iNEaaH,Tt soNRAst, ispANyA iLE ennr$ tr585)

iNEaaH,Tt soNRAst, ispANyA iLE ennr$ tr585)

$l pror.Dr. Hotit
iNalCtf
iNEaaH,Tt soNRAst, ispANyA iLE ennr$ tr585)
Leponto'don sonro Botr milletleri isponyo'ntn brrskrsrnr doho kuwetle
hissetmeye boglodrlor. Leponto'don bir yrl sonrcr 1572'de Fronso'do Soint
Borthelemy kotli6mrylo Kotolik ligosrnrn Colvinist rckiplerini bertorcf etmesi,
Hollondc 6silerinin ezilmesi ve ingiltere uzerinde bir istil6 tehdidinin ortmosr bir
rostlontr degildir.
Frcnso'dc Colvinistler'le iE sovos istonbul'do dikkotle izleniyor ve koygr
.l570'de
Osmonlr'nrn Krbrrs'to bogorrsr, Fronso'do Kotolikler ve
Colvinistler orosrndoki mucodeleye etki yopmokton geri kolmodr (Chorridre, lll,l04).
uyondrnyordu.
T0rk dostlu!u Fronso'nrn iE politikosrndo etkin bir konu holine geldi. Kotolikler ll.
Philip, Colvinistler ise Osmonlr yondogr soyrlryorlcrdr. Fronstzlor, Turklere korgt
Kotolik Krol (ll. Philip) ile Venedik orosrndo Mukoddes ittifck'rn yoprlmosrndon
koygr duyuyorlordr (Chorriere, lll, 112-124). Fronsrz elEilerinin gonderdikleri
roporlordc koydo de$er bir oloy, Turklerin Krbrrs'r fethi srrosrndo yerli Rum
holkrnrn Venediklere isyon ettirdikleridir ('presque tous les peuples d'icelle
.l570).
.|24,5
Kosrm
r6volt6z contre lo seigneurie de Venise" (Chorriere, lll,
Osmonlt'nrn Leponto bozgunu (Srngrn Dononmo) Fronso'yt bir bokrmo
rohotlottr, Eunku Hristiyon dononmosr yenilseydi Fronso Avrupo iqin ortoyo
Erkocok buyuk tehlike korgrsrndo Avrupo'nrn ortok sovunmosrno kotrlmok
.l225).
Bozgundon sonro dononmc
zorundo kolocoktr (Chorridre, lll,
ko[ntrsrnrn perigon bir hclde istonbul'o donugunu Fronstz elEisinin temogost
Turklerin hoquno gitmedi (6veque d'Acqs'tn mektubu, Chorridre, lll,260).
istonbul'don Fronsrz elEisi goyle yoztyor: Nosrl voktiyle Suleymon Fronso'yo
yordrm ettiyse, qimdi Osmonlrlor Fronso'don yordtm bekliyor. Ozellikle,
Venedik'in Ligo'don oyrrlrp soltonlo borrq yopmosr igin Fronso diplomotik
nr"rfuzunu kullonryor. Ote yondon Kotolik isponyo'ntn bu ezici zoferi, Fronso'do
Kotolik portisini kuwetlendirdi ve nihoyet Colvinistlerin korkung genel kryrmr
El
,r,
oloyrno zemin hozrrlodr. Fronso'doki iE sovog sonucu isponyol krrclr, Fronso'nrr
crtrk scf drqr oldulunu ve Turkiye'nin bundon sonro tum ,Avrupo'yr kcrglsrndo
bulccogrno inonryordu (Chorriere, lll, 336).(')
Krbrrs'rn
fethi (1570) Avrupo-Osmonlr iligkilerinde yeni bir donemin
boglongrcrdtr. Krbrrs'rn geri olrnmosr iEin Popo, irponyo ve Venedil< orosrndo ug
l57l). Bu ittifok Osmcnlr
oleyhine kororlcgon on dorduncu HoElr ittifokr idi (Osmonlryc korgr ilk Hcglr
yrl iEin bir Mukcddes Ligo imzolondr (25 Moyrs
scldrrrsr Popolrk-Bizcns dononmosrnrn I 359'do Lopseki Erkormosrdrr). iki
beg yuz gemi ile yoklogrk elli bin kiginin kotrldrgr inebohtr (Leponto)
torofton
sovogr, Akdeniz sulorrnrn tonrk
oldu!u en buyuk deniz
sovogrdrr (Broudel, ll).
