101-106 Saglik Calisanlari - Hastane Infeksiyonlari Dergisi

101-106 Saglik Calisanlari - Hastane Infeksiyonlari Dergisi

Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 2005; 9: 101-106
tan
H as
e
f
İn
ek
si
yonları
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Kan ve
Vücut S›v›lar›yla Olan Mesleki Temaslar
Dr. Serpil EROL*, Dr. Zülal ÖZKURT*,
Dr. Mustafa ERTEK*, Dr. Ayten KADANALI*,
Dr. Mehmet A. TAfiYARAN*
%54.6’s›nda dört veya daha fazla temas olay› vard›. Temasa maruz kalanlar›n sadece %14’ü t›bbi yard›m için
baflvurmufltu. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n %58.2’si hepatit B virüsü (HBV)’ne karfl› afl›l›yd›. Temas hikayesi olan sa¤l›k
çal›flanlar›n›n %3.8’i temasla iliflkili olarak HBV infeksiyonu, %0.3’ü de hepatit C virüsü infeksiyonu geçirmifllerdi.
Bu sonuçlar, sa¤l›k çal›flanlar›n›n mesleki temas riski,
* Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, Erzurum.
korunma stratejileri ve temas sonras› izlem ile ilgili olarak
e¤itilmelerinin, ayr›ca ifle bafllamadan önce kan yoluyla
geçen patojenlerle ilgili taramalar›n›n yap›lmas› ve HBV’ye
karfl› afl›lanmalar›n›n önemini ortaya koymaktad›r.
ÖZET
Sa¤l›k çal›flanlar› aras›nda kan ve vücut s›v›lar› ile ilgili
mesleki temas olaylar›n›n epidemiyolojik özelliklerini ve
Anahtar Kelimeler: Sa¤l›k Çal›flanlar›, Mesleki Temas, ‹nfeksiyon.
SUMMARY
l›kl› görüflme esas›na dayanan bir çal›flma yap›ld›. Gö-
Occupational Exposure of Healthcare Workers to
Blood and Body Fluids
rüflme esnas›nda elde edilen bilgiler bir anket formuna
To determine the frequency and epidemiological cha-
kaydedildi. Toplam 386 sa¤l›k çal›flan› (217’si doktor,
racteristics of occupational exposure incidents to blood
124’ü hemflire, 45’i laboratuvar teknisyeni) çal›flma kap-
and body fluids among healthcare workers, a survey
sam›na al›nd›. Sa¤l›k çal›flanlar›n›n 313 (%81.1)’ünde bir
was conducted using a questionnaire form which was
veya daha fazla temas hikayesi rapor edildi (doktorlar›n
completed during an interview with the healthcare wor-
%78.3’ünde, hemflirelerin %91.1’inde, laboratuvar tek-
kers. A total of 386 healthcare workers (217 doctors,
nisyenlerinin %66.7’sinde). Temas olaylar›n›n %84.5’i
124 nurses, 45 laboratory technicians) were included in
kan ve kan ürünleri ile, %3.9’u vücut s›v›lar› ile, %11.6’s›
the study. Of the healthcare workers, 313 (81.1%) re-
di¤er materyallerle iliflkiliydi. En s›k rastlanan temas flek-
ported one or more exposure incidents (78.3% of doc-
li i¤ne batmas› veya kesici/delici yaralanmalard›
tors, 91.1% of nurses, and 66.7% of laboratory technici-
(%46.6), bunu %24.4 ile hasarl› (bütünlü¤ü bozulmufl)
ans). Blood and blood products were involved in 84.5%
deri ile temas veya yaralarla temas, %19.2 ile mukoz
of exposure incidents; body fluids and other substances
membranlara s›çrama tarz›nda olan bulafl öyküsü izli-
accounted for 3.9%, and 11.6% of cases, respectively.
yordu. Hemflireler aras›nda ilk iki bulafl yoluna daha s›k
The most common route of exposure was sharp and
rastland›. Temas öyküsü olan 313 sa¤l›k çal›flan›ndan,
needlestick injury, 46.6% of all healthcare workers, follo-
%12.8’inde bir, %17.6’s›nda iki, %15’inde üç ve
wed by contact to open skin break (24.4%) and splash
s›kl›¤›n› belirlemek amac›yla, sa¤l›k çal›flanlar› ile karfl›-
101
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Kan ve
Vücut S›v›lar›yla Olan Mesleki Temaslar
Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal› A, Taflyaran MA.
