docsayı26internet - Yeni Ufuklar Kültür ve Yardımlaşma Dayanışma
download 
Şikayet Transkript
sayı26internet - Yeni Ufuklar Kültür ve Yardımlaşma Dayanışma
Yıl: 6, Sayı: 26, Temmuz - Eylül 2015 Yayın türü: Yerel süreli ( 3 ayda bir yayınlanır ) Editörden Değerli okuyucularımız merhaba, E YLÜL’dür hüznün adı. Öyle bilir, öyle okurduk edebî metinlerde. Hazan ve hüzün pek bir yakıştırılırdı birbirlerine. Bir burukluk tadı taşırdı yüreklerimize, bahar neş’esinin geride kalmasından, yaprakların sararıp dalların kurumasından mıdır bilinmez... Bu yıl yaz başında kavurucu sıcaklar indi hânelerimize. Yüreklerimiz dağlandı. Ocaklarımıza acı, gözlerimize yaşlar oturdu. Körpecik vatan evlatlarını yeniden toprağa vermeye başladık. Fitne tohumları çarçabuk boy attı topraklarımızda. Asker, polis, sivil onlarca insanımız bölücülerin hain saldırısına maruz kaldı. Kimi şehit düştü, kimi yaralandı. Biz daha Doğu Türkistan’da soydaşlarımıza yapılan zulmün yürek burkan acısını yaşarken, yanıbaşımızdaki Suriye’de oluk oluk kardeş kanının akmasına içlenirken, ihaneti yeniden içimizde bulduk. Pervasız, arlanmaz, vicdan yoksunu bölücü terör örgütü tekrar silaha sarıldı... Allah encamımızı hayr eyleye... Öylesi zor, öylesi sıkıntılı günlerden geçiyoruz. İnsan böyle anlarda bir dost omuzu ister, başını koyup derdini dökeceği. Sıkıntılarını aktaracağı bir gönül adamı... İşte tam da böyle bir tasvirin içini dolduran, başkalarının derdiyle dertlenen bir gönül adamı, Doğu Türkistan Türklerinin çile yoldaşı Servet Kabaklı’yı ebediyete uğurladık. Türk Edebiyatı Vakfı başkanı, gazeteci Kabaklı, millî meselelerin her anında en ağır yükü omuzlamaktan geri durmamış bir Anadolu yiğidiydi. Mustafa Öztürk hocamız için düzenlediğimiz saygı gecesinde hoş sohbeti ve Öztürk ile geçen yılları anlatırken salondakileri gülmekten kırıp geçirmişti. Kim bilebilirdi ki o törenden kısa bir süre sonra aramızdan ayrılacak... Ruhu şad, mekânı cennet olsun diyoruz.... “Kanatsız Kuşlar Şehri”yle edebiyat severlerin gönlünde yer eden bir başka kültür adamı yazar Emir Kalkan’ı da hüzün hanemize yazdık geçtiğimiz dönem. Kendine özgü üslubu ve özenli yazılarıyla bize bir yandan ufuk açma, bir yandan kendimizle yüzleşme çabası içinde oldu merhum Kalkan. O çabalarına naçizane bir katkı, bir takdir olarak, geçtiğimiz yıl Türk Kültürüne hizmeti geçenler seçkimizde kendisini unutmamış ve ödüllendirmiştik Emir hocamızı. Yazının girişinde de ifade ettiğimiz gibi yürek burkan bir yaz, hüznün katmerlendiği günlerden geçiyoruz. Tesellimiz bu zorlu ama kutlu yolculukta yolumuzun herbiri birbirinden değerli kültür, sanat, edebiyat adamları ve bu memleket için kalbi çarpanlarla kesişmiş olması. Ebediyete uğurladığımız dostlarımıza, şehitlerimize bir kez daha Allah’tan rahmet, sevenlerine başsağlığı ve sabır diliyoruz. 10 yılı aşkın süredir sapmadan yol aldığımız doğrultuda kaleme alınmış, araştırma, makale ve denemelerle 26. sayımızı da sizlere sunmuş bulunmaktayız. Ülkemizi daha iyi ve daha güzel günlerin beklemesi umut ve duasıyla hepinize saygı ve sevgilerimizi sunuyoruz. Esen kalınız... YENİ UFUKLAR DERNEĞİ adına imtiyaz sahibi: Prof. Dr. Mustafa Argunşah Genel Yayın Müdürü: Prof. Dr. Yakup Çelik Yayın Koordinatörü: Doç. Dr. Mustafa Aksoy Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Zekeriya Muhiddin Arık Yayın Kurulu Prof. Dr. Mustafa Argunşah, Prof. Dr. Yakup Çelik, Prof. Dr. Gökhan Antalya, Doç. Dr. Mustafa Aksoy, Dr. Zekeriya Kökrek Tasarım A.Kadir Karataş Reklam Türkiye Yeni Ufuklar Reklam Rezervasyon 0212 230 86 59 Baskı Has Matbaacılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 100. Yıl Mah. Mas-Sit Matbaacılar Sitesi 3. Cadde 199 -A Bağcılar / İST. Tel: 0212 629 02 49 Yönetim Yeri Merkez Mah. Abide-i Hürriyet Cad. Yonca Apt. 148 Kat: 3 Daire: 8 Şişli - İstanbul 0212 230 86 59 - 230 94 43 [email protected] Kayseri İletişim Cumhuriyet Mah. Tennuri Sok. (Tennuri Geçidi) Hüsrevoğlu Kardeşler İşhanı No: 20/3 Melikgazi - Kayseri Tel: 0352 221 30 60 (3 hat) [email protected] Türkiye Yeni Ufuklar, T.C. yasalarına uygun olarak yayınlanmaktadır. Dergide yayınlanan yazı, fotoğraf ve haberlerin her hakkı saklıdır. İzinsiz kullanılamaz. İmzalı yazılardaki ifadeler yazarlarına aittir. Prof. Dr. Yakup Çelik sayfa Halkbilim 24 sayfa Sergi 31 içindekil er KAPAK 4 Mustafa Öztürk’e Saygı Gecesi Prof. Dr. Mustafa Argunşah GÜNDEM 9 Vali Düzgün’den Yeni Ufuklar Derneği’ne Ziyaret 10 Emir Kalkan: Rahmet O Mamureyi Aziz Kılan Erlere Cem Sökmen 12 Bir Türkistan Sevdalısı: Servet Kabaklı Bayram Akcan 20 Son Gelişmeler Işığında Doğu Türkistan’da Yaşananlar Dr. Ömer Kul MAKALE 15 Dün Dünde Kaldı Cancağızım! Erdem Umudum 16 38 42 Asla Yenilmeyeceksin Recep Şükrü Apuhan Eski ve Yeni Kelimelerin Semantik Bağlamda Tasnifi ve İzdivacı Arş. Gör. Ekrem Sakar Alevi Sorunu Nereye Gidiyor Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir Sezgin TÜRK DÜNYASI 58 Süyüm Bike’nin gözyaşları Ahmet Tüzün sanat 31 Özdemir ve Beşer’in eserleri göz kamaştırdı 62 Gün akşam oldu A. Kadir Karataş STRATEJİ 32 Özbekistan’ın Bugünü: Göç Dağılımı ve Merkezin Değişmesi Aslan Yaman sayfa 74 Spor sayfa 58 Türk Dünyası TEMMUZ-AĞUSTOS-EY LÜL 2 01 5 halkbilim deneme 57 Üç “Adam” Yrd. Doç. Dr. Ahmet Isparta 24 Toroslar Yörükler Kültür ve Sanat Evinin Açılışı Dr. Halil Atılgan BİLİM kitap 48 Amerika’nın Keşfi Tartışmalarında Piri Reis’in Görüşü ve Dünya Haritası Hakkında Hurafeler Emre Taş 28 Yalnız Seni Arıyorum H. Neşe Koçak 68 İslam Sanatı: Dil ve Anlam, İnsan ve Herkes eğitim 66 Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Tehlike Algısı Arş. Gör. H. İlknur Tunçeli 70 Modern Dünyanın Bunalımı Hakkında Bir Değerlendirme Denemesi Hasan Turunçkapı çevre spor 52 Enerji Arz Güvenliği ve Tehdit Altındaki Ağırlık Merkezlerimiz Dursun Yıldız / Ediz Ekinci 54 Kuraklık ve Yakın Gelecekte Yaşayacağımız Zorluklar Prof. Dr. İbrahim Ortaş S. Orhun Altıparmak 74 Kayseri’nin Destan Yazan Kızları ANI 76 Viyana’nın Batısı’ndaki Son Türk S. Orhun Altıparmak ETKİNLİK MUSTAFA ÖZTÜRK’E SAYGI GECESİ Yakın dostu Galip Ayata Öztürk Hoca için şunları söyler: “Yanından ayırmadığı düşleri, fikirleri ve kalemi vardı. Yazdığı her satır, kurduğu her cümle dost kalplere serinlik, düşman yüreklere tedirginlik verirdi.” Prof. Dr. Mustafa ARGUNŞAH T ürk insanı vefalıdır, kendisine hizmet edenleri unutmaz, onlara olan gönül borcunu er veya geç öder. Kayserili, Türk milletine hizmet eden dava ve gönül erleriyle mümkün olduğunca sağlıklarında helalleşmeyi sever. Bu yüzden son yıllarda eli kalem tutan, gönül ehli, bilim ve düşünce adamlarına karşı vefa borcunu ödemeyi geleneksel hâle getirmiş ve hınca hınç doldurulan salonlarda gönülleri birleştirmiştir. Şehrimizde 60. sanat yılı dolayısıyla 29 Aralık 2012’de yazar, şair, araştırmacı Abdullah SATOĞLU’na, 14 Şubat 2014’te Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesinden emekli öğretim üyesi, İslâm tarihçisi, yazar Dr. Ahmet Vehbi ECER’e, 29 Kasım 2014’te 35 yıldır Kayseri’nin ve Türk millî kültürünün sesi olmuş Erciyes dergisinin sahibi, gönül adamı, avukat Nevzat TÜRKTEN ağabeye, birer vefa gecesi düzenlenmiştir. Bu toplantılarda her üç aydınımızın sevenleri, dostları ve öğrencileri büyüklerinin hizmetlerini takdirle yâd etmişler, onlara bağlılık, muhabbet ve saygılarını göstermişlerdir. Bunlardan A. Vehbi Ecer, vefa gecesinden aylar sonra, 7 Aralık 2014’te Tanrı’nın rahmetine kavuştu. Son vefa gecesi 16 Mayıs 2015 tarihinde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Salonunda Kayseri’nin Dede Korkut’u Mustafa ÖZTÜRK için yapıldı. Genel Başkanlığını yaptığım Yeni Ufuklar Derneği ile paydaşlarımız Türk Ocakları Kayseri Şubesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı İl Kültür Müdürlüğü ortaklaşa, Türk milliyetçiliği yolunda yarım asırdan fazla ömür tüketmiş, her daim inandıklarını yaşamış ve yaşatmış; milliyetçi düşüncenin büyümesi ve yaygınlaşması için gecesini gündüzüne katmış ve yaşı 70’i aşmasına rağmen hâlâ katmaya devam eden ülkü devi, emekli öğretmen Mustafa Öztürk için bir saygı gecesi düzenledi. Mustafa Öztürk Kimdir? Mustafa Öztürk... Türk kültürünü ve Türk milliyetçiliğini kendisine rehber edinmiş, 71 yıllık ömrünü Türk milletinin sonsuza kadar yaşaması ülküsüne adamış, Türkçeyi coşkun akan ırmaklar kadar saf ve güzel konuşan, Orhun’un kaynağından ruhunu kandırmış bir bilge insan... Oğuz’un bilicisi, Dedem Korkut... hepimizin “Öztürk Hoca”sı 1 Kasım 1944 yılında Kayseri’nin Kızık köyünde dünyaya geldi. İlkokulu doğduğu köyde, Türklük âşığı Hasan Çimen öğretmende okudu, daha bu yıllarda millî duygularla ve millî şairlerle tanıştı. 1956 yılında Kayseri Lisesi’nin orta kısmına, üç yıl sonra da liseye başladı. Lisede de çok iyi öğretmenlerden eğitim aldı. Bu yıllarda çocukluk arkadaşı Ahmet Kaplan’la Türk Kültür Derneği’ne gitmeye başladı. Burada hayatına yön veren bir fikir hareketiyle tanıştı. Hasan Sami Bolak, Muzaffer Tok, Zeynel Timur, Hüdaverdi Özyalçın, Mehmet Keleş, Mustafa Şerbetçioğlu, Zafer Yalçın, Süleyman Kürkçü en çok buluşup görüştüğü arkadaşlarıydı. Bu yıllarda Öztürk ve arkadaşları milliyetçi yayınları takip eder, ellerinden Türk Kültürü, Ötüken, Toprak gibi dergileri düşürmezlerdi. Öztürk, 1965 yılında Konya Selçuk Eğitim Enstitüsü’nün “edebiyat grubu”na girdi, iki yıllık bu okulu yatılı öğrenci olarak okudu. Konya’da öğrenciyken Cemil Meriç, Osman Yüksel Serdengeçti, Mustafa Kemal Erkovanlı, Mehmet Altınsoy gibi kültür ve fikir adamlarıyla Muzaffer Özdağ ve Numan Esin gibi ihtilalci ko- 4 Yeni Ufuklar, sayı 26 ETKİNLİK Mustafa Öztürk’e Armağan mutanlarla tanıştı ve sohbetlerinden istifade etti. 1967 Haziranında Konya Selçuk Eğitim Enstitüsü’nü bitirerek öğretmen oldu. Mustafa Öztürk artık “Öztürk Hoca” idi. İlk görev yeri Van Atatürk Lisesi›dir. Burada milliyetçi fikirleri sebebiyle öğretim yılını tamamlayamadan Mayıs 1968›de Elazığ›ın Maden ilçesine sürgün edildi. Maden›de Cumhuriyet Bayramı konuşmasında “Atatürk ve Türk milliyetçiliğini” anlatması bazı çevrelerde rahatsızlık yaratınca 1969-1970 Eğitim-Öğretim yılı başında Elazığ il merkezine tayin edildi. Elazığ’daki yıllarını çok verimli geçiren Öztürk Hoca, burada milliyetçi-ülkücü derneklerin açılmasına öncülük etmiş, çok sayıda ve gerçek anlamda Türk milliyetçisinin yetişmesine vesile olmuştur. 