da komaya
girerse hekim açlık grevcisinin son kararına
saygı göstererek tutum alacaktır.
Ölüm Orucu(açlık grevi) / İntihar
Davranışı
• TTB
• 1990 ve 1994
• Tokyo ve Malta Bildirgelerine göre
davranmanın uygun ve etik olduğu
yönünde görüş bildirmiştir.
Malta Bildirgesi; 1991
• Açlık grevcisi
• “Zihinsel olarak ehliyetli, açlık grevine kendi iradesi ile
karar vermiş, bu nedenle belirli bir zaman için yiyecek
ve/veya sıvı almayı reddeden kişi”
• Grup halindeki eylemlerde eylemcinin baskı görmesi
olasılığı!
• “Açlık grevine giren kişiler zorla katılma baskısından
korunmalıdır. Bu, açlık grevinde bulunan diğer kişilerden
ayrı tutulmayı gerektirebilir.”
Ötenazi
• 19. yy.
• Mary Aikenheod
• Hospice
• 1947-1948
• Tıbbi nitelik
• Hastayı son günlerinde rahat ettirmek
Dünyada Ötenazi
• ABD;
– Jack Kevorkian
– İkinci derece adam öldürmekten suçlu
• Arjantin
– Adam öldürme suçu
Dünyada Ötenazi
• Almanya
– Adam öldürme suçu
– Hafifletici neden
• Avustralya
– Ölüm hakkı yasası (kuzey bölgesi)
Dünyada Ötenazi
• Belçika
– Doktorların % 80’i uyguluyor
– Aile fertlerine danışılıyor
• Hollanda
– Hastanın isteği
– Kamuoyu araştırması; % 84 onay
Dünyada Ötenazi
• İngiltere
– Yasal değil
– İngiliz Tıp Birliği tarafından savunuluyor
• Fransa
– Bilim, Yaşam ve Sağlık Ulusal Etik Komitesi
– Tavsiye kararı
Dünyada Ötenazi
• Avrupa hasta haklarının geliştirilmesi bildirgesi
• Kendi yaşamını belirleme
• Fiziksel ve mental bütünlüğe sahip olma ve kişi
olarak güvenli bir yaşam sürdürme
• Tıbbi girişimi reddetme ya da durdurma
• Çektikleri acıların dindirilmesi
hakları
Dünyada Ötenazi
• Dünya Hekimler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi
• Yeterli bilgi aldıktan sonra tedaviyi kabul ya da
reddetme
• Saygın bir şekilde ölme
• Madrid; 1987
• Ötenazi etik olmayan bir eylemdir
Türkiye’de Ötenazi
• Tıbbi gereklerden bahisle veya her ne suretle
olursa olsun hayat hakkından vazgeçilemez.
Kendisinin veya bir başkasının talebi olsa dahi
kimsenin hayatına son verilemez.
• Teşhis, tedavi veya koruma maksadı olmaksızın,
ölüme veya hayati tehlikeye yol açabilecek veya
vücut bütünlüğünü ihlal edebilecek veya akli
veya bedeni mukavemeti azaltabilecek hiçbir
şey yapılamaz ve talep de edilemez.