“2014 yılı çalışma istatistikleri ve işgücü maliyeti”nin tisk araştırma

“2014 YILI ÇALIŞMA İSTATİSTİKLERİ
VE İŞGÜCÜ MALİYETİ”NİN
TİSK ARAŞTIRMA SERVİSİNCE
DEĞERLENDİRİLMESİ
Konfederasyonumuz 1965 yılından beri, 50 yıldır istihdam, kıdem, medeni hal,
öğrenim durumu, personel giriş-çıkışları, sendikalaşma, ücretler, işgücü maliyeti ve
çalışma hayatının diğer konularında Üye İşveren Sendikalarına bağlı işyerlerinden
derlediği bilgileri değerlendirerek her yıl Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti adı
altında yayımlamaktadır.
İşletme düzeyinde anket metodunun uygulandığı araştırmamız için hazırlanan
soru formları, Üye Sendikalarımız aracılığıyla işyerlerine gönderilmekte ve bu
yolla elde edilen bilgiler istatistik çalışmalar sonucu işkolları bazında ana tablolar
haline dönüştürülmektedir. Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırmasına
2014 yılında 13 işkolunda faaliyet gösteren 408 işletme dahil edilmiştir. Anket
kapsamındaki çalışan sayısı yılsonu itibariyle 218 bin 948 kişi; yıllık ortalama 216
bin 268 kişidir.
Araştırma, toplu iş sözleşmesi uygulayan kesimde, çalışma hayatının temel
alanlarında meydana gelen değişimleri ülke çapında izleme imkânını vermektedir.
Araştırmadan elde edilen bilgiler ekonomik ve sosyal açıdan değerlendirildiğinde
aşağıdaki sonuçlara ulaşmak mümkün olmaktadır.
2014’TE İŞGÜCÜ MALİYETİ %8,6 ORANINDA ARTTI
Konfederasyonumuzun 2014 Yılı Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti
Araştırması’nın sonuçlarına göre, 2013 yılında çalışılan saat başına nominal artış
oranları işgücü maliyetinde %8,56; brüt giydirilmiş ücrette %9,08; net giydirilmiş
ücrette %8,58 olmuştur (Tablo 1).
TABLO 1
2014 YILINDA ORTALAMA İŞGÜCÜ MALİYETİ VE
ORTALAMA ÜCRETLERDEKİ ARTIŞLAR
Çalışan Saat Başına
Ortalama
İşçi Başına
Yıllık Ortalama
2013
(TL/Saat)
2014
(TL/Saat)
Artış
(%)
2013
(TL/Yıl)
2014
(TL/Yıl)
Artış
(%)
İŞGÜCÜ MALİYETİ
23,01
24,98
8,56
46.014
49.943
8,54
BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET
17,51
19,10
9,08
35.016
38.187
9,06
NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET
12,35
13,41
8,58
24.697
26.811
8,56
Kaynak: TİSK, ÇİİM 2013 ve 2014 Araştırmaları
İşçi başına nominal artış oranları ise, işgücü maliyetinde %8,54; brüt giydirilmiş
ücrette %9,06; net giydirilmiş ücrette %8,56’dır.
Çalışılan saat başına reel değişime gelince, işgücü maliyetinde %-0,3; brüt
giydirilmiş ücrette %0,2; net giydirilmiş ücrette %-0,3 olmuştur (Tablo 2).
İşçi başına reel değişim ise, sırasıyla %-0,3; %0,2 ve %-0,3 oranında gerçekleşmiştir.
Brüt ücret üzerinden yapılan ve devlete giden kesintilerin yükselmesi nedeniyle
işverenin ödediği brüt giydirilmiş ücret reel olarak artarken, işçinin eline geçen net
giydirilmiş ücret reel olarak azalmıştır.
TABLO 2
2014 YILINDA ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ VE ÜCRETLERDEK‹ REEL DE⁄‹fi‹M (*)
Çalışan Saat Başına
Reel Değişim (%)
İşçi Başına Yıllık Ortalama
Reel Değişim (%)
İŞGÜCÜ MALİYETİ
-0,3
-0,3
BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET
0,2
0,2
NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET
-0,3
-0,3
(*) Deflatör olarak, TÜİK 2003=100 Tüketici Fiyatları Genel Endeksi’nin 2014 yılı 12 aylık ortalamalara
göre artış oranı (% 8,85) uygulanmıştır.
Kaynak: TİSK, ÇİİM 2013 ve 2014 Araştırmaları; TÜİK
1985 - 2014 dönemindeki işgücü maliyetine ilişkin gelişmeler (Tablo 3)’te
belirtilmiştir.
Öte yandan 2014 yılında istihdam yılsonunda yılbaşına göre hafifçe yükselmiştir
(Şekil 1).