to mucous membranes (19.2%). The first two were apparently more frequent among the nurses. Of the 313
exposed healthcare workers, 12.8% had one exposure
history, while 17.6% had two, 15% had three and 54.6%
had four or more. Only 14% of exposed healthcare workers seek for medical aid. 58.2% of the healthcare workers were vaccinated against hepatitis B virus (HBV). Of
the exposed healthcare workers, 3.8% had been infected with HBV and 0.3% with hepatitis C virus, related to
the exposure. These results indicate the need to the
education of healthcare workers about the risk of occupational exposures; preventive strategies and accurate
post exposure follow up, in addition to preemployment
screening for blood-borne pathogens and vaccination
against HBV.
Key Words: Healthcare Workers, Occupational Exposure, Infection.
G‹R‹fi
Günümüzde kan yoluyla insandan insana geçen 20’den fazla patojen oldu¤u bilinmektedir.
Bunlar aras›nda en önemlileri insan immünyetmezlik virüsü (HIV), hepatit B virüsü (HBV) ve
hepatit C virüsü (HCV)’dür. Sa¤l›k çal›flanlar› kan
ve vücut s›v›lar› ile olan mesleki temaslar› nedeniyle bu patojenlerle oluflan infeksiyonlar bak›m›ndan risk alt›ndad›r (1,2). Kan ve vücut s›v›lar› ile temas s›kl›kla kesici/delici yaralanmalar,
hasarl› (bütünlü¤ü bozulmufl) deriye bulafl veya
mukozalara s›çrama ile olmaktad›r. Sa¤l›k çal›flanlar›nda kan yolu ile geçen patojenlerle infekte olma riskini belirleyen en önemli faktörler; temas say›s› ve tipi, infekte bir hastan›n vücut s›v›lar› veya kan›yla tek bir temas sonras› infekte olma olas›l›¤› ve hasta popülasyonundaki infekte
bireylerin say›s›d›r (2-4). Sa¤l›k çal›flanlar›nda
kan yoluyla geçen patojenlere ba¤l› mesleki
risklerle bafla ç›kmak önemli bir halk sa¤l›¤› sorunudur. Bu amaçla geliflmifl ülkelerdeki birçok
hastanede yaz›l› prosedürler ve rehberler oluflturulmufltur. Ancak bu rehberlerin oluflturuldu¤u
hastanelerde bile sa¤l›k çal›flanlar›n›n koruyucu
önlemlere uyumunda yetersizlik oldu¤u bildirilmektedir (5). Bu prosedürler amac›na ulaflabilmesi için, her hastanenin kendi sorunlar›na ve iflleyifline göre personel uyumunun en ideal düzeylerde olabilece¤i flekilde düzenlenmeli ve belli aral›klarla e¤itim çal›flmalar›yla desteklenmelidir.
Bu çal›flmada, kendi hastanemizde konuyla
ilgili bir infeksiyon kontrol prosedürü oluflturma102
dan önce sa¤l›k çal›flanlar›nda mesleki temas
olaylar›n›n epidemiyolojik özelliklerini ve s›kl›¤›n› ve temas sonras› tutumlar›n› saptamay›
amaçlad›k.
MATERYAL ve METOD
Çal›flma, Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi
Araflt›rma Hastaneleri’nde 25 soru içeren bir anket formu haz›rlanarak yap›ld›. Her bir anket sa¤l›k çal›flanlar› ile karfl›l›kl› görüflülerek dolduruldu. Sonuçlar›n de¤erlendirilmesinde ki-kare, Fisher testi ve tek yönlü varyans analizi kullan›ld›.
