Slayt 1 - kop teyap

T.C.
KALKINMA BAKALIĞI
KONYA OVASI PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI
HAZIRLAYAN
Prof. Dr. Hüdai YILMAZ
Pamukkale Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Denizli
Meyve Üretim Yöntemleri
Üretim amacının satış amaçlı mı yoksa aile ihtiyacını
karşılayacak özellikte mi olacağı sorusuna iyi cevap
verilmelidir. Pazar amaçlı bir üretimde, üretim ölçeğinin
büyüklüğünü pazarlama şartları belirler. Pazar tüm
ürünü satmaya elverişli ise yada bir işleme fabrikası gibi
birimin olması üretim alanının büyük çapta tutulmasını
kolaylaştırır. Büyük çaplı bir üretim amaçlanıyorsa
küçük çaplı bir meyve işleme atölyesinin kurulması
yada mevcudiyeti pazarlanamayan ürünlerin kaybını
engeller. Çileğin hassas bir meyve olması raf ömrünü
ciddi olarak azaltmaktadır.
Toprak hazırlığı
Çilek üretimi amaçlı araziyi belirlerken, mümkünse,
önceden üzerinde çilek yetiştiriciliği yapılmamış bir
bölüm seçilmelidir. Çileğin hastalık ve zararlısının bol
olması nedeniyle, önceden yetiştiricilik yapılan bir
arazide gerekli önlemler alınmadan tekrar çilek
yetiştirmek çok ciddi zararları da göze almak
demektir. Çilek yetiştiriciliğine başlamadan önce
toprak dezenfeksiyonu yapılması doğru olur. Önceden
de çilek yetiştiriciliği yapılan bir arazi üzerinde yeni çilek
bahçesi kurulacaksa, toprak dezenfeksiyonuna mutlak
ihtiyaç vardır. Mümkünse, dezenfeksiyon işlemi
solarizasyonla değilse kimyasal maddelerle yapılmalıdır.
Çilek fidelerinin dikimi için yastıkların hazırlanmasında
mekanizasyondan yararlanmanın önemi oldukça büyüktür. Büyük
işletmeler için önemli bir araçtır.
• Bahçe için hazırlanan toprak derince sürülmelidir.
Bu arada bitkilerin daha sağlıklı gelişmelerini
temin edebilmek için ahır gübresi verilmelidir.
Dekara 2-4 ton temiz, yanmış ahır gübresi
yeterlidir. Kümes hayvanları gübresi verilecekse
bu miktar 1-2 tona düşürülmelidir. Toprağa
kimyasal gübre olarak amonyum sülfat,
bulunamıyorsa üre verilmelidir. Dekara yaklaşık
10 kg yeterli olur. Ancak toprak analizi yaptırarak
gübre vermek daha doğru bir uygulama olur.
Toprak sürüldükten sonra düzeltilerek diğer
işlemlere hazır hale getirilir.
Solarizasyon: Özellikle yaz aylarında, havanın
sıcak olduğu dönemlerde boş toprağın iyice
sulanması ve sürülerek işlenip
düzeltilmesinden sonra yüzeyinin plastikle
kaplanarak toprak sıcaklığının arttırılması
işlemine denir. Bu işlem için 0,020-0,050 mm
kalınlığında poly etilen plastikler kullanılır.
Dekara yaklaşık 10 kg plastik gider. Plastik
altındaki toprak ısındığında sıcak buharın da
etkisiyle yabancı otlar ve birçok mikro
organizma temizlenir.
Fumigasyon: Solarizasyon işlemi
yapılamamışsa kimyasal ilaçlarla fumigasyon
yapılmalıdır. Zehirli kimyasal maddeler
oldukları için sağlık ve çevre açısından riskler
içeren maddelerdir.
Malçlama
Ticari çilek yetiştiriciliğinde malçlama temel
uygulamalardandır. Malçlama, ürünün erkenciliğini,
kalitesini ve miktarını arttırmak üzere toprak yüzeyinin
organik veya inorganik malzemelerle örtülerek
kaplanmasına denir. Çilek yetiştiriciliğinde saman ve plastik
olmak üzere iki farklı malç malzemesi kullanılır. Ayrıca canlı
çimlerinde malç olarak kullanılabileceği de bildirilmektedir.
Saman malcı, daha çok, soğuk bölgelerde bitkileri
soğuktan korumak amacıyla uygulanır. Bununla birlikte
malçtan beklenecek diğer faydaları da sağlar. Uygulaması
zaman alıcı ve maliyeti plastiğe göre biraz daha yüksektir.
Ancak plastik malca göre daha iyi kış soğuklarından korur.
Yabancı otlardan ari olması önemlidir. Aksi takdirde bahçe
yabancı otların istilasına uğrayabilir.
Büyük işletmelerde dikim yastıklarına bir aletle naylon malç serilmesi
işçilik masraflarının azaltılması için önemlidir
Plastik malç olarak yaygın bir şekilde siyah plastik
uygulanmaktadır. Ancak beyaz plastik te zaman
zaman uygulanabilmektedir. Diğer renkteki plastik
malç uygulamaları da denenmektedir. Ancak
henüz farklı renkteki plastiklerin uygulaması
pratiğe yansımamıştır. Plastiğin kalınlığına göre
değişmekle birlikte 2-3 yıl süreyle arazide
kalabilir. 0.2-0.4 mm kalınlığında 20-40 kg lık
plastik 1 da alan için yeterlidir. Plastik dikimden
önce arazide uygulanarak bitki dikilecek
bölgelerin bir jiletle “X” şeklinde kesilmesi
gereklidir. Plastik serildikten sonra bitkiler açılan
deliklere dikilebilir.
Dikim yastıkları hazırlandıktan ve fumigasyon için gerekli sürenin dolmasından
sonra dikim deliklerinin açılması için de özel olarak hazırlanmış aletlerin
kullanılması maliyetleri düşürecektir.
Küçük alanlarda, dikim yastıklarının delinmesi işlemi için bisiklet lastik jantları
da kullanılabilir. Bu durumda dikim mesafesinin ayarlanması önemli bir konu
olarak ortaya çıkar.