19 Eylül 1971’de evlenen Öztürk Hoca, 1972-1973 Eğitim Öğretim Yılında Kayseri’ye tayin edilir. Bu dönemde Türk Kültür Derneği ve ÜlküBir başkanlığı, ardından Ülkü-Bir’in bölge başkanlığı görevlerini üstenir. Daha birçok dernekte çalışır, dönemin milliyetçi neşriyatında yazılar yazar. 1975-1976 Eğitim Öğretim Yılı’ndan itibaren iki dönem Kayseri Eğitim Enstitüsü ve Kız İlköğretmen okulunda görev yapar. 70’li yıllar komünistlerin “devrimler kanla yazılır”, “yaşasın Türkiye halklarının özgürlük savaşı” deyip millî olan her şeye savaş açtıkları yıllardı. Türk milliyetçileri hedefteydi. Her gün şehit veriliyor, ülkücüler biraz daha kavganın içine çekiliyordu. Alpaslan Türkeş bu kötü gidişi durdurmak, ülkücülerin kavganın tarafı olmalarını engellemek amacıyla bir eğitimciler Yeni Ufuklar Derneği Genel Başkanı Prof. Dr. Mustafa Argunşah, Öztürk Hoca’ya bir armağan kitap hazırlama fikrini ortaya atmış ve bu görevi kendisi üstlenmişti. 416 sayfalık kitap programdan hemen önce İstanbul’da Kesit Yayınları tarafından basıldı ve 16 Mayıs’taki programa katılan herkese birer adet hediye edildi. Kitap bir giriş ile iki bölümden oluşuyor. Giriş’te önce “Kendi kaleminden Mustafa Öztürk’ün hayat hikâyesi” yer alıyor. “1944’te Kızık’ta Doğdum” başlıklı bu bölümde Hoca, hayat hikâyesini oldukça teferruatlı bir biçimde okuyuculara yansıtıyor. Hoca’nın hayatı için önemli bir belgesel niteliğindeki bu yazıda zaman zaman onun fikir dünyasından damlalar da bulmak mümkün. Daha sonra Hoca’nın yazdığı makalelerin bir listesi yer alıyor. Bu listeye bakınca, en çok da siyasi bildiri yazdığını ve bunları maalesef biriktirme imkânı bulamadığını söyleyen Hoca’nın yazılarından ancak bir bölümünün kayda geçtiğini söyleyebiliriz. Dr. Mustafa Aslan’ın Öztürk Hoca için düşürmüş olduğu tarih metni de kitaba farklı bir hava katıyor. Bu kitapta en çok sevdiğim ve her okuyuşumda heyecanlandığım bölüm, Hoca’nın 50 yıllık arkadaşı, Almanya’da öğretmen olan Hamza Eravşar’a Nisan 1977 ila 18 Ocak 1988 yılları arasında yazmış olduğu 16 mektuptur. Bu mektupların her birisi yazıldığı dönemde ülkücü hareketi en iyi anlatan birer belgedir. Bir tarafta Öztürk Hoca’nın duyguları, diğer tarafta mücadelenin iç yüzü... Zaman zaman eleştiriler... Ne iyi etmiş de saklamış bunları Hamza Hoca. Giriş niteliğindeki bu yazıların ardından I. Bölüm başlıyor. Burada Öztürk Hoca’nın dostları, arkadaşları ve öğrencileri onunla ilgili duygularını, yer yer de hatıralarını aktarıyorlar. “Mustafa Öztürk’e İthaf Edilenler” başlığını verdiğimiz bu bölümde 16 yazı var. Galip Ayata, Bilgehan Ayata, İsmail Bozkurt, Mehmet Çayırdağ, İsmail Daşgeldi, Cihan Dura, Hakkı Duran, İbrahim Güngör, Himmet Kayhan, Mustafa Kılıçkaya, Mehmet Kılınç, Fahrettin Kuşçu, Kadir Özdamarlar, Nevzat Özkan, Osman Sel, Hasan Tülkay... Tülkay, Hoca’nın çocukluk arkadaşı Ahmet Kaplan’ın Mamak’a yazdığı mektupları kısa bir girişle yayıma hazırlamış. Burada yayımlanan mektuplar 1980’lerin başında edebî bir üslupla yazılmış. II. Bölüm ise “Makaleler”den oluşuyor. Çoğunluğu çeşitli üniversitelerdeki akademisyenlerin kaleminden çıkmış, Türk kültürü, tarihi, dili ve edebiyatı ile ilgili akademik yazılar... Makale yazarlarının isimleri şöyle: Ercan Alkaya, Hülya Argunşah, Semra Canan, Mustafa Cengiz, Muhammed Doruk, Cihan Dura, Hamza Eravşar, Bilgehan Atsız Gökdağ, Tuncer Gülensoy, Galip Güner, Harun Güngör, Zehra Kaplan, Mehmet Kılınç, H. Neşe Koçak, F.Gülay Mirzaoğlu, Duygu Oylubaş, Ahmet Şükrü Somuncu, Abdullah Şengül, İsmail Tanrıöven, Melike Uçar, Mustafa Ünal, Süleyman Kaan Yalçın ve Sevinç Yakut Yeşilyurt. Armağan kitabın sonunda, Öztürk Hoca’nın 1957’de ortaokula kaydolmak için geldiği Kayseri’de ailesiyle çektirdiği siyah beyaz ilk resminden son günlerdeki resimlerine kadar kronolojik olarak dizilmiş çeşitli resimlerden oluşan bir albüm yer alıyor. 5 ETKİNLİK kadrosu oluşturdu. Bu kadroda Öztürk Hoca da vardı. Hakkı Duran Beyle Kayseri, Niğde, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat’ta milliyetçilik, ülkücülük, ülke sorunları, Türk tarihi, İslami değerler gibi konularda eğitici konuşmalar yapıp insanlarımızı bilinçlendirmeye çalıştı. Bu görev 12 Eylül 1980’e kadar devam etti. lar yazar. Sevda Pınarı adlı şiir kitabı yayımlanır. 12 Eylül 1980’i takip eden günlerde “MHP ve Ülkücü Kuruluşlar Davası” açıldı. Öztürk Hoca, 14 Ekim 1980’den 15 Nisan 1983’e kadar Kayseri ve Mamak’ta 30 ay tutuklu kaldı ve Türkeş’in oluşturduğu örgütün üst düzey mensubu olmakla suçlandı. TCK’nin 146/1 maddesiyle yargılanıp, somut bir suç bulunamadığı için 15 Nisan 1983’te tahliye edildi, dava sonunda da beratına karar verildi. İnandığı ülkü ve mensubu bulunduğu hareket nedeniyle fırtınaların içinden geçen Öztürk Hoca’ya “Hep yazıyorsunuz, bu kadar yıl boyunca ne yazdınız?” diye sorulduğunda şu cevabı vermiştir: “İhtiyacımız ne ise onu yazdım. Bazen makale, bazen deneme, bazen manzume, ama en çok bildiri yazdım. 1968’den bu yana yazdığım bildirilerin haddi hesabı yoktur. Onları saklamayı, biriktirmeyi hesap edememişim. Arşiv oluşturmayı akıl edebilseydim ülkücü hareketin tarihini yazanlara esaslı bir kaynak olurdu.” Mamak’tan çıktıktan sonra ekmek kavgası başlar. Artık devlet memuru değildir, herhangi bir geliri de yoktur. Bu yıllarda bir mobilya mağazasıyla mermer atölyesinde çalışarak evine ekmek götürür. 1991 yılında Atatürk Sağlık Meslek Lisesi’nde yeniden öğretmenliğe başlayan Öztürk Hoca, 1998’de kendi isteğiyle emekli olur. Kültürel faaliyetlere ağırlık veren Hoca, Türk Kültür Derneği ve Türk Ocakları Kayseri Şubesinde başkanlık görevlerini yürütür. Başta Türk Ocağı gazetesi ve dergisiyle Bilgi Yurdu olmak üzere birçok yerde fikrî, siyasi ve edebî yazı- 6 2006 yılında Bilgiyurdu Gençlik Eğitim ve Kültür Derneği’ni kurar. Halen bu derneğin başkanlığını yapmakta, milliyetçi kadroların yetişmesi için mücadelesine devam etmektedir. Yakın dostu Galip Ayata Öztürk Hoca için şunları söyler: “Yanından ayırmadığı düşleri, fikirleri ve kalemi vardı. Yazdığı her satır, kurduğu her cümle dost kalplere serinlik, düşman yüreklere tedirginlik verirdi. Atı, pusatı belki yoktu Öztürk’ün, ama yurda savaş açanların, Türk’e kefen biçmeye kalkışanların karşısına çıkan kuşağın en gözü pek savaşçısı hatta komutanlarından biriydi... O Türk destanlarındaki soylu kahramanların devamı “alp” tipidir. Hiçbir beklenti gütmeyen, geriye bir kez dönüp bakmadan Yeni Ufuklar, sayı 26 ETKİNLİK yürüyen, gençliğimizi ruh yönünden yeni bir dirilişe götüren Öztürk’ü anlamak için onun kalıbına girmek gerek. Gençlere âdeta mücadele aşısı enjekte eden, sarsıp kendine getiren bir iradenin gücüdür o.” Öztürk Hoca’nın kısa hayat hikâyesi işte böyle... Onun hayatı bir destan kahramanının hayatından farksızdır. Yazmak için ciltler, anlatmak için saatler gerekir. 16 Mayıs’ta muhteşem gece... Yeni Ufuklar Derneği onursal başkanı sayın İbrahim Sungur’un da gayretleri ve maddi desteğiyle Öztürk Hoca’nın 50 yıllık mücadele arkadaşlarının bir bölümünü Kayseri’de toplayıp 40-50 yıllık hatıraları tazeleme, acıları paylaşma, zaman zaman da neşelenme fırsatı buluyoruz. Böyle, ateş çemberinden geçmiş onlarca insanın bir salonda, bir amaç uğrunda bir araya geldiği kaç toplantı yapılmıştır, bilmiyorum. Türk insanı vefalıdır, büyükleri- ni sayar ve onların mücadelesini asla unutmaz. Öztürk Hoca’nın dostları da onu unutmadılar ve birçoğu uzaklardan bu güzel gecede bir arada olmak için koştular. Hepsini sayma imkânım yok, sadece Kayseri dışından 70’e yakın kişi teşrif etti bu programı. İşte ilk akla gelenler: Hocaların hocası Prof. Dr. Mustafa Kafalı, Millî Düşünce Merkezi Başkanı Sadi Somuncuoğlu, 12 Eylül 1980 öncesinde Mustafa Öztürk ile birlikte “eğitimciler” ad altında MHP fikriyatının halka yayılması için oluşturulmuş kadrodan Yılma Durak, Himmet Kayhan, Sami Bal, Mehmet Sakarya, Hakkı Duran, Nurettin Taşar, Faik İçmeli, Orhan Çakıroğlu, Muammer Cindilli, Suat Telatar... Sonra Esat Kabaklı, Servet Kabaklı... İbrahim Sungur, Hazım Babat, Kemal Ökke, Yakup Çelik, Aydın Çetiner, Rüstem Dirican, Reşat Altay, Yavuz Selim Demirağ, Zekeriya Kökrek, Başbuğ Pınarbaşı, Sinan Aslan, Ömer Tekoğulları, Hayrettin Kotamgil, Mehmet Biçer, Murat Özkan, Metin Ergün, Behiç Çelik, Şaban Efe, Fahri Yüksel, Galip Ayata, Ömer Ay, Abdullah Şengül, Mahmut Korkmaz, Fethi Namlıoğlu, Ahmet Buran, Ercan 7 MAKALE Alkaya, Bilgehan Atsız Gökdağ, Süleyman Kaan Yalçın, Gülay Mirzaoğlu, Tuncer Gülensoy... Adını sayamadığım onlarca kişi kusuruma bakmasınlar... 16 Mayıs akşamı Kayseri Kültür ve Turizm Müdürlüğü salonu tıklım tıklım dolu. Onlarca kişi ayakta programın başlamasını heyecanla bekliyor. Programı şair, öğretmen Fazıl Ahmet Bahadır sunuyor. Bahadır, Atsız’dan okuduğu şiirlerle programı renklendiriyor. Paydaşlar Kayseri İl Kültür ve Turizm Müdürü İsmet Taymuş, Türk Ocakları Kayseri Şubesi Başkanı Prof. Dr. Mustafa Ünal ve Yeni Ufuklar Derneği Genel Başkanı Prof. Dr. Mustafa Argunşah’ın kısa açış konuşmalarından sonra Hoca›nın hayat hikâyesinin anlatıldığı bir film izliyoruz. Ardından dostlar kısa konuşmalarıyla salonu yıllar öncesine götürüyor, heyecanlandırıyor. Salon kâh hüzünleniyor, kâh neşeleniyor. Özellikle Hoca’nın Elazığ’dan öğrencisi Fethi Namlıoğlu’nun hatıralarıyla salondaki hüzünlü hava birden değişiyor. Öztürk Hoca gözleri nemli, ağlamamak için kendisini zor tutarak kısa bir teşekkür konuşması yapıyor. Kimsenin bitmesini istemediği program Esat Kabaklı’nın türküleriyle nihayete eriyor. 