Noktalama İşaretleri - Bayburt Üniversitesi

Transkript

NOKTALAMA İŞARETLERİ
İÇİNDEKİLER
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
BAYBURT ÜNİVERSİTESİ
UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ
Nokta
Virgül
Noktalı Virgül
İki Nokta
Üç Nokta
Soru İşareti
Ünlem
Kısa Çizgi
Parantez
Kesme İşareti
Uzun Çizgi
Eğik Çizgi
Tırnak İşareti
Tek Tırnak
HEDEFLER
TÜRK DİLİI
• Bu ünitede amaçlanan
kazanımlar;
• Noktalama işaretlerini kurallarına
uygun şekilde kullanmak
• Verilen bir metinde kullanılmış
noktalama işaretlerini
değerlendirebilme
ÜNİTE
1
Noktalama İşaretleri
NOKTALAMA İŞARETLERİ
1. Nokta

Bitmiş cümlelerin sonuna konur.
Örnek
•Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.

Küçük harfli kısaltmaların sonuna konur.
Örnek
Ölçü birimi ifade
eden küçük harfli
kısaltmaların
sonuna nokta
konmaz.
“Cm, km, mm,
dm, lt…”
•Alb. (albay), Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardımcı doçent), Cad.
(cadde)…

Sıra sayı sıfatı yapan “-ıncı” ekinin yerine konur.
Örnek
•10. (onuncu), 15. (on beşinci), 2. Cadde, 15. Sokak…

Saat ve dakika arasına ve tarih, saat, künye sonu, çarpma işareti gibi yerlerde kullanılır.
Örnek
•Tren 9.15’te kalktı.
•29.05.1453
•Agah Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme
Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.
•4.5=20
Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
2
2. Virgül

Eş görevli söz veya söz öbeklerinin arasına konur.
Örnek
•Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra
bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum.
(H. E. Adıvar)

Sıralı cümlelerin arasına konur.
Örnek
•Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi
tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez. (F. R. Atay)

Yükleme uzak düşen ögeyi belirtmek için kullanılır.
Örnek
• Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak
seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan
bir genç kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı
kendi eliyle açmaya gelmişti. (Y. K. Karaosmanoğlu)

Ara söz ve ara cümlelerin başına ve sonuna konur.
Örnek
•Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.
(M. K. Atatürk)
3

Tırnak içine alınmayan alıntı cümlelerin sonuna konur.
Örnek
•Bugünlerde başımı kaşımaya vakit bulamıyorum, dedi. (R. N.
Güntekin)
•Şehirde ilk önce hükümet doktoruyla karşılaştım.

Evet, hayır, tamam gibi onaylama veya reddetme bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
Örnek
•Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor.
(Y. K. Beyatlı)

Anlatım bozukluğunu gidermede kullanılır.
Örnek
•İhtiyar, doktora acı acı baktı. (İhtiyar sözünden sonra virgül
getirilmezse anlatım bozukluğu olur.)

Hitap ifadelerinden sonra kullanılabilir.
Örnek
•Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe
demektir. (M. K. Atatürk)
4
“ne…ne” gibi ikili
bağlaçların arasına
konmaz.
-Ya bu deveyi gütmeli
ya bu diyardan
gitmeli.
-Günlerdir ne arayan
var ne de soran var.
“ve, veya” gibi
bağlaçlardan önce ve
sonra kullanılmaz.
-Bu rafa romanları
veya şiir kitaplarını
dizebilirsin.
Zarf fiil eklerinden
sonra konmaz.
-Cumaları bahçede
buluştukça kıza
kendisinin adi bir
mektep talebesi
olmadığını anlatmaya
çalışıyordu. (H. E.
Adıvar)
3. Noktalı Virgül

Virgüllerle ayrılmış takımları ayırmada kullanılır.
Örnek
•Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara
ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.

Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmada kullanılır.
Örnek
•At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

Özneden sonra, eş görevli sözcükler sıralanmışsa konur.
Örnek
• Şiir; roman, hikaye, tiyatroya göre daha ritmik bir
türdür.
5

Anlatım bozukluğunu önlemek için konur.
Örnek
•Küçük; eski evin arkasına saklandı.