inebohtr sovogr, Avrupo torihinin oldu$u gibi Osmonlr devleti torihinde de
kesin bir donum noktosrdrr. Bundcn sonro Sultcn Suleymon'rn Holife-i R0y-i
Zemin srfotrylo Osmonlr devletini bir dunyo gucu ycpmok projesi suyo dugmuq;
Volgo hovzosrndo, Hint Okyonusu'ndo seferlerden voz gegilmig, devlet tum
gucunu Akdeniz'de toplomok zorunlulu{unu onlomrgtrr. Do!u Avrupc do
egemen bir guE holine gelen Rus Qorlrgr korgrsrndo Kczon ve Astrohon'r geri
clmok pl6nr bir torofo brrokrlmrg, Hint Okyonusundo Osmonlr muttefikleri
Gucerot ve Sumotro Muslumon sultonlorrno yrllordrr vodedilen buyul<
dononmonrn gonderilemeyece!i bildirilmigtir. Osmonlrlor, buyuk bir enerjiyle
devletin tum koynoklorrnr seferber ederek Leponto bozgunundon bir yrl
.|20
geEmeden ertesi bohcr
kodrrgolrk bir dononmcyr Akdeniz'e Erkordrlcr.
HoElr muttefikler bu doncnmoyo korgr soldrrryc cesoret edemediler ve Ktbrts
Osmonlr elinde koldr. Ancdolu'don getirilen Turk gogmenlerle Krbrrs'tc bo5
bolgeler isk6n olundu. Mukoddes Ligo'yo korgr Osmcnlr hukumetinin
Avrupc'do giriqtigi yolun diplomosi fooliyeti Frcnso'nrn destegiyle bogorrlr oldu.
1571-1574 doneminde Fronso ile iliqki son derece onem kozonmrgtrr. Leponto
zoferiyle Avrupo denge politikosr Hobsburglor lehine donebilirdi, Fronso,
Dofu'doki muttefikini, Osmonlr'yr koybetmek istemezdi. Fronsrz tohtr uzerinde
gozu olon ll. Philip Viyono'do imporotor l. Ferdinond r (.l558-1564) Almon
presleriyle birlikte Osmonlrloro korgr kutsol Ligo'yo sokmoyo Eolrgryordu. Bu
,,)
t-l
svKJv.
tckdirde, Osmonlrlor Mocoriston'do sonucu bellisiz bir sovoqr go!uslemek
zorundo kolobilirdi. Fronso krolr istcnbul'o bir elEi gonderip Pcpo nrn bir
kordinolini Fronso'yo ve Viyonoyc gonderip bu iki devleti Osmcnll'yo korql
Ligo'yo dovet ettigini bildirdi. imporotor, Almon prensleri sefere kotrlmoyr kobul
ederlerse Osmonlryc korgr horeket edebilecegini bildirmiq. Bunun uzerine
Popo'nrn elEisi Almonyo'yo geEip, onlort ikno etmeye Eolrgmrg. Fronsc Klrolt,
Pcdigoh ile dostlugo oykrrr horeket etmeyecelini bildirdi. Podigoh, "A,lmon
prensleriyle dostlu!umuz vordtr" diyen kroldon Almonyc'yo elEi gonderip,
Popo'nrn isteklerine olumsuz yonrt vermelerini istemigtir. Almon prensleri bcrrqr
korurlorso kendilerine Osmonlr torofrndon zoror gelmeyecegi hokkrndo
podigoh guvence verdi. Fronsrz elEisine gore, Almcn prensleri torofstz kclmoyr
vood etmiqler. Fronso krrolr bu sonucu istonbul'o elEisiyle bildirmekte ocele etti.
Sulton bu hoberleri gonderen Fronso krolrno, dostlulo boglrlrgrndon doloyr
'musdfdt-i ezeli"den soz eden slcok bir ndme gonderdi (Muhimme Defteri).
Sulton oynr zomcndo Viyonoyo bir elEi g6ndererek orodc ycprlon eski
ondlogmoyo gore sekiz yrllrk cteqkesi uzottrltnt bildirdi ve tehditlerde
bulunmoyr dc ihmol etmedi. Boylece, Osmonlt'ntn Avusturyo torofrndon
guvenligi soglonmrq bulunuyordu. Frcnstz diplomosisinin yordlmrylo elde edilen
bu sonuE, Osmonlr devleti iEin son derece onemli idi.