Malç uygulamalarının faydaları:
Yabacı otların gelişmesini engeller. Özellikle siyah plastik malç bu
konuda çok etkili olur. Saman malcı, şayet yabancı ot tohumlarına
sahipse yabancı otların artışına neden olabilir. Yabancı ot tohumu
bulunmayan temiz samanın kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Bitki üzerindeki meyvelerin toprakla temas etmesini engelleyerek
temiz kalmasını sağlar.
Toprak kaynaklı bazı hastalıkların yapraklara ve meyvelere bulaşması
engellenir.
Toprağı daha sıcak tutacağı için erkenciliği teşvik eder. Toprak
sıcaklığının açık gece saatlerinde hızlı bir şekilde radyasyonla kaybını
en aza indirir. Toprak sıcaklığı değişimi daha düzenli bir seyir izler.
Topraktan nem kaybını azaltır. Böylece bitkiler daha düzenli toprak
neminden faydalanırlar. Sulama aralığı genişler ve dolayısıyla sulama
maliyeti azalır.
Bitkilerin kış soğuklarından ve erken ilkbahar soğuklarından daha az
zarar görmesine neden olur.
Kış malçlaması:
Ticari çilek yetiştiriciliğinde sonbaharda yapılan en önemli iş
malçlamadır. Çilek, soğuk iklim bölgelerinde de
gelişebilmektedir. Ancak çilek bitkisi kış soğuklarına karşı
oldukça hassas bir bitkidir. Bu yüzden düzenli ve yeterli
ürün alabilmek için bitkilerin kış soğuklarından korunması
gerekir. Araştırmalar göstermektedir ki -10oC nin altındaki
sıcaklarda korunmayan çilek bitkilerinin ana taçları ciddi
zarar görmektedir. Düşük kış soğuklarında kuru ve soğuk
rüzgârlar da çok ciddi zarara neden olmaktadır. Koruyucu
malç bitkileri ısı ve hava izolasyonu sağlayarak bitkileri
soğuktan ve rüzgârdan zarar görmesini engeller. Malç aynı
zamanda donma /çözünme döngüsü nedeniyle bitki
köklerinde oluşacak zararında önüne geçer. Bu yüzden
soğuk bölgelerde kaliteli çilek yetiştiriciliğinin anahtarı,
düşük sıcaklık kaynaklı ya da sıcaklık değişimlerinden
kaynaklı zararlanmalarının önüne geçmek için malçlama
yapmaktır.
Malç ne zaman uygulanmalıdır: Malç
uygulamada zamanlama oldukça önemli bir
konudur. Bu konuda, toprak sıcaklığını takip
etmenin büyük bir gereklilik olduğu
unutulmamalıdır. Art arda üç gün, toprak
sıcaklığı 4 - 5oC nin altına düşerse, malçlama
vaktinin geldiğine karar verilmelidir.
Hangi malç materyali daha iyidir: Çilekte yaygın
olarak kullanılan malç samandır. Buğday,
çeltik, yulaf veya sudan otundan elde edilen
malç oldukça iyi sonuçlar verir. Sudan otundan
elde edilen saman, genelde pek tavsiye
edilmez. Saman temiz ve yabancı ot
tohumundan arı olmalıdır.
Ne kadar malç uygulanmalıdır: Yaygın olarak,
dekara 600–900 kg olarak, yaklaşık 5–7,5 cm
kalınlığında ya da ortalama ağırlıkta 75 küçük
balya olacak şekilde uygulama yapılır.
Yükseltilmiş tahtalar üzerinde ve kuvvetli
rüzgârlı bölgelerde yetiştiricilik yapılıyorsa,
miktar iki katına çıkartılmalıdır.
Malç nasıl uygulanmalıdır: Küçük alanlarda,
saman balyaları elle sarsılarak sıra üzerine
serilebilir. Büyük alanlarda balya öğütücüler
kullanılarak dikim sıralarının üzerleri
örtülebilir. Öğütücüler hem küçük hem de
büyük balyalar için bulunmaktadır.
Malç nasıl ve ne zaman kaldırılmalıdır:
İlkbaharda, saman malcı altında yer alan
bitkilerin gelişmeye başladıkları görülmeye
başladığı zaman derhal malç kaldırılmalıdır.
Bitkilerin güneş görmesi için, sıralar üzerinde
bir tırmıkla veya elle samanlar kenara
çekilmelidir. Samanın kaldırılması geciktirilirse,
bitki gelişimi ve çiçek oluşumu da gecikir hatta
verimde düşüşler görülebilir.
Malç olarak sıra örtüsü serme: Bu örtüler bir
fabrikada bükülerek bağlanmış, polypropylene
gibi plastikten meydana gelir. Bunlar ışığı,
havayı ve suyu geçirebilme yeteneğine
sahiptir. Araştırıcıların ve yetiştiricilerin
deneyimi, bu örtülerin kış soğuklarından
korumada başarılı oldukları yönündedir. Kış
koruması için ağır olanları (42 g/m2 ) tercih
edilmelidir. Bu malzeme 3 – 4 sezon kullanıma
dayanabilecek özelliktedir.
Dikim sistemleri
Dikim sistemlerine karar verirken ekolojik faktörler
ve fidenin bulunurluğu, maliyeti gibi çeşitli
faktörler etkili olur. Fide maliyeti ve fidenin yeteri
kadar bulunamaması, tek sıralı kapama sistemi bir
adım öne geçirir. Çünkü bu sistemde tahta üzerine
tek sıra olarak dikilen fidelerden kollar geliştikçe
yeni oluşan fidelerle tahtanın üzeri tamamen fide
ile kaplanır. Böylece fide miktarı arttırılabileceği
gibi maliyette düşer. Ancak ürün ekonomik
düzeyde ürün almak için biraz daha uzun süreye
ihtiyaç vardır.
