doctokat şehir kimliği çalıştayı sonuç raporu
download 
Şikayet Transkript
tokat şehir kimliği çalıştayı sonuç raporu
TOKAT ŞEHİR KİMLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU ŞUBAT 2015 TOKAT ŞEHİR KİMLİĞİ ÇALIŞTAYI T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI VE TOKAT BELEDİYESİ İŞBİRLİĞİ İLE 13.02.2015 TARİHİNDE DÜZENLENMİŞTİR. ÇALIŞTAY’A İLİŞKİN SONUÇ RAPORU HAZIRLANARAK BU ÇALIŞMA İLE İLGİLİLERİN VE KAMUOYUNUN HİZMETİNE SUNULMUŞTUR. © 2015, Her hakkı saklıdır ii HAZIRLAYANLAR İbrahim ACAR Koordinatör, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakan Danışmanı Prof. Dr. Seyfettin ERDOĞAN Öğretim Üyesi, Akademik Kurul Başkanı Doç. Dr. Ayfer GEDİKLİ Öğretim Üyesi, Akademik Kurul Üyesi Prof. Dr. Ali Açıkel Öğretim Üyesi Doç. Dr. İlhan Eroğlu Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fatih Yılmaz Öğretim Üyesi Mehmet KALAYCI Uzman Tuğba TÜRK Uzman Naciye Nalan GEBEŞ Uzman Yasemin Meltem NAMLI Uzman Orhan SEZER Uzman Ender ATEŞ Uzman Erce EMEKLİ Uzman iii iv İÇİNDEKİLER HAZIRLAYANLAR ...................................................................................................... İİİ İÇİNDEKİLER ................................................................................................................ V TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................. Vİİİ RESİMLER LİSTESİ ..................................................................................................... İX GRAFİKLER LİSTESİ................................................................................................... Xİ KISALTMALAR ...........................................................................................................Xİİ ÖNSÖZ ........................................................................................................................ Xİİİ GİRİŞ .............................................................................................................................. 15 ÇALIŞTAY HAKKINDA GENEL BİLGİ .................................................................... 17 BİRİNCİ BÖLÜM .......................................................................................................... 21 ŞEHİR KİMLİĞİNİN KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVESİ .............................. 21 1.1 ŞEHİR KAVRAMI ................................................................................................. 24 1.2 ŞEHİR KİMLİĞİ .................................................................................................... 27 1.2.1 Sosyokültürel Özellikler ................................................................................. 33 1.2.2 Sosyo-Ekonomik Özellikler ............................................................................ 34 1.2.3 Fiziki Çevre Özellikleri .................................................................................. 35 1.3 ŞEHRİN KİMLİK EROZYONU............................................................................ 49 1.4 ŞEHİR PAZARLAMA ........................................................................................... 53 1.5 ŞEHİR MARKASI ................................................................................................. 54 KAYNAKÇA.................................................................................................................. 59 İKİNCİ BÖLÜM............................................................................................................. 65 TOKAT’IN GENEL TANITIMI .................................................................................... 65 2.1 TOKAT’IN TARİHİ ............................................................................................... 66 2.2 GENEL COĞRAFİ BİLGİLER.............................................................................. 68 2.3 DOĞAL GÜZELLİKLER ...................................................................................... 70 2.3.1 Almus Baraj Gölü ........................................................................................... 70 2.3.2 Ballıca Mağarası ............................................................................................. 71 2.3.3 Topçam Yaylası .............................................................................................. 72 2.4 TARİHİ VE KÜLTÜREL DEĞERLER................................................................. 73 2.4.1 Tokat Kalesi .................................................................................................... 74 2.4.2 Gökmedrese .................................................................................................... 76 2.4.3 Yağıbasan Medresesi ...................................................................................... 76 2.4.4 Hıdırlık Köprüsü ............................................................................................. 77 v 2.4.5 Taşhan (Voyvoda Hanı) .................................................................................. 78 2.4.6 Pervane Hamamı ............................................................................................. 79 2.4.7 Ali Paşa Hamamı ............................................................................................ 79 2.4.8 Ali Tusi Türbesi .............................................................................................. 80 2.4.9 Esentimur Türbesi (Sivri Tekke) .................................................................... 80 2.4.10 Arastalı Bedesten ........................................................................................ 81 2.4.11 Garipler Camii ............................................................................................ 82 2.4.12 Ali Paşa Camii ............................................................................................ 83 2.4.13 Saat Kulesi .................................................................................................. 83 2.4.14 Mevlevihane................................................................................................ 84 2.4.15 Sulusaray-Sebastopolis Antik Kenti ........................................................... 85 2.5 SOSYOKÜLTÜREL YAPI .................................................................................... 86 2.6 TOKAT’IN İDARİ TARİHİ VE YAPISI .............................................................. 90 2.7 NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPI ....................................................................... 92 2.8 TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER ............................................................... 95 2.7.1 Gelişmişlik Düzeyi ......................................................................................... 95 2.7.2 Gayri Safi Katma Değer ................................................................................. 96 2.7.3 Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer .............................................................. 96 2.7.4 Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı ................................................. 97 2.9 SEKTÖREL YAPI .................................................................................................. 97 2.8.1 Tarım Sektörü ................................................................................................. 98 2.8.2 Sanayi............................................................................................................ 100 2.8.3 Ticaret ........................................................................................................... 105 2.8.4 Turizm ........................................................................................................... 107 KAYNAKÇA................................................................................................................ 113 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ...................................................................................................... 123 TOKAT ŞEHİR KİMLİĞİ VE VİZYONUNA İLİŞKİN ÇALIŞTAY KATILIMCILARININ GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ ...................................................... 123 3.1 TOKAT’IN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ VE POTANSİYELİ............................ 123 3.1.1 Turizm ........................................................................................................... 123 3.1.2 Kültür ve Sanat ............................................................................................. 126 3.1.3 Üretim Faaliyetleri ve İnsan Kaynakları ....................................................... 128 3.1.4 Ulaşım ........................................................................................................... 129 3.2 TOKAT’IN SİMGELERİ ..................................................................................... 130 vi 3.3 TOKAT’IN TEMEL ÇEVRE SORUNLARI ....................................................... 132 3.4 KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM ................................................................ 133 3.5 TOKAT’IN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ İLE FIRSAT VE TEHDİTLERİNİN (GZFT) ANALİZİ......................................................................................................... 138 A. Güçlü Yönler..................................................................................................... 138 B. Zayıf Yönler ...................................................................................................... 139 C. Fırsatlar ............................................................................................................. 140 D. Tehditler ............................................................................................................ 141 3.6 ÖZEL KATKILAR ............................................................................................... 143 SONUÇ ......................................................................................................................... 162 ÇALIŞTAY ORGANİZASYONU ................................................................................ 169 KATILIMCILAR.......................................................................................................... 172 vii TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Şehrin İç ve Dış performans Göstergeleri ........................................................ 54 Tablo 2. Avrupa’da Marka İmajı En Yüksek Şehirler .................................................... 56 Tablo 3. Tokat İli İlçe, Belediye ve Köy Sayısı .............................................................. 90 Tablo 4. Tokat İli Yüz Ölçümü İlçelere Göre Dağılımı ................................................. 91 Tablo 5. İl/ilçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu – 2014................................................... 94 Tablo 6. Temel Fiyatlarla Türkiye ve TR83 Bölgesinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı ............................................................................................................ 97 Tablo 7. Tokat’ın Tarım Alanlarının Dağılımı ve Üretim Miktarı ................................. 99 Tablo 8. Tokat Sanayi Kuruluşlarının İlçeler İtibariyle Sektörel Dağılımı .................. 102 Tablo 9. Tokat İlindeki Organize Sanayi Bölgeleri (2014) .......................................... 103 Tablo 10. Tokat İlindeki Sanayi Siteleri (2014) ........................................................... 103 Tablo 11. Yıllar İtibariyle Tokat Yatırım Teşvik Belgesi Miktarları ........................... 105 Tablo 12. Tokat’ın Dış Ticareti .................................................................................... 107 Tablo 13. Firma Bazında İhracat ve İthalat Durumu .................................................... 107 Tablo 14. Tokat’ın Turizm Potansiyeli Oluşturan Kaynaklar ...................................... 109 viii RESİMLER LİSTESİ Resim 1. Tokat Şehri Gravürü, Mart 1841 (Saturday Magazine) ................................... 30 Resim 2. 20. Yüzyılın Başında Saat Kulesinden Tokat Görünümü................................ 31 Resim 3. Safranbolu Evleri ............................................................................................. 32 Resim 4. Bilezikli Kadın, Henry J. Van Lennep ............................................................ 33 Resim 5. Tokat Gece Görünümü .................................................................................... 36 Resim 6. Cağa Gölü ........................................................................................................ 37 Resim 7. Yoğurtçuoğlu ve Fazlıoğlu Bağları ................................................................. 37 Resim 8. Günümüz Tokat Şehrinden Genel Bir Görünüm ............................................. 38 Resim 9. Latifoğlu Konağı-Tokat ................................................................................... 39 Resim 10. Bey Sokağı-Tokat .......................................................................................... 40 Resim 11. Turhal Belediyesi-Logo ................................................................................. 41 Resim 12. Şehir Meydanı, Hatuniye Camii ve Medresesi, 1920 .................................... 42 Resim 13. Hatuniye Camii’nin Günümüzdeki Hali ........................................................ 42 Resim 14. Karayaka Koyunu .......................................................................................... 43 Resim 15. Ak Zambak (Lilium Candidum L.)................................................................ 43 Resim 16. Ak Zambaklar Şehri Tokat ............................................................................ 44 Resim 17. Niksar Belediyesi-Logo ................................................................................. 44 Resim 18. Tokat Zile Evleri ........................................................................................... 46 Resim 19. Tokat Valisi Makam Odası Ahşap Tavan Göbeği ......................................... 47 Resim 20. Tokat Kalesi, Taşhan ve Pazar Yeri, (Albert Gabriel) .................................. 48 Resim 21. Tokat Belediyesi-Logo .................................................................................. 48 Resim 22. Günümüzde Taşhan ....................................................................................... 48 Resim 23. Bosna Mostar Köprüsü .................................................................................. 50 Resim 24. Tokat Sulu Sokak........................................................................................... 50 Resim 25. Tokat Halef Sultan Zaviyesi .......................................................................... 51 Resim 26. Tokat Ali Paşa Hamamı ................................................................................. 51 Resim 27. 1717 yılında Tokat’ın Görünümü .................................................................. 65 Resim 28. Almus Baraj Gölü .......................................................................................... 71 Resim 29. Ballıca Mağarası ............................................................................................ 72 Resim 30. Topçam Yaylası ............................................................................................. 72 Resim 31. Hastane ve Hükümet Konağı, 1936. .............................................................. 73 Resim 32. Şehir Meydanı ve Kale .................................................................................. 74 ix Resim 33. Albert Gabriel: Kale ve Meydan ................................................................... 75 Resim 34. Günümüzde Tokat ve Kale ............................................................................ 75 Resim 35. Gökmedrese ................................................................................................... 76 Resim 36. Yağıbasan Medresesi ..................................................................................... 77 Resim 37. Hıdırlık Köprüsü ............................................................................................ 78 Resim 38. Taşhan ............................................................................................................ 78 Resim 39. Ali Paşa Hamamı ........................................................................................... 79 Resim 40. Ali Tusi Türbesi ............................................................................................. 80 Resim 41. Esentimur Türbesi (Sivri Tekke) ................................................................... 80 Resim 42. Arastalı Bedesten ........................................................................................... 81 Resim 43. Arastalı Bedesten-İçerden Görünüş ............................................................... 82 Resim 44. Garipler Camii ............................................................................................... 82 Resim 45. Ali Paşa Camii ............................................................................................... 83 Resim 46. Saat Kulesi ..................................................................................................... 84 Resim 47. Mevlevihane ve Semazenler .......................................................................... 84 Resim 48. Sulusaray-Sebastopolis Antik Kenti .............................................................. 85 Resim 49. Çocuğunu Emziren Kadın Heykeli ................................................................ 85 Resim 50. Şehir Meydanı, Balkan Harbi’ne Gönüllülerin Gönderilmesi Töreni ........... 88 x GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1. Tokat Nüfus Artış Hızı 2007–2014 ................................................................. 92 Grafik 2. Tokat İli Nüfus Değişimi (2007-2014) ............................................................ 93 xi KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi AR-GE : Araştırma Geliştirme AVM : Alışveriş Merkezi Bkz. : Bakınız GZFT : Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler HES : Hidroelektrik Santrali hm3 : Hektometre küp Hz. : Hazreti İŞKUR : Türkiye İş Kurumu km : Kilometre km2 : Kilometrekare KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler m : Metre 2 m : Metrekare MÖ : Milattan Önce MS : Milattan Sonra s. : Sayfa ss. : Sayfalar STK : Sivil Toplum Kuruluşu T.C. : Türkiye Cumhuriyeti t.y. : Tarih yok TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü URAK : Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu vb. : Ve benzeri vd. : Ve diğerleri xii ÖNSÖZ İnsanın maddi ve manevi gelişimine etki eden unsurların başında sosyal, kültürel ve fiziki çevre gelmektedir. İnsan ve onu çevreleyen şehir arasında öylesine bir etkileşim vardır ki; olumlu ya da olumsuz her bir değişim insana, insanın yaşadığı deneyimler de çevreye, şehre yansır. Böylece; şehir ve insan birbirinin mazisinde, güncel hayatında, geleceğinde, mutluluğunda, hüznünde ve hâsılı kaderinde karşılıklı etkili olur. İnsan gibi şehirlerin de ruhu, kimliği ve kişiliği vardır. Tarihi, iklimi, coğrafyası, jeopolitiği, kültürü, sosyal ve etnik yapısı, ekonomisi ve diğer maddi ve manevi değerleri bir şehrin kimliğini oluşturan temel öğelerdir. Bu parametrelerden baskın ve öne çıkanlar veya onların bileşimi şehrin kimliğini ortaya koyar. Bazen bir sanat eseri veya tarihi eser, bazen hafızalarda, gönüllerde derin izler bırakan bir olay veya bir insan şehrin kimlik tanımlanmasında ön plana çıkar. Bazen insan şehre, şehir de insana ruh ve kimlik katar. Şehirlerin kimliğini doğru tanımlamadan, ne sorunlar doğru tespit edilebilir ne de köklü, isabetli çözümler üretilebilir. Sağlıklı gelecek kurgusu yapılabilmesi için de önce şehrin kimliğinin doğru tespit edilmesi gerekir. Bu çerçevede mekânsal planlama hayati değer taşıyan bir konudur. Ülke, bölge ve şehir bazında, her ölçekte yerleşim birimi için durum tespiti yapmak ve gelecek öngörüsünde bulunup; yerleşim, yatırım, üretim ve hizmet altyapılarını bu öngörülere göre kurgulamak, o bölgenin kimliğinin oluşması açısından hayati önem taşır. Bu nedenle, tüm illerimizin dâhil edildiği, ülke çapında stratejik mekânsal planlama çalışmalarını başlatmış bulunuyoruz. Bu çalışma ile bir yandan her bir yerleşim biriminin bireysel varlığı, kimliği ve özgün değerleri göz önünde bulundurularak öte yandan da diğer yerleşim birimleri ile olan ilişkilerini ve bütün içindeki yerini de doğru kurgulayarak kapsamlı bir ülke planlaması yapılacaktır. Bu planlama çerçevesinde mekânsal ilişkilerin yeniden tanımlanmasıyla insanımızın mutlu ve huzurlu bir şekilde yaşayabileceği şehirler planlayarak 2023, 2053 ve 2071 hedeflerimize emin adımlarla yürümek istiyoruz. xiii İşte bu noktalardan hareketle, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak, ülke çapında yapılacak stratejik mekânsal planlama çalışmalarımıza kaynak ve referans noktası oluşturmak için şehirlerimizin yukarıda belirtilen çerçevede kimliğini tespit etmek amacıyla çalıştaylar düzenlemeye karar verdik. Her şehrimize, o şehirde yaşayanların gözüyle ve gönlüyle bakmak istedik. Şehir Kimliği Çalıştayı’nda şehrimizdeki bilim adamlarımızı, iş adamlarımızı, gönüllü kuruluşlarımızı, belediye ve diğer kamu bürokrasisini, düşünce ve gönül adamlarımızı bir araya getiriyoruz. Şehir kimliğimizi belirleme adına, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişme hedeflerimiz konusunda geniş katılımlı bir platform oluşturuyoruz. Burada ortaya çıkan bilgi birikimi ve çalıştay raporlarının ülkemizin geleceği için çok önemli kaynak ve referans olacağı inancındayız. Şehir Kimliği Çalıştayı’nın Sonuç Raporu olan, yani ortak aklın bir ürünü olan, bu eserin; Şehrimizin maddi ve manevi değerlerini tanıma, tanımlama ve tanıtma konusunda, Kentsel Dönüşüm, Kırsal Dönüşüm diye adlandırdığımız ülke çapında topyekûn yeniden inşa ve ihya faaliyetlerimizde, tarihi ve kültürel değerlerimizi koruyarak gelecek kurgumuza ve vizyon hedeflerimize uygun, modern teknoloji ve planlama ile yapılacak olan evler, mahalleler, şehirler, köyler gibi kentsel ve kırsal yerleşim birimleri inşa etme yolunda baş vurulacak önemli bir kaynak eser olmasını, aydınlatıcı bir rol oynamasını diliyorum. Çalıştaylarımıza tecrübeleriyle, bilgi birikimleriyle, heyecan ve motivasyonlarıyla katkıda bulunan tüm katılımcılara, çalışmalara ev sahipliği yapan belediye başkanlarımıza ve çalışanlarına, başarılı çalışmalarıyla moderatör ve raportörlük görevlerini yerine getiren akademisyenlere, başından sonuna süreç yönetimi sorumluluğunu üstlenerek organizasyonu gerçekleştiren danışman ve uzman arkadaşlarıma ve emeği geçen herkese teşekkür ve tebriklerimi bildiriyorum. İdris GÜLLÜCE T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanı xiv GİRİŞ Tokat Şehir Kimliği Çalıştayı’na yönelik olarak ilde öncelikle 21 Ocak 2015 tarihinde tanıtım toplantısı düzenlenmiştir. Bu toplantıda çalıştayın amacı, mahiyeti, içeriği ve talep edilen katkıların şekil ve niteliği paylaşılmış ve katılımcılara hazırlık yapabilmeleri için gerekli bilgilendirme yapılmıştır. Tanıtım toplantısından yaklaşık iki hafta sonra 13 Şubat 2015 tarihinde “Tokat Şehir Kimliği Çalıştayı” gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda, katılımcılar yuvarlak masalar etrafında gruplara ayrılarak kendilerine 9 adet soru yöneltilmiştir. Her masada bir öğretim elemanı raportör olarak görev almıştır. Katılımcılara yöneltilen sorular aşağıdadır: 1. Şehrinizi kısaca nasıl tanımlarsınız? 2. Şehrinizi aşağıdaki parametreler açısından bir cümle ile değerlendiriniz. Tarihi: Kültürel Birikimi: Doğal Güzellikleri: Konumu: Ekonomik Gelişmişliği: 3. Şehrinize ait başlıca “simgeler” nelerdir? 4. Size göre şehrinizin en temel “çevre sorunları” nelerdir ve nasıl çözülebilir? 5. Şehrinizle ilgili “kentsel dönüşüm ve gelişim” politikaları hakkındaki tespitleriniz, teklifleriniz nelerdir? 6. Şehrinizin güçlü-zayıf yönler ile fırsatlar-tehditler (GZFT) analizini yapar mısınız? 7. Tespit ettiğiniz zayıf yönler veya tehditler için çözüm önerileriniz nelerdir? 8. Şehrinizin geleceğiyle ilgili “hayalleriniz” nelerdir? Kısa, orta ve uzun vadede nerede ve nasıl görmek istersiniz? 9. Yukarıda bir cümleyle ifade edemediğiniz düşündüğünüz ilave görüş ve önerileriniz nelerdir? 15 veya sorulmadığını Katılımcıların görüş ve önerilerini sunmaları için, her bir soruya belirli bir süre ayrılmıştır. Masa raportörleri bütün görüş, öneri ve değerlendirmeleri yazılı olarak ve dijital sistem ile kayıt altına almışlardır. Kayıtlar çözülerek düzenlenmiş ve il moderatörüne teslim edilmiştir. Bu çalışmalar, Prof. Dr. Seyfettin Erdoğan başkanlığındaki akademisyenler heyeti tarafından bilimsel bir rapor haline getirilmiş, uzman arkadaşlarımız tarafından tashih ve redakte edilerek yayına hazırlanmıştır. Rapor üç bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde, şehir kimliğine ilişkin kavramsal ve teorik bilgiler yer almaktadır. Bu bölüm Prof. Dr. Ali Açıkel tarafından hazırlanmış, Doç. Dr. Ayfer Gedikli tarafından gerçekleştirilen ilaveler ile geliştirilmiştir. İkinci bölümde, Tokat’ın genel olarak tanıtılması hedeflenmiştir. Bu bölümün sorumluluğunu, Doç. Dr. İlhan Eroğlu üstlenmiştir. İkinci bölümde Tokat’ın iktisadi, sosyal ve kültürel yapısı; coğrafi özellikleri ve potansiyel değerleri gibi konular ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, katılımcılar tarafından ileri sürülen görüş ve öneriler tanzim edilmiş, mükerrer görüşler birleştirilerek akıcı ve tutarlı bir metin ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Fatih Yılmaz başkanlığındaki öğretim elemanları raportörlerden gelen metinleri derleyerek nihai bir rapor haline getirmişlerdir. Bu bölümde değerli araştırmacı ve fikir adamı Hasan Erdem ile yapılan mülakat da yer almaktadır. Sayın Erdem, rapora hem görüşleri hem de arşivinden verdiği fotoğraflar ile ciddi katkı sağlamıştır. Gerek Çalıştay sürecinde, gerekse raporun hazırlanması sırasında paha biçilmez arşivini ve engin bilgisini bizlerle paylaşarak, Tokat şehrimiz için hazırladığımız bu eserin ortaya çıkmasında gösterdiği yardım ve destekler dolayısıyla şehrin kanaat önderlerinden, değerli fikir adamı Sayın Hasan Erdem’e şükranlarımızı ifade etmeyi bir borç biliriz. 16 ÇALIŞTAY HAKKINDA GENEL BİLGİ 1. GEREKÇE 1.1 İnsanın ve onu kuşatan maddi-manevi, canlı-cansız tüm çevresinin, yaşadığı ortamların dün-bugün-yarın boyutlarıyla ele alınması gerekir. Geçmişin hatıra ve mirasının, bugünün gerçekleşenlerinin ve yarının hayal ve hedeflerinin birlikte değerlendirilmesi gerekir. 1.2 Ülke, bölge, şehir ve diğer alt birim yerleşim merkezleri bazında yapılacak tüm planlar, programlar; kazanılmış değerleri koruma, kaybedilmiş değerleri geri kazanma ve medeniyet yürüyüşümüzde bizi bir adım daha ileri, bir basamak daha yukarı taşıyacak yeni değerler üretme esasına göre yeniden yapılmalıdır. 1.3 Giderek yaygın bir anlayış ve işleyiş haline gelen çoğulcu-katılımcı demokrasi modeli de, yerinden yönetim metodu da; doğru tanımlama ve iyi planlama yapabilmek için, her yaşam biriminin tüm paydaşlarının ortak akıl ve ortak irade potansiyelini organize etmeyi gerektirmektedir. 1.4 İşte bu noktalardan hareketle; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ülke çapında tüm yerleşim birimlerine ilişkin gelecek vizyonunu ve altyapısını oluşturmak üzere mekânsal planlama sürecini yönetirken; şehre şehirlinin gözünden ve gönlünden bakmayı sağlayacak çalıştaylar organize etmeyi, zaruri bir ihtiyaç olarak görmüştür. 2. İÇERİK Çalıştay’ın içeriği, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bünyesinde gönüllülük esasına göre kurulan “Sempozyum ve Çalıştaylar Heyeti” tarafından belirlenmiştir. İçeriğin belirlenmesi sürecinde, bilim insanları, profesyoneller, bürokratlar, siyaset dünyası, basın, yerel idareler ve STK temsilcileri gibi kesimlerin görüş ve önerileri esas alınmıştır. İçerik üç temel ayak üzerine bina edilmiştir: 17 2.1 Şehir Kimliği: Şehrin insan kaynağının, iş gücü ve akademik potansiyelinin, tarihî, kültürel, ekonomik, sosyal, mimari, coğrafî, jeolojik, jeopolitik, yapısal, vb. açılardan sahip olduğu potansiyelin değerlendirilmesi; kısa, orta, uzun vadede olması ya da gelmesi gereken konumun, durumun öngörülmesi. 2.2 Çevre Bilinci: Şehrin havasının, suyunun, toprağının, güneşinin, bitki örtüsünün, hayvan türlerinin, kültür ve tabiat varlıklarının çevresel açıdan değerlendirilmesi; kısa, orta, uzun vadede olması ya da gelmesi gereken konumun, durumun öngörülmesi. 2.3 Mekânsal Plânlama: Şehir kimliği ve çevresel unsurlar da göz önünde bulundurularak, şehrin geleceğinin tasarlanması; bu tasarıya uygun olarak büyük, orta, küçük ölçekli mekânsal planların yapılması. 3. AMAÇ Bu Çalıştay’ın temel amacı, Türkiye’de 2002 yılından itibaren önem kazanan bütün toplumsal kesimlerin eşit oranda önemsendiği katılımcı yönetim anlayışına uygun olarak politika belirlemek ve uygulama süreçlerine bütün kesimlerin görüş, öneri ve katkılarını sağlamaktır. Bu çerçevede; 3.1 Türkiye genelinde; şehir, mahalle, ilçe, köy ve diğer yerleşim birimlerine yönelik olarak gelecek öngörülerinin orada yaşayanlarla birlikte belirlenmesinin teşvik edilmesi, 3.2 Ortaya çıkacak ana fikirlerin, temel sorunların, muhtemel çözümlerin bilimsel toplantılar aracılığıyla uzman kişi ve kurumlar tarafından değerlendirilmesinin sağlanması, 3.3 Ülke, bölge ve şehir bazında hazırlanacak sonuç raporlarının; ilgili birimlerin, politika yapıcıların ve uygulamacıların istifadesine sunulması, 3.4 Bu vesileyle; toplumda çevre ve şehircilik bilincinin oluşmasına, gelişmesine, olgunlaşmasına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. 18 4. KAPSAM 4.1 İçerik açısından; tüm çevre ve şehircilik alanları ile alt birim ve bileşenleri, 4.2 Katkı ve katılım açısından; genelde tüm kamuoyu, özelde toplumsal paydaşların kurumsal temsilcileri, 4.3 Uygulama açısından; büyükşehir, il, ilçe, köy ve diğer kırsal alanlar. 5. KATILIM 5.1 Şehrin seçilmiş yöneticilerinden oluşan yerel ve genel siyaset temsilcileri, 5.2 Şehrin atanmış yöneticilerinden oluşan bürokrasi temsilcileri, 5.3 Şehrin adanmış yöneticilerinden oluşan sivil toplum temsilcileri, 5.4 İlgili bölümlerin yöneticilerinden ve öğretim üyelerinden oluşan üniversite temsilcileri, 5.5 Sanayi, ticaret ve meslek odalarının yöneticilerinden oluşan sektör temsilcileri, 5.6 Alanında uzman, usta, yönetici olmuş kültür-sanat-spor öncüleri, 5.7 Sosyal doku içinde kanaat önderi özelliği taşıyan seçkin kişiler, 5.8 Şehrin kamuoyu algısının oluşmasında etkili olan medya mensupları. 19 6. SÜREÇ 6.1 Şehrin tüm paydaşlarının özünü ve özetini oluşturacak katılımcılar nezdinde, “Tanıtım Toplantısı” yapılarak; Çalıştay süreci hakkında bilgi verilmiştir. 6.2 Tanıtım toplantısına davet edilen katılımcıların; kişisel, kurumsal, toplumsal çevrelerini organize ederek ön hazırlık yapmaları ve elde ettikleri sonuçları ön raporlar haline getirerek Çalıştay günü ilgililere teslim etmeleri önerilmiştir. 6.3 Tanıtım toplantısından iki hafta sonra yapılan Çalıştay’da, önceden katılımcılara iletilen metot ve usullerle gruplar halinde “beyin fırtınaları” yapılmış; elde edilen sonuçlar (görüş ve öneriler) sistematik bir rapora dönüştürülmüştür. 6.4 Çalıştay sürecine katkı ve katılım sağlayacağı düşünülen kişisel ya da kurumsal belge ve bilgiler toplanıp değerlendirilmiştir. 7. YÖNTEM 7.1 Çalıştaylarda, farklı toplumsal kesimleri temsil eden kişilerin görüş ve önerilerini almak üzere müzakere yöntemi uygulanmıştır. 7.2 Katılımcılar ortalama 10’ar kişilik gruplar halinde ve yuvarlak masa modeline göre toplanıp; Çalıştay konuları ve alt bileşenleriyle ilgili sorulara cevap vermek, sorunlara çözüm üretmek için masa moderatörleri eşliğinde beyin fırtınaları gerçekleştirmiştir. 7.3 Elde edilen sonuçlar, masa moderatörleri tarafından ara raporlar şeklinde düzenlenmiş ve ortaya çıkan sonuçlar, il moderatörü ve yardımcıları tarafında sonuç raporu haline getirilmiştir 7.4 Sonuç raporu, Tokat’ın genel tanıtımını, şehir kimliğine ilişkin kavramsal ve teorik açıklamaları ve son olarak Çalıştay’da ileri sürülen görüş, öneri ve değerlendirmelerin analizini ihtiva etmektedir. 20 BİRİNCİ BÖLÜM ŞEHİR KİMLİĞİNİN KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVESİ Tarih boyunca insanlar toplu halde yaşamayı tercih etmiştir. MÖ 6000 yıllarına doğru tarım yapmayı öğrenmeleriyle birlikte, birkaç insandan oluşan gruplardan klanlar ve köyler oluşmuştur. Yerleşme alanlarının şehir haline gelmesi, medeniyetin başlangıcına kadar uzanır. Ancak arkeolojik bulguların yetersizliğinden ilk şehirlerin ortaya çıkışını ve gelişmesini kesin olarak ortaya koymak güçtür. Nüfusun giderek artması ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte medeniyet göstergesi olarak şehirlerin kurulduğu kabul edilmektedir. Mevcut bilgilere göre, küçük köy yerleşmeleri tükettiklerinden çoğunu üretmeye başlayınca yaşamak için besin üretmek zorunda olmayan, sayıca az fakat nüfusça kalabalık olan kasaba ve şehirler ortaya çıkmıştır. Bu üretim fazlaları şehirleri büyütmüştür. İlk şehirler, şehir kavramını temellendiren iş bölümünün ortaya çıkmasıyla yaklaşık MÖ 4000 yıllarında Ön Asya’da kurulmaya başlamıştır (Çöl, 1998, s.2; Erkan, 2010, s.41). Modern anlamda ilk kentler site, polis ve kent/şehir devleti şeklinde MÖ 3500-4000 yıllarında Ön Asya’da (Mezopotamya, Mısır, Filistin), Peru ve Çin’de Sarı Nehir havzalarında kurulmuştur (Pustu, 2006, ss.131-132; Erkan, 2010, ss.41-42). İlk çağlardan itibaren kurulan şehirler kültür ve medeniyetlerin doğduğu, geliştiği ve yayıldığı yerleşim yerleri olup zamanla büyük değişim geçirmişlerdir. Bazı şehirlerin çökmesi ile bu şehirlerde ortaya çıkan kültür ve medeniyetlerin de çöktüğü bilinmektedir. Ortadoğu’daki antik kentler, Yunan ve Roma siteleri zamanla muhtelif devletlerin ve Roma İmparatorluğu’nun parçası oldular. Ancak şehirlerin yönetim organları varlıklarını korudular. Batı Roma İmparatorluğu’nun MS 476’da yıkılmasıyla feodal toplum düzeninin hâkim olmaya başlaması Ortaçağın ilk dönemlerinde şehirlerin yapısını zayıflatmıştır. Feodal toplumun yerleşme biçimi mülk sahibi olan senyör ve çevresinin yaşadığı korunaklı şatolarla, üretimin iş gücü kaynağı olan serflerin barındığı köy yerleşmeleri olmuştur. Senyör şatoları bourglar ise gelecekte şehirlere dönüşmüştür (Erkan, 2010, ss.45-46). 21 VII. asırda İslam dininin doğuşuyla birlikte, şehircilik alanında kendine has özellikleri olan İslam şehirleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu şehirlerde Ulu Cami ve çevresinde kurulan medrese, imaret, han, hamam, idare binaları, mahalle mescitleri ve musalla/namazgâh şehir planlarına dâhil edilmiştir (Küçükaşçı, 2010, ss.441-444). Bu dini, sosyal, iktisadi ve idari yapılar vakıf sistemi çerçevesinde bütün Türk-İslam şehirlerinde vücuda getirilmiştir (Küçükaşçı, 2010, ss.444-445; Şahin, 2010, ss.446449). İslam şehirleri arasında en gelişmiş ve İslami özelliği en üst düzeyde yansıtan şehirlerin Osmanlı şehirleri olduğu söylenebilir. Osmanlı şehirlerinde sürekli değişen aile yapısına uyum sağlamak üzere evlerin ahşap ve kerpiç gibi geçici malzeme; idari, dini ve sosyal yapıların taş, tuğla ve metal gibi kalıcı malzeme ile yapıldığı görülmektedir (Cansever, 1996, ss.126-127). İslam devletlerindeki şehirlerin kendine has özellikleri, sosyal tarihçilerin “İslam Şehri” kavramını ortaya atmasına sebep olmuştur. Lapidus, İslam şehrinde mekânsal yapı özelliklerinin beş ana unsurunu şöyle sıralar (Erkan, 2010, s.81): i. Kale: Saray ve üst kademe yöneticilerinin oluşturduğu, yönetim işlevinin sürdürüldüğü yapıların olduğu yönetim merkezidir. ii. Şehir merkezi: Cuma camisi, hanlar, bedestenler ve açık pazar yerlerini içerir. iii. Mahalleler: Şehir merkezini çevreleyen yoğun mesken alanlarıdır. iv. Dış mahalleler. Geleneksel yapı içinde fiziki olarak en küçük bölüm mahalledir. Her mahalle kendi homojen ya da heterojen nüfus yapısına ve bir ibadet mahalli ile bir pazara sahiptir. Geçmişten günümüze dünyanın hemen her tarafında kurulmuş olan şehirlerin kültür, medeniyet, coğrafi yapı ve ekonomik potansiyel bakımından farklı özellikleri olmakla birlikte sosyal ve ekonomik ihtiyaçlar sebebiyle benzer özellikleri de bulunmaktadır. Mekke, Babil, Hattuşaş, Efes ya da Bergama’da binlerce yıl önce yapılan şehir planlarının -yaşam ve eğlence alanları, pazar ve panayırları ile- günümüzdeki şehir planlarından pek farklı olmadıkları görülür. Üstelik tüm bu şehirler, hüküm sürdükleri dönemlerde kimi özellikleri ile ön plana çıkmışlardır. Örneğin Efes, döneminin en büyük liman şehirlerinden biri olarak denizcilik alanında ve yolların kesişim noktasında 22 olması nedeniyle ticarette önemli bir merkez olarak anılmıştır. Mekke de tüm tarihi boyunca doğu ile batının, kuzey ile güneyin kesiştiği noktada, döneminin en büyük inanç, sanat ve ticaret merkezlerinden birisi olmuştur. “Asma bahçeleri” ile ünlenen Babil’in ilk çağlarda tarım ve özellikle bağcılıkta çok önemli bir noktada olduğu bilinmektedir. Tarihin derinliklerinden gelen bu şehirlerin her birisinin zaman içinde kimlik kazanması, içinde yaşayan toplumların kendilerinden evvel aynı coğrafyalarda hüküm sürmüş uygarlıklardan devraldıkları kültür, medeniyet ve ananelerin mezcedilmesinin sonucudur. Yaşayan birer organizma olan şehirler, üzerlerinde yaşayan insan ve dâhil oldukları coğrafya ile bütünleşerek insanların toplumsal hayatına ve birbirleri ile olan sosyal ve ticari her türlü ilişkilerine ev sahipliği yaparlar. Sonuç olarak ticaret ve şehirleşme, dünya tarihinin en önemli iki dönüm noktası olan tarım ve endüstri devrimleri arasındaki uzun zaman diliminde “basamak taşı” olmuştur (Sander, 2009, s.78). Şehir ve insanın karşılıklı etkileşimi ile şehirler de zaman içinde çehre değiştirirler. Şehirde yaşayan insanların davranışları, din ve ahlak anlayışları, gelenekleri, sosyo-ekonomik durumları, kültürel zenginlikleri ve içinde yaşadıkları binalar ve mimarileri iklim, bitki örtüsü gibi dışsal faktörlere bağlı olarak da şekillenir. Örneğin, Orhan Bey Bursa’yı, Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettiğinde bu şehirler harap durumda iken, fetihten sonra, kökleri eski dönemlere dayanan kültür unsurlarına dokunulmadan imar, iskân ve ağaçlandırma faaliyetleriyle kısa bir süre içinde dönemlerinin önemli yerleşim merkezleri haline gelmişlerdir. 