Leponto bozgunundon Sonro Osmonlr Divon't, isponyc yo korgl Botr'do her
yerde muttefikler oromokto idi. Flondrc ve Hollondo, ll. Philipe korgr 1467'den
beri de isyon holinde idiler. Podigoh "Flondro uu itponyo memleketlerinde
Luteron mezhebi izere olon bey ve beyzodelere" hitoben gonderdigi bir
mektupto (Feridun, 11,542) kendisini "cumleden kuwetlu ve kudretlu" bir
hukumdor olorok koyd ettikten sonro onlorr "puto topmoyub kiliselerden putlorr
ve sgret ve nfikuslcrr redd edub Hak to'616 birdir ve Hozret-i iso peygomberi ve
tl ,::
Tunr< DrNizcidr Tinir-ri
8l[lri[il&
kuludur deyu i'tikdd edub... ve Popo denilen bi-din......nice konlor dokulnresine
sebeb olmoglc siz Popolu'yo krlrE Eekub doimo onlorr kotl ettiginiz ecilden
merhomet-i gdh6ne ve qefkot-i mulr)kdnemizher vechile sizin toroftnlzo mosr0f
olup korodcn ve deryodon herh6l ile size mu'6venet-i husrevdnemiz her
vechile zuhuro gelmek ve ol z6lim-i bi-din elinden sizi hol6s ve Hok d?ne sevk
etmek ldzrm olmugtur" diyor ve o yerlerin dilini bilen Muhorrem odrndo birini
gonderdigini bildiriyordu. Sulton, Popo'yo korgl ittifol< onermekte, oftok
horekdtr belirlemek Ozere bir elEi gondermelerini istemekte, isponyo'doki
Muslumcnloro dc ortck horeket etmeleri iEin mektup gonderdi$ini igoret
etmektedir. Endulus'teki Muslumonloro gonderilen mektupto do (Feridun, ll,
550-51), Podigoh, Lutercilerle gizlice hoberlegip onlor Popo'yo korgr scvogo
girdiklerinde Muslumonlorrn do horekete gegmelerini istemektedir. Bir torofton
do, Cezoyir-i Gorb beylerbeyisi'ne, isponyo'yo korgr denizden okrn yoprlmcsr
emredilmektedir (Feridun, ll, 568). 1569-71'de oyoklonon Endulus
Muslumonlorr (Moriskolor) nihoyet l609do isponyo'don busbutun goEe
zorlonmtg, Kuzey Afriko ve Golctc'do yerlegtirilmiqlerdir.
1574 torihinde Sinon Poqo komutosrndo Osmonlr dononmcsr Tunus'u geri oldr.
Bu zafer, Leponto bozgununun ycrcttr!r kotumser hovoyr do$rttl. Boylece,
Osmonlrlor I 553- 1574 doneminde Kuzey Afriko'do Cezdyir (l 533), Troblus
(1551) ve Tunus'u (1574) feth ile uE beylerbeylik orgutlemiglerdir. Din
foktorunun doho Eok siyosi toktik olorok kullonrldr!r olgusunu belilten bir oloy
do, Tunus ve Cerbe'de yerli Arcp lronedcnlorrnrn V. Korl ve isponyollorlc
Osmonlr'yc korqr igbirli!i yopmolorrdrr (onlcgmolcr Simoncos orgivinde), Cezoyir
ve oteki beylerbeyilikler Botr Akdeniz'de isponyo'yo korgr guElu bir cephe
meydono getirmiglerdir. A. Hess'e gore Leponto'don sonro do Osmonlrlor
Akdeniz egemenli$ini kcybetmig soyrlmczlcr.(2)
.l559
itolyo horplerine son veren
Coteou-Combr6sis cndlogmosr, V. Kcrl'rn
ispcnyo'do hclefi ll. Philip'i Avrupc'nrn h6kimi durumuno getiriyor; Kotolikli$in
Korgr-Reformosyonu ve Engizisyon ile Avrupo'do dehget uyondrron bir boskl
donemi boglryordu. Almonyo, Bohemyo, Erdel, ingiltere ve Fronso'do
Protestonlo1 Calvinistler, Unitcristler ister istemez drgorrdon bir gucun yordrmrnr
zorunlu goruyorlordr. Osmonlr devleti, tum Avrupodo bu korgr gruplorrn