8 Bütün dostlar ertesi sabah yeniden kahvaltıda buluşuyorlar. Bu defa mikrofon Öztürk Hoca’nın elinde... Neredeyse herkes konuşma fırsatı buluyor, Hoca’nın ruh ve fikir dünyasını anlatıyor. Öztürk Hoca, bu gece ile ilgili Bilgi Yurdu dergisinde yazdığı yazısını şu teşekkür cümleleriyle bitirir: “Doğal olarak Kayseri’den de yüzlerce ülküdaş, dost, hısım-akraba hatırımı sayıp gecemize gelerek beni bahtiyar ettiler. Uzaklardaki bazı dostlar telefon edip tebriklerini ilettiler, acil işleri olup gelemeyenler de çiçek göndererek gönlümüzü aldılar. Bu vefakârlıklar karşısında, teşekkürden de öte, bir şeyler söylemek istiyorum, ama duygularımı yansıtacak söz bulamıyorum. Fakat herkesin bilmesini isterim ki nâçîz şahsıma gösterilen takdir ve sevgiyi hak etmeye çalışacağım. Sevgi yolunda yürüyerek daha güzel bir Türkiye’yi beraber inşa edeceğiz. Saygılar sunar, teşekkürlerimin kabulünü dilerim.” Vali Düzgün’den Yeni Ufuklar’a ziyaret... Yeni Ufuklar, sayı 26 K ayseri Valisi Orhan Düzgün, 10 Haziran 2015 tarihinde Yeni Ufuklar Derneği Genel Merkezini ziyaret etti. Düzgün’ü, Dernek Genel Başkanı Prof. Dr. Mustafa Argunşah ve Kayseri Şube Başkanı Orhan Köksal karşıladı. Vali Düzgün, ziyarette yaptığı konuşmada, Kayseri’de göreve başladığında ilk ziyarete gelenlerden birisinin Yeni Ufuklar Derneği başkanı ve üyeleri olduğunu söyledi. Özellikle son 10-15 yıldır Türkiye’de sivil toplum kuruluşlarının öneminin ve etkinliklerinin giderek arttığını ifade eden Düzgün, şunları kaydetti: “Kayseri’de yüzlerce dernek var ama Yeni Ufuklar Derneği bunlar arasında çok ayrıcalıklı bir yere sahip. Aslında dernekler geçmişte birçok kamu hizmetini yürütmüş. Yani devletin, kamunun boş bıraktığı alanlarda sivil toplum kuruluşları eksikliği gidermeye çalışmış. Son yıllarda da İçişleri Bakanlığı aracılığıyla derneklerin bazı güzel projelerine yardım yapılıyor, gerek hükümet kaynaklarıyla gerekse bazı uluslararası kaynaklar aracılığıyla. Ama Yeni Ufuklar Derneği bizden çok fazla şey talep etmeden gerçekten dolu dolu etkinliklerini yürütüyor. Hem bir düşünce hem kültür kuruluşu olarak faaliyetlerine devam ediyor. Kamuya da yardımcı oluyorlar. Çıkardıkları dergi de gerçekten dolu dolu. Mümkün olduğu kadar takip ediyorum. Hem basımı hem muhtevasıyla çok kaliteli bir dergi. Derneğin kuruluşundan bugüne kadar emeği geçen tüm üyelerine teşekkür ediyorum.” Dernek Genel Başkanı Prof. Dr. Mustafa Argunşah da valinin derneklerini ziyaret etmesinden büyük memnuniyet duyduklarını söyleyerek kendilerine teşekkür etti. Argunşah, gerek kültürel gerekse sosyal içerikli faaliyetlerle topluma hizmet etmeye çalıştıklarını söyledi. Burs veren bir dernek olduklarını ve 500’e yakın öğrenciye aylık 100 lira burs verdiklerini belirten Argunşah konuşmasını “Çeşitli kültürel etkinlikler, kongreler, konferanslar düzenliyoruz. Her ay derneğimizde kültürel sohbetler yapıyoruz.” diyerek sürdürdü. Yapılan ziyaret sonrası Vali Düzgün, Argunşah’a bir tablo ile kitap hediye etti. Bir saate yakın süren ziyarette ülkenin ve Kayseri’nin meseleleri üzerine hararetli sohbetler yapıldı. Sohbetin önemli bölümünü Suriyeli göçmenlerin durumu oluşturdu. Vali Yardımcısı Mustafa Masatlı da Yeni Ufuklar’ı Ziyaret Etti Kayseri’ye yeni atanan vali yardımcısı Mustafa Masatlı da Yeni Ufuklar Derneği yöneticilerinin kendisine yaptıkları hayırlı olsun ziyaretine “iade-i ziyaret” ile karşılık verdi. Dernekte samimi bir ortamda yapılan sohbette genelde ülkemizin, özelde ise Kayseri’nin sorunları ve gündem konuşuldu. 9 MAKALE EMİR KALKAN: “Rahmet o mamureyi aziz kılan erlere” Emir Kalkan’ı pek çok okuyucusu gibi “Kanatsız Kuşlar Şehri”yle tanıdım. “Emir Kalkan olmasaydı Cemil Emmi’yi nasıl tanıyacaktım” diye diye kitabı bitirmiştim. Daha sonra 2009’da Ötüken Neşriyat’ta çalışmaya başlayınca yayıncısı olarak daha yakından tanıma imkânı buldum. Emir Kalkan’ın 2002’de “Kanatsız Kuşlar Şehri” ile başlayan Ötüken yazarlığı “Gül Ayinleri” (2003), “Hoşçakal Şehir” (2005), “Ha Bu Diyar” (2007), “Bu Taraf Anadolu” (2008), “Türk Düğünü” (2010), “Kayıp Yüzler (2010) ile devam etmişti. Cem SÖKMEN* Emir Kalkan, Türk Halk Kültürünün son yüzyıllık kesitine sekiz hikâye ve iki araştırma kitabıyla katkıda bulundu. Kendi üslubunu inşa etti, zengin bir kelime kadrosu kullandı, yazdıklarındaki konu çeşitliliğiyle nadir rastlanan bir “gözlem kabiliyetine” sahip olduğunu gösterdi. Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu, öğretim görevlisi. * 10 Bu eserleri ile tanınmış ve -2000’li yılların yazar/kitap/ekran/görsellik enflasyonuna rağmen- tatminkâr bir okuyucu tabakasını kendine bağlamışken hem “Afşar Ağıtları” hem de “20. Yüzyıl Türk Halk Şairleri” adlı çalışmalarının yayımlanması konusunda tereddüt gösteriyordu. Biz kitapların yayını için ısrar ederken o kendisini yayıncının yerine koyuyor ve “Yayınevine zararımız olmasın, bu kitapların satışından endişeliyim” diyordu. Bir süre sonra razı ettik ve bu eserler de son 3 yılın içinde yayımlanarak Emir Kalkan’ın külliyatına dâhil oldu. Rahmetli Nevzat Kösoğlu, “Büyük sözler söylemek ve büyük işlerle uğraşmak hevesi içinde, hayatımızın esasını, milli kültürümüzün güzelliklerini çiğneyip geçiyoruz. Milli kültür deyip, fethe çıkmış cengâverler edasıyla nutuk çekerken yahut yazarken, bizim olan, milli hayatımızı yapan o incelikler, güzellikler mahvolup gidiyor ve biz farkına bile varamıyor yahut umursamıyoruz.” diyordu. İşte Temmuz ayının son günlerinde kaybettiğimiz Emir Kalkan, Nevzat Kösoğlu’nun işaret ettiği inceliklerin, güzelliklerin peşinde bir ömür boyunca yürümüş bir isimdi. 1948’de Kayseri’de doğan Emir Kalkan, çoğu Kayseri ve yakın çevresinde geçen ama isimler ve şiveler değişince Türklerin yaşadığı bütün yerleri kapsayan hikâyeler yazdı, gündelik hayatımızın tarihine dair kayıtlar düştü. Kemal Karpat’ın 1920’lerde Dobruca’da büyüdüğü evde okunan kitaplarla Emir Kalkan’ın büyüdüğü 1950’lerin Kayseri’sindeki köy evinde okunan/ dinlenen kitaplar aynıydı, Mehmed Niyazi’nin “Daha Dün Yaşadılar” romanında anlattığı 1950’lerin Akyazı’sı da benzer özellikleri taşıyordu. Demek ki Dündar Taşer boşuna demiyordu “Millet birbirinden haberi yokken de birbiri gibi olan varlıktır” diye… Emir Kalkan, Türk Halk Kültürünün son yüzyıllık kesitine sekiz hikâye ve iki araştırma kitabıyla katkıda bulundu. Kendi üslubunu inşa etti, zengin bir kelime kadrosu kullandı, yazdıklarındaki konu çeşitliliğiyle nadir rastlanan bir “gözlem kabiliyetine” sahip olduğunu gösterdi. Emir Kalkan “dinlemeyi” ve “anlamayı” şiar edinmiş müstesna bir zihni terkipti. Kahvehanelerde, çay bahçelerinde, köy odalarında dinleyerek, demleyerek sundu hikâyelerini… O çileli yüze yansıyan “duyarlılık” Türkiye’nin sıradan insanlarının sergilediği güzellikleri kaydetti. Okuyucuya hissettiriyordu Hemen her kitabında yoksulların yollarını çizen ayrıntılarla ne denli meşgul olduğunu gösteren örnekler vardı. “Onlarda kendimi görür, kendi geçmişimi bulur, onları izlerken çocukluğumun o çetin şartlar altındaki yoksulluklarla dolu günlerini yeniden yaşarım. Her biri aynı kaderi paylaştığımız ikiz kardeşlerimmiş gibi gelir bana” diyordu, onlardan birini; “Rüzgâr Hasan”ı anlatırken “Ha Bu Diyar”da… Garson Halil’in kızı Gülbahar’ın intikamı alan mahallenin köpeği Başkan’ı, Roman kızı Yeşimsu ve Aslan’ın mücadelesini ve ayrılığını, bileti olmayınca çekingenliğinden otobüse binemeyip soğukta yürüyen ve donarak ölen Muhammed’i, “Bayazıtoğlu”nda köyden Kayseri’ye elde avuçta hiçbir şey yokken göçen, bulduğu ilk işte kazandığıyla çocukları doydu mu Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE Bağları” türküsünün hikâyesiyle başlayan “Kanatsız Kuşlar Şehri” bir yandan Kıbrıs olaylarına tepkiyle yapılan mitingleriyle, yazlık sinemalarıyla, yerel gazetelerin fantastik yayınlarıyla 1960’lı yılların ortak gündemlerini işlerken bir yandan da, Sinema anonsu yapan Tellak Abidin’i, dertlere deva(!) ürünler satan Cilet Ali’yi, sadeliğin timsali Dokuz Ömer Emmi’yi, Kale esnafını, namaz aralarında kahvehanelerde sohbet eden “Güney Müftileri”ni anlatır bize. “Şimdi yerinde yeller esen” diye başlayan cümleleriyle, neredeyse tamamen kaybolmuş, çocukluğunun Kayseri’sine ait mekanları, sokakları, manzaraları yazıya döker. “Gün Batımı Kayseri” başlıklı yazısında “Bayazıtoğlu, Kamer Hatun, Ebe Hatun, Yeşim Su, Deli Gıyas, Deli Yusuf, Cemil Emmi, Ağa Dayı, Langırt Hayri, Bodos Ali, Kara Kemal, Üflek Ahmet… Bir zamanlar kente ruh veren, can veren, şimdi mazinin karanlığında unutulmuş namsız nişansız ölüler dikiliverir önünüze. Emir Kalkan eserleriyle sahicilik ve yalınlıkla kendine has üslubu oluşturabildi. Meraklarının peşinde yılmadan devam ederek sözlü kültürün ve toplumsal hafızanın yeni bir yorumcusu oldu. gözlerin dolan babanın şahsında bu toprağın babalarının hikâyesini, Savaşın da düğünün de hakkını veren “Yalınayak Takımı”nı anlatırken ıstırabını, isyanını, itirazını hissettiriyordu okuyucusuna. Emir Kalkan ve onun gibilerin farklılığını ifade edebilmek için burada hemşehrisi ve birkaç yaş küçüğü Yağmur Tunalı’nın “Kavga Günleri”ndeki satırlarına başvuracağım: “Sözünü esirgemezler çıkardı. Onlar köylerin, mahallelerin, kasabaların, şehirlerin vicdanı gibiydiler. Yan gelip yatmaktan, devlet malına el sürmekten tutun da yapılmış, yanlış yapılmış, yapılmamış-edilmemiş, eksik kalmış her şeyi en vurucu sözlerle söylemek onların adetiydi. Çekinmezlerdi. Hakîkat namına konuşurlardı. Şimdi öylesi insanları çok azalan bir taşramız var maalesef.” Bugünün “Düzleşen Türkiye” manzarasında böyle insanları arıyoruz. Sahicilik ve yalınlık Yazının başında Cemil Emmi’den bahsetmiştim. Sadece Cemil Emmi’yi değil, özellikle 1950-1980 arasındaki Kayseri’nin ilginç insanlarını Emir Kalkan’ın kalemiyle tanıdık. “Gesi Ve bu ışık selinin içinde kaybolup gitmiş bahtsız sevdalar, hüsran dolu aşklar, hor görülmüş yaşamlar, heba olmuş ömürler bir bir hücum ederler yüreğinize. Ve Anadolu’nun kalbine nakş ettikleri ağıtlarıyla, her biri bir kente bedel dağ yürekli kızlar; tek tek dirilip, tek tek dile gelip yeniden canlanır karşınızda. Ve nefesleri yeniden gezinir şehrin semalarında.” cümleleriyle anar göçenleri… Emir