“ama, fakat, lakin, çünkü” gibi bağlaçlardan önce kullanılabilir.
Örnek
•Herkes sınıfta toplanmıştı; ancak Rukiye yoktu.
4. İki Nokta

Kendinden sonra örnek verilecekse konur.
Örnek
•Bahçede birbirinden güzel çiçekler vardı: güller, laleler,
sümbüller…

Kendinden sonra açıklama yapılacaksa konur.
Örnek
•Hayatta iki şeye değer veririm: doğruluk, sadakat.
6

Karşılıklı konuşmalarda kullanılır.
Örnek
•Anne : Nerdeydin bu saate kadar?
•Ali : Aman anne ya!

Ağ adreslerinde kullanılır.
Örnek
•http://tdk.org.tr

Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
Örnek
•15:3=5
5. Üç Nokta

Eksiltili cümlelerin sonuna konur.
Örnek
•Şehrin ana caddesi üzerinde tarihi bir konak…
7

Söylenmek istenmeyen kötü sözler ve gizliliği bulunan bilgilerin yerine kullanılır.
Örnek
•Bu bilgileri idari ve mali işlerdeki …dan aldım.
•Tüm sınıfın önünde bana … diye bağırdı.

Alıntılarda başa, ortaya ve sona konulabilir.
Örnek
•…derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler
gelmeye başladı… (T. Buğra)
6. Soru İşareti

Muhatabından cevap bekleyen gerçek soru cümlelerinin sonuna konur.
Örnek
•Şoför Bey, Erzurum’a ulaşmamıza ne kadar daha var?

Sözde soru cümlelerinin sonuna konur.
Sıralı olarak
verilen soru
cümlelerinde
soru işareti en
sona konur.
-Mersin’de mi
doğdun,
Adana’da mı?
Örnek
•Ben seni nasıl unuturum?
8

Bilinmeyen veya kesin olmayan bilgiler için kullanılır.
Örnek
Yan cümleciğe ait
soru anlamı tüm
cümleyi
etkilemediği için
cümle sonuna soru
işareti konmaz.
Bana niçin böyle
davrandığını
anlayamıyorum.
•Fuzuli 1496 (?) yılında doğmuştur.
7. Ünlem

Duygu yoğunluğu bildiren cümlelerin sonuna konur.
Örnek
•Ne şirin bir bebek bu!
•Aşk olsun!

Alay etme
anlamında
parantez içinde
ünlem işareti
kullanılır.
-Benim çalışkan
kardeşimin sekiz
(!) zayıfı var.
Seslenme, hitap ve uyarı cümlelerinin sonuna konur.
Örnek
•Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (M. K. Atatürk)
•Ey Türk gençliği!
8. Kısa Çizgi

Ara sözlerin başına ve sonuna konur.
Örnek
•İnsanlar- nedendir bilinmez- hata yaptıklarını kabullenmek
istemezler.
9

Fiilin sonuna, ekin başına konur.
Örnek
•Gel-, sor-; -ecek, -miş, im…

“ve, ila, arasında” anlamlarıyla birbirine bağlı sözcüklerin arasında kullanılır.
Örnek
•Erzurum-Bayburt karayolu, 1996-1997, eğitim-öğretim
yılı, iyi-kötü çatışması…

Satır sonuna sığmayan sözcükleri ayırmada kullanılır.
Örnek
•Ağa•cın altında oturduk.
9. Parantez

Yapısal olarak cümleyle doğrudan ilgisi olmayan açıklamalar parantez içinde verilebilir.
Örnek
•Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü çekinerek
yazıyorum) gezsek bile görmek için değil, kendimizi
göstermek için geziyoruz.
10

Alıntı yapılan eseri ve yazarı belirtmek için kullanılır.
Örnek
•Gözlerin gözlerime değince felaketim olurdu, ağlardım.
(Attila İlhan)

Bir sözün eş anlamlısı parantez içinde verilebilir.
Örnek
•Sıfat (önad) ismi niteleyen veya belirten sözcüktür.

Yabancı bir sözcüğün Türkçe okunuşu parantez içinde verilebilir.
Örnek
Emin
olunmayan
bilgiler için
parantez içinde
soru işareti ve
alay etme
anlamında
parantez içinde
ünlem işaretleri
kullanılabilir.
•Nietzsche (Niçe) nihilizmin (hiççilik) kurucusudur.