21. yüzyılın ilk çeyreğine gelindiğinde, tarihi şehirlerimizin kimliği konusunda cevap bulmamız gereken birçok soru karşımızda durmaktadır. Bu kapsamda ecdadımızın yüzlerce yıl öncesinde gösterdiği kılı kırk yaran şehircilik hassasiyeti, günümüz modern insanı olarak bize ne kadar intikal edebilmiştir? Binlerce yıllık bir medeniyetin üzerinde yaşamaya devam eden şehirlerimiz tarihi, kültürel, sosyolojik ve çevresel olarak hak ettikleri kimliklere sahipler mi? İnsan-şehir ilişkisi karşılıklı bir iletişimden ibaretse, bize böylesine bir medeniyet ve kültürü intikal ettirmiş olan şehirlerimize biz içinde yaşayanlar olarak ne katabiliyoruz? Gelecek nesillere nasıl şehirler bırakıyoruz? Karamsar bir bakış açısıyla yaklaşacak olursak, acaba şehirlerimizin var olan kimliklerini, mimarisini ve doğal yapısını kısa vadeci hırslarımızla yok mu ediyoruz? Yüzlerce yıldır ayakta kalmayı başarmış, yaşadıkları devirlere şahitlik etmiş, bir 23 manada içinde yaşayanların yadigârı olan tarihi konakların yıkılarak yerlerine renksiz, duygusuz ama çok katlı apartmanların yapılması nasıl açıklanabilir? Görünen o ki, yirminci yüzyılın ikinci yarısında ağırlığı giderek daha fazla hissedilmeye başlanan kapitalizmin bir uzantısı olarak ortaya çıkan, ferdiyetçilik temeline dayalı yeni yaşam biçimleri, giderek artan tüketim, üretim ve rekabet fasit dairesi maalesef şehir kimliklerinin zarif, ince kişiliğini yansıtan çizgilerinin ifade edildiği mimari anlayışını yok etmiştir. Şehir sakinleri olarak, estetik yoksunu alışveriş merkezlerinin (AVM), başı göğe değen yüksek binaların inşasına seyirci kalmaya ve bunların içine hapsolmaya mecbur kalmış durumdayız. Şehri bizlerle paylaşma hakkına sahip olan bitkiler ve hayvanlar da tüm bu olumsuz süreçlerden nasibini almıştır. Bu genel açıklamalar aşağıdaki başlıklar altında daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır. 1.1 ŞEHİR KAVRAMI Geçmişten günümüze kültür ve medeniyetin odak noktaları olan şehirlerin önemi giderek artmaktadır. Sasaki’ye (2004, s.2) göre, şehirler, özellikle 21. yüzyılda ulus devletlerden çok daha önemli bir konuma gelmiştir. İçinde bulunduğumuz yüzyıl “şehirler yüzyılı” olarak tanımlanabilir. Bu süreçte ekonomi, siyaset ve kültür fonksiyonları bakımından öne çıkan önemli şehir merkezleri ya da küresel şehirlerin oluşumu insanların dikkatini çekmektedir. Aynı zamanda insanlar, yenilikçi sanatları ve kültürü ortaya koyan ve yenileyici bir ekonomik temel de sağlayan bir ufka sahip şehirlere ilgi duymaktadırlar. Şehir Farsça kökenli bir kelime olup Türkçede 11. yüzyıldan itibaren şehir karşılığı olarak Soğdca kökenli “kent” ile “kale ve saray” gibi anlamlara da gelen “balık” kelimeleri kullanılmıştır (Küçükaşçı, 2010, s.441). Türkçe sözlükte “nüfusunun çoğu ticaret, sanayi, hizmet veya yönetimle ilgili işlerle uğraşan, genellikle tarımsal etkinliklerin olmadığı yerleşim alanı, kent” olarak tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu, 2005, s.1855). Sosyal bilimler sözlüğüne göre ise, “nüfusu belirli bir büyüklüğü ve yoğunluğu aşan, ekonomisi daha çok tarım dışı etkinliklerde yoğunlaşan ve kendi 24 nüfusundan başka, etki alanı içinde yaşayanlara da hizmet sağlayan yerleşim birimi” ne kent (şehir) denmektedir (Demir ve Acar, 1997, s.132). Geçmişte ve günümüzde bir yerin şehir olarak adlandırılabilmesi için o yerleşim biriminin belli gruplar ya da kurumlar tarafından belirlenen kriterlere uygun olması öngörülmüştür. Bu kriterler tanımlamayı yapan kişiye ya da gruba göre değişmektedir. Sosyoloji biliminin öncülerinden Max Weber, şehri, içinde ikamet edenlerin kendilerine has kolektif bir kimlik ruhuna sahip oldukları özerk bir cemaat olarak tanımlayıp bu tip bir yapının ancak Batı topluluklarına has olduğunu, dolayısıyla da “şehir” denildiği zaman anlaşılması gerekenin Batı şehri olması gerektiğini iddia eder. Karşıt görüştekiler, farklı ölçütleri dikkate alarak bu dışlayıcı yaklaşımı şiddetle reddederler (Üstündağ, 2005, s.150). Max Weber, ideal şehrin nasıl olması gerektiği hususunda ekonomik ve siyasal kriterleri birleştirerek beş temel özellik sıralar: (1) Kale; (2) Pazar yeri; (3) Mahkeme ya da kanun; (4) Kendi kanunlarına uygun “özerk bir toplumsal ilişki biçimi”; (5) Şehir sakinlerinin katıldığı bir seçimle başa gelen kişiler tarafından yönetilme (Armağan, 1999, s.537 aktaran Üstündağ, 2005, s.151). Şehir kavramı konusunda Bianchini’nin tanımı biraz daha kapsamlıdır. Yazar şehri: i. Belirgin doğal karakterleri olan ve coğrafi olarak sınırları tanımlanmış, ii. Doğal çevresine insan eliyle şekil verilmiş, altyapı, bina, caddeler, meydanlar ve kamusal alanları ile yeni bir çehre edinmiş, iii. Üzerinde belirli bir sosyal ilişkinin yaşandığı insan topluluklarına ev sahipliği yapan, iv. Ekonomik ilişki ve aktivitelerinin gerçekleştiği, v. Doğal bir çevrenin yeniden inşa edildiği, bir topluluk ve ekonomik düzen içinde belirli kurallara göre yönetilen ve farklı politik aktörlerin iletişim içinde olduğu, büyük yaşam alanı olarak tanımlamaktadır (Gedikli, 2014b, s.42). Şehir, yalnızca günümüz insanına daha büyük bir oranda iş ve yerleşim olanakları sunan bir yer olmayıp aynı zamanda dünyanın en uzak yerlerini kendine çeken, türlü bölgeleri, 25 insanları ve etkinlikleri bir düzene göre biçimlendiren, ekonomik, siyasal ve kültürel yaşamın öncüsü ve denetleyicisi konumunda olan bir merkezdir (Wirth, 2002, s.80). Şüphesiz şehre her disiplin kendince genel geçer bir tanım koyabileceği gibi her toplum ve kültür de çok farklı anlamlar yükleyebilmektedir. Bu açıdan bakıldığında, Osmanlı literatüründe şehir “Cuma kılınur ve bazarı durur” bir idari birim olarak tanımlanmış ve Osmanlı kanunlarına göre han, hamam, bedesten ve kervansaray bina edilen yer şehir kabul edilmiştir (Ergenç, 1981, s.1265). Osmanlı yönetim sisteminde, bir yerin şehir olarak nitelenmesi için gereken şartlardan biri de orada bir sancakbeyi ya da en azından bir kadının bulunmasıdır (Faroqhi, 1984, s.10). Rüstem Erkan’a göre ise, sosyolojik açıdan şehrin şu özellikleri taşıması gerekir (Erkan, 2010, s.18): 1- Belli bir nüfus büyüklüğüne ve nüfus yoğunluğuna sahip olması, 2- Tarımsal üretimden daha ileri bir üretim düzeyi olan sanayi üretimine geçmiş olma ve hizmet sektörünün gelişmiş olması, 3- Yerleşim yerinin fiziksel altyapısının belli bir düzeye ulaşmış olması, 4- Nüfusun büyük ölçüde örgütlenmiş, karmaşık iş bölümüne ve yüksek uzmanlaşma düzeyine erişmiş olması, 5- Eğitim düzeyinin yüksek olması, çocuk bakım ve eğitiminde aile dışı kurumların oluşmuş olması, 6- Sosyal normların yerini, resmi denetleme kurumlarının almış olması, 7- Statülerin aileden gelmeyip bireylerin kendi çabalarıyla kazanılmış olmaları. Bütün bu tanım ve açıklamalardan hareketle bir ya da iki kritere sahip olan bir yerleşim merkezinin şehir özelliği taşımadığı, bir yerleşim biriminin şehir hüviyeti kazanmasında ekonomik, siyasi ve kültürel pek çok açıdan bir cazibe merkezi olması gerektiği ifade edilebilir. Bununla birlikte, bir yerleşim yerinin şehir olarak kabul edilmesi için dikkate alınan temel kriterlerin en önemlisi nüfus büyüklüğü ve yoğunluğudur. Kültür, sanat ve sosyal etkinliklerin yanı sıra iş bulma ve daha rahat yaşama beklentisi şehirlerdeki nüfus yoğunluğunu sürekli artırmaktadır. Ancak hemen belirtmek gerekir ki, sadece nüfus yoğunluğuna bakılarak bir yerleşim yeri tam vasıflı şehir olarak tanımlanamaz. Çoğu 26 zaman politik kaygılarla birçok yerleşim yerine yeterli altyapıya sahip olmadığı halde idari bir kararla şehir statüsü verilebilmektedir. Buraya kadar tarihi süreç içinde farklı disiplinler açısından yapılan tanımlar ve açıklamaların ışığında şehir ya da kenti şöyle tarif edebiliriz: Şehir, tarımsal olmayan üretimin yapıldığı, tüm üretimin denetlendiği, dağıtımın koordine edildiği, belirli teknolojilerin kullanıldığı, nüfusun belli bir büyüklüğe ve yoğunluğa ulaştığı, heterojenlik ve bütünleşmenin var olduğu bir yerleşme yeridir (Erkan, 2010, s.18). Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, şehrin temel özellikleri: tarım dışı üretim, sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinin varlığı; nüfus büyüklüğü ve yoğunluğu; sınıf yapısının karmaşıklığı ve uzmanlaşma, farklı etnik kimlik, dil ve inançların varlığı ve bireyin içinde yaşadığı toplumla bütünleşmesi olarak sıralanabilir. 1.2 ŞEHİR KİMLİĞİ Kimlik, Türkçe Sözlükte; 1. Toplumsal bir varlık olarak insana özgü olan belirti, nitelik ve özelliklerle, birinin belirli bir kimse olmasını sağlayan şartların bütünü, 2. Kişinin kim olduğunu tanıtan belge, hüviyet, 3. Herhangi bir nesneyi belirlemeye yarayan özelliklerin bütünü, şeklinde tanımlamaktadır (Türk Dil Kurumu, 2005, s.1182). Başka bir tanımlamada; kimlik, doğadaki herhangi bir canlıyı veya objeyi diğer canlı ve objelerden ayıran, öncelikle görsel, işitsel ve benzeri duyularla algılanan, kendine özgü olma durumu, teklik ve özgünlük anlamında kullanılmaktadır. Bu kapsamda kent ya da şehir kimliği; kent imajını etkileyen, her kentte farklı ölçek ve yorumlarla kendine özgü nitelikler taşıyan, fiziksel, kültürel, sosyo-ekonomik ve tarihi faktörlerle şekillenen, kentlilerin yaşam biçimlerinin oluşturduğu, sürekli gelişen ve sürdürülebilir kent kavramını yaşatan, geçmişten geleceğe uzanan büyük bir sürecin ortaya çıkardığı anlam yüklü bütünlüktür (Deniz Topçu, 2011, s.1052). Özetle, şehir kimliği, bir şehri diğer şehirlerden ayırt eden belirgin özellik veya özelliklerdir. 27 Bir şehrin ya da bir yerleşim yerinin kimlik sunması ancak algılama yapan bir izleyiciyorumcu aracılığı ile olur. Algılama; insanın, eylemde bulunduğu mekânla etkileşimi sonucu çevreden gelen uyarıcı etkilerin duyu organları yardımı ile hissedilmesi ve kavranmasına ilişkin zihinsel bir olgudur, izleyici-yorumcu aracılığı ile gerçekleşen bir süreci tarif eder ve çevre ile ilgili bilgilerin toplanması, organize edilmesi ve yorumlanmasını içerir. Algılama süreci, kişiden kişiye, toplumdan topluma değişiklikler gösterir. Şehir görünümünün (townscape) insanlar üzerinde algılama ile oluşturduğu etki, şehir/kent imgesi (city image) kavramını meydana getirir. Şehir imgesi/imajı, tasarımı, düzenlenişi, görünümü ve yapılarının genel mimarî özellikleriyle, bir şehrin insanda bıraktığı genel izlenimi ifade eder (Deniz Topçu, 2011, s.1051). Şehir kimliği ile şehir imgesi/imajı birbirinden farklı kavramlardır. Lynch’e (1970) göre, şehir imgesi kent yaşantısının kişilerde bıraktığı duygusal ve düşünsel izlerdir ve bu izler de kent kimliğinin tanımlanmasında oldukça önemlidir. Başka bir ifade ile kentin görülmesiyle elde edilen zihinsel bir süreci ifade eder. Kent kimliği ise kentin kişilere gösterdiği sosyal, kültürel ve mekânsal özelliklerdir. Relph (1976, s.45), bir yerin kimliğinin ancak onun üzerinde yaşayan insanların karakter ve davranışlarıyla bütünleşerek şekillendiğini belirtmektedir. Bir başka deyişle, yerin kimliği insanların gelenek, görenek, birbirleri ile iletişim kalıpları ve deneyimlerine bağlı olarak oluşur. Yazar, aynı zamanda “bir şeyin kimliği” ile “bir şeyle birlikte kimlik olmak” kavramları arasındaki farkı vurgulamıştır. Yazara göre, bir şeyin kimliği değişmeyen aynılık olup diğerlerinden ayrılmasını sağlar. Bir şeyle birlikte kimlik sahibi olmak kavramı ise o yerin kimliğinin üzerinde yaşayan insan grupları ile şekillenmesi ve onların deneyimlerinin, düşüncelerinin bu şekillenmenin yönünü belirlemesi olarak açıklanabilir. Son olarak yazar, bir yerin kimliğini, tek tek yerlerin farklılıkları ile değil, aynı zamanda farklı yerler arasındaki benzerliklerle de ifade etmektedir. Farklı coğrafyalarda kültürel özellikler benzer etkiler gösterebilmektedir. Coğrafyaların benzer özellikler gösterdiği yerlerde de farklı kültürel özellikler görülebilmektedir. Dolayısıyla bir yerin kimliği, bir yeri diğerlerinden farklı kılan devamlı benzerlikler ve birlikteliklerdir. Bu benzerlik ve birliktelikte oluşan kimlik ise, büyük ölçüde insanların o yerle kurduğu etkileşim ve deneyimlere bağlı olarak gelişir (İlgar, 2008, s.7). 28 Carter, Dyer ve Sharma (2007, ss.755-757) da bir yerin ana kimliğinin çevrenin insanları etkilemesi ile daha güçlü bir anlam kazandığını belirtmişlerdir. Yazarlara göre, bireylerin davranışlarını büyük ölçüde dâhil oldukları sosyal grupların aldıkları kolektif kararlar belirler. Sosyal grupların kararlarını ise çoklukla içinde bulundukları maddi ve maddi olmayan çevre belirler. Buradan hareketle Stefanou (1992) bireyi etkileyen çevre faktörlerini şu başlıklar altında özetlemiştir: Anlamlı olma; özgünlük; çağrışım oluşturabilme; mevcut çevreye uyum; çevresel öğelerin birbirleri ile uyumu; çevresel öğelerin çeşitliliği; imaj oluşturabilme. Bütün bu faktörlerden etkilenerek şehir kimliği uzun bir zaman dilimi içinde oluşur ve değişime uğrar. Üstelik birçok büyük şehir, planlı olarak “büyük” olmak üzere kurulmamış; üzerinde yaşattığı insanların zaman içinde ona verdikleri önem ve anlam sayesinde büyümüştür. Sürece dayalı olarak yaşanan sosyolojik ve toplumsal değişimler, değişen toplumun mekânlar üzerine etkisini belirlemekte, dolayısıyla şehir ve toplum birbirini girift şekilde etkilemekte ve dönüştürmektedir. Bu karşılıklı etkileşim, şehir ve sakinleri bir arada oldukça devam eder. Etkileşimi ortaya çıkaran faktörler ise her şehir için farklıdır. İşte bir şehri özgün ve kişilik sahibi yapan da bu farklılıklardır. Bu açıklamayı destekleyen bir tanım yapan Krupat (1985), insanların içinde bulundukları çevrede gösterdikleri davranış ve verdikleri tepkilerin çevre kimliğini (imajını) oluşturduğunu, bu kimliği kullanarak ve yorumlayarak insanların davranışlarında değişiklik oluştuğunu belirtmiştir. Bir şehrin kimliğinin şekillenmesinde ve değişime uğramasında; doğal ve yapay çevre, iklim, coğrafi yapı, bitki örtüsü, kültürel seviye, mimari, gelenekler, alışkanlıklar, zaman içinde yaşanan siyasi ve doğal olaylar, jeopolitik konumu, Doğu veya Batı kenti oluşu, deniz ve karayolu bağlantısı, başka kültürlere olan açıklığı veya kapalılığı, ekonomik yapısı ve benzeri birçok etken önemli rol oynamakta ve böylece şehrin kendine has özellikler kazanmasını sağlamaktadır (Deniz Topçu, 2011, s.1052). Bu etkenlere bakarak, şehir kimliğinin yorumlanmasında tek tek faktörlerin değil tüm faktörlerin birlikte göz önünde bulundurulması gerektiği anlaşılır. Bu hususta bir örnek vermek gerekirse, bir zamanlar dünyanın önde gelen ticaret merkezlerinden olan Tokat, kervanların uğrak yeri olan bir merkez konumundayken zaman içinde bu önemini kaybetmiştir. Danişmendli, Selçuklu ve Osmanlılar dönemlerinde önemli bir sanayi ve ticaret şehri olan Tokat, 19. yüzyılın sonlarında doğu-batı transit yollarının değişmesi ve 29 sanayi devrimi sonrası liberal ekonominin yerel endüstri kollarına (tekstil, madencilik, dericilik) olumsuz etkileri nedeniyle kabuğuna çekilmek zorunda kalmıştır. 19. yüzyıl sonuna kadar önemli yol kavşağında yer alan Tokat, birçok seyyahın uğrak yeri olmuş, bunlardan bazıları şehrin gravürlerini hazırlamışlar ve fotoğraflar çekmişlerdir. Tokat şehir gravürlerinden birisi, Resim 1’de görüldüğü üzere, Mart 1841 tarihli Saturday Magazine’in ekinde yer almıştır. Resim 1. Tokat Şehri Gravürü, Mart 1841 (Saturday Magazine) Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 30 Resim 2. 20. Yüzyılın Başında Saat Kulesinden Tokat Görünümü Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Tarihî ve siyasî olaylar aynı zamanda şehir içinde kültürel katmanların da ortaya çıkmasına yol açar. Ortaya çıkan her katman kendi içinde farklı özellikler sergiler. Katmanlar etnik, sosyal, maddi düzey gibi farklı parametrelere göre ortaya çıkabilir. Ancak sosyolojik ve iktisadi olarak ortaya çıkan bu katmanlar arasında derin yarıkların olması uygun değildir. Sonuç olarak, her türlü maddi ve manevi unsur şehrin kimliğinin ortaya çıkmasında etkendir. Bunlar arasında daha fazla göze çarpan faktörler de şehrin imgesini oluşturur. Bu imgelerin özgünlüğü ve giderek diğerlerinden ayrışması şehre “tek olma” özelliğini kazandırır. Bu teklik durumu da asıl şehrin kimliğini açığa çıkartan nüvedir. Yukarıda sözü edilen tüm bu özelliklerin mezcedilmesiyle ortaya çıkan şehrin karakteri, üzerinde yaşayan insanlarla karşılıklı etkileşim sonucunda yıllar içerisinde gelişir, şekil değiştirir ve şehrin etiketi ortaya çıkar. Etiket bir manada o şehrin kimliğini özet olarak ifade eder. Etikette sadece o şehri sembolize eden ibareler bulunur. Bu ibareler ise şehre ilk gelen birisinin döndüğünde aklında kalacak, o şehre ait özgün özelliklerdir. Tüm bunların yanında, fiziksel bir mekân olan şehir, mimari dokusu ile de teklik hakkına sahiptir. Zira şehir kimliğinin oluşmasında şehir mimarisi çok önemli bir yere sahiptir. Tıpkı diğer faktörlerde olduğu gibi şehir mimarisi de yaşayan bir durumu 31 temsil eder ve zamana, içinde bulunulan siyasi/ekonomik/sosyal döneme göre değişir. Üstelik dönemin mimari özellikleri, bina yapımında kullanılan malzemeler, yerel yönetimlerin tutumu gibi faktörler de mimarinin şekillenmesinde önemli rol oynarlar. Bu nedenledir ki, mimari planlama yapan tasarımcıların ortaya koydukları çalışmalar ve dönemin yerel yöneticilerinin sürece bakış açısı mimarinin karakteristiğini belirler. Bu anlamda Karabük iline bağlı Safranbolu ve Bolu’nun Göynük ilçeleri 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı mimarisini hassasiyetle koruyan kentlerimiz arasındadır. Bu şehirlerdeki kamu kurumları da mimari dokuya uygun olarak yapılmış, kentlerin silueti ve kimliği olabildiğince korunmaya çalışılmıştır. Resim 3. Safranbolu Evleri Kaynak: Safranbolu Belediyesi, t.y. Oysa özgünlüğünü kaybeden veya değiştiren şehirler, kimliğin öz olan ve sonradan edinilen özellikleri arasında bir kimlik karmaşası yaşamaya başlar. Bu nedenledir ki, bir şehre girdiğimizde gördüğümüz yüksek katlı apartmanlar, onlara eşlik eden geniş caddeler ve her yerde görmeye alışık olduğumuz hiçbir mimari ayrıcalığı olmayan AVM’ler, şehirlerimizde kimlik sorununun giderek daha fazla hissedilmesine sebep olmaktadır. 32 Şehir kimliğine yönelik farklı bakış açılarıyla yapılan bu tanımlamalardan sonra, şehrin kimliğini etkileyen faktörler aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır (İlgar, 2008, ss.1121): 1.2.1 Sosyokültürel Özellikler Beşeri çevre, insanın hayatını sürdürebilmesi için ihtiyaç duyduğu her şeyin bulunabildiği, yaşama uygun hale getirilmek üzere insan kontrolünde şekillenen yaşam alanıdır. Beşeri çevrenin birey ve toplum olmak üzere iki temel unsur vardır. Bir başka deyişle, her bir insanın kimliği bir başka bireyin kimliği üzerinde etkili olurken zamanla şehir kimliğinin de oluşumuna zemin hazırlar. Şehir kimliği kavramı da bu sürecin doğal bir sonucu olarak karşılıklı iletişim sürecinde toplumun çevreyi algılaması, yorumlaması ve değerlendirmesiyle ortaya çıkar. Gerçekten de şehir sakinleri içinde bulundukları maddi ve manevi şartlara göre özgün davranışlar sergiler davranışlarını ve bu vücuda getirdikleri her nesneye aktarırlar. Nesnelerin formu, yapısı, dokusu, kullanılacak malzeme, simgesel durumu gibi konularda insanın farklı bakışı farklı yapıların ortaya çıkmasına yol açar. İnşa edilecek bir Resim 4. Bilezikli Kadın, Henry J. Van Lennep Kaynak: Hasan Erdem Arşivi yapının hangi gereksinmeleri karşılayabileceğini en iyi o şehirde yaşayanlar bilir. Bu ilişkinin sonucunda ev, sokak, mahalle, köy ve şehir gibi mekânların oluşması sağlanır ve her birisinin ayırt edici özellikleri ortaya çıkar. Bu oluşumda bireyin bilinçli veya bilinçsiz olarak algıladığı her şey, bilgisi, deneyimleri, gelecekle ilgili beklenti ve kaygıları, istek ve ihtiyaçları yanında inanç, örf ve adetleri, aile-akraba-toplumun diğer fertleriyle ilişkileri, kişilerin “şehirli” olma isteği ile 33 toplumun bugün ve geleceğe dair beklentileri de etkili olmaktadır. Öte yandan, bireyin kimliği, içinde bulunduğu şehrin kimliğinin şekillenmesinde belirleyici rol oynar, aynı şekilde şehir de bireyin kimliğinin oluşmasında önemli bir yere sahiptir. Beşeri çevreden kaynaklanan şehir kimliğinin özellikleri, temelde birey ve toplumdan oluşan iki ana başlık altında toplanır. Bu iki başlığın alt öğeleri ise demografik, kurumsal ve kültürel yapı içinde yer almaktadır. Demografik yapı öğelerini; nüfusun büyüklüğü, yoğunluğu ve artış oranı; yaş gruplarının dağılımı, toplam nüfus içindeki oranları; çalışan nüfus oranı, niteliği; doğum-ölüm oranı; belirgin, ortak fizyolojik özellikler ve benzeri hususiyetler oluşturmaktadır. Tokat, 20. yüzyılın başından itibaren demografik yapısı hızla değişmiş bir şehirdir. Verdiği göçlerle yaklaşık 30 yıl boyunca nüfusu hiç artmamıştır. Üzerinde yaşayan Türkler dışında Ermeni ve Rum kökenli grupların bölgeyi terk etmeleri şehrin kimliğinde önemli değişimlere sebep olmuştur. Yukarıdaki resimde Tokatlı bir Müslüman kadın ve oğlu, dönemin ev içi giyim tarzı ile resmedilmiştir. Kültürün önemli bir parçası olan kıyafet tarzı, küresel kültüre yenik düşmüş olsa da, Tokat’ın kimi köylerinde halen geleneksel kıyafetler giyen Tokatlılar bulunmaktadır. Şehir ile şehrin bulunduğu ülkenin kurumsal yapı öğelerini; politik, yönetsel, hukuksal yapısı; ekonomik yapısı, teknoloji düzeyi; askeri yapısı; dini yapısı; eğitim, sağlık, sosyal hizmetler yapısı ve bu yapıyı oluşturan kurumsal ilişkiler belirlemektedir. Kültürel yapı öğeleri ise yaşama dair maddi ve manevi her şeyi içine alır. Kısaca bireyin yaşamı boyunca elde ettiği bilgi, beceri, gelenek, görenek, alışkanlıklar ve benzeri özelliklerdir. 1.2.2 Sosyo-Ekonomik Özellikler Toplumların siyasi yönetim şekilleri, ekonomi anlayışlarını da tayin eder. Liberal veya kolektivist ekonomi anlayışı ile yönetim farklılıkları, o toplumda yaşayan bireylerin çalışma koşullarını, gelecekle ilgili beklentilerini ciddi şekilde etkiler. Ayrıca ülke ekonomilerinin gelişmişlik seviyeleri, yeni teknolojik imkânlardan istifade etme ve hatta yeni teknolojiler geliştirme fırsatı sağlar. Özellikle teknolojinin altın çağının 34 yaşandığı günümüzde, yeni bilgi ve teknoloji üretemeyen toplumlar, gelişme ve zenginleşme yarışında geride kalmaya mahkûmdurlar. Öte yandan, teknoloji üretmek için de ciddi bir sermaye birikimine ihtiyaç vardır. Bir anlamda teknoloji, ülkelerin ekonomik gelişmişliğinin hem sebebi hem de sonucudur. Birçok gelişmekte olan ülkenin içinden çıkamadığı bu fasit daire, yerelde şehirlerin şekillenmesini de etkiler. Gerçekten de şehirlerin ekonomik yapıları ve gelişmişlik seviyeleri, o şehirde yaşayan bireylerin yaşam düzeylerini etkiler. Teknolojik gelişmelerin bir sonucu olan sanayileşme, toplumlarda büyük değişikliklere yol açar. Şehirlerde açılan sanayi bölgeleri, tarımda makineleşme sonucunda daha az iş gücünün tarım sektöründe ihtiyaç duyulması gibi nedenlerle kırsaldan şehre doğru göç hızla artar ve şehirleşme hızlanır. İş imkânlarının daha yoğun olduğu şehirlere ve sanayi bölgelerine yönelik bu insan akımları, beraberinde aile hayatı, sosyal çevre ilişkileri, gelenek ve görenekler üzerinde son derece etkili değişikliklere yol açar. Şehirde ticaret, sanayi ve hizmetler gibi alanlardan hangisi daha yoğun bir faaliyet alanı buluyorsa, şehrin mimarisinden bitki örtüsüne, sosyal yaşamına kadar varan değişiklikler ve şehre özel durumlar bu faaliyet alanı doğrultusunda ortaya çıkabilir. Örneğin ticaretin ön plana çıkması, şehrin ilerleyen zamanlarda bir ticaret merkezi olmasına yol açabilir. Sanayinin ön plana çıkması durumunda, hangi sektörün baskın olduğuna bakılarak, şehir o yönüyle ön plana çıkar. Tokat şehri özelinde sanayinin sınırlı olduğu, hizmet sektörünün öne çıktığı görülmektedir. Bu sektör içinde de Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 56. Piyade Alayı ve diğer kamu kurumları daha fazla istihdam oluşturmaktadır. Tarihi ve kültürel zenginliği nedeniyle, hizmet sektörü içinde tanımlanabilecek turizm sektörünün bu şehir için önemli bir gelir kaynağı olması beklenmektedir. Daha makro noktadan bakıldığında, şehirlerin yapılarındaki bu farklılıklar birbirlerine göre gelişme ve geri kalma durumlarını da belirler ve farklı şehir kimlikleri ortaya çıkar. 1.2.3 Fiziki Çevre Özellikleri Fiziki çevre, insanın içinde yaşadığı, varlığını, özellik ve niteliklerini fiziksel olarak algılayabildiği ortamdır. Genel anlamda çevrenin bir parçası olan her türlü ilişkiler ağı, 35 fiziksel çevrenin oluşmasında da söz konusudur. Fiziksel çevre, doğal ve yapay çevre olmak üzere iki temel başlık altında ele alınabilir. Doğal çevre, oluşumunda insan faktörünün etkili olmadığı çevredir. Doğal olmayan çevre ya da yapay çevre, şehirde yaşayan insanların ihtiyaçlarından ortaya çıkan faaliyet alanları ve insan tarafından oluşturulan öğeleri ifade eder. Yapay çevre, kentsel ve kırsal bütün yerleşim yerleri için geçerlidir. Doğal olmayan çevre, uygulandığı dönemin bilgi, teknoloji, kültür ve değerlerini yansıtır. Şehirde bulunan tarihi ya da yeni yapılar, konutlar, yollar, köprüler tamamen yapay çevrenin birer yansımasıdır. Ancak insanın doğanın oluşumunda etkili olmaması, doğanın şekillenmesinde ve kontrol altına alınmasında etkili olmayacağı anlamına gelmez. Şehrin doğal yapısında insan eliyle ortaya konan fiziksel olgular, insanın doğayı kontrol altına alma ve kendi istediği gibi şekillendirme duygusuna yönelik çalışmalardır. Doğal çevre özellikleri; yer şekilleri, iklim koşulları, su kaynakları, bitki örtüsü, varsa ormanların niteliği (orman yoğunluğu, ormanlarda yaşayan hayvan çeşitliliği, ağaç çeşitliliği vb.) gibi faktörlerden oluşur. Bu öğelerin her biri içinde bulundukları şehre ayrı bir anlam katarlar. Örneğin, Tokat ilinin sırtını yasladığı ve onu çevreleyen dağları, bu kentin efsunlu güzelliğinin en belirgin özellikleridir. Resim 5. Tokat Gece Görünümü Kaynak: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, t.y. 20. yüzyılın başlarına kadar Tokat şehrinin kuzey tarafında yer almakta olan Cağa Gölü, şehre güzellik katarken bugün suları çekilmiş ve mesken alanı olmuştur. Günümüz 36 Tokat şehrini ikiye ayıran Yeşilırmak çevresi, halka önemli mesire ve eğlence imkânları sunmaktadır. Resim 6. Cağa Gölü Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Tokat şehri, kalenin üzerinde bulunduğu tepe ile kısmen orman niteliği olan diğer iki dağın vadi tabanlarına kurulmuştur. Çanak şeklindeki bu coğrafi yapı şehrin yerleşim alanını şekillendirmiştir. Vadi tabanlarının dolmasıyla binalar dağ yamaçlarına ve kuzey taraftaki geniş düzlüklere doğru yayılmıştır. Aşağıda iki fotoğrafta şehrin eski ve yeni görüntüsü art arda verilmiştir. Resim 7. Yoğurtçuoğlu ve Fazlıoğlu Bağları Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 37 Resim 8. Günümüz Tokat Şehrinden Genel Bir Görünüm Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Yukarıda sözü edilen yer şekillerinin konumu, Tokat şehri örneğinde olduğu gibi, şehirlerin oluşumunda ve gelişmesinde önemli rol oynar. Çok dağlık, engebeli araziye sahip bölgelerde ve şehir içinde doğal olarak var olan geniş su birikintilerinin olduğu durumlarda şehirler bu doğal durumdan oldukça etkilenir. Daha düz olan alanlarda ve dağların yamaçlarında binaların biriktiği, dolayısıyla şehir merkezinin buralarda yoğunlaştığı gözlenir. Karadeniz Bölgesi’nde şehirlerin yerleşim şekli bu duruma örnek gösterilebilir. Benzer şekilde büyük su birikintileri ve göllerin çevreleri binalaşmanın ve şehirleşmenin yoğunlaştığı yerlerdir. Şehir ile yerleşim yeri arasında denge ne kadar tutarlı ise, şehirlerin kimlikleri de o derece özgün ve kalıcı olabilir. Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarında Konuralp adı ile sert kayalıklar üzerinde dar bir alana kurulmuş olan Düzce şehri, zaman içinde yerleşim alanlarının yetersizliği nedeniyle Düzce Ovası’na doğru yayılmaya başlamış ancak 1999 depreminden sonra, zemin kalitesi ve güvenliği göz önünde bulundurularak asıl kurulduğu yer olan Konuralp’e tekrar geri dönmüştür (Gedikli, 2014a). Bu noktada, doğal yeryüzü şekilleri kadar, deprem kuşağında veya fay hatları üzerinde bulunup bulunmaması, heyelan bölgesinde olup olmaması da şehrin şekillenmesinde önemli faktörler olarak değer taşımaktadır. 38 1.2.3.1 İklim Yapısı İklim veya atmosferik olayların (yağış, ısı, nem ve rüzgâr) özellikleri şehir kimliğinin oluşmasında hem fiziki ortamı hem de üzerinde yaşayan insanların davranışlarını etkileme yoluyla önemli rol oynar. Binaların mimarisi, seçilen malzeme, yapıların renkleri ve birbirlerine göre konumları şehir dokularının farklılaşmasına sebep olur. Soğuk iklim bölgelerinde binaların yapımında kar tutmaması için çatılar yüksek ve dik olarak tanzim edilir. Isı yalıtımı için, bir yandan mantolama sistemleri sıkça uygulanırken; diğer yandan da az sayıda ve küçük pencereli, birbirlerine daha yakın yapılar tercih edilir. Sıcak iklim bölgelerinde ise geniş pencereli ve geniş balkonlu yapılar çoğunluktadır. Yapılaşmada daha az yoğunluk göze çarpar. Hatta bu bölgelerde bina içlerine ısınma tertibatının konulmadığı sık rastlanan bir durumdur. Ülkemizin güney bölgelerinde, Adana ve Mersin gibi illerimizde bu türden yapılara sıklıkla rastlanır. Tokat şehrinin iklimi İç Anadolu’nun karasal iklimi ile Karadeniz’in nemli ve ılıman iklimi arasında bir geçiş özelliğine sahiptir. Yazları aşırı sıcak kışları da aşırı soğuk olmamakta, ılıman bir iklim özelliği sergilemektedir (Gürsoy, 1950, ss.113-29; Nişancı, 1989, ss.69-84). Tokat şehir mimarisi de bu iklime göre şekillenmiştir. Binalarda yapı malzemesi olarak taş, tuğla ve ahşap kullanılırken, çatılar az eğimli olup genellikle üzeri kiremitle kapatılmaktadır. Resim 9. Latifoğlu Konağı-Tokat Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, 2015. 39 İklim şartları nedeniyle binaların şekillenmesinde görülen bu farklılıklar, o coğrafya üzerinde yaşayan insanların davranışlarına da yansır. Soğuk iklim binaları birbirlerine yakın ve son derece yoğun olduğu için aile-akraba ve komşuluk ilişkileri daha sıktır. Uzun ve soğuk kış gecelerinde aileler daha fazla bir arada olmak ister. Her bir konutta çekirdek aile yanında ebeveyn ve akrabalarla birlikte yaşam da sıkça görülür. Sıcak bölgelerde yapıların birbirinden ayrı ve geniş alana yayılmış olması bu ilişki yoğunluğunun zayıflamasına yol açar. Dış mekân aktiviteleri için müsait olan ılıman iklim bölgelerinde bireysel veya çekirdek aileye dönük yaşamlara daha sık rastlanır. Bu açıklamalar bağlamında eski Tokat şehir mekânında daracık sokaklar ve sokak boyu bitişik nizam evlerin olduğu, günümüz Tokat’ında ise modern betonarme sitelerin boy gösterdiği söylenebilir. Resim 10. Bey Sokağı-Tokat Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 40 İklim sadece insan ve insanın bulunduğu yerler üzerinde etkili olmaz, aynı zamanda o bölgede yaşayan tüm hayvanlar ve bitki örtüsü üzerinde de etkilidir. Daha yoğun yağış alan ve çok soğuk olmayan bölgeler daha fazla yeşil ve ormanlık alana sahiptir. Ülkemizde Doğu Karadeniz Bölgesi buna en güzel örnektir. Tersine, gece gündüz sıcaklıklarının yüksek, kışların çok soğuk, yazların kurak geçtiği bölgelerde bitki örtüsünün kıraç Resim 11. Turhal Belediyesi-Logo Kaynak: Turhal Belediyesi, t.y. olduğu sıklıkla görünür. İç Anadolu Bölgesi bu tasvire en çok uyan bölgemizdir. Yine iklimin etkisiyle Güney Marmara ve Ege bölgelerinde zeytin ağaçlarının, Akdeniz’de narenciye ve muz ağaçlarının, Karadeniz’de fındık ve çay bahçelerinin yoğunluğu göze çarpar. Çoğu zaman bitki örtüsü şehir kimliğinin bir parçası haline gelir. Örneğin Antalya Valiliği şehrin en önemli tarım ürünlerinden olan portakalı, Amasya Belediyesi ise elmayı logo olarak kullanmıştır. Benzer şekilde Tokat’ın Turhal ilçesi de en önemli endüstriyel bitkilerden olan şeker pancarını ve Cumhuriyet Türkiyesi’nin ilk şeker fabrikalarından olan Turhal Şeker Fabrikasını şehrin logosu haline getirmiştir. Bitkinin şehir kimliğindeki ayrıcalıklı yeri bize Osmanlı kültüründen mirastır. Osmanlı Dönemi’nde yeni kurulan bir yerleşim merkezine uzun ömrü sembolize eden çınar ağacı dikilir, çınarın yanına da büyükçe bir cami inşa edilirdi. Tüm şehir bu merkez çevresinde daire şeklinde büyürdü. Özellikle Söğüt bölgesinde yoğun olmak üzere, o dönemleri temsil eden çok sayıda tarihi çınar ağacı günümüze değin gelmeyi başarmıştır. Tokat şehrinde ise Behzat Camii, Hatuniye Camii ve Ali Paşa Camii avlularındaki çınarlar geçmişten günümüze tanıklık etmeye devam etmektedirler. Aşağıda 1920 yılında çekilen fotoğrafında da görülen çınar ağaçları, günümüzde de varlıklarını sürdürmektedirler. 41 Resim 12. Şehir Meydanı, Hatuniye Camii ve Medresesi, 1920 Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Resim 13. Hatuniye Camii’nin Günümüzdeki Hali Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 42 1.2.3.2 Şehre Özgü Hayvan, Irk ve Türler Şehirde yoğun olarak bulunan belli hayvan ırkları ve türleri de şehir kimliği açısından ayırt edici bir özelliklerdir. Sivas şehrinin Kangal ilçesi, adıyla özdeşleşmiş bir çoban köpeği cinsine ev sahipliği yapmaktadır. Benzer şekilde Ankara ve Van kedileri ile Resim 14. Karayaka Koyunu Kaynak: TÜRKHAYGEN-1, t.y. Ankara tiftik keçisi bu şehirlerin simgeleri olmuştur. Karayaka koyunu da bu bölgeye has özellikleri ile diğer cinslerinden ayrılır. Bu koyun cinsi, Ordu, Giresun, Samsun ve Tokat illerinde yetişir. En kaba yapağıya sahip cins olan Karayaka koyununun yapağısı yatak ve yorgan yapımına elverişlidir (TÜRKHAYGEN-1, t.y.). Bunların yanında, büyük orman ve endemik bitkilere sahip şehirler, bu özellikleri nedeniyle diğerlerinden farklı bir kimlik kazanabilir. Tokat, ak zambaklarıyla ünlü bir şehirdir. Öyle ki belediye kentin en işlek caddesini boydan boya ak zambak figürleri olan ışıklandırmalarla donatmıştır. Bu narin ve güzel süs bitkisi, Tokat mutfağına da girmiş, ak zambaktan reçel de yapılmıştır. Aşağıda, Gazi Osman Paşa Bulvarı’nda yapılan gece ışıklandırmalarında zambaklar görülmektedir. Resim 15. Ak Zambak (Lilium Candidum L.) Kaynak: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2014. 43 kullanılan ak Resim 16. Ak Zambaklar Şehri Tokat Kaynak: Haberexen.com, 09.09.2014 Tarihli Haber. 1.2.3.3 Yer Üstü ve Yer Altı Suları (Ilıca ve Kaplıcalar) Şehir kimliğini etkileyen doğal bileşenlerin bir diğeri de yer üstü ve yer altı sularıdır. Bu suların formasyonu, şehrin kuruluş şeklini ve binaların yerleşimini büyük ölçüde belirlemektedir. Bir şehirde yer altı sularının çokluğu bu şehrin ılıca ve kaplıcalar yönünden zengin bir şehir olduğunu gösterir. Bu kaynaklar bir yandan şehrin yapılaşmasını yönlendirirken diğer yandan da bu yapıların kendine özgü bir formda oluşmasına yol açar. Afyon, Pamukkale, Bursa, Kızılcahamam gibi yerleşim birimleri termal turizmin ön planda olduğu yerleşim birimleridir. Tokat ili sınırları içinde Reşadiye ve Sulusaray kaplıcaları da büyük bir öneme sahiptir. Yer üstü suları ise şehrin siluetinin oluşmasında önemli bir rol oynar. Boğaz’ın gerdanlığı gibi sahile yayılmış olan İstanbul, tamamen Boğaz’ın doğal biçimlenmesi ve Boğaz’a paralel uzanan tepelerin yerleşim şekillerine göre oluşmuştur. Resim 17. Niksar Belediyesi-Logo Kaynak: Niksar Belediyesi, t.y. Tokat şehri güney-kuzey yönünde devam eden 44 Behzat Çayı ile kuzey tarafında doğu-batı doğrultusunda akan Yeşilırmak’ın doğal oluşumuna göre şekillenmiştir. Bu iki akarsu Tokat’a hayat vermektedir. Yeşilırmak’ın bir kolu olan ve Tokat’ın Reşadiye, Niksar ve Erbaa ilçelerinden geçen Kelkit Çayı adı geçen üç ilçeye hayat vermektedir. Ayrıca Niksar ilçesi kaynak suları ve maden suları ile dikkat çekmektedir. Niksar Belediyesi şehrin kaynak suyu zenginliğini öne çıkarmak için logosunda musluk ve su imgesini kullanmıştır. 1.2.3.4 Şehrin Coğrafi Konumu Şehrin bulunduğu coğrafi konum da şehir kimliği üzerinde önemli rol oynar. Ana arterler ve limanlar ile büyük şehirlere yakınlık yanında coğrafi konum da şehir kimliğinin oluşumunda etkilidir. İstanbul’u Edirne’ye bağlayan ana yol üzerinde bulunan Kırklareli’nin Lüleburgaz ilçesi, ana yoldan 25 km içeride kalan şehir merkezine göre çok daha avantajlı bir konumdadır. Tokat ise tarihinde İpek Yolu’ndan geçen kervanların uğrak noktası olmuş, önemli bir ticaret merkezi idi. İpek Yolu’nun önemini kaybetmesiyle şehir de eski ticaret gücünü kaybetmiştir. Günümüzde ise Edirne’den başlayan D-100 (E5) Karayolu İstanbul üzerinden Tokat il sınırları içinden geçmekte ve Ağrı’ya kadar uzanmaktadır. Tokat şehir merkezi bu ana yolun 45 km güney doğusunda kalmaktadır. Tokat’a bağlı Erbaa ilçesi ise bu ana yolun üzerinde yer almakta olduğundan ilçe, merkeze göre avantajlı bir konumdadır. Bu yüzden de Erbaa, son yıllarda her bakımdan gelişmekte ve nüfus artışı kaydetmektedir. 1.2.3.5 Yapı/Bina Grupları Şehirdeki yapay elemanların oluşturduğu yapı gruplarının şekli, yüksekliği, yerleşimi ve görsel karakteri şehir kimliğinin vurgulanmasında önemlidir. Yapıların yoğunluğu, aralarında bulunan mesafenin durumu, bitişik nizam olup olmaması, binaların büyüklüğü, yapıların yüksekliği ve sayısı göz önünde bulundurulur. 45 Resim 18. Tokat Zile Evleri Kaynak:. Zile Belediyesi, ty Bu yapıların oluşturduğu form tamamen rastlantısal olabileceği gibi, planlama dâhilinde bilinçli olarak da yapılmış olabilir. Tokat Zile evleri ve konakları bu kapsamda kendine has mimarisi ile şehre özel bir kimlik katar. Aynı şehrin farklı noktalarında birbirinden bu derece farklı yapıların ortaya çıkması, bir yandan gereksinimlerle, diğer yandan da tercihlerle açıklanabilir. Yapıların teknolojileri, inşaat teknikleri, kullanılan malzemelerin dayanıklılığı ve güvenilirliği yanında binaların hangi maksatla kullanıldıkları da biçimlenmelerinde önemlidir. Üstelik tüm bu faktörler, yapıların içinde yaşayan ve onları kullanan insanların dünya görüşünü, yaşam şekillerini, estetik anlayışlarını, eğitim düzeylerini, inanç ve zevklerini kısaca kültürel kimliklerini ortaya koyar. 1.2.3.6 Tarihi Eserler ve Simgesel Yapılar Yapılar, toplumların ideolojilerini, tarihleri ile bağlarını, yönetim şekillerini ve inançlarını da ifade eder. Yapılarda kullanılan kimi semboller, mimari ve renkler siyasi rejimlerin özelliğini ifade etmek amacıyla kullanılır. Tokat Valilik Binası, bu bakış açısına örnek verilebilecek yeni dönemde yapılmış binalardandır. Geleneksel Tokat 46 ahşap sanatı ile yapılan tavan süslemesi, geçmişle kurulmak istenen bağlantıyı açıkça ortaya koymaktadır (Bkz. Resim 18). Resim 19. Tokat Valisi Makam Odası Ahşap Tavan Göbeği Kaynak: Karamangundem.com, 2014. Şehirde yapıların tasarımında ve biçimlenmesinde kullanılan üslup, stil, malzeme, kullanılan yapı teknolojileri, imar ve koruma planları şehrin kimliğinin bir öğesidir. Safranbolu evleri bu anlamda yörenin önemli bir kimlik öğesini temsil eder. Bunun gibi Nevşehir ilimizde yöresel olarak çıkartılan bir çeşit sarı taş kullanılarak yapılan binalar, şehir kimliğinin önemli bir unsurunu oluşturmaktadır. Şehir kimliğinin oluşmasında yukarıda sözü edilen insan ve çevre faktörleriyle birlikte, sokak dokusu ve tarihi/anıtsal yapılar da etkilidir. Tarihi doku yönünden binlerce yıllık geçmişe sahip Anadolu’da neredeyse her şehirde bulunan tarihi eser ve anıtlar bu şehirlerin kimliğinde önemli bir noktayı oluşturur. Amasya’da Sultan II. Bayezid Camii, Sivas’ta Çifte Minare ve Gök Medrese, Antalya’da Yivli Minare bu şehirlerin sembolü olmuş tarihi anıtlardır. Tokat da kalesi, saat kulesi ve Taşhan’ı ile kendine has imzası olan bir şehirdir. 1072’den beri kesintisiz olarak Türk kültürünün yaşatıldığı en önemli şehirlerden biridir. Bu kültür zenginliği mevcut tarihi eserleriyle teyit edilmektedir. Bu durum Tokat Belediyesi’nin logosundan açıkça görülmektedir. 47 Resim 20. Tokat Kalesi, Taşhan ve Pazar Yeri, (Albert Gabriel) Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Bu tarihi yapılar halen Tokat şehir kimliğine damgasını vurmaya devam etmektedir. Yukarıdaki fotoğrafta Tokat Kalesi, Taşhan ve pazar yeri görülmektedir. Geçmişten kalan bu miras, günümüzde de varlığını sürdürmekte ve Tokat şehir kimliği Resim 21. Tokat Belediyesi-Logo Kaynak: Tokat Belediyesi, t.y. konusunda birer mühür gibi ayakta durmaktadırlar. Tokat Belediyesi de şehrin tarihini simgeleyen bu eserleri logosuna taşımıştır. Resim 22. Günümüzde Taşhan Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 48 Yukarıda örnek olarak verdiğimiz şehirlerde olduğu gibi, diğer Anadolu şehirlerinin de anıtsal tarihi eserler çevresinde şekillendiği sıkça görülür. Bunun yanında, aile yapısı da yerleşim şekillerinin önemli belirleyicilerindendir. Doğu toplumlarında daha sık görülen kalabalık aile ve yoğun akrabalık ilişkileri, batı toplumlarında daha sığ olarak görülür. Bu durum kır-şehir ayrımında da kendini gösterir. Kırsalda görülen büyük konutlar, kalabalık aileler, gençlerin evlendikten sonra da ebeveynleriyle birlikte yaşama anlayışı şehirlerde kendini çekirdek aile kültürüne bırakmıştır. Bir yandan birçok ailenin ebeveyn ve akrabalarının aynı şehirde yaşamaması, bir yandan şehrin getirdiği yoğun çalışma temposunun kısırlaştırdığı akraba ilişkileri, öte yandan da çok büyük konutların ortaya koyduğu maliyetler göz önünde tutularak giderek daha az bireyin bulunduğu çekirdek ailelerin yaşadığı küçük daireleri barındıran yapıların yoğunlaşmasına yol açmıştır. Son dönemde ise aile olmaksızın tek başına yaşayan bireylerin toplumda giderek artması nedeniyle, tek kişinin yaşaması için uygun olabilecek stüdyo dairelerin bulunduğu konut yapımı giderek artmış ve rağbet görmeye başlamıştır. 1.3 ŞEHRİN KİMLİK EROZYONU Modern dünyada şehirlerin kimlik erozyonu farklı boyutlarda da olsa bütün ülkelerde yaşanan önemli bir problemdir. Örneğin, Bosna-Hersek’te yaşanan iç savaşta Kasım 1993’te yıkılan Mostar Köprüsü ve çevresi, aslına uygun olarak yeniden inşa edilmiştir. Orijinaline sadık kalmak adına, yıkılan köprünün taşları nehir yatağından çıkarılmış ayrıca şehirdeki eski taş ocağı tekrar açılarak köprüde kullanılacak taşlar yeniden üretilmiş ve köprü inşasında kullanılmıştır (Sert, t.y., ss.2745-2746). Mostar, şehir kimliğinin bozulmadan günümüze kadar ulaştırıldığı güzel örneklerden biri olmayı başarmıştır. 49 Resim 23. Bosna Mostar Köprüsü Kaynak: Avrupa Belediyeler Birliği, t.y. Tokat şehri de tarihi kimlik erozyonundan nasibi almış görünmektedir. Aşağıda Tokat’ın Selçuklu ve Osmanlı dönemi yapılarının bulunduğu Sulusokak bölgesini yansıtmaktadır. Fotoğraftan da görüleceği üzere, tarihi yapılar yüksek katlı betonarme binalarla muhasara altına alınmış durumdadır. Sonraki fotoğraf ise Selçuklu Dönemi’nde şehir dışında inşa edilmiş olan Halef Sultan Zaviyesi’nin restore edilmiş halini göstermektedir. Günümüzde bu eser de yeni yüksek katlı yapılarla kuşatılmış haldedir. Son fotoğraf da tarihi eserin caddeler, trafik, tabelalar ve hemen dibinde yapılmış binalar ile nasıl kuşatıldığının ve kimlik erozyonunun açık bir örneğidir. Resim 24. Tokat Sulu Sokak Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 50 Resim 25. Tokat Halef Sultan Zaviyesi Kaynak: Türkiye Kültür Portalı, t.y. Resim 26. Tokat Ali Paşa Hamamı Kaynak: Türkiye Kültür Portalı, t.y. 51 Ekonomik, fiziksel ve kültürel boyutta ortaya çıkabilen kimlik erozyonu; şehirlerin yaşadığı en önemli problemlerden biridir. Şehirler ya sahip oldukları kimliği kaybetmekte ya da yeni kimlikler üretememektedir. Bu durum sonucunda şehirde yaşayan bireylerde şehre karşı yabancılaşma hissi ortaya çıkmaktadır. Bu duygu, bireylerin şehre aidiyet duygusunu ortadan kaldırmaktadır. Kimlik erozyonu, şehirlerde parçalanma ve bölgeleşme durumunun da ortaya çıkmasına yol açabilir. Bu durumda bireyler yaşadıkları şehri sadece belli bir iş için bulunulması gereken bir mekân olarak algılamaya başlar ve insan-şehir-mekân ilişkisi giderek anlamını kaybeder (İlgar, 2008, s. 23). Özellikle yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren başlamış olan hızlı şehirleşme, hızlı çevre değişimi ile birlikte şehrin kimliğini belirleyen tarihi ve doğal dokunun bozulmasına ve şehirleri kontrolsüz ve anlamsız bir büyümeye itmiştir. Sürekli yıkılıp yerine yenilerinin yapıldığı kişiliği olmayan yapı grupları nedeniyle, birbirini takip eden nesiller birbirlerine ve kültürlerine yabancı hale gelmişlerdir (Gedikli, 2015, s.26). Şehirlerin kimlik erozyonu sorununun çözümü uzun ve zahmetli bir süreci de beraberinde getirir. Bu sorunun çözümüne yönelik olarak, her şeyden önce şehre yeni yerleşen şehirlilere ve taşradan şehre göçüp şehirlileşmeye çalışanlara farklı bir şehir bilinci kazandırmak gerekir. Bu kazanım, şehrin sadece para kazanma, ulaşma, tüketme, okuma, ikamet etme yeri olmaktan çıkıp yaşama, yaşamı paylaşma ve kültürel bütünleşme ortamı olmasıyla mümkün olacaktır. Özetle, kimlik erozyonunun çözümü şehir sakinlerinin üzerinde yaşadıkları şehirle bütünleşerek yeni bir kimlik ve aidiyet geliştirmesi ile mümkün görünmektedir (Gedikli, 2015, s.26). Kimliği olan bir şehrin sağlayacağı yararlar aşağıda sıralanmıştır (Demir, 2006, s.117): a. Şehrin kimliğinin olması, şehri diğerlerinden ayırır, tanınır hale gelmesini sağlar. b. Büyüme modeli, şehir kimliğine uygun olarak oluşur. c. Şehrin mevcut kimliğine zarar verebilecek uygulamalar en başta reddedilir. d. Toplumsal duyarlılık şehir kimliğine bağlı olarak artar. e. Yapılması düşünülen yatırımlarda, şehir kimliğine uygunluk ve nitelik aranır. f. Şehir kaynaklarının kullanımı, şehir kimliğine uygun olarak gerçekleşir. 52 1.4 ŞEHİR PAZARLAMA Şehir pazarlama (city marketing) kavramı, ilk olarak 1970’lerin ortalarında Manchester, Birmingham ve Glasgow gibi eski İngiliz endüstri şehirlerinde ortaya çıkmıştır. Bu yeni yaklaşım daha sonra Avrupa şehirlerine yayılmıştır. Bugün Avrupa Birliği’nin sağladığı destekler sayesinde 2500’ün üzerinde şehir pazarlama projesi devam etmektedir (Altınsoy, t.y., s.1). Şehrin pazarlanması, şehrin potansiyellerinin ortaya konulması ve bunların hem şehir sakinleri hem de yabancıların hizmetine sunulmasına yönelik bir dizi çalışmayı ifade eder (Deffner ve Liouris, 2005, s.3). Ashworth ve Voogh (1990) ise şehir pazarlamasını, belirlenen hedeflere ulaşmak için ve şehrin sosyal ve ekonomik fonksiyonlarını maksimize etmek maksadıyla, hedef müşterilerin talepleri doğrultusunda yapılan aktiviteler olarak tanımlamışlardır. Bu noktada, şehrin pazarlanabilmesi için iç ve dış performans göstergelerinin tatmin edici seviyede olması gerekir. İç ve dış performans göstergeleri aşağıda Tablo-1’de açıklanmıştır. Kimi yazarlar şehrin pazarlanmasının hem şehir sakinleri, hem de o şehirde yaşamayan ancak şehrin kimi imkânlarından istifade etme potansiyeli olan yabancılara yönelik olarak da yapılması gerektiğini savunmaktadırlar. Bu durum “markalaşma” ve “şehir markası oluşturma” konularını gündeme taşımaktadır. Spor ve kültürel aktiviteler, kurumların reklamı, şehir web siteleri, şehrin simgesi olan binalar ve tanıtımlar yanında şehrin kendine özgü mimarisi de şehrin pazarlanması ve marka oluşturulması için kullanılabilecek enstrümanlardır. Şehir pazarlamasında ise en önemli promosyon kanallarından birisi hiç şüphesiz şehir markasının oluşturulmasıdır. 53 Tablo 1. Şehrin İç ve Dış Performans Göstergeleri İç Performans Göstergeleri Dış Performans Göstergeleri Coğrafi konum Ülkenin ekonomik performansı Doğal yapı Ülkenin Tarihi yapı Endüstriyel altyapı Komşu illerin durumu Yerel yönetim Bölgesel gelişmişlik düzeyi Merkezi yönetimde şehrin temsil gücü Diğer ülkelerin şehrin bulunduğu Güvenlik Şehir sakinlerinin demografik, sosyal içinde bulunduğu siyasi koşullar coğrafya ile ilişkileri ve kültürel yapısı Hedef birliği Kaynakça: Eroğlu, 2007, ss.65-66. Şehir pazarlamanın temel stratejileri aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir (Altınsoy, t.y., s.2): 1. İmaj Pazarlaması: Pozitif imajlar üzerine odaklanan (Davos, Uludağ ve Palandöken gibi kış spor mekânları) pazarlama stratejisidir. 2. Cazibe Pazarlaması: Doğal cazibe merkezi olan bölgeler (kanallar şehri Venedik, Maldivler gibi) üzerine odaklanan bir stratejidir. 3. Alt Yapı Pazarlaması: Altyapı avantajlarına (Rotterdam ve Hamburg limanları gibi) odaklanan bir stratejidir. 4. Marka Pazarlaması: Ünlü yerleşim yerleri ve kurumlar (Dubai, Harvard gibi) üzerine odaklanan bir stratejidir. 1.5 ŞEHİR MARKASI Marka, İtalyanca “marca” kelimesinden gelir. Kelime anlamı bir ticari malı, herhangi bir nesneyi tanıtmaya, benzerlerinden ayırmaya yarayan özel isim veya işarettir (Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, 2005, s.1346). Markalaşma kavramı, bir ürünün, bir şeyin tanınma, isim yapma ve bilinme sürecidir. Markanın unsurları; tanınırlık, hatırlanma, algı, çağrışımlar ve imajdan meydana gelir. Marka olmak, başkalarından farklı olmak, kendine özgü farkındalık oluşturmaktır (Kaypak, 2013, ss.340-341). “Marka olmak” ve 54 “marka şehir olmak” kavramları ise aslında aynı şeyi; daha cazip olmayı veya cazibe merkezi olmayı ifade eder. Şehirlerin çekici hale gelmesi için cazibe faktörlerini bulundurmaları gerekir. Cazibe faktörleri iki grupta toplanabilir: 1- Sert cazibe faktörleri, 2- Yumuşak cazibe faktörleri. Birinci grup faktörler; ekonomik istikrar, verimlilik, maliyetler, mülkiyet kavramı, yerel destek hizmetler ve ağlar, iletişim alt yapısı, stratejik konum ve teşvikleri içerir. İkici grup faktörler; niş geliştirme, yaşam kalitesi, iş gücünün rekabet gücü, kişisel faktörler, yönetim, esneklik ve dinamizm, iş ilişkilerinde profesyonellik düzeyi ve girişimcilik ortamını kapsar (Kaypak, 2013, s.347). Marka olmak, şehirler açısından her şeyden önce ekonomik nedenlere dayanır. Şehirler için ulaştırma, turizm, kültürel etkinlikler, eğitim ve sağlık merkezleri gibi faktörler önemli gelir kaynaklarıdır. Bu kaynaklar şehre uluslararası bir kimlik yanında, sabit sermaye yatırımları ile dolaşımdaki sermayeyi çekme açısından önemli avantajlar sağlar (Paul, 2004, s.575). Bu türde gerçekleşecek markalaşma, şehrin kimlik kazanmasına yardımcı olacağı gibi, şehir ekonomisinin gelişmesine ve kalkınmasına da önemli katkılar sağlar. Hanna ve Rowlye (2008), şehirler için markalaşmayı gerekli kılan unsurları şu şekilde özetlemektedir: i. Küresel medyanın gücü ii. Uluslararası seyahat maliyetlerinin azalması iii. Bireysel harcama imkânlarının artması iv. Şehirlerin mal/hizmet üretme ve sunmada giderek daha fazla birbirlerine benzemeye başlamaları v. Farklı kültürlere olan ilgi Bir şehrin doğal, kültürel, tarihi ve sosyal kendine has tüm özelliklerini ayrıntılarıyla tanımlamak uzun zaman almasına rağmen, marka kimlik sahibi olmuş bir şehir açısından bu durum, belli sıfatlardan oluşan bir marka aracılığıyla sunularak son derece basitleştirilmiş olur. Elbette bir şehre yönelik marka oluşturmak için her şeyden önce o 55 şehrin kendine özgü, marka olmaya değecek bir özelliğinin bulunması veya olan bir özelliğin ayırt edici yanının var olması gerekir. Şehir markası, şehrin görünüşünü; şehir insanının gelenek, yaşam şekli ve davranışlarını da içerir. Marka belirlenmesinde, markanın sahibi olanların özellikleri önemlidir. Buradan hareketle, şehrin marka kimliğinin oluşmasında şehir sakini olan bireylerin özellikleri önem kazanır. Rio de Janeiro dendiğinde karnaval, Milano veya Paris dendiğinde moda, İsviçre dendiğinde saat ve çikolata hemen akla gelen çağrışımlardır. Tablo 2. Avrupa’da Marka İmajı En Yüksek Şehirler Sıra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Şehir İsmi Paris Londra Barselona Berlin Amsterdam Münih Stockholm Prag Roma Atina Bulunduğu Ülke Fransa İngiltere İspanya Almanya Hollanda Almanya İsveç Çek Cumhuriyeti İtalya Yunanistan Kaynak: Saffron Brand Consultants, 2008. Tablo 2’de açıkça görüldüğü üzere, Avrupa’da en güçlü marka imajına sahip şehir Paris’tir. Paris; Eyfel Kulesi, Elysee Sarayı gibi tarihi ve turistik mekânları yanında, meydanına açılan kafeleri, moda ve tekstildeki liderliği, parfüm sektöründeki ayrıcalıklı yeri ile marka imajında örnek gösterilebilecek şehirlerden biridir. Ülkemizde şehirlerimizin markalaşması için Kültür ve Turizm Bakanlığı bazı projeler yürütmektedir. Bakanlığın verilerine göre, binlerce yıllık tarihi, kültürü, doğal güzellikleri ve diğer kendine has özellikleri ile en marka şehir İstanbul’dur. Birçok vatandaşımızın hayali, “taşı toprağı altın” olan İstanbul’da yaşamaktır. İstanbul’u, İzmir ve Antalya illerimiz izlemektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2009 yılı programına göre, Türkiye’nin markalaştırılan şehirleri kategorisinde: İstanbul, Gaziantep, Antalya, İzmir, Amasya, Bursa, Edirne, Hatay, Konya, Kütahya, Manisa, Nevşehir, Kars, Mardin, Sivas, Şanlıurfa ve Trabzon bulunmaktadır (Ekonomik Ayrıntı, 2009). 56 2015-2023 yılları arasında Hükümet, turizm gelirini artırmak için belirlenen 15 marka kente, 2023 yılına kadar 750 milyon TL’nin üzerinde yatırımı öngörmektedir. Bu yatırım, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın sürdürdüğü Marka Kent Projesi çerçevesinde, kültür turizminin canlandırılması amacıyla seçilen Adıyaman, Amasya, Bursa, Edirne, Gaziantep, Hatay, Kars, Konya, Kütahya, Manisa, Mardin, Nevşehir, Sivas, Şanlıurfa ve Trabzon şehirlerinde gerçekleştirilecektir. Bakanlık, ayrıca, markalaşacak bu şehirlerin turizm çekim noktalarını tespit etmiştir. Bunlar (Marka Kentler Derneği, t.y.): 1. Adıyaman: Nemrut Dağı, en eski uygarlıklardan Kommagene’nin eserleri, müze ve örenleri, dokumaları, Nemrut Dağı Milli Parkı, Atatürk Barajı’nda su sporları. 2. Amasya: Şehzadeler Şehri teması, Sultan 2. Beyazıt Külliyesi, bimarhane ve camileri, Ferhat Su Kanalı, Kral Kaya Mezarları, Amasya Müzesi’nin Mumyalar Bölümü, Amasya evleri, Borabay ve Yedikır Baraj gölleri. 3. Bursa: İslam Eserleri Müzesi, Yeşil Türbe, İpek Han, Oylat ve Çekirge kaplıcaları, Uludağ Milli Parkı, ipek dokumacılığı ve çiniciliği. 4. Edirne: Türk İslam Eserleri, Balkan Savaşı ve Sağlık Müzeleri, Selimiye Camii, Eski Camii, Üç Şerefeli Camii ve II. Bayezid Külliyesi, Kırkpınar Yağlı Güreşleri, Keşan ve Enez'deki plajlar, sınır ülkeleriyle fuar ve kongre turizmi. 5. Gaziantep: Mozaik Müzesi, Gaziantep Kalesi, mutfak turizmi, uluslararası havaalanı, kongre ve fuar turizmi, sağlık turizmi, bakır ve ahşap işçiliği. 6. Hatay: St. Pierre Kilisesi, Seleukeia Pierria ören yeri, Vespasianus Tüneli ve Habib-i Neccar Camii, Güzelyayla ve belen yaylaları, Samandağ, Çevlik, İskenderun-Arsuz plajları, Cilvegözü sınır kapısı, Erzin, Kırıkhan ve Hamamat kaplıcaları, Suriye mutfağının geliştirilerek sunumu, ipek dokumacılığı. 7. Kars: Rus mimarisi taş yapı evleri, Ani Harabeleri, Kars Kalesi, ilk Türk Camii Ebu Menucehr ve Havariler Kilisesi, Sarıkamış Süphan Cıbıltepe Balıkdağ Çamurludağ Turizm Merkezi (Kars Sarıkamış Kış Sporları Turizm Merkezi1), halı ve kilimleri, kaşar peyniri, balı. 1 Eski adı “Sarıkamış Süphan Cıbıltepe Balıkdağ Çamurludağ Turizm Merkezi” olan tesis 26 Temmuz 2010 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (Karar Sayısı: 2010/647) ile “Kars Sarıkamış Kış Sporları Turizm Merkezi” olarak değiştirilmiştir. 57 8. Konya: Mevlana unsuru, cami, saray ve hanları, Çatalhöyük, Kilistray mağaraları, tandır kuzu (çebiç), toyga çorbası, etli ekmek, arabaşı çorbası gibi yemekleri içeren mutfağı. 9. Kütahya: Aizonai antik kenti, Frig Vadisi’ndeki peribacaları, mağara ve kaya mezarları, çini müzesi, tarihi konakları, Kurtuluş Savaşı şehitlik ve anıtları, Harlek ve Simav kaplıcaları, çini ve porselen ürünleri. 10. Manisa: Müzesi, Muradiye ve Sultan Cami ile külliyesi, hamamları, sinagog, St. Jean Kilisesi ve Artemis tapınağı, Spil Dağı Milli Parkı, Salihli Kurşunlu, Kula Emir kaplıcaları, el dokuma halıları. 11. Mardin: Süryani kültürü, Darülzafaran ve Mor Gabriel Manastırı, Kasımiye ve Zinciriye Medreseleri, Kızıltepe, Midyat, Nusaybin, Savur, Derik ilçeleri doğal güzellikleri, gümüş işlemeciliği. 12. Nevşehir: Kaya kiliseleri, Özkonak, Derinkuyu ve Kaymaklı yer altı şehirleri, Bizans duvar freskleri, Hacıbektaş Müzesi, Damat İbrahim Paşa Cami ve Külliyesi, çanak-çömlek, bakır ve oniksten süslemeler, yöre üzümünden şaraplar. 13. Sivas: Ulu Camii ve Darüşşifası, Kangal köpeği, Kangal Balıklı Kaplıcası ile Sıcak ve Soğuk çermikleri, Eğriçimen Yaylası, el dokuma halıcılığı ve âşıklık geleneği. 14. Şanlıurfa: Makam ve türbeleri, Urfa taşından mimarlık örnekleri, geleneksel el sanatları ve mutfağı, Karacadağ Kayak Merkezi, Karaali Kaplıcası, Atatürk Barajı ve Halfeti ilçesinde su sporları, ceylan, at, kelaynak, keklik gözlemi. 15. Trabzon: Sümela Manastırı, Ayasofya Müzesi, geleneksel Türk evleri, yaylaları, taş ve ahşap işçiliği, dokumacılık ve hasır bilezik yapımı, deniz ürünlerinin de yer aldığı mutfağı. 58 KAYNAKÇA 1. Altınsoy, S., t.y. Şehir Pazarlama (City Marketing) Rekabetçi Şehirlerin Marka Stratejisi. Anadolu Stratejik Araştırmalar ve Etüd Merkezi (ANSEM). Erişim: <http://www.suataltinsoy.com.tr/ images/resim/9.pdf>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 2. Ashworth G. J. ve Voogh, H., 1990. Selling the city: marketing approaches in public sector urban planning. London, New York: Belhaven Press. 3. Avrupa Belediyeler Birliği, t.y. Mostar Belediyesi. Erişim: < http://www.uemp.eu/tr/belediye/mostar-belediyesi>, [Erişim Tarihi: 18.07.2015]. 4. Cansever, T., 1996. Şehir. Kent ve Kültürü, Cogito, Sayı:8, ss.125-130. 5. Carter, J., Dyer, P. ve Sharma, B., 2007. Dis-Placed Voices: Sense Of Place And Place-Identity On The Sunshine Coast. Social&Cultural Geography.8(5), ss.755773. Erişim: <http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/14649360701633345>, [Erişim Tarihi: 18.07.2015]. 6. Çöl, Ş. D., 1998. Kentlerin Kimlik Sorunu ve Günümüz Kentlerinin Kimlik Derecesini Ölçmek İçin Bir Yöntem Denemesi. Doktora Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul. Erişim: <http://www.solencol.com/doktez.html>, [Erişim Tarihi: 15.07.2015]. 7. Deffner, A. ve Liouris, C., 2005. City Marketing: A Significat Planning Tool For Urban Development in a Globalised Economy. 45th Congress of The European Regional Science Association. Amsterdam: Vrije Universiteit. 23-27 August. 8. Demir, C., 2006. Şehir Kimliği Geliştirme Sürecinde Mekânsal Model Tasarımı ve Şehir Plancılarının Rolü. Planlama. Sayı 3, ss.117-123. [Elektronik doküman] Erişim: < http://www.spo.org.tr/resimler/ekler/d0871f0806eae32_ek.pdf>, [Erişim Tarihi: 18.07.2015]. 9. Demir, Ö. ve Acar, M., 1997. Sosyal Bilimler Sözlüğü. 3. Baskı. Ankara: Vadi Yayınları. 10. Deniz Topçu, K., 2011. Kent kimliği üzerine bir araştırma: Konya örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. [Elektronik doküman] Erişim: < http://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/viewFile/2000/822>, [Erişim Tarihi: 18.07.2015]. 59 11. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2014. Ak Zambak. [Fotoğraf] Erişim: <http://www.milliparklar.gov.tr/Libraries/cemImages/1_9AkZambak.sflb.ashx>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 12. Ekonomik Ayrıntı, 2009. Türkiye’nin Marka Şehirleri Hangi İller? 07 Şubat 2009 Tarihli Haber Metni. Erişim: <http://www.ekoayrinti.com/news_detail.php?id=18085>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 13. Ergenç, Ö., 1981. Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler. VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. Cilt: II, Ankara 1981, ss.1265-1274. 14. Erkan, R., 2010. Kentleşme ve Sosyal Değişme. 3. Ankara: Bilimadamı Yayınları. 15. Eroğlu, A. H., 2007. Şehirlerin Markalaşması. Yerel Siyaset Dergisi. Issue: 23, ss.64-70. Erişim: <http://www.yerelsiyaset.com/pdf/kasim2007/16.pdf>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 16. Gedikli, A., 2014a. Şehir Kimliği’nin Kavramsal ve Teorik Çerçevesi. Düzce Şehir Kimliği Çalıştayı Sonuç Raporu. Ankara. 17. Gedikli, A., 2014b. Şehir Kimliği’nin Kavramsal ve Teorik Çerçevesi. Ordu Şehir Kimliği Çalıştayı Sonuç Raporu, ss.40-61. Ankara. 18. Gedikli, A., 2015. Şehir Kimliği’nin Kavramsal ve Teorik Çerçevesi. Adıyaman Şehir Kimliği Çalıştayı Sonuç Raporu, s.26. Ankara. 19. Gürsoy, C. G., 1950. Samsun Gerisinde Karadeniz İntikal İklimi. A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, VIII/1-2, ss.113-29. [Elektronik doküman] Erişim: < http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1020/12362.pdf>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 20. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, t.y. Tokat Gece Görünümü. [Fotoğraf] Erişim: <http://ebilen.gop.edu.tr/birimDefault.aspx?dilId=1&birimlerId=2>, [Erişim Tarihi: 20.07.2015]. 21. Faroqhi, S., 1984. Towns and Townsmen of Ottoman Anatolia-Trade, Crafts and Food Production in an Urban Setting. Cambridge. 22. Hanna, S. and Rowley, J., 2008. An Analysis of Terminology Use in Place Branding”, Place Branding and Public Diplomacy. Vol.4, ss.61-75. 23. İlgar, E., 2008. Şehir Kimliği ve Şehirsel Değişimin Şehir Kimliği Boyutu: Eskişehir Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Mimarlık ABD. 60 24. Karamangundem.com, 2014. Ahşap Tavan Göbeği. [Fotoğraf] Erişim: < http://www.karamangundem.com/tokat/vali-canin-makam-odasina-ahsap-tavangobegi-h25893.html>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 25. Kaypak, Ş., 2013. Küreselleşme Sürecinde Kentlerin Markalaşması ve “Marka Kentler”. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. Cilt 14, Sayı 1, ss.335-355. 26. Krupat, E., 1985. People in Cities. The Urban Environment and Its Effect. Cambridge: Cambridge University Press. 27. Küçükaşçı, M. S., 2010. Şehir. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA). Cilt: 38. İstanbul, ss.441-446. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c38/c380269.pdf>, [Erişim Tarihi: 15.07.2015]. 28. Lynch, K., 1970. The Image of the City. Cambridge: MIT Press. 29. Lynch, K., 1972. What Time is This Place. Cambridge: MIT Press. 30. Marka Kentler Derneği, t.y. Marka kent projesiyle 15 kente 750 milyon YTL yatırım yapılacak. Erişim: <http://markakent.com/haber/marka-kent-projesiyle15-kente-750-milyon-ytl-yatirim-yapilacak>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 31. Niksar Belediyesi, t.y. Belediye Logosu. Erişim: <http://www.niksar.bel.tr/> , [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 32. Nişancı, A., 1989. Orta Karadeniz Bölümünde Mevsimlik Hava Tipleri Bakımından Önemli Devreler. Coğrafya Araştırmaları, Cilt:1. Sayı:1, ss.69-84. 33. Paul, D. E., 2004. World cities as hegemonic projects: the politics of global imagineering in montreal. Political Geography. Cilt No: 23, ss. 571-596. Erişim: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0962629804000186, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 34. Pustu, Y., 2006. Küreselleşme Sürecinde Kent-Antik Site’den Dünya Kentine. Sayıştay Dergisi. Sayı: 60. Ankara, ss. 129-151. 35. Relph, E., 1976. Place and Placelessness. London: Pion Limited. 36. Saffron Brand Consultants, 2008. The City Brand Barometer. Erişim: <http://www.citymayors.com/marketing/city-brands.html>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 37. Safranbolu Belediyesi, t.y. Safranbolu Evleri. [Fotoğraf] Erişim: <http://safranbolu.bel.tr/userfiles/images/safranbolu_3.jpg>, [Erişim Tarihi: 20.07.2015]. 38. Sander, O., 2009. Siyasi Tarih, İlk Çağlardan 1918’e. Ankara: İmge Yayınevi. 61 39. Sasaki, M., 2004. The Role of Culture in Urban Regeneration. Diàlegs - Fòrum Universal de les Cultures – Barcelona. Erişim: <http://www.fundacioforum.org/b04/b04/www.barcelona2004.org/esp/banco_del _conocimiento/docs/PO_22_EN_SASAKI.pdf>, ss.1-9. 40. Sert, H., t.y., Mostar Köprüsü Bosna Hersek. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/SERT-Halide-MOSTARK%C3%96PR%C3%9CS%C3%9C-BOSNA-HERSEK.pdf>, [Erişim Tarihi: 18.07.2015]. 41. Stefanou, J., 1992. Environmental Iconolgy. A Tool for Analysis for the Qualitative Improvement and Touristic Development of Places. Tourism and the Environment. Eds. Briassoulis, H. and Straaten J.V.D., Kluwer. Academic Publishers, London. ss.35-41. Erişim: <http://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-011-2696-0_4#page-1>, [Erişim Tarihi: 18.07.2015]. 42. Şahin, İ., 2010. Şehir-Osmanlılar’da. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA). Cilt: 38. İstanbul, ss. 446-449. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c38/c380270.pdf>, [Erişim Tarihi: 15.07.2015]. 43. T.C. Tokat Valiliği, 2015. Latifoğlu Konağı. [Fotoğraf] Erişim: < http://www.tokat.gov.tr/ortak_icerik/tokat/Gezilecek%20yerler/latifo%C4%9Flu %20kona%C4%9F%C4%B1%20(11).JPG>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 44. Türk Dil Kurumu, 2005. Türkçe Sözlük. 10. Baskı. Ankara. 45. TÜRKHAYGEN-1, t.y. Karayaka Koyunu. Erişim: <http://www.turkhaygen.gov.tr/data/karayaka.asp>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 46. Türkiye Kültür Portalı, t.y. Halef Sultan Tekke ve Zaviyesi. Erişim: <http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/genel/kulturenvanteri/halef-sultan-tekkeve-zaviyesi>, [Erişim Tarihi: 15.07.2015]. 47. Üstündağ, N. 2005. Osmanlı’da Şehir ve Şehri Geliştiren Unsurlardan Biri Olarak Ayanlar: Vidin ve Rusçuk Örneği (18. Yüzyıl). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Cilt:8. Sayı: 2 (Bahar 2005), Ankara, ss.149-167. 48. Wirth, L., 2002. Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme. Derleyenler: Bülent Duru ve Ayten Alkan. 20. Yüzyıl Kenti, ss.77- 106. Ankara: İmge Yayınları. 62 49. Zile Belediyesi, t.y., Zile Foto Albüm. [Fotoğraf] Erişim: <http://www.zile.bel.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=145&c atid=93>, [Erişim Tarihi: 21.07.2015]. 63 64 İKİNCİ BÖLÜM TOKAT’IN GENEL TANITIMI Yeşilırmak Havzası’nın verimli topraklarına kurulan ve yaklaşık 8000 yıllık tarihe sahip olan Tokat, nadir güzelliği ile tarihin bütün gizemini barındıran Orta Karadeniz Bölgesi’nin önemli bir kültür şehridir (Eravşar, 2004). Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde de bahse konu olan Tokat; bağ, bahçe, ırmak ve yaylaları ile eşsiz bir doğal güzelliğe sahiptir. Tarihi ile birçok yeri kıskandıracak birikime sahip olan Tokat, ev sahipliği yaptığı birçok uygarlığın izlerini taşımaktadır. Kaleleri, hanları, camileri, kiliseleri, türbeleri, hamamları ve medreseleri ile birçok araştırmaya konu olmuş şehir; tarihe ilgisi olan turistlerin ilgi odağı haline gelmiştir. 17. yüzyılda Tokat’ın, İran’dan, Diyarbakır’dan, Bağdat’tan, İstanbul’dan, İzmir’den, Şam’dan, Sinop’tan ve diğer bölgelerden sürekli kervan gelen doğunun en önemli geçit kenti (Tavernier, 2006 aktaran Eroğlu & Direr Akhan, 2013, s.261) olması bunu doğrular niteliktedir. Bununla ilgili olarak; Fransız düşünür Vital Cuinet, Tokat’ı bakır mallar imal eden mühim merkezlerden biri olarak değerlendirmiştir. Üretilen bu malların İstanbul’da ve diğer büyük şehirlerde özellikle arandığı ve uluslararası kervanlarda sergilendiğini belirtilmiştir (Cuinet,1892). Resim 27. 1717 yılında Tokat’ın Görünümü Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Şehir, gerek doğası ve gerekse sosyokültürel yapısıyla Karadeniz Bölgesi’nin son zamanlarda en ilgi çeken illeri arasında yerini almaktadır. Büyük oranda tarıma dayalı 65 olan il ekonomisi, son dönemlerde artan sanayi projeleri ile gelişimini sürdürmektedir. Bunun yanında, şehrin gelişmesinde önemli rol oynayan diğer sektörler turizm ve sağlık sektörleridir. Tokat il merkezinde kurulan devlet hastaneleri ve özel hastaneler ile birlikte Reşadiye ilçesinde bulunan kaplıca otelleriyle sağlık turizmi konusunda bölgede önemli bir konuma gelmiştir. Tarihi dokusuyla da eski uygarlıkların, Selçukluların ve Osmanlıların tarihi mirasını taşıyan şehir, tarih turizminde de en çok tercih edilen yerler arasındadır. Hz. Mevlana’nın hayatının bir kısmını Tokat’ta geçirmekten bahtiyar olduğunu “Tokat’a gitmek gerek” sözüyle dile getirmesi, Evliya Çelebi'nin Tokat’tan “Âlimler ve Şairler Şehri” diye övgüyle bahsetmesi; Şeyhülislam İbn-i Kemal gibi âlimleri, Gazi Osman Paşa gibi komutanları, Zileli Talibi ve Ceyhuni gibi şairleri yetiştirmesi; coğrafi konum itibariyle eşsiz doğal güzelliklere sahip olması ve tarihle iç içe olması, onun doğal ve kültürel anlamda ne kadar önemli birikime sahip bir şehir olduğunun göstergesidir. Bu birikimi kendine has yazma sanatında, el sanatlarında, halk oyunlarında, yöresel yemeklerinde ve eşsiz tarihi dokusunda görmek mümkündür. Çalışmada Tokat’ın, genel coğrafi özellikleri, doğal ve tarihi güzellikleri, sosyokültürel yapısı, idari, ekonomik ve sektörel yapısı çok yönlü olarak değerlendirilmektedir. İlin sektörel yapısı ise, tarım, sanayi, ticaret ve turizm olmak üzere dört başlık altında ele alınmaktadır. 2.1 TOKAT’IN TARİHİ Antik Bizans döneminde; Komana ve Evdoksia, Arap Döneminde; Dokat, İranlıların döneminde; Kah-cun, Selçuklu döneminde; Dar-un Nusret, Moğol döneminde; Sobaru, Osmanlı İmparatorluğunda; Dar-ün Nasr ve Türkiye Cumhuriyetinde Tokat adıyla anılan şehir, zengin doğal kaynakları ve jeopolitik konumu nedeniyle beylikler ve devletler için dikkat çekici bir fetih bölgesi olmuştur. Sayısız tarihi varlığını savaşlarda, istilalarda ve doğal afetlerde kaybetmiştir (Tokat Ticaret ve Sanayi Odası, t.y.b.). Tokat’ın tarihi, yörenin Kalkolitik Çağ’dan beri yerleşime açık olduğunu ve 14 devlet ve 5 beyliğe ev sahipliği ettiğini göstermektedir. Kronolojik sıra ile Hatti, Hitit, Frig, Med, Pers, Büyük İskender, Pontus, Roma, Bizans, Arap, Danişment, Türkiye Selçuklu, 66 İlhanlı, Beylikler, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde Tokat’ın önemli bir yerleşim ve kültür alanı olduğu görülmektedir (Texier, 2002). Tokat “Dokuzyüz adımda dokuzyüz yıl” nitelemesiyle Türklerin Anadolu’ya gelişlerinden itibaren 900 yılda mimarlık adına ortaya koydukları önemli eserlerin kesintisiz olarak görülebileceği müstesna bir şehirdir (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.). Roma İmparatorluğu MÖ I. yüzyılda Anadolu’nun önemli yerleşim yerlerinden olan Kayseri Kapadokya’sı ve Pontika Kapadokya’sını fethetmiştir. Pontika Kapadokya’sının merkezi de Komana (Comana) olarak bilinen bugünkü Tokat’tır. Bu fetih sırasında yöreye hâkim olan Pontus Devleti, Roma’ya karşı güçlü bir direniş sergilemiştir. MÖ 47 yılında ordularıyla Zile’ye gelen Roma İmparatoru Sezar, direnen Pontus Kralı II. Pharnakes’i yenerek o meşhur sözünü söyler: “Geldim, gördüm, yendim”. Bu savaştan sonra Tokat (Komana), Niksar (Neocaesarea), Sulusaray (Sebastopolis) ve Zile (Zela) milattan sonra 500’lü yıllara kadar Roma’nın eyalet şehri olmuşlardır (Tokat Belediyesi, t.y.). MS 12. yüzyıla gelindiğinde artık Roma İmparatorluğu yıkılmış, Bizans İmparatorluğu da giderek güçlü hale gelen Türk-İslam devletleri karşısında zayıflamıştır. Selçuklular Orta ve Doğu Anadolu’yu, Danişmentliler de Tokat’ı da içine alan Kuzey Anadolu’nun iç bölgelerini işgal etmişlerdir. Böylelikle gözde konumda olan bu topraklar birçok savaşa ve ayaklanmalara şahitlik etmiştir (Ayan, 2013, s.28). Tokat 1144 yılında Konya Selçuklularına, 1226 yılında İlhanlılara, 1335’de Ertena (Eretna) Oğullarına, 1381’de Kadı Burhanettin’e ve 1392’de Osmanlı İmparatorluğu’na katılmıştır. Moğol saldırısı, Şah İsmail’in kuşatması, Uzun Hasan, Karayazıcı Celali ve diğer ayaklanmaların büyük zararlar verdiği Tokat, su taşkınları ve depremlerin yol açtığı tahribata rağmen bölgede önemini yitirmemiştir (Tokat İl Özel İdaresi, t.y.). Tokat adının nerden geldiği konusunda çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Tokat adının kenti kurduğu düşünülen Togayıt Türklerinden geldiği düşüncesinin yanında; ünlü tarihçiler Ali Cevat ve İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “surlu kent” anlamına gelen “TohKat” kelimesinden türemiş olabileceğini iddia etmişlerdir. Bağ ve bahçesinin bol olmasından dolayı atların yemlendiği ve toplandığı yer anlamına gelen “Tok-at” gibi bir benzetmeden de Tokat isminin gelebileceği ifade edilmektedir. Evliya Çelebi ise Amalika kavminin efsanevi kahramanı “Dok-Ad” ın Tokat Kalesini inşa ettiğini ve 67 şehrin isminin de oradan geldiğini belirtmiştir (T.C. Tokat Valiliği, t.y.). Birçok Anadolu kentinin adının nerden geldiğini araştıran tarihçi Ramsay, “Tokat eski Bizans Kalesi Dazimondur” demektedir. Sargon Erdem ise Tokat’ın dağlarla çevrili olmasından dolayı coğrafi olarak bir çanağa benzediğini “Dokeia kent” adının da “çanak memleket” anlamına geldiği için Tokat isminin “Dokeia”dan gelme ihtimalinin yüksek olduğunu belirtmektedir (Demir, A., 2007). Tokat resmi kayıtlara göre 1863 yılında nahiye, 1878 yılında mutasarrıflık ve 1920 yılında da müstakil liva yani sancak olmuştur (Yavi, 1986). Günümüzde eski ekonomik gücünü arar durumda olan Tokat, son zamanlarda tekrar bölgenin ticaret merkezi olma özelliğini kazanmak için büyük uğraş vermektedir. 2.2 GENEL COĞRAFİ BİLGİLER Tokat, coğrafi olarak Orta Karadeniz Bölümü’nün iç kesimlerinde, 39° 51"-40° 55" kuzey enlemleri ile 35° 27"-37° 39" doğu boylamları arasında yer almaktadır ve Sivas, Yozgat, Amasya, Samsun, Ordu illeri ile çevrelenmiştir (Yürüdür, 2008, s.93). Tokat, Akdağ ve Çamlıbel dağlarının arasında oluşmuş vadiye yerleşik bulunmakta ve yüksekliği 118 metre ile 2870 metre arasında değişmektedir (T.C. Tokat Valiliği, 1998, s.50). Başlıca akarsuları; Yeşilırmak (Tozanlı Çayı), Kelkit Çayı, Çekerek Çayı ve şehir merkezinden geçerek Yeşilırmak’a ulaşan Behzat Deresi’dir. Kelkit Çayı, Yeşilırmak ve Çekerek Çayı’nın oluşturduğu vadiler birbirinden sıradağlarla ayrılmışlardır (Ünal, 2005, s.27). Bu akarsuların oluşturduğu havzalar, havzalar arasındaki yükseklikler, akarsuların oluşturduğu alüvyonlu düzlükler ve kuzeyden güneye gittikçe yüksekliği artan sıra dağlar ilin önemli yer şekillerini oluşturmaktadır. Dağlık alanlar, topraklarının %45’ni kaplamakta olup üç önemli sıra halinde uzanmaktadır (T.C. Tokat Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008, s.3): a. Birinci sırayı kuzeyden güneye doğru uzanan Canik Dağları oluşturmaktadır. Bu dağlar fazla yüksek değildir ve en önemli doruk noktaları; Killik Tepesi 68 (1526m.), Gölağa Tepesi ( 1502 m.), Keltepe (1794 m.) Somun Tepesi ve Erdem Baba Tepesi’dir (2181 m.). b. İkinci sırayı oluşturan yükseltiler ise Kelkit-Tozanlı vadilerini ayıran su bölümünün çizgisini oluşturan dağlardır. Buradaki önemli doruklar, Mercimek Tepesi (1203 m.), Poyrazlık Tepesi ( 1535 m.), Dikmen Tepesi ( 1620 m.), Topçam Tepesi ( 1203 m.), İmamgazi Tepesi ve Dönekse Dağı’dır ( 1820 m.). c. Üçüncü sıradaki dağlar ise Yeşilırmak Vadisi’nin güneyinde uzanır ve ilin en yüksek dağlarıdır. Buradaki en önemli doruklar, Akdağ (1900 m.), Deveci Dağı ( 1892 m.), Çamlıbel (1930 m.), Toraç Dağı (2112 m.), Asmalı Dağ (2116 m.) ve Dumanlı Dağ ( 2374 m) dır. Tokat’ın en yüksek doruğu ise Almus Barajı’nın güneyindeki Şehnekayası Dağı (2385 m.) dır. Tokat’ın başlıca gölleri; Zinav Gölü, Güllüköy Gölü ve Kazgölü’dür. Bunların dışında Almus Barajı, Belpınar, Bozpınar, Bedirkale, Akbelen, Akınköy, Sulugöl, Koçaş, Aşağıgüçlü, Ortaören, Boldacı, Üçyol, Kızık, Güzelbeyli, Büğet göl ve barajları il sınırları içinde yer almaktadır (TÜİK, 2014a, s.XIII). Orta Karadeniz bölümünün iç kesimlerinde yer alan Tokat’ta; yarı-kurak İç Anadolu iklimi ve Karadeniz iklim özellikleri bir arada görülmektedir. Bu açıdan Tokat iklimi, İç Anadolu ikliminden Karadeniz iklimine bir geçiş özelliği taşımaktadır (Ünal, 2005, s.13). İlde yaz mevsimi genel olarak alçak alanlarda sıcak-kurak, yüksek yerlerde serin ve yer yer yağışlı, kış mevsimi ise soğuk ve kar yağışlı geçmektedir (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü, t.y.). Tokat iklim özelliğinde denize olan uzaklık ve yükseklik önemli faktörlerdir. Bu faktörlerin etkisiyle kuzeyden güneye doğru gidildikçe kış mevsimi daha sert yaşanmaktadır. Tokat topraklarının yaklaşık %37’sini işlenen tarım arazisi, %12’sini çayır-mera arazisi, %41’ini orman arazisi ve %10’unu da diğer araziler oluşturmaktadır (Tokat Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013). Şehir, Türkiye’de sayılı orman bölgelerinden biri olma özelliğine sahiptir. Kuzeyde ve güneyde il sınırlarına giren dağların hemen hemen hepsi ormanlıktır. 69 Ormanlık alanın %40’ı normal koru, %51’i bozuk koru şeklindendir (T.C. Orman Genel Müdürlüğü Amasya Orman Bölge Müdürlüğü, t.y.). Ormanlarda; karaçam, sarıçam, köknar, gürgen ve sedir gibi ağaç türleri en yaygın olanlardır. Bu ağaç türleri içinde yer yer fındık, kızılcık, yabani erik, elma, ahlat ve alıç gibi türlere de rastlanmaktadır. Ovalarda ve vadi tabanlarında ise kavak ve söğüt ağaçları yoğun sayıda yer almaktadır (TÜİK, 2014a, s.XIII). Tokat ili coğrafik özelliklerinden dolayı I. derece deprem bölgesi kuşağında bulunmaktadır. Kuzey Anadolu fay hattı, Tokat’a bağlı Reşadiye, Niksar ve Erbaa ilçelerinden geçmektedir. Kelkit Çayı Vadisi, Kuzey Anadolu fay hattı boyunca gelişmiştir. İlde 1942 yılında Niksar–Erbaa depremi yaşanmış ve 3000 can kaybına yol açmıştır (T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2014, s.13). 2.3 DOĞAL GÜZELLİKLER Tarih ve kültür şehri olan Tokat, 8000 yıllık tarihi boyunca birçok devlete ev sahipliği yapmış, Anadolu’nun önemli bir ticaret ve kültür merkezi olmuş, eşsiz doğal güzelliklere sahip bir Orta Karadeniz şehridir. Mağaralar, göller, dereler, ovalar ve yaylalar gibi birçok doğal güzelliklere sahip olan Tokat, çok eski tarihlere dayanan geçmişinden dolayı birçok tarihi yapıyı da bünyesinde barındırmaktadır. Bu doğal ve tarihi güzelliklerden belli başlılarına aşağıda ayrıntılı bir şekilde yer verilmektedir. 2.3.1 Almus Baraj Gölü 1958 yılında başlanan ve 1966 yılında bitirilen Almus Barajı’nın yer aldığı gölün gövde dolgu tipi zonlu toprak dolgudur. Yüksekliği 78 metre, gövde hacmi 3405 hm3 olan barajın çevresi ormanlarla kaplı olup bu alanlarda birçok köy mevcuttur (Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, t.y.). Günümüzde su sporları için ideal bir yer olarak görülen barajda aynı zamanda alabalık yetiştiriciliği de yapılmaktadır. 70 Resim 28. Almus Baraj Gölü Kaynak: T.C. Adalet Bakanlığı Almus Adliyesi, t.y. 2.3.2 Ballıca Mağarası Tokat’ın Pazar ilçesinde yer alan mağaranın en karakteristik özelliği Türkiye’de başka örneği olmayan “soğan sarkıt” oluşumlarına sahip olması ve mağarada yaşayan cüce yarasalardır. Mağaranın yaklaşık 3.4 milyon yaşında olduğu tahmin edilmektedir (Yeşil vd., 2008, s.244). Ballıca Mağarası, dünyanın en büyük ve en görkemli mağaralarından biri olarak bilinmektedir. Mağara, günümüzde henüz ziyarete açılmayan ve keşfedilmemiş bölümleri ile merak uyandırmaya devam etmekte olup eski dönemlere ait yaşam kalıntılarına da rastlanmaktadır. Mağaranın doğal güzellikleri yanında ortalama 18 derece sıcaklık ve %54 nem oranı ile bol oksijenli havası nefes almayı kolaylaştırdığından, gezi maksatlı ziyaretçiler yanında astım hastaları da mağarayı ziyaret etmektedir (Küçükusta, 2012, s.1). 71 Resim 29. Ballıca Mağarası Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, 2009. 2.3.3 Topçam Yaylası İl sınırları içinde yer alan ovalar, il topraklarının yaklaşık %15.4’ünü kaplamaktadır. İlin tarım alanlarını oluşturan bu ovalardan en önemlileri; Kazova, Turhal Ovası, Erbaa Ovası, Niksar Ovası, Gözova, Artova ve Zile Ovası’dır. Şehir sınırları içindeki önemli vadiler ise birbirinden sıra dağlarla ayrılmaktadır ve bu vadiler yer yer boğaz vadiler şeklinde uzanırken, bazı yörelerde vadi tabanları genişleyerek ova özelliği taşıyan geniş Resim 30. Topçam Yaylası Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı, 2013. 72 tabanlı vadiler Tozanlı ve oluşmuştur. Çekerek şehrin Kelkit, önemli vadileridir. İldeki en önemli yaylalar ise Topçam Yaylası, Çamiçi Yaylası, Çerdiğin Yaylası, Batmantaş Yaylası ve Akbelen Yaylası’dır (Kaya, 2009, s.75). 2.4 TARİHİ VE KÜLTÜREL DEĞERLER Tarihin her dönemine ait eserleri görebileceğiniz bir kültür şehri olan Tokat, adeta bir açık hava müzesi konumundadır. Kuzeyinde yer alan Erbaa ilçesinde Antik Horoztepe ve Hitit yerleşim alanları, Zile ilçesinde Maşathöyük Örenyeri, Sulusaray ilçesinde Sebastopolis Antik Kenti, Pazar ilçesinde Ballıca Mağarası, Merkez ilçede Komana Şehri ve Tokat Kalesi, Danişmentlilerin başkenti olan Niksar ilçesinde Türkiye’nin en büyük ikinci kalesi olan Niksar Kalesi, Türklerin Anadolu’ya yerleşmelerinden sonra yapılan ilk cami olan Garipler Camii, Yağıbasan Medresesi, Gökmedrese, Hıdırlık Köprüsü, Alipaşa Camii, Alipaşa Hamamı, Taşhan olarak da bilinen Voyvoda Hanı, Deveciler Hanı, Arastalı Bedesten, Latifoğlu Konağı, Mevlevihane, Saat Kulesi, Bey Sokağı, Hamam Sokağı ve Tarihi Sulusokak şehrin önemli tarih miraslarındandır. Tüm bunların ötesinde, Türklerin Anadolu’ya gelişlerinden itibaren geçen 900 yılda bıraktıkları önemli eserlerin birçoğunun görülebileceği tek şehir Tokat’tır (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.). Aşağıdaki fotoğrafta, şehir merkezinin 1936 yılındaki hali görülmektedir. Fotoğrafta görülen hastane, saat kulesi ve hükümet konağı gibi tarihi eserler günümüze kadar gelmeyi başarmışlardır. Resim 31. Hastane ve Hükümet Konağı, 1936. Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 73 Bakırcılık, yazmacılık, dokumacılık, ahşap oymacılığı, dericilik ve demircilik gibi el sanatları açısından da önemli bir merkezi konumunda olan Tokat, Karadeniz’in sertliği ile İç Anadolu’nun yumuşaklığını yansıtan, çeşitli kültürleri özümseyen folkloru ile de ön plana çıkmaktadır (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.). 2.4.1 Tokat Kalesi Şehrin kuzeyinde, kayalıklar üzerine kurulan Tokat Kalesi, MÖ 30 – MS 395 Roma Dönemi’nde yol güvenliğini sağlamak amacıyla kurulmuştur. Yaklaşık 500 yıl Bizans egemenliğinde kalan kale, 1074 yılında Danişmend Melik Ahmet Gazi tarafından fethedilmiş ve daha sonra Selçuklu, İlhanlı, Eretna, Kadı Burhanettin ve Osmanlı egemenliğine geçmiştir. Selçuklular ve Osmanlılar tarafından tamir edilen kale, doğal bir hisar görünümündedir. İstilalara karşı savunma merkezi ve hapishane olarak kullanılmıştır. Kazıklı Voyvoda olarak bilinen Eflak Prensi 3. Vlad da Tokat Kalesi’nde yaklaşık 4 yıl esaret altında kalmıştır (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.). Resim 32. Şehir Meydanı ve Kale Kaynak: Hasan Erdem Arşivi, National Geographic Dergisi’nden 74 Resim 33. Albert Gabriel: Kale ve Meydan Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Yukarıdaki fotoğraflarda şehir merkezinden dağ ve kale görülmektedir. Günümüzde tarihi kale varlığını sürdürmektedir. Resim 34. Günümüzde Tokat ve Kale Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, t.y. 75 2.4.2 Gökmedrese Şehir merkezinde bulunan 1277 yılında Muineddin Pervane Süleyman tarafından yaptırılmış bir Selçuklu eseri olan Gökmedrese, Anadolu Selçuklu Dönemi mimari ve sanatsal özelliklerini taşımasıyla dikkat çekmektedir. Gökmedrese, iki katlı, iki eyvanlı, ortası açık avlulu ve revaklı plan tipinde bir yapıdır. Medrese, 18. yüzyıla kadar, şifahane ve bir odası türbe olarak daha sonra da göçmen barınağı olarak kullanılmıştır (Tokat İl Özel İdaresi, t.y.). Resim 35. Gökmedrese Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, 2015. 2.4.3 Yağıbasan Medresesi 1152 yılında yapılan Yağıbasan Medresesi’nin en önemli özelliği 14 metre çapındaki tromplu kubbesinin ortasında 10 metreye yakın açıklığın olmasıdır. Anadolu’nun ilk medreselerinden biridir. Danişmentli Melik Nizamettin Yağıbasan tarafından yaptırılmıştır. Yapı iki yanda eyvanlı ve tonozlu odalarla çevrelenmiştir. Odalar ortasındaki kubbeli avluya açılır özelliktedir (Aslanapa, 1990). 76 Resim 36. Yağıbasan Medresesi Kaynak: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Teba Kulübü, t.y. 2.4.4 Hıdırlık Köprüsü Şehrin kuzeyinde Yeşilırmak üzerinde yer alan ve Selçuklu Dönemi’nin ihtişamlı eserlerinden olan köprü, kesme taştan yapılmış olup 5 kemerli 151 metre uzunluğunda ve 7 metre enindedir. Selçuklu sülüsü ile yazılan kitabede köprünün 3 kardeşin (İzzettin Keykavus, II. Alaaddin Keykubat, IV. Rükneddin Kılıçarslan) ortak saltanatı döneminde Hamid bin Ebu'l Kasım bin Ali el-Tusî tarafından, M.1250 yılında inşa edildiği belirtilmektedir (Acunsal, 1947). 77 Resim 37. Hıdırlık Köprüsü Kaynak: Tokat İl Özel İdaresi, t.y. 2.4.5 Taşhan (Voyvoda Hanı) 1631 yılında yaptırılan Taşhan, büyük bir Osmanlı eseridir. Kuzey-Güney konumunda kesme taş ve tuğladan dikdörtgen şeklinde ve iki kat olarak inşa edilen hanın ortasında büyük bir avlu yer almaktadır. 112 odası ve bir mescidi bulunan hanın, her iki katında avluya bakan revaklar bulunmaktadır. Taşhan’da halen Tokat el sanatlarının ve yöresel tatların bulunmaktadır. pazarlandığı Kervansaray dükkânlar olarak inşa edilmiş ve ön ile iç cephelerde yer alan dükkânlar kesme taş ile işlenmiştir (Tokat İl Özel İdaresi, t.y.). Resim 38. Taşhan Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, t.y. 78 2.4.6 Pervane Hamamı Kitabesi olmayan bu büyük hamam 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu yapılarındandır. Pervane Darüşşifasını yaptıran Muineddin Pervane Süleyman Bey tarafından 1277 yılında yaptırılmış olduğu tahmin edilmektedir (Önge, 1995). Gökmedrese’nin çok yakınında bulunması, aynı senelerde yapıldığı kanaatini uyandırmaktadır. Kadın ve erkek kısımları ayrı ayrıdır. Kesme taştan yapılmış olup halen işletilmekte olan bir hamamdır. 2.4.7 Ali Paşa Hamamı Tokat’taki en büyük Osmanlı anıt eseri konumunda olan hamam, Sultan 2. Selim zamanında, Ali Paşa tarafından 1572 yılında yaptırılmıştır. Aynı tarihte yaptırılan külliyenin bir bölümünü oluşturmaktadır. Ali Paşa’nın Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzade Beyazıt’ın damadı olduğu söylenmektedir. Yapının soyunma yeri kare, sıcaklık bölümü dört eyvanlıdır. Karşılıklı dört eyvanı beşik tonozlu olan yıkanma yerinin köşe halvetleri basık ve kubbelidir. Kadın ve erkek hamamları ayrı olmak üzere simetrik çifte hamam yapısı bulunmaktadır. Hamamlar günümüzde halen faaliyetini sürdürmektedir (Tokat İl Özel İdaresi, t.y.). Resim 39. Ali Paşa Hamamı Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2014. 79 2.4.8 Ali Tusi Türbesi Güney cephesindeki iki satırlık kitabeye göre, Ebu’l Kasım Ali Tusi tarafından 12331234 yılında yaptırılan türbenin tamamı tuğla malzemeden inşa edilmiş türbenin dış cephesinde mozaik çini tekniğinde süslemeler yer almaktadır. Türbe, Tokat il merkeziSulusokak’ta yer almaktadır (Şaman, 1994). Resim 40. Ali Tusi Türbesi Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2013. 2.4.9 Esentimur Türbesi (Sivri Tekke) 1314 yılında vefatı üzerine Moğol emirlerinden Nureddin İbn-i Sentimur adına inşa edilen türbe, kesme taştan, kare mekân üzerine tuğladan örülmüş sekizgen yıldız planlı tromplu bir külahla örtülüdür. Doğu yönündeki penceresi barok karakterli olup renkli taşlar işlenmiştir. (Önkal, 1996). Resim 41. Esentimur Türbesi (Sivri Tekke) Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2013. 80 2.4.10 Arastalı Bedesten Resim 42. Arastalı Bedesten Kaynak: Hasan Erdem Arşivi Evliya Çelebi’nin “Sultan Çarşı kadar güzel” diye nitelendirdiği bedesten, Sulusokak’ta, Takyeciler Camisi’nin doğusunda yer almaktadır. XV. yüzyılda Çelebi Mehmet zamanında yapıldığı düşünülen bedestenin tuğladan örülmüş tonozlar üzerine 9 kubbesi vardır. Kuzey ve güney yönlerinde birer kapısı mevcuttur. 2012 yılında, Tokat Müzesi’nin Gökmedrese’den bedestene taşınmasıyla, müze olarak faaliyet göstermeye başlamıştır. Tokat Müzesi, müzecilik tarihi açısından Türkiye’deki ilk müzelerden birisi olup 1926 yılında kurulmuştur. Eser çeşitliliği ve zenginliği açısından önemli bir yere sahip olan Tokat Müzesi’nde birçok medeniyetin önemli eserleri sergilenmektedir (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.). 81 Resim 43. Arastalı Bedesten-İçerden Görünüş Kaynak: Hasan Erdem Arşivi 2.4.11 Garipler Camii Resim 44. Garipler Camii Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, t.y. Melik Danişmend Gazi tarafından 1080-1090 yılları arasında yaptırıldığı bilinen caminin minaresinde yeşil sırlı tuğlalar da kullanıldığı için halk arasında Yeşil Minareli Cami olarak da bilinir. 2008 yılında restore edilen cami, 1040 yılında Karahanlılar tarafından yaptırılan Degaron Camii ile aynı yapıya sahiptir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2013). 82 2.4.12 Ali Paşa Camii Resim 45. Ali Paşa Camii Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, t.y. II. Selim zamanında 1572 yılında yaptırılan cami, hamam ve türbeden oluşan külliyedir. Ali Paşa’nın eşi ve oğlu Mustafa Bey’in türbeleri de cami avlusundadır. 16. yüzyıl Osmanlı cami mimarisinin özelliklerini taşıyan ve Mimar Sinan ekolünde yapılan caminin kare olan ana mekânı üzerinde tek kubbesi ve tek minaresi vardır (Tokat İl Özel İdaresi, t.y.). 2.4.13 Saat Kulesi 1902 yılında II. Abdülhamid’in padişah oluşunun 25. yılı sebebiyle, halkın yardımlarıyla mutasarrıf Bekir Paşa ve Belediye Reisi Mütevelli oğlu Enver Bey tarafından yaptırılmıştır. Kentin büyük bir kısmından görülebilen saat kulesi, 33 metre yüksekliğinde olup kesme taştan yapılmıştır (T.C. Tokat Valiliği, 2015). 83 Resim 46. Saat Kulesi Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, 2015. 2.4.14 Mevlevihane Resim 47. Mevlevihane ve Semazenler Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı, t.y. 84 1638 tarihinde III. Ahmet’in vezirlerinden Sülün Mustafa Paşa tarafından yaptırılan Mevlevihane, Sultan Abdulmecit Dönemi’nde yenilenmiş ve iki kat olarak düzenlenerek 19. yüzyıl barok sanatının en güzel örneklerinden biri haline gelmiştir. Mevlevihane’nin alt katında 5 oda bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi de şeyhin kabul odasıdır. İki katlı yapının zemin katı , “L” biçimli bir koridor çevresindeki odalardan oluşan bir plana sahiptir. İkinci kat, büyük tek salon olarak planlanmıştır. Semahane olarak kullanılan bu bölüm kubbe ile örtülmüştür, kubbenin ortası ise bitkisel motiflerle bezenmiştir. Yapı, ahşap karkas arası kerpiç dolgu kullanılarak bağdadi tarzında inşa edilmiştir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı, t.y.) 2.4.15 Sulusaray-Sebastopolis Antik Kenti Sulusaray ilçesinde bulunan Sebastopolis Antik Kenti’nin varlığını sürdürdüğü dönem henüz kesin olarak bilinmemekle birlikte kimi kaynaklara göre MÖ 1. yüzyılda kurulmuş olabileceği düşünülmektedir. Roma İmparatoru Traianus zamanında (MS 98-117) Kapadokia eyaletine dâhil edilmiştir. Kent büyük boy kesme taşlarla yapılmıştır. Tapınak ve hamam kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Kentte kazılar henüz devam etmektedir. Antik kentin büyüklüğünün Efes kadar Resim 48. Sulusaray-Sebastopolis Antik Kenti Kaynak: Arkeolojihaber.net, 06.08.2010. olabileceği düşünülmektedir. (Sulusaray Belediyesi, t.y.). Sebastopolis antik kentinin yanı sıra, Erbaa sınırları içinde kalan Horoztepe de önemli bir ören yeridir. 1956-1958 yıllarında Prof. Dr. Tahsin ÖZGÜÇ ve Mahmut AKOK tarafından yapılan kazılarda MÖ 3000 yıllarına ait madeni ve altın süs eşyaları bulunmuştur. Bu eşyaların en önemlilerinden biri olan bronzdan yapılmış “çocuğunu Resim 49. Çocuğunu Emziren Kadın Heykeli Kaynak: Erbaa Kaymakamlığı, t.y. emziren kadın” heykelciği, halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı, t.y.). 85 2.5 SOSYOKÜLTÜREL YAPI 8000 yıllık köklü bir tarihe sahip olan Tokat, topraklarında 14 devlet ve birçok beyliğin hüküm sürdüğü bir yerleşim yeridir. 1392 yılında Osmanlı İmparatorluğu idaresine katılan il, “Dârü’n Nasr” adını almıştır. Beş yüzyıl boyunca Osmanlı birliği içinde kalan bölge; 1863 yılında nahiye, 1878’de mutasarrıflık, 1920’de müstakil liva statüsünü kazanmış ve Cumhuriyet’in ilanına kadar kendi kabuğunda kalmıştır. Böyle bir geçmişe sahip olan bölgede, etkileşimlerden ötürü büyük bir kültür birikimi bulunmaktadır. Tokat, derin bir kültüre sahip olmasının yanında, yöre topraklarında çeşitli devlet ve beyliklerin hüküm sürmesi nedeniyle, din çeşitliliği ve farklı kültürlere sahip insanların bir arada yaşayabilmesi açısından Orta Karadeniz Bölgesi’nde oldukça özel bir konuma sahiptir (Pınarbaşı, 2012, s.180). Yerleşim tarihi çok eski olan Tokat’ın kültür ve sanat tarihi de çok eskilere dayanmaktadır. Tokat’ta 8000 yıldan bu yana yaşamış uygarlıklar sırasıyla şunlardır: Haiti Uygarlığı, Hitit İmparatorluğu, Frig Uygarlığı, Med Devleti, Pers İmparatorluğu, Büyük İskender İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Arap Devletleri, Danişment Devletleri, Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol İmparatorluğu, İlhanlı Devleti, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’dir (Yavi, 1986, s.5). MÖ 2500-4000 yıllarında, bölgedeki Hitit ve Frig yerleşim alanlarında, kültür ve sanatın ileri düzeylerde geliştiği görülmektedir. MÖ 6. yüzyıldan itibaren yörede İyon kültürü hâkim olmuştur. Daha sonrasında ise bu kültür Pers kültürü ile kaynaşmıştır. Roma ve Bizans egemenliğinin sürdüğü dönemlerde ise bu imparatorluklara ait kültür ve sanat hâkim olmuştur. Bölgede ve çevresinde Türk kültürünün hâkimiyet kurmasıyla birlikte bölgede İslam kültürü gelişmiş ve etkin olmaya başlamıştır (Ünal, 2005, s.92). Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Tokat’ı: “Bu havası hoş şehrin dört tarafında bahçe ve bostanlar içinden sular akar. Her bağında birer köşk, havuz, fıskiyeler ve çeşitli meyveler bulunur. Halkı zevk ehlidir. Gariplerle dostturlar, kin tutmaz, hile bilmez, yumuşak huylu insanlardır. Cami, saray, köşk ve imaretleri o kadar sağlam ve güzel olur ki buralara girenler hayran olurlar” 86 sözleri ile anlatmaktadır (İbrahimzade ve Özdemir, 2012, ss.127-128). Tarih boyunca çeşitli milletlerin kültür ve medeniyetlerinin gelip seçtiği Tokat’ta halen milli geleneklerin ve ona bağlı el sanatlarının bir bölümü devam etmektedir. Kapusuz (1994) eserinde, gezgin ve tarihçi olan Tournefort’un, Tokat’ı 18. yüzyıl başlarında Erzurum’dan daha büyük ve daha güzel, iyi yapılmış evlerin çevredeki dağlara ve vadilere yayıldığı, bu manzaranın dünyanın hiçbir yerinde görülemeyeceği, önemli bir ticaret merkezi olan bir şehir olarak tanımladığından bahsedilmektedir. Binlerce yıllık tarihi, zengin tabii güzellikleri ve jeostratejik önemi ile eşine az rastlanan özellikte bir şehir olan Tokat, hemen her dönemde ekonomik ve stratejik önemini korumaya devam etmiştir. Bu nedenle de asırlar boyu savaşların, iktidar mücadelelerinin, isyanların, kuşatmaların, yıkımların tahribine maruz kalmıştır (Arslan ve Arslan, 2012, ss.37-38). 17. yüzyıldan itibaren Tokat, hızlı bir gelişme içine girmiş; bakırcılık, yazmacılık, dericilik, ipek böcekçiliği, dokumacılık bakımından Anadolu’nun sanat ve ekonomi merkezi olmuştur. Özellikle Avrupa’yı Asya’ya bağlayan ticari yollar üzerinde bulunması, tarihin hemen her döneminde ticaret açısından Tokat’a ayrı bir değer kazandırmıştır (Arslan ve Arslan, 2012, ss.37-38). 300 yıl süren bu gelişme, Sanayi Devrimi, makineleşme, I. Dünya Savaşı ve ardından Kurtuluş Savaşı dönemleriyle birlikte olumsuz etkilenmiştir. Atölye tipi geleneksel el sanatlarına olan talebin azalması ve makineleşme sonucu pek çok atölye kapanmıştır (Yavi, 1986, s.121). Günümüzde, ildeki yemek ve giyim kültürü, folklorik değerler korunmakta, bakırcılık, yazmacılık, halı kilim ve kumaş dokumacılığı halen devam eden zanaatlar olarak göze çarpmaktadır (TÜİK, 2014a, s.XIV). Tokat’ta Orta Asya giyim kültürün değişikliğe uğramadan bazı köylerde devam etmesi yöreye bir ayrıcalık katmaktadır. Köylerde, saya, üçpeş, önlük, elmalı yazma, nakışlı çorap ve aynalı çarık Tokat kadın kıyafetlerinin en önemlileridir. Erkek kıyafetlerinde ise en çok dikkat çeken giysi, cepkendir. İlin yemek kültürü de oldukça zengindir. Tokat kebabı, etli dolma, bakla dolması, keşkek, gündeme çorbası, bacaklı çorba, cevizli çörek ve bezli sucuk Tokat’a has lezzetlerdir. Tokat’ta halk kültürü açısından öne çıkan diğer değerler; türküler, atasözleri ve efsanelerdir. Tokat türkülerinde aşkı, hüznü, kederi, hoşgörüyü kısacası halkın tüm yaşam şeklini bulmak mümkündür (T.C. Tokat Valiliği, t.y.) Örneğin “Hey 87 Onbeşli” türküsü, hikâyesi ile dinleyenleri hüzne boğar. Çanakkale Savaşı’nın en fırtınalı dönemlerinde asker ihtiyacının had safhada olduğu dönemde, Sultan Reşad ferman yayınlayarak henüz askere çağrılmayan 1314 ve 1315 doğumluları da askere çağırır. Bu dönemde askere gidenlere “15’liler” denmiştir. Askere giden ve yıllar sonra savaştan tek sağ olarak dönen Hüseyin’in acı ile biten aşk hikâyesinin anlatıldığı türkü, günümüze kadar ulaşmıştır. Tokat, özellikle 20. yüzyılın ilk döneminde yaşanan savaşlara gönderdiği askerler ve şehitleri ile birçok acı türküye ve hikâyeye ev sahipliği yapmaktadır. Aşağıda Balkan Savaşı’na gönüllü olarak katılacak olan Tokatlıların şehir meydanından uğurlanması için yapılan törenden bir görüntü verilmiştir. Resim 50. Şehir Meydanı, Balkan Harbi’ne Gönüllülerin Gönderilmesi Töreni Kaynak: Hasan Erdem Arşivi İlde kurulan Gaziosmanpaşa Üniversitesi, şehrin sosyal, kültürel ve ekonomik yapısına büyük katkıda bulunmaktadır. Adını Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa’dan alan Üniversite; 03.07.1992 tarihinde 3837 Sayılı Kanuna Ek 24. Madde gereğince kurulmuştur. Üniversiteye bağlı ilk fakülte olan Ziraat Fakültesi Cumhuriyet Üniversitesi’ne bağlı olarak açılmıştır. Bununla birlikte Fen-Edebiyat Fakültesi, Niksar Meslek Yüksekokulu, Tokat Meslek Yüksekokulu, Zile Meslek Yüksekokulu, Erbaa Fen Bilimleri Enstitüsü ile Sosyal Bilimler Enstitülerinden oluşan Gaziosmanpaşa Üniversitesi 01.11.1992 tarihinde eğitime 88 başlamıştır (T.C. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, t.y.). Daha sonra açılan birimler ile birlikte, Gaziosmanpaşa Üniversitesi 2014 yılı itibariyle bünyesinde 9 fakülte, 8 Yüksekokul, 15 Meslek Yüksekokul, 4 Enstitü, 13 Araştırma Merkezi ve 8 Rektörlüğe bağlı birimde; 9763 ön lisans, 14975 lisans ve 2982 lisansüstü öğrencilerinden oluşan toplam 27720 öğrencisi, 155 yurtdışı ve yabancı uyruklu öğrenci potansiyeli ile uluslararası bir üniversite olarak Tokat’ın sosyal ve ekonomik yapısına güç katmaktadır. Ayrıca, 1130 akademik ve 1015 idari personeli ile kaliteli bir eğitim vermektedir. Bunun yanında üniversite-sanayi işbirliği kapsamında yürütülen çok önemli projelerle ve sürekli eğitim merkezinde açılan kurslarla üniversite, bölge kalkınmasında önemli rol üstlenmektedir. 2013 Dünya Üniversiteleri sıralamasında yaşça kendisinden daha büyük olan birçok üniversiteyi geride bırakmış ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’nun (TÜBİTAK) girişimci ve yenilikçi üniversite endeksinde ilk 50 üniversitenin içinde yer almayı başarmıştır (T.C. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2014). Tokat’ta, ilk kütüphane 1884 yılında, Aşar Müdürü Hacı Hüseyin Efendi tarafından açılmıştır. 1953 yılında ise çocuk kütüphanesi açılmıştır. 1993 yılında il kütüphanesinin açılması ile birlikte her iki kütüphane de il kütüphanesi binasına taşınmıştır (Ünal, 2005, s.82). Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2015 yılı verilerine göre Tokat’ta 15 adet halk kütüphanesi bulunmaktadır (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2015). 1926 yılında, emekli öğretmen Halis Turgut Cinlioğlu’nun çevreden topladığı tarihi eserleri, 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu medresesi olan, Gökmedrese’de depo etmesiyle müzecilik faaliyetlerinin başladığı söylenebilir. Tokat Müzesi arkeolojik ve etnografik eserlerle sikkelerin sergilendiği bir karma müzedir. 18 Eylül 2012 tarihinde resmi olarak ziyarete açılmıştır. Günümüzde Tokat’ta Latifoğlu Konağı Ev Müzesi ve Tokat Arkeoloji ve Etnografya Müzesi olmak üzere iki adet müze mevcuttur (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, t.y.). Tokat’ta, sportif faaliyetler de köklü bir geçmişe sahiptir. Cumhuriyet ile birlikte birçok spor kulübü açılmış bulunmakta ve bu spor kulüpleri başlangıçta il içinde, günümüzde ise iller arasında pek çok müsabakaya katılmaktadır. Şehir, gerek spor tesisi gerekse sporcu potansiyeli açısından zengin kaynaklara sahiptir ve her türlü spor eğitimi verilmektedir (Ünal, 2005, s.83). 89 2.6 TOKAT’IN İDARİ TARİHİ VE YAPISI Tokat ve çevresinin MÖ 300’lü yıllarda büyük bir valilik halinde yönetildiği bilinmektedir. Osmanlı Dönemi’nde ise il, önce emirlik sonrasında sancak beyliği sistemi ile yönetilmiştir. 1538 yılında voyvodalık, 1863 yılında Sivas’a bağlı nahiye sonra ilçe olan Tokat, 11 Ocak 1880 tarihinde mutasarrıflık haline getirilmiş, 1920 yılında bağımsız valilik, 1923’te ise il statüsünü kazanmıştır (Ünal, 2005, s.71). Tokat’ın 1923 yılında il olması ile birlikte; Erbaa, Niksar, Reşadiye, Zile ilçe olarak Tokat iline bağlanmıştır. Ardından 1944 yılında Artova ve Turhal, 1954’te Almus, 1987’de Pazar ve Yeşilyurt, 1990’da da Sulusaray ve Başçiftlik ilçeleri kurulmuş ve ildeki ilçe sayısı Merkez ilçe dâhil 12’ye yükselmiştir (T.C. Tokat Valiliği, 2006, s.49). Tokat’ta 2013 yılı itibariyle Merkez ilçe dâhil 12 ilçe, 37 belediye ve 608 köy bulunmaktadır (TÜİK, 2014a, s.13). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2013 sonuçlarına göre Tokat’ta, nüfusun %59,8’i il ve ilçe merkezinde yaşarken bu oran 2014’te %62’ye çıkmıştır (TÜİK, t.y.a). Bu oranın gelecek yıllarda daha da artacağı düşünülmektedir. Tokat şehir merkezinin bir mıknatıs gibi kırsal nüfusu kendine çekmesi, iş imkânlarının kırsal kesime nazaran fazla olması, özellikle eğitim ve sağlık kurumlarının varlığı nüfusun şehirde toplanmasının en büyük nedenleridir (Saraçoğlu ve Şenol, 2012, s.46). Tokat’a ait ilçe, belediye ve köy sayısı Tablo 3’te sunulmaktadır. Tablo 3. Tokat İli İlçe, Belediye ve Köy Sayısı Yıllar İlçe Sayısı Belediye Sayısı Köy Sayısı 2011 12 76 583 2012 12 76 583 2013 12 37 608 Kaynak: TÜİK, 2014a, s.83 6 Aralık 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6360 nolu “On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile ADNKS sonuçlarına göre nüfusu 2.000’in altında olan belediyelerin tüzel kişilikleri ilk mahalli idareler genel seçiminden geçerli olmak üzere kaldırılmış, bu belediyeler köye dönüştürülmüştür. 90 Tokat il sınırları içinde belediye olma özelliğini yitiren ve köy statüsüne gerileyen belediyeler ilgili kanuna göre şunlardır: Akarçay, Ataköy, Bağtaşı, Cihet, Dikili, Görümlü ve Ormandibi belediyeleri (Almus), Çelikli Belediyesi (Artova), Akça, Değirmenli, Koçak ve Üzümlü belediyeleri (Erbaa), Akbelen, Avunlar, Büyükyıldız, Çamlıbel, Kemalpaşa, ve Yağmurlu belediyeleri (Merkez ilçe), Günebakan, Kuyucak, Özalan ve Yazıcık belediyeleri (Niksar), Dereköy Belediyesi (Pazar), Büşürüm, Çevrecik, Demircili, Kızılcaören, Kuzbağı, Nebişeyh, Soğukpınar ve Yolüstü belediyeleri (Reşadiye); Çaylı, Kat, Ulutepe, Yenisu, Çıkrık ve Yazıtepe belediyeleri (Turhal), Çıkrık ve Kuşcu belediyeleri (Yeşilyurt), Evrenköy, Güzelbeyli, Yalınyazı ve Yıldıztepe belediyeleri (Zile) (Resmi Gazete, 2012). Yapılan bu kanun değişikliği ile Tokat ilindeki belediye sayısı 37’ye gerilemiştir. Tokat ilçe sayısında ise bir değişiklik yaşanmamıştır. Tokat’ın ilçelerine ait yüz ölçümleri Tablo 4’te sunulmaktadır. Tablo 4. Tokat İli Yüz Ölçümü İlçelere Göre Dağılımı İlçeler Almus Artova Başçiftlik Erbaa Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Tokat-Merkez Turhal Yeşilyurt Zile Alan (km2) 1033 444 246 1173 889 188 1102 266 2003 940 280 1480 Kaynak: Harita Genel Komutanlığı, 2014 Tablo 4’e göre, yüz ölçümü en büyük ilçe Erbaa iken; en küçük ilçe Pazar’dır. Zaman içinde Tokat nüfusunun özelliklerine bakıldığında, Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarında bir azalma olduğu görülmektedir. Bunun nedeni uzun süren savaşlar ve dışarıya verilen göçtür. Cumhuriyet’ten önce Tokat’ta yaşayan Ermeni ve Rum nüfus, Cumhuriyet sonrasında kayıtlarda görülmemektedir. 28 Ekim 1927 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımında Tokat’ın nüfusu 20.430 olarak görülmektedir ve yaklaşık 30 yıl 91 Tokat nüfusunda bir artış yaşanmamıştır. 1950’lerden sonra artmaya başlayan kent nüfusu 387.456’ya ulaşmıştır (Uzunçarşılı, 2003, s.28). 2.7 NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPI TÜİK tarafından yayınlanan ADNKS verilerine göre, Tokat’ın 2014 yılı itibarıyla toplam nüfusu 597.920 kişidir. Orta Karadeniz Bölgesi’nde2, Samsun’dan (1.269.989) sonra ikinci en çok nüfusa sahip ildir. Aynı bölgede yer alan diğer illerden Çorum’un nüfusu 527.220 ve Amasya’nın ise 321.913 kişidir. Tokat’ın 2014 yılı km2’ye düşen nüfus yoğunluğu3 60’tır. Yine Orta Karadeniz Bölgesi’ndeki diğer illerle karşılaştırıldığında Samsun’dan sonra nüfus yoğunluğunun en çok olduğu il Tokat’tır (TÜİK, t.y.a). TÜİK verilerine göre, 2012 yılında 613.990 olan Tokat’ın nüfusu, 2013 yılında bir önceki yıla göre ‰ 25,2 oranında azalmıştır. Bu azalma 2014 yılında da devam etmiş ve il nüfusu 597.920 kişiye gerilemiştir. Grafik 1. Tokat Nüfus Artış Hızı 2007–2014 2,0 1,0 0,0 -1,0 2007- 2008- 2009- 2010- 2011- 2012- 20132008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Seri 1 -2,0 -3,0 Kaynak: TÜİK, t.y.b. (ADNKS, 2014) 2 Tokat, TÜİK İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması’na göre aralarında Samsun, Çorum ve Amasya’nın da yer aldığı Orta Karadeniz Bölgesi’nde (TR83) yer almaktadır. İllerin bölgesel olarak sınıflandırılmasında illerin ekonomik sosyal ve coğrafi yönden benzerlikleri ile nüfus büyüklükleri ve bölgesel kalkınma planları da dikkate alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz.: Türkiye İstatistik Kurumu, t.y. Sınıflama Sunucusu. Erişim: <http://tuikapp.tuik.gov.tr/DIESS/SiniflamaSurumDetayAction.do?surumId=164>, [Erişim Tarihi: 08.07.2015]. 3 Bir kilometrekareye düşen kişi sayısı nüfus yoğunluğu olarak ifade edilmektedir. 92 Genel itibarıyla il nüfusu düşüş eğiliminde olmakla birlikte, 2012 yılında ise ‰ 9,3 oranında artış göstermiştir. 2012 yılındaki geçici nüfus artışının nedeni, geçmiş yıllarda İstanbul gibi büyük şehirlere çalışmak için giden iş gücünün emeklilik, yaşlılık vb. nedenlerle Tokat’a göçmesi ve doğum oranının ölüm oranından fazla olması ile açıklanabilir (İŞKUR, 2013, ss.15-16). Nitekim 2013 ve 2014 yıllarında tekrar nüfusun azaldığı tespit edilmiştir. Buna göre nüfus artış hızı negatif gerçekleşerek azalış %-0,13 oranında gerçekleşmiştir. Tokat’ın nüfusundaki azalmanın temel nedeni, verdiği göçtür. Adrese ADNKS’ye göre 2012-2013’te 26.987 kişi göç alırken, 2013’te 47.071 kişi göç vermiştir. Böylece söz konusu dönemde net göç -20.084 kişi olarak gerçekleşmiştir.4 Nüfusun arttığı 2012 yılında ise aldığı göç, verdiği göçten fazla olduğundan net göç 2.913 kişi olmuştur. Bu artış da geçici olarak Tokat nüfusunun 2012 yılında artmasına neden olmuştur. Tokat, İstanbul iline göç veren başlıca iller arasında yer almaktadır (TÜİK, t.y.a). 2014 yılında ise göç sayısında azalma (788 kişi) olsa da ilden göç eğilimi devam etmiştir. Grafik 2. Tokat İli Nüfus Değişimi (2007-2014) 635 000 625 000 615 000 605 000 Nüfus 595 000 585 000 575 000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kaynak: TÜİK, t.y.a. (ADNKS, 2014) 2014 yılı ADNKS’ye göre cinsiyete göre nüfus dağılımı incelendiğinde; Tokat nüfusunun % 49,65 oranla 296.867 kişisinin erkek, %50,35 oranla 301.053 kişisinin ise kadın olduğu görülmektedir. Yine ADNKS verilerine göre Tokat nüfusunun % 66,45’i 15–65 yaş grubunda bulunan çalışma çağındaki kişilerden oluşturmaktadır (TÜİK, t.y.a). 4 Net göç, belirli bir dönemde aldığı ve verdiği göç arasındaki farkı işaret etmektedir. Buradaki eksi işareti net olarak verilen göçü ifade etmektedir. 93 Tablo 5. İl/ilçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu – 2014 İl/İlçe merkezi Belde/Köy Toplam Tokat Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Merkez 137.831 69.115 68.716 47.795 23.629 24.166 185.626 92.744 92.882 Almus 5.003 2.545 2.458 21.586 10.761 10.825 26.589 13.306 13.283 Artova 3.236 1.659 1.577 5.870 2.888 2.982 9.106 4.547 4.559 Başçiftlik 5.606 2.832 2.774 3.793 1.891 1.902 9.399 4.723 4.676 Erbaa 61.867 30.695 31.172 30.006 14.589 15.417 91.873 45.284 46.589 Niksar 35.694 17.764 17.930 28.560 14.125 14.435 64.254 31.889 32.365 Pazar 4.783 2.387 2.396 9.334 4.643 4.691 14.117 7.030 7.087 Reşadiye 11.478 5.815 5.663 27.392 13.681 13.711 38.870 19.496 19.374 Sulusaray 3.365 1.770 1.595 4.470 2.165 2.305 7.835 3.935 3.900 Turhal 62.476 30.507 31.969 19.337 9.625 9.712 81.813 40.132 41.681 Yeşilyurt 5.079 2.528 2.551 5.212 2.613 2.599 10.291 5.141 5.150 Zile 34.291 16.806 17.485 23.856 11.834 12.022 58.147 28.640 29.507 Toplam 370.709 184.423 186.286 227.211 112.444 114.767 597.920 296.867 301.053 Kaynak: TÜİK, t.y.a. (ADNKS, 2014) Yerleşim yerlerine göre nüfusa bakıldığında ise Tokat’ın toplam nüfusunun %62’sinin il veya ilçe merkezlerinde, %38’inin ise belde veya köylerde yaşadığı görülmektedir. Türkiye nüfusunun ise toplam %91,8’inin il veya ilçe merkezlerinde yaşamakta olduğu hesaba katılırsa, Tokat’ta kırsal alanda yaşayanların Türkiye ortalamasından daha fazla olduğu söylenebilir (TÜİK, t.y.a). İlçelere göre Tokat nüfusunun dağılımına bakıldığında merkez ilçe nüfusunun 137.831 kişi ile en yüksek ilçe nüfusu olduğu görülmektedir (bkz. Tablo 5) . Tokat’ın 6 yaş ve üstü toplam nüfusunun %95,4’ü okuma yazma bilmektedir. Cinsiyete göre okuma yazma oranlarına bakıldığında, erkekte %97,5, kadınlarda ise %93,4’dür. İl nüfusunun eğitim düzeyi incelendiğinde ise çalışma yaşı nüfusunun %90,4 seviyesinde büyük bir bölümünün lise ve altı eğitim düzeyinde olduğu görülmektedir. Bu da ilin eğitim seviyesinin düşük olduğunu göstermektedir (TÜİK, t.y.b). Tokat’ın sağlık alanındaki istatistikleri Türkiye geneline göre değerlendirildiğinde Tokat’ta Sağlık Bakanlığı, üniversite ve özel hastanelerin toplamında 419 uzman hekim bulunmakta olup uzman hekim başına düşen nüfus 1.429 kişi iken bu miktar Türkiye 94 genelinde 1.038’dir. Buna göre uzman başına düşen nüfus, Türkiye ortalamasının üstündedir. Tokat’ta toplam hekim (uzman ve pratisyen) sayısına düşen nüfusa bakıldığında 829 kişi iken bu miktar Türkiye genelinde 682 kişidir. Bu ölçüye göre de Tokat’ta hekim başına nüfus Türkiye ortalamasının üstündedir. Tokat’ta mevcut hastanelerin yatak potansiyeline bakıldığında 10.000 kişiye 25,5 yatak düşmektedir (Tokat İl Sağlık Müdürlüğü, 2015). 2.8 TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER 2.7.1 Gelişmişlik Düzeyi Türkiye İş Bankası 2010 ve 2012 verilerini kullanarak Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması’na göre 2010 yılında 58. sırada olan Tokat, 2012’de 51. sıraya yükselerek Nevşehir’in arkasından sırasını en hızlı yükselten ikinci il olmuştur. Finansal gelişmişlik sıralamasında ise Tokat’ın 34. sıraya yükselerek Çorum ve Amasya’nın önünde seyrettiği tespit edilmiştir (Gül ve Çevik, 2014, ss. 5-6). Kalkınma Bakanlığı tarafından yaptırılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE) 2011 verilerine göre, Tokat 16 ilin yer aldığı “Beşinci Kademe Gelişmiş İller” arasındadır. Tüm iller içerisinde ise 57. sıradadır. Aynı araştırmada Samsun 33. , Amasya 37. ve Çorum 50. sıradadır. Bu verilerden hareketle TR83 illeri içerisinde Tokat’ın son sırada olduğu görülmektedir. SEGE-2013 araştırmasında ise Tokat 61. , Samsun 32. , Amasya 39. ve Çorum 46. sırada yer aldığı dikkate alındığında 2011 yılındaki gibi Tokat’ın yine son sırada yer aldığı görülmektedir (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2013). CNBC-e Business Dergisi’nin eğitim, sağlık, kent hayatı, güvenlik, sanat ve ekonomi olmak üzere 6 kategoriye odaklanarak yaptığı araştırmada 2010 yılı verilerine göre Türkiye'nin en yaşanılır kentler araştırmasında Tokat 50. sırada yaşanabilir il olma özelliği göstermiştir (OKA, 2014,ss.10-11). Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu’nun “İller Arası Rekabetçilik Endeksi 2009-2010” raporuna göre İller Arası Rekabetçilik Endeksi 2007-2008 döneminde 42. sırada yer alan Tokat’ın, 2008-2009 döneminde 54. sıraya gerilediği, 2009-2010 Genel Endeks sonuçlarına göre de 47. sıraya yükseldiği tespit edilmiştir. Araştırmada İller 95 Arası Rekabetçilik Endeksi, TR83 Bölgesindeki iller dikkate alındığında 2009-2010 döneminde Genel Endeks sonuçlarına göre Samsun 16.sırada, Çorum 65. sırada, Amasya 50. sırada yer almaktadır (URAK, 2011,ss.174-175). 2.7.2 Gayri Safi Katma Değer 2001 yılı verilerine göre Tokat’ın Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYH) cari fiyatlarla 1.144 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Kişi başına GSYH ise bir önceki yıla göre %49,3 artışla 1370 dolar düzeyinde olup 2.146 dolar olan Türkiye kişi başına GSYH’nın oldukça altındadır (TÜİK, t.y.c.). 2001 yılı verileri il düzeyinde hesaplanan en son GSYH verileri olduğu için 2002 yılından itibaren TÜİK tarafından veriler İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS)’na göre hesaplanmaya başlanmıştır. Buna göre bölge düzeyinde en son açıklanan 2011 yılı verilerine göre Tokat’ın da içinde yer aldığı TR83 (Samsun, Çorum, Amasya ve Tokat illeri ) bölgesinde cari fiyatlarla Gayri Safi Katma Değer (GSKD) 5 2011 yılında bir önceki yıla göre %14,30 artışla 30.943.620 bin TL olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu artış, Türkiye toplamında bir önceki yıla göre %17.32 oranında artan cari fiyatlarla GSKD’nin oldukça altında gerçekleşmiştir (TÜİK, t.y.d.). 2.7.3 Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer Tokat’ın içerisinde yer aldığı TR83 Bölgesinde 2011 yılı verilerine göre kişi başına GSKD 2010 yılında 6.444 dolar ile Türkiye sıralamasında 18. sırada yer alırken 2011 yılında 6.762 dolar ile sıralamada 15. sıraya yükselmiştir. Bu miktar 17. sırada yer alan TR90 Bölgesinin önünde, Türkiye ortalaması olan 9.244 doların bir hayli altındadır (TÜİK, t.y.e.) 5 Bir bölgede yerleşik ekonomik birimlerin belli bir dönemde bu bölgedeki ekonomik faaliyetleri sonucunda ürettikleri mal ve hizmetlerin (çıktı) değerinden, bu üretimde bulunabilmek için kullandıkları mal ve hizmetler (ara tüketim) değerinin çıkarılması sonucu elde edilen değer Bölgesel Gayrisafi Katma Değer (GSKD) olarak tanımlanmaktadır. 96 2.7.4 Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı İktisadi faaliyet kollarına göre GSKD verileri incelendiğinde, 2011 yılı itibariyle ilin GSKD’nin %18,54’ü tarım, %21,78’i sanayi ve % 59,68’i ise hizmet sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye genelinde olduğu gibi en önemli payı hizmet sektörü almakta olup TR83 düzeyinde tarım sektörünün azalan payını, sanayi ve hizmet sektörleri paylaşmaktadır. Bölgenin tarım sektörünün Türkiye toplam tarım sektörü içerisindeki payı %5,5; sanayi sektörünün %2,1; hizmet sektörünün %2,5’tir. Türkiye toplam GSKD içerisindeki bölgenin payı ise %2,7 düzeyinde olup bölgeler düzeyinde (Düzey 2) 2011 itibariyle 11. sırada yer almaktadır (TÜİK, 2014b, ss.53). Tablo 6. Temel Fiyatlarla Türkiye ve TR83 Bölgesinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı (GSKD-%) Yıllar 2005 Tarım 10,6 Türkiye Sanayi 28,0 Hizmetler 61,3 Tarım 21,9 TR83 Bölgesi Sanayi Hizmetler 20,4 57,6 2008 8,5 27,2 64,3 18,6 21,6 59,8 2011 9,0 27,5 63,5 18,5 21,7 59,7 Kaynak: TÜİK, 2014b, ss.54-55. 2.9 SEKTÖREL YAPI İlin ekonomik yapısında, sanayi, tarım, tarıma dayalı sanayi ve hayvancılık sektörü belirleyici özelliğe sahiptir. Bu sektörlerde öncelikle gıda sanayi, taş ve toprağa dayalı sanayi, orman ürünleri sanayi, tekstil, dokuma ve hazır giyim sanayi önemli sanayi kolları arasında sayılmaktadır (T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2013, s.349 ). İl genelinde iktisadi faaliyet içinde yer alan işletmeciler incelendiğinde ilçeler itibarıyla kendi aralarında bir küme modeli oluşturdukları görülmektedir. Erbaa ilçesinde taş ve toprağa dayalı sanayilerden tuğla ve kiremit fabrikaları ile hazır giyim işletmeleri, Turhal ilçesinde mermer ve maden işletmeleri, Merkez ilçede tarım makineleri, hazır giyim ve gıda işletmeleri, Niksar ilçesinde yaş sebze ve meyve işleme ve değerlendirmeye yönelik işletmeler, Zile ilçesinde gıda ve makine ile ilgili işletmeler yoğunluk göstermektedir. Tokat’ı diğer illerden farklı kılan en belirgin özellik Erbaa, 97 Niksar, Turhal ve Zile ilçelerinde yoğunlaşan işletmelerle birlikte çok merkezli bir yapıyla ekonomik faaliyetini sürdürmesidir (Hekimoğlu ve Altındeğer, 2014). 2.8.1 Tarım Sektörü Tokat Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğü’nün 2013 yılı istatistiklerine göre, 150 metre ile 2200 metre rakımlar arasında değişkenlik gösteren Tokat’ın arazi kullanım durumu incelendiğinde; ilin yüz ölçümünün (1.002.398 hektar) %37’sini işlenen tarım arazisi (370.119 hektar), %12’ni çayır-mera arazisi (119.744 hektar), %41’ni orman arazisi (410.100 hektar) ve %10’unu da diğer araziler (102.434 hektar) oluşturmaktadır. Tarım alanlarının %65’i tarla, %8’i nadas, %5’i sebze, %2’si meyve, %2’si bağ ve %1’i de kavak ve söğütlük olarak tarımsal faaliyette kullanılmaktadır (T.C. Tokat Valiliği Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013). Tokat’ta tarım alanı hemen hemen her türlü tarımsal ürünlerin yetişmesine ve üç farklı iklim yapısına sahip olduğundan, Mayıs ayından Kasım ayına kadar tarım ürünlerinin pazarlanmasına imkân veren bir yapıya sahiptir. Bu bağlamda, yaklaşık olarak yılın üçte ikisinde tarım ile ilgili ticari aktivite canlıdır (Hekimoğlu ve Altındeğer, 2014). Öte yandan coğrafi konumu ve sahip olduğu iklim yapısıyla Tokat bölgenin meyve ve sebze içerikli üretim yapan sektörlerin ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Özellikle sulanabilir niteliğe sahip Kazova, Turhal, Erbaa, Niksar, Artova ve Zile ovaları narenciye hariç her türlü sebze ve meyve yetiştirmeye müsait önemli tarım potansiyeli olma özelliği taşımaktadır. Tokat’ın tarımsal faaliyet türlerinden bitkisel üretimde öne çıkan ürünleri (Hekimoğlu ve Altındeğer, 2014); 1. Tritikale 3403 hektara ekiliş ve 12.563 ton üretim ile Türkiye üretiminin % 10’nu, 2. Barbunya fasulye 623 hektara ekiliş, 6854 ton üretimle Türkiye üretiminin % 9’unu, 3. Kuru soğan 3881 hektara üretim alanı ve 90 bin ton üretimle Türkiye üretiminin % 4,77’sini, 4. Şeker pancarı 9405 hektara ekiliş alanı ve 475 bin ton üretimle Türkiye üretiminin % 2,93’ünü, 98 5. Domates 7432 hektara üretim alanı ve 482 bin ton üretimle Türkiye üretiminin % 4’nü karşılamaktadır. Üretilen domatesin % 8,7’ si salçalık, % 91,3’ ü sofralık olup büyük bir kısmı ihraç edilmektedir. Tablo 7. Tokat’ın Tarım Alanlarının Dağılımı ve Üretim Miktarı 2013 yılı Üretim Miktarı (ton) Alan (DA) 2.374.920 1.491,6 Meyve 145.889 830,7 Sebze 196.917 103,3 Tarla Bitkileri Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2014. Tablo 7’de görüldüğü gibi Tokat’ın ekilebilir tarım alanında en fazla tarla bitkileri üretimi gerçekleştirilmektedir. Tarla bitkilerinde %34,7 payla buğday ilk sırada gelmektedir. Meyvecilikte %43 pay ile bağ üretimi öne çıkarken, sebze üretiminde %42,16 payla domates başı çekmektedir (Hekimoğlu ve Altındeğer, 2014). Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Samsun İl Müdürlüğü’nün TR83 kapsamında “Tarım/Sanayi, Tarımsal Sanayi Potansiyelinin Kıyaslanması” konulu yapmış olduğu araştırmada, 2013 yılı verilerine göre Tokat’ın domates, kuru soğan, şeker pancarı, bamya, gibi ürünlerin üretiminin TR83 illerinden çok fazla olduğu ve taze fasulye, biber, karpuz gibi ürünlerde de Samsun ile rekabet edecek potansiyele sahip olduğu bilgisine yer verilmiştir. (Tokat İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2013). Tokat’ın şeker pancarı, tütün, yaş sebze ve meyve ile diğer endüstriyel tarım ürünleri bölgede bulunan kamu ve özel sektör kuruluşlarında değerlendirilmektedir (Hekimoğlu ve Altındeğer, 2014). Ayrıca meyvecilik açısından şeftali, kiraz, vişne ve ceviz ilin iddialı olduğu ürünler arasında sayılmaktadır (Geboloğlu vd., 2011, s.6). Yeşilırmak Havzası Bölgesel Gelişme Ana Planı’na göre, 2023 yılında Tokat’ın küresel ısınmadan en az etkilenecek bölgeler arasında yer alması, verimli tarım topraklarının çokluğu ve yeterli düzeyde sulama imkânına sahip olmasıyla önemli bir tarım potansiyeli taşıdığı görülmektedir. Öte yandan Tokat, örtü altı tarım alanları, organik tarım faaliyeti, süs bitkileri yetiştiriciliği ile önemli bir yere sahiptir. 2012 yılı verilerine göre örtü altı tarım alanları 7.416 ton üretim miktarı ile ülke içinde 21. sırada yer alırken, organik tarım faaliyeti sonucunda 356 tonluk bir üretim hacmine ulaşılmıştır. 99 Süs bitkileri yetiştiriciliği kapsamında 121 bin metrekare alanda toplamda 9.542.bin adet süs bitkisi üretilmekte ve il bazında 4.176 bin adet üretim ile Gerbera Gypsohilla türü süs bitkisi ilk sıralarda yer almaktadır (Tokat İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2013). Tokat’ta hayvan yetiştiriciliği de önemli bir faaliyet alanıdır. 2013 yılı itibariye Tokat’ın hayvan varlığı büyük baş hayvan cinsinde 269.639 baş olup Türkiye’nin büyükbaş hayvan varlığının %1,85’ni oluşturmaktadır (T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2013). Öte yandan Tokat’ın küçükbaş hayvan varlığı 299.977 baş olup Türkiye’nin küçükbaş hayvan varlığının %0,77’ni oluşturmaktadır. Bunun 245.477 başı koyun olup Türkiye’nin %0,84’ne, 54.500 başı da keçi olup Türkiye’nin %0,59’na karşılık gelmektedir (T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2013). Tokat Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nün 2013 yılı verilerine göre Tokat’ta hayvansal üretim kapsamında yapılan süt sığırcılığı, besi sığırcılığı, arıcılık ve alabalık yetiştiriciliği faaliyetleri ile 4 önemli hayvansal ürün elde edilmektir. Tokat küçük ve büyükbaş hayvancılık faaliyetleri ile 2013 yılında 272.209 ton süt üretimi ile Türkiye’nin süt üretiminin %1,49’na sahip olmuştur (TÜİK, 2014a). Ayrıca 820 ton et üretimi ile Türkiye’nin et üretiminin %0,22’ni gerçekleştirmiştir. Bunun yanında, arıcılık faaliyetinde Türkiye’nin bal üretiminin %0,57’ni karşılayarak 542 ton bal ve yumurta üretiminde Türkiye’nin %0,30’nu karşılık gelen 50.050.710 Adet yumurta üretilmiştir (Tokat İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015). 2.8.2 Sanayi Tokat’ın ekonomik yapısında sanayi, tarım, tarıma dayalı sanayi ve hayvancılık sektörü önem arz etmektedir. İl ekonomisinin temeli, başta gıda sanayi olmak üzere, taş ve toprağa dayalı sanayi, orman ürünleri sanayi ve son yıllarda tekstil, dokuma ve konfeksiyon sektörüne dayanmaktadır (T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2013, s.349). Şeker pancarı, tütün, yaş sebze ve meyve ile diğer endüstriyel tarım ürünleri, ilde bulunan kamu ve özel sektör kuruluşlarında değerlendirilerek tüketicilerin talepleri doğrultusunda işlenmektedir. Tuğla ve orman ürünlerini değerlendiren özel 100 sektörler Erbaa ilçesinde faaliyette bulunarak ürünlerini, komşu iller ve Doğu Anadolu pazarına sunmaktadır (Tokat Ticaret ve Sanayi Odası, t.y.a). Hayvancılık alanında Tokat, komşu illere göre daha yüksek bir potansiyele sahip olup süt ve et sığırcılığı, küçük ve büyük baş hayvancılık, arıcılık ve tavukçuluk faaliyeti gerçekleştirilmektedir. İl genelindeki işletmeler incelendiğinde, ilçelerin kendi aralarında bir küme modeli oluşturdukları görülmektedir. Erbaa ilçesi taş ve toprağa dayalı sanayi kolu olan tuğla ve kiremit fabrikaları, konfeksiyon yatırımları ile ön plana çıkmaktadır. Turhal ilçesinde mermer ve maden sanayiinin, Tokat merkez ilçede tarım makineleri, hazır giyim ve gıda işletmelerinin, Niksar ilçesinde yaş sebze ve meyve işleme ve değerlendirmeye yönelik kuruluşların, Zile ilçesinde gıda ve makine ile ilgili yatırımların yoğunlukta olduğu gözlemlenmektedir (Hekimoğlu ve Altındeğer, 2014, s.35). Tablo-6’da şehirde bulunan sanayi kuruluşların ilçelere göre dağılımı açıklanmıştır. Tokat’ta Aralık 2014 sonu itibariyle 341 firma Sanayi Sicil Belgesine sahip olup bu işletmelerde yaklaşık 10.000 kişi istihdam edilmektedir. İlde daha çok küçük ve orta ölçekli işletmeler mevcut olmakla birlikte, büyük ölçekli sanayi işletmeleri de faaliyet göstermektedir. En fazla sanayi kuruluşu 125 adet ile Merkez ilçede bulunurken, ikinci sırayı 62 sanayi kuruluşu ile Erbaa ilçesi almaktadır. İlde bulunan sanayi işletmelerinin sektörler dağılımına bakıldığında, ilk üç sırayı %25,21 ile gıda içki ve tütün sanayi, %23,75 ile taş ve toprağa dayalı sanayi ve %14,36 ile metal eşya, makine ve otomobil endüstri sanayi paylaşmaktadır (Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015, ss.6-11). 101 Sulusaray Zile Toplam 4 2 14 3 2 41 27 7 5 18 15 7 81 7 10 16 3 7 45 2 3 29 5 9 49 2 1 8 3 2 17 9 11 32 10 12 86 3 8 2 1 22 14 1 125 41 40 341 Tokat Turhal Reşadiye 15 Pazar Niksar Tekstil, Deri ve Ayakkabı 1 Erbaa Artova Sektor Almus Tablo 8. Tokat Sanayi Kuruluşlarının İlçeler İtibariyle Sektörel Dağılımı Sanayi Taş ve Toprağa Dayalı 2 Sanayi Orman Ürünleri ve 1 1 Mobilya Sanayi Metal Eşya, Makina ve 1 Oto. End. San. Kimya Petrol Ürün. 1 Lastik ve Plas. San. Gıda, İçki ve Tütün 2 2 4 3 1 Sanayi Diğer İmalat Sanayi 2 Toplam 6 6 5 62 42 5 Kaynak: Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015. Tokat’ta, 1992 yılında kurulan Organize Sanayi Bölgesi tamamlanarak yatırımcıların hizmetine sunulmuştur. Girişimcilerin fiziki yatırım ihtiyacını karşılamak ve çevreye zarar vermeden daha modern bir sanayileşme sağlamak amacıyla, Tokat ile aynı gelişme potansiyeli gösteren; Erbaa, Niksar, Turhal ve Zile ilçelerin de Organize Sanayi Bölgeleri kurulmuştur. Tablo-7’de ifade edildiği üzere, şehir genelinde faaliyet gösteren organize sanayi bölgelerinde toplam 3863 işçi istihdam edilmiştir. Bu sanayi bölgeleri arasında 2128 işçiye istihdam imkânı oluşturmakla Tokat Organize Sanayi Bölgesi Birinci sırada gelmektedir (Bkz. Tablo 9). Bunu 1308 işçi ile Erbaa Organize Sanayi Bölgesi takip etmektedir. 102 Tablo 9. Tokat İlindeki Organize Sanayi Bölgeleri (2014) Organize Sanayi Bölgesi Kapladığı Parsel Tahsis Tahsise Alan (Ha) Sayısı Edilen Tokat Organize Sanayi Hazır İşyeri İşçi Sayısı Sayısı 500 166 139 27 33 2.128 170 51 25 26 10 1.308 210 25 8 17 3 301 60 33 15 18 3 105 110 36 8 48 1 21 1.050 311 195 136 50 3.863 Bölgesi Erbaa Organize Sanayi Bölgesi Niksar Organize Sanayi Bölgesi Turhal Organize Sanayi Bölgesi Zile Organize Sanayi Bölgesi TOPLAM Kaynak: Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015. Tablo 10. Tokat İlindeki Sanayi Siteleri (2014) Sanayi Siteleri Sıra No Adı İşyeri Çalışan Sayısı Sayısı 1 Tokat Sanayi Sitesi 1.350 5.000 2 Erbaa Sanayi Sitesi 425 1.580 3 Zile Sanayi Sitesi 251 392 4 Niksar Sanayi Sitesi 354 983 5 Turhal Sanayi Sitesi 240 612 6 Tokat Merkez Yazmacılar Sanayi Sitesi 21 14 7 Tokat Reşadiye Sanayi Sitesi 84 156 8 Yeşilyurt Sanayi Sitesi 54 İNŞAAT 2.779 8.737 TOPLAM Kaynak: Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015. Ayrıca Tokat Merkez, Erbaa, Niksar, Turhal ve Zile ilçelerinde bulunan 5 adet Küçük Sanayi Sitesi’ne ilave olarak Tokat Merkez Yazmacılar, Reşadiye ve Yeşilyurt ilçelerinde T.C. Bilim, Sanayi ve teknoloji Bakanlığı’nın kredi desteği ile küçük sanayi siteleri kurulmuştur (Bkz. Tablo 10). İşyeri sayısı ve çalışan işçi bakımından Organize 103 Sanayi Bölgelerinde olduğu gibi küçük sanayi siteleri içinde Tokat merkez birinci sırada yer alırken bunu Erbaa ilçesi takip etmektedir. T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Tokat’ta devam eden yatırımları arasında; Tokat Teknopark-Tokat Teknoloji Geliştirme Bölgesi Yatırımı, Küçük Sanayicilerin Büyük Ortaklığı Yatırımı ile İŞGEM - İş Geliştirme (İnkübatör) Merkezi bulunmaktadır. Öte yandan, Yeni Teşvik Yasası olarak bilinen 19.06.2012 tarihli ve 28328 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2012/3305 karar sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” ile; Genel Teşvik Uygulamaları, Bölgesel Teşvik uygulamaları, Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki ve Stratejik Yatırımların Teşviki olmak üzere 4 değişik kategori oluşturulmuştur. Teşviklerin uygulanmasında Türkiye 6 bölgeye ayrılarak Tokat Bu bölgeler içinde 5. bölgede yer almış ve uygulanan desteklerin türü 4 değişik kategoriye ayrılmıştır. Buna göre Tokat’ta uygulanan desteklerin türü (Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015): 1- Genel Teşvik Sisteminde: KDV İstisnası ve Gümrük Vergisi Muafiyeti, 2- Bölgesel Teşvik Uygulamalarında (Asgari 500.000 TL sabit yatırım yapılması koşuluyla): KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, sigorta primi işveren desteği hissesi, yatırım yeri tahsisi ve faiz İndirimi, 3- Büyük Ölçekli Yatırımlarda: KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, sigorta primi işveren desteği hissesi, yatırım yeri tahsisi, 4- Stratejik Yatırımların Teşvikinde: KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, sigorta primi işveren desteği hissesi, yatırım yeri tahsisi, faiz indirimi, KDV iadesi alanlarında belirlenmiştir. Tokat Yatırım Teşvik belgesi yıllar itibariyle incelendiğinde 2012 yılında 27 olan belge sayısı 2013’te 25’e ve 2014’te de 19’a gerilediği görülmektedir (Bkz. Tablo 11). 104 Tablo 11. Yıllar İtibariyle Tokat Yatırım Teşvik Belgesi Miktarları Teşvik Belgesi Sabit Yatırım Tutarı Yılı Belge Sayısı (Milyon TL) İstihdam 2012 27 110 1.027 2013 25 354 1.506 2014 19 200 1.320 Kaynak: Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015. 2.8.3 Ticaret Konumu itibariyle Tokat ili Türkiye’yi doğudan batıya, Avrupa’yı Asya’ya bağlayan transit karayolu üzerindedir. Ayrıca Orta Karadeniz’den Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’ya geçişi sağlayan bir kapı ve deniz taşımacılığını Doğu Anadolu’ya açan bir geçiş noktası özelliğini taşımaktadır (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2011). İlin sınai ve tarımsal ürünlerinin pazarlara ulaşılmasında sahip olduğu imkânlar ticaret hacmini olumlu etkilemektedir. Zira mevcut karayolu, demiryolu ulaşımı, havaalanı ve deniz ulaşımına çok kısa mesafede ulaşılması ve 1. Sınıf Gümrük Müdürlüğü’nün mevcut olması üretimin pazara ulaştırılmasında ve ihracatın kolay yapılmasında tamamlayıcı bir unsurdur. (T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012, s.409). Yeşilyurt, Artova, Zile ve Turhal ilçeleri bağlantılı demiryolu ile Tokat Karadeniz’e ve Akdeniz’e açılabilmektedir. Bunun yanında, Tokat’a 60 km mesafede bulunan Yıldızeli (Sivas) ilçesinden geçen yüksek hızlı tren projesi ile Doğu Karadeniz ile Akdeniz’i birbirine bağlayan ve 7 güzergâhtan biri olan Niksar-Akkuş-Ünye bölünmüş yol projesinin tamamlanmasıyla Tokat ili demiryolu ve deniz ulaşımına kısa zamanda ulaşma imkânına kavuşacaktır. Her ne kadar yeterli düzeyde olmasa da Tokat’a 20 km mesafede Turhal–Tokat karayolu üzerinde bulunan havaalanından İstanbul Sabiha Gökçen Havaalanına kurulan hava köprüsü, Tokat’ın ticari potansiyelini artıran önemli ulaşım fırsatı sunmaktadır (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2014). Tokat’ta şehir içi talebi karşılayan ve bunun yanında, komşu illere ve yurdumuzun farklı bölgelerine, ürettiği mamulleri pazarlayan küçük sanayi işletmeleri bulunmaktadır. Bu 105 mamuller arasında; ağır sanayi presleri, elektrik matkapları, harman makineleri, traktör vagonları, elektrik malzemeleri, termosifonlar, kamyon karoserleri ve ahşap sanayi ürünleri yer almaktadır. Bunun yanında, şehirde süt ve yem sanayi, toprak tuğla sanayi, kireç sanayi, plastik ve lastik sanayi, ayakkabı konfeksiyon sanayi, kil ve kaolen sanayi dallarında pek çok işletme faaliyet göstermektedir (Tokat Ticaret ve Sanayi Odası, t.y.a.). Kentin ticari potansiyelini genellikle tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünleri oluşturmaktadır. Ekonomik olarak güçlü birkaç ilçenin bulunması ve bazı ilçelerin diğer ticaret merkezlerine yakın olması Tokat’ın ticari potansiyelini olumsuz etkilemektedir. Bu bağlamda il merkezindeki ticari canlılık üniversitenin ve askeri birliklerin varlığı ile küçük ilçelerin ticaretine bağlıdır. Öte yandan, hava alanının yetersizliğinden kaynaklanan hava ulaşımının az gelişmişliği; eğitim, sanayi, turizm, yaşam kalitesi, sağlık vb. birçok alanda ilin ticari potansiyelini olumsuz etkilemektedir. Son yıllarda il sanayisinde tekstil sanayisi ön plana çıkarak il ve ilçelerde tekstil fabrikası kurulması, il istihdamına önemli katkılar yapmıştır. Bunun yanında meyve suyu ve gıda sanayi ürünleri de yurtiçi ve yurtdışı pazarlarında rekabet edebilecek düzeydedir. Ayrıca Artova ilçesinde üretimde bulunan Çimento fabrikası ilin ticaretine pozitif katkı yapmaktadır (T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012, s.410). Tokat ili’nin zengin yeraltı kaynaklarına sahip olması (antimuan, bentonit, kömür, bakır, krom, kireç taşı, asbest, çimento, manganez, grafit, kuvars, maden suyu, mermer, kaplıca suları), çok merkezli gelişim yapısı göstermesi, bol ve çeşitli ürünlerden oluşan bir tarımsal yapı özelliğinin bulunması, su ürünleri yetiştiriciliği için zengin su kaynakları, el sanatları (bakırcılık, yazmacılık, el dokumacılığı, halıcılık), turizm potansiyeli ve limana yakınlığı sanayi ve ticaret yatırımları için avantajlar sunmaktadır. İl merkezi ve ilçelerinde 5 adet Ticaret ve Sanayi Odası, 2 adet Ticaret Borsası, 34 adet Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşu ve 63 adet banka şubesi sayısının bulunması ve pek çok küçük/orta ölçekli işletmelerin bulunması Tokat’ın mevcut ticari potansiyelinin varlığına işaret etmektedir (T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2013, s.349). 106 Tablo 12. Tokat’ın Dış Ticareti (000) TR Türkiye TR83 TR832 TOKAT TR83 % Türkiye % İhracat 151.802.637 734.918 31.276 4,2 0,02 İthalat 251.661.250 1.028396 21.938 2,13 0,008 Kaynak: TÜİK, t.y.f. TÜİK verilerine göre, Tokat’ta 2013 yılında toplam 31.276 bin dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Bu değer, Türkiye toplam ihracatının %0.02’sini oluşturmaktadır. Tokat’tan yapılan ihracatın 2013 yılı için ekonomik faaliyetlere göre dağılımında en büyük pay %94,3 ile imalat sektörüne aittir. İthalat ise 2013 yılı itibariyle 21.938 bin dolar olarak gerçekleşmiş olup Türkiye toplam ithalatının %0.008’ini oluşturmaktadır. Tokat’tan yapılan ithalatın 2013 yılı için ekonomik faaliyetlere göre dağılımında en büyük pay %83,0 ile imalat sektörüne aittir (TÜİK, t.y.f.). Tablo 13. Firma Bazında İhracat ve İthalat Durumu Yıl İhracat Firma Sayısı İthalat Tutarı -$ Firma Sayısı Tutarı -$ 2011 24 39.832.000 41 20.724.000 2012 32 37.302.000 35 20.454.000 2013 40 31.276.000 48 21.938.000 2014 ( Aralık) 28 25.335.000 19 19.035.000 Kaynak: Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015. Tokat’ın ihracat ve ithalat değerleri ele alındığında, 2013 yılı itibariyle ihracat yapan firma sayısı bir önceki yıla göre artış göstererek 32’den 40’a ulaşırken, ithalat yapan firmalar ise bir önceki yıla göre 35’den 48’e yükselmiştir ( Bkz. Tablo 13). 2.8.4 Turizm Tokat; 8000 yıllık tarihi boyunca önemli bir ticaret ve kültür merkezi olma özelliği göstermektedir. Şehir, tarihi boyunca 14 devleti ve birçok beyliği içerisinde barındırmıştır. Hatti, Hitit, Frig, Roma, Bizans, Danişmendli, İlhanlı, Selçuklu ve Osmanlı Dönemine kadar gelişen süreç içerisinde tarihin her dönemine ait eserlerin Tokat’ın her bölgesinde mevcut olmasından dolayı şehir, kültür ve tarih turizmine ilgi 107 duyanlar için bir açık hava müzesi ve cazibe merkezi konumundadır (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.). Tokat’ın tanıtımına katkıda bulunmak, kültürel ve tarihi mirasın paylaşımını sağlamak, doğal güzellikleri korumak ve geliştirmek amacıyla Tokat İl Özel İdaresi 2015-2019 Yılı Stratejik Planlama döneminde, turizme yönelik yatırımlarını artırmayı hedefleri arasında saymıştır. Bu kapsamda ilin kültürel, tarihi ve doğal güzelliklerini ortaya çıkarıcı ve tanıtıcı toplantı, fuar, seminer, gezi vb. çalışmaların düzenlenmesi, tarihi ve kültürel evlerin, sokakların restore edilmesi, tarihi mirası ortaya çıkarıcı kazı faaliyetleri yapılması, doğal hayatı koruyucu ve halkın kullanımına açıcı projeler geliştirilmesine yönelik bir dizi faaliyetleri gerçekleştirmeyi amaçlamıştır (Tokat İl Özel İdaresi, 2014, s.19). Günümüzde deniz ağırlıklı geleneksel turizm anlayışı değişim göstererek yerini doğa turizmine bırakmaktadır. Tokat’ın turizm sektörü bu talebi karşılayacak şekilde oldukça yüksek bir potansiyele sahiptir. Bu bağlamda, Tokat’ın hangi alanlarında doğa turizmi potansiyeline sahip olduğunun ortaya çıkarılması ilde turizm sektörünün gelişmesi bakımından önem taşımaktadır. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı (2012) tarafından hazırlanan, “Tokat İli Doğa Turizmi Master Planı 2013-2023”te Tokat’ta ön plana çıkan doğa turizm potansiyeline yer verilmiştir. Buna göre Tokat’ın dağcılık, doğa yürüyüşü, mağara turizmi, yön bulma (oryantiring), atlı doğa yürüyüşü, bisiklet turizmi, botanik turizmi, yayla turizmi, kuş gözlemciliği (ornitoloji), yaban hayatı gözlemciliği, foto safari, av turizmi, akarsu turizmi, sportif olta balıkçılığı, hava sporları turizmi, kış turizmi, tarım ve çiftçilik turizmi, izcilik, kamp karavan turizmi, golf turizmi, gem safari (süs taşları toplama gezisi), festival turizmi olmak üzere toplamda 22 alanda turizm potansiyeline sahip olduğu belirlenmiştir. Tokat’ın turizm potansiyeli oluşturan kaynakları 4 ana başlıkta toplamak mümkündür. Bunlar (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü, t.y.): 1. Suya dayalı kaynaklar: şifalı su kaynakları, yer altı su kaynakları, göller, çağlayan ve şelaleler. 2. Yeryüzünün oluşumu ile meydana gelen şekiller: dağlar, doğal harikalar, mağaralar. 3. İnsanlar için merak konusu olan şeyler ve uygarlıklar: Arkeolojik sit alanları, harabeler, tarihi yapılar, yerel mimari ve orijinal özellikler, müzeler. 108 4. İnsanların düzenlediği, yaptığı her türlü eski ve modern değerler: Festivaller, fuarlar, folklor ve müzik, mutfak zenginliği. Tablo 14. Tokat’ın Turizm Potansiyeli Oluşturan Kaynaklar YAYLALAR MESİRE YERLERİ Topçam, Selemen, Batmantaş, Dumanlı, Buğalı, Çamiçi, Akbelen, Bozcalı, Kızılcaören, Çevreli. Almus Baraj Gölü çevresi, Niksar-Ayvaz mesire yeri, Gümenek mesire yeri, Gıj Gıj Tepesi MAĞARALAR Ballıca mağarası, Kızıl, İnkaya, Çermik, Tilkidibi, Deliklikaya, Kokurdan GÖLLER Zinav, Göllü Köy, Gödölöş, Kurt, Gındıralı, Kaz, Almus Baraj Gölü ŞELALELER Ocaklı, Çatalkaya, Saraykışla, Çağlan, Patırdak, Gödölöş, Bayramaltı, Köyderesi KAPLICA-ŞİFALI Sulusaray Kaplıcası, Reşadiye Çermik Kaplıcası, Beşören Maden Suyu, Kat SULAR Kasabası Kaplıcası AKARSUIRMAKLAR ÖREN YERLERİ Yeşilırmak’ın kolları olan Tozanlı/ Kelkit ve Çekerek Çayları Sebastopolis antik kent, Maşathöyük, Komana, Horoztepe, Niksar Boyunpınar, Bolus, Maşattepe SPOR TURİZMİ Kamp – Karavan, Trekking, Olta Balıkçılığı YÖRE MUTFAĞI Hamur işleri, Çorbalar, Pilavlar, Yemekler, Tatlılar, Tokat Kebabı. YÖRESEL OYUNLAR Omuz Halayı, Semah oyunu, Yazmacılık, Bakırcılık, Toprak Seramikçiliği, Dericilik, Saraçlık, Çarıkçılık, Mutaflık, Semercilik, At Arabacılığı, Nalıncılık, Yayıkçılık, zurna ve Kaval EL SANATLARI Yapımı, Urgancılık, Süpürgecilik, Sele-Sepet Örmeciliği, İğne Oyacılığı, Halıcılık, Kilim, Cicim, Peşkir, Çarşaf Dokumacılığı, Hasır Dokumacılığı, Kumaş Dokumacılığı. Geleneksel Hıdırellez Şenlikleri, Kiraz Festivali, Çilek Şenliği, Niksar Çamiçi Yayla Şenlikleri, Cihet Kasabası Yayla Şenlikleri, Su Festivali, Büşürüm El Sanatları ve Yayla Şenlikleri, Kuyucak köyü Gurbetten Sılaya Hasret Şenlikleri, Kuyucak Kültür ve El Sanatları Şenlikleri, Baydarlı Kültür ve Dayanışma Şenliği, Küçük Yayla Şenliği, Hasan Şeyhi Anma ve Kültür Şenlikleri, Vişne ŞENLİKLERFESTİVALLER Festivali, Kurt Gölü Kültür Festivali, Çevrecik Kültür ve El Sanatları Şenlikleri, Nebişeyh Belediyesi İpek Halıcılık Etkinlikleri, Topçam Şenlikleri, Karkın Köyü Aziz Baba Şenlikleri, Görümlü Köyü Kul Himmet Kültür-Sevgi ve Dostluk Sanat Etkinlikleri, Reşadiye Yavuz Sultan Selim Han Selemen Yayla Şenlikleri, Koç Festivali, Sarıağıl Köyü Kültür ve Sanat Festivali, Sırıklı Şenlikleri, Hüseyin Akbaş Karakucak Güreş ve Şenlikleri, Keçeci Ahi Mahmut Veli Kültür Festivali, Gözderesi Festival Şenlikleri, Patates Festivali ve Sünnet Şöleni, Gökçeli Üzüm ve Yaprak Festivali. Kaynak: T.C. Tokat Valiliği, (Tokat İl Yıllığı 2006). 109 İlde yerli ve yabancı turistlerin Tokat’a özel yöresel ürünleri satın alabilecekleri önemli merkezler bulunmaktadır. Osmanlı Dönemi’nde saray ve sultanların yazma ve ipekli dokuma ihtiyacını karşılayan yazmacılar sokağı, asırlardır Tokat yazmalarının binlerce çeşidinin satıldığı önemli bir alışveriş merkezidir. Diğer yandan antika meraklılarının büyük ilgisini çeken sandıklar, sırlı küplerin bulunabileceği antikacılar çarşısı, yer altı çarşısı ve kuyumcular çarşısı turistler için diğer alışveriş merkezleridir (Tokat İl Özel İdaresi, t.y.). Ayrıca yöresel tatlara ait köme, pestil, pekmez, marmelat, çemen, bez sucuk, pastırma ve benzeri ürünleri turistler için oldukça ilgi çekicidir (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.). Tokat’ın turizm konaklama imkânları ve turizm hareketliliği incelendiğinde TR83 bölge kapsamındaki (Samsun, Çorum, Amasya ve Tokat illeri) illere nazaran düşük bir performansa sahip olduğu görülür. Nitekim T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2012) 2011 yılı verilerine göre TR83 Bölgesi turistlerin tesise giriş, geceleme sayıları ve ortalama kalış süreleri incelendiğinde Tokat, tesise giriş sayısı itibariyle yabancı turist bakımından son sırada yer alırken yerli turist bakımından Samsun ilinden sonra ikinci sırada yer almaktadır. Geceleme süresi bakımından yabancı turist olarak yine son sırada yer alırken yerli turist olarak son sırada bulunan Amasya’nın önünde üçüncü sırada bulunmaktadır. TR83 Bölgesi tesise giriş sayısına göre yabancı turist sayısı Türkiye toplamının %0,09’una tekabül etmektedir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010 yılı verilerine göre TR83 Bölgesi tesisi sayısı bakımından 179 tesisi sayısı ile Türkiye’nin % 1,69’una, oda sayısı bakımından 5362 oda sayı ile % 0,912’sine sahip iken Bölge iller arasında Tokat 25 tesis ve 763 oda sayısı bakımından en son sırada yer almaktadır (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2012). Bu bağlamda ildeki turistik otel ve işletme sayısının ihtiyaca cevap verebilecek düzeyde olmadıklarını söylemek yanlış olmayacaktır. 2014 yılı itibariyle ilde 2 adet 4 yıldızlı, 5 adet 3 yıldızlı, 3 adet 2 yıldızlı ve 1 adet müstakil apart olmak üzere 863 yatak kapasitesine sahip 11 adet turizm işletme belgeli, 1132 yatak kapasitesine sahip 24 adet belediye belgeli olmak üzere toplamda 1995 yatak kapasiteli 35 adet otel bulunmaktadır. Şehir genelinde 5 yıldızlı otel bulunmaması, il turizmi açısından önemli bir eksikliktir. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün 2014 yılı verilerine göre, Tokat’a gelen yerli turist sayısı 546.535 kişi, 110 gelen yabancı turist sayısı ise 5.457 kişi olup, toplamda 351.992 turist çekmiştir. 2014 yılı ilk altı ayı itibariyle toplam konaklama gün sayısı ise 265850 olarak gerçekleşmiştir (Tokat Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, 2015). 111 112 KAYNAKÇA 1. Acunsal, F., 1947. Gerçeklerin Diliyle Tokat. İstanbul: Tanin Basımevi. 2. Arkeolojihaber.net, 2010. Sulusaray Uyanıyor. 06.08.2010 Tarihli Haber. [Fotoğraf] Erişim: < http://arkeolojihaber.net/wp-content/sulusarayuyaniyor.jpg>, [Erişim Tarihi: 07.07.2015]. 3. Arslan, D. A. & Arslan G., 2012. Yerel Seçim Sonuçları Temelinde Tokat’ın Siyasi Yapısı. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu Cilt: III, 1-3 Kasım 2012, ss.35-72. 4. Aslanapa, O., 1990. Türk Sanatı. Kültür Bakanlığı Yayınları / 1196, Kültür Eserleri Dizisi/158, Cilt I-II, Kültür Bakanlığı. 5. Ayan, E., 2013. Tokat Çevresinde Yerel Bir egemenlik: Hacıemiroğulları Beyliği. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu. Cilt. I. 1-3 Kasım 2012. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/eklentiler/dosya/Sempozyum-01.pdf>, [Erişim Tarihi: 26.06.2015]. 6. Cuinet, V., 1892. La Turquie d'Asie-Géographie Administrative, Statistique, Descriptive et Raisonnée de l'Asie Mineure. I-IV, Paris. 7. Demir, A., 2007. XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. [Elektronik doküman] Erişim: <acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1723/2377.pdf>, [Erişim Tarihi: 29.06.2015]. 8. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, t.y. Erişim: <http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi7/tokat.htm>, [Erişim Tarihi: 27.01.2015]. 9. Eravşar, O., 2004. Tokat Tarihi Su Yapıları (Hamamları), Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Konya: Baskı Erman Ofset. 10. Erbaa Kaymakamlığı, t.y. Erbaa’nın Tarihi. [Fotoğraf] Erişim: < http://www.erbaa.gov.tr/ortak_icerik/erbaa/devaml%C4%B1/tarih4.jpg>, [Erişim Tarihi: 06.07.2015]. 11. Eroğlu S. & Direr Akhan A. A., 2013. Seyahatnameler’de Sinop. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (1), ss. 257-272. 12. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Teba Kulübü, t.y. Sosyal Program-Yağbasan Medresesi Ziyareti. [Fotoğraf] Erişim: < http://teba.gop.edu.tr/resimler/syf13.jpg >, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 113 13. Geboloğlu, N., Cangi, R., Edizer, Y., Sayılı, M. & Yağcı, A., 2011. Tokat İli Yaş Meyve ve Sebze Sektörü Rekabet Analizi. Tokat Merkez Sebze Ürünleri Tarımsal Üreticiler Birliği Yayın No:1, Tokat. 14. Gül, H. E. ve Çevik, B., 2014. 2010 ve 2012 Verileriyle Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması. Türkiye İş Bankası İktisadi Araştırmalar Bölümü. Erişim:<https://ekonomi.isbank.com.tr/UserFiles/pdf/ar_03_2012.pdf>, [Erişim Tarihi: 26.06.2015]. 15. Harita Genel Komutanlığı, 2014. İl ve İlçe Yüz Ölçümler. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.hgk.msb.gov.tr/images/urun/il_ilce_alanlari.pdf>, [Erişim Tarihi: 27.01.2015]. 16. Hekimoğlu, B. & Altındeğer M., 2014. TR83 İllerinin (Samsun Tokat Amasya Çorum) Tarım/Sanayi/Tarımsal Sanayi Potansiyelinin Kıyaslanması. [Elektronik doküman] T.C. Samsun Valiliği Gıda Tarım Ve Hayvancılık İl Müdürlüğü. Erişim: < http://samsun.tarim.gov.tr/Belgeler/Yayinlar/Tarimsal_strateji/TR83_illerinin_T arimsal_sanayi_potansiyellerinin_kiyaslanmasi.pdf>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 17. İbrahimzade, K. & Özdemir N., 2012. Kültürlerarası Etkileşim Bağlamında Tokat’ta Çay Kültürü ve Semaver Olgusu. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu Cilt: III, ss.127-134. 18. İŞKUR, 2013. İşgücü Piyasası Analizi 2013. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.iskur.gov.tr//DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/Comp onents/FileDownloader/FileDownloaderPage.aspx?tabid=209&did=27738&pid =0&lrf=/DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/App_LocalResources/D ocumentLibrary&cl=trTR&mcs=%2fDesktopModules%2fDNNCorp%2fDocumentLibrary%2f&uarn= Administrators&cd=false&tmid=561&ift=1>, [Erişim Tarihi: 06.07.2015]. 19. Kapusuz, A., 1994. Tokat İlçelerimiz ve Bölgelerimiz. Ankara: Gaye Yayıncılık. 20. Kaya, Ş. G., 2009. Türkiye’de Doğal Taş Sektörü ve Tokat İli Potansiyeli. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. [Elektronik doküman] Erişim: <http://193.140.180.119/tez/T00936.pdf>, [Erişim Tarihi: 06.07.2015]. 114 21. Küçükusta, A. R., 2012. Bir Dünya Harikası: Ballıca Mağarası. 21 Haziran 2012 tarihli köşe yazısı. Erişim: <http://ahmetrasimkucukusta.com/2012/06/21/bir-tavsiye/bir-dunya-harikasiballica-magarasi/>, [Erişim Tarihi: 01.03.2015]. 22. Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA), 2011. Tokat İli Yatırım Ortamı. Tokat. 23. Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA), 2014. Tokat Yatırım Rehberi. Erişim:< http://www.oka.org.tr/bolgepdf/TOKATYATIRIM%20REHBER%C4%B0.pdf >, [Erişim Tarihi:07.07.2015]. 24. Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2012. TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi. Erişim: <http://www.oka.org.tr/okaIcerik .aspx?Id=37>, [Erişim Tarihi: 24.01.2015]. 25. Önge, M. Y., 1995. Anadolu’da XII - XIII. Yüzyıl Türk Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. 26. Önkal, H., 1996. Anadolu Selçuklu Türbeleri. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı 91. 27. Pınarbaşı, E., 2012. Tokat-Zile’ye Has Kırk Hatim ve Cuma Uygulamaları ile Bu Uygulamalarda Kullanılan Dini Musikiler. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu Cilt: III, ss.179-183. 28. Saraçoğlu, H. & Şenol, E., 2012. Cumhuriyet’ten Bugüne, Tokat’ın Kırsal ve Şehirsel Nüfus Değişimi ve Günümüze Yansımaları. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu, Cilt: II, ss:43-71. 29. Sulusaray Belediyesi, t.y. Sulusaray (Sebastopolis). Erişim: <http://www.sulusaray60.bel.tr/default.asp?Sayfa=64>, [Erişim Tarihi: 03.07.2015]. 30. Şaman, N., 1994. Tokat’ta Bir Selçuklu Eseri: Ebu’l Kasım Türbesi. Kültür ve Sanat, 24, Tokat Özel Sayısı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayını, ss.30-32. 31. T.C. Adalet Bakanlığı Almus Adliyesi, t.y. Resmi Web Sitesi-Almus Gölü. [Fotoğraf] Erişim: <http://www.tokat.adalet.gov.tr/almus/>, [Erişim: 06.07.2015]. 32. T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012. 81 İl Durum Raporu. Sanayi Genel Müdürlüğü, Mayıs 2012, Ankara. 33. T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2013. 81 İl Durum Raporu. Sanayi Genel Müdürlüğü. Aralık 2013. Ankara. 115 34. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2014. Tokat İli 2013 Yılı Çevre Durum Raporu. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/Tokat_icdr2013.pdf>, [Erişim Tarihi: 29.01.2015]. 35. T.C. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2014. 2010-2014 Faaliyetler Kitapçığı. Tokat. 36. T.C. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, t.y. Tanıtım. Erişim: <http://www.gop.edu.tr/genel_bilgi.aspx>, [Erişim Tarihi: 29.01.2015]. 37. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2014. Tokat İli Tarımsal Yatırım Rehberi. Strateji Geliştirme Başkanlığı. Erişim: < https://www.tarim.gov.tr/SGB/TARYAT/Belgeler/il_yatirim_rehberleri/tokat.pd f >, [Erişim Tarihi: 29.01.2015]. 38. T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2013. İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011), Ankara. Erişim:< http://www.ab.gov.tr/files/ardb/evt/2_turkiye_ab_iliskileri/2_2_adaylik_sureci/2 _2_8_diger/tckb_sege_2013.pdf>, [Erişim Tarihi:01.07.2015]. 39. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, t.y. Tokat Müzesi Müdürlüğü. Erişim: < http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,43931/tokat-muzesi-mudurlugu.html>, [Erişim Tarihi: 29.01.2015]. 40. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı, 2013. Topçam Yaylası. [Fotoğraf] Erişim: < http://www.kulturportali.gov.tr/photo/52ed7b8f-3fc8-4b65abc8-1d02690cc4c6/100x100>, [Erişim Tarihi: 06.07.2015]. 41. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı, t.y. Horoztepe Nekropolü-Tokat. Erişim: < http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/tokat/kulturenvanteri/horoztepenekropolu>, [Erişim Tarihi: 06.07.2015]. 42. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı, t.y. Tokat-Genel Bilgiler. [Fotoğraf] Erişim:<http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/tokat/gezilecekyer/mevlevhane, [Erişim Tarihi: 03.07.2015]. 43. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2013. Ali Tusi Türbesi. [Fotoğraf] Erişim: < http://www.kulturportali.gov.tr/photo/744d8fcf-e92e-4838-b24b8aed8ab34e74/100x100>, [Erişim Tarihi: 02.07.2015]. 116 44. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2013. Esentimur Türbesi (Sivri Tekke). [Fotoğraf] Erişim: <http://www.kulturportali.gov.tr/photo/53a06701-ffb4-4d868257-6a24ad977582/100x100>, [Erişim Tarihi: 02.07.2015]. 45. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2013. Garipler Camii. Erişim: < http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/tokat/gezilecekyer/garpler-camdansmend-melkgaz-cam>, [Erişim Tarihi: 02.07.2015]. 46. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2014. Ali Paşa Hamamı. [Fotoğraf] Erişim: < http://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/isparta/gezilecekyer/al-pasa-hamami>, [Erişim Tarihi: 06.05.2015]. 47. T.C. Orman Genel Müdürlüğü Amasya Orman Bölge Müdürlüğü, t.y. Tokat Orman İşletme Müdürlüğü. Erişim: <http://amasyaobm.ogm.gov.tr/Sayfalar/isletmeler/tokatisl.aspx>, [Erişim Tarihi: 26.01.2015]. 48. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü, t.y. İklim Sınıflandırması- Tokat. Erişim: <http://www.mgm.gov.tr/iklim/iklimsiniflandirmalari.aspx?m= TOKAT>, [Erişim Tarihi: 20.01.2015]. 49. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü, t.y. Tokat Doğa Turizmi Master Planı. Erişim:<http://bolge11.ormansu.gov.tr/11bolge/Files/DogaTurizmiMasterPlan/T okat%20Do%C4%9Fa%20Turizmi%20Master%20Plan%C4%B1.pdf>, [Erişim Tarihi: 08.07.2015]. 50. T.C. Resmi Gazete, 2012. Erişim:<http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm>, [Erişim Tarihi: 07.07.2015]. 51. T.C. Tokat Valiliği Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013. İstatistik Birimi (Büyük Baş ve Küçük Baş Hayvan Verileri).[Elektronik doküman] Erişim:<http://tokat.tarim.gov.tr/Belgeler/%C4%B0STAT%C4%B0ST%C4%B 0KLER%202013-%20KES%C4%B0N.pdf>, [Erişim Tarihi: 29.01.2015]. 52. T.C. Tokat Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008. Tokat İl Çevre Durum Raporu. 53. T.C. Tokat Valiliği, 1998. Tokat İl Yıllığı 1998: Cumhuriyetin 75. Yılında. 54. T.C. Tokat Valiliği, 2006. Tokat İl Yıllığı 2006. 117 55. T.C. Tokat Valiliği, 2009. Ballıca Mağarası. [Fotoğraf] Erişim: <http://www.tokat.gov.tr/kurumlar/tokat.gov.tr/Genel/img/il%C3%A7eler/Pazar /pazar-ball%C4%B1ca2.jpg>, [Erişim Tarihi: 06.07.2015]. 56. T.C. Tokat Valiliği, 2015. Gezilecek Yerler-Saat Kulesi. Erişim:<http://www.tokat.gov.tr/tokat-ta-gezilecek-yerler>, [Erişim Tarihi: 03.07.2015]. 57. T.C. Tokat Valiliği, 2015. Gökmedrese. [Fotoğraf] Erişim: <http://www.tokat.gov.tr/kurumlar/tokat.gov.tr/Genel/img/2015/Tek_sehir/g%C 3%B6k-medrese.jpg>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 58. T.C. Tokat Valiliği, t.y. Ali Paşa Camii. [Fotoğraf] Erişim: < http://www.tokat.gov.tr/kurumlar/tokat.gov.tr/Genel/img/Tokat_resimleri/ali%2 0pa%C5%9Fa%20camii%20(10).jpg>, [Erişim Tarihi: 02.07.2015]. 59. T.C. Tokat Valiliği, t.y. Garipler Camii. [Fotoğraf] Erişim: < http://www.tokat.gov.tr/kurumlar/tokat.gov.tr/Genel/img/Tokat_resimleri/Garipl er_Camii.jpg>, [Erişim Tarihi: 02.07.2015]. 60. T.C. Tokat Valiliği, t.y. Tokat Kalesi. [Fotoğraf] Erişim:<http://www.tokat.gov.tr/tokat-ta-gezilecek-yerler>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 61. T.C. Tokat Valiliği, t.y. Tokat Kültürü. Erişim: < http://www.tokat.gov.tr/tokatkultur-ve-sanat>, [Erişim Tarihi: 22.07.2015]. 62. T.C. Tokat Valiliği, t.y. Tokat Tarihi. Erişim: <http://www.tokat.gov.tr/tokattarihi>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 63. Texier, C., 2002. Küçük Asya -Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. Çev: Ali Suat. Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı. Ankara. 64. Tokat Belediyesi, t.y. Tokat’ın Tarihi. Erişim: <http://www.tokat.bel.tr/icerik.php?icerik=44&Kategori=1003>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 65. Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2013. İlçelere Göre İhracat Rakamları. 66. Tokat Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2015. Brifing. Ocak 2015 (Basılmamış doküman) 67. Tokat İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2013. Tarım ve Hayvancılık İstatistikleri. (Basılmamış doküman). 68. Tokat İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015. Faaliyet Raporu. 118 69. Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2015. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Brifingi (Basılmamış Doküman). 70. Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y. Bunları Biliyor musunuz? Erişim: <http://www.tokatkulturturizm.gov.tr/TR,60610/bunlari-biliyor-musunuz.html>, [Erişim Tarihi: 26.01.2015]. 71. Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y. Genel Bilgiler. Erişim: < http://www.tokatturizm.gov.tr/TR,60574/genel-bilgiler.html>, [Erişim Tarihi: 25.06.2015]. 72. Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y. Kültürel Detaylar. Erişim: < http://www.tokatkulturturizm.gov.tr/TR,60627/kulturel-detaylar.html>, [Erişim Tarihi: 29.06.2015]. 73. Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y. Tarih ve Kültür Şehri Tokat. Erişim: <http://www.tokatkulturturizm.gov.tr/yazdir?0718F1E4EB4C3525A8761610FA 020B18>, [Erişim Tarihi: 29.06.2015]. 74. Tokat İl Özel İdaresi, 2014. Tokat İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2015-2019. Erişim: <http://www.tokatozelidaresi.gov.tr>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 75. Tokat İl Özel İdaresi, t.y. Ali Paşa Hamamı. Erişim: < http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/?iw=icerik&sayfa=s260>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 76. Tokat İl Özel İdaresi, t.y. Gökmedrese (Pervane Darüşşifası). Erişim: < http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/?iw=icerik&sayfa=s263>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 77. Tokat İl Özel İdaresi, t.y. Taşhan. Erişim: < http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/?iw=icerik&sayfa=s268>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 78. Tokat İl Özel İdaresi, t.y. Tokat Alışveriş Yerleri. Erişim: < http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/?iw=icerik&sayfa=s255>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 79. Tokat İl Özel İdaresi, t.y. Tokat Köprüler-Hıdırlık Köprüsü. Erişim:<http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/?iw=icerik&sayfa=s261>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 80. Tokat İl Özel İdaresi, t.y. Tokat Tarihi Camileri-Ali Paşa Camii. Erişim:<http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/?iw=icerik&sayfa=s266>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 119 81. Tokat İl Özel İdaresi, t.y. Tokat Tarihi. Erişim: <http://www.tokatozelidaresi.gov.tr/?iw=icerik&sayfa=s265>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 82. Tokat İl Sağlık Müdürlüğü, 2015. Kurumsal İstatistikler. (Kurumdan Alınan Resmi Bilgiler). 83. Tokat Ticaret ve Sanayi Odası, t.y.a. Tokat Ekonomisi. Erişim:<http://www.tokattso.org.tr/bilgi-bankasi/2014-01-06-17-18-21/tokatekonomisi>, [Erişim Tarihi: 26.01.2015]. 84. Tokat Ticaret ve Sanayi Odası, t.y.b. Tokat Tarihi. Erişim:<http://www.tokattso.org.tr/bilgi-bankasi/2014-01-06-17-18-21/tokattarihi>, [Erişim Tarihi: 25.06.2015]. 85. TÜİK, 2014a. Seçilmiş Göstergelerle Tokat 2013. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/TOKAT.pdf>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 86. TÜİK, 2014b. Gayri Safi Katma Değer-Bölgesel Sonuçlar 2004-2011. [Elektronik doküman] Erişim:<http://www.tuik.gov.tr/jsp/duyuru/upload/yayinrapor/GSKD_Bolgesel_ 2004-2011.pdf>, [Erişim Tarihi: 22.07.2015]. 87. TÜİK, t.y.a. ADNKS Sonuçları. Erişim: <http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul>, [Erişim Tarihi: 24.01.2015]. 88. TÜİK, t.y.b. Temel İstatistikler. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist>, [Erişim Tarihi: 23.01.2015]. 89. TÜİK, t.y.c. İller İtibariyle Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 1987-2001. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1075>, [Erişim Tarihi:29.06.2015]. 90. TÜİK, t.y.d. Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayri Safi Katma Değer- İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Temel Fiyatlarla 2004-2011. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16180 >, [Erişim Tarihi:02.06.2015]. 120 91. TÜİK, t.y.e. Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer - İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması, Düzey 2, 2004-2011, Erişim:<http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10704>, [Erişim Tarihi:02.06.2015]. 92. TÜİK, t.y.f. İllere Göre Dış Ticaret. Erişim:<http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1046>, [Erişim Tarihi: 26.01.2015]. 93. URAK, 2011. İller arası Rekabetçilik Endeksi 2009-2010. Erişim:<http://www.urak.org/haberler/URAK_IllerarasiRekabetcilikendeksi200 9-2010.pdf>, [Erişim Tarihi: 30.06.2015]. 94. Uzunçarşılı, İ. H., 2003. Tokat Kitabeleri. Hazırlayan: Mehmet Mercan ve Emin Ulu, Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi. 95. Ünal, Ç., 2005. Şehir Coğrafyası Açısından Tokat. İstanbul: Aktif Yayınevi. 96. Yavi, E., 1986. Tokat. İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası. 97. Yeşil, P., Yeşil M. & Yılmaz H., 2008. Jeolojik Miras Alanlarının Alternatif Turizm Kapsamında Değerlendirilmesi: Ballıca Mağarası Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 39(2), ss.241-248. Erişim:< http://edergi.atauni.edu.tr/ataunizfd/article/view/1025005939/1025005729>, [Erişim Tarihi: 06.07.2015]. 98. Yürüdür, E., 2008. Mülki İdare Ve Belediye Web Sitelerinde Yayınlanan Coğrafi Bilgilerin İncelenmesi (Tokat Örneği). Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt-Sayı: 10-1. 121 122 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TOKAT ŞEHİR KİMLİĞİ VE VİZYONUNA İLİŞKİN ÇALIŞTAY KATILIMCILARININ GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ Bu bölümde, Çalıştay katılımcıları tarafından ileri sürülen görüş ve önerilerin düzenlenmiş haline yer verilmiştir. TOKAT’IN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ VE POTANSİYELİ 3.1 Katılımcılarla yapılan görüşmeler sonucunda, Tokat’ın öne çıkan özellikleri ve potansiyeli ile bu potansiyeli ortaya çıkaracağı düşünülen öneriler aşağıdaki başlıklar altında ele alınmıştır: 3.1.1 Turizm Tokat’ın a. turizm alanındaki gelişmişliğini arttırmak ve potansiyelini değerlendirebilmek üzere katılımcılardan gelen, genel uygulamalara yönelik görüşler aşağıdaki gibidir; 1. Turizm değerleri arasındaki ulaşım ağları güçlendirilerek gelen ziyaretçilere turlar vasıtasıyla tüm alternatifler sunulmalıdır. 2. Tokat’a gelen yıllık yerli ve yabancı turist sayısını arttırmak için çalışmalar yapılmalıdır. Yılda 1 milyon turist gelmesi gibi hedefler konulmalı ve gerçekleştirilmeye çalışılmalıdır. 3. Tokat, Safranbolu gibi tarihi dokusuyla ün yapmış, sanatsal ve kültürel ağırlığı olan bir şehir olmalıdır. 4. Nitelikli yaya güzergâhları, tarihi yürüyüş rotaları, tüm ilçe ve illerde belirlenmeli tüm Türkiye ile birleştirilip Türkiye kültür rotası oluşturulmalıdır (bisiklet yolu, tarihi yol, arkeolojik yol). 5. Büyük bir turizm potansiyeline sahip olan ilde, turizm canlandırılarak ekonomi güçlendirilebilir. Tokat’ta turizmi canlandırmak için tarihi ve kültürel yapıların canlandırılmasının yanı sıra konaklama sorunu ortadan kaldırılmalıdır. 123 Tarihi İpek Yolu üzerine kurulmuş kadim bir şehir olması sebebiyle geçmişten b. günümüze Tokat; Komana, Evdoksia, Dokia, Dokat, Kah-Cun, Dar ün-Nusret, Sobaru, Dar Ün-Nasr gibi farklı isimlerle anılmıştır. Bu da Tokat’ın zengin bir tarihe sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca Roma, Danişment, Selçuklu ve Osmanlı gibi medeniyetlerin birleştiği nokta olan Tokat’ta, bu medeniyetlerden kalma antik şehir, medrese ve birçok yapı bulunmaktadır. Tokat tarihi eser bakımından zengin bir şehirdir. Bu eserlerin günümüze de ulaşması, şehrimizi tarihiyle yaşayan bir bölge haline getirmiştir. 1. Turizm firmaları ve milli eğitim kurumları tarafından gençlerimize tarihi sevdirecek, şehrin tarihini öğrenmelerine yardımcı olacak farklı organizasyonlar düzenlenmelidir. 2. Tarihi dokular için ilköğretim öğrencilerine ve şehir dışındaki uygun topluluklara ücretsiz tur ve gezi imkânları sağlanmalıdır. 3. Tokat tarihi bölgelerine göre ayrılmalı, tarihi eserler markalanmalı ve “Türk İslam Müzesi” kurulmalıdır. Kendine has ilginç bir tarihi olan Tokat’ta önemli bir tarihi kent olan c. Sebastopolis yani Sulusaray bulunmaktadır. Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan bu şehir aynı zamanda dünyada ilk bakır ticaretinin yapıldığı yer olmasıyla ön plana çıkmaktadır. Niksar, Danişmentlilerin başkentidir. Osmanlı Dönemi’nde 10 büyük vilayetten biri olmuş Tokat, kalesinde bulunan Drakula zindanları ve kendine has evleri ile zengin bir tarih ve kültür mirasına sahiptir. 1. Şehrin tarihi dokusu, şehir tanıtımlarında daha fazla kullanılmalıdır. 2. Niksar Kale yolları iyileştirmeli, uygun yerlere seyir terasları kurulmalıdır. 3. Meydandan kaleye transferi sağlayacak bir teleferik ve şehrin üç tarafına (Turhal-SivasErbaa) dikkat çekici şehir giriş kapıları yapılmalıdır. 4. Kale çevresindeki konut baskısı azaltılmalıdır. 5. Antik kentlerin korunması ve etrafında beton yapılar yükselmesini engellemek amacıyla yerel yönetim birimleri tarafından gerekli tedbirler alınmalıdır. 124 Zile ilçesinde Roma tarihine ait eserler bulmak mümkündür. Komana d. (Gümenek) Roma İmparatorluğu’ndan kalan, döneminin en önemli ticaret merkezlerinden biri olan dikkat çekici bir yeridir. 1. Şehrin tanıtımına yönelik olarak ücretsiz geziler hazırlanarak öğrencilere ve şehre gelenlere tarihi yerleri gezme imkânları sağlanmalıdır. Anadolu’nun keşfedilmemiş kültür havzalarından biri olan Tokat, Selçuklu e. Veziri Nizamettin Yağıbasan, Melik Gazi Ahmet ve Tokatlı Kutalmışoğlu Ahmet Bey gibi önemli kişilere ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca, Niksar, Malazgirt Zaferi sonrası Anadolu’da ilk ilmi ve dini müessese ve faaliyetlerin yapıldığı bölgelerden olmuştur. 1. Yaşamış olan önemli şahsiyetlerle ilgili çalışmalar yapılmalı, enstitüler ve kürsüler kurulmalıdır. 2. Amasya’ya “Şehzadeler Şehri” denilmektedir. Tokat’ın da bir kimliği olmalıdır. Örneğin “Âlimler Şehri” ifadesi şehrin tanıtılmasında tercih edilebilir. Tokat; hamamları, kalesi, saat kulesi, yer altı şehirleri, zindanları, mağaralarıyla f. zengin bir yapıya sahiptir. Anadolu’nun ilk medresesi sayılan Yağıbasan Medresesi günümüze kadar gelmiştir. Anadolu Selçuklularından kalma en mühim eser ise Gökmedrese’dir. Hıdırlık Köprüsü, Taşhan, Suluhan, Latifoğlu Konağı ve Saat Kulesi Tokat’ın diğer sembol yapıları olarak anılmaktadır. 1. Bu bölgeler sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmalıdır. 2. Şehrin turizm potansiyelini ortaya koyacak bir web sayfası tasarlanmalıdır. Sayfada sadece tarihi doku değil alternatif turizm alanlarıda ayrıntılı bir şekilde tanıtılmalıdır. g. Danişment Ahmet Gazi tarafından yaptırılan Garipler Camii hem Anadolu’nun en eski camii hem de mimari açıdan çok önemli bir eserdir. 1572 yılında yapılan Ali Paşa Camii, 1535 yılında yapılan Behzat Camii ve Gülbahar Hatun adına yaptırılan ve kayıtlarda “Hatuniye Cami” olarak geçen Meydan Camii Tokat’ta 125 yapılmış en güzel Osmanlı eserleridir. Ayrıca Tokat, Hubyar ve Keçeci Baba türbeleri ile Alevi-Bektaşi kültürünü yansıtan ve Türkiye’nin her yerinden ziyaretçi alan önemli mekânlara sahip bir şehir olma hüviyetine de sahiptir. 1. Tokat’ın sahip olduğu bu tarihi doku, tanıtım filmleri, kitapçıklar, broşürler gibi yöntemlerle gelen turistlere doğru biçimde yansıtılmalıdır. 2. İnanç turizmine yönelik gerekli yatırımlar tamamlanmalı ve etkin tanıtım faaliyetleri ile şehrin bu yönünden daha fazla faydalanılmalıdır. Tokat’ın turizm alanındaki potansiyeli sadece tarihi dokusuyla sınırlı h. kalmamıştır. Şehrin sahip olduğu doğal güzelliklere ait potansiyeli değerlendirilmeyi beklemektedir. 1. Dünyada ortasından ırmak geçen şehirler azdır. Tokat da böyle bir şehirdir. Bu yüzden Yeşilırmak ıslah edilmeli, üzerinde nehir turları düzenlenmeli ve ırmak boyunca sıralanan restoranlar, yürüyüş alanları ve parklar için çalışmalar başlatılmalıdır. 2. Gümenek mesire alanı revize edilerek kentparka dönüştürülmelidir. 3. Romatizma ve cilt hastalıkları için büyük fayda sağlayan Sulusaray ve Reşadiye kaplıcalarının tanıtımı arttırılmalıdır. 4. Yayla ve bağ turizmi canlandırılmalıdır. 3.1.2 Kültür ve Sanat Tokat’ın a. kültürel alanındaki potansiyelini değerlendirebilmek üzere katılımcılardan gelen, genel uygulamalara yönelik görüşler aşağıdaki gibidir; 1. Unutulmaya yüz tutmuş değerlerin (el sanatları, bakırcılık vb.) ön plana çıkarılarak bu sanatların patentinin alınıp Tokat’a ait olduğu tescil edilmelidir. 2. Kültürel faaliyetlere ve Ebru sanatı benzeri geleneksel el sanatlarına ağırlık verilmelidir. Okulların halk oyunları ekiplerinin hafta içi ve özelikle hafta sonlarında tarihi mekânlarda gösterilerini sergilemeleri, Tokat’a gelenler için zihinlerinde hoş bir hatıra olarak kalacaktır. 126 3. Tokat’ın yerel zenginlikleri yemek kültürü araştırılmalı ve bu konuda katalog çalışmaları yapılmalıdır. 4. Bir tarafta konaklı bağ yaşantısı, Türk hamamlarının varlığı, örf ve adetlere bağlılık, diğer tarafta bir üniversite şehri olmasıyla Tokat, geçmiş ve geleceğin birlikte yaşanabildiği dinamik bir yer olarak karşımıza çıkmaktadır. Şehrin bu çok yönlü yapısı korunmalıdır. 5. Yöresel ürünler, özellikle Tokat’ın kimliğini yansıtan hediyelik ürünler turistlerin taleplerini karşılayabilecek hale getirilmelidir. 6. Yöresel ürünlerde markalaşmaya gidilmelidir. 7. Mezar taşları envanteri çıkarılmalı, kültür ve folklora dair veriler basılı hale getirilmelidir. 8. İlin ulusal ve uluslararası ölçekte tanıtımının yapılabilmesi için broşürler ve kısa filmler yapılmalı, Tokat’ın önemli değerleri, ünlü kişiler vasıtasıyla tanıtılmalıdır. 9. Hacivat Karagöz gölge oyunu oynatıcısı Kemal Atan Gür gibi yöre insanı desteklenerek Tokat’ın tanıtımında etkin bir hale getirilmelidir. İlin yemek kültürü de oldukça zengin ve iştah açıcıdır. Tokat Kebabı, etli dolma, b. bakla dolması, keşkek, gendüme çorbası, bacaklı çorba, cevizli çörek, ak zambak reçeli, bezli sucuk, bat gibi yemekleriyle dikkat çekici bir mutfağa sahiptir. 1. Tokat’ın mutfağını tanıtmak amacıyla festivaller düzenlenmelidir. 2. Turizm firmaları ile görüşülerek şehre özgü gurme turları düzenlenmelidir. 3. Tokat lezzetlerinin gelecek nesillere aktarılması için yemek kursları açılmalıdır. Tokat türküleri tüm ülkede zevkle dinlenmektedir. Bu türküler; aşkı, hüznü, c. kederi, neşeyi, felaketi, hoşgörüyü kısacası halkın tüm duyguları yansıtmaktadır. “Sabahın seherinde ötüyor bülbül”, “Hey onbeşli onbeşli”, “Burçak Tarlası”, “Tokat Yaylası” gibi türkülerimiz ülke çapında dinlenen meşhur türkülerimizdendir. 1. Tokata özgü türkü geceleri düzenlenerek farklı illerde bu güzel eserlerin tanıtılması , gelecek nesillere aktarılması için çaba harcanmalıdır. 2. Kent arşivi ve kent yayınları birimi kurulmalıdır. Bu sayede şehre ait değerler toplu olarak korunacaktır. 127 3.1.3 Üretim Faaliyetleri ve İnsan Kaynakları Tokat, ekonomisini güçlendirebilecek ve üretimde öncü bir konuma gelmesini a. sağlayacak bir potansiyele sahiptir fakat bu potansiyelin ortaya çıkartılması için etkin çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. 1. Kooperatif benzeri birlikteliklerle sermaye birikimi sağlanmalıdır. 2. Küçük ve orta ölçekli esnafı yaşatmak için AVM’lerin, şehrin dışındaki yerlere yapılması iyi olacaktır. Bu sayede, bir yandan küçük esnaf diğer yandan da şehre ait bir kültür korunmuş olacaktır. 3. AB (Avrupa Birliği) projeleri kapsamında ilin kalkınma ve tanıtımı için gerekli hibe programlardan yararlanılmalıdır. 4. Tokat’ın yetiştirdiği siyasetçilerin Tokat ile ilgili kararlar alındığında bu kararları yakından takip edebilmelerini ve etkin olmalarını sağlayacak tedbirler alınmalıdır. 5. Sanayide çalışan veya gelecekle ilgili imalat sektöründe patent alabilecek insanların teşvik edilmesi gerekmektedir. Bölge’de tarım ve hayvancılık sektörü önemli bir iktisadi faaliyet alanı olma b. potansiyeline sahiptir. 1. Sebze ve meyvenin bol olduğu gerçeğinden hareketle, ‘Uluslararası Hal Birliği’ kurulmalıdır. 2. Uluslararası yaş sebze-meyve hali ile beraber düşünülecek et entegre tesisi yapılmalıdır. 3. Tokat’ta hayvancılık çok önemli bir yer tutmaktadır. Bu sebepten dolayı hayvancılığı teşvik edici projeler geliştirip Tokat’a ‘Canlı Hayvan Borsası’ kazandırılmalıdır. 4. Organik Tarım teşvik edilmelidir. 5. Tokat’ta verimli tarım arazilerinin üzerinde yapılaşmanın önüne geçilmelidir. 6. Köylülerin yöresel ürünlerini sergileyebileceği yaz-kış açık olabilecek köy ürünleri pazarı için tahsis edilecek bir yer düzenlenmelidir. 7. Şehrin tanıtımına katkı sağlayan, Domates festivali gibi festivaller çeşitlendirilmelidir. 8. Tokat’a özgü ürünlerin tescillenmesi ve pazarlanması için bu ürünlerin (kebap, domates, biber, yaprak, ceviz, salça vb. gibi) tanıtımına önem verilmelidir. 128 İşadamları Tokat’ın kalkınması ve gelişimi için daha aktif çalışmalıdır. c. 1. Tokat, yatırımcıların dikkatini çekecek cazip bir yer haline getirilmelidir. 2. Tokatlı olan ancak Tokat dışında bulunan işadamları öncelikli olarak Tokat’a yatırım yapmaları konusunda teşvik edilmelidir. 3. Dışarıdan sermaye getirilmesi için çalışmalar yapılmalı, yatırım yapacaklara teşvikler sağlanmalıdır. 4. Bir iş adamının yaptığı proje diğerleri tarafından da taklit edilmektedir. Aynı işin çok kişi tarafından yapılması sonucunda hem o iş kolu geliştirilememekte hem de yeterli fizibilite yapılmadan açılan birçok işletme kapanmak zorunda kalmaktadır. Çeşitlenmeye önem verilmeli ve AR-GE (Araştırma-Geliştirme) çalışmaları arttırılmalıdır. 3.1.4 Ulaşım Şehrin gelişmiş karayolu, demiryolu ve havayolu bağlantıları ile ulaşım açısından desteklenmesi gerekmektedir. a. 1. Çevre illerle Tokat’ı bağlayan yolların standardı yükseltilmeli, Çamlıbel, Kızıliniş, Erbaa yollarına tüp geçit ve tüneller açılarak 2-3 saatten fazla süren mesafe daha kısa sürede alınabilir hale getirilmelidir. 2. Havaalanı geliştirilmeli ve Tokat-Ünye Karayolu tamamlanmalıdır. Böylece Tokat, kapalı bir alan olmaktan çıkarılarak dışarı açılımı sağlanacaktır. 3. D-100 karayolunda tesisleşmeye ihtiyaç duyulmaktadır. 4. Otobüs terminali çevre yolunun iki ucundan birine yakın olarak yapılmalı, bu şekilde Sivas istikametine devam eden otobüslerin şehir içinden çıkması ve terminal yerinin şehre kazandırılması sağlanmalıdır. 5. Zile-Ankara arasının duble yol yapılarak mesafenin kısaltılması düşünülmelidir. 6. Tokat halk minibüsleri engellilerin kullanımına uygun değildir. Otobüs duraklarının ve şehir içi ulaşım araçlarının engelli ve yaşlı insanların tek başlarına, yardım almadan kullanabilecekleri şekilde yenilenmelidir. 7. Ordu-Sivas arasına yapılacak yolun Tokat merkeze de bağlantısı yapılarak, Tokat’ın ulaşım ağına katılımı sağlanmalıdır. 8. Şehrin tanıtımının iyi yapılması adına şehirlerarası otobüs firmalarımızın Tokat belgesellerini izleme imkânını yolcularına sunması düşünülmelidir. 129 Şehir içi ulaşımın geliştirilmesi ve trafiğin rahatlatılması gerekmektedir. b. 1. Daha düzenli planlanmış bir şehir düşünülmeli ve tasarlanmalıdır. Bu sayede şehir trafiği de rahatlayacaktır. 2. Şehir içinde araç kullanımında, trafik kuralları çoğu zaman hiçe sayılmaktadır. Bu konuda emniyetle işbirliği içinde denetimler artırılmalıdır. 3.2 TOKAT’IN SİMGELERİ Katılımcılarla yapılan görüşmeler sonucunda, Tokat’ın öne çıkan özellikleri ve potansiyeli ortaya konulmaya çalışılmıştır: Birçok medeniyetin beşiği ve ticaret merkezi olmuş, geçmiş zamanlarda İstanbul’un o zamanki nüfusuna yetişmiş, 14 devlet ve birçok beyliğe ev sahipliği yapmış Tokat; Osmanlı ve Selçuklu’dan kalan yan yana dizilmiş otuz iki eseri yani 900 adımda 900 yıllık tarihin görülebildiği Sulusokak’ıyla, Cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 yıldızın temsil ettiği Türk devletlerinden birine (Danişmentliler) başkentlik yapmış bir şehir olmasıyla, geçmişte önemli ticaret yollarından biri olan İpek Yolu’nu sınırlarının içinde bulundurmasıyla tarihi öneme sahip bir şehir olmuştur. Aynı zamanda sahip olduğu Kelkit ve Yeşilırmak gibi su havzaları, bağ ve bahçeleri, bozulmamış ekolojik çevresi, Niksar, Erbaa ve Almus’taki görülmeye değer yaylaları ve Ballıca Mağarası gibi önemli doğal güzellikleriyle de dikkat çekmektedir. Tokat’ın, tarihî evleriyle, tarihî hamamlarıyla, huzurlu kent yapısıyla, güler yüzlü insanlarıyla, yaşayanın kendisi olabildiği güvenli şehir ortamıyla, doğal - tarihî kültürel özelliklerini ön plana çıkarmasıyla, zengin yemek ve mutfak kültürüyle, insanı saran tarihten kalma canlı ruhuyla, geçmişle modernizmin bir arada yaşadığı canlı görünümüyle, yerli ve yabancı turistlerin dikkatini çekebilecek büyük bir turizm potansiyeline sahip olduğu katılımcılar tarafından vurgulanan hususlar olmuştur. Aynı zamanda; domatesi, pekmez çeşitliği, kendine has çemeni, bez sucuğu, üzüm yaprağı, cevizi, keşkeği, madımağı, biberi, boncuk fasulyesi, akzambağı, tokat kebabı, çökeleği ve katmeri, bakla dolması, üzümü, salçası, mahlep şarabı gibi yöresel 130 ürünleriyle Tokat’ın reklam edilebilirliği ve bu ürünlerin Tokat endüstrisini geliştirilebileceği fikri katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. Tokat denince akla gelen ve şehirle özdeşleşmiş olan simgeler oldukça fazladır. Bu simgelerden bir kısmı aşağıda yer almaktadır. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Arifler ve Fazıllar Diyarı (İbn-i Kemal, Mustafa Sabri Efendi), Âlimler ve Evliyalar Şehri, Medeniyet Şehri, Kültür Şehri, İlmin Bahçesi, Tarih Kenti, Hititlerden Cumhuriyete kadar uzanan kültürlerin bileşkesi, Anadolu’nun duvağı açılmamış gelini, Anadolu Türk İslam tarihinin akıl merkezi, Abide şehir, Su şehri, Ruhu olan şehir, Yeşilırmak şehri, Yeşil Tokat, Yeşil Kent, Tarım Şehri, Ticaret şehri, Huzur ve sükûnet Şehri, Pare-i Cennet, Küçük, yaşaması kolay, şirin bir şehir, Plevne kahramanı Gazi Osman Paşa’yı yetiştiren şehir, Toprağı bereketli, insanı cömert Anadolu diyarı, Su değirmenleri Diyarı (dikey su değirmenleri), 131 3.3 TOKAT’IN TEMEL ÇEVRE SORUNLARI Çöplerin toplanması ve bertaraf edilme süreci, şehrin çözmesi gereken en önemli a. sorunların başında gelmektedir. 1. Yeşil alanlara yönelik çalışmalar yapılmalı ve özellikle Gümenek mesire alanına daha fazla önem verilmelidir. 2. Yıllar içinde büyüyen şehir çöplüğünün artık yanmaya başladığı ve buradan şehre inen dumanların insanları rahatsız ettiği belirtilmiştir. Bu durum, taşınabilir sistemin tesisi ile ıslah edilebilir. 3. Çöpler zamanında toplanmalı ve yetersiz çöp konteynerleri de artırılmalıdır. Çöp konteynerleri yer altına alınmalı, ayrışımlı çöp kutuları konulmalıdır. 4. Çöp ayrıştırma ve geri dönüşüm tesisi inşa edilmeli ve sıhhi depolama alanları oluşturulmalıdır. Kömür kullanımına bağlı hava kirliliği ve genel olarak su kirliliği Tokat’ın en büyük sorunlarından biridir. b. 1. Kömür kullanımına bağlı hava kirliliği özellikle sanayi bölgesindeki Bosna Caddesi ve Mehmet Paşa mahallelerinde artmış bulunmaktadır. Sanayi tesisleri kent merkezinden uzaklaştırılmalı, yeşil alanlar artırılmalı ve doğal gaz kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. 2. Irmak yataklarının çevresinde kirliliğe yol açan depolamaların önüne geçilmelidir. 3. Kelkit Irmağı’nın suyu yok olmak üzeredir. Ayrıca Tozanlı mevkii de tehlike altındadır. Su kaynaklarını korumaya yönelik tedbirlere bu bölgelerde ağırlık verilmelidir. Ayrıca, rüzgâr ve güneş panelleri ile yenilenebilir enerji daha çok kullanılmalıdır. Tozanlı Deresi suyu veya Almus Barajı suyu içme suyu olarak kullanılmalıdır. 4. Yoğun yağışlarda, alt yapıdan kaynaklanan su taşmaları ve baskınları da yeterli alt yapı çalışmaları ile önlenmelidir. 5. Su kaynaklarının düzensiz kullanılması nedeni ile Yeşilırmak ve Behzat derelerinde meydana gelen kirlenmeler önemli seviyeye ulaşmıştır. Yeşilırmak, bir ırmak olmaktan çok bir atık dere görünümü vermektedir. Gerekli temizlik yapılmalı ve Tokat şehir merkezinde akan Behzat Deresi ıslah edilmelidir. 132 Tokat’taki sosyal alanların ve mesire yerlerinin yetersiz kaldığı gözlemlenmiştir. c. 1. Yeşil alanları artırmaya yönelik çalışmalar yapılmalı ve özellikle Gümenek mesire alanına daha fazla önem verilmelidir. 2. Tokatlılar piknik yapmak için Amasya ve Sivas’a kadar gitmektedir. Bu durumu ortadan kaldırmak için var olan mesire alanları daha güzelleştirilerek ve imkânlar ölçüsünde yeni mesire alanları oluşturarak Tokat’a piknik alanları kazandırılmalıdır. 3. Tokat’taki spor alanları özellikle de bayanlara yönelik olanları çok kısıtlıdır. Özellikle açık ve kapalı alanlarda halka açık spor tesisleri yapılmalıdır. 3.4 KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM Katılımcılar ile yapılan görüşmeler sonucunda, Tokat ile ilgili “kentsel dönüşüm ve gelişim” politikalarına yönelik yapılan tespitler ve teklifler şunlardır: Kentsel dönüşüm sürecinde, şehrin kimliğini, kültürel ve tarihi yapısını koruyacak a. şekilde hareket edilmelidir. 1. Tokat’ta kentsel dönüşüm faaliyetlerinin yetersiz kaldığı görülmektedir. Bu durumu gidermek içi mikro düzeyde değil, makro düzeyde kentsel dönüşümün yapılması sağlanmalıdır. 2. Kentsel dönüşümde kent bir bütün olarak değerlendirilmeli, tek tek yapı şeklinde değil alan bazlı düşünülmelidir. 3. Gelenek görenekler yok edilmeden şehir yenilenmeli, eskisi gibi âlimler şehri olarak bilinmesi sağlanmalı, büyük bir kütüphanesi olması hayali gerçekleştirilmelidir. 4. Merkezden kayan yapılaşmanın çarpık olması ve binaların standart olmayan görüntüleri görüntü kirliliği oluşturmaktadır. Şehrin hangi yöne doğru gelişeceği belirlenmeli ve ona uygun imar planlamaları çıkarılmalıdır. 5. Arsa bulma zorluğu, yerleşim sorunu, mahallelerdeki çarpık yapılaşma ve eski yapıların virane görüntüsü başlıca sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu konuyla ilgili planlamalar daha sağlıklı ve uzun süreli uygulanabilecek şekilde yapılmalıdır. 6. Şehrin tarihi potansiyelinin fazla olmasından ötürü şehrin tamamı bir sit alanı gibi değerlendirilmelidir. 7. Şehrin gerçek kimliğini yansıtmayan şehir imar planlarının da önüne geçilerek şehrin eski dokusunu koruyarak yeni dokusunu geliştirebilecek planlar oluşturulmalıdır. 133 8. Şehrin tarihi korunmalı, kentsel dönüşüm adına bu yapılar yıkılmamalı, tarihi bütün yapılar tescil edilerek korunmalıdır. 9. Kentsel dönüşüm planlamasında yeşil alanlar arttırılmalı ve yapılan her bina için ağaç dikme zorunluluğu getirilmelidir. 10. Kentsel dönüşüm sonucunda ortaya kent estetiğini bozan yapıların çıkmaması için bilirkişiler tarafından, kent estetiği kurulu gibi bir yapı kurulmalı ve projelerin onaylanmasında bu kurul söz sahibi olmalıdır. 11. Kentsel dönüşümde yeni binaların dikey olarak değil yatay olarak, mahalle ve komşuluk ruhunun da düşünülerek yapılmasına dikkat edilmelidir. 12. Binaların yenilenmesi yapılırken özellikle mahalle dokularının aslına uygun, Tokat evleri tarzında, kültürel ve tarihi duyguları barındıran evler şeklinde yapılmalıdır. Yapım sırasında kat yüksekliklerinin konuma göre şekillendirilmelidir. 13. Temiz su kullanabilmek için su arıtma tesisi kurulmalıdır. 14. İmar planında ağaç dikme zorunluluğunun getirilmelidir. 15. Şehre gelen şebeke suyunun naklinde kanserojen olan asbest boruların kullanıldığı söylenmektedir. Bu durum söz konusu ise boruların değiştirilerek temiz ve sağlıklı su verilmesi sağlanmalıdır. Kentsel dönüşüm sürecinde, Tokat’ın tarihi değerlerini koruyabilmesi ve b. yıkılmaya yüz tutmuş bölgelerin ıslah edilmesi için belirli bölgelerin öncelikli olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. 1. Tarihi eserlerin etrafının temizlenmesi, aslına uygun hale getirilmesi ile çözülebilir. Örneğin; eski Niksar yolu ile Kız Meslek Lisesi arasında genellikle tarihi eserler yapılanmış durumdadır. Bu dokunun etrafı, özgün niteliğine uygun olarak yapılandırılmalıdır. 2. Taşhan’ın karşısındaki yıkık harabe binalar bir an önce şehir kimliğine uygun tarzda restore edilmeli ya da yıkılarak yeniden yapılanmalıdır. Özellikle Topçam’da yüksek katlı binalar doğal görüntüyü bozmaktadır. Aşırı yapılaşma sonucunda yaşanan imar kirliliğinin giderilmesi için büyük yeşil park alanları, çocuk parkları, yürüyüş parkurları yapılmalı, doğal yaşam alanları çoğaltılmalıdır. 3. Dikey binaların özellikle Karşıyaka mevkiinde fazla olması ve söz konusu binaların yanlış imar planları nedeniyle iç içe bir konumda bulunması bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Belediyenin imara izin verdiği alanlara ilişkin daha dikkatli incelemeler yapılmalı ve dikey imara izin vermemelidir. Bu noktada yatay yapı çalışmalarının özendirilmesi adına alt yapı çalışmaları yapılmalıdır. 134 4. Tokat Kalesi’nin çevresinde kaya düşme riski söz konusudur. Bu yüzden kale ile ilgili proje acilen yapılmalıdır. Bu sayede hem tarihi hem turistik açıdan bölgeye katkı sağlanmalıdır. 5. Daha düzenli planlanmış bir şehir düşünülmelidir. 6. Kuyumcular çarşısı, kültür sanat sokağı olmalıdır. 7. Şehir Topçam’a veya Pazar tarafına kaydırılmalıdır. Şehrin dışına çıkmadan, yerleşimin devam edebileceği birçok yer bulunmaktadır. Bu yüzden öncelikle terk edilmiş evler değerlendirilmelidir. 8. Özellikle Sulusokak ve Kale altındaki evler, Tokat’ın genel görüntüsünü bozmaktadır. Bu bölgede müstakil, en fazla 2 katlı, bahçeli ve Sulusokak’ın tarihini de bozmayacak evler yapılmalıdır. Bu evler yerel yönetim öncülüğünde belli ilkeler temelinde projelendirilerek yapılmalıdır. 9. Bağ evlerinin dokusu korunarak, bu tarz evlerden oluşan sitelerin yüksek binalar yerine tercih edilmesi sağlanmalıdır. 10. Sulusokak ve çevresi, bir bütünlük içerisinde (konaklama, alışveriş, kafe vb.) sosyal donatıların yer aldığı bir bölge olarak düzenlenmelidir. 11. Avrupa kentlerinin en önemli özelliklerinden biri de meydan alanlarının çok geniş olmasıdır. Meydan Camii’nin bulunduğu bölgeye Tokat kent meydanının yapılması, Taşhan ile Meydan Camii arasındaki tek katlı yapıların yıkılarak bölgeye nefes aldırılması yerinde bir çalışma olabilir. 12. Yeşilırmak çevresi Avrupa şehirlerinde olduğu gibi koruma altında alınarak, park bahçe ve gezi alanları olarak restore edilmelidir. 13. Tokat şehir stadyumu bulunduğu yerden başka yere taşınarak şu anki yeri geniş yeşil park alanlarıyla, yürüyüş parkurlarıyla şehre kazandırılmalıdır. 14. Küçük sanayi şehir dışına taşınarak şu anki yerine şehrin yapısına uygun, yatay mimari düzeninde binalar, çocuk bahçeleri ve yeşil park alanları inşa edilmelidir. 15. Kâbe-i Mescit Mahallesi’nde bulunan çok eski ve görkemli evler ıslah edilmelidir. 16. GOP Stadı ile DSİ Müdürlüğü’nün alanları birleştirilerek çok amaçlı sanatsal çalışmaların yapılacağı büyük bir kent meydanı yapılmalıdır. 17. Karşıyaka Mahallesi’nde bulunan sulama kanalının yol boyunca projelendirilmesi ve Kümbet Tepesi’ne şelale yapılması düşünülmelidir. 18. Taşköprü ile Gümenek Parkı arasındaki Yeşilırmak’ın her iki tarafındaki yolların yürüyüş ve park alanlarıyla bisiklet yollarıyla bağlantı kurulması, Geksi Deresi’nin üzerinin kapatılıp bisiklet ve yürüyüş bandı olarak kullanılması düşünülmelidir. c. Kentsel dönüşüm sadece teknik bir konu değildir. Dönüşüm uygulamalarının sosyal açıdan bir sıralamaya tabi olması gerekmektedir. 135 1. Kentsel dönüşümle ilgili olarak bir gözlem heyeti kurulmalı ve bu heyet başka illerdeki kentsel dönüşüm uygulamalarını inceleyerek yapılan hataların Tokat ilinde tekrarlanmaması için önerilerde bulunmalıdır. 2. Kent konseyleri daha aktif ve etkin hale getirilmelidir. 3. Kentsel dönüşüm sorunlarından biri de halkın bilinçli olmamasıyla ilgilidir. Bu sorunu gidermek için, mülki amirler tarafından daha bilinçli projeler üretilerek vatandaşların ihtiyaçlarını karşılayan çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca yapılan bu çalışmalar halka iyi bir şekilde anlatılmalıdır. 4. İç içe ve çok katlı olmayan binalarla herkesin birbirine selam verdiği ve birbirini tanıdığı, komşuluk kültürünün kazanıldığı bir Tokat için çalışılmalıdır. 5. Halkın kentsel dönüşüm ve sosyal beklentileri hakkında fikirlerini yazabileceği “Bir Fikrim Var” gibi stantlar oluşturulmalıdır. Kentsel dönüşüm çalışmaları sırasında ortaya çıkan mali sorunlar bulunmaktadır. d. Sağlıklı bir kentsel dönüşüm çalışması yapılabilmesi için, gerekli ekonomik destek sağlanmış olmalı, ortak çalışmalar düzenlenmelidir. 1. Kentsel dönüşüm projeleri genelde müteahhitler sürece kar amacı güderek baktıkları için şehirleşme ön planda olmamaktadır. Müteahhitler bir araya gelerek ortak plan, proje yapmalı, kentsel dönüşüm projeleri bireysel yapılmamalıdır. 2. Yeni yapılar için ödeme güçlüğü bulunmaktadır. 85 metrekare, 125 metrekare, 135 metrekare olan öneriler ve fiyatların yüksek olması nedeniyle sıkıntılar söz konusudur. Bu konuda alternatif ödeme seçenekleri ve uygun krediler tüketiciye sunulmalıdır. 3. Vatandaş ile müteahhit arasında bir birliktelik sağlanmalıdır. Kentsel dönüşüme konu olan bölgelerin ulaşım olanaklarının incelenmesi ve e. geliştirilmesine ihtiyaç vardır. 1. Şehrin iki dağ arasında bulunması sebebiyle gelişmeye müsait olmaması, eski yapıların alt yapılarının olmaması ve plansız oluşu, şehrin ulaşım ve şehircilik anlamında gelişmesini engellemektedir. Bu konuda alternatif ulaşım kanalları düşünülmelidir. 2. Yeni yapılarla birlikte otopark konusu da gündeme alınmalı, şehirdeki park sorunu için otoparklı binalar tasarlanmalıdır. Bu sayede kaldırım işgalleri sorunu giderilmelidir. 3. Kentsel dönüşüm bir fırsat bilinerek yol ve kaldırımlar genişletilmelidir. 136 4. Trafik sorununa ek olarak arabaların caddelere gelişigüzel park etmeleri de trafiği olumsuz etkilemektedir. Bazı otoparkların depo olarak kullanılması söz konusudur. Bu konuda denetimler arttırılmalıdır. 5. Şehir trafiğinin daha rahat ve güvenli bir hale getirilmesi için, çevre yolu ışıklandırılmalı, polis devriyesi artırılmalıdır. Çevre yoluna çıkan ara yollara bakım yapılmalı ve levhalarla yollar belirgin hale getirilmelidir. Bu sorunlara çözüm olarak şehirdeki alt geçit, üst geçit, kavşak ve tünel sayısı artırılmalıdır. 6. Trafik sıkışıklığına ve ulaşım sorununa sebep olan bir diğer durum da GOP Bulvarına alternatif yol güzergâhı olmamasıdır. Doğru bir planlamayla kamusallaştırma yapılmalı, alternatif bir yol güzergâhı oluşturmalıdır. 7. Niksar kavşağına alt geçit yapılarak şehir trafiğine hız kazandırılmalı, bu yapı ile şehir trafiği rahatlatılmalıdır. 8. Tokat halk minibüsleri engellilerin kullanımına uygun değildir. Otobüs duraklarının ve şehir içi ulaşım araçlarının engelli ve yaşlı insanların tek başlarına, yardım almadan kullanabilecekleri şekilde yenilenmelidir. 9. Topçam Yaylası’nın Tokat-Erbaa arasındaki ulaştırma güzergâhına alınarak ErbaaTokat arasındaki yolun bu yayladan geçilmesi sağlanmalıdır. 10. Toplu taşıma sistemine geçilmesi, hafif raylı sistemler kullanılması, şehir trafiğini rahatlatacaktır. Bu kapsamda, Geyras’tan başlayarak Üniversite’ye kadar uzanan bir raylı sistem yapılmalıdır. 11. Behzat Deresi üstünden hafif raylı tramvay sistemi kurularak trafik sorununun azaltılması için çalışmalar yapılmalıdır. 12. Tokat çevre yolu gibi Niksar-Tokat arasındaki yolun şu anda atıl olan Tokat-Ünye kısmı ivedilikle bitirilmeli ve Tokat’ın çevreyle olan bağlantısı bu sayede artırılmalıdır. Tokat, deprem bölgesinde bulunmaktadır. f. 1. Tokat Kalesi’nin üzerindeki zamanla yıpranmış yapay surların olası bir depremde yıkılması söz konusu olduğundan, gerekli önlemler alınmalıdır. 2. Büyükşehirlerde yapılan ve karşılaşılan aksaklıklar ve hatalar üzerinde düzenlemeler ve gerektiğinde mimarlık fakülteleriyle görüşmeler yapılmalıdır. 137 yapılarak daha iyi planlamalar 3.5 TOKAT’IN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ İLE FIRSAT VE TEHDİTLERİNİN (GZFT) ANALİZİ Katılımcılar tarafından Tokat’a yönelik olarak öne sürülen güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler aşağıda belirtilmiştir. A. Güçlü Yönler 1. Tokat’ın, Türkiye’nin güneyinin Karadeniz’e açılan kapısı olması nedeniyle ulaşım ağında önemli bir konumda bulunması, 2. İlçelerinin şehir merkezine yakın olması, 3. Türkiye genelinde Tokat’ın ilçelerinin bilinirliğinin fazla olması, 4. 8000 yıllık tarihi ile Tokat’ın geçmişte pek çok farklı uygarlığa ev sahipliği yapmış olması, 5. Gökmedrese, Garipler Camii, Hıdırlık Köprüsü, Taşhan gibi önemli tarihi yapılara ev sahipliği yapıyor olması, 6. Tokat’ın kültürel zenginliği ve Âlimler şehri kimliğine sahip olması, 7. Tarihi İpek Yolu’nun Tokat ilinden geçiyor olması, 8. Rol model olacak İbn-i Kemal, Gazi Osman Paşa gibi önemli tarihi şahsiyetlere sahip olması, 9. Şehir ile özdeşleşmiş, ülkemiz folklorlunda önemli bir yer tutan türkülere sahip olması, 10. Başta Tokat Kebabı olmak üzere, Tokat çökeliklisi, keşkek, çemen, cevizli çörek ve pekmez gibi lezzetlere sahip mutfağı ile turistlerin dikkatini çeken bir yer olması, 11. Sağduyulu bir toplum yapısına sahip toplumsal barış ve hoşgörünün hâkim olduğu bir şehir olması, 12. İnsan ilişkilerinin yüksek olması ve kutuplaşmanın yaşanmaması, 13. Saklı kent özelliği nedeniyle şehirde sosyokültürel kirlenmenin az olması, 14. Büyük bir üniversiteye sahip olması ve eğitimli insan gücü potansiyelin fazla olması, 15. Tarihi kadar doğal güzelliklerin de öne çıktığı bir şehir olması, 16. Tokat’ın flora ve fauna açısından zengin olması, 138 17. Çeşitli yabani hayvanlara ev sahipliği yapan bir şehir olması, 18. Tarıma elverişli alanların geniş olması, 19. Küresel iklim değişikliklerinden az etkileniyor ve az etkilenecek olması, 20. Büyük çevre sorunlarının olmaması, 21. Su kaynaklarının fazla olması ve akarsu bakımından zengin bir şehir olması, 22. Bakir alanların çok olması, Yeşilırmak’ın şehrin ortasından geçmesi, 23. Yayla turizmi, doğa turizmi, avcılık potansiyeline sahip olması, 24. Deniz hariç her türlü turizm potansiyeline sahip olması, 25. Özellikle bazı ilçelerin marka değerlerinin ve kendi isimleri ile ürünlerinin olması, 26. İstihdama katkı sağlayacak çalışma çağındaki genç nüfusun fazla olması, 27. Mermer ocaklarına sahip olması, 28. Kaplıca ve ılıcalara sahip olmakla birlikte, özellikle Niksar ilçesinde içme suyu kaynağına sahip olması. B. Zayıf Yönler 1. Tokat havaalanının yetersiz oluşu ve tren hattının il merkezinden geçmemesi, 2. Şehirdeki yönlendirme levhalarının, özellikle tarihi yapılar için, eksik oluşu, 3. Trafik problemi yaşanması, otopark ve yaya kaldırımlarının yeterli olmaması, 4. Şehir içi konaklama imkânlarının yetersiz oluşu, 5. Şehre özgün yemeklerin yapılacağı otel ve restoranların yeterli sayıda olmaması, 6. İl tanıtımının yeterli düzeyde yapılmıyor olması, 7. İldeki işadamları ve esnafların kolektif çalışmadan uzak olması, 8. Müteşebbis ruhun zayıf olması, 9. Kadınların iş hayatına katılımının yetersiz olması, 10. Kayıt dışı istihdamdaki artış ve nitelikli nüfusun göç ile azalıyor olması, 11. Kayıtlı istihdam seviyesinin düşük olması, 12. Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin ekonomik etkinliğinin yeterli olmaması, 13. Fabrika ve sanayi yapılarının yetersiz olması, büyük girişimcilerin yatırımlarını farklı illerde yapmayı tercih ediyor olması, 14. Devlet yatırımlarının yetersiz olması, 15. Tapulaştırma sorunlarının çözülmemiş olması, 139 16. Sanatsal etkinliklerin yok denecek kadar az olması, 17. Gençlere yönelik sosyal aktivitelerin ve sosyal alanların az olması, 18. Spor tesislerinin yetersizliği, 19. Şehir içindeki okulların eski ve bakımsız olması, 20. Kamu, STK ve yerel yönetimler arası işbirliğinin düşük olması, 21. Sanatsal etkinliklerin yok denecek kadar az olması, 22. Topraklarının karakteristik özelliklerinin bilinmemesi, 23. Sürdürülebilir bir imar planına ihtiyaç duyuluyor olması ve sürekli yapılan plan değişiklikleri ile ortaya çıkan problemlerin varlığı, 24. Sivil toplum örgütlerinin yetersiz olması ve sivil toplum örgütlerinin yaptırım gücünün zayıf kalıyor olması, 25. Hayvancılığın istenilen seviyede olmaması, 26. Şehir ekonomisinin büyük bir kısmını tarımın oluşturması, 27. Kırsal nüfusun göçü ile hayvancılığın ve tarımın tehlike altında olması. C. Fırsatlar 1. Tarımsal sanayinin geliştirilerek istihdam potansiyelinin artırılması, 2. Hayvansal gıdaları işleme potansiyelinin güçlü olması, 3. Organik tarım imkanlarının güçlü olması ve dünyada organik tarıma yönelik ilginin artıyor olması, 4. Artova gibi organik tarım açısından güçlü alanların olması, 5. Mesire alanlarının şehir merkezine yakın olması 6. Tarım ürünlerinin gerek yurt içi gerek yurt dışına pazarlanma imkânlarının olması, 7. Erbaa’da yaban mersini ve yayla çileğinin markalaştırılması, 8. Mesire alanlarının şehir merkezine yakın olması, 9. Su sıkıntısının olmaması, 10. Jeotermal kaynakların ve yenilenebilir enerji kaynaklarının değerlendirilmeye başlamış olması, 11. Bazı tarımsal ürünlerde mikro markalaşma imkânlarının olması, 12. Organize Sanayii Bölgesi alanının geliştirilmeye müsait geniş bir alana sahip olması, 140 13. Üniversite öğrencileri ve özellikle yabancı öğrencilerin sayısının artması, 14. Kentsel dönüşümün uygulanmaya başlanması, 15. Kent merkezinin Karşıyaka mevkiine kayması ile şehir merkezinde yapılacak düzenlemelerin kolaylaşması, 16. Hükümetin değişim konusunda istekli ve teşvik edici olması, 17. Şehir yöneticilerinin değişim konusunda istekli ve aktif olması, 18. Yerel yaşam olgusunu kaybetmemiş olması, 19. Yeniliğe açık bir il olması, 20. Tarihi, kültürel ve doğal birçok turistik değere sahip olması, 21. İnanç turizmine açık olması. D. Tehditler 1. Temel kültürel değerlerin kaybolmaya başlamış olması, 2. İl kütüphanelerinden el yazması eserlerin azalıyor olması, 3. Kültürel değerlerin korunması için gerekli çabanın gösterilmemesi, 4. Deprem kuşağında bulunması, 5. Çarpık kentleşme ile tarımsal alanların yok olmaya başlamış olması, 6. Dikey mimari, arsa sorunu ve betonlaşma gibi problemlerin devam ediyor olması, 7. Yeni gelişen imar alanlarının düzensiz olması, imar planının kent estetiğine uygun olmaması, 8. Katı atık tesislerinin şehrin içinde olması, 9. Şehir merkezindeki yeşil alanların yok olması, 10. Coğrafi konum olarak merkez olmasına rağmen ana ulaşım hatlarının uzağında olması, 11. Bilinçsiz tarım ve kuraklıktan kaynaklanan tarımsal problemlerin artmaya başlaması, 12. Su kaynaklarının azalması ve kirlenmesi, 13. Hava kirliliğinin olması, 14. Duyarsız toplum yapısı ve topluma çevre bilinci kazandırıcı çalışmaların yeterli seviyede yapılmaması, 15. Yabancı nüfusun ve göçmenlerin artması, 141 16. Ulusal ve uluslararası düzeyde şirketlerin bulunmaması, 17. Verilen teşviklerin gerektiği gibi kullanılmaması, 18. Ortak yatırım kültürünün gelişmemiş olması, 19. Sermaye ve fon bulma imkânlarının zayıf olması, 20. Yeni iş alanlarının oluşturulamaması, 21. İşsizlikten kaynaklı sosyo-psikolojik problemlerin olması, 22. Üreten değil tüketen sektörün fazla olması, 23. Şehir bilincinin zayıf olması, 24. Büyük kentlerin cazibe merkezi haline gelmiş olması. 142 3.6 ÖZEL KATKILAR TOKAT 900 ADIMDA 900 YIL Ekrem ANAÇ, Arkeolog – Sanat Tarihçisi Adından bahsedilince, Tokat’a hiç gelmemiş olanların, nedendir bilinmez bozkırın ortasında sarı, sıcak, sıkıcı bir kent canlanır zihinlerinde. Karadeniz kıyısındaki, içeriye yağış geçişini engelleyen sıra dağların yüksekliği, bu şehirde yağış geçişine müsaade edecek bir rakıma düşmesi sebebiyle oldukça dengeli bir iklime sahiptir Tokat; ne Karadeniz sahilleri kadar aşırı yağışlı ve nemli, ne orta Anadolu kadar kurak; ne aşırı soğuk ne aşırı sıcak. Birbirine paralel ve Yeşilırmak’ın üç kolunun geçtiği, üç bereketli ovası vardır. 200 metre rakımlı Kelkit Ovası’nı Kelkit kolu, 600 metre rakımlı Kazova’yı Tozanlı kolu, 1000 metre rakımlı Artova’yı Çekerek kolu sular. Tokat’ın en kuzeyinde hem iklim ve bitki örtüsü, hem köylerdeki mimari hem de insanlar Karadeniz’le bire bir benzer. Kuş uçuşu 100 km. ötede Tokat’ın en güneyinde ise iklim, bitki örtüsü ve insanlar orta Anadolu ile aynıdır. Farklı yüksekliklerdeki bu ovalar, Akdeniz bitkileri hariç bütün Anadolu’daki bitki çeşitlerinin görülmesi yanında endemik türleri de içinde barındırır. Dünyada en önemli 12 gen merkezinin dördü Türkiye’dedir ve bunlardan ikisi Tokat’tadır. Bu bitki örtüsü zenginliğinin yanında, ticari zenginliği nedeniyle Ermeniler, Rumlar Yahudiler ve çalışmak için diğer şehirlerden gelen zanaatkârlar ve iş gücü ile zaten oldukça çeşitli olan nüfus yapısı savaşlar ve göçlerle daha da çeşitlenmiştir. 1877 Osmanlı-Rus Savaşı esnasında yaşanan göçlerle; doğudan Çerkezler, Gürcüler, Lazlar, Lezgiler, Karapapaklar, Karaçaylar, Karslılar, Artvinliler, Erzurumlular, Gümüşhaneliler; Balkan Savaşı sebebiyle de batıdan Romanya göçmenleri, Bulgaristan göçmenleri, Makedonya göçmenleri, Selanik göçmenleri ve Arnavutlar bu şehre göçmüşler kültürel zenginliğe değer katmışlardır. Buna rağmen bu kadar farklı insan kavgasız, gürültüsüz günümüze kadar yaşayıp gelmişlerdir. Sebep nedir? Bunu İbn-i Haldun’un Mukaddimesinden bir alıntı ve Evliya Çelebi’nin anlatımıyla açıklayabiliriz sanırım. Sosyoloji ilminin babası İbn-i Haldun insanın yaşadığı coğrafyanın ve iklimin, karakterine etki ettiğini söyler. Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Tokat’tan şöyle bahseder: “Bu havası hoş şehrin dört tarafında bahçe ve bostanlar içinden sular akar. Her bağında birer köşk, havuz, fıskiyeler ve çeşitli meyveler bulunur. Halk zevk ehlidir. Gariplerle dostturlar, kin tutmaz, hile bilmez, yumuşak huylu insanlardır. Cami, saray, köşk ve imaretleri o kadar sağlam ve güzel olur ki buralara girenler hayran olurlar. Hacı Bektaş-ı Veli’nin hayırlı ve bereketli duaları ile bu eski ve tarihi şehir, âlimler konağı, fazıllar yurdu ve şairler yatağıdır.” 143 Türklerin Anadolu’ya gelişinden önce de önemli bir merkezdir Tokat. Bilimsel kazılar sonucunda Kalkolitik/Bakır Çağı’nın (M.Ö 5500-M.Ö. 3000) sonundan itibaren yerleşim gördüğü belirlenmiştir. Pontus krallarının yazlık saraylarının bulunduğu, Roma Pontus savaşlarına sahne olmuş ve haşmetli Roma İmparatorluğu’nun, Pontuslulardan art arda aldığı yenilgilerden sonra JULIUS CESAR’ın M.Ö. 47 yılında II. Farnakes’i mağlup etmesi sonucunda “VENI, VIDI, VICI” sözünün söylendiği yerdir Tokat. Hitit Dönemi’nden itibaren, İpek Yolu’nun önemini tamamen kaybetmesine kadar Tebriz’den,–doğudanBağdat’tan–Mezopotamya-gelip Karadeniz’e, Bursa’ya ve İstanbul’a–Helenlere, Romalılara, Bizans’a, Osmanlıya- giden yolun en önemli duraklarından biri olmuş ve yol sebebiyle hem kültürel hem de ticari olarak oldukça zenginleşmiş bir yerleşimdir. Bizans Dönemi’nde bölgenin dini merkezdir. Tokat kent merkezi M.S. 4. yüzyıla kadar, yalnızca yol güzergâhında bulunan bir Roma Kalesi iken Tokat’ın 10 km. doğusundaki paganist bir merkez olan, Komana kentinden İseviliği kabul eden ilk insanların inançlarına yapılan baskı sebebiyle bu kentten ayrılarak, Tokat kalesi etrafında İmparatoriçe Eudoksi’nin himayesinde kurdukları bir kenttir. Şehrin ismi Doksi isminden; Doksiya, Dükiyye, Düket, Tokat olarak dönüşmüştür. Pek bilinmez ama; Türklerin Anadolu’daki 900 yıllık mimarlık serüveninin tamamının 900 adım yürüyerek görülebileceği tek şehirdir Tokat. Hazreti Mevlana’nın “Tokat’a gitmek gerek çünkü Tokat’ta iklim ve insanlar mutedil” diye iltifat ettiği; bütün diğer merkezlerden farklı olarak Mevleviliğin Hazreti Mevlana hayattayken ulaştığı nadir yerlerden biridir. 14. yüzyılda, yalnızca bir yüzyılda Selçuklular, İlhanlılar, Ertana Beyliği, Kadı Burhaneddin ve Osmanlı Devleti olmak üzere beş ayrı yönetim gören, 15. yüzyılda Timur ve Uzun Hasan’ı saymazsak biraz soluklanan ve eyalet merkezi olan bir şehirdir, Tokat. 16. yüzyılda Anadolu’nun en yoğun ekonomik faaliyetlerinin olduğu, bu ekonomik faaliyetlerden ötürü çok kısa sürede nüfusunun 10,000 den 25,000 ne çıktığı şehirdir Tokat. 17. yüzyılda Kara Gümrüklerinin burada olması sebebiyle bütün kervanların uğramak zorunda olduğu bir tekstil, ham bakır işleme, mamul bakır ve deri üretim merkezi ki, bütün bu alanlarda Rusya ve Avrupa içlerinde kalitesinden ötürü diğer üretim merkezlerinin rekabet edemedikleri bir şehirdir. 17. yüzyılda Evliya Çelebi’nin ve diğer seyyahların öve öve bitiremedikleri, birbirinden güzel yapıların yapıldığı ve tüm Anadolu’nun en büyük şehir hanının yapıldığı bir yer. 18. yüzyılda gümrüklerin Samsun’a taşınması sebebiyle gerilemeye rağmen 1754-1758 yılları arasında Kırım, Güney Rusya ve Kafkasya taraflarına 500.000 toptan fazla pamuklu ve basma ihraç yapabilen ve yine 4000 kg. kadar ham ipeği dikiş ipliği, kazzaziye, düğme ve ipekli dokumada kullanabilen, 19 ve 20. yüzyılda nefesi tükenen yorgun bir kenttir Tokat. 144 11. yüzyıl- Malazgirt sonrası en eski Türk Camisi, en eski olmasının yanında klasik dönemde yoğun olarak görülen merkezi kubbeli cami plan tipinin, Karahanlıların 1040 yılında yaptığı Buhara Hazar’daki Degaron Camii’nden sonra, Anadolu’daki en eski örneği olan Garipler Cami, 12. yüzyıl- Anadolu’nun en eski Türk Medresesi, kendisinden sonraki bütün medrese planlarına etki etmiş Yağıbasan Medresesi, 13. yüzyıl orijinal mimarisiyle günümüze ulaşmış ve Bursa’daki erken dönem Osmanlı cami mimarisine en büyük etkiyi yapan 5 adet zaviye/dergâh ve bütün Anadolu’da avlu yüzeylerinin tamamının çini kaplı olduğu, tek açık avlulu medresesi Gökmedrese, 14. yüzyıl ait iki türbe ve bir zaviye, 15. yüzyılda Anadolu’da görülmedik yoğun bir mimari faaliyetin olduğu kenttir burası. Han (Anadolu’nun en esik şehir hanı), hamam, camii (Bütün Anadolu’nun ait en güzel ve zaviyeli camilerin sonuncusu Hatuniye Cami), mescit, bedesten (Anadolu’nun en güzel bedesteni), medrese, başka hiçbir yerde olmayan bağımsız umumi hela evet çok ilginçtir eşi benzeri olmayan hela, 16. yüzyılda da ihmal edilmemiş Tokat, ucundan kıyısından Mimar Sinan ile ilgili Ali Paşa cami ve hamamı, 17. yüzyılda yine bütün Anadolu’nun en güzel ahşap tavanlı camileri –Ulu Camii, Mahmut Paşa Camiive en büyük şehir hanı Taşhan, 18. yüzyılda genel gerilemeye rağmen ticari hayatın bitmediğini gösteren, pek çok han, 19. yüzyılda yine bütün Anadolu’nun en görkemli ahşap tavan göbeğine sahip konağı ve Anadolu’nun en güzel Mevlevihanesi, 20. yüzyılın en güzel saat kulesi de Tokat’tadır. Danişmentlilerden bu yana tarihi merkez olan Sulusokak, arsa spekülasyonlarına maruz kalmadığından, geleneksel şehirciliğimizin bütün ihtişamıyla günümüz insanlarının gözlemleyebileceği benzersiz bir yerdir, Tokat. Bütün bu az bilinen zenginlikler keşfedilmeyi ve korunmayı bekliyor. 145 TOKAT ŞEHRİNİN ÜSTÜN ÖZELLİKLERİ Hasan Erdem, Araştırmacı6 Tokat, Orta Karadeniz Bölgesinin iç kesiminde yer alan, tarihi, kültürel ve doğal güzelliklerini koruyarak günümüze kadar taşıyan ender bir Anadolu şehridir. Kuzeyinde Samsun, kuzeydoğusunda Ordu, güney ve güneydoğusunda Sivas, güneybatısında Yozgat, batısında Amasya, topraklarıyla çevrili olan ilimiz, Yeşilırmak’ın bereketli vadisinin üzerinde kurulmuş olmasının verdiği avantajıyla, tarihi boyunca önemli bir yerleşim merkezi olma özelliğini göstermiştir. Coğrafi manada en büyük avantajı, Anadolu üzerindeki önemli su havzalarına sahip olmasıdır. Tokat il sınırlarını elinizle çizmek isteseniz bu kadar su kaynağını, verimli ovaları bir araya getiremezsiniz. Kelkit, Çekerek ve Yeşilırmak gibi üç önemli su kaynağına ve bu suların beslediği Erbaa Ovası, Kazova ve Artova gibi üç önemli verimli ovaya sahip bir şehirdir Tokat. Bu ovaların yükseklikleri her iki yanının Topçam ve Canik sıra dağları ile çevrili olması bu bölgelere kendine has bir mikro klima özelliği kazandırmıştır. Kelkit Vadisi’nde ortalama rakım 220 metredir. Bu yükseklik Erbaa’da 110 metreye kadar düşmektedir. Bu durum Erbaa Ovası’nda birçok meyve ve sebze çeşidinin yetişmesine imkân sağlamıştır. Öyle ki Osmanlılar Dönemi’nde Erbaa’da pamuk, Niksar’da ise zeytin üretimi yapılabilmiştir. Kazova’da ortalama rakım 650 metre kadardır. Bu bölgede de başta üzüm olmak üzere birçok meyve çeşidi kaliteli ölçülerde yetişebilmektedir. Artova’da rakım 1150 metreyi bulmaktadır. İçerisinden Çekerek ırmağının geçtiği bu bölge adeta bir tahıl ambarı konumundadır. Görüldüğü üzere Tokat il sınırları içerisinde yer alan ve iki tarafı sıra dağlarla çevrili, su kaynakları ile beslenen bu ovaların her biri kendi içinde mikro klima özelliği taşımakta ve birçok mahsul yetişmektedir. Coğrafi konumun sunduğu imkânlarla Tokat diğer şehirlerden ayrılır. Dünyanın en kuzeyindeki Lübnan sedir ağaçları Erbaa’da ve Niksar Akıncılar köyünde bulunmaktadır. Yine tarım ürünleri dışında hayvan çeşitliliği ve verimi bakımından da bu bölge ayrıcalıklıdır. Karayaka koyunu Erbaa’ya özgüdür. Bu koyun türü kamçı kuyruk olduğu için yağı sadece kuyrukta birikmeyip dengeli olarak vücudun her yanında bulunmakta, bu da etinin çok lezzetli olmasını sağlamaktadır. Tokat’ın en mühim özelliklerinden biri de dünyadaki önemli gen merkezlerinden biri olmasıdır. Birçok meyve veya tahıl ürününün ilkel ilk örnekleri bu bölgede görülmektedir. “Mahlep’ten kiraz, Ahlât’tan armut üretilmesi” özdeyişi bu durumu veciz bir şekilde özetlemektedir. Yöreye özgü 27 cins armut, 37 cins üzüm bulunduğuna dönemin botanikçileri, oryantalistleri eserlerinde yer vermektedir. 6 Bu bölüm Sayın Hasan Erdem’in sözlü anlatıların alınan notlardan oluşturulmuştur. 146 Tokat’ın Kuzey Anadolu fay hattı üzerinde bulunması deprem açısından bakıldığında bir dezavantaj gibi görünmekle beraber, bu fay hattının bulunduğu güzergâh aynı zamanda İstanbul’u Doğu’ya bağlayan doğal bir yol olmuştur. Bu güzergâh yalnız Osmanlı Dönemi’nde değil Roma Dönemi’nde de işlevi olan bir güzergâh olmuştur. Roma yollarının en kuzeydeki garnizonu Niksar’dır. Bu güzergâh savaş yolları üzerinde bulunmaktadır. Yine depremselliği sebebiyle Zinav ve Kaz Gölü gibi göller oluşmuştur. Kalkerli yapıdan dolayı oluşan Ballıca Mağarası farklı özellikleri sebebiyle görülmeye değer yerlerden birisidir. Ballıca Mağarası, dünyada oluşumunu henüz tamamlamamış, canlı bir mağaradır. Ova ve dağ silsilesi şehre büyük bir yaylak imkânı sunmaktadır. Hayvanların barınması, otlak ve mera açısından zenginlik sağlamaktadır. Tarih ve Tarihi Doku Tokat, uygarlıkların merkezi olan Anadolu’da, zengin doğal kaynakları, jeostratejik konumu nedeni ile beyliklerin, devletlerin ve imparatorlukların yaşama ve fetih alanı olmuştur. Özellikle su havzası üzerinde bulunması, suyun insan hayatındaki önemi dikkate alındığında, Tokat yerleşim anlamında en cazibeli bölgelerden biri olmuştur. Devini Mağarası’ndaki son buluntularla bölgenin M.Ö. 6 binlere inen, yani toplamda 8 bin yıllık bir tarihi olduğu gözlenmiştir. İleride yapılacak daha sistemli araştırmalarla bu gerçeğe daha çok ulaşılacaktır. Erbaa Horoztepe bölgesinde Prof. Dr. Tahsin Özgüç’ün yaptığı kurtarma kazılarından çıkan M.Ö. 4000’li yıllara tarihlenen ve döneminde arkeoloji dünyasında büyük yankı uyandıran (günümüzdeki Urfa Göbekli tepe benzeri) “çocuğunu emziren kadın” figürü ve dini simgeler bulunmuştur. Zile Maşathöyük kazılarında ise Hitit Dönemi eserleri başta olmak üzere Frig, Roma, Pontus, Bizans gibi uygarlıklara ait eserler tespit edilmiştir. Bölge’de Sebastapolis (Sulusaray), Zela (Zile), Neocaesarea (Niksar) ve benzeri birçok şehir devleti kurulmuştur. Tokat semavi dinlerin haricinde Anadolu’nun mahalli dinlerinin yaşadığı bir bölge de olmuştur. Günümüzde Gümenek olarak ifade edilen Antik Komana bölgesi önemli dini merkezlerden biri idi. Yine Hristiyanlar için önemli görülen üç aziz; Aziz Basil, Aziz Creosythoum, Aziz Tomatorgus Tokat’ta yaşamıştır. Türklerin Malazgirt zaferi ile Anadolu’yu yurt edinmesinden önce Pagan ve Hristiyan inancının etkilerinin görüldüğü Tokat, zafer sonrası günümüze kadar kesintisiz bir şekilde devam eden Türk İslam medeniyetine sahne olmuştur. Tokat ve çevresinde; Danişmentli, Selçuklu, İlhanlı, Eretna, Kadı Burhanettin, Osmanlı dönemlerinden birçok kültürel ve ilmi eser günümüze ulaşmıştır. 147 1071 Malazgirt Zaferi ile Niksar merkez olmak üzere güçlü bir Türk İslam hâkimiyeti başlamıştır. Melik Ahmed Danişment Gazi’nin Niksar’ı fethedip başkent yapmasıyla birlikte Niksar, medreseleri, camileri ve diğer müesseseleri ile ilmi çalışmaların merkezi konumuna gelmiştir. Özellikle Niksar ve Tokat merkezde açılan Yağıbasan Medreseleri Anadolu’nun adeta ilk Türk İslam üniversiteleri gibi işlev görmüştür. Bu medreselerde dini ilimlerin yanı sıra matematik, astronomi, hendese gibi pozitif ilimler de okutulmuş, Davud-i Kayseri gibi büyük âlimler yetişmiştir. Ahmed el-Niksarî el-Suudî gibi coğrafyacılar yine isminden anlaşılacağı üzere bu bölgeden yetişmişlerdir. Ahmed el-Niksarî hazırlamış olduğu atlasında Amerika kıtasına ilk defa yer veren İslam coğrafyacısıdır. Yine Anadolu’nun ilk Türk İslam camii olan Garipler Camii 1084 yılında Tokat’ta inşa edilmiştir. Bu cami ilki Karahanlı Devleti tarafından Buhara yakınlarındaki Hazara Ulu Camii’nde ilk defa olarak kullanılan merkezi kubbeli plan tipinin Anadolu’daki ilk örneğidir. Bu plan tipi daha sonra Sultan Ahmed Camii ile zirveye çıkmıştır. (Garipler Camii ile ilgili daha detaylı bilgi için; Tanju Cantay’ın makalesine bakılabilir. “Garipler Camii” İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Yıllığı 1976) Günümüzde etrafındaki çarpık yapılaşma ve betonlaşma ile eserin ihtişamı ve varlığı gölgelenmekte olup ne ilim adamları ne de idareciler tarafından gereken ihtimam gösterilmemektedir. Medreselerin yanı sıra, darüşşifalar da Tokat ve Niksar’da halka hizmet vermiş, burada önemli ilmi çalışmalar devam edegelmiştir. Kutadgu Bilig’in bilinen ilk nüshası Fatih Dönemi’nde Tokat’ta bulunup ilim dünyasına kazandırılmıştır. Evliya Çelebi seyahatnamesinde; kıraathanelerde Hüseyin Baykara risalelerinin okunduğunu anlatır. Yine Tokat’tan “şairler yatağı, fazıllar yurdu” olarak bahsedilir. Bu yapı, Osmanlı Dönemi’nde de devam etmiştir. Bir dönem Sulusokak’ta varlığını kayıtlardan bildiğimiz 12 tane medrese aynı anda faaliyette bulunmuştur. Tasavvufi yapıya bakıldığında, Tokat’ın önde gelen şehirlerden olduğunu görülür. Abdülmecid-i Şirvanî Hazretleri Halvetiliği Anadolu’ya getiren ilk mutasavvıftır. Onun açtığı bu yoldan birçok âlim ve mutasavvıf yetişmiştir. Bunlara bir iki örnek vermek gerekirse; aslen Zileli olan Şems-i Sivasî (Kara Şems), Hayrettin-i Tokadî, Şeyh Şaban-ı Veli, Merhum Şeyh Nusrettin Hazretleri vd. Tokat, Mevleviliğin Konya’dan sonra Hazreti Mevlana hayatta iken açılan ikinci merkezidir. Mevlana Hazretlerinin Fihi Ma Fih adlı eserinin 21. faslında “Tokat’a gitmek gerek. Havası ve insanı mutedildir…” diye devam eden sözü de meşhurdur. Fahrettin-i Irakî hazretleri de Mevlana Hazretlerinin bu sözü üzerine Tokat’a gelip burada bir hanegâh/dergâh açıp, ölümsüz birçok eserini burada yazmıştır. Menakıbü’l- Arifin adlı eserde de Niksar ve Tokat’ta da geçen birçok menkıbe yer almaktadır. Yine müştemilatı ile günümüze ulaşmış dünyanın en güzel ahşap Mevlevihanesi Tokat’tadır. 148 Üretim ve Ticari Zenginlik Yukarıda saydığımız doğal güzellikler, su havzalarının üzerinde olması, ikliminin iyi ve toprağının bereketli olması Tokat’ı her dönemde bir cazibe merkezi haline getirmiştir. Anadolu’ya hükmetmek isteyen her devletin mutlaka Tokat’a hâkim olması gerekmiştir. Zira Tokat eskiden beri bulunduğu coğrafi konum itibariyle İstanbul’dan Doğu’ya giden yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. İstanbul’dan doğuya gelen yol Amasya’da ikiye ayrılır. Sağ yol Bağdat yolu, sol yol ise Tebriz yolu olarak adlandırılır. Tarihi süreç içerisinde bu bölgede Tokat dışında konaklamaya uygun han veya kervansaray bulunmadığından, kervanlar mutlaka Tokat’a uğrarlardı. Bir uğrak yeri olması Tokat’a tarih boyunca ticari anlamda da katkı sağlamıştır. Osmanlı’nın en büyük sanayi tesisi hüviyetinde olan bakır kalhanelerinden dört tanesi Tokat’ta faaliyet göstermekte idi. Faaliyetlerinin en yoğun yapıldığı dönemlerde Ergani’den 10 bin deve yükü seyreltilmiş bakır Tokat’a getirilmekteydi. Yine İmparatorluğun en büyük ipek böceği yetiştiriciliği ve buna bağlı olarak yemeni ve dokuma yazma gibi tekstil sektörü de gelişmiştir Evliya Çelebi Tokat yazmaları için “Beyaz pembe bezi Diyar-ı Lahor’da dahi yapılamaz. Güya altın gibi mücellâdır. Kalemkâr basma yüzü, münakkaş (nakışlı) perdeleri gayet memduh (övülmeye layık) olur.” der ve övgüyle söz eder. Valide sultanların ve saraydaki kadınların dokuma ürünleri de bir dönem Tokat’ta üretilmiştir. Dericilikte de özellikle Maroken (Sahtiyan) üretiminin önemli bir merkezi olmuştur Tokat. Tokat, İznik, Kütahya ve Çanakkale ile birlikte imparatorluk coğrafyasının en önemli dört seramik merkezinden biri olmuştur. Öyle ki bir dönem Sinop Limanı üzerinden Rusya’ya sırlı seramik gönderilmiştir. Bu zenginlikler ve gelirlerinin valide sultanlara hassa oluşu ile birlikte Tokat’ın imparatorluktaki önemi ve değeri daha da artmıştır. Tokat, Halep ve Galata ile birlikte imparatorluğun en şanlı dönemindeki üç voyvodalığından biri olmuştur. Voyvodalık; özerk valilik, serbest ticari bölgeye sahip bir yönetimi ifade etmektedir. Vergi kaçağını önlemek için Osmanlı kara gümrükleri oluşturulmuştur. Tokat yolların kavşak noktasında olduğu için burada kara gümrüğü kurulmuştur. 1847 yılına kadar da devam etmiştir. Koşakavak gümrük yeridir. Yine imparatorluğun en önemli bedestenlerinden biri Tokat’taki bugün müze olarak kullanılan Arastalı Bedesten’dir. Bedestenler borsa, ticaret merkezi ve alışveriş merkezi gibi işlevler görmüştür. Tokat, Bursa ve Halep ile beraber imparatorluğun en önemli üç bedesteninden birine sahiptir. Tokat kuyumculuk, saraciye, ahşap oyma gibi birçok sanat dalında da başkent İstanbul ile yarış eder derecede yüksek kalitede üretimlerin yapıldığı bir merkez olmuştur. 1949 yılı vergi sıralamasına bakıldığında Tokat, İstanbul, Ankara ve İzmir’den sonra dördüncü gelmiştir. Bu da tarihten gelen ticari canlılığın şehirde bir müddet daha ciddi boyutlarda devam ettiğini göstermektedir. 149 Tarihi ve Kültürel Mekânların Korunması Tarihi, coğrafi, ilmi ve ticari yapısı anlatılan Tokat ve benzeri şehirlerde yapılacak en küçük imar değişiklikleri, yapılaşmalar, tarihi dokunun ve kültürel mirasın geri dönüşü olmayacak şekilde yok olmasına sebep teşkil etmektedir. Geleneksel şehir dokusunun 15 – 20 yıl öncesine kadar bozulmadan devam ettiği bu şehirde çok katlı yapılaşmalar (ki örnekleri günümüzde mevcuttur; 150 yıllık tarihi reji binasının yıkılarak yerine 12şer katlı 3 blok halinde binalar yapılması vd.), plansız inşa edilen konutlar şehrin hem estetiğini hem de tarihsel dokusunu bozmaktadır. İkili yaşam geleneğinin sürdüğü (yazları bağlarda, kışın şehirde) bu şehirde yakın zamana kadar 12 bağ semti mevcut idi. Bugün bunların imara açılmasıyla yeşil alan ile birlikte yöresel bitki çeşitliliği (örneğin eskiden bu bağ semtlerinde 12 çeşit armut yetişirdi) de yok olmuştur. Tokat’ta en önemli sorun, şehirde yaşayan halkta bir şehirlilik/kentlilik bilincinin kalmamış olmasıdır. Öyle ki çarpık kentleşme şehrin estetiğini, tarihi ve kültürel dokusunu bozarken, şehirlilik bilincinin olmaması da, insanların birbirleriyle olan münasebetlerinde, samimiyetlerinde alışverişlerinde de menfi bir tesire yol açmıştır. Aynı apartmanda yaşayan insanlar birbirini tanımaz, selam vermez hale gelmiştir. Malum olduğu üzere şehir “medine” kelimesinden gelmektedir. Yani şehirli demek “medeni” demektir. Şehrin kendine has yazılmamış kurallar manzumesi vardır. Buna tarihten bir misal verecek olursak; 1938 Tokat Belediyesi Zabıta Nizamnamesinin 1. Maddesi uyarınca, şehirde pazar kurulduğu günlerde zabıta teşkilatından görevlendirilecek şahıslar şehrin girişinde bekleyerek gelen kağnıların mazılarının yağlanmasını sağlamakla görevlendirilmişlerdir. Böylelikle gürültü kirliliğinin engellenmesi amaç edinilmiştir. Gelen kişilere şehre geldiğini ve buranın farklı bir yaşam kültürünün olduğunu hissettirmeye yönelik bir uygulamadır bu. Mahalle isimlerinin değişmesi de tarihsel bağlantının kopmasına yol açmaktadır. Bu nedenle mahallelerin ve mühim yerlerin isimlerinin değişmemesi gerekmektedir. (Mesela İris, Yeşilırmak’ın M.