2
TABLO 3
ORTALAMA İŞGÜCÜ MALİYETİNDEKİ GELİŞMELER
YILLAR
(1)
İŞGÜCÜ MALİYETİ
(TL/SAAT) (*)
NOMİNAL
İŞGÜCÜ MALİYETİ
ENDEKSİ (1985=100)
(2)
TÜKETİCİ FİYATLARI
ENDEKSİ
(1985=100)
REEL İŞGÜCÜ
MALİYETİ
ENDEKSİ
(1985=100)
1985
808
100,0
100,0
1986
1.055
130,6
134,6
100,0
97,0
1987
1.622
200,7
186,9
107,4
1988
2.680
331,7
327,8
101,2
1989
5.896
729,7
555,9
131,3
1990
11.082
1.371,5
891,1
153,9
1991
27.132
3.357,9
1.479,2
227,0
1992
45.595
5.642,9
2.516,1
224,3
1993
77.018
9.531,9
4.179,2
228,1
1994
124.806
15.446,3
8.621,7
179,2
1995
195.825
24.235,8
16.691,6
145,2
1996
364.336
45.091,1
30.111,6
149,7
1997
675.177
83.561,5
55.917,2
149,4
1998
1.363.543
168.755,3
103.223,2
163,5
1999
2.412.020
298.517,3
170.215,1
175,4
2000
4.118.843
509.757,8
263.663,2
193,3
2001
5.622.111
695.805,8
407.096,0
170,9
2002
7.727.079
956.321,6
590.289,2
162,0
2003
9.445.875
1.169.043,9
739.632,4
158,0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
10.891.126
12,06
13,10
14,32
15,83
17,36
18,19
19,03
21,37
23,01
24,98
1.347.911,6
1.492.677,3
1.621.287,1
1.772.277,2
1.959.158,4
2.148.514,9
2.251.237,6
2.355.198,0
2.644.802,0
2.847.772,3
3.091.584,2
817.885,5
884.788,5
969.728,2
1.054.676,4
1.164.784,6
1.237.583,6
1.343.644,5
1.430.578,3
1.557.756,7
1.674.432,7
1.822.620,0
164,8
168,7
167,2
168,0
168,2
173,6
167,5
164,6
169,8
170,1
169,6
(1) Çal›fl›lan saatler esas›na göre hesaplanm›flt›r.
(2) Endeks oluflturulurken 1986-1989 dönemi için D‹E 1978-1979=100 Türkiye
Kentsel Yerler Tüketici Fiyatlar› Endeksi, 1990-1995 dönemi için D‹E 1987=100
Türkiye Kentsel Y. Tüketici F.E., 1996-2004 dönemi için D‹E 1994=100 Türkiye
Kentsel Y. Tüketici F.E., 2005-2014 dönemi için TÜ‹K 2003=100 Tüketici Fiyatlar›
Endeksi kullan›lm›flt›r.
(*) 2005-2008 döneminde Yeni Türk Liras› 2009’dan itibaren TL olarak.
Kaynak: T‹SK, Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Maliyeti Araflt›rmalar›, 1985-2014
3
fiEK‹L 1
2014 YILINDA İSTİHDAMIN SEYRİ
(Mevsimlik Çalışmadan Etkilenen Şeker hariç) (OCAK=100)
102.0
101,6
101,6
101,7
101.5
101,2
101,3
VII
VIII
101,2
101,3
101,4
101,3
101.0
100,5
100.5
100,2
100.0
100,0
99.5
99.0
I
II
III
IV
V
VI
IX
X
XI
XII
Kaynak: TİSK ÇİİM 2014 Araştırması
Not: MESS’e ilişkin bilgiler tamamlanamadığından değerlendirme dışı bırakılmıştır.
2014’TE VERİMLİLİK AZALDI
Ekonominin uluslararası rekabet gücünü, kısa vadede döviz kuru ve işgücü maliyeti,
uzun vadede verimlilik belirlemektedir.
Her ne kadar 2014’te döviz kurları hızla yükselmiş ve TL’nin değeri düşmüş ise de,
Türkiye ekonomisinin ve sanayiinin uluslararası rekabet gücü artmamış, azalmıştır.
Bunun nedeni, sanayi üretiminin ithalata bağımlı olması, döviz kurları arttıkça ithal
girdilerden dolayı üretim maliyetlerinin de yükselmesidir.
TL bazında işgücü maliyetinin de yaklaşık enflasyon oranı düzeyindeki artış
seviyesini koruduğu anlaşılmaktadır.
Verimlilik ise ülkemiz ekonomisi genelinde azalmış, sanayi sektöründe yerinde
saymıştır.
2014 yılında ekonominin verimliliği bir önceki yıla göre %2,4 oranında azalmıştır. Bu
sonuçla Türkiye, 61 ülke içinde verimliliğin en fazla gerilediği beşinci ülke olmuştur
(Şekil 2).
4
fiEK‹L 2
İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞİM* (%)
2014
Romanya
Moğolistan
Çin
Hindistan
Filipinler
Ukrayna
Peru
Kazakistan
Letonya
Ürdün
İrlanda
Malezya
Tayland
Tayvan
Slovak Cumhuriyeti
Kolombiya
Kanada
Endonezya
Estonya
Hong Kong
Hollanda
Slovenya
Polonya
Meksika
Avustralya
Çek Cumhuriyeti
Kore
Norveç
Litvanya
ABD
Almanya
Belçika
Lüksemburg
Şili
İsveç
Arjantin
İngiltere
Rusya
Avusturya
Danimarka
Fransa
İsviçre
Finlandiya
İspanya
İzlanda
Bulgaristan
Yunanistan
Brezilya
Yeni Zelanda
İtalya
Japonya
Portekiz
Singapur
Macaristan
İsrail
Hırvatistan
TÜRKİYE
Katar
BAE
Güney Afrika
Venezuela
-8.34
-6.65
-0.42
-0.44
-0.49
-0.58
-0.67
-0.78
-1.30
-1.72
-2.12
-2.43
-3.16
-3.71
3.48
3.44
3.28
3.16
3.16
2.97
2.69
2.50
2.34
1.90
1.51
1.51
1.45
1.44
1.41
1.39
1.33
1.32
1.23
1.16
1.15
0.88
0.73
0.72
0.67
0.65
0.64
0.58
0.57
0.54
0.51
0.45
0.44
0.31
0.31
0.29
0.19
0.15
0.14
0.12
5.63
5.22
4.82
7.81
7.13
7.02
6.61
(*) İstihdam Edilen Kişi Başına Reel GSYH Değişimi
Kaynak: Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü (IMD), 2015 Dünya Rekabet Gücü Yıllığı
5
TÜİK verileri kullanılarak yapılan hesaplamalara göre imalat sanayiinde verimlilik
değişimi 2014’te sıfıra yakın gerçekleşmiş, binde 1 oranında artabilmiştir (Şekil 3).