sovunucusu rolunu benimsedi. ingiltere kroliEesi L Elizobeth'in Osmonlr
Podigchrno gonderdili elEisi W. Horborne oErkEo Akdeniz'de isponyo'yo korgr
horekete geEilmesini istiyor, bu suretle Buyuk Armcdosr ile ingiltere'yi istil6yo
hozrrlonon ll. Philip'i Akdeniz'de crkcdon vurmok, hiE olmozso kuwetlerini
bolmeye zorlomck istiyordu. Osmonlr Podigohr dostlu{unu gostermek iEin
ingiltereye kopitulosyonlorlo genig ticoret imtiyozlorr verdi (.|580). ingilizler igin
gumrukleri 7o5' den %3'e indirdi. Boylece, Osmonl r devleti, i ngiltere merl<ontilist
ekonomisinin ilk otrlrmrno temel hozrrlodr (Levont Compony, 1590). ll. Philip'in
Buyuk Armcdosr'nrn Kuzey Denizi'nde perigon olmosrndon (1588) sonro
rohotloyon ingiltere, Osmonlr ile iligkilerini doho gok ticoret olonrndo
yo$unlogtrrdr. Hollondo, ll. Philip'le 1609'do borrg imzoloyrncoyo kodor doimo
Osmcnlr'n'n isponyoyo korgr Akdeniz'de cephe oEmosr yolundo yo$un
diplomctik fooliyet gosterdi. Hollondo elEisi l. Ahmed'e orztndo, efendilerinin
"gevketlu Pddigdh-i isl6m'rn 6sitcne-i so'6det-6giydnelerine sodokot izere kulluk
ve dostluk etmege'bin con ve dil birle tdlib olup bu hoyrrlr hizmetin zuhCrru iEin
bu kemter kullorrn elEi to'yin eylediler" diyor ve ekliyor: "Bizim krcllorrmrz Rim
Popo'nrn ... put-perestliklerine rezt ve tobi olmoyub dinlerinde sdbit-kodem
olmo!lo krrk yrldon mutecdvizdir ki isponyc krcluylo... ozim seferler ve ziydde
cenkler vdki olub .... hdkimlerimuz ozometlu ve gevketlu Pddi96h-i is16m
u!runo s6drk6ne hizmet edub dostlorrno dost ve dugmonlorrno dugmon olmok
izere ohd u yemin eylemiglerdir" (Bulent ARI orgivinden). Elgi boylece,
Hollondo'yr bir muttefik olorok gosterip kopitulosyon istemigtir.
Frontier'
,i,1,1;#'Forsotten
Ozetle, 1571 Leponto bozgunundon sonro Osmonlr Devleti isponyo'yo korgr
(Philip 1580'de Portekiz'i ve kolonilerini imporotorlu!uno kotmrg bulunuyordu)
Avrupo milli monorqileri, Fronsc, Ingiltere ve Hollcndc ile srkr iliql<ilere giriyc
yolnrz dost ulkelere verilen kopitulosyon oyrrcolrl<lcrrnr onloro bol bol
bogrqlryordu. l590lcrdo bu devletler, Akdenizde l<orsonlorr ve ticoret
gemileriyle egemen oluyor, Venedik onlor korqrsrndo ikinci plonc duguyor ve b
monorgilerin merkontilist-kcpitolist ekonomileri Levont ticoreti soyesinde ilk buyul<
r
ottltmlcrtnt yopryorlcrdr. Venedik telcq iginde Mukcddes ligoyr terk edip eskr
ticoretini geri getirmeyi umit ederek Osmonlr ile bcrrg imzolodr (1573 Morl).
Leponto'don sonro Osmonlr, Fronsc'nrn bcskrsrylo imporotor'un Ligo'yo girmesini
onlemig, kuzey devletlerini fiilen kendi torofrno kczonmrq ve ligcnrn en onemli
deniz devleti Venedik'i torofsrzlrlc zorlomrg bulunuyordu. Durum Osmonlr'nrn
Avrupc'do buyuk bir diplomotik bogorrsr olorok yorumlonobilir. Don Juon'rn
Krbrrs ve istonbul iqgol etme hoyolleri suyo dugmugtu. Osmonlt'nrn bu
diplomotik korqr soldrrrsrndo en etkin orocr, ticcret imtiyozlorr bo!rqlomosrdrr.
Osmonlr diplomosisi, milli monorgilerin ll. Philip'e kcrgr Avrupo denge
.|585'de
politikosrndon yororlcnmrqtrr. Philip, nihoyet
Osmcnlr ile bcrrq ycptr ve
buyuk Armodoyr (3165 toplo dononmrg 132harp gemisi) ingiltere'yi istil6 igin
Kuzey Denizi'ne sevk etti (l5BB). Armodoyr kuzey denizi frrtrnolcn periqon etti
ve ll. Philipin dunyo egemenli!i tosorrsr suyo duqtu.
Kopitulosyonlcr ve ticoret imtiyozlorrndo Fronso'yc obur Avrupc ulkeleri
uzerinde bir yer veriliyordu. l. Ahmed'in bo!rglodrgr ohdndme (kopitulosyon)'do
gu ozel modde vcrdr: "Venediklu ve lngilterelu'den mo'dd Ceneviz, Portukol ve
Kotolon tdcirleri QiEilyo ve Ankono ue isponyo ve Florentin (Florcnso) FronEo
P6diqdhr soncc!rnr nosb edub benderlerde FronEo konsoloslonno murococt
edeler". Bu modde tum bu memleketlere Osmonlr ulkesinde oncok Fronso
himoyesinde olorok ticoret yopmo iznini verme,kte idi. Ahdndme, kezo
Hristiyon hccrlorrn Kudus'u serbestge ziyoretler'ne musoode ediyor ve Osmonlr
korsonlcrrnrn soldrrrlorrnr yosoklryordu. Podiqoh'rn otolort zomontndon beri
Fronso krolrnrn "cumle krollordon ziy6de hulOs-i b6l ile dostluk edub gimdiye
degin mcbeynde noks-i 'ohd ve noks-i misdk ve peym6n voki olmodr!r"
belirtiliyor. Bdb-r Ali'de Fronsrz elgilerine oteki Avrupo devletleri elgilerinin
ustunde yer veriliyordu.
Koynoklor
,- Holil INALCIK, "The Origins of the Ottomon-Russion Rivolry ond the
Don Volgo Conol, 1569', Les Annoles de L'Universit6 d'Ankoro, l,
;*-R. Murphey,
ti
47-l06'
Ottomon Worfore 1500-.l700, London 1999.
\
\
tt-**
\
/u&
trttt
/11 I
l-Y
\
T",'r&?"thqsar.!,qpt4
.r
\
$i*
,kr
:\
i\
ili
,,1.
b.l;
f:
.{"
tt,\.,'
l\\,
.'t
I
,t
/"
TuRK *rxizcilix TAniHi
Proje Koordinotoru
Prof. Dr. Nurettin GUZ
Prole Koordincsyon
Dr. Mustofo KorEok
Mustegor
Yoytn Dontgmonr
Prot. Dr. Holil INALCIK
Editor
Brilent ARI
..
Yoplm
Gozi Universitesi
iletigim Fokiiltesi
Ahmet AGAR
Mustegor Yordtmctst
Mr.istegor Yordtmcst
Alposlon KAYA
Mustegor Yordtmosr
Nuri Aydogon
Soncoy VARLI
Mustegor Yordtmctst
Grcfik Tosorrm ve
Uygulomo
Yegim F.IRAT
Filiz INCE
M. AKif TUTAR
Boskr
Nurol Motboosr
rsBN 975-507,098-2
Eserin
tum yoytn hoklorr mohiuz olup, Turkiye
Cumhuriyeti Bogbokonhk Denizcilik
Muste;orhQrnc
Proje Yurutme Grubu
Arif AYDIN
Cengiz BAYDAG
Foriz ACAR
Dr
Hoson Ali ARIKAN
T.C BA5BAKANLTK DENiZCiLiK M0STESARLIGI
ARASTIRMA, PLANLAMA ve KOORDINASYON
DAiRESi BASKANUGI
oittir Krsmende olso higbir
gekilde gogoltrlrp yoytnlonomoz.
Yoyrn No: 5
{(