BULGULAR
Toplam 386 sa¤l›k çal›flan› (188’i kad›n, 198’i
erkek) çal›flma kapsam›na al›nd›. Bunlar›n 217’si
doktor (113’ü dahili branfllardan, 104’ü cerrahi
branfllardan), 124’ü hemflire, 45’i laboratuvar
teknisyeni idi. Çal›flmaya al›nan bireylerin ortalama yafl ve çal›flma süreleri Tablo 1’de görülmektedir. Toplam 313 (%81.1) sa¤l›k çal›flan›nda
bir veya birden fazla temas oldu¤u saptand›
(doktorlarda %78.3, hemflirelerde %91.1, laboratuvar teknisyenlerinde %66.7). Hemflirelerde
mesleki temas di¤er sa¤l›k çal›flanlar›ndan daha
fazlayd› (p= 0.000). Temas olaylar›n›n %84.5’i kan
ve kan ürünleri ile meydana gelmifl olup, vücut
s›v›lar› ve di¤er materyallerle temas %3.9 ve
%11.6 olarak s›ralanmaktayd›. En s›k saptanan temas flekli kesici/delici aletlerle yaralanmayd›
(%46.6). Bunu hasarl› (bütünlü¤ü bozulmufl) deriye bulafl (%24.4) ve mukoz membranlara s›çrama
(%19.2) izlemekteydi. Olgular›n %34.8’inde en az
iki flekilde, %23.6’s›nda ise her üç flekilde de temas [kesici/delici yaralanma + hasarl› (bütünlü¤ü
bozulmufl) deriye bulafl + mukozalara sݍrama]
hikayesi vard›. Kesici/delici aletlerle yaralanma
ve hasarl› (bütünlü¤ü bozulmufl) deriye bulafl öyküsüne hemflireler aras›nda daha s›k rastland›
(p= 0.000 ve p= 0.01). Ancak mukoz membranlara s›çrama tarz›nda bulafl bak›m›ndan üç grup
aras›nda önemli fark yoktu (p> 0.05, Tablo 1).
Cerrahi bölümlerdeki doktorlar dahili bölümlerdekilerden daha fazla temas oran›na sahipti
(%88.5 ve %69, p= 0.001). Bununla birlikte bu iki
gruptaki doktorlarda HBV ile infekte olma (seropozitiflik %15 ve %18.3, p> 0.05) ve afl›lanma oranlar› (%65.5 ve %59, p> 0.05) benzer bulunmufltur.
Sa¤l›k çal›flanlar›n›n sadece 225 (%58.2)’i
HBV’ye karfl› afl›lanm›flt› (doktorlar›n %62.7’si,
hemflirelerin %53.2’si, laboratuvar teknisyenlerinin %51.1’i, p> 0.05). Afl›l› olanlar›n 14 (%6.2)’ü
Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 2005; 9: 2
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Kan ve
Vücut S›v›lar›yla Olan Mesleki Temaslar
Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal› A, Taflyaran MA.
Tablo 1. Sa¤l›k Çal›flanlar›n›n ve Temaslar›n Özellikleri (%).
Doktor
Hemflire
Laboratuvar
teknisyeni
Toplam
Kat›l›mc› say›s› (%)
217 (56.2)
124 (32.1)
45 (11.7)
386
Yafl (ortalama ± SD, y›l)
38.2 ± 11.0
35.5 ± 12
38.0 ± 8.0
-
> 0.05
Çal›flma süresi
(ortalama ± SD, y›l)
9.3 ± 6.5
8.9 ± 5.8
9.9 ± 7.3
-
> 0.05
Mesleki temas (%)
170 (78.3)
113 (91.1)
30 (66.7)
313 (81.1)
0.000
439 (83.5)
317 (85.9)
74 (85.1)
830 (84.5)
> 0.05
Vücut s›v›lar›
20 (3.8)
12 (3.3)
6 (6.9)
38 (3.9)
> 0.05
Di¤er
67 (12.8)
40 (10.8)
7 (8)
114 (11.6)
> 0.05
526
369
87
982
> 0.05
‹¤ne ve kesici/delici yaralanma
92 (42.4)
75 (60.5)
13 (28.9)
180 (46.6)
0.000
Hasarl› (bütünlü¤ü bozulmufl)
deri ile temas
43 (19.8)
42 (33.9)
9 (20)
94 (24.4)
0.01
Mukoz membranlara sݍrama
47 (21.7)
17 (13.7)
10 (22.2)
74 (19.2)
> 0.05
Yok
47 (21.7)
11 (8.9)
15 (33.3)
73 (18.9)
0.000
Bir
23 (10.6)
12 (9.7)
5 (11.1)
40 (10.4)
> 0.05
‹ki
28 (12.9)
21 (16.9)
6 (13.3)
55 (14.2)
> 0.05
Üç
18 (8.3)
19 (15.3)
10 (22.2)
47 (12.2)
0.015
101 (46.5)
61 (49.2)
9 (20)
171(44.3)
0.002
p
Temas edilen materyal (%)
Kan veya kan ürünleri
Toplam
Temas yolu* (%)
Temas say›s› (%)
Dört veya daha fazla
* Yirmialt› sa¤l›k çal›flan› iki veya daha fazla temas yoluna sahipti.