Ülkemiz ihracatında 2014’te yaşanan duraklama ve 2015’teki gerileme de
uluslararası rekabet gücündeki azalmayı kanıtlamaktadır.
Türkiye, en fazla rekabet mücadelesi verdiği 30 ülkeye kıyasla, 2014 yılındaki
11,42 $/saatlik brüt giydirilmiş ücret seviyesi ile beşinci sırada bulunmaktadır.
Brüt giydirilmiş ücret Polonya’da 6,75 $, Macaristan’da 6,31 $, Rusya’da
5,95 $, Portekiz’de 5,44 $, Romanya’da 3,76 $, Brezilya’da 3,44 $, Çin’de 3,35 $,
Bulgaristan’da 2,71 $, Hindistan’da 0,70 $’dır (Şekil 4).
Verimlilik Ücrete Göre Düşük
Öte yandan, 2014 yılı itibariyle ülkemiz, kişi başına GSYH ve işgücü verimliliği
açısından OECD ülkeleri arasında Meksika ile birlikte en düşük değerlerle dipte
yer almasına karşılık, yıllık brüt giydirilmiş ücrette Polonya, Macaristan, Çek
Cumhuriyeti ve Slovak Cumhuriyeti gibi AB Ülkelerini geride bırakmıştır (Tablo 4).
fiEK‹L 3
İMALAT SANAYİİNDE VERİMLİLİK DEĞİŞİMİ (%)
2009-2014
9,3
3,4
0,2
0,1
2013
2014
-1,7
-2,7
2009
Kaynak: TÜİK, TİSK
6
2010
2011
2012
fiEK‹L 4
SEÇİLMİŞ ÜLKELERDE İMALAT SANAYİİNDE SAAT BAŞINA
BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET SEVİYELERİ
ABD Doları
2014
24,80
ABD
17,90
G. Kore
13,54
İtalya
11,42
TÜRKİYE (*)
8,33
Hong Kong
Tayvan
8,03
Estonya
7,96
Çek Cumh.
7,03
Hırvatistan
6,94
Slovak Cumh.
6,90
Polonya
6,75
6,31
Macaristan
5,95
Rusya
Portekiz
5,44
Litvanya
5,31
Şili
5,29
4,92
Malezya
4,10
Kazakistan
Güney Afrika
3,81
Romanya
3,76
3,44
Brezilya
3,35
Çin
3,01
Arjantin
Meksika
2,78
Bulgaristan
2,71
2,16
Tayland
Ukrayna
1,94
Ürdün
1,69
Endonezya
0,99
Filipinler
0,86
Hindistan
0,70
(*) Türkiye için TİSK, Fazla Çalışma Ödemeleri Hariç
Kaynak: Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü (IMD), 2015 Dünya Rekabet Gücü Yıllığı;
TİSK, 2014 Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırması;
Kalkınma Bakanlığı, Temel Ekonomik Göstergeler
7
8
17.950
MEKS KA
91
100
127
128
132
137
142
144
153
172
178
180
202
206
227
235
243
260
276
496
341
TÜRKİYE=100
Kaynak: IMF, World Economic Outlook Veritabanı
Ocak 2016
25.019
19.698
MACAR STAN
TÜRKİYE
25.954
25.247
YUNAN STAN
POLONYA
27.880
27.069
PORTEK Z
28.279
ESTONYA
30.047
35.379
SLOVAK CUMH.
39.826
NG LTERE
KORE
ÇEK CUMH.
40.538
FRANSA
35.131
44.625
DAN MARKA
33.835
46.216
ALMANYA
SPANYA
47.960
HOLLANDA
TALYA
54.370
51.284
RLANDA
97.639
67.166
LÜKSEMBURG
NORVEÇ
ABD
$ / YIL
ÜLKELER
2014 YILINDA
OECD ÜLKELERİNDE
KİŞİ BAŞINA GSYH
(Satınalma Gücü Paritesine Göre)
17,14
27,04
63
100
106
113
121
121
125
134
143
163
169
177
178
191
195
198
221
222
238
265
265
TÜRKİYE=100
Kaynak: IMD, Dünya Rekabet Gücü Yıllığı 2016
MEKS KA
TÜRKİYE
28,70
30,65
KORE
32,69
POLONYA
32,69
33,78
36,32
38,71
44,21
MACAR STAN
SLOVAK CUMH.
ÇEK CUMH.
JAPONYA
PORTEK Z
YUNAN STAN
45,69
TALYA
NG LTERE
48,02
47,84
ALMANYA
52,84
51,52
SPANYA
53,41
DAN MARKA
HOLLANDA
59,77
ABD
60,08
64,44
RLANDA
FRANSA
71,66
71,56
$/SAAT
NORVEÇ
LÜKSEMBURG
ÜLKELER
2014 YILINDA
OECD ÜLKELERİNDE
İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ
(Satınalma Gücü Paritesine Göre,
İşçi-Saat Başına Katma Değer)
12.373
20.559
23.058
23.133
51
85
96
96
97
100
124
135
162
168
174
183
194
195
208
211
217
240
246
250
247
TÜRKİYE=100
Kaynak: OECD, Taxing Wages, 2014-2015, 2015
MEKS KA
SLOVAK CUMH.
ÇEK CUMH.
MACAR STAN
23.403
TÜRKİYE
POLONYA
29.805
24.054
PORTEK Z
39.029
32.467
SPANYA
40.426
41.958
44.136
46.664
46.884
50.075
50.865
52.161
57.628
59.280
60.158
59.355
$/YIL
YUNAN STAN
TALYA
RLANDA
FRANSA
KORE
JAPONYA
ABD
NG LTERE
DAN MARKA
ALMANYA
HOLLANDA
LÜKSEMBURG
NORVEÇ
ÜLKELER
2014 YILINDA
OECD ÜLKELERİNDE
BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET
(Satınalma Gücü Paritesine Göre)
TABLO 4
SEÇİLMİŞ OECD ÜLKELERİNDE KİŞİ BAŞINA GSYH, İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ VE BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET
OECD verilerine göre işgücü verimliliği Türkiye’ye göre %21 yüksek olan Slovak
Cumhuriyeti’nin ücret düzeyi Ülkemize kıyasla %15 oranında düşüktür.