Çilekte doğru ve yanlış dikim biçimleri
Çilek dikimi ve faydalı küçük bir aletin
kullanımı: Dikim aletinin uzunluğu yaklaşık 2530 cm, genişliği ise yaklaşık 5 cm civarındadır.
Üst tarafında tutmak ve kullanmak amacıyla
sapı, dip tarafında ise bitki köklerinin toprağa
girmesini sağlamak üzere oval olarak kesilmiş
ucu vardır. Bu aletin kullanımı çok kolay olup
diğer silindirik-yuvarlak uçlu araçlara göre
daha hızlı dikim yapma imkanı tanır. Silindirikyuvarlak uçlu dikim araçları toprağa soktuktan
sonra bitki köklerinin yerleştirilmesi ve
sıkıştırılması zaman almaktadır.
A)Tahta üzerine tek sıralı kapama sistem
Ana bitkilerden oluşan kol bitkilerinin
tahta üzerini kapamasına izin verilen
dikim sistemidir. Bu sistem de 30- 45
cm genişliğinde, 25-30 cm
yüksekliğinde dikim tahtaları
hazırlanır. Dikim tahtalarının genişliği
arazinin durumuna, eğimine ya da
toprak kalitesine göre 100-110 cm ye
kadar arttırılabilir. Tahtaların genişliği
arttıkça, tahtalar arası mesafede 120
cm ye kadar arttırılabilir. Eğimli
yerlerde de tahtalar arası mesafe
arttırılabilir. Bu tahtalar üzerine
bitkiler 45 yada 60 cm arayla dikilirler.
Tek sıralı kapama sistemde, yetiştiriciler,
3-4 yıl düzenli verim alabilirler
Tek sıralı kapama sistemi
B) Tahta üzerine tek sıralı şerit sistemi
Tahta üzerinde tek sıra halinde dikilen bitkilerden
meydana gelir. Tahtalar “tek sıralı kapama sistem”
de olduğu gibi hazırlanır. Yaygın bir dikim sistemi
değildir. Tahtalar arasında yaklaşık 90 cm lik bir
aralık bırakılır. Fidelerin dikim aralığı, sıralar
üzerinde, 7,5 ile 30 cm arasında olmalıdır. Sık
biçimde fideler dikilirler. Kesinlikle kol oluşumuna
izin verilmez. Oluşan kolların derhal kesilmesi ya
da kopartılması gerekir. Bu sistem daha çok soğuk
bölgeler için kullanılır.
C) Tahta üzerine çok sıralı sistem
Tahtalar üzerine çok sıralı sistemde, her tahta
üzerinde genelde 2 sıra halinde bitkiler dikilir.
Ancak bazen 3 ya da 4 sıralı dikimlerde
yapılmaktadır. Genelde bu tip dikimler tek yıllık
olarak planlanır. Yani bitki dikildikten sonra bir yıl
sonra ürün alınır ve bahçe kaldırılıp yeniden tesis
edilir. Fakat verim düzeyinin düşük olduğu kuzey
ve soğuk bölgelerde tesis maliyetlerini azaltmak
ve karlılığı arttırmak amacıyla 2 ya da 3 yıl süreyle
aynı bahçeden ürün alınmaktadır.
• Bu dikim sisteminde, her ne kadar, frigo fideler
kullanılmaktaysa da taze kol fideleri de kullanılabilmektedir.
Ancak, taze kol fideleri kullanılırsa verim ilk yıl düşük kalır.
Bu yüzden ikinci yılda yüksek düzeyde ürün alınabilir. Taze
kol fideleri ile kurulan bahçelerden, karlılığı sağlamak
amacıyla, 3-4 yıl süresince verim alınmasına izin verilir. Frigo
fidelerle kurulan bahçelerden ise bir yıl sonunda yüksek
düzeyde ve kalitede ürün alınır. Daha sonraki yıllarda kalite
ve kantite düştüğü için bu bahçeler bir yıl sonunda kaldırılır.
• Çevre şartları uygun olan bir bölgede uygun çeşit
kullanılırsa 5-10 ton/da verim elde edilebilir.
• Tek yıllık yetiştiriciliğin en önemli dezavantajı, yüksek
başlangıç maliyetine ihtiyaç göstermesidir. Üreticinin
oldukça yüksek bir deneyime sahip olması başarıyı artıran
en önemli etkendir. Dikimden kısa süre sonra verim
alındıktan sonra bahçe hemen kaldırıldığı için toplam
maliyette yüksek olur.
İki sıralı dikim de tahtaların yüksekliği 25-30 cm
olarak hazırlanmalıdır. Tahtaların üst yüzeyi 75
cm kadar olmalıdır. Tahtalar üzerindeki sıralar
arası mesafe 35 cm. sıra üzeri ise 30-35 cm
olarak ayarlanmalıdır. Tahtanın tam ortasına
damla sulama borusu yerleştirilerek sulama
sorunu çözülmelidir. Dikim aralıklarına göre
değişmekle birlikte dekara yaklaşık 4500-5000
adet fide gerekir. Fideler yan yana değil
birbirlerinin çaprazına düşecek şekilde
dikilirler. Bu şekilde fidelerin daha fazla toprak
alanından yararlanması sağlanır.
Tahtalar üzerine ikiden fazla sıra da yapılabilir. Bu tip
yetiştiricilikte, genellikle, 3 sıralı bir dikim yapılır.
Birim alana yoğun bitkiye ihtiyaç duyulur. Toprak
ve çevre şartlarının iyi olması durumunda oldukça
iyi sonuçlar alınabilir. Bu tip dikimde tahtaların üst
yüzeyi biraz daha geniş olarak hazırlanır. Yaklaşık
olarak 90 cm genişliğinde hazırlanan tahtalar
üzerine sıralar arası ve sıra üzeri 30 cm olacak
şekilde üç sıra halinde bitkiler dikilir. Birinci sıra ile
üçüncü sıra bitkileri aynı hizada, ortadaki sıranın
bitkileri ise iki kenardaki bitkilerin çapraz ortasına
dikilir. Bu sayede toprakta köklerin yayılımı ve
beslenmesinin aynı düzeyde olması sağlanır.