Madde yazımında parantez kullanılabilir.
Örnek
•1)
•2)
11
10. Kesme İşareti

Özel isme gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
Örnek
•Ali’nin, Bayburt’a…

Büyük harfli kısaltmalar ve bazı küçük harfli kısaltmalara gelen ekler kesme
işaretiyle ayrılır.
Özel isimden
sonra gelen yapım
ekleri kesme
işaretiyle ayrılmaz.
Yapım ekinden
sonra çekim eki
geliyorsa o da
kesmeyle
ayrılmaz.
-Ankaralılar,
Türkçenin…
Örnek
Satır sonuna özel
adlar bölünürken
sığmayan özel
addan sonra kısa
çizgi değil kesme
işareti
kullanılmalıdır.
Ali’ nin
•ÖSYM’nin, YÖK’ten, YSK’nin; kg’ın, m’si…

Sayılara gelen ekleri ayırmak için kullanılabilir.
Örnek
•3’te 2’si, 3’üncü, 1999’dan…

Kurum, kuruluş,
kurul, iş yeri
adlarından sonra
gelen çekim ekleri
kesme işaretiyle
ayrılmaz.
-Türk Dil
Kurumunun, Orta
Çağda, , Bayburt
Üniversitesi
Rektörlüğüne,
Türk Dili Bölümü
Başkanlığının,
Şen Bakkaldan…
Şiirde sesin ölçü dolayısıyla düştüğünü göstermek için kullanılır.
Örnek
•Karac’oğlan, n’oldu?
12
11. Uzun Çizgi (Konuşma Çizgisi)

Metinlerde satır başına alınan konuşmalarda kullanılır.
Örnek
•Ağlayarak:
•Gitme, ben sensiz ölürüm, dedi.

Oyunlarda konuşanın adından sonra kullanılabilir.
Örnek
•Öğretmen  Ali, bu soruyu sen çözmek ister misin?
•Ali  İsterim hocam.
12. Eğik Çizgi

Tarihlerin yazımında kullanılır.
Örnek
•15/10/2014

Adres yazımında apt. no ile daire no; semt ile şehir arasına konur.
Örnek
•Ceylan Sokak, No:5/5, Yenişehir/ERZURUM
13

Ağ adreslerinde kullanılır.
Örnek
•http://tdk.org.tr

Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
Örnek
•18/3=6
13. Tırnak İşareti

Alıntı sözler tırnak içinde yazılır.
Örnek
• Cevdet Bey: “Bundan yirmi yıl önce Torbalı’da
tanışmıştık onunla.” dedi.

Özellikle vurgulanmak istenen sözler tırnak içinde verilir.
Örnek
• İnsanların her şeyden önce birbirlerine karşı
“içten” olmaları gerekiyor.
14
14. Tek Tırnak

Tırnak içinde yeniden tırnak kullanmak gerekirse içteki tek tırnak olur.
Örnek
• “Atatürk henüz ‘Gazi Mustafa Kemal Paşa’ idi.
Benden ona dair bir kitap için ön söz yazmamı
istemişlerdi.” (F. R. Atay)
Özet
• Bu bölümde öğrencilerin noktalama işaretleri hakkındaki ön bilgilerinden
hareketle konu öğretimi planlanmıştır. Bu bağlamda içindekiler bölümünde
belirtilen başlıklar sırasıyla öğrencilere aktarılmış, varsa eksik öğremelerin
düzeltilmesi planlanmıştır. Maddeler sunulurken maddeyle ilgili dikkat
edilmesi gereken noktalar veya yanlış bilinen kurallar uyarılar başlığıyla
verilmiştir. bunun yanında maddeyle ilgili bazı noktalarda ayrıca notlar da
verilmiştir. Ayrıca konu sonunda noktalama işaretleriyle ilgili ÖSYM'nin
yapmış olduğu sınavlarda çıkmış 10 adet soruya da yer verilmiştir.
15
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Hemen hemen her yazar ilk romanında çocukluğunu, I gençliğini ve o
dönemlerde yaşadığı yerleri anlatır. Gezip gördüğü yerler, alışveriş yaptığı dükkânlar,
gittiği sinemalar romanlarındaki mekânlardır. Kendimden örnek vereyim: II ilk romanımı
yazdığımda yirmi yaşındaydım. Roman kahramanlarının; III neredeyse
tümü sokağımızın insanlarıydı. Bizden üç ev ileride oturan Ahmet Muhip Dıranas’ın,
Bu parçadaki numaralanmış noktalama işaretlerinden hangisi yanlış
kullanılmıştır? (ÖSS 2007)
a) L
2.
b) ll
C) lll
d) IV
e) V
Kanlıca deyince akla ilk gelen, yoğurt oluyor ( ) Daha eskiler, kahvesini de biliyor. Şöyle
değirmende öğütülen ( ) büyük, kulpsuz fincanlarda, sunulan kahve ( ) Sonra, kıyı
boyunca uzanan yalılar, ille de adıyla anılan koyu ve canım korular ( )
Bu parçada ayraçla ( ) belirtilen yerlere, aşağıdakilerin hangisinde
verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir? (ÖSS 2002)
a) (…)(,) (.)(.)
b) (.)(,)(…)(…)
d) (:)(;)(.)(…)
3.
c) (:)(;) (…)(.)
e) (.) (,)(:)(.)
Bir konuşmamızda ona, şiiri nasıl yazdığını sormuştum (I) Sorumu şöyle yanıtladı
(II)” Önce bir rüzgârın taşıdığı tohum gibi küçücük bir şey düşer aklıma (III) Bu bir
anlamdır, bir gerçektir, yaşam ilişkilerimizde öz denebilecek bir durumdur (IV) Yani esin
denilen şeydir bu (V)”
Yukarıdaki parçada numaralanmış yerlerden hangisine ötekilerden farklı bir
noktalama işareti getirilmelidir? (ÖSS 2001)
a) I
b) ll
c) lll
d) IV
e) V
16
ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI
“Fahriye Abla” şiirini, IV evlerinin karşısında oturan… V için yazdığı söylenirdi.
4.
Artık var olmayan şeyleri büyük bir özlemle kim bilir kaç kez anmışızdır ( ) Kimi zaman,
yalnızca geçmişte kalan şeylerin değerini anlayabiliyormuşuz gibi geliyor bana
( ) Kültürümüzün ayrılmaz öğeleri gün geçtikçe yok olmaya yüz tutuyor
( ) tarihsel yapılar, müziğimiz, bize özgü yemekler ( ) Eskiden bilinen birçok olağanüstü
yiyecek de unutuluyor artık ( ) hem de bir daha hiç yenmemek, tadılmamak üzere
Bu parçada ayraçlarla ( ) gösterilen yerlere aşağıdakilerin
hangisindeverilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir? (ÖSS 2006)
a) (…)(,) (,)(…)(!)
b) (.)(.) (:)(…)(;)
d) (!)(.) (;)(.)(;)
e) (.)(…) (;)(:)(,)
Sanatçının uzun süre yaşadığı bu ev (,) I çocukları tarafından müzeye dönüştürülmüş.
Odalardan birinin duvarlarında yer alan fotoğraflarla sanki bir soyağacı oluşturulmuş (.)
II Bir başka odada onunla bütünleşmiş eşyalar sergilenmiş (:) III küçük el radyosu,
fotoğraf makinesi, daktilosu, gözlüğü (…) IV Hastalığında ve ölümünden sonra gelen