Kalkan eserleriyle sahicilik ve yalınlıkla kendine has üslubu oluşturabildi. Meraklarının peşinde yılmadan devam ederek sözlü kültürün ve toplumsal hafızanın yeni bir yorumcusu oldu. O artık “Vatandaş Vakfı”ndan müstesna dostlarının yanında. Belki Emir Kalkan’la beraber sohbet meclisini orada da kurdular. Bize kalansa onun yazıya geçirdiği, unutulmasına izin vermediği insanlar, meseleler ve yaşanmışlıklar üzerine tekrar tekrar düşünmek… 11 MAKALE Ölüm döşeğinde bile Doğu Türkistan diyen adam: SERVET KABAKLI Bayram AKCAN 12 Bir kültür, bir inanç, bir dâvâ adamı olan, Türk Edebiyatı Vakfı başkanı gazeteciyazar Servet Kabaklı’yı geçtiğimiz günlerde tedavi gördüğü hastanede kaybettik. Sultanahmet Camii avlusunu hınca hınç dolduran siyasetçisinden edebiyatçısına, Doğu Türkistanlısından Kırımlısına kadar büyük bir kalabalık, Türk kültür hayatında derin izler bırakmış, usta bir gazeteciyi son yolculuğuna uğurlamak için oradaydı. Türk Milleti, kendisine deli gibi aşık bir derviş gönüllü aydınını daha kaybetmişti. Musalla taşında yatan Kabaklı’nın naaşı üzerinde 2 bayrak dikkati çekiyordu: Biri Türk bayrağı diğeri ise Doğu Türkistan bayrağıydı. Sanırım bu Kabaklı’nın kimliğini, ülküsünü, samimiyetini ortaya koyması açısından eşsiz bir görüntüdür. Yıllarca Tercüman’da gazetecilik yapan Kabaklı, gençlik yıllarından beri ömrünü Türk Dünyası’na adamıştı. Tıpkı ondan birkaç yıl önce vefat eden, Tercüman Gazetesi’nde uzun yıllar birlikte çalıştığı Kemal Çapraz gibi. Türk Edebiyatı Vakfı’nda çalıştığım 5 yıl boyunca çok yakından tanıma fırsatı bulduğum Servet Kabaklı ağabey ile hayatımda müstesna yeri olan, uzun yıllar teşrik-i mesai yaptığım abim Kemal Çapraz’ın en büyük ortak yanı Türk Dünyası’na aşık olmaları ve Türklüğün derdiyle dertlenmeleridir. Servet Kabaklı’nın yaptığı haberler, röportajların hemen hemen hepsi Türk Dünyası üzerineydi. Amcası büyük mütefekkir Ahmet Kabaklı’nın vefatından sonra Türk Edebiyatı Vakfı’nın başkanlığını yürütmeye başladı. Kabaklı’nın omzuna bir büyük ağırlık daha yüklenmişti fakat sinesinde taşıdığı Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE yüreğinde yanan ülkü ateşi onun bu görevi de yüz akı ile başarmasına neden olmuştu. Kabaklı ve Türk Dünyası Servet Kabaklı’nın hayatında Türk Dünyası’nın ayrı bir yeri vardır. Fakat bu dünyanın başköşesinde Doğu Türkistan Türklüğünün, Doğu Türkistan davasının yattığını yakından tanıyan herkes bilir. Onun için Doğu Türkistan denilince akan sular dururdu. Sultanahmet Meydanı’nındaki Türkistan Aşevi, onun tabiriyle “Doğu Türkistan bayrağını beklediği” yerdi. Türkistan Aşevi’nin açılışını rahmetli İsa Yusuf Alptekin ile dönemin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Tayyip Erdoğan görkemli bir törenle gerçekleştirmişti. Aşevi’nin bahçesinde Türkiye ve Doğu Türkistan bayrakları da yoldan gelen geçenlerin dikkatini çekiyordu. Doğu Türkistan bayrağının yasak olduğu yıllarda bile sahibi olduğu aşevinin bahçesindeki Doğu Türkistan bayrağını onca baskıya karşı indirtmemişti. Aşevinin yan bölümünde temsili olarak yaptırdığı köşklere Türk dünyasının önemli şahsiyetlerinin ismini vermişti: İsa Yusuf Alptekin, Mustafa Cemiloğlu, Kemal Çapraz… Başkanlığını yürüttüğü Türk Edebiyatı Vakfı ise yıllardır kültür hizmeti yürütürken, Doğu Türkistan davasının Türkiye’de hayat bulmasında çok önemli ev sahipliğinde bulunmuştur. Doğu Türkistan Türklüğünün lideri Yusuf Alptekin burada konferanslar vermiş, Doğu Türkistan davasını bu vesileyle Türkiye kamuoyuna anlatma imkânı bulmuştur. Gökbayrak Buluşması Vefatından kısa bir süre önce Kültür Ocağı Vakfı’nın Kemal Çapraz’ı Anma toplantısına konuşmacı olarak katılmıştı. Çapraz’ı anlatırken gözleri dolu dolu olan Kabaklı, onunla ilgili anılarını anlatırken o günleri 1956'da Elazığ'da doğan Servet Kabaklı, gazeteciliğe 1976'da Tercüman Gazetesinin Elazığ Muhabiri olarak başladı. Üniversite eğitiminin ardından İstanbul'da gazeteciliğe devam eden Kabaklı, Türk dünyası, özellikle de Doğu Türkistan konusundaki çalışmalarıyla kamuoyuna ışık tutmuştu. yeniden yaşar gibiydi. Özelikle Çapraz ile birlikte düzenledikleri “Boğazda Gökbayrak Buluşması” hatırasını heyecanla anlatırken, dinleyenler ise pür dikkat onu dinliyordu, tıpkı ötelerden haber getiren bir ulağı dinler gibi. Doğu Türkistan Türklüğünün efsanevi lideri İsa Yusuf Alptekin ile Kırım Türklüğünün büyük önderi Mustafa Cemiloğlu, Servet Kabaklı’nın teknesinde bir ara gelmişler, bu iki büyük önder boğazın mavi sularında hasret gidermişlerdi. İki gök bayrağın sahibinin bu buluşması görülmeye değerdi. Oradaki herkes gibi Kabaklı ve Çapraz da gözyaşlarına hakim olamamışlar, Türklüğün iki çileli yolbaşçısının bu kucaklaşması karşısında eşsiz bir mutluluk yaşamışlardı. Kabaklı, sadece İsa Yusuf Alptekin’i Cemiloğlu ile buluşturmakla kalmamış birçok siyasi şahsiyetle de buluşmasına vesile olmuştu. Alparslan Türkeş, Turgut Özal, Süleyman Demirel, Necmettin Erbakan, Mesut Yılmaz ve Recep Tayyip Erdoğan gibi Türk siyasi hayatının önemli isimleriyle Doğu Türkistan lideri Alptekin’i bir araya 13 MAKALE Dev gibi görünen cüssesine rağmen son derece hassas bir gönle, bir anda nemlenen gözlere sahipti Servet Kabaklı... Onu son yolculuğuna uğurlamak için Sultanahmet Camii’nin avlusunda toplanan sevenleri onun hassas yapısını anmadan edemediler.... getirmişti. Bu yaptığı hizmetler o güne kadar Türkiye’de pek bilinmeyen Doğu Türkistan davasının Türk kamuoyunda tanınmasına önemli bir etken olmuştur. Ölüm Döşeğinde Bile... Servet Kabaklı, dev gibi görünen cüssesine rağmen son derece hassas bir gönle, hemen duygulanan bir hissiyata, bir anda nemlenen gözlere sahipti. Uzun yıllar şeker hastalığı ile boğuştu. Geçtiğimiz aylarda fenalaşarak hastanede yoğun bakıma alınmıştı. Hepinizin bildiği gibi Ramazan ayında Doğu Türkistan’da yaşanan katliamlar yeniden Türkiye’nin gündemine gelmişti. Kimi gruplar, ideolojik bir bağla bağlı oldukları işgalci komünist Çin devletini aklamak için olmadık iftiralar atıyor, kendilerini paralıyorlardı. Bir gün gecenin ilerleyen saatlerinde televizyondan haberleri takip ederken, TGRT Haber’de Doğu Türkistan meselesinin konuşulduğunu gördüm ve yayını takip etmeye başladım. Bir süre sonra hastanede yoğun bakımda olan Servet Kabaklı canlı yayına telefonla bağlandı ve Doğu Türkistan ile ilgili duygu ve düşüncelerini anlattı. Sesi VEFAT VE BAŞSAĞLIĞI VEFAT VE BAŞSAĞLIĞI Dergimiz yazarlarından, değerli kültür adamı ve yazar Türk Edebiyatı Vakfı Başkanı, Gazeteci Yazar, değerli gönül adamı 30. 07. 2015 tarihinde vefat etmiştir. Kayseri’de defnedilen merhuma Allah’tan rahmet, ailesi, yakınları ve sevenlerine başsağlığı dileriz. 28. 08. 2015 tarihinde vefat etmiştir. Eyüpsultan Kabristanı’na defnedilen merhuma Allah’tan rahmet, ailesi, yakınları ve sevenlerine başsağlığı dileriz. YENİ UFUKLAR DERNEĞİ YENİ UFUKLAR DERNEĞİ EMİR KALKAN 14 çok derinden geliyordu, konuşurken zorlandığı belliydi. Ama hasta yatağında, hatta yoğun bakımda bile Doğu Türkistan davasına kayıtsız kalmayan, bu da yetmezmiş gibi telefon açma ihtiyacı hisseden Servet Kabaklı’nın bu davranışı kimde vardır? Bu telefon görüşmesinden bir ay sonra da vefat etti. Vefatında Doğu Türkistan davasına üzülmesinin etkisi var mıdır, bilemem ama ölüm döşeğinde bile Doğu Türkistan’ı anlatan bir adam, kendini canını hiçe sayan, Doğu Türkistan kara sevdalısı değil de nedir? Allah rahmet eylesin, Doğu Türkistan için yaşadı, Doğu Türkistan diye diye vefat etti. Servet Kabaklı Yeni Ufuklar, sayı 25 26 MAKALE Dün Dünde Kaldı Cancağızım! Erdem UMUDUM* Kimbilir nerdesiniz, Geçen dakikalarım Kimbilir nerdesiniz? Necip Fazıl KISAKÜREK Yaşıyor sihrini geçmiş zamanın Hâlâ bu taşlarda gülen rüyanın. Güvercin bakışlı sessizlik bile Çınlıyor bir sonsuz devam vehmiyle. Ahmet Hamdi TANPINAR 1. Osmanlı Son Döneminde Çareyi Geçmişte Arayan İki Tarz-ı Siyaset: İslamcılık ve Osmanlıcılık Osmanlı’nın dağılma döneminde ortaya çıkan İslamcılık tezi dağılmanın engellenmesi için İslamiyet’in ilk devirlerine vurgu yaparken; Osmanlıcılık tezi Kanuni Devri’ni vurgulamıştır. [“Üç Tarz-ı Siyaset”ten üçüncüsü olan Türkçülük ise geçmişte emsali olmayan bir çözüm önerisi sunan idealist bir fikir hareketi olduğu için burada zikredilmeyecektir.] Bu vurgulamanın yanında; kaynaklarını, meşruiyetlerini ve referanslarını da geçmişten alırlar. Maalesef her iki tezin de iflas ettiğini tarih bize göstermiştir. Fert olarak insan da kabul edemediği bir durumla karşılaştığı zaman problemlerinin olmadığı eski günlere özlem duymaktadır(regresyon). Hatta bu geriye gidiş, ta doğum anına kadar sürebilmektedir. Bu hâlin bir uzantısı olarak “Gelen gideni aratır.” atasözü de hatıra gelebilir. Gelen yani mevcut hâl, gideni yani maziyi ne olursa olsun aratacaktır. Zira şöyle veya böyle geçmiş geçmiştir ve bugüne gelinebilmiştir. Bütün problemlerine ve sıkıntılarına rağmen geçmiş artık bilinebilir bir hâl almıştır. 