Tahta üzerine 4 sıra bitki dikileceği zaman birinci ve
üçüncü sıralar aynı hizada olmalıdır. İkinci ve dördüncü
sıradaki bitkilerde aynı hizada ancak, birinci ve üçüncü
sıralarla çapraz konumda yer almalıdır. Tahta genişliği
yaklaşık 120 cm olarak hazırlanır. Sıra arası ve sıra üzeri
aralıkları diğerlerinde olduğu gibidir. Tahtaların
hazırlanmasında da yine aynı ölçüler kullanılır. Sadece
tahtanın üst yüzey genişliği farklı (120 cm) olarak
hazırlanır. İki ve üç sıradan daha fazla olan sistemler
pek yaygın değildir. Zaten bakım ve hasat işlemleri çok
zor olacağı için pek önerilen bir sistem değildir. Hasat
esnasında tahtanın orta bölgesinde yer alan meyvelere
uzanılması çok güç olur. Bu durum hasadı zorlaştıracağı
gibi işçilik maliyetinde de artışlara neden olur. Ancak
birim alana daha fazla fide kullanılacağı için yetiştiricilik
alanından elde edilen meyve miktarı yüksek olur.
Dikim zamanları
Yetiştiriciliğin amacına, hedefine ve ayrılan bütçenin
durumuna göre farklı dikim zamanları
değerlendirilebilir. Kurulum maliyetini düşürmek
amacıyla frigo değil taze kol fidelerini kullanmak
daha doğru olur. Taze fide kullanılması
düşünülüyorsa yaz haricindeki dikim zamanlarının
dikkate alınması gerekir. Taze fide tanımına kol
fidelerinin yanı sıra diğer vejetatif yöntemlerle
üretilmiş fidelerde girmektedir. Kol fidelerinin
maliyet ve çoğaltmadaki kolaylıkları nedeniyle
diğer yöntemlere göre üstünlükleri vardır
(çoğaltma yöntemlerine bakınız). Frigo fidelere
göre bunların arasındaki en önemli fark soğuk
hava depolarında dondurulup dondurulmadığıdır.
Genel olarak 4 farklı dikim zamanı uygulanmaktadır.
Bunlar;
• yaz,
• sonbahar,
• kış ,
• ilk bahar
dikimleri olarak sınıflandırılır. Dikim zamanları,
amaca, çevresel faktörlere ve kullanılan fide
özelliğine göre değişkenlik gösterir. Dikim
zamanlarına geçmeden önce frigo (dondurulmuş)
fidenin ne olduğu konusuna açıklık getirilmesinde
fayda olacaktır.
Frigo fide; kol bitkilerinin sonbahar dönemi
söküm zamanında sökülerek -1 ile -3 0C
(ortalama -2 0C ) arasındaki sıcaklıklara
sahip depolarda dikim zamanına kadar
bekletilerek elde edilir. Fideler
söküldükten sonra kökleri topraktan iyice
temizlenir ve yaprakları kesilir. Derhal
bitki hastalıklarına karşı hazırlanmış bir
ilaç solüsyonuna batırılarak dezenfekte
edilir ve paketlenerek depolara kaldırılır.
Ticari amaçla fide yetiştiriciliği
yapılıyorsa, fideler depoya 250 veya 500
adetlik paketler halinde yerleştirilir.
Depolanacak fidelerin tam olgunluğa
eriştiklerinden emin olunmalıdır. Aksi
takdirde depolama esnasında zarar
görebilirler. Fidelerin depolanmasında
0,04-0,05 mm kalınlığındaki polyetilen
torbaların kullanılmalıdır.
Düşük sıcaklıklarda depolanan fidelerin yaz
dikimi ile yüksek verim ve kalitede ürün
verebilecekleri, ilk olarak Amerika Birleşik
Devletleri’nde California eyaletinde Bringhurst
ve Voth isimli araştırıcılar tarafından 1950 li
yıllarda bulunmuştur. Araştırıcılar fidelerin
depolanma aralığı olarak –2,2 0C ile -1,1 0C
arasında en ideal sonuçları verdiğini
belirlemişlerdir.
Taze kol fidesi ve frigo fide kullanmanın avantaj ve dezavantajları
Konu
Taze kol fidesi
Frigo fide
Bitki gelişimi
Yavaş gerçekleşir ve gelişmenin
tamamlanması daha uzun bir süre
alır. Kardeşlenme (ana gövde
üzerindeki gövdecik sayısındaki
artış) az gerçekleşir. Bu nedenle
çiçek ve meyve sayısı az olur.
Çok hızlı bir gelime gösterir ve kısa süre
içersinde gelişmesini tamamlar.
Kardeşlenme çok sayıda gerçekleşir. Bu
nedenle çiçek ve meyve sayısı artar.
Bitki sağlığı
Daha zayıf geliştiği için hastalık ve
zararlılara karşı hassas olur.
Karbonhidrat birikimi yetersizdir.
Kış zararlarından etkilenme olasılığı
yüksektir.
Karbonhidrat birikimi oldukça yüksek
düzeydedir. Bu yüzden hastalık ve
zararlılara karşı daha mukavimdir.
Gelişmedeki kuvvetlilik nedeniyle kışa
çok daha sağlıklı girer.
Çiçek oluşumu ve
sayısı
Daha az çiçek tomurcuğu ve buna
bağlı olarak daha az sayıda çiçek
salkımı oluşturur.
Önceki yıldan da oluşan çiçek
tomurcukları ve yüksek düzeydeki
karbonhidrat birikimi nedeniyle çiçek
tomurcuğu sayısı ve buna bağlı olarak
çiçek salkımı ve sayısı yüksek olur.
Verimlilik düzeyi
Verim düzeyi düşük kalır.
Verim düzeyi, taze kol fidesine göre 2-4
kata kadar yüksek olur.
Dikim ile ana ürün
arasında geçen süre
Ana ürün almak için 13 ile 18 aylık
bir sürece ihtiyaç vardır.