Çek Cumhuriyeti’ne göre daha yüksek ücret düzeyine sahip olan Türkiye, işgücü
verimliliği açısından %25 oranında geridedir.
İrlanda ile Ülkemizin işgücü verimliliğindeki farkı %138 olmasına karşılık, ücrette
fark %74’tür.
Ülkemizde işverenin işçi çalıştırmak için ödediği paranın yaklaşık üçte ikisi üretim
ve verimlilik artışıyla hiçbir ilgisi olmayan giderler niteliğindeki yan ödemelere aittir.
Oysa ücret sisteminin temel fonksiyonu, enflasyon ve kârlılık gibi faktörlerin yanı
sıra çalışanın üretime katkısının, o katkı dikkate alınarak ödüllendirilmesi olmalıdır.
Ücret-verimlilik dengesinin kurulabilmesi için;
EÜretimi, yatırımı, ihracatı ve istihdamı temel alan ve ulusal rekabet gücünü
birinci planda gözeten bir “Ulusal Ücret Politikası”na geçilmelidir.
EÜcret artışlarında çalışanın, işletmenin ve işkolunun verimliliği dikkate alınmalı;
ücret artışları verimlilik artışını aşmamalıdır.
EÜretimle ilintili çıplak ücretin toplam işgücü maliyetindeki payı Türkiye’de
sadece %35,4’tür. Oysa bu oran 2013 yılı itibariyle diğer ülkelerde %83,8’e
kadar çıkmaktadır (Şekil 5). Türkiye’de çalışılan saatle (üretimle) bağlantılı
ücret payının küçüklüğü nedeniyle ücret-verimlilik ilişkisi kurulamamakta ve
ücret artışlarının verimliliğe etkisi çok sınırlı kalmaktadır. Ücret, çalışmayı ve
nitelik geliştirmeyi ödüllendiren yapıya kavuşturulmalıdır.
-
-
-
-
-
Üretime bağlı ücretin işgücü maliyeti içindeki payı büyütülmelidir.
Üretimle bağlantısı bulunmayan yan ödemeler ücrette birleştirilmelidir.
Performansa dayalı ücret sistemleri yaygınlaştırılmalıdır.
Çalışılmadığı halde ücreti ödenen gün sayısı, rakiplerimiz seviyesine
indirilmelidir.
Tüm ücret ödemeleri, fiili çalışma süresine göre yapılmalıdır.
Eİşgücü maliyeti düzey ve artışları, iç ve dış piyasalardaki rakiplerimize göre
düşük tutulmalıdır. Bu husus, üçlü işbirliği ve koordinasyonu gerekli kılmaktadır.
EÇalışma mevzuatının ücrete ve çalışma süresine ilişkin esneklik imkanları
artırılmalıdır.
9
fiEK‹L 5
ÇALIŞILAN SÜREYE İLİŞKİN ÜCRETİN
TOPLAM İŞGÜCÜ MALİYETİNDEKİ PAYI (%)
2013
Yeni Zelanda
83,75
İsrail
75,46
Filipinler
74,53
Danimarka
74,11
İngiltere
71,87
Avustralya
70,59
Kanada
70,11
Arjantin
68,55
ABD
67,01
65,68
Singapur
Estonya
64,32
İrlanda
62,70
İsviçre
62,66
Çek Cumh.
60,39
Portekiz
60,00
Polonya
59,89
Finlandiya
58,92
İsveç
58,77
Yunanistan
58,18
Hollanda
57,69
Almanya
56,94
Macaristan
56,89
Japonya
56,68
56,38
Fransa
54,11
İspanya
Brezilya
53,88
Slovak Cumh.
53,37
İtalya
52,60
Avusturya
52,51
47,63
Belçika
TÜRKİYE 2014
35,40
TÜRKİYE 2013
35,20
Kaynak: The Conference Board, International Labour Comparisons Program, Aralık 2014
10
İSTİHDAM ÜZERİNDEKİ VERGİ VE PRİM YÜKÜ AZALTILMALI
2014 yılında işçi çalıştırmak için işverenin ödediği her 100 liradan sadece 53,7 lirası
işçinin cebine girebilmiştir (Şekil 6, Tablo 5, Tablo 6). Devletin istihdam üzerinden
aldığı vergi ve primlerin yükü işçi ve işveren açısından ağır olmuş, devlet 2014
yılında işçinin gelirine yansımayan 46,3 liranın 39,3 lirasına el koymuştur.
fiEK‹L 6
2014 YILINDA İŞGÜCÜ MALİYETİNİN İŞÇİ GELİRİ AÇISINDAN DAĞILIMI
39.3
TL
DEVLETE G DEN
İŞÇİ ÇALIŞTIRMAK
İÇİN İŞVERENİN
ÖDEDİĞİ
İŞÇİYE KALAN
53.7
TL
100 TL.
D
ER (*)
7.0
TL
(*) İşgücü maliyeti unsuru olmakla beraber,
ne çalışan işçinin cebine giren, ne de devlete
giden kıdem tazminatı, ihbar tazminatı vb.
ödemeler
Kaynak: TİSK, ÇİİM 2014
İşgücü maliyetinin ayrıntılı analizi (Tablo 5)’te verilmektedir.
OECD verilerine göre ülkemiz, istihdam vergilerinin ağırlığı bakımından OECD
Ülkeleri içinde 2007’de ikinci iken, ülkemizde uygulanan istihdam teşvikleri
sayesinde 2010 yılında dokuzunculuğa inmiş; ancak 2014 yılı itibariyle sekizinciliğe
yükselmiştir.
Evli ve eşi çalışmayan, iki çocuklu işçi ve ortalama ücret esas alınarak, 34 ülkenin
kapsandığı OECD verileri incelendiğinde, 2014 yılında Türkiye’de ortalama işçilik
maliyetinin %36,8’inin istihdam vergilerine (ücretten alınan vergiler ile işçi ve
işveren sosyal güvenlik primleri) ayrıldığı görülmektedir. Bu oran OECD ülkelerinde
ortalama %26,9, ABD’de %20,6 ve Yeni Zelanda’da %3,8’dir (Şekil 7).
11
TABLO 5
2014 YILINDA ÇALIŞILAN SAATLER (*) ESASINA GÖRE İŞGÜCÜ
MALİYETİNİN İŞÇİ GELİRİ VE DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER
AÇISINDAN DAĞILIMI
TL/SAAT
%
1. Çıplak Ücret (Fiilen Çalışılan Normal Süreler Karşılığı)
8,85
35,4
2. Hafta Tatili ve Genel Tatil Ücretleri
2,07
8,3
3. zin Ücretleri
0,80
3,2
4. kramiye, Prim vb.
4,18
16,7
5. Sosyal Yardımlar (Çalışana intikal edenler) (a)
3,20
12,8
19,10
76,5
6. İşverence Ödenen Sosyal Güvenlik Primleri (b)
3,52
14,1
7. İşsizlik Sigortası Fonu İşveren Payı
0,40
1,6
8. Diğer
0,21
0,8
İŞVERENCE DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER (6-8)
4,13
16,5
9. Kıdem Tazminatı
1,07
4,3
10. İhbar Tazminatı
0,10
0,4
11. İş Elbisesi, Korunma Malzemeleri
0,39
1,6
12. Diğer
0,19
0,8
BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET (1-5)
İŞGÜCÜ İLE İLGİLİ DİĞER HARCAMALAR (9-12)
TOPLAM İŞGÜCÜ MALİYETİ (1-12) (c)
BRÜT ÜCRETTEN DEVLETE YAPILAN KESİNTİLER
1,75
7,0
24,98
100,0
5,69
22,8
-
SGK Primi İşçi Payı
2,67
10,7
-
İşsizlik Sigortası Fonu İşçi Payı
0,19
0,8
-
Gelir Vergisi
2,68
10,7
-
Damga Vergisi
0,14
0,6
13,41
53,7
NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET (d)
NOT:
(*) 2014 yılında fiili çalışma süresi, fazla çalışma hariç, ortalama 1999,33 saattir (166,61 saat/ay).
(a) Sosyal Yardımlar (Çalışana intikal edenler): Yemek yardımı, yakacak yardımı, ulaştırma
yardımı, izin ve bayram harçlıkları, aile, çocuk ve öğrenim yardımları, doğum, ölüm, evlenme yardımları ve diğer muhtelif sosyal yardımlar.
(b) 3,48 TL/saat (% 13,9) tutarındaki SGK İşveren Primleri ile 0,04 TL/saat (% 0,2) tutarındaki,
işçi adına ödenen Özel Sigorta Primlerinden oluşmaktadır.
(c) Fazla çalışmaya ilişkin ödemeler kapsanmamıştır.
(d) Asgari Geçim İndirimi dahildir. Hesaplamada bekar işçi esas alınmıştır.
Kaynak: TİSK, 2014 Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırması.
12
13
808
1.055
1.622
2.680
5.896
11.082
27.132
45.595
77.018
124.806
195.825
364.336
675.177
1.363.543
2.412.020
4.118.843
5.622.111
7.727.079
9.445.875
10.891.126
12,06
13,10
14,32
15,83
17,36
18,19
19,03
21,37
23,01
24,98
YILLAR
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005 (3)
2006 (3)
2007 (3)
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
691
880
1.274
2.026
4.361
8.374
19.824
34.743
58.770
96.930
160.592
299.164
540.888
1.089.942
1.907.555
3.212.349
4.173.715
5.803.700
7.106.802
8.156.975
8,93
9,73
10,73
11,84
13,03
14,01
14,62
14,62
16,28
17,51
19,10
519
664
911
1.424
2.898
5.409
12.477
22.014
37.659
64.818
111.865
206.580
368.383
805.057
1.485.134
2.311.497
2.920.139
4.086.470
5.081.426
5.774.769
6,35
6,92
7,64
8,44
9,31
9,91
10,36
10,36
11,51
12,35
13,41
(2)
NET
GİYDİRİLMİŞ
ÜCRET
(TL/SAAT)
172
216
364
603
1.463
2.965
7.347
12.729
21.111
32.112
48.727
92.584
172.505
284.885
422.421
900.852
1.253.576
1.717.230
2.025.376
2.382.206
2,58
2,81
3,09
3,40
3,72
4,10
4,26
4,26
4,77
5,16
5,69
(2)
ÜCRETTEN
YAPILAN
KESİNTİLER
(TL/SAAT)
75,05
75,49
71,46
70,26
66,45
64,59
62,94
63,36
64,08
66,87
69,66
69,05
68,11
73,86
77,90
71,96
69,96
70,41
71,50
70,80
71,11
71,12
71,20
71,28
71,45
70,74
70,86
70.86
70,70
70,53
70,21
NET Ü./
BRÜT Ü.
ORANI
(%)
24,95
24,51
28,54
29,74
33,55
35,41
37,06
36,64
35,92
33,13
30,34
30,95
31,89
26,14
22,10
28,04
30,04
29,59
28,50
29,20
28,89
28,88
28,80
28,72
28,55
29,26
29,14
29.14
29,30
29,47
29,79
KESİNTİ
ORANI
(%)
100,0
134,6
186,9
327,8
555,9
891,1
1.479,2
2.516,1
4.179,2
8.621,7
16.691,6
30.111,6
55.917,2
103.223,2
170.215,1
263.663,2
407.096,0
590.289,2
739.632,4
817.885,5
884.788,5
969.728,2
1.054.676,4
1.164.784,6
1.237.583,6
1.343.644,5
1.430.578,3
1,430,578.3
1.557.756,7
1.674.432,7
1.822.620,0
TÜKETİCİ
FİYATLARI
ENDEKSİ
1985=100
100,0
130,6
200,7
331,7
729,7
1.371,5
3.357,9
5.642,9
9.531,9
15.446,3
24.235,8
45.091,1
83.561,5
168.755,3
298.517,3
509.757,8
695.805,8
956.321,6
1.169.043,9
1.347.911,6
1.492.677,3
1.621.287,1
1.772.277,2
1.959.158,4
2.148.514,9
2.251.237,6
2.355.198,0
2,355,198.0
2.644.802,0
2.847.772,3
3.091.584,2
İŞGÜCÜ
MALİYETİ
ENDEKSİ
1985=100
100,0
127,9
175,5
274,4
558,4
1.042,2
2.404,0
4.241,6
7.256,1
12.489,0
21.553,9
39.803,5
70.979,4
155.117,0
286.153,0
445.375,1
562.647,2
787.373,8
979.080,1
1.112.672,3
1.224.495,9
1.333.333,3
1.472.061,7
1.626.204,2
1.793.834,3
1.909.441,2
1.996.146,4
1,996,146.4
2.217.726,4
2.379.576,1
2.583.815,0
NET
GİYDİRİLMİŞ
ÜCRET
ENDEKSİ
1985=100
100,0
97,0
107,4
101,2
131,3
153,9
227,0
224,3
228,1
179,2
145,2
149,7
149,4
163,5
1754
193,3
170,9
162,0
158,0
164,8
168,7
167,2
168,0
168,2
173,6
167,5
164,6
164.6
169,8
170,1
169,6
REEL
İŞGÜCÜ
MALİYETİ
ENDEKSİ
1985=100
100,0
95,0
93,9
83,7
100,4
117,0
162,5
168,6
173,6
144,9
129,1
132,2
126,9
150,3
168,1
168,9
138,2
133,4
132,4
136,0
138,4
137,6
139,6
139,6
144,9
142,1
139,5
139,5
142,4
142,1
141,8
REEL NET
GİYDİRİLMİŞ
ÜCRET
ENDEKSİ
1985=100
(1) Brüt giydirilmiş ücret, işçinin doğrudan yararlanabildiği nakdi ve ayni ödemeler toplamıdır. SGK işveren primleri, işsizlik sigortası işveren payı, kıdem ve ihbar tazminatları gibi işçiye intikal etmeyen ödemeler hariçtir.
(2) Net giydirilmiş ücret düzeyleri ve ücret kesintileri hesaplanırken 1985-1994 döneminde uygulanan “vergi iadesi”, 1995-2007 döneminde uygulanan “özel gider indirimi”
ve 2008 yılından itibaren uygulanan “asgari geçim indirimi” dikkate alınmıştır. Dönem içinde Zorunlu Tasarruf Fonu’ndan çalışanlara yapılan nema ve anapara ödemeleri ise hariç tutulmuştur.
(3)
Yeni Türk Lirası olarak. Kaynak: TİSK Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırmaları, 1985-2014
İŞGÜCÜ
MALİYETİ
(TL/SAAT)
(1)
BRÜT
GİYDİRİLMİŞ
ÜCRET
(TL/SAAT)
TABLO 6
İŞGÜCÜ MALİYETİ, ÜCRETLER VE KESİNTİLER
fiEK‹L 7
OECD ÜLKELERİNDE İSTİHDAM VERGİLERİNİN YÜKÜ
(Ücretten alınan vergiler ile işçi ve işveren sosyal güvenlik primleri
toplamının işgücü maliyetine oranı, %)
-Ailevi Vergi Destekleri Dahil2014
43,4
Yunanistan
40,6
Belçika
40,5
Fransa
39,0
talya
Finlandiya
38,9
Avusturya
38,8
37,4
sveç
36,8
Türkiye
34,9
spanya
34,6
Macaristan
33,8
Almanya
32,9
Estonya
32,2
Norveç
31,9
Hollanda
30,0
Polonya
29,8
Portekiz
27,9
Slovak Cumh.
27,2
Danimarka
26,9
OECD Ort.
Çek Cumh.
26,8
ngiltere
26,6
26,3
Japonya
23,4
Slovenya
ABD
20,6
zlanda
20,4
19,5
Meksika
19,2
Kanada
19,0
Kore
18,1
srail
17,5
Avustralya
15,1
Lüksemburg
9,9
rlanda
9,8
sviçre
7,0
ili
Y. Zelanda
3,8
Kaynak: OECD, Taxing Wages 2014-2015, Nisan 2015
14
SOSYAL SİGORTA PRİM İNDİRİMLERİNE DEVAM EDİLMELİ
Araştırma sonuçlarına göre, 2014 yılında işletmelerin sosyal güvenlik prim yükünün
net ücrete oranı %50,6 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 8).
İşletmelerin sosyal güvenlik prim yükü 1999 yılında %22,8 iken, 2005’te %54,5’e
çıkarak tepe noktaya ulaşmış, bu tarihten sonra ortaya çıkan azalış trendi
2011-2013 döneminde yerini yeniden artışa bırakmıştır. 2014 yılında ise nispi bir
gerileme görülmektedir.
2014’teki %50,6’lık yük oranı, bugün halen işverenin, işçiye ödediği ücretin
yarısı ölçüsündeki bir tutarı SGK’ya prim olarak vermek durumunda bırakıldığını
göstermektedir.
Yüksek vergi ve prim yükleri, uluslararası rekabet gücünü azaltmakta, işsizlikle
mücadeleyi zorlaştırmakta ve işçiyi de işvereni de kayıtdışı kalmaya özendirmektedir.
Vergi ve prim yükü azaltılmaya devam edilmeli, OECD ortalaması hedeflenerek
belirli bir takvime bağlı ve kademeli şekilde indirime tabi tutulmalıdır.
Anılan yüklerdeki geçici ve yerel indirimler, Ülkemizin bu çok önemli sorununun
çözümünde yeterli olmayacaktır.
KIDEM TAZMİNATI YÜKÜ AZALTILMALI
2013’te 30.004 TL olan işçi başına ortalama kıdem tazminatı yükü 2014 yılında
31.975 TL’ye çıkmıştır.
Ocak 2016’ya gelindiğinde ise, toplu iş sözleşmeleri kapsamındaki kamu işçileri
dahil olmak üzere (toplam sendikalılar için) işçi başına kıdem tazminatı yükünün
42.972 TL’ye yükseldiği hesaplanmaktadır (Tablo 7).
Ülke genelinde, toplu iş sözleşmesi sisteminin potansiyel kıdem tazminatı yükü
Ocak 2016 itibariyle 61,4 milyar TL olarak hesaplanmaktadır. Bu rakama toplu iş
sözleşmesi düzeni dışında kalan kesim de dahil edilirse, toplam 148 milyar TL
tutarında bir potansiyel kıdem tazminat yükü karşımıza çıkmaktadır.
15
fiEK‹L 8
İŞLETMELERİN PRİM YÜKÜ:
SOSYAL GÜVENLİK PRİMLERİNİN NET ÜCRETE ORANI, YÜZDE (*)
54,5
52,4
50,9
51,3
52,7
54,4
53,4
51,9
50,3
49,2
49,8
50,5
50,9
50,6
40,7
22,8
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
(*) İşçi başına yıllık ortalama sosyal güvenlik prim ödemelerinin, işçi başına yıllık ortalama net giydirilmiş
ücrete oranıdır. İşsizlik sigortası primleri dahildir. İşçi ve işveren primlerini kapsamaktadır.
Kaynak: TİSK, 1999-2014 dönemi ÇİİM Araştırmaları
Belirtilen tutar, 2016 yılında merkezi kamu yönetimi personel harcamaları toplamına
eşittir ve kıdem tazminatının ekonomi üzerinde yarattığı baskı ve riskleri açıkça
ifade etmektedir.
Dünya Bankası’na göre Türkiye’de kıdem tazminatı ödemelerinin gerek hak ediş
süresi, gerek yapılan ödeme miktarı bakımından diğer ülkelere göre çok daha
cömert olması yeni işçi alımını, kayıtlılığı ve doğrudan yabancı sermaye girişini
olumsuz etkilemektedir.
Dünya Bankası “Doing Business in 2016” Raporunun verileri, dünyada en ağır kıdem
tazminatı yükünün Türkiye, Kore, İsrail ve Çin’de olduğunu ortaya koymaktadır
(Şekil 9).
Ülkemizde kıdem tazminatı 10 yıllık hizmet karşılığı 43,3 haftalık ücret tutarında
ödenmektedir. Buna karşılık OECD ve AB ülkelerinin bir çoğunda kıdem tazminatı
olmadığından, bu süre “sıfır”dır. Kıdem tazminatının bulunduğu OECD ve AB
ülkelerinin çoğunluğunda ise kıdem tazminatı düzeyi, Türkiye ile mukayese
16
TABLO 7
Yıllar
İşçi Başına Ortalama
Kıdem Tazminatı Yükü (TL)
1990
12
1991
23
1992
42
1993
69
1994
114
1995
173
1996
377
1997
756
1998
1.438
1999
2.624
2000
4.439
2001
6.479
2002
9.920
2003
11.561
2004
13.174
2005
14.854
2006
15.782
2007
16.762
2008
18.110
2009
20.813
2010
22.001
2011
24.366
2012
27.376
2013
30.004
2014
31.975
2015 (Temmuz) (*)
38.955
2016 (Ocak) (*)
42.972
(*) Türkiye geneli; toplu iş sözleşmesi kapsamı açısından; kamu işçileri dahil.
Kaynak: TİSK
edilemeyecek kadar düşüktür. Yükselen ekonomilerden Brezilya’da 16,6, Güney
Afrika’da 10, Rusya’da 8,7; başlıca rakiplerimiz Polonya, Macaristan, Çek
Cumhuriyeti’nde 13, Slovenya’da 10,8, Bulgaristan’da 4,3 haftalık kıdem tazminatı
ödenmektedir.
İşten çıkarma maliyeti, kıdem tazminatıyla sınırlı değildir. İhbar tazminatı hesaba
katılıp, iş güvencesi ile ilgili ve diğer tazminatlar hariç tutulduğunda yapılan
uluslararası kıyaslamada da Türkiye ilk sırada çıkmaktadır.
17
fiEK‹L 9
Seçilmiş Ülkelerde Kıdem Tazminatı Yükü
(10 yıllık hizmet karşılığı kaç haftalık ücret tutarında ödendiği)
2016
43,3
43,3
43,3
43,3
TÜRKİYE
Kore
İsrail
Çin
33,3
Malezya
30,0
28,6
27,3
26,0
Meksika
İspanya
Fas
Yunanistan
21,7
21,4
Almanya
Hindistan
17,1
16,6
14,4
14,4
13,0
13,0
13,0
12,0
10,8
10,8
10,0
8,7
8,7
8,7
8,5
Portekiz
Brezilya
Hırvatistan
Bosna Hersek
Polonya
Macaristan
Çek Cumh.
Avustralya
Tacikistan
Slovenya
Güney Afrika
Özbekistan
Rusya
Fransa
İngiltere
4,3
4,3
2,9
Ukrayna
Bulgaristan
Hong Kong
ABD
İsviçre
İsveç
Singapur
Norveç
Yeni Zelanda
Hollanda
Ürdün
Japonya
İtalya
Finlandiya
Danimarka
Kıbrıs Rum Kesimi
Belçika
Avusturya
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Kaynak: Dünya Bankası, Doing Business in 2016 Raporu Veritabanı
18
Dünya Bankası’nın “Doing Business in 2016” Raporu verilerine göre Türkiye, 199
ülke arasından seçilen OECD ve AB ülkeleri ile Brezilya ve Rusya gibi yükselen
piyasalar, yani temel rakiplerimiz arasında en yüksek işten çıkarma maliyetine
katlanan ülkedir. Üstelik Ülkemiz açısından söz konusu maliyetlere iş güvencesi ile
ilgili tazminatlar ve mevzuatta öngörülen diğer tazminatlar yansıtılmamıştır.
10 yıllık kıdem itibariyle söz konusu maliyet Türkiye’de 51,3 haftalık ücret tutarında
iken, ABD’de “sıfır”; İngiltere’de 18,5; Fransa ve Rusya’da 17,3 haftalık ücret
tutarındadır (Şekil 10).
Diğer taraftan Dünya Bankası, Türkiye’de kıdem tazminatına hak kazanmak için
aranan en az bir yıl çalışmış olma koşulunun da üst orta gelir grubundaki ülkelerin
koşullarından (21 ay) çok aşağıda olduğuna dikkati çekmekte; ayrıca Türkiye’de
kıdem tazminatının sadece işten çıkarma durumunda değil, askerlik hizmetini
yerine getiren erkek çalışanlara, evlendikten itibaren bir yıl içinde işten ayrılan kadın
çalışanlara ve yaşlılık aylığına hak kazananlara da ödendiğine işaret etmektedir.
İşten çıkışın zorlaştırılması; işe girişin de zorlaştırılması sonucunu doğurmaktadır.
Nitekim OECD 2010 Türkiye Raporu’nda Ülkemizde iş yaratmanın, katı iş güvencesi
düzenlemeleri, özellikle daimi işçilere yönelik yüksek işten çıkarma maliyetleri
nedeniyle, engellendiği belirtilmiştir. Rapor’a göre Türkiye, kıdem tazminatının OECD
ülkeleri arasında ve dünyada en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Bu maliyetler
işletmelere ağır yükler yüklemekte ve konjonktürel daralmalarda likidite problemleri
ortaya çıkarabilmektedir. 30 ve 49’dan fazla işçi çalıştıran işyerlerine getirilen ek
yasal yükümlülüklerle beraber değerlendirildiğinde bu düzenlemeler, işletmelerin
işçi sayılarını 30 ve 49 eşiklerinin üstüne çıkarmalarına engel olmaktadır.
OECD’nin “Büyümeye Geçiş 2015” Raporu’nda da, Türkiye’ye istihdamı koruma
mevzuatında reform yapılması ve bu çerçevede yüksek maliyetli kıdem tazminatı
sisteminin değiştirilmesi, özel istihdam büroları aracılığıyla geçici istihdam sistemi
ve esnek çalışma düzenlemeleri alanlarında kolaylaştırıcı düzenlemelere gidilmesi
tavsiye edilmektedir.
Türkiye, işsizlik sigortası sistemini benimsemiş, iş güvencesini kabul etmiş ama
kıdem tazminatına dokunulmamıştır.
Kıdem tazminatı müessesesi, mevzuatımıza dahil olan işsizlik sigortası ve iş
güvencesi hükümleri dikkate alınarak ve kazanılmış haklar korunarak yeniden
düzenlenmeli ve işletmelerin üzerindeki yükü, ister mevcut sistem, ister fon
alternatifleri benimsensin, 15 günlük maliyeti baz alacak şekilde hafifletilmelidir.
19
fiEK‹L 10
Seçilmiş Ülkelerde İşten Çıkarma Maliyeti
(10 Yıllık Kıdem Karşılığında Çalışana Yapılan
Ödemede Esas Alınan Hafta Sayısı)
2016
TÜRKİYE
İsrail
Kore
Çin
Malezya
Almanya
Fas
Belçika
İspanya
Meksika
Portekiz
İsveç
Slovak Cumh.
Polonya
Yunanistan
Hindistan
Brezilya
Hırvatistan
Çek Cumh.
Belarus
Macaristan
İngiltere
Slovenya
Özbekistan
Rusya
Fransa
Makedonya
Kırgız Cumh.
Bosna Hersek
Avustralya
Güney Afrika
Ukrayna
İsviçre
Norveç
Hollanda
Kazakistan
Bulgaristan
Kıbrıs Rum Kesimi
Hong Kong
İtalya
Japonya
Ürdün
Singapur
Romanya
Avusturya
ABD
Yeni Zelanda
Danimarka
0
0
0
8,7
8,6
8,0
7,2
6,4
4,3
4,3
4,0
4,0
2,0
41,3
39,0
36,0
33,0
30,7
30,0
27,9
26,0
26,0
26,0
26,0
25,8
25,2
25,1
21,7
21,7
20,9
18,5
17,4
17,3
17,3
17,3
17,3
17,3
16,4
16,0
14,0
13,0
13,0
13,0
13,0
51,3
47,7
47,6
47,6
(*) İş Güvencesi ile ilgili ve diğer tazminatlar (4857 sayılı İş Kanunu’nun 21/1 ve 21/3 sayılı maddeleri, 5. ve 17 maddeleri ile 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’nun 31. maddesi) dikkate alınmamıştır.
Kaynak: Dünya Bankası “Doing Business in 2016” Raporu Veritabanı
20