mektuplar ve telgraflarla (,) V kitapları da camekânlı dolaplarda saklanıyor.
Yukarıdaki parçada, numaralanmış noktalama işaretlerinden hangisi gereksiz
kullanılmıştır? (ÖSS 2001)
a) l
6.
b) ll
c) lll
d) IV
e) V.
Bu kitap, okuyan, dinlemesini bilen (I) yorumlayıp tartışan (II) dilini severek kullanan
(III) ülkesini (IV) doğayı tanıyan ve bunlarla ilgili olumlu düşünceler geliştiren (V)
bireyler yetiştirmeye yönelik bir eğitim ve öğretim anlayışının ürünüdür.
Bu cümledeki numaralı yerlerin hangisine noktalama işareti konmasına
gerek yoktur? (ÖSS 2003)
a) I
7.
b) II
c)lll
d) IV
e) V.
Çevrenizde olup biten her şeyden birkaç dakikalığına uzaklaşıp ruhunuzun
derinliklerinden gelen kısık sesli müziği dinlediniz mi hiç ( ) Aslında bu müziğin sözü,
bestesi tamamen size ait. Emin olun, o şarkının sözlerinde çok şey gizli ( )
Beden, ruh sağlığına dikkat et ( ) para, kariyer önemli ama senden önemli değil;
sevdiklerini, bundan da önemlisi kendini ihmal ediyorsun ( ) diye fısıldayacak o
şarkının sözleri. Nereden mi biliyorum ( ) Çünkü bunları yaşıyorum.
Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aşağıdakilerin
a) (…) (.) (;) (;) (!)
b) (!) (:) (,) (!) (?)
d) (.) (.) (,) (,) (…)
c) (?) (:) (;) (,) (?)
E) (?) (.) (,) (,) (.)
17
5.
c) (…)(!) (:)(;)(.)
8.
Assos’u Assos yapan o muhteşem gün batımı ( ) En güzel ( ) iskeleden ya da Athena
Tapınağı’ndan görülebilen bu değişim ( ) izleyenleri derin düşüncelere yöneltiyor ( )
Antik çağın en büyük düşünürlerinden Aristoteles ( ) ilk felsefe okulunu boşuna burada
kurmamış demek ki!
Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere aşağıdakilerin
a) (.) (;) (,) (.) (:)
b) (…) (;) (:) (,) (;)
d) (.) (,) (;) (…) (,)
e) (.) (,) (:) (;) (.)
Tam yirmi beş yıl oldu. Her sabah erkenden gelir, I bu duvarın dibine serer kitapları.
Geçenler bakarlar, inceleyip, II bırakırlar. Cağaloğlu’ndaki bu kitapçı, III yokuşu
tırmananların görmeye alışık olduğu, IV vazgeçemediği bir parçası gibidir. Yalnız bir
derdi vardır: Güvercinler. Onlar kitapçıdan daha eski sahibidirler bu duvarın, V
vazgeçmezler yerlerinden.
Bu parçadaki numaralanmış virgüllerden (,) hangisi yanlış kullanılmıştır?(2010 YGS)
a) I.
b) II.
c) III.
d) IV.
e) V.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ayraçla gösterilen yere iki nokta (:)
konulmalıdır? (ÖSS 2004)
a) Öyle bir olay ki ( ) eksiklerimizi, yetersizliklerimizi açıkça gösteriyor.
b) İletişimde ölçüsüzlük dediğimiz şey ( ) sanat haberlerinde olduğu gibi spor
haberlerinde de kendini göstermiştir.
c)Yöneticilere düşen görevlerden biri de ( ) öğrenciler arasındaki üstün
yetenekli gençleri bulup yönlendirmektir.
d)Son günlerde yaşananlar, yöneticilerimize çok şey öğretmiştir ( ) Bunlardan
biri gerçekleşmemiş beklentilerimizin üzüntüsüdür.
e) Bu tartışma onun şu iki yönünü açığa çıkarmıştır ( ) Eleştirilere karşı hoşgörüsüz
olma ve duygularını denetleyememe.
18
9.
c) (…) (,) (,) (.) (,)
1
C
2
B
3
B
4
B
CEVAPLAR
5
6
7
E
E
C
8
C
9
B
10
E
19
KAYNAKLAR
http://uretec.blogspot.com.tr/2013/11/gundem-ds-2000-sonras-osym-turkce.html
www.tdk.gov.tr
20

Noktalama İşaretleri - Bayburt Üniversitesi

Transkript

Benzer belgeler

Gattaca Makalesi Talimatları

OTOBÜS ĐKAZ ÜNĐTESĐ MODEL: BSU-201.L – BSU

şarjlı ampul

UzaktanEgitim_2011

Dijital reklam ve duyuru panosu olarak kullanıma uygun 42” veya 46

Noktalama İşaretlerinin İlköğretim II. Kademe Türkçe Dersi Öğretim

NOKTALAMA İŞARETLERİ