Ana ürün dikimden itibaren 5 ile 8 aylık
bir süre sonunda alınır.
Meyve kalitesi
Meyveler genelde küçük kalır.
Meyveler bariz bir şekilde iri ve gösterişli
olur. Meyvelerin albenisi yüksektir.
Bakım farklığı
Fidelerin dikim zamanı sonbahar,
kış ya da ilkbahar olması nedeniyle
tutumlarında pek sorun olmaz.
Düzenli bir sulama yeterlidir.
Genelde yazın en sıcak zamanlarında
dikimin yapılması nedeniyle iyi bir
sulama sistemi baştan kurulmalıdır.
Sulama düzenli yapılırsa fide tutumları
kabul edilebilir sınırlar içersinde
gerçekleşir.
Maliyet
Fidelerin herhangi bir işleme tabi
tutulmaması nedeniyle fidelerin
maliyeti düşüktür.
Fidelerin dondurulma işlemi ve dikim
zamanına kadar soğuk hava depolarında
(-2 oC de) tutulması nedeniyle fidelerin
maliyeti taze kol fidelerine göre 3 ile 5
kat daha yüksektir.
Bakım masrafları
Yetiştirme süresinin uzunluğu daha
uzun bir süre bakımı zorunlu kılar.
Bu yüzden dikimden sonraki bakım
masrafları artar.
İlk dikimden sonra ana ürüne kadar geçen
sürenin kısa olması bakım maliyetinin
düşüşüne yol açar. Ancak fide
maliyetindeki yükseklik nedeniyle
toplam maliyet taze kol fideleri
kullanımına göre yine de çok fazla
gerçekleşir.
Taze kol fidesi
Sonuç
Toplam birim alan maliyeti düşük
olmasına karşın verimdeki ve
meyve kalitesinin düşüklüğü elde
edilen gelirinde azalmasına neden
olmaktadır. Karlılık, genelde,
düşüktür.
Frigo fide
Verimlilikteki ve kalitedeki yükseklik
birim alana yapılan toplam maliyete
karşılık oldukça yüksek düzeyde
seyreder. Ürünün kalitesi nedeniyle
yüksek fiyattan kolaylıkla satılabilir.
Karlılık, genelde, yüksektir.
Yaz dikimi
•
Frigo fide kullanarak yapılan bir dikim yöntemidir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde keşfedilen bir
yöntemdir. Kısa bir sürede tüm dünyaya yayılmıştır. Bu
yöntemle yapılan dikimlerde çok kısa bir süre içersinde
en yüksek verim düzeyine erişilebilmektedir. Akdeniz
şartlarında Ağustos ayında yapılan dikimden sonra
yaklaşık altı-sekiz ay sonra, yani Mart-Nisan aylarında
meyveler olgunlaşır ve hasat edilir. Şayet örtü altı
yetiştiricilik teknikleri kullanılırsa bu süre daha da
geriye çekilebilir. Frigo fidelerin soğuklama ihtiyacını
gidermiş olması ve besin maddelerince daha zengin
halde kalması verim düzeyini ve kalitesini
arttırmaktadır. Yaz dikim yöntemi, genelde, tek yıllık
olarak yapılır. Ancak soğuk bölgelerde iki yada üç yıl
verim alınabilmektedir. Bu durumda kalite düşmektedir.
Her yöreye uygun dikim tarihi aralıklarının belirlenmesi
gerekir. Akdeniz ve Güney Ege gibi sıcak bölgelerde
dikim tarihi, havaların biraz daha serin olduğu Ağustos
ayına rast gelirken İç Anadolu ve Doğu Anadolu gibi
serin ve soğuk bölgelerde Temmuz ya da Haziran ayının
ikinci yarısı uygun bir dikim zamanı aralığı olarak
karşımıza çıkar. Yaz dikimi yapmadan önce mutlaka
dikim tarihini iyi belirlenmesi gerekir. Aksi takdirde
dikim tarihinin erken veya geç olması nedeniyle istenen
sonuçlar alınamayabilir.
Yaz dikiminde fideler dikildikten hemen sonra çiçek
salkımları ortaya çıkar. Bu çiçeklerim mutlaka kesilmesi
gerekir. Çiçeklerin gelişmesine izin vermek, bitkinin
yeteri kadar sağlıklı gelişmesini engelleyerek asıl ürünü
oluşturacak dönemdeki meyvelerin miktarını ve
kalitesini düşürür.
Sonbahar-kış dikimi
Genellikle taze kol fideleri kullanılarak yapılır. Özellikle kışları
ılık geçen bölgeler için uygun bir dikim zamanıdır. Soğuk
bölgelerde sonbahar dikimi önerilmez. Şayet dikim
yapılırsa, bitkiler yeteri kadar toprağa tutunmadan ve
gelişme sağlamadan sert kış soğuklarına maruz kalırlar.
Böyle bir durumda çilek fideleri çok ciddi zarar görür. Ayrıca
toprağın ısınma –soğuma nedeniyle genleşip tekrar
büzüşmesi nedeniyle fidelerin tamamı ya da köklerin bir
kısmı topraktan dışarı çıkacaktır. Bu fidenin tutumunu ve
gelişiminde ciddi zararların oluşumuna neden olur.
Sonbahar döneminde dikimler erken (Eylül-Ekim) yada geç (
Kasım-Aralık) yapılabilir. Ancak erken dikimler bitki
gelişiminin daha iyi olmasını sağladığı gibi verim düzeyinin
de geç dikilenlere göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
Dikimlerin mümkün olduğu kadar erken dikilmesi daha
doğru olacaktır.
Sonbahar-kış dikimleri, Akdeniz kıyı bölgelerinde
erkenciliği sağlamak amacıyla yüksek
yaylalarda gelişen fidelerin dikimi şeklinde de
yapılabilmektedir. Fideler soğuklama ihtiyacını
karşılamışsa veya karşılayabilirse Şubat-Mart
aylarında meyve verebilirler.