kan veya vücut s›v›lar› ile istenmeyen bir temas
olay›ndan sonra afl›lanm›flt›.
HBV ile karfl›laflma yönünden, tüm çal›flanlar›n %17.9’u kendi serolojik durumunu bilmiyordu, %17.4’ü daha önce HBV infeksiyonu geçirmiflti, %1.6’s› tafl›y›c› ve %4.9’u hala seronegatifti.
HCV ve HIV yönünden, sa¤l›k çal›flanlar›n›n s›ras›yla %37.6 ve %42.2’si serolojik durumunu bilmiyordu, %62.2 ve %57.8’i seronegatif oldu¤unu ifade ediyordu. HIV ve HCV bak›m›ndan kendi serolojik durumunu bilmeyenlerin oran›, HBV bak›m›ndan serolojik durumunu bilmeyenlere göre
daha yüksekti (p= 0.00). Bir (%0.3) kiflide kronik
HCV infeksiyonu vard›. HIV ile infekte sa¤l›k çal›flan› yoktu (Tablo 2).
Kan ve vücut s›v›lar› ile temas öyküsü olan
313 sa¤l›k çal›flan›ndan %41.2’sinin temas an›nda
Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 2005; 9: 2
HBV’ye karfl› afl›l›, %12.8’inin infeksiyonu geçirmifl, %0.3’ünün tafl›y›c›, %22.7’sinin seronegatif
oldu¤u ve %23’ünün ise kendi serolojik durumunu bilmedi¤i saptand›. Öte yandan temas an›nda veya öncesinde HCV veya HIV ile infekte olan
sa¤l›k çal›flan›na rastlanmad›. Temasl›lardan 12
(%3.8)’si HBV ile, biri HCV ile bu temaslarla iliflkili olarak infekte olmufltu.
Sa¤l›k çal›flanlar›n›n toplam 86 (%22.3)’s› HBV
ile karfl›laflm›flt› (geçirilmifl veya devam etmekte
olan infeksiyon). Bu oran mesleki temas öyküsü
olanlarda %24.3 iken, temas öyküsü olmayanlarda %13.7 idi (p= 0.05). HCV infeksiyonu bak›m›ndan temas öyküsü olanlar (%0.3) ve olmayanlar
(%0) aras›nda fark saptanmad› (p> 0.05).
Temas öyküsü olan sa¤l›k çal›flanlar›n›n 34
(%10.9)’ünde bu temaslardan en az biri “HBV ile
103
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Kan ve
Vücut S›v›lar›yla Olan Mesleki Temaslar
Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal› A, Taflyaran MA.
Tablo 2. Sa¤l›k Çal›flanlar›n›n HBV, HCV ve HIV Yönünden Serolojik Durumlar› (%).