2. “Bir Yanılsama” Olarak Zaman Zaman nedir? Zaman, tam olarak fehmedemediğimiz, kapsayamadığımız, fiziğin ışığında bildiğimiz kadarıyla insan algısından bağımsız olarak genleşme, eğilme ve bükülme yetisine sahip bir mefhumdur. İnsan idrakinin bu mefhumu kabullenmesi veya kullanması ise ancak “kronoloji” ile mümkündür. Yani birtakım oluşlar silsilesi ile anlayabiliriz zamanı. Bir fiil ile [dinî okumaya göre tanrının bu yöndeki iradesini açıklaması ile seküler okumaya göre big bang ile (ikisinin beraber cereyan etme ihtimalini hesaba katmaksızın)] başlattığımız “zaman”ı yine birtakım fiiller marifeti ile böleriz. Dünya’nın kendi etrafında bir kere dönmesine gün, günün yirmi dörde bölünmesine saat, saatin altmışa bölünmesine dakika ilh. ismini veriyoruz. Peki bizim bu tasnifimiz zamanın zatını bizatihi kendisini nasıl etkiliyor? Daha doğru sorma ile etkiliyor mu? Mesela hicrî takvim ve miladî takvim arasındaki farklılık zamanın zatına tesir ediyor mu? El-cevap: Hayır. Sadece bizim isimlendirmemizde bir değişiklik olmuş olur. Galiba esas olan Herakleitos’un belirttiği gibi “süreç”tir. Süreçte meydana gelenleri algılayabiliriz. Bu sürecin isimlendirilmesi, işlenmesi ve anlamlandırılması durumunda zaman mefhumundan bahsetmek mümkün olmaktadır. Zamanı bu şekilde kabataslak tarif ettikten(!) sonra kronolojiye ilişkin vurgumuzla karşımıza üç tarz-ı zaman çıkmaktadır. Geçmiş, şimdi ve gelecek. Zaten insanoğlunun mücadelesi geleceği bilinebilir, şekillendirilebilir kılmaya çalışmaktır. Yani geleceği inşaa etmektir. Bunu yapmak için zaman ekseninde kaideten geçmişi referans alır. “Şimdi” sürekli değişmektedir zira. İnsan aklının kapsayamayacağı kadar hareketli, değişken bir yapıya sahiptir. Yani denilebilir ki, “şimdi”nin geleceği şekillendirme de fiilî zemin oluşturması inkâr olunamamakla beraber fikri bir zemin oluşturması için geçmesi gerekir. [“Şimdi” veya “an” mefhumu geçen mi geçilen mi bir mefhumdur Hukukçu * bilinmemekle birlikte, zann-ı galibimize göre o kendi zatı ile eşyanın üzerinden geçerken, eşya da ondan geçmektedir. Yani hem etken hem edilgen bir yapıya sahiptir.] Halbuki zaman hakkında biraz düşünenler ve okuyanlar bilirler ki geçmiş geçmiştir yani artık müdahaleye kapalıdır [Yine Herakleitos’un: “Bir nehirde iki defa yıkanılmaz.” sözü bu cüzdendir.] ve gelecek henüz mevcut değildir yani yoklukla maluldür. Gelecek diye isimlendirdiğimiz zaman dilimi vücuda gelmeyebilir veya gelir de insanoğlu ona müdahale edemez hale gelebilir. Dolayısı ile zaman mefhumunun somut olarak elimizde olan kısmı “şimdi”dir veya “an”dır. Zamanın yekûnunu “an” olarak isimlendirilebildiği de malum olmakla beraber [Galileo’nun: “Uzun çizgi kısa olandan daha fazla noktaya sahip değildir.” şeklinde matematiksel olarak ifade ettiği gerçekliğin “zaman”a uygulanması ile bu mümkün olur.]; zaman ve an lafızlarına bugün yüklediğimiz mefhumlar ile diyebiliriz ki zaman anlardan müteşekkildir. Ve zaman nehrinin kullanıma elverişli olan çünkü aslında “gerçek olan” tek kısmı “an”dır. 3. Geçmiş Zaman Kipinde “Bin Atlı Akınlarda Çocuklar Gibi Şen” Olmak: Şimdinin gerçekliğine göz yumarak geçmiş üzerine ve geçmişi şimdinin yerine ikame etmeye çalışarak bir dünya inşa etmeye kalkışmak patolojik bir hadisedir. [Şimdi gerçekliğinden kopuk bir gelecek “hayali” yaşamanın da bu hâlden arta kalır bir yanı olmamakla beraber yazımızın konusu olmadığı için bahsedilmeyecektir.] “Batı ulusları kendileriyle gurur duymak için çok geride kalmış yüzyıllara bakmak durumunda değiller. Kendilerinin tıbba, matematiğe ya da gökbilime olan katkılarını sabah okudukları gazetelerde bulabiliyorlar, İbni Sina’nın çağdaşlarını ileri sürmeye ya da durmaksızın “sıfır”ın, “zenit”in, “cebir”in ve “algoritma”nın kökenini anımsatmaya ihtiyaç duymuyorlar. En son askeri zaferleri 2003, 2001 ve 1999 tarihli; Selahaddin Eyyubi, Hannibal ya da Asurbanipal dönemlerine kadar gitmelerine gerek yok. Batılılar, bu nedenle, sürekli geçmişlerine dönme gereksinimi duymuyorlar. Geçmişlerini biraz olsun inceliyorlarsa, bu izledikleri yolu daha iyi görebilmek, eğilimleri ortaya çıkarmak, anlamak, düşünmek ya da genel sonuçlara varmak istemelerinden kaynaklanıyor. Ama bu ne hayati bir ihtiyaç ne de kimlikten kaynaklanan bir gereklilik. Kendilerine saygı duymaları için şimdiki zaman yetiyor.”1 Aslında bu geçmişe yönelme ve geçmişi arzulama eğilimini bu şekilde ifade etmek mümkün: “kendisine saygı duymak için şimdiki zaman[la] yet[ine]meyen”ler bu hâl üzeredirler desek hata yapmış olmayız. İfade etmeye çalıştığımız zinhar geçmişle bütün bağların koparılması teklifi değildir. Geçmişten intikal eden miras tevarüs edilerek yapılacaktır her ne yapılacaksa. “Bizim sorunumuz, geçmişimizle değil geleceğimizle ilgilidir. Gelecek sorunumuzu çözmeden, geçmiş bize sağırdır; geleceğe ilişkin bir derdi olmayanın, geçmişle uğraşması, boşa vakit harcamaktır.”2 4. Hatm-i Kelâm: “Gör bu latifeyi ki ben dehr ü zamâna sığmazam.” Peki “şimdi” ile kendisine olan saygısını tesis edemeyenler, geçmişe saplanma hastalığına da sığınmayacaklar ise ne yapacaklar? “Şimdi” gerçekliğini ihmâl etmeksizin, “geçmiş”i doğrusu ve yanlışı, güzeli ve çirkini, iyisi ve kötüsüyle kabul ederek, “tarihinde olup bitmiş vakalar ve kurulmuş hukuk, zanaat, sanat ve devlet gibi geniş kuşatımlı teşkilatlar üstünde düşünüp bunlardan geleceğe yönelik projectionlar”3 yapmak galiba isabetli bir iş olacaktır. 1 MAALOUF, Amin, Çivisi Çıkmış Dünya, Çev: Orçun Türkay, YKY Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Mayıs 2009, s. 173 2http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/1.php?id=247 3 DURALI, Ş. Teoman, Omurgasızlaştırılmış Türklük, Dergâh Yayınları, 4. Baskı, Kasım 2014, İstanbul, s.81 15 GÜNDEM MAKALE O son 45 yılı bilmek hayattır, bilmemek ölüm... Asla Yenilmeyeceksin Recep Şükrü APUHAN* Osmanlı’nın, çapraz ateş altında geçen son 45 yılı, akıl almaz çilelerin, akıl almaz bir vahşetin, akıl almaz düşmanlıkların, akıl almaz ihanetlerin ve bütün bunlara cevap vermeye çalışan akıl almaz fedakârlıkların ve yiğitliklerin öyküsüdür. Eğitimci, yazar * 16 Selçuklular, “Afrika dışında bütün İslam dünyası” denebilecek büyüklükte bir coğrafyaya egemen oldular. Çağrı Bey Anadolu’ya akarken (1015),Oğuzların Kınık boyundan Selçuk Bey’in Müslüman oluşunun üzerinden yarım asır bile geçmemişti. Sultan Alparslan, hurdahaş olmuş Anadolu kilidini kılıcının ucuyla Malazgirt ovasına fırlattığında, yıl 1071’di. Bu zaferden sonra Anadolu’da kurulan Türk devletlerinden biri de Anadolu Selçuklu Devleti’dir. Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol istilası yüzünden yıkılmaya yüz tuttuğunda, fatih ve bilgin Türkmen Beylerinin çevresinde oluşmuş Anadolu Beylikleri, çok canlı ve gürbüz birer egemenlik merkezi olarak ortaya çıktılar. Anadolu Beyliklerinde hayat, o çağların çok ötesinde bir insan anlayışı ile çevriliydi. Germiyanoğlu Yakup Bey’in, külliyesi için düzenlediği Türkçe vakfiyede, ”Misafir gelir de uzun süre kalırsa, asla küçük düşürülmeyecek, onlara surat asılmayacaktır.” deniyordu. Candaroğlu İsmail Bey de, Türkçe vakfiyesinde, imarete yemek dağıtımından sonra gelenlerin aç bırakılmamasını, onlara ceviz, bal ve peynir gibi yiyecekler hazırlanmasını ister. Batı Anadolu’daki Türkmen beylerinden biri de Oğuzların Kayı boyundan, Gündüz Alp’in torunu, Ertuğrul Bey’in oğlu, Osman Bey’dir. Onun beyliğinin toprakları, Namık Kemal’in ifadesiyle, “Gözün gördüğü bir yer” di. Osman Bey, bir Bizans kuvvetini, bir cam bardağı taşa çalar gibi dağıtıp beyliğini dosta düşmana kabul ettirdiğinde yıl 1302’dir. Osmanlı topraklarını anlatmak için artık göz değil, hayal gerekecektir. Kanuni Sultan Süleyman,1538’de Bender kalesi üzerine çivilediği kitabede di- Yeni Ufuklar, sayı 26 GÜNDEM yordu ki: “Ben Allah’ın kuluyum ve bu cihan mülkünde Sultanım. Allah’ın lutfuyla Muhammed ümmetinin başındayım. Ben Mekke ve Medine’de adına hutbe okutan Süleyman’ım. Avrupa denizlerinde, Mağrib’te ve Hind’de donanmalar yürüten ben; Bağdat’a Şah, Bizans ülkelerine Kayser ve Mısır’a Sultanım. Ben, Macar Kralı’nın taç ve tahtını alıp bir mütevazı kuluna bağışlamış bir Sultanım. Petru Voyvoda başkaldırdı ama atımın nalı onu toza kattı ve ben Boğdan ülkelerini fethettim.” İşgal altındaki üç başkent Bu muhteşem devlet, kendisini koruyacak tedbirleri güçlü kurumlar haline getiremedi. Kendisini, yönettiği halklara tanıdığı hürriyetlerin dış mihraklar tarafından kendi aleyhine kullanılacağı zamanlara hazırlayamadı. Ve içerden- dışardan bitmez tükenmez saldırılarla dolu iki buçuk asırlık bir sürecin sonunda gücünü yitirdi. Fakat sonuç yalnızca bir devletin gücünü yitirmesinden ibaret değildi. İmparatorluğun doğal merkezini teşkil ettiklerinden bütün saldırıları göğüslemek mecburiyetinde olan, fakat böyle bir merkeze sağlanması gereken kuvvetten mahrum oldukları için özellikle İmparatorluğun gayrimüslim unsurları karşısında gittikçe zayıflamış bulunan Türkler; sırtlarında hançer, yüzlerinde pençe yaraları ile tükenişi yakından gördüler. 1920’de Osmanlı’nın üç başkenti; Bursa, Edirne ve İstanbul işgal altındaydı. İşgalciler, Osman Gazi’nin sandukasını tekmeliyor, o sandukanın başında fotoğraf çektiriyordu. Üç kıtadan felaketlerle süren çekiliş, yine bir felaketle sonuçlanmıştı. Osmanlı’nın, çapraz ateş altında geçen son 45 yılı, akıl almaz çilelerin, akıl almaz bir vahşetin, akıl almaz düşmanlıkların, akıl almaz ihanetlerin ve bütün bunlara cevap vermeye çalışan akıl almaz fedakârlıkların ve yiğitliklerin öyküsüdür. O 45 yıl ki 45 asra yetecek derslerle doludur. Trabzon – Erzincan hattını içine alan Rus işgali sırasında 1,5 milyon Müslüman batıya doğru aktı. Bunların 700 bini yollarda veya ulaşabildikleri yerlerde açlık, hastalık ve sefalet yüzünden öldü. 1877- 1878 Osmanlı – Rus Savaşı sırasında, Balkanlar’da 300 bin Müslüman görülmemiş bir vahşetle katledildi. 1 milyon Müslüman da perişan kafilelerle Rumeli ve Anadolu yollarını doldurdu. Savaşın sonunda elde kalan, yalnızca Rumeli; yani Selanik, Kosova ve Manastır Vilayetleri idi. Sonrası, Berlin Konferansı denen “Tiyatro”nun geziye çıkmasıdır. Doğu’da Ermeni çeteleri, Rumeli’de Sırp, Rum ve Bulgar çeteleri, Avrupa ve Rusya’nın elinde birer muşta olarak Osmanlı’nın gittikçe sararan yüzüne yıllarca indi durdu ve o yüzü paramparça etti. Anadolu’yu kavuran rüzgârlardan biri de Yemen’den esiyordu. Yemen isyanları on binlerin canını aldı. Çeşme gençleri askerliklerini orada yaparlardı ve 1908’de Çeşme’de 20- 30 yaş arasında tek bir Türk erkeği kalmıştı. O da bir cüceydi. Halkın yarısı sıtmalıydı Çağın en büyük devletlerinin adeta sıraya koydukları baskılar ve saldırılar, mali bunalım, terör ve isyanlar, birkaç asrın birike birike artık birer zehir olmuş ihmalleri, devletin yapısındaki ve idaresindeki türlü zaaflar ve devletin iliklerine kadar işlemiş, koparılıp atılamaz bir köke sahip olan ihanet, birbirlerini besleyip güçlendirerek her tedbiri anında yutan bir girdap oluşturmuştu. On yıl sürecek savaş, devleti o girdabın içinde yakaladı. Osmanlı, Libya’yı işgal eden İtalya ile uğraşırken, Yunanistan, 17 GÜNDEM Sırbistan, Karadağ ve Bulgaristan birleşerek 1912’de saldırıya geçti. O ilk fethedilen topraklar, o mübarek Rumeli de elden gitti. Savaş sırasında Balkanlar’da 400 bin Müslüman yine vahşetle öldürüldü. 