Fide maliyeti nedeniyle daha az kurulum masrafına
ihtiyaç duyar. Bu nedenle başlangıç masraflarını
düşük tutmak isteyen üreticiler için önerilebilir.
Sonbahar dönemi dikimlerinde tüm bakım işlemleri,
diğer ticari çilek meyvesi üretimlerinde olduğu
gibidir.
İlkbahar dikimi
Özellikle kışları sert geçen kuzey ve yüksek yöreler
için uygun bir dikim dönemidir. Sıcak ve Güney
bölgeler için taze kol fideleriyle uygulanan
sonbahar dikiminin soğuk bölgeler için adapte
edilmiş halidir. Bu dikim döneminde taze kol
fideleri kullanılır. Soğuk bölgelerde sonbahar
dikiminde karşılaşılan sorunların ortadan
kaldırılması amacıyla ilkbahar döneminde
dikimler yapılır. Mümkün olduğu kadar erken
dikim yapmak hem bitki gelişimi hem de verimlilik
açısından önemlidir. Şayet çevresel faktörler izin
veriyorsa Mart ile Nisanın ilk haftaları arasında
dikim yapmak daha iyi sonuçların alınmasını
sağlayacaktır.
Yetiştiricilik sistemleri
Çilek yetiştiriciliğinde bitkilerin kapalı mı yoksa açık
alanda mı yetiştirileceği konusunu etkileyen en
önemli unsur, şüphesiz ki maliyettir. Maliyetten
sonra en önemli konu yapılacak masrafların kar
artışına yol açıp açmayacağıdır. Erkencilik çoğu
kere üreticilerin daha fazla kar elde etmesine
neden olur. Bu yüzden örtü altı yetiştiriciliği hızla
artmaktadır. Alçak tünel, yüksek tünel ve
seralardaki yetiştiricilik sistemlerinde çevre
koşullarının olumsuz etkisi azaltılmıştır. Bazı ileri
teknolojiler uygulanarak toprağa ait koşullarda
tam kontrol altına alınmaya çalışılmaktadır.
Topraksız kültür uygulamaları bu açıdan büyük
önem arz etmektedir.
Açık sistem
Açıkta, sadece malçlama yapılarak kurulan
yetiştiricilik sistemidir. Soğuk bölgelerde soğuk
zararına karşı saman malcı veya şilte şeklinde
beyaz plastiğin serilmesiyle yetiştiricilik yapılır.
Açık sistemde çevre faktörlerine karşı koruma
önlemleri en alt düzeydedir. Bitkiler rüzgar, soğuk,
aşırı sıcak, yağmur, kar veya diğer olumsuz
koşullara karşı açık halde bulunur.
Açık sistemlerde erkencilik kaygısı yoktur. Bitkiler
normal dönemlerinde ürünlerini verir. Genelde
büyük alan yetiştiriciliğinde uygulanır. Gıda işleme
sanayi için de açık sistem yetiştiriciliği uygulanır.
Özellikle doğrudan sanayiye üretim yapan
bölgelerde önem kazanmıştır.
Kapalı (Korumalı, örtü altı) sistem
Çevre koşullarına karşı bitkilerin daha korunaklı
bir alanda gelişmeleri sağlanır. Kapalı sistemler
ısıtmalı olabileceği gibi ısıtmasız da olabilir.
Alçak tünel, yüksek tünel ve sera olmak üzere
üç farklı örtü altı sistemi vardır. Isıtma,
uygulama zorluğu nedeniyle, alçak tünellerde
pek uygulanmaz. Daha çok sera (cam veya
plastik) ve yüksek tünellerde yapılabilir.
Alçak tünel
Alçak tüneller, genelde, 60-70 cm civarında yüksekliğe sahip ve
içersinde bir dikim tahtası bulunan yapılardır. Basit, 5 mm
kalınlığındaki ve 140-170 cm uzunluğundaki demirlerin
yarım ay biçiminde bükülerek elde edilmesi ve bunların 11.5 m aralıklarla toprağa sabitlenmesiyle alçak tüneller elde
edilir. Üzerindeki plastiğin düzgün durmasını sağlamak
amacıyla en üstten ve yanlardan birer tel geçirilir. Plastik
yanlardan kış boyu kapalı tutulurken, gelişme döneminde
ise yanlardan açılarak havalanması sağlanır. Sadece üründe
erkencilik sağlamak üzere yapılabileceği gibi bitkilerin kış
soğuklarından korunması ve daha uzun bir süre gelişme
imkânı bulması içinde yapılabilir.
Alçak tünel uygulaması ile açık sistemlere göre, iklim
bölgelerine göre değişmekle birlikte, genelde, 30-45 günlük
bir erkencilik sağlanabilir.
Yüksek tünel
İç alanının geniş olması nedeniyle, içinde rahat
çalışma imkanı bulunur. Tünel içini ısıtmak
gerekirse bunu yapmak alçak tünellere göre daha
kolay olur. Isıtma olmadan açık koşullara göre
yaklaşık 45 günlük bir erkencilik sağlar. Daha da
erken ürün almak için yüksek tüneller içersinde
alçak tüneller kurma yoluna da gidilebilir. Böylece
açık koşullara göre 60-75 günlük bir erkencilik
sağlanabilir. Ancak bu tip yetiştiricilikte yeteri
kadar böceğin tünel içersine girememesi gibi bir
riski de beraberinde getirir. Bu döllenmede
yetersizliklere ve meyve şeklinde bozukluklara da
yol açabilir. Bu konu dikkate alınarak gerekli
önlemlerin alınması sağlanmalıdır.
Sera
Cam ya da plastik olarak kaplanabilir. Genişliği 4-5 m
den itibaren istendiği kadar olabilir. Özellikle
bitişik blok seralarda blokların toplam oldukça
fazla olacaktır. Cam seraların maliyetinin daha
yüksek olması nedeniyle, genellikle, plastik
seraların yapımı yaygınlaşmıştır. Büyük bir alana
sahip olması nedeniyle sürekli ve kuvvetli rüzgar
alan yerlerde sorunlara neden olabilir. Ayrıca çok
kar ve yağmur alan bölgelerde de, yeterli eğimin
sağlanamaması nedeniyle seralarda göçmeler
olabilir. Bu konuda gerekli hassasiyet
gösterilmelidir.
Topraksız yetiştiricilik sistemleri
Topraksız kültür, her türlü tarımsal üretimin durgun veya
akan besin eriyiklerinde, besin eriği buharında veya
besin eriyikleriyle desteklenmiş katı ortamlarda
gerçekleştirilmesidir. Üretimin doğrudan besin
eriyiklerinde gerçekleştirilmesi “su
kültürü”(hidroponik), sulamanın besin eriyikleriyle
yapılması şartıyla katı ortamlarda gerçekleştirilmesi
“katı ortam kültürü” olarak adlandırılır. Topraksız
kültürün amacı; bitkilerin gelişmesini besin solüsyonu
yardımıyla sağlamak, bitkilerin besin madde ve su
gereksinimlerini stres meydana getirmeden karşılamak
ve bunu abartılı olmayan harcamalarla
gerçekleştirmektir. Bitki topraktan gelebilecek her türlü
strese karşı korunmuş olur.
Topraksız kültürün avantajlarına değinilecek olursa;
1.
Toprak devre dışı kaldığı için toprak işleme, yıkama,
dezenfekte etmek gibi emek ve masrafı gerektiren
işleme gerek yoktur.
2. Tarımsal üretim bitki yetiştirmeye uygun olmayan
alanlara da kaydırma şansı vardır.
3. Topraklı tarımda farklı yapılarda olan topraklardan
dolayı gerçekleştirilemeyen üniform üretim, topraksız
tarımda toprak dışındaki koşullar istenilen şekilde
düzenlenebildiği için gerçekleştirilebilir.
4. Topraklı tarımda görülen yıkanma, alt tabanlara sızma
ve toprak tarafından tutulma ile ortaya çıkan kayıplar
düşünüldüğünde topraksız tarımda bitki besin
maddeleri daha etkin ve ekonomik bir tarzda kullanılır.
5. Besin maddelerinin kök ortamında homojen olarak
dağılımları söz konusudur.
6. Besin maddelerinin dozları ayarlanarak
bitkilerin vejetatif yada generatif fazda
tutulmaları sağlanabilir.
7. Topraksız kültür yöntemiyle yetiştirilen
bitkilerden alınan ürün, gerekli besinler yeteri
kadar verdiği için, daha lezzetlidir.
8. Bitkiler için su stresi problemi yoktur.
9. Topraklı tarımda karşılan ve genelde
potasyum ve kalsiyum eksikliğinden
kaynaklanan yumuşak ve kof meyve eldesi
söz konusu değildir.
10. Sızma, yıkanma ve buharlaşmadan doğan kayıplar
azaldığı için sudan tasarruf edilir.
11. Topraksız kültür otomasyona uygundur. Sulama ve
gübreleme otomatik olarak yapıldığından işgücünden
ekonomi sağlanır.
12. Topraksız kültürde kök ortamının pH, tuzluluk, besin
madde dengesi ve hava su oranı daha sağlıklı bir
şekilde ayarlanabilir.
13. Toprak kaynaklı hastalık ve zararlılar ile yabancı otlar
sorunu yoktur. Bundan dolayı kullanılan tarımsal ilaç
miktarı da düşer. Buda hem üretim harcamalarını
düşürmesi ve hem de temiz ürün eldesi bakımından
büyük önem taşır.
14. Topraksız tarım, ekim nöbeti zorunluluğunu ortadan
kaldırır. Bir üretimin arkasından, birkaç gün içinde,
yenisini başlatma şansı vardır.
15.Birim alandaki bitki sayısı artırılabilir. Topraklı
tarımda bitki sıklığını etkileyen faktörler ışık ve
topraktır. Toprak devreden çıktığından ışıklanma
sorunu olmadığı durumlarda sık dikim yapılabilir.
16.Topraksız kültürde her zaman temiz ürün
alındığından insan sağlığı için önem taşımaktadır.
17.Erkencilik, topraklı tarıma kıyasla daha
belirgindir.
18.Bazı topraksız tarım uygulamalarının,besin
eriyiğinin ısıtılarak verilebilmesi sonucu soğuk
sera çalışmalarına daha uygun olduğu kabul
edilir.
19.Verim daha yüksektir.
Topraksız tarımın dezavantajları ise;
1. Bazı topraksız kültür tekniklerinin büyük teknik
donanım gerektirmesi
2. Topraksız tarım üreticisinin mutlaka özel bilgi ve
deneyime sahip olması gerekmektedir.
3. Zaman zaman bitki besleme ile ilgili karmaşık
sorunların ortaya çıkması,
4. Besin çözeltisinin pH, tuzluluk ve besin maddeleri
konsantrasyonundaki bir değişimden bitkiler hemen
etkilenirler.
5. Fusarium spp., Verticillium spp., gibi hastalık
etmenlerinin kapalı devre çalışan NFT (Nurient Film
Technique = beslemeli film tekniği) gibi bazı topraksız
kültür şekillerinde daha hızlı yayılması.
Topraksız Kültürde Kullanılan Besin Eriyikleri
Topraksız kültürün temelini oluşturan besin eriyiği için
gerekli iki temel eleman su ve bitki besin
elementleridir. Besin eriyiklerinin hazırlanmasında
damıtık su, çeşme suyu yada temiz doğal su
kaynaklarının yararlanılabilir. Besin elementleri ise;
makro besin elementleri (N, P, K, Ca, Mg, S) ve mikro
besin elementleri (B, Cl, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn) dir. Besin
eriyiğinin pH sının 5.8-6.5 arası tutulması önerilir.
Besin çözeltisinin elektrik geçirgenliği değeri (Ec) de
önemlidir. Besin eriyiğinde Ec değeri 1.5 ile 2.5 dS/m
aralığında olmalıdır.
Topraksız kültürde en çok kullanılan Hoagland çözeltisinin içeriği (Hoagland and Arnon,
1950)
Besin maddesi
CaNO3.4H2O
KNO3
KH2PO4
MgSO4
C6H5FeO7.5H2O
MnCl2
H3BO3
ZnCl2
CuCl2.2H2O
Miktar (1 Litrede)
1.18 g
0.252 g
0.340 g
0.246 g
50 mg
1.8 mg
2.9 mg
0.12 mg
0.05 mg
Farklı bir besin çözeltisi (Cooper, 1979)
Besin maddesi
CaNO3.4H2O
KNO3
KH2PO4
MgSO4
Demir şelat (EDTA Fe)
MnSO4
H3BO3
ZnSO4
CuSO4
(NH4)6 Mo7O4
Miktar (g/litre)
1.003 g
0.583 g
0.263 g
0.513 g
0.079 g
0.006 g
0.0017 g
440 mg
390 mg
370 mg
Çilekte topraksız kültür uygulamaları
Çilek yetiştiriciliğinde üç farklı yöntemden söz
edilebilir. Yetiştiricilik yapılacak yöntemin
belirlenmesi eldeki teknik donanım ve ayrılabilir
bütçenin seviyesine göre değişkenlik gösterir.
Çilek te topraksız kültürde uygulanan temel
teknikler şunlardır;
1. Katı ortam kültürü (agregat)
2. Hava kültürü (Aeroponic)
3. Su kültürü (hidroponic)
Katı ortam (agregat) kültürü
Ortam materyali, kolay taşınabilir, su ve hava tutma kapasitesine sahip aycıca kolaylıkla
drene edilebilir özellikte olmalıdır. Materyal bitki gelişimini olumsuz etkileyecek toksik, tuz ve
diğer maddelerden ari olmalıdır. Ortam materyalindeki hastalık ve zararlıları ortadan kaldırmak
için sterilizasyon işlemi yapılmalıdır.
Katı ortam kültüründe kullanılan ortamlar ise şöyledir;
İnorganik Ortamlar
Organik Ortamlar
Kum
Pomza taşı
Çakıl
Cam yünü
Perlit
Plastik köpük
Vermikülit
Curuf
Kayayünü
Torf
Talaş
Ağaç kabuğu
Çeltik kavuzu
Vs.
Asılı torba kültürünün genel kurulumu
Yatay torba kültürünün genel görünümü
Toprak içersine kurulan yalak sisteminin genel görünümü
Toprak üzerinde yalak sisteminin görünümü
Saksı tekniğinin kurulumu
Hava kültürü (aeroponic)
Kök sistemi herhangi bir katı yada sıvı ortam içersinde değildir.
Kökler tamamen çıplak ve havada yer alır. Besin çözeltisi bir
sisleme başlığı kullanılarak ince sis halinde köklere
püskürtülür. Püskürtme 2-3 dakikada bir birkaç saniye
olarak uygulanır. Kök sisteminin gelişebilmesi ve sağlıklı
kalabilmesi için karanlık bir ortamda bulunması gerekir. Çok
fazla suya ihtiyaç duyulmaz. Az su ve besin eriyiği ile
yetiştiricilik sürdürülebilir.
Bu tekniğin en önemli avantajı yüzey alanından maksimum
yararlanmaya olanak vermesidir. Piramit şeklinde
hazırlanması nedeniyle iki yönlü olarak bitkiler kat kat
yerleştirilebilir. Ayrıca bitkilerin birbirini gölgelemesi gibi bir
sorun yoktur. Katı ortam kültüründe olduğu gibi toprak ile
ilgili çeşitli sorunlar da görülmez.
Hava kültürünün kurulumu
Su kültürü (hydrophonic)
Su kültürü uygulamaları akan su ve durgun su olmak üzere iki
ana gruba ayrılabilir. Akan su kültürü kapalı bir sistem,
durgun su kültürü ise açık bir sistemdir.
A.Durgun su kültürü
Her ne kadar su besin çözeltisi durgun olsa da bitki köklerinin
hava alabilmesi için uygun koşulların sağlanması gerekir.
Durgun su kültürü
kök daldırma,
Yüzdürme
gözenekli
olmak üzere üç farklı tekniğe sahiptir.
Kök daldırma tekniğinin birincisinde saksıların dipten 2-3 cm lik kısımları besin çözeltisi ile
temas halindedir
Yüzdürme tekniğinin ikincinde saksıların tamamı besin çözeltisi içersine batırılır, alttan da
besin çözeltisi içersine hava üflenir
Yüzdürme tekniği ile ilgili bir kesit
Gözenekli sistem
B.Akan su kültürü
Kapalı bir sistemdir. Besin eriyiği bir pompa
vasıtasıyla kanallar içersinde akar. Besin maddesi
köklere belirli aralıklarla yada aralıksız olarak
iletilmesi sağlanır.Böylelikle bitki köklerine sürekli
taze besin maddesi aktarılması, fazla olan kısmın
toplanması ve yeniden kullanılması sağlanır.
Durgun su kültürüne göre daha fazla maliyete yol
açar. Ancak sistem iyi çalıştırılırsa çok zahmetli
değildir. Besleyicili film tekniği (NTF = Nutrient
Film Technique) ve derin akışlı teknik (DFT = Deep
Flow Technique), bir diğer ismi boru tekniği,
olmak üzere iki farklı teknik geliştirilmiştir.
Besleyici film tekniğinin kurulumu ile ilgili genel görünüm
Besleyici film sisteminde kanalların ayrıntıları
Düz boru sisteminin genel kurulum görüntüsü
Zig-zag tipi bir boru sisteminin hazırlanışı
Derin akışlı veya bir diğer ismiyle boru tekniğinde borunun enine kesintinden görüntü
Sera içersinde katı ortam kültürü ile çilek yetiştiriciliği
Topraksız kültür uygulamalarında kontrollü koşulların sağlanabilmesi için seralar en uygun
üretim alanlarıdır.
Su kültürü ile hazırlanan çilek “duvarı”