Serolojik durum
HBV, HCV ve HIV
Doktor
Hemflire
Laboratuvar
teknisyeni
Toplam
p
136 (62.7)
66 (53.2)
23 (51.1)
225 (58.3)
> 0.05
Tafl›y›c›
4 (1.8)
1 (0.8)
1 (2.2)
6 (1.6)
> 0.05
Ba¤›fl›k
32 (14.7)
28 (22.6)
7 (15.6)
67 (17.4)
> 0.05
Negatif
9 (4.1)
8 (6.5)
2 (4.4)
19 (4.9)
> 0.05
34 (15.7)
23 (18.5)
12 (26.6)
69 (17.9)
> 0.05
‹nfekte
1 (0.5)
0 (0)
0 (0)
1 (0.3)
> 0.05
Negatif
136 (62.7)
86 (69.3)
18 (40)
240 (62.2)
0.002
Bilinmiyor
80 (36.9)
38 (30.6)
27 (60)
145 (37.6)
0.002
‹nfekte
0 (0)
0 (0)
0 (0)
0 (0)
> 0.05
Negatif
130 (59.9)
75 (60.5)
18 (40)
223 (57.8)
0.04
Bilinmiyor
87 (40.1)
49 (39.5)
27 (60)
163 (42.2)
0.04
HBV (%)
Afl›l›
Bilinmiyor
HCV (%)
HIV (%)
infekte oldu¤u bilinen” kan ve/veya vücut s›v›lar› ile meydana gelmiflti. Bu kiflilerin %17.6’s› HBV
infekte kanla temas öncesi ve sonras› HBV bak›m›ndan seronegatif olup, %2.9’unun ise önceden
HBV tafl›y›c›s› oldu¤u saptand›. Yine bunlar›n
%2.9’unun temasa ba¤l› olarak HBV ile infekte oldu¤u, sadece %38.2’sinin temas öncesinde HBV
afl›s› yapt›rm›fl oldu¤u, %17.6’s›n›n temas sonras›
afl›land›¤›, %17.6’s›n›n ise temas öncesi ve sonras›nda serolojik durumlar›n› bilmedi¤i saptand›.
Bu 34 sa¤l›k çal›flan›n›n sadece %17.6’s› temas
sonras› profilaksi ve izlem için hastanedeki ilgili
birimlere baflvurduklar›n› ifade etti.
Ondokuz sa¤l›k çal›flan›nda “HCV ile infekte
oldu¤u bilinen” kan ve/veya vücut s›v›lar›yla temas öyküsü vard›. Bunlar›n %57.9’u temas öncesi ve sonras›nda hala seronegatifti, %36.8’i serolojik durumunu bilmiyordu, 1 (%5.3)’i bu temasa
ba¤l› olarak HCV ile infekte olmufl ve kronik HCV
infeksiyonuna sahipti. HCV’li bir materyalle temas ettiklerinin fark›nda olmalar›na ra¤men bu
19 sa¤l›k çal›flan›ndan sadece 6 (%31.6)’s› izlem
veya bilgilenme amac›yla hastanedeki ilgili birimlere baflvurmufltu.
Yedi sa¤l›k çal›flan›nda ise “hem HBV hem de
HCV infeksiyonuna” sahip oldu¤u bilinen hasta104
lar›n kan veya vücut s›v›s› ile temas öyküsü vard›. Bunlardan 4 (%57.1)’ü görüflme an›nda HCV
bak›m›ndan kendi serolojik durumlar›n› bilmiyordu, 3 (%42.8)’ü HCV için seronegatifti. Yine
bunlardan 1 (%14.3)’i temas öncesi ve sonras›nda HBV’ye karfl› da kendi serolojik durumunu
bilmiyor, 3 (%42.8)’ü afl›l›, 2 (%28.6)’si ba¤›fl›k
olup, sadece 1 (%14.3)’ine temas sonras› HBV
profilaksi uygulanm›flt›.
Toplam 149 (%38.6) sa¤l›k çal›flan›nda temas
olaylar›ndan sonra kaynak hastan›n HBV, HCV ve
HIV yönünden serolojik durumu araflt›r›lmam›flt›.
Herhangi bir temas olay›yla karfl›laflan sa¤l›k
çal›flanlar›n›n sadece 44 (%14)’ü temas sonras›
profilaksi ve/veya izlem amac›yla giriflimde bulunmufltu. Bunlar aras›nda meslek gruplar› bak›m›ndan önemli fark yoktu (%13.5 doktor, %16.8
hemflire, %6.7 laboratuvar teknisyeni, p> 0.05).
Bu 44 kiflinin 35 (%79.5)’i t›bbi yard›m için baflvurmalar›na neden olan olay›n kesici/delici tarzda bir yaralanma oldu¤unu ifade etti. Temas edilen materyalin kan yoluyla geçti¤i bilinen bir etkenle (HBV, HCV, HIV) infekte oldu¤u bilindi¤inde profilaksi ve/veya izlem amac› ile giriflimde
bulunma oran› %21.7, di¤er durumda ise %12.3
olarak saptand› (p> 0.05).
Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 2005; 9: 2
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Kan ve
Vücut S›v›lar›yla Olan Mesleki Temaslar
Temas öyküsü olan sa¤l›k çal›flanlar›ndan
%20’si son bir ay içinde, %18.5’i son bir hafta içinde, %12.1’i son 48 saat içinde böyle bir temasla
karfl› karfl›ya kald›klar›n› ifade etti.
Temas öyküsü olanlar›n %50.5’inde en az bir
kez eldiven veya gözlük gibi koruyucu materyal
olmaks›z›n temas oldu¤u rapor edildi.
TARTIfiMA
Mesleki temas sonucu sa¤l›k çal›flanlar›na
HBV, HCV ve HIV geçifline ait çok say›da olgu oldu¤u bilinmektedir (2). Ülkemizde yap›lan birçok
çal›flmada da sa¤l›k personelinde HBV ve HCV
prevalans›n›n normal popülasyondan daha yüksek oldu¤u bildirilmektedir (6). Çeflitli prospektif
çal›flmalarda, yap›lan ifllemin türüne göre de¤iflmek üzere t›bbi giriflimler esnas›nda %3 ila %50
oran›nda kanla temas oldu¤u gözlenmifltir (1).
Bu çal›flman›n sonuçlar›na göre, kan ve vücut
s›v›lar›na mesleki temas olaylar›ndan en fazla etkilenen sa¤l›k çal›flanlar› hemflirelerdir. En s›k
rastlanan temas biçimi kesici/delici aletlerle
olan yaralanmalard›r. Kan ve kan ürünleri temas
olaylar›n›n ço¤undan sorumlu bulunmufltur. Bu
durum benzer çal›flmalardaki bulgularla uyuflmaktad›r (7-10).
Bu çal›flma ile ortaya ç›kan bir di¤er sonuç,
sa¤l›k çal›flanlar›n›n mesleki temas bak›m›ndan
koruyucu önlemleri ve temas sonras› izlem prosedürlerini önemsemedi¤inin gösterilmesidir.
Ayr›ca, riskin bilinmesi, standart önlemlere uyulmas›n›n faydalar›, bildirimin önemi ve serolojik
takip konular›nda yetersizlik vard›r. Çal›flmaya
kat›lan sa¤l›k personelinin %41.8’inin HBV afl›s›
yoktu ve bunlar›n önemli bir k›sm› kendi serolojik durumlar›n› bilmiyorlard›. HIV ve HCV bak›m›ndan kendi serolojik durumunu bilmeyenlerin oran›, HBV bak›m›ndan serolojik durumunu
bilmeyenlere göre daha yüksekti (s›ras›yla;
%42.2, %37.6 ve %17.9).
Ülkemizdeki durumu yans›tan bir baflka çal›flma olan Ayranc› ve arkadafllar›n›n hemflirelerdeki mesleki temas› inceleyen çal›flmas›nda da bizimkine benzer olarak temasa maruz kalanlar›n
%32.4’ünün afl›s›z oldu¤u, sadece %5’inin üniversal önlemlere her zaman uydu¤u ve %69.1’inin
temaslar›n› rapor etmedi¤i bildirilmektedir (9).
Erbay ve arkadafllar› da Ankara’daki bir e¤itim
hastanesinde sa¤l›k çal›flanlar›n›n %65.4’ünde
kan ve vücut s›v›lar› ile temas öyküsü oldu¤unu,
temaslar›n %81’inin kesici/delici aletlerle yara-
Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 2005; 9: 2
Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal› A, Taflyaran MA.
lanma fleklinde oldu¤unu, yaralananlar›n %42’sinin yaralanma esnas›nda koruyucu malzeme kullanmad›¤›n› ve yaralananlar›n sadece %32’sinin
t›bbi yard›m için baflvurdu¤unu, personelin
%68.3’ünün HBV afl›s›n›n oldu¤unu bildirmektedir (10). Bu iki çal›flman›n bulgular› bizim bulgular›m›zla büyük ölçüde uyuflmakla birlikte bizim
çal›flmam›zda kesici/delici aletlerle yaralanmalar›n ve temas sonras› t›bbi yard›m için baflvuranlar›n oran› daha düflük bulunmufltur. Bu fark›n
nedeni kesici/delici yaralanmalara en s›k maruz
kalan grup olan hemflirelerin oran›n›n bizim çal›flma grubumuzda daha düflük (%32.1) olmas›
olabilir. Ayr›ca, kesici/delici yaralanmalar›n daha
çok önemseniyor ve rapor ediliyor olmas› bizdeki bu düflük bildirim oran›n›n sebeplerinden biri olabilir. Çünkü bizim bulgular›m›za göre t›bbi
yard›m için baflvuranlar›n %79.5’i kesici/delici yaralanmaya maruz kalm›fl kiflilerdi. Bu da hasarl›
deriye bulafl veya mukozalara s›çrama tarz›ndaki
yaralanmalar›n daha az önemsendi¤ini düflündürmektedir.
Çal›flmam›zda HBV infeksiyonunun serolojik
göstergelerine (HBsAg veya anti-HBs) sahip oldu¤unu belirten sa¤l›k çal›flanlar›n›n say›s›n›n
temasl› grubunda yüksek olmas›na ra¤men
(%24.3’e karfl›n %13.7) baz› sa¤l›k çal›flanlar›n›n
serolojik durumlar›n› bilmedi¤i için temasl›larda
ve temas› olmayanlardaki infeksiyonun gerçek
prevalans›n› belirtmek mümkün olmam›flt›r. Prevalans saptamak çal›flmam›z›n amaçlar›ndan biri
de¤ildi.
Kan yolu ile geçen infeksiyona sahip oldu¤u
bilinen hastalar›n materyallerinden bulafl oldu¤unda bu temas›n önemsenmesi veya hastanedeki ilgili birimlere bildirilme oran›n›n daha
yüksek oldu¤u bilinmektedir (4). Bu çal›flmada
da kan yoluyla bulaflan materyallerle temas sonras› profilaksi ve izlem için hastanedeki ilgili birimlere baflvurma oran› daha fazla olmakla birlikte, bu durumda bile oran oldukça düflük bulunmufltur. Bu oran›n düflüklü¤ü, sa¤l›k çal›flanlar›n›n konunun önemine yeterince inanmam›fl olmalar› ve HCV infeksiyonuna sahip hastalar›n biyolojik materyallerine maruz kal›nm›fl olmas› veya HBV’ye karfl› afl›l› olmalar› durumunda yap›lacak hiçbir fleyin olmamas› fleklindeki yanl›fl düflünceye sahip olmalar› ve sonuçta e¤itim yetersizli¤i ile aç›klanabilir. Ayr›ca, bölgemizdeki hasta popülasyonunda HIV infeksiyonu prevalans›n›n çok düflük olmas›n›n bildirim oranlar›n›n
105
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda Kan ve
Vücut S›v›lar›yla Olan Mesleki Temaslar
Erol S, Özkurt Z, Ertek M, Kadanal› A, Taflyaran MA.
beklenenden az olmas›na katk› yapm›fl oldu¤una inan›yoruz. Sa¤l›k çal›flanlar›ndaki mesleki temaslar›n beklenenden daha az rapor edilmifl olmas› daha önceki çal›flmalarda da belirtilmifltir.
Bu düflük bildirim seviyesinin, personelin bilgi
eksikli¤ine, bildirim prosedürlerinin karmafl›k ve
zaman al›c› olmas›na ve baz› kiflisel özelliklere
ba¤l› oldu¤u gösterilmifltir (11,12).
4.
Kan yolu ile geçen patojenler taraf›ndan
oluflturulan mesleki infeksiyonlardan korunma
temastan sak›nma, afl›lanma, temas sonras› profilaksiye dayanmaktad›r. Bu infeksiyonlardan
özellikle afl›yla korunulmas› mümkün tek viral
ajan olan HBV’ye karfl› immünizasyon program›n›n hastanelerde kapsaml› ve titizlikle yürütülmesi sa¤l›k çal›flanlar› aras›nda HBV infeksiyonunu azaltmaya yard›mc› olacakt›r. HIV ve HCV için
ise yak›n gelecekte etkili bir immünprofilaksi elde edilecek gibi görünmedi¤i için korunma stratejileri ve temas› takiben bulafl riskini azaltacak
önlemler teflvik edilmelidir (13,14). Çal›flanlar›n
do¤rulu¤una inand›klar› bir infeksiyon kontrol
program›na uymas› daha kolay olmaktad›r. Bunun için, çal›flanlar›n e¤itimi etkili bir infeksiyon
kontrol program›n›n temel elementidir. Bununla
beraber, infeksiyon riski ifl kategorilerine göre
de¤iflti¤i için infeksiyon kontrol e¤itimi de buna
göre düzenlenmelidir. Aç›kça kayda geçirilmifl
önlem politikalar›n›n, rehberlerin ve netlefltirilmifl prosedürlerin olmas›, bu yöndeki faaliyetlerin koordine edilmesinde ve verimlili¤in art›r›lmas›nda etkilidir.
6.
Sonuçlar›m›z, sa¤l›k çal›flanlar›n›n kan ve vücut s›v›lar›yla olan mesleki temaslar›n riskleri, koruyucu önlemler ve temas sonras› uygulanmas›
gereken prosedürler hakk›nda e¤itilmelerinin ve
ilave olarak ifle bafllamadan önce kan yoluyla geçen patojenlerle ilgili taramalar›n ve HBV afl›s›n›n
yap›lmas›n›n gereklili¤ini ortaya koymaktad›r.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
Beltrami EM, Williams IT, Shapiro CN, Chamberland ME. Risk and management of blood-borne
infections in health care workers. Clin Microbiol
Rev 2000;13:385-407.
Sepkowitz KA. Occupationally acquired infections
in healthcare workers. Part II. Ann Intern Med
1996;125:917-28.
Varghese GM, Abraham OC, Mathai D. Post exposure prophylaxis for blood borne viral infection in
healthcare workers. Postgrad Med J 2003;79:324-8.
5.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Jeffe DB, Mutha S, L’Ecuyer PB, et al. Healthcare
workers’ attitudes and compliance with universal
precautions: Gender, occupation, and speciality
differences. Infect Control Hosp Epidemiol 1997;
18:710-2.
Hersey JC, Martin LS. Use of infection control guidelines by workers in healthcare facilities to prevent occupational transmission of HBV and HIV:
Results from a national survey. Infect Control
Hosp Epidemiol 1994;15:243-52.
M›st›k R, Bal›k ‹. Türkiye’de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Tekeli E, Bal›k ‹ (editörler).
Viral Hepatit 2003. Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 2003.
Monge V, Mato G, Mariano A, et al. Epidemiology
of biological exposure incident among Spanish
healthcare workers. Infect Control Hosp Epidemiol 2001;22:776-8.
Evans B, Duggan V, Baker J, Ramsay M, Abiteboul
D. Exposure of healthcare workers in England,
Wales, and Northern Ireland to bloodborne viruses between July 1997 and June 2000. An analysis
of surveillance data. Br Med J 2001;322:397-8.
Ayranci U, Kosgeroglu N. Needlestick and sharps
injuries among nurses in the healthcare sector in
a city of western Turkey. J Hosp Infect 2004;58:
216-23.
Erbay A, Bodur H, Korkmaz M, Öztoprak N, Çolpan A, Ak›nc› E. Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi çal›flanlar›n›n kan ve vücut s›v›lar›
ile iliflkili yaralanmalar›n›n de¤erlendirilmesi. VI.
Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu Program ve
Özet Kitab›. Ankara, 31 Ekim-2 Kas›m 2002:P-43.
Burke S, Madan I. Contamination incidents among
doctors and midwives: Reasons for nonreporting
and knowledge of risks. Occup Med 1997;47:357-60.
Rabaud C, Zanea A, Mur JM, et al. Occupational
exposure to blood: Search for a relation between
personality and behavior. Infect Control Hosp
Epidemiol 2000;21:564-4.
Gerberding JL. Management of occupational exposure to blood-borne viruses. N Engl J Med
1995;332:444-51.
Bolyard EA, Tablan OC, Williams WW, Pearson
ML, Shapiro CN, Deitchman SD. Guideline for infection control in health care personnel, 1998. Am
J Infect Control 1998;26:289-354.
YAZIfiMA ADRES‹
Doç. Dr. Serpil EROL
Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi
Aziziye Hastanesi Klinik Bakteriyoloji ve
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
ERZURUM
e-mail: [email protected]
Makalenin Gelifl Tarihi: 31.03.2005
106
Kabul Tarihi: 10.06.2005
Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 2005; 9: 2