450 bin Müslüman Anadolu’ya göç etti. Balkan Savaşı gazilerinin yaraları kapanmadan, 1914’de 1. Dünya Savaşı başladı. Suriye ve Irak cephelerinde Arap isyancılarla İngilizlerin ateşi arasında kalan Osmanlı kuvvetleri, Doğu (Kafkas) cephesinde de Ermeni isyancılarla Rusların ateşi arasında kaldı. Savaşın daha başında, yalnız Sarıkamış’ta ve Çanakkale’de on binler toprağa düştü. İngilizler ve Fransızlar Çanakkale’den henüz kaçmıştı ki Ruslar Erzurum’u işgal etti. Trabzon – Erzincan hattını içine alan Rus işgali sırasında 1,5 milyon Müslüman batıya doğru aktı. Bunların 700 bini yollarda veya ulaşabildikleri yerlerde açlık, hastalık ve sefalet yüzünden öldü. Sağ kalanlar, Balkan Savaşı sırasında gelmiş göçmenlerle karıştı. Savaştan az önce ve savaş sırasında, 500 bin Müslüman da Ermeni çeteleri tarafından katledildi. Savaş boyunca cephelerde 710 bin asker şehit oldu, 303 bini ağır olmak üzere 763 bin asker yaralandı, 202 bin asker esir düştü. Savaş bittiğinde Anadolu da bitmişti. Bazı ailelerde hiç erkek kalmamış, liseliler, üniversiteliler âdeta yok olmuştu. Rus işgali altındaki vilayetlerde 15 bin köy yakılıp yıkılmış, Erzurum’un merkezinde nüfus 80 binden 5- 6 bine düşmüştü. Anadolu’da halkın yarısı sıtmalıydı. Birkaç aileden birinde verem, trahom, kolera, tifüs veya tifo vardı. On binlerce sahipsiz çocuk ortada dolaşıyordu. Birçok yerde taş üstünde taş kalmamıştı, halk ot yiyordu. Karanlık bir propaganda 1919’da Türkler artık Anadolu’ya çekilmişti. Fakat anlaşılıyordu ki onlar şimdi Anadolu’da da kuşatılacak, hesaplar tutarsa orada tamamen yok edileceklerdi. İngiliz Dışişleri Bakanı Balfour, “İslam dünyasının, Türklerin tamamen yenildiğini anlamalarını, özellikle istiyoruz.” derken, İngiliz Başbakanı Lloyd George da “Turkey (Hindi)den geriye belki birkaç kemik kalır.” diyordu. İngilizler, Fransızlar ve İtalyanlar Anadolu’yu işgal etti. Fransa, Ermeni çetelerini Çukurova’ya yığdı. Ayrıca Kıbrıs’ta yalnızca Türklere saldırmak üzere eğitilmiş Ermeni Lejyonu da bölgeye getirildi. Hep birlikte Türklerin üzerine çullandılar. Güney illerinde hayat artık bir çığlıktan ibaretti. Fakat Batı Anadolu için de bir katliam aleti gerekiyordu. O da zaten hazırdı. İngiltere, Fransa ve ABD yönetimlerinin ortak kararı ve İngilizlerin emriyle İzmir’e çıkan Yunanlılar, yerli Rumlardan oluşan gönüllü birliklerin de yardımı ile Batı Anadolu’dan içerlere ilerleyerek 3 milyon insanın yaşadığı 100 bin kilometrekare toprağı işgal etti. Trakya da Yunan işgaline uğradı. Öyle bir mezalim yaşanıyordu ki olup bitenleri eksiksiz anlatmaya hiç kimse cesaret edemez. Yunan işgalinden kaçıp yollara düşen 1,2 milyon Müslümanın 400 bini sefalet yüzünden hayatını kaybetti. İşgal ve savaşa bağlı sebeplerden dolayı 640 bin Müslüman öldü. Balkan Savaşı ile 1.Dünya Savaşı sırasında göç edenlerle, Yunan-Fransız-İngiliz işgali sırasın- 18 İstanbul’un 1918’den itibaren nasıl işgal edildiğini ve işgal altındaki İstanbul’da yaşanan o müthiş mezalimi bilmeyenlerin, İstanbul’un nasıl fethedildiğine dair bilgilerinin zerre kadar önemi yoktur. da göç edenler birbirlerine karıştı. Kasabaların bir kenarında Doğu göçmenleri, bir kenarında Balkan ve Aydın göçmenleri hayatta kalmaya çalışıyorlardı. Ve nihayet Sevr Anlaşmasıyla Anadolu bölüşüldü. Türklere, akibeti çok açık bir şekilde ölüm olan, küçücük bir sömürge sultanlığı bırakıldı. Bir ölüm kalım savaşı başlamıştı Anadolu’da. Önce birkaç Hatay, Çukurova ve Mersin türküsü Fransızlarla, Aydın’ın birkaç zeybek havası Yunanlılarla boğaz boğaza geldi. Sayıları azdı ama anlamları büyüktü. Bir müddet, işgalcilerle, Kuva-yı Milliye uğraştı. Sonra, fedakârlık kelimesine gerçek ihtişamını kazandıran fedakârlıklarla, yeniden düzenli ordu kuruldu. Yeni Ufuklar, sayı 26 GÜNDEM Son askerlerle son savaştı bu. Sakat gaziler, ihtiyarlar, hamile kadınlar, cephane taşıyan kağnılarının başına geçti. 26 Ağustos 1922’de başlayan ve asırların hıncını taşıyan büyük taarruzun sonunda işgalciler imha edildi. Türk askerleri, taarruz sırasında Yunanlıların dikenli tellerini elleriyle parçaladılar. Bu 45 yıl boyunca çekilen çilelerin derinliği, gökyüzünü ürkütür. Yaşanan zorluklar, kelimelere sığmaz; o zorluklar, onları sığdırmaya kalktığınız her kelimeyi patlatır. Düşman ordularının, on binlerce işbirlikçinin ve onların yanı sıra yürüyen yokluk ve yalnızlık taburlarının açtığı yaralarla dolu bu 45 yıl, aynı zamanda uzun bir kahramanlık, sabır ve tahammül destanıdır. Osmanlı tarihinin en büyük kahramanları bu dönemde yaşamışlardır. Bu 45 yılın, hafızalarda ancak bölük pörçük yer bulabilmesi, Türkiye’nin önünde büyük bir tuzaktır. Çünkü bu eksiklik, Türkiye üzerindeki sorumluluk duygularını tehlikeli bir şekilde ve giderek daha çok örselemektedir. Bu 45 yılın uyarılarını işitmeyen nesillerle, güvenli bir ileri yürüyüş mümkün değildir. Öte yandan, karanlık bir propaganda, yeni nesilleri, her tarihi olayın haksız tarafı olduğumuza inandırarak onları tehlikeler ve düşmanlıklar karşısında dikkatsiz ve savunmasız bırakmaya çalışırken, hafızalardaki boşluklardan alabildiğine faydalanıyor. Bugünün tarihi, dünün tarihinin daha derinden yürümesinden başka bir şey değildir. Bundan dolayıdır ki Türkiye Cumhuriyeti Devleti, zayıf düşmemek için, kendisini doğuran sürece ilişkin bilinç ve o bilinci bir davranış biçimi haline getirecek namus ve haysiyet istiyor. “Kâbe toprağı gibi kutsal” Büyük bir devlet kaybetmiş olanlar için, yarınları koruyacak en güçlü tahkimat, o kayıp sırasında yaşananlardan alınacak derslerdir. İstanbul’un 1918’den itibaren nasıl işgal edildiğini ve işgal altındaki İstanbul’da yaşanan o müthiş mezalimi bilmeyenlerin, İstanbul’un nasıl fethedildiğine dair bilgilerinin zerre kadar önemi yoktur. Fatih Sultan Mehmet’in Rum Patrikhanesi’ne verdiği özgürlükle övünen, ama o Patrikhane’nin 1920’de Yunan bayrağı çektiğinden, Yunan ordusunu yerli Rumlarla güçlendirdiğinden hiç bahsetmeyen bir uyku hali, tahkimatı zaafa uğratacaktır. Buna göz yumulamaz. Başına gelenleri unutan, ıstıraplarını anıtsız bırakan, üzerinde yaşadığı toprağa ödenmiş bedelden habersiz kalan bir millet, bu korkunç hatayı yapmayan milletler tarafından şirketleştirilir. Osmanlı’da, her devleti yıkabilecek şiddetteki o korkunç azınlık ihaneti, son 45 yılın doğal bir parçasıdır. Ancak, yıkım sürecinde devletin ve Müslüman komşularının yanında yer almış birçok Ermeni ve Rum da vardır. Özellikle 1. Dünya Savaşı’nda ve Millî Mücadele’de, gerek ordu içinde, gerekse sivil örgütlerde üstün hizmetler görmüş, o hizmetler esnasında hayatını kaybetmiş Ermeni ve Rumları, burada gerçek ve yetersiz kalma korkusuyla çırpınan bir sevgiyle anmak isteriz. 1.Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordularında savaşırken şehit olan, yaralanan veya esir düşen, başta Araplar olmak üzere Türkler dışındaki birçok ırktan binlerce Müslüman da tarih bilincimizde ve vicdanlarımızda daima yaşayacaktır. İnanıyorum ki Osmanlı’nın son 45 yılı üzerinde bilgilenen, bilinçlenen her Türk, Balkan göçmeni ihtiyarların bir asır önce “Kâbe toprağı gibi kutsal” saydıkları Anadolu’ya ve onun üzerinde kanımızın son damlaları ile kurduğumuz Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne daha çok bağlanacak, artık herkesten Türkiye üzerinde daha yüksek bir sorumluluk duygusu bekleyecektir. Mudurnu’nun Köseler köyünden Koca Ayşe, sekiz oğlunu 1.Dünya Savaşı’nda yitirdi. Elinde yalnızca en küçük oğlu Mustafa kaldı. Kanının son damlası. O da Sakarya’da aktı gitti. Koca Ayşe’ye, onun çilelerine, onun hatırasına; onun, düşmanının üzerine o dokuz atılışına saygısı olmayanlar, Koca Ayşe’nin dünyasına ait değillerdir. Osmanlı’nın son 45 yılı biraz da Koca Ayşe’nin ve onun dünyasına ait olanların öyküsüdür. Tarih, Türklere sesleniyor: Asla yenilmeyeceksin! Yenilirsen sana acımayacaklardır. Yenilirsen sana merhamet yok. Yenilirsen seni yaşatmazlar. İnönü, Sakarya ve Dumlupınar şehitlerimizi minnetle anıyoruz. Selam size ey tarihimizin en yalnız şehitleri! 19 TÜRK DÜNYASI Son Gelişmeler Işığında Doğu Türkistan’da Yaşananlar 22 Haziran 2015 tarihinde patlak veren olayların asıl sebebi de bölgede Ramazan ayında memur, işçi ve öğrencilerin oruç tutmaları, namaz kılmaları veya herhangi bir dinî faaliyette bulunmalarının yasaklanmasıyla had safhaya ulaşmıştır. Dr. Ömer KUL* Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer alan ve Çin’in “Sincan Uygur Özerk Bölgesi” şeklinde adlandırdığı Doğu Türkistan, 5 Temmuz 2009’da meydana gelen, Çin devlet yetkililerinin ifadesiyle 1971, gerçekte ise 2.000’in üzerinde insanın hayatını kaybettiği2 Urumçi olaylarının yıldönümü olması sebebiyle, geçtiğimiz günlerin en çok konuşulan konularından biri oldu3. Yan Hao, Geng Ruibin ve Yuan Ye (18 July 2009), “Xinjiang riot hits regional anti-terror nerve”, Chinaview.cn. Xinhua (20.07.2009). 