Ö. 2000’li yıllardan beri kullanılan ismi. Şenyurt’lu bir yaşlı amca halen bu ismi kullanmayı tercih eder. Bu ismin kullanılması tarihsel devamlılığı göstermesi bakımından önemlidir). Tokat’ta geleneksel Türk-İslam mahalle dokusu ve kültürü de yok olmuştur. Çok katlı yapılaşma, şehrin ışığını ve rüzgârını kesmektedir. Geleneksel mimaride evlerde “hayat” tabir ettiğimiz “taşlık” da denilen bir bölüm bulunmakta idi. Burası kışlık gıdaların hazırlandığı, elbiselerin yıkanıp asıldığı, insanların günlük hayatta nefes alabildiği, özel hayatlarını mahremiyet duygusu içinde yaşayabildiği, mahalleli kadınların bir arada olduğu sosyalleşebildiği, aktivelerini gerçekleştirdikleri, birbirlerine yardım ettikleri çok önemli sosyal mekânlar idi. Somut olmayan kültürel mirasın yaşandığı ve sürekliliğinin devam ettiği mekânlar idi. Müze evler veya şehir konakları ile bu tarz yaşam alanları günümüzde sergilenmekteyse de mahalle dokusu korunamadığı için bunun somut örnekleri yok olmaya yüz tutmuştur. Yine geleneksel sivil 150 mimaride kapılarda üç tane tokmak olur. Çocuklar, kadınlar ve erkekler için. Farklı maden alaşımlarından dolayı farklı tonda sesler çıkaran ve bu sesleri ile eve gelen kişinin kadın mı çocuk mu yoksa erkek mi olduğunu anlatan tokmaklardı. Dini ve terbiye yönü ile beraber sanatsal değeri de olan bu gelenek de yok olmuştur. Kentsel dönüşüm; şehrin mimari kotları, özellikleri açığa çıkarılıp, çok katlı yapıdan kaçınarak topografik yapı ve geleneksel mimarinin özellikleri göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Tarihi ve kültürel varlıkların korunması her zaman dikkate alınması lazım gelen hususlardandır. Tokat İçin Ne Dediler? PROF. DR. SÜHEYL ÜNVER: “Türk-islam Devletlerinin eser bırakmak için yarıştığı başka bir vatan parçası görmedim.” DONALD QUATAERT: “Küçük Asya’nın Manchester’ı” EVLİYA ÇELEBİ: “Gayetü’l-gaye mamur ve abadan olduğundan çarşısı ve bazarı ol kadar müzeyyen ve mamurdur ki güya bu şehrin suk-ı sultanisi aynı Halep ve Bursa şehri çarşıları gibi gayet tertib üzere, tekellüflü bina olunmuşdur.” JOSEPH DE TORNEFORT: “Tokat kenti … evleri çok iyi yapılmış ve çoğu iki katlı. Yalnızca çok sarp iki tepenin arasındaki araziyi değil aynı tepelerin anfitiyatro biçimindeki yamaçlarını da kaplıyor. Öyle ki dünyada, bu kentinki kadar özel konuma sahip başka bir kent yok. Hatta çok ürkütücü, dimdik ve dümdüz yontulmuş iki mermer kayayı bile boş bırakmamışlar ve her birinin tepesine birer kale yapmışlar. Sanırım varlıklılar fırtınalar sırasında yağmur sularının evlerinin bodrumuna dolmaması için kaldırımlar yapmak zorunda kalmışlar. Ve sokaklarda akan sular için arklar açtırmışlar. Kentin üzerinde yer aldığı tepelerde o kadar çok su kaynağı var ki her evin kendi çeşmesi var.” MEVLANA: “Tokat’a gitmek gerek.” HENRY JOHN VAN LENNEP: “37 farklı üzüm türü taşıyan bir bağ biliyorduk. Bir başkasının meyveliğinde on yedi farklı armut türü vardı.” TAVERNIER J.B 1678: “Tokat'a has iyiliklerden biri, oradaki kervansarayların etrafında, tacirlere kiralanan birçok hususi odaların mevcudiyetidir. Seyahatimiz boyunca diğer hiçbir yerde görmediğimiz bu odalar kervansarayların gürültüsünden uzak, sakin ve rahat yerler olup, yolcu orada, kendilerini menfaat şaikiyle rahatsız eden adamlardan uzak, dostlarıyla sohbet ederek serbestçe dinlenebilir.." Tavernier, J.B. (1678). MONTESGUIEU İran Mektupları 19. Mektup: Tokat’la İzmir arasında bu iki şehirden başka adı zikredilmeğe değer tek bir kent kasaba görmedik. 151 PROF. DR. SÜHEYL ÜNVER Hocanı 1961 yılına ait Tokat İzlenimleri: “Cennete benzetilen bahçeleri içinden geçerek etrafta yüksek ve çıplak dağların muhafazasına tevdi edilmiş kalesi eski zenginleri ve hazinelerinin emniyetinin tarihi bir misali olarak durmakta. Y. Mimar Ali Saim Bey’le görmediğimiz bir abide kalmadı. Lehülhamd sayıları pek çok. Hani Tokat’ın şehir nüfusuna bunları da katarsak yekûn bir hayli kabarır. Lakin Saim Bey teftişinden çok üzgündü çünkü bunlar 20 sene önce daha mamurdu. Göz önündeki bu binalar nasıl gözden çıkarırcasına tahrip edilebilir diyordu. Yer yer dolaşarak gördüğüm eski eserler hakkındaki intibalarımı size söyleyeyim. İstanbul’da, Konya’da, Bursa’da ve Edirne’de bulunmayan en güzel eserler inanın bana Tokat’ta vaktiyle İbni Kemal, Molla Hüsrev, Molla Lütfi, Plevne kahramanı Gazi Osman Paşa, Şeyh Emin Efendi gibi büyüklerin vatanı olan Tokat meğerse ne imiş? Anadolu’da en çok abidesi olan bir şehir. Hani Selçuklularla Osmanlılar adeta yarışa girmişler. Birinden birisi bir dane fazla ama hangisi doğrusu sayamadım. Açık konuşayım bu eserler 300 ile 800 yaş arasında birer Tokad azizi. Bu kadar yıldır orasını millileştirmiş ve ruhumuzu aşılamış. Gözümüzü dört açalım bu tahribata hiçbir makama müsaade vermeyelim. Zira onlarda bir Tokad hemşehrisi. 152 TOKAT İLİ KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARI VE TURİZM POTANSİYELİNİN GELİŞTİRİLMESİNE İLİŞKİN ÖNERİLER 7 Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüşümü Hakkında Kanun Kapsamında yapılan çalışmalar sonucu İl Merkezimizde Kaledibi Mevkiinde bulunan 11.7 hektarlık alan 02.09.2013 tarihli ve 28753 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak Riskli Alan olarak ilan edilmiştir (Resim 1). MEVCUT DURUM: Tokat kalesinin üzerindeki zamanla yıpranmış yapay surların olası bir depremde yıkılmasıyla veya kalenin üzerinde yer aldığı doğal kristalize kireçtaşı kütlesindeki gevşek bloklarının hareketiyle meydana gelebilecek kaya düşmesi afetinden, kale eteğinde kısmen yamaç niteliğindeki zemin üzerine inşa edilmiş ve riskli ilan edilen alan sınırları içinde kalan yapıların etkilenmesi söz konusudur. Alandaki binaların çoğunluğu bir ve iki katlı, herhangi bir mühendislik hizmeti görmemiş, fen, sanat ve sıhhi standartlardan çok uzak, dayanıksız, sağlıksız, risk arz eden gecekondu tarzı ahşap ve yığma binalardır. Alandaki yollar genelde 3-4 metre genişliğinde olup ara sokaklar daha da dardır. Hatta bazı evlere sadece yaya olarak ulaşılmaktadır. Alandaki binaların çoğunluğunun bitişik nizam ahşap binalar olduğu göz önüne alındığında olası yangın felaketi çok büyük zararlara yol açabilecektir. Bölgedeki ilk çalışma 1964 yılında yapılmıştır. 1965 yılında ise alanın bir kısmı Bakanlar Kurulu’ndan Afete Maruz Bölge ilan edilmiştir. Daha sonraki yıllarda da çeşitli defalar tavsiye niteliğinde raporlar düzenlenmiş ancak yıllar süren bu çalışmalar amacına ulaşamamıştır. Tokat Kalesi’nin eteklerini çevreleyen bu alan Tokat’ın en eski yerleşim yerlerindendir. Alanın güney tarafında Danişment-Selçuklu-Osmanlı dönemine ait tarihi yapılar yoğun olarak bulunmaktadır. Bu yapıların tamamına yakını son 10 yılda Kültür Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. Ancak, arkeolojik kazı sit alanında kalan Tokat Kalesi üzerinde yapılacak kazı ve restorasyon çalışmaları kale eteklerinde bulunan binalar için tehlike arz ettiğinden kapsamlı restorasyon ve arkeolojik kazı çalışmaları yapılamamaktadır. Şu an için, restorasyonları büyük ölçüde tamamlanan Yağıbasan Medresesi, Deveciler Hanı, Arastalı Bedesten, Takkeciler Camii ve Ulu Cami gibi Danişment-SelçukluOsmanlı eserlerinin yoğun olarak bulunduğu bölgelerden Tokat Kalesi’ne ulaşımı sağlayacak herhangi bir yol bulunmamaktadır. 7 Bu bölüm, Rüveyda KOÇ (Belediye Meclis Üyesi), Sümeyya KADIOĞLU (Tokat Belediyesi, Şehir Plancısı), Hakan KADIOĞLU (İnşaat Müh. Çevre ve Şehircilik İl Şube Müdürü) tarafından Tokat Şehir Kimliği Çalıştayı’na özel olarak hazırlanmıştır. 153 Resim 1: Riskli Alan Sınırları ÖNERİ: Öncelikle dönüşüm alanı içinde kalan, kentin tarihi kültürel kimliğine zarar veren, Tokat Kalesi ile kentin tarihi kimliğini oluşturan eserler arasında bulunan niteliksiz binaların uygun rezerv alanlarına tahliyesi veya kamulaştırması ile boşaltılması gerekmektedir. Boşaltılan alanda hazırlanacak ve içinde otopark, gezi yolları, seyir terasları, rekreasyon ve aktif yeşil alan çalışmalarına yer verilen kentsel tasarım projeleriyle, bölgedeki fiziksel çöküşün durdurulması ve tarihi dokunun sürdürülebilirliğinin sağlanması, kültürel varlıkların topluma faydalı, ekonomik ve işlevsel koşullarla sağlıklılaştırılması, bölgede bulunan tarihi yapıların ulaşılabilir ve vakit geçirilebilir mekanlara dönüştürülerek kültüre dayalı dinamiklerin harekete geçirilmesi, küçük motorlu taşıtların da kullanabileceği tarihi dokuya uygun malzemeden inşa edilen gezi ve yürüyüş yollarının yapılması, tarihi kültürel turizmin gelişmesiyle ekonomik yaşamın canlandırılması sağlanacaktır. Tokat’ın tarihi dokusunun korunmuş olduğu bir sokak, Halit Sokağı’dır. Sanat sokağı olarak işlevlendirilmesi planlanan Halit Sokağı, Tarihi Tokat Meydanı içerisinde kalan Taşhan ile Pervane Hamamı’nı Tarihi Sulusokak ile “900 adımda 900 yıl” sloganına konu olan tarihi eserlerin yer aldığı aksa bağlamaktadır. Sokak üzerinde tescilli sivil mimarlık örnekleri ve Yazmacılar Hanı gibi önemli yapılar bulunmaktadır (Resim 2). Sokak üzerinde bulunan tescilli ve nitelikli yapıların bir kısmı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından belirlenmiş riskli alan sınırı içerisinde kalmaktadır. Bu yapılar bakanlık tarafından ödenek çıktığı takdirde kamulaştırılacağı için kamu eline geçmiş olacaktır. 154 Resim 2: Tarihi Tokat ve Halit Sokağı Böylelikle kamulaştırma “riskli alan” ile çözülmüş, sanat sokağının oluşturulması daha da kolaylaşmış ve en önemlisi “kentsel dönüşüm = emsal artışı” algısına ters olarak dönüşümü yapılacak bir alan sanat sokağına Resim 3: Riskli Alan Sınırı ve Halit Sokağı İlişkisi dönüşmüş, tarihi doku korunmuş, mimarimiz değer kazanmış olacaktır. geleneksel Kentsel dönüşümün de binaları yıkarak yüksek emsallerle yenilerini yapmak olmadığı, kültürümüzün, tarihimizin korunması ve ön plana çıkarılması olabileceği de görülecektir. Halit Sokağı üzerindeki yapıların işlev kazanmasını ve işletilmesini bakanlık belediyeye devredebilir, bakanlık ve il müdürlüğü personeli için sosyal tesis, misafirhane amaçlı kullanabilir veya şehrin mimar mühendislerinin kullanımına açabilir; farklı işlevler geliştirilerek sanat sokağının içerisine entegre edilebilir. Bu sayede koruma başlığı altında hiçbir şeye dokunamayarak ve hiçbir şey yapamayarak tarihi eserlerin adeta insandan korunması değil; eserlerin insanlarla, insanların ise kültürleriyle buluşturulması başarılacaktır. İnsanla buluşan ve işlev kazanan eserler sadece gezilip görülmeyecek aynı zamanda yaşanacaktır. 155 TARİHİ VE KÜLTÜREL AKSLAR MEVCUT DURUM: Tokat tarihte; Hitit, Bizans, Danişment, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu medeniyetlerden günümüze birçok eser kalmıştır. Yapı bütünlüğünü koruyan ve hizmet verecek şekilde ayakta kalan eserlerin çoğu Danişment-Selçuklu-Osmanlı dönemi eserleridir. Bu eserlerden Selçuklu ve Danişmentliler dönemine ait olanlar kentin ilk yerleşim yeri olan tarihi Tokat Kalesi’nin güney tarafında yer alan Sulusokak semti ve yakın çevresinde yer almaktadır. Osmanlı Dönemi’nden kalan eserler ise nispeten şehrin daha geniş alanlarına yayılmıştır. Son yıllarda Vakıflar Genel Müdürlüğü, ilimizde bazıları kullanılan, bazıları kullanılamayacak durumda olan birçok tarihi eserin, bina ölçeğinde restorasyonunu tamamlayarak atıl kalan değil hizmet veren eserlere dönüşmesini sağlamıştır. Ancak bu eserler arasında turistik gezilere yürüyüş güzergâhı olacak şekilde bağlantı sağlayan, cadde-sokak bazında turizm aksları oluşturulamamıştır. Tarihi dokunun yoğun olduğu alanlara nispeten yeni ve niteliksiz, cephe olarak çevre ile uyumsuz yapılar girmiştir. Diğer taraftan bu eserler, konum itibariyle kentin eski ve yoğun merkezlerine yakın yerlerde bulunduğundan yol ve otopark yetersizliğine bağlı olarak ulaşım sıkıntısı yaşanmaktadır. Bölgede bulunan tescilli eserler, ulaşım arterlerinin genişleme imkânını da ortadan kaldırmakta, yol kenarlarının da otopark olarak kullanılmasıyla birlikte noktasal olarak ulaşımı sağlayacak araçla ulaşım da oldukça zahmetli olmaktadır. Ayrıca kente gelen turizm şirketlerine ait otobüslerin rahatça park edebileceği tarihi yerlere yakın merkezi bölgelerde otopark alanları bulunmamaktadır. ÖNERİ: Yapılar bireysel olarak değil, bulunduğu sokak ya da mahalle ile korunduğu zaman daha da anlam kazanır. Kültür rotaları; şehri korurken şehrin koruma sınırını oluştururken, koruma imar planını yaparken, turistler için alanlar belirlerken önem kazanır. Koruma imar planlarının eksiği olan 3.boyut kültür rotalarının da koruma imar planına eklenebilmesi ile nitelikli bir hale gelecektir. Kültür rotalarına çalışırken sokak siluetleri, rota üzerindeki tescilli yapıların rölöveleri, yeni yapılacak binalara da tescilli yapı dikkate alınarak cephe, plan tipi, vb. düzenlemelerin getirilmesi, rota üzerindeki yapılara aslına uygun olarak işlev verilmesi, sokaklara nitelik kazandırılması (örneğin asmalarıyla ünlü olan Tokat’ta bir sokakta asmalara yer verilmesi ve asmalı sokak olarak o sokağın nitelik ve değer kazanması) gibi aşamalar rotaların belirleyici unsurları olacaktır. Böyle bir çalışma tüm tarihi şehirlerimize ve belediye, kurum, kuruluşlarımıza bir anahtar ve kaynak olacaktır. Belediyelerin tarihi dokular ile alakalı en büyük sorunlarından biri de bu alanların doğru işlevler kazandırılamaması, proje üretilememesi, bulunduğu sokak ve mahalle ile ilişkilendirilememesidir. Rota çalışmaları tüm bu sorunlara anahtar olacaktır. (bkz. Resim 4). 156 Resim 4 : Rota İşaret Levhaları Tokat merkezde nitelikli yaya güzergâhları plan üzerinde belirlenmiştir (Resim 5). Yukarıda belirtilen çalışmalar yapıldığı, projeye döküldüğü takdirde, Tokat’ın tarihi, kültürü daha da önem kazanmış, modern dünya ve tekniklerle buluşmuş, teknik alt yapısı tamamlanmış olacaktır. Resim 5. Tokat Merkez Nitelikli Güzergâhlar Tokat, merkez dışında tüm ilçe ve köyleriyle de yüksek bir potansiyele sahiptir. Merkez ilçe de yapılacak olan rota çalışmasına bağlı olarak ilçelerde de benzer tekniklerle bir çalışma yapılacak ve tüm rotalar birleştirilip “Kültür Yolu Tokat” haritamız oluşmuş olacaktır. İlçelerimizle beraber kültür rotası arkeolojik dönemden başlayarak yakın tarihimize kadar olan tüm eserleri görme fırsatı sunacaktır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından başarıyla yürütülmekte olan Şehir Kimliği Çalıstayları’na kültür rotaları da eklendiği takdirde Türkiye’nin kültür rotası ortaya çıkmış olacaktır. Türkiye çok fazla çeşitlilik arz eden bir ülke olduğu için kültür rotalarını kimi bölgelerde doğa turizmi rotası, Selçuklu rotası, Osmanlı rotası, termal turizm rotası gibi çeşitlendirmek mümkündür. Tokat için düşündüğümüz rotamız birçok özelliğe sahip bir şehir için sadece tarih ile sınırlı kalamaz. Doğa, kırsal turizm rotaları için 3 tane havzadan oluşan Tokat, ırmaklarıyla, gölleriyle, yaylalarıyla, 157 ovalarıyla, yeşilin bin bir tonuyla en güzel doğaya sahip şehirlerdendir. Tarım ve hayvancılık ile uğraşılan köyler agro turizm ve kırsal turizm tutkunları için çok büyük değerlerdir. Tokat Merkez’e yakın olan ve tarihi özelliğini koruyan köylerimizden birisi olan Erkilet köyü köysel dönüşüm ve kırsal turizmde değerlendirilmesi gereken bir yerdir. Tokat evleri temalarıyla kurulacak olan mahalleler ile de köy hayatı devam ettirilecektir. Termal rota ile kaplıca bölgelerimiz canlılık kazanacaktır. Jeolojik rota ile çeşitli taş kaynaklarını barındıran Tokat’ta toprak ve maden alanları gezginleri için zenginlik sunacaktır. Kervan yolu rotaları da Tokat için önemlidir. Tarihi İpek Yolu Tokat il sınırlarından da geçmektedir. İpek Yolu’nun bir kısmı da il merkezi içerisinde kalmaktadır. Kervan yolu birçok tarihi çeşmeyi de içerisinde barındırmaktadır. Yol güzergâhında korunmuş birçok yapı bulunmaktadır. Yol devamında da Sulusokak ile birleşmektedir (bkz. Resim 6,7) Resim 6: Kervan Yolu Tokat Journal of British Embassy Sir Gore Ouseley 1812: Beybağı Kervan Yolu 158 Resim 7: Örnek Bir Kırsal Turizm Norveç Halk Müzesi Tüm bu çalışmalar tamamlandıktan sonra bu bilgiler tematik bir internet sitesinde tüm dünya ile paylaşılacak, yerli ve yabancı turistlerin kullanımına sunulacaktır (http://www.mapaplan.com/travelmap/paris-top-tourist-attractions-map/paris-top-tourist-attractions-map.htm). Rotalar haritalara işlenecek, rotalar üzerindeki alanların bilgi ve fotoğrafları eklenecek, rotalar üzerindeki konaklama alanları, yeme içme alanları da haritalara eklenip esnaflarımıza da katkı sağlayacak hale dönüşecektir. Gezgin yorumlarına açık olan bu site, Tokat’ın tanıtımına da faydalı olacaktır. Aynı zamanda Tokat’ın koruma alan ve değerleri de belirgin bir kayıt altına alınmış olacaktır. Tokat ve ilçeleriyle olan yol bağlantıları, ovalar, vadiler ve verimli topraklar içerisinde yer almaktadır. Bu güzellikleri daha yakından görebilmek adına bisiklet rotası da projeye eklenecektir. Bisiklet ile Tokat’ın keyfini çıkarmak için bir bisiklet rotası oluşturulacak, bu rota üzerinde de istasyonlar belirlenecektir. Örneğin; Tokat merkezden bisiklet ile yola çıkan birisi Kazova’yı görerek Turhal’a gitmek isteyecektir. Turhal’dan Zile’ye araç ile gitmek isteyen birisi Turhal’daki istasyona bisikletini bırakabilip yoluna devam edecektir (http://www.ridethecity.com/). Rotalar ve kent haritaları için Resim 8 ve Resim 9’a bakılabilir. 159 Resim 8: Paris şehri kent haritalarından bir örnek Resim 9: Bisiklet Rotası ve Transfer Noktaları TARİHİ VE KÜLTÜREL DEĞERLERİN YAŞATILMASI ÜZERİNE BİRKAÇ ÖNERİ Tarihi dokulardaki en büyük sorun koruma problemidir. Restorasyon maliyetlerinin, kamulaştırma bedellerinin fazla olması, kamulaştırılsa bile kamu yapısı haline gelen yapılara işlev kazandırılamaması, kullanılamayarak boş bırakılması ya da gündüz kullanımlı işlevler vererek yapıların 24 saat yaşanılırlığını kaybetmesi, kamulaştırılan yapıları asıl sahiplerinden uzaklaştırmak başlıca koruma problemleridir. Ülkemiz genelinde kıyı turizminin yanında tarih, kültür, tarım, sağlık, termal, kış sporları gibi alternatif turizm alanlarının de gelişmesi için Merkezi Hükümet tarafından destek programları planlanmaktadır. Bu kapsamda Anadolu’nun en eski tarihine ve en köklü kültürlerine ev sahipliği yapan ilimizin de tarih ve kültür turizmine katkı sağlayacak potansiyeli büyüktür. 160 HAMAMCILIK Turizmde “Marka Şehirler” oluşturulması kapsamında ilimizin ülke genelinde bilinen ve marka olmaya aday alanlarından biri hamamcılık sektörüdür. Tarihi hamamlarımızda uygun kostümlerle geleneksel kültüre uygun hamam sefaları, tarihi konaklarda Osmanlı geceleri düzenlenebilir. Bu şekilde gezi amaçlı şehre gelen turistlerin bir gece de eğlence amaçlı konaklamaları sağlanabilir. Ayrıca turizm sektöründe bir yere gezme görme amaçlı bir kez gidildiği halde, yöresel yemek kültürü ve yöresel eğlence maksatlı birçok kez gidildiği istatistiklerde görülmektedir. YAZMACILIK İlimizin ülke genelinde bilinen diğer marka sektörlerinden biri olan yazmacılık-baskıcılık sektörünün günümüze uyarlanarak canlandırılması gerekmektedir. Aynı zamanda öneri tarihi-turistik gezi aksı üzerinde bulunan yazmacılar hanının restorasyonunun tamamlanması, üniversitede moda ve baskıcılık üzerine eğitim verilmesi, tasarlanan ürünlerin Taşhan’da ve Meydan mevkiinde bulunan dükkânlarda pazarlanması gibi konular detaylı olarak planlanabilir. Yazmacılıkta kullanılan Tokat baskı kalıp ve her birinin farklı bir hikâyesi olan baskı modelleri, Tokat kumaşları, yazmada kullanılan Tokat kökboyaları ayrı bir değerdir. Yazmacılığın, Tokat tarihi ile bütünleştirilerek projelendirilmesi düşünülmüştür. YÖRESEL TOKAT KAHVALTISI Verimli topraklar üzerinde kurulmuş olan Tokat’ta birçok tarım ürünü yetişebilmektedir. Bu nedenle Tokat’ta yemek kültürü oldukça zengindir. Tokat bahçelerinde yapılan kahvaltılar bunun bir neticesidir. Kahvaltılarda oldukça fazla olan reçel çeşitleri (örneğin ak zambak reçeli Tokat yöresine aittir. Ak zambak bitkisi Tokat şehrine mal olmuş bir bitkidir). Tokat domates ve Tokat biberi ile yapılan sıcak ve soğuk mezeler, Tokat yaprak sarmaları, Tokat çökeleği ile yapılan kızartma ve katmerler, Tokat ev salçası ve Tokat cevizi ile aperatifler, nohut unuyla yapılan ve tescil aşamasında olan Tokat cevizli çöreği, Tokat yağlısı ve daha birçok çeşit Tokat kahvaltısına aittir. Mutfak sektörü için önemli bir yer de kesinlikle Tokat’tır. Tokat halkı tarımla uğraştığı ve günün yoğun bir kısmını tarlada geçirdiği için günün her saatine göre farklı yemek türleri geliştirmiştir. Bu yemek türleri günüme kadar lezzetine lezzet katarak gelmiştir. Tokat’a gelen misafir ve konuklar sadece geniş kahvaltı menüsüyle değil, diğer öğünlerde de sesini duyurmaya adaydır. 161 SONUÇ Orta Karadeniz Bölgesi’nde yer alan, takriben 8000 yıllık geçmişe sahip Tokat, birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Şehir, Antik Bizans döneminde; Komana ve Evdoksia, Arap Döneminde; Dokat, İranlıların döneminde; Kah-cun, Selçuklu döneminde; Dar-un Nusret, Moğol döneminde; Sobaru, Osmanlı İmparatorluğunda; Dar-ün Nasr ve Türkiye Cumhuriyetinde Tokat adıyla anılmıştır. Tokat, 900 adım yürüyerek Türklerin Anadolu’daki 900 yıllık tarihinin ve mimari eserlerinin görülebileceği bir şehirdir. Selçukluların ve Osmanlıların tarihi mirasını taşıyan Tokat, tarihi kaleleri, hanları, camileri, kiliseleri, türbeleri, hamamları ve medreseleri ile seçkin bir açık hava müzesidir. Tokat, bulunduğu bölgenin birçok özelliğini taşımasıyla birlikte kendi özgün kimliğini de korumaktadır. Tokat Şehir Kimliği Çalıştayında katılımcılar tarafından; Tokat’ın sahip olduğu maddi ve manevi varlık ve değerleriyle ekonomik potansiyeli dikkate alınarak ortak bir vizyon geliştirilmesi ve bütün bu vizyonu ve değerleri kapsayıcı ölçekte şehir kimliğini yeniden hatırlama ve tanımlama adına müzakereler gerçekleştirildi. Bu müzakerelerde öne çıkan tespit ve öneriler özetlenerek rapor içeriğinde arz edilmiştir. Şehrin ekonomisi esas itibariyle tarıma dayalı olmakla birlikte, son zamanlarda öne çıkan sanayi projeleriyle de adından söz ettirmektedir. İlde tarihi değerlerin yanı sıra doğal güzellikler ve kültürel zenginlikler de bulunmaktadır. Bu yönüyle de önemli bir turizm potansiyeline sahip olduğunu vurgulamak gerekir. Tokat’a ait değerlerin başında; Tokat hamamları, Tokat kalesi, yer altı şehirleri, Drakula zindanları, Sebastopolis (Sulusaray), Komana (Gümenek), Yağıbasan Medresesi, Gökmedrese, Hıdırlık Köprüsü, Taşhan, Suluhan, Latifoğlu Konağı, Ali Paşa Camii, Behzat Camii, Meydan Camii, Saat Kulesi gelmektedir. Tokat’ın sahip olduğu zengin kültürel birikime ilişkin görüşler oldukça dikkat çekicidir. Şehirde Alevi, Sünni, Türk, Kürt, Çerkes gibi dini etnik ve kültürel yapılara mensup bireyler birlikte sorunsuzca yaşadığı ifade edilmiştir. Sıraç-Alevi kültürü, Bektaşilik, Mevlevilik, Kadirilik, Nakşilik gibi kültürler şehirde varlığını sürdüren kültür kodları 162 olarak Çalıştay’da dile getirilmiştir. Alevi-Bektaşi kültürünü yansıtan Hubyar ve Keçeci Baba türbelerine Türkiye’nin her yerinden ziyaretçi geldiği ifade edilmiştir. Âlimler diyarı olarak ünlenen ilde, Osmanlı Dönemi’nde 7 şeyhülislam tahsil görmüştür. Katılımcı görüşleri, Tokat’ın bu özelliğinin, şehir kimliğini ifade eden sloganlarda kullanılabileceği yönündedir. Amasya için kullanılan “Şehzadeler Şehri” ifadesine benzer şekilde Tokat için “Âlimler Şehri” sloganı kullanılabilir. Erbaa, Niksar, Artova, Kazova gibi büyük ovalar, zengin ormanlık alanlar, Ballıca Mağarası, Düden Gölü, Topçam Yaylası, Çamiçi Yaylası; Selemen Yaylası, Batmantaş Yaylası, Akbelen Yaylası, Dumanlı Yaylası, Zinav Gölü, Kaz Gölü, Almus Gölü, Sulusaray kaplıcaları, Reşadiye kaplıcaları görülmeye ve ziyaret edilmeye değer doğal güzellikler olarak sıklıkla dile getirilmiştir. İlin tarımsal potansiyeli de Çalıştay’da değerlendirilmiştir. Omala Ovası, Turhal Ovası, Niksar Ovası, Erbaa Ovası, Artova Ovası ve Zile Ovası’nda tahıl, şekerpancarı, tütünün yanı sıra her çeşit meyve, sebze ve ayçiçeğinin yetiştirildiği belirtilmiştir. Tarımsal faaliyetlerin yanı sıra doğal güzelliklerin, tarihi ve kültürel zenginliklerin turizme kazandırılması ile yeni bir iktisadi gelişme alanı tesis edilebileceği de vurgulanmıştır. Tarım ve turizme ilaveten, Tokat’ın maden ve endüstriyel hammaddeler açısından da zengin olduğu ve jeolojik konumdan kaynaklı mermer potansiyeli Çalıştay’da dile getirilen diğer ekonomik imkânlar olarak göze çarpmaktadır. Şehrin endemik bitkiler konusunda da son derece zengin bir floraya sahip olduğu ifade edilmiştir. Özellikle ak zambak, Tokat ve komşu birkaç ilde yetişebilen nadide bir çiçek olarak öne çıkmaktadır. Bu zarif çiçeğin yöre halkı tarafından reçeli de yapılmıştır. Tokat Belediyesi, ak zambağın şehrin sembolü olması için çaba sarf etmekte, bu bağlamda şehrin ana caddelerinde ak zambaklı ışıklandırmalar yapılmaktadır. Katılımcılar, şehrin sahip olduğu 8000 yıllık tarihin, tarih ve kültür turizmine meraklı kişiler için Tokat’ı çok önemli bir ziyaret noktası haline getirdiği görüşünde hemfikir olmuşlardır. Bu nedenle, büyük kısmı toprak altında bulunan Sebastopolis’in gün yüzüne çıkartılması hem binlerce yıllık medeniyetin izlerinin sürülmesi, hem de şehre Efes ölçeğinde önemli bir tarih hazinesi kazandırılması anlamında son derece önemlidir. Bu kapsamda, ören alanı çevresinde bulunan konutların kamulaştırılması çalışmalarına 163 başlanması, kazı çalışmalarını hızlandıracağı nedeniyle sevindirici bir süreç olarak görülmektedir. Horoztepe ve Niksar ören yerleri daha fazla önem gösterilmesi gereken, turizme önemli değerler katabilecek tarihi mekânlar olarak öne çıkmıştır. Turizmin geliştirilmesi noktasında fikir birliğine varılan bir diğer görüş de, kültür rotalarının oluşturulabileceğidir. Tarih turizmi, termal turizm, yayla turizmi, mutfak turizmi veya dini turizm gibi ülkemize ait son derece önemli zenginliklerin bir program dâhilinde programlara katılanların hizmetine sunulabileceği ifade edilmiştir. Tokat, bu rotalar konusunda çok farklı alternatifler sunabilecek değerlere sahiptir. Bağ evleri, Anadolu kırsal hayatının güzelliklerini ve Tokat mutfağının lezzetini sunarken, tarihi İpek Yolu rotası kervan yollarını, tarihi çeşme ve kervan saraylar gibi mekânları ziyaret etme ve geçmişin izlerini sürme fırsatını katılımcılarına sağlayabilir. Öte yandan Tokat, hamamlar şehridir. Ilıca ve kaplıca turizmi ile birleştirildiğinde şehir, bu turizm alanından istifade etmek isteyen misafirlerine önemli alternatifler sunabilecek potansiyele sahiptir. Tokat’ın turizm, sanayi ve tarımsal potansiyelinin güçlendirilmesi ve geliştirilmesi açısından ulaşım sorunlarının giderilmesi gerekmektedir. Denize ulaşımın sağlanması, Tokat-Ünye karayolunun acilen tamamlanarak Tokat’ın çevreyle olan bağlantısı güçlendirilmesi önemli değerlendirmeler olarak katılımcılar tarafından vurgulanmıştır. Çalıştay’da dile getirilen, zengin çeşitliliğe sahip üzüm ve armut cinslerinin araştırılarak yeniden tarıma kazandırılması görüşü, şehre bu sektörde önemli bir kaynak olacağı inancından doğmuştur. Çalıştay’da dile getirilen bitki çeşitliliğinin yanı sıra Tokat karayaka cinsi koyunu ile de farklı bir türe ev sahipliği yapmaktadır. Uzun tüylü bir cins olan karayakanın yapağısı yatak yapmak için uygun, eti ise çok lezzetlidir. Yöreye özgü bu koyun cinsinin üretiminin arttırılması kent ekonomisine önemli bir katkı sağlayacaktır. Katılımcılar tarafından ortaya konulan şehir içi ulaşımla ilgili sorunların hafifletilmesi için Niksar kavşağına alt geçit yapılması, Geyras – Üniversite arasına raylı sistem kurulması, toplu taşıma sisteminin güçlendirilmesi, çevre yoluna çıkan ara yolların 164 düzeltilmesi, GOP Bulvarı’na alternatif bir yol güzergâhının tesis edilmesi önerileri gelmiştir. Çalıştay’da, kentsel dönüşüm başlı başına ayrı bir gündem olarak ele alınmış ve özellikle kültürel ve tarihi çizgileri içeren depreme dayanıklı binaların inşa edilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Taşhan’ın karşısındaki yıkık harabe binaların biran önce şehir kimliğine uygun şekilde restore edilmesi ya da aslına uygun olarak yeniden inşa edilmesi görüşler arasında bilhassa öne çıkmıştır. Eski Niksar yolu ile Kız Meslek Lisesi arasında da tarihi yapılar bulunduğu, çevrenin tarihsel dokuya uygun olarak yapılandırılması gerektiği ifade edilmiştir. Sulusokak ve Kalealtı bölgesindeki evlerin müstakil, en fazla 2 katlı bahçeli ve Sulusokak’ın tarihini de bozmayacak şekilde inşa edilmesi önemlidir. Konuyla ilgili bir diğer görüş, kentsel dönüşüm sürecinde kent estetiğini bozan yapıların çıkmaması için ehil kişilerden oluşan kent estetiği kurulunun projelerin onaylanmasında ve takibinde söz sahibi olması gerektiğidir. Sulusokak ve çevresinin, büyük şehirlerde gerçekleştirilen bazı projelere benzer şekilde, konaklama, alışveriş ve kafe gibi mekânlarla geliştirilebileceği dile getirilmiştir. Bağ evlerinin dokusu korunarak benzer yapıda siteler inşa edilmesi ve bu tür uygulamalara teşvikler verilmesi sıklıkla ifade edilmiş, kuyumcular çarşısının, kültür ve sanat sokağı olarak yeniden tasarlanabileceği fikri ortaya çıkmıştır. Asmalarıyla ünlü olan Tokat’ta bir sokakta asmalara yer verilmesi ve asmalı sokak olarak o sokağa nitelik ve değer kazandırılması bir diğer kıymetli öneri olarak düşünülmelidir. Çalıştay’da ayrıca, mahalle isimlerinin değişmesinin, tarihsel bağlantının kopmasına yol açtığı tespiti yapılmış, çözüm olarak mahalle, semt, bölge, sokak isimlerinin değiştirilmesinden özenle kaçınılması gerektiği vurgulanmıştır. Yeni mekân, yeni sokak, yeni mahalle, yeni yol ve durak isimlerinin, Tokat’ın tarihi ve kültürel değerleri esas alınarak belirlenmesi gerektiği dile getirilmiştir. Tokat’ın varlıklarının ve değerlerinin korunması, geliştirilmesi ve şehrin gelecek vizyonunun belirlenmesine ilişkin, ilgili tüm tarafların görüş ve önerilerine yer vermeye çalıştığımız bu sonuç raporunun hayırlara vesile olmasını ve tüm kullanıcılara faydalı olmasını dileriz. 165 21 Ocak 2015 - Tokat Şehir Kimliği Çalıştayı Tanıtım Toplantısı 166 167 13 Şubat 2015- Tokat Şehir Kimliği Çalıştayı 168 ÇALIŞTAY ORGANİZASYONU T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI SEMPOZYUM VE ÇALIŞTAYLAR HEYETİ İbrahim ACAR Genel Koordinatör Seyfettin ERDOĞAN Heyet Başkanı Rahmi ŞEN Başkan Yrd. Zekeriya ERDİM Üye Turgut ÖZCAN Üye Ayfer GEDİKLİ Üye Şerafettin TURAN Üye Fikri AKYÜZ Üye Yasemin Meltem NAMLI DPTDH Destek Uzmanı Havva KARADERELİ Sekretarya İDARİ HEYET ÇALIŞTAY KOORDİNATÖRÜ: Zekeriya ERDİM ÇALIŞTAY DESTEK UZMANI: Mehmet KALAYCI 169 AKADEMİK HEYET İL MODERATÖRÜ: Prof. Dr. Seyfettin ERDOĞAN İL MODERATÖR YARDIMCILARI: Doç. Dr. Ayfer GEDİKLİ MODERATÖRLER: Doç. Dr. Adem İŞCAN Doç. Dr. Ahmet ÖZKİRAZ Doç. Dr. İlhan EROĞLU Doç. Dr. Muhittin DEMİRAY Prof. Dr. Ali AÇIKEL Prof. Dr. Çetin BEKTAŞ Prof. Dr. Hanifi VURAL Prof. Dr. Hülya KOCASARAÇ Prof. Dr. Kadri YÜREKLİ Prof. Dr. M. Münir ATALAR Prof. Dr. Mustafa ÇOLAK Prof. Dr. Nuray KIZILASLAN Prof. Dr. Ramazan ERENLER Prof. Dr. Yaşar KARADAĞ 170 RAPORTÖRLER: Arş.Gör. Doğan BOZDOĞAN Arş.Gör. Dr. Sabriye BELGÜZAR Arş.Gör. Elif KAYMAK ÜSTÜN Arş.Gör. Elif YAPRAK BAŞARAN Arş.Gör. Fazilet Özge MAVİŞ Arş.Gör. Gündüz AKSU KOCATÜRK Arş.Gör. Murat AKDAĞ Arş.Gör. Orhan Mete KILIÇ Arş.Gör. Seda SUCU Arş.Gör. Sinan YAMAN Arş.Gör. Tarık ULUSOY Arş.Gör. Yavuz ACUNGİL Arş.Gör. Zeynep ÜNSAL ASLAN Arş.Gör. Ahmet DELEN Arş.Gör. Ali CİNGÖZ Gülşah Babacan 171 KATILIMCILAR Abdullah BOLAT Tokat Bilim Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü Abdullah KARATAŞ Belediye Meclis Üyesi Abdullah SAVAŞ Denetimli Serbestlik Kurum Müdürü Abdullah TAŞTAN Tokat İl Milli Eğitim Müdürlüğü Abdullah YILDIZ Esnaf Abdurrahman KESER Tokat Belediyesi Ahmet BAŞLAN İller Bankası Sivas Bölge Müdürlüğü Ahmet ÇINAR Tokat Belediyesi Meclis Üyesi Ahmet Vezir BAYLAR Pazar Kaymakamı Ali DEMİRBAŞ Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Ali İhsan DİVRİKOĞLU Zile Halk Kütüphanesi Müdürü Ali KALYONCU Kamu Hastaneleri Birliği Tıbbi Hiz. Bşk. Ali UÇAR İl Kültür Müdürlüğü Şube Md. Yrd. Atila BULDUK Özel Sektör Ayhan TAŞAN HKMO Aysel SOLMAZ Ak Parti Kadın Kolları Baha TAHMİSCİOĞLU Özel Sektör Berrin İPEKÇİ Tokat Bilim Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü Birgül ALÇİN Tokat Belediyesi Burak ÇELİK Yerel Yönetimler Başkanı Celal ARSLAN Tokat Belediyesi Cemil KILIÇ Reşadiye Belediye Başkanı Derya ERGENÇ Özel Sektör 172 Doç. Dr. Köksal PABUÇCU G.O.Ü. Akademisyen Dr. Murat HANİLÇE G.O.Ü Akademisyen Duran DOĞAN Yeşilyurt Belediyesi Ekrem ARAL Vakıflar Böl. Md. Ekrem BAYSAL İl Özel İdaresi Genel Meclis Üyesi Emin YILAR Tokatspor Başkanı Emine KRAL Ak Parti Kadın Kolları Ergin ERYILMAZ Turhal Belediyesi Erhan Sefer İLHAMOĞLU Tokat Belediyesi Meclis Üyesi Erol CAN TSO Başkan Yrd. Erol Çağrı SOMTÜRK Kent Konseyi İmar Çalışma Grup Başkanı Esra ERBAŞ Özel Sektör Fahrettin DEMİREL Belediye Meclis Üyesi Faruk BOSTANCI Tokat Baro Başkanı Fatih ÇELİKKAYA Almus Kaymakamı Fatih KUTLU Derbent Mahallesi Muhtarı Fatma EROĞLU Ak Parti Kadın Kolları Ferit YAKAR GOP Üniversitesi Akademisyen Fikri İYİMAYA İl Özel İdaresi Genel Meclis Üyesi Filiz VANLIOĞLU İl Milli Eğitim Müdürlüğü Gonca YURTBAY Tokat Belediyesi Meclis Üyesi Gülnur ATAKLI İl Özel idare Gülseher DELEN Tokat Belediyesi Meclis Üyesi Gülser GÖZÜTOK AK Parti İl Kadın Kolları 173 Gültekin ÇAKMAK Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Gülten GÖĞÜŞ Emekli H. Hüseyin DEMİREL Çevre ve Şehircilik Şb. Md. H. Hüseyin ARIKAN Almus Belediye Başkanı Hakan ALTINCI Tarım İl Müdürlüğü Veteriner Hekim Hakan CEYLAN Tokat Belediyesi Hakan KADIOĞLU Çevre Şehircilik İl Müdürlüğü Şb. Md. Hakan KARADAĞ Artova MYO Müd. Yrd. Halil AYTAÇ Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Hasan DÜNDAR Esnaf Hayrettin ALTINÖRS Özel Sektör Hülya KOCASARAÇ İl Sağlık Müdürlüğü Hüseyin BAŞDEMİR G.O.Ü. Akademisyen Hüseyin GÜVEN Esnaf Hüseyin ŞAHİN Niksar Belediyesi Proje Md. Hüseyin ŞENARSLAN İl Özel İdaresi İbrahim ÇAĞLAR Tokat Belediyesi İhsan EŞİYOK Emekli İsmail AKTAŞ Vakıflar Böl. Müdürü İsmail ERTUĞRUL Emniyet Müdürlüğü Md. Yrd. İsmail KARAKAŞ Üzümören Belediye Başkanı İsmail TOPRAK Yeşilyurt Kaymakamı İsmet YİĞİT Belediye Meclis Üyesi İzzet YILMAZ Çev. Şhr. İl Md. Şube Müdürü 174 Kaan ÜSTÜN Avukat Kadim DURMAZ Emekli Kadir İŞBİLİR Bem-Bir Sen Şb. Başkanı Kadir ÖZBİLGİN TÜDER Başkanı Kazım ELMAS Milli Eğitim Bakanlığı Kemal ÖĞÜT Alipaşa Mahallesi Muhtarı M. Salih ÖZEN Emniyet Müdürlüğü Şube Müdürü M. Sinan KÖKCÜ Erbaa Belediyesi Kültür İşleri Müdürü Mahmut ÇELİK Tokat Valiliği İl Sosyal Etüt ve Pro. Md. Mahmut ÖZTÜRK Esnaf Mehlika DİCLE OKA İl Koordinatörü Mehmet AKALIN Tokat Valiliği Memur Mehmet AKTÜRK Güneş Yayın Grubu Yön. K. Bşk. Mehmet BEKÇİ TESOB Başkanı Mehmet ÇINAR Özel Sektör Mehmet ERSOY Tokat Belediyesi İmar Komisyonu Bşk. Mehmet ERŞAN Kamu Hastaneleri Birliği Gen. Sekr. Mehmet KARACA DSİ Şube Müdürü Mehmet ŞAHİN Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü İl Müdür Vekili Merve TANRIVERDİ Artova Belediyesi Fen İşleri Md. Mete ÖLÜ İl Afad Müdürlüğü Şube Müdürü Mualla AYGÜNLÜER Ev Hanımı Muhsin KESKİN Tokat Valiliği Hukuk İşleri Şube Md. Murat ŞAHİN Müteahhit 175 Murat TUNCEL Başçiftlik Belediyesi Belediye Başkanı Musa AVCI Defterdar Mustafa BAYRAM G.O.Ü. Araştırma Görevlisi Mustafa İLTER İller Bankası Sivas Bölge Müdürlüğü Mustafa KABLAN Topçam Mahallesi Muhtarı Muzaffer DEMİR Yeni Mah. Muhtarı Nadide CANSU Ev Hanımı Nazım ÇELİK Esnaf Necmettin ERYILMAZ Zile Belediyesi Kültür Müdürü Neslihan ÇOBAN Tokat Bilim Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü Nezihe CAN Emekli Nihal AYGÜNLÜER Nuray ÖZMEN Nurten DAL Özel Sektör Oğuzhan KAYA Denetimli Serbestlik Müdürlüğü Osman DEMİR Bedestenlioğlu Mahallesi Muhtarı Osman SALDIRICIER Muhtar Ömer İPEK Turhal Belediyesi Memur Özcan ALABAŞ Belediye Meclis Üyesi Özlem TERBIYIK Tokat Valiliği Memur Özlem YAVUZ Tokat Bilim Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü Prof. Dr. Ali KASAP G.O.Ü. Akademisyen Prof. Dr. Salih BARIŞIK G.O.Ü. Akademisyen Prof. Dr. Sefa TARHAN G.O.Ü. Akademisyen 176 Rahmi KIRIŞOĞLU Mali Müşavir Recep GÖKÇE İl Özel İdaresi Genel Sekreteri Rüveyda KOÇ Belediye Meclis Üyesi Savaş FINDIK Tokat Organize Sanayi Müdürlüğü Sebahattin AKIN İl Milli Eğitim Müdürlüğü Seda KAVUKÇUOĞLU Mimar Selahattin KELEMCİ Tokat Belediyesi Başkan Yrd. Selehattin ADIGÜZEL İl Kültür Müdürlüğü Şube Md. Selim ÇAKAR TUDER Selim KUL Turhal Belediyesi Selma ÜNER Ak Parti Kadın Kolları Serdar ÇAKMAK Tokat Belediyesi Serkan ÇETİNTAŞ Çev. Şhr. İl Md.Çevre Müdürü Serkan YILDIZ Mimar Seyit Ali KARAKAYA Çev. ve Şehircilik İl Md. Sümeyya KADIOĞLU Tokat Belediyesi Şehir Plancısı Şemsettin YAVUZ Hatipli Belediye Başkanı Şenol ÜNVER Karayolları 74. Şube Şerafettin PERVANLAR Pazar Belediyesi Belediye Başkanı Şeref PARLAK İl Emniyet Md. Yrd. Şükrü KOÇ Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Tayfur ÜNAL Proje Gönüllüleri Derneği Tuncay AKSU Erbaa Belediyesi Şehir Plancısı Turan ULAŞLI Berberler ve Kuaförler Odası Başkanı 177 Turan UZUN İl Afad ve Acil Durum Müdürü Veysel BİÇER Mimarlar Müh. Oda Başkanı Yasemin YILMAZ Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Y. D. Dr. Hümeyra SADAKLIOĞLU G.O.Ü. Akademisyen Yrd. Doç. Dr. İbrahim AYKUN G.O.Ü. Akademisyen Yrd. Doç. Dr. Naci AĞAOĞLU G.O.Ü Akademisyen Yrd. Doç. Dr. Said DÜVEN G.O.Ü. Akademisyen Yrd. Doç. Dr. Murat ÇAVUŞ G.O.Ü. Akademisyen Yunus Fatih KADİROĞLU Turhal Kaymakamı Yücel AYHAN İller Bankası Sivas Bölge Müdürlüğü Zehra IŞIK Ev Hanımı 178