2 “Ölü sayısı 1000’in üzerinde”, Sabah Gazetesi, 10 Temmuz 2009, (11 Temmuz 2009) 3 Urumçi Olayları hakkında geniş bilgi için 1 Genel Türk Tarihçisi, Doğu Türkistan uzmanı. İstanbul Üniversitesi, Türkiyat Enstitüsü. * 20 2009’u takip eden yıllarda, 5 Temmuz olaylarını protesto etmek, Doğu Türkistan teşkilatları ve konuya ilgi duyan Sivil Toplum Kuruluşları tarafından geleneksel hale getirilmiştir. Lakin 2015 yılı protestoları önceki yıllara göre daha çok katılımlı olmuş, bununla birlikte yazılı ve görsel basın ile sosyal medyada konu gündem oluşturmuştur. Yayınlanan çeşitli haberlerin içeriği ve ortaya koydukları ise geçen beş seneden farklı Doğu Türkistan tablosu ortaya çıkarmıştır. Muhtemelen bu durum meselenin ülkemizde Ramazan ayına denk gelmesi, lehte ve aleyhte konu hakkında kaleme alınan yazıların sosyal medyada fazlaca yankı bulmasından kaynaklanmıştır. Doğu Türkistan meselesini tarih, siyaset, iktisat, sosyoloji, uluslararası ilişkiler ve insan hakları bağlamında değerlendirmeyecek her çalışma nakıs kalacaktır. Ayrıca konunun Çin, Türkiye, Rusya, ABD, Japonya, AB ülkeleri ve Uygur Türkleri açısından da ayrı ayrı ele alınması gerekmektedir. Çin, Uygurlar ve Türkiye, tarihî ve sosyolojik nokta-i nabkz. Erkin Emet, 5 Temmuz Urumçi Olayı ve Doğu Türkistan, Grafiker yay., Ankara 2009; Ömer Kul, “Terör Üzerinden Global Savaş Ve Sözde Uygur Terör Tehdidi (19902011)”, Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013, s. 65-98. zarından değerlendirildiğinde, meselenin esas aktörleri durumundadır. Tarih, kültür, soy, din ve dil bağımızın olduğu Doğu Türkistan ile ilgilenirken, duygusallıktan tamamen uzak durmak pek mümkün olmasa da, meselenin çözümünün tamamen duygusal tepkilerle gerçekleşemeyeceğinin de bilinmesi gerekmektedir. Bu yüzden gerek Türkiye ve Türk dünyası, gerek Çin, gerekse de dünya kamuoyuna yönelik gerçekçi çalışmalar mutlaka hayata geçirilmelidir. Bu noktada duygusallığın etkisi ile uygulanabilecek yanlış propaganda yöntemlerinden, meselenin sebeplerinin Türkiye ve dünya kamuoyuna yanlış aksettirilmesinden şiddetle kaçınılmalı ve çeşitli yanlışların olumsuz etkiler oluşturarak Doğu Türkistan davasına zarar vermesinin önü alınmalıdır. Doğu Türkistan’da Son Yaşananların Değerlendirilmesi Doğu Türkistan’ın kadim tarihi ismi 18 Kasım 1884 tarihinde Çin devleti tarafından Xin-jiang/Sinkiang/Sincan olarak değiştirilmiş4, en son 1949 yılında savaş yapılmaksızın Komünist Çin yönetimi tarafından işgal edilmiştir5. Akabinde ise, 1 Ekim 1955’te, Doğu Türkistan, “Xin-jiang Uygur Özerk Bölgesi” ilan edilmiştir6. Doğu Türkistan’da 1955 sonrası yaşanan olaylar Uygurları, Çinlilerden zaten var olan soy, dil, din, kültür ve tarih anlamında tamamen ayrıştırmıştır. Bu durum bizlere tam bir etnik ayrışma olduğunu göstermektedir7. 4 Morris Rossabi, “Xin-jiang”, Encyclopedia of Asian History, C. IV, New York 1988, s. 250; Erkin Alptekin, “Doğu Türkistan’a Şingcang ismi verilişinin 95. yıldönümü”, Bayrak Gazetesi, 14 Kasım 1979, s. 2; İdil Nilay Demir, “Xin-jiang’da Çin Politikası”, A. Ü. Sinoloji Anabilim Dalı Basılmamış Lisans Tezi, Ankara 1988, s. 1; Hacı Yakup Anat, “Safsatalara Cevap”, Doğu Türkistan, DTGD Yay., No: 183-184, İstanbul 1999, s. 21, not 1. 5 Ömer Kul, “Osman Batur ve Doğu Türkistan Milli Mücadelesi”, İ.Ü. Sos. Bil. Enst., Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009, s. 29, 230; 6 Morris Rossabi, “Xinjiang”, s. 250; Erkin Alptekin, “Eastern Turkestan: An Overview”, Journal Institute of Muslim Minority Affairs, C. VI, No: 1, (1985), s. 129; Duygu Gözlek, “Asya’nın Kalbi Doğu Türkistan (1)”, Gökbayrak, No: 71, Kayseri 2006, s. 21. 7 Geniş bilgi için bkz. Kul, “Terör Üzerinden Global Savaş”, s. 65-98. Yeni Ufuklar, sayı 26 TÜRK DÜNYASI Zengin yeraltı ve yer üstü kaynaklarına sahip olan Doğu Türkistan bölgesi, Çin tarafından ciddi hammadde kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Çin, bölgeden elde ettiği gelirin çok cüzi bir kısmını Doğu Türkistan için harcamaktadır8. Bölgeye çok sayıda Çinli göçmen getirilerek nüfus dengesi Çinliler lehine değiştirilmiştir. Bugün bölgedeki Çinli nüfusun genel nüfusa oranla en az % 50.1 olarak tahmin edilmektedir9. Bu durum hem demografik yapıyı bozmuş, hem de göçmen Çinliler bölgedeki işsizliği arttırmıştır10. 22 Haziran 2015 tarihinde patlak veren olayların asıl sebebi de bölgede Ramazan ayında memur, işçi ve öğrencilerin oruç tutmaları, namaz kılmaları veya herhangi bir dinî faaliyette bulunmalarının yasaklanmasıyla had safhaya ulaşmıştır. Çin resmî makamları tarafından da ilan edilen bu türden yasaklar bölgede halkın barut fıçısına dönmesine neden olmuştur. Çıkarılan ve uygulanması istenen yasakçı kurallar, bölgede neredeyse yaşlılar dışında hiç kimsenin ibadet edememesi anlamına gelmektedir. Bununla birlikte bölgeden aldığımız haberlerde mahalli görevlilerin de halka gayrı resmî baskılar yaptığını ortaya koymuştur. Uygur Türkleri Ramazan ayı dışında da keyfi suçlamalarla suçlanmakta, tutuklanabilmekte ve ölüme kadar varan cezalar alabilmektedir. Belirlenen şekiller dışında başörtüsü takanların veya sakal bırakanların toplu taşıma araçlarına alınmaması, taksilere binememesi, devlet dairelerine girememesi veya kütüphanelerden faydalanamaması gibi ayrımcı davranışlarla, “hırsız veya terörist” suçlamasına maruz bırakılması günlük hayatın parçası haline gelmiştir. Doğu Türkistan’da kadınlar yapılan zorunlu kürtaj, kota dışında doğanların kimlik sahibi olamaması veya bir şehirden diğerine giderken bile yerel kurumlardan izin alınması yaşanan diğer 8 İlyar Şemsettin, “Doğu Türkistan Ekonomisinin Yapısal Analizi”, 21. Asra Girerken Doğu Türkistan, haz., Yücel Hacaloğlu, Ankara 1995, s. 24. 9 Bu hususta tarafımızdan bir doktora tezi yaptırma çalışmasına başlanmıştır. 10 Doğu Türkistan’daki nüfus hareketleriyle ilgili olarak bkz. Sultan Mahmut Kâşgarlı, Modern Uygur Türkçesi’nin Grameri, Orkun Yayınevi, İstanbul, t.y., s. 1; Muzaffer Özdağ, Türk Dünyası ve Doğu Türkistan Jeopolitiği Üzerine, DTV Yay., İstanbul 2000, s. 195; Arslan Alptekin, “Eastern Turkistan Reality, Chinese Migrant Flow and Self-Determination”, Human Rights Violations Eastern Turkistan, haz. Timur Kocaoğlu ve diğ., İstanbul 2000, s. 47. 21 TÜRK DÜNYASI Çin dışında yaşayan Uygurların tamamına yakını, dünyanın çeşitli ülkelerinde teşkilatlanmış ve Doğu Türkistan hakkında dünya kamuoyunu bilgilendirmeye çalışmaktadır. DUK başta olmak üzere çeşitli STK’lar vasıtasıyla Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerinin ve dinî baskıların sona erdirilmesi yönünde çalışmalar yürütülmektedir. Uygurlar, Doğu Türkistan meselesinde Türkiye’den daha fazla yardım görmek istediklerini belirtmektedir. Onlar şartların her geçen gün daha da kötüye gittiğinin farkında olsalar da nihai hedef olarak Bağımsız Doğu Türkistan’ı görmek arzusunda olduklarını her fırsatta dile getirmektedir. problemlerden sayılabilir11. Çin Halk Cumhuriyeti’nin Doğu Türkistan’a Bakışı ÇHC için Doğu Türkistan, Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak adlandırılmakta ve Çin’in ayrılmaz bir parçası olarak görülmektedir. Çin’e göre bölgede herhangi bir sorun ve baskı söz konusu değildir. Ülkemizde de Çin’in iddialarının doğruluğunu savunan kalemşörler ve sanal medya kullanıcıları çıkmıştır. ÇHC, Uygurları IŞID veya El-Kaide gibi örgütlerle ilişkilendirerek terörist muamelesi yapmaktadır. Temel sav, Uygurların Radikal İslamcı Teröristler olduğu yönündedir. Bu bağlamda Çin, Türkiye üzerinden Suriye’de devam etmekte olan savaşa katılan Uygurlar bahane edilerek Türkiye’nin de teröre destek veren bir devlet olduğu iddiasındadır. Çin, başta Dünya Uygur Kurultayı Başkanı Rabia Kadir ve diğer Uygur diasporasını CIA’nın dolayısıyla ABD’nin ajanı olarak suçlamaktadır. Çin ayrıca Türkiye ve dünya çapında faaliyette bulunan Doğu Türkistan ile alakalı STK’ları da ayrılıkçı faaliyetler güden ve terörle ilintili teşkilatlar olarak lanse etmektedir. Özetle denilebilir ki ABD, Doğu Türkistan meselesinde, küresel anlamda bir rakip olarak gördüğü Çin’in karşısında yer almaktadır. ABD, Çin’e özellikle insan hakları ihlalleri konusunda büyük baskı yapmakta, Doğu Türkistan ile Tibet’i de kapsayan geniş çaplı insan hakları raporları ile Çin’e karşı mücadele etmektedir. ABD, Dünya Uygur Kurultayı’nı bu anlamda desteklemekte, ancak bu destek bağımsız bir Doğu Türkistan Devleti isteğini kapsamamaktadır. Türkiye’nin Doğu Türkistan’a Bakışı Türkiye’nin Doğu Türkistan meselesine bakışını tarih, kültür, dil, din ve soy bağları şekillendirmektedir. Türkiye, Uygurlara baskıların yoğunlaştığı dönemlerde durumdan kaygı 11 Ekler kısmında bu hususta alınan kararlara dair bilgiler sunulmuştur. 22 Bu Şartlar Altında Türkiye Neler Yapmalıdır? duyduğunu belirtmektedir. Türk makamları Doğu Türkistan’dan kaçan Uygurların Türkiye’ye getirilmesi ve kabulünde olumlu bir tavır içinde görünmektedir. Özetle denilebilir ki Türkiye’de hükümetler, Doğu Türkistan ile bölgede büyük katliam ve olayların çıktığı veya STK’ların oluşturduğu toplumsal tepkilerin arttığı dönemlerde ilgilenmektedir. Fakat bu ilgi bir devlet politikası haline getirilip üzerinde stratejiler geliştirilmemiştir. Türkiye’de Doğu Türkistan’da yaşanan sorunlar, öncelikle Doğu Türkistanlıların kurduğu dernek ve vakıflar olmak üzere, çeşitli STK’lar tarafından, devlete nazaran daha yoğun bir şekilde gündeme getirilmektedir. Uygur Türkleri Açısından Doğu Türkistan Gerçek olan şudur ki Uygur Türkleri, Doğu Türkistan’da öncelikle herhangi bir etnik, dinî, kültürel, ekonomik ve siyasi baskı olmadan hayatta kalma mücadelesi vermektedir. Doğu Türkistan davası güden Uygurlar, Çin’in asıl amacının asimilasyon veya Uygurların tamamen yok edilmesi olduğu iddiasındadır ki, tarihî süreç etraflıca incelendiğinde bu yönde bir kanaat sahibi olmak hiç de zor değildir. İlk olarak Türkiye Cumhuriyeti, dış politikasında Doğu Türkistan meselesinin önem derecesini üst sıralarda konumlandırmalıdır. Bu sıralamada Türkiye’nin Doğu Türkistan konusundaki tavrı, Uygur Türkleri lehine olacak şekilde belirlenmelidir. Dünya Uygur Kurultayı Başkanı Rabia Kadir’e ve diğer Türkiye’ye giriş yasağı olanlara izni verilmeli, teşkilat temsilcileriyle üst seviyede görüşmeler yapılmalıdır. Doğu Türkistan meselesinin Türk halkı tarafından doğru bilinmesi ve sahiplenilmesinin sağlanabilmesi için, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin de meseleyi sahiplendiği gösterilmeli, halkta kamuoyu oluşturacak çalışmalar yapılmalı, ders kitapları ve müfredatta kısaca da olsa konuya yer verilmelidir. Doğu Türkistan’dan kaçarak çeşitli ülkelere sığınan Uygurlardan isteyenlerin Türkiye’ye yerleşmesi için gerekli diplomatik ilişkiler sağlanmalıdır. Türkiye’ye gelmeyi başarmış olanlara ise ilk etapta sağlık, barınma ve yiyecek, ilerleyen dönemde ise iş imkânı sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır. Ülkede satışına izin verilir durumdaki ürünlerde Çin malı ithalatının azaltılmasına yönelik çeşitli tedbirler alınmalıdır. Çin’in Uygurlara uyguladığı baskı ve zulüm, devletlerarası kurum ve toplantılarda dile getirilmeli, soy, dil ve tarih bağları sebebiyle Türkiye’nin konuya müdahil olduğu belirtilmelidir. Yeni Ufuklar, sayı 24 26 MAKALE 23 HALK BİLİM Dr. HALİL ATILGAN TOROSLAR YÖRÜKLER KÜLTÜR VE SANAT EVİNİN AÇILIŞI Oğuz Adem Selçuk ([email protected]) Kültür evinin alt katında üç oda bulunmaktadır. Büyük olan odaya Yörük Türkmen köylülerimizin geçmişte kullandıkları etnografik alet ve malzemeler, yer darlığı sebebiyle biraz “tıkış tıkış” yerleştirilmiş, (bu ifade kendisine aittir) Halil Atılgan’a çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından verilen plaket ve onur belgeleri sergilenmektedir. 24 İncirgediği Köyünde (Mahalle adını kullanmak içimden gelmiyor. Bu uygulama, sosyal hayatımızda ve kültürel belleğimizde onulmaz hatalara yer açmaktadır.) Çukurova’nın bağrından yetişmiş Halil ATILGAN’ın baba evini restore ederek Türk Kültür ve Sanatına müze olarak armağan etmesi nedeniyle 14 Mayıs 2015 günü düzenlenen açılış etkinliğine gurur duyarak katıldım. Baba evinin restore edilmesi ve çevre düzenlenmesinde katkı sağlayan Mersin Büyükşehir Belediye Başkanlığına, Tarsus Belediye Başkanlığına ve Karaisalı Belediye Başkanlığına ve emeği geçenlere buradan Halil Atılgan’ın bir hemşehrisi olarak teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Sayın Halil Atılgan’ın fedakârlığı ve emeği geçenlerin gayretiyle kültür coğrafyamıza burada tarihî bir not düşülmüş, Yörük-Türkmen yaşam sayfasına, bir mühür daha vurulmuştur. İncirgediği Köyü, mülki ve idari taksimatta Tarsus İlçesine bağlı bir yerleşim yeridir ama Halil Atılgan, biz Karaisalıların da müşterek hemşehrisidir. Bu köyümüz, 1993/94 yıllarında Karaisalı’dan ayrılarak Tarsus’a bağlanmıştır. Zira köyün coğrafi özelliği, iş ve ticaret ilişkilerindeki yönü, Tarsus’a dönüktür. O, nüfus kaydı itibariyle Tarsusludur ama Tarsus ve Karaisalı’nın ötesinde tüm Çukurova’nın gurur kaynağıdır. Yaptığı müzikal ve kültürel çalışmalar, derlemeler, araştırmalar ve kitaplarıyla da Türk kültür iklimine katkılar sunan bir değerimizdir. 14 Mayıs 2015 Perşembe günü, saat 12.00 itibariyle Mehmet Demirel Babacanoğlu ile birlikte İncirgediği Köyüne geldim. Halil Atılgan Bey, tatlı bir telaş ve heyecan içerisinde bizi karşıladı, kucakladı ve sarılıp öpüştük. Ayaküstü, tebriklerimizi sunduk. Çok güzel bir çevre düzenlemesi yapılmıştı. Her yer Türk bayraklarıyla süslenmişti. Evin duvarına tunçtan dikdörtgen şeklinde bir levha çakılmıştı: HALİL ATILGAN TOROSLAR YÖRÜK KÜLTÜR VE SANAT EVİ. Baba evi, köyün en güneyinde ve yüksekçe bir yerde. Biz, böyle konumda olan yerlere “kaş” demekteyiz. Halil Beyin evi, kaşın başında. Aşağılarda makilikler ve bahçeler var. Evin çevresi parke kilit taşlarıyla döşenmiş, bir sundurmanın altına bugüne kadar tarımda kullana geldiğimiz ama artık tarım envanterimizden çıkardığımız, her yerde de eşine rastlayamayacağımız ve tatlı hatıralar olarak sakladığımız tarım aletleri sergilenmektedir. Kalkerli topraktan oluşan bir tepe oyularak raflar yapılmış ve buraya da çeşitli taş ve maden parçaları yerleştirilmiştir. Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE Halil Atılgan Kültür ve Sanat Evi müzesi hakkında Geçmişle günümüz arasında kül tür köprüsü oluşturmak amacıyla Halil Atıl gan Toroslar Kültür ve Sanat Evi 14 Mayıs 2015 tarihi itibariyle Tarsus’un İncirgediği köyünün Kaş obası mezrasında hizmete girmiştir. Kültür ve San at Evinde: 1- Geçmişte kullanılan tarım alet leri 2- Mutfak araç ve gereçleri 3- Yöresel el sanatları 4- Tespih çeşitleri 5- Orijinal taşlar 6- Yöresel yazma çeşitleri 7- Halk çalgıları 8- Müzik aletleri, gramofon, rad yo, pikap ve plak çeşitleri 9- Ekmek yapma animasyonu 10- Yöresel kıyafetler 11- Toros Yörüklerinin kullandığı av aletleri sergilenmektedir. Pazartesi günü dışında her gün mesai saatleri içinde hizmet veren Kültür Sanat Evimiz unutulun Ev, iki katlıdır. Özgün yapısı korunarak sıvanmış, boyanmış ve küçük eklerle yeniden kullanıma sunulmuştur. Alt kat duvarının sol tarafına Tarsus ve Karaisalı yöresi Kuvayı Milliye önderlerinin resimleri asılmış, kapının sağındaki duvara da Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün resmi yerleştirilmiş ve altına da Türkiye Cumhuriyetinin değişmez altı ilkesi yazılmıştır. Kültür evinin alt katında üç oda bulunmaktadır. Büyük olan odaya Yörük Türkmen köylülerimizin geçmişte kullandıkları etnografik alet ve malzemeler, yer darlığı sebebiyle biraz “tıkış tıkış” yerleştirilmiş, (bu ifade kendisine aittir) Halil Atılgan’a çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından verilen plaket ve onur belgeleri sergilenmektedir. Odalardan birinde geçmişten günümüze kadar kullanılan çok sayıda musiki enstrümanı, duvarları süslemektedir. Türk Kültürüne kazandırdığı el emeği, göz nuru çok değerli kitapları ve plak, kaset gibi ses taşıyıcı eserleri de burada sergilenmektedir. Diğer oda ise, mutfaktır. Burada yöresel kıyafetler içinde köylü kadınlarının yufka ekmek yapma ritüeli heykellerle canlandırılmıştır. Ocağa kurulan ekmek sacı- kültür değerlerimizin tanıtımı ve geçm işi günümüze taşıması bakımından son derece öne mli bir görevi yerine getirmektedir. Kültürümüzü n tanıtımı için yapılan bu çalışmayı halkımıza, öğre ncilerimize, yerli ve yabancı turistlere duyurarak yardımcı olabilir, konuya ilgi duyan kurum ve kuru luşları, turist kafilelerini Halil Atılgan Torosla r Kültür ve Sanat Evine yönlendirerek tanıtımı kon usunda katkı sağlayabilirsiniz. Halil Atılgan Toroslar Kültür San at Evine özel araçlarla gidileceği gibi trenle de ulaşmak mümkündür. Adana’dan gelecekler Tren Garından, Tarsus’tan gelenler Yenice İstasyo nundan trene binecek, Durak İstasyonu’nda inec ektir. Sanat evi ile Durak İstasyonu arası yürüye rek 25-30 dakikadır. Tabiatla baş başa olan bir mekânda kurulmuş olan sanat evi, piknik yapman ın tüm özelliklerine sahip bir konumdadır. Tor oslar’da bir ilk olan “Halil Atılgan Kültür ve San at Evi’nin gelecek kuşaklara örnek olması tem ennisiyle, ilgili kurum ve kuruluşlara duyurulma sı hususunu saygılarımla arz ederim. nın altındaki kırmız ışık, kor haline gelen közleri çok güzel bir şekilde canlandırmaktadır. Mersin Büyükşehir Belediye Başkanı Burhanettin Kocamaz, Tarsus Belediye Başkanı Şevket Can, Sanatçılar Gülşen Kutlu, Yıldız Çam, Gökhan Tepe ve Halil Atılgan, açılış kordelasını, yoğun bir kalabalığın alkışları içerisinde birlikte kestiler ve odaları tek tek protokol olarak gezdiler. Açılış Programı, protokol konuşmalarının ardından Tarsus Çamalan Köyü Mengi Grubunun “Mengi Oyunu” ile başladı ve Mersin Büyükşehir Belediyesi Halk Oyunları Ekibinin gösterisiyle devam etti. Muhteşem bir kalabalık vardı. Bu tür kalabalıklardaki katılımcı sayısını birebir tespit etmek zordur ama 4000 kişi civarında bir duyarlı insan kitlesinden söz etmek olasıdır. İncirgediği köylülerinin, Halil Atılgan’ı sevenlerin, kültürümüze gönül verenlerin alkışları eşliğinde Doktor Halil Atılgan, çok duygusal bir teşekkür konuşması yaptı. Konuşmasında “insanın bazen hiç 25 TÜRK DÜNYASI bitmesini istemediği mutluluk anları vardır.” dedi ve bir anısını dostlarıyla paylaştı: Gençliğinde av meraklısı olduğunu, bir gün avlanma alanında arkadaşlarını kaybettiğini, kendisinin nerde olduğunu belirtmek için ateş yakıp çıkan dumanı arkadaşlarının görerek kendisinin bulunduğu yere geleceklerini düşünerek kibrit kutusundan bir çöp çıkarıp önce bir sigara yaktığını, bu arada sönmüş kibrit çöplerini doğayı kirletmemek adına alışkanlık halinde tekrar kutuya koyduğunu anlattı. Topladığı çalı-çırpıyı tutuşturmak için kibrit kutusundan çıkardığı her kibrit çöpünün daha önceden yakılmış çöpler olduğunu, sağlam kalan tek çöp ile de sigarasını yaktığının farkına vardığını anlayınca sigara ile ateş yakmaya çalıştığını ama bütün sigaraları tükettiği halde ateşi yakamadığından telaşa kapıldığını söyledi. Ölümle yaşamak arasındaki ince çizgide olduğunu düşündüğü esnada aklına geldi. Üzerinde çok sayıda içi barut dolu fişek vardı. Hemen birisini kesip içindeki barutu yanmayan tütsünün üzerine boşalttığını ve ateşin alev aldığını ve böylece kurtulduğunu anlattı. Ve sözü şöyle bağladı: “O an, hayatımda hiç bitmesini istemediğim bir mutluluk anıydı. Ölüm çizgisinden dönüp yaşama sevincine boğulmuştum. Şu anda sizleri burada görmekten, sizlerle birlikte bu anı yaşamaktan duyduğum mutluluk, dağda kaybolduktan sonra yaşadığım mutluluk anının aynısıdır. Sizlere çok teşekkür ediyorum.” dedi ama kelimeler boğazında düğümlendi, gözleri doldu, konuşmayı zar zor tamamladı. Hepimizi duygu yoğunluğuna boğdu. Dostlarının uzun süren alkışları altında kürsüden indi. Ankara’dan gelen Türk Halk Müziğimizin muhteşem yorumcusu ve ( Neşet Ertaş, nasıl Bozkırın Tezenesi ise) Bozlakların Ecesi Gülşen Kutlu, yetişmelerinde büyük emeği geçen Yıldız Çam ve Hasan Özel gibi vefalı öğrencileri birer birer sahne aldılar. Çok değerli saz ekibinin eşliğinde Halil Atılgan tarafından derlenen türkülerden ve farklı yörelerden değişik türküler çalıp çığırdılar. Yeri gelmişken Halil Atılgan Hocadan aldığım bir bilgiyi de paylaşmak istiyorum: Sordum kendilerine. “Abi!” dedim. Bu değerli sanatçılar ve saz ekibi Ankara’dan kalkıp geldiler. Mutlaka bir maddi ödemede bulunmuşsunuzdur. Bu etkinlik size kaça mal oldu?” Halil Hocamın gözleri doldu, bir süre sessizlik sonunda “Onlara müteşekkirim. Davet ettim ve koşarak geldiler. Vefa ve dostluklarını gösterdiler. Ne kadar teşekkür etsem borçlarını ödeyemem.” dedi. Bu arada Hasan Özel, sahneye çıktığında, Halil Atılgan Hoca ile aralarında geçen bir diyalogdan söz etti: “Halil Abi derdi ki, yahu Hasancığım bizi kim anlar?” Hasan Özel, elleriyle kalabalığı gösterdi ve “Halil Abi! İşte sizi anlayanlar!” Bu sözleriyle müthiş bir alkış fırtınası koptu Hasan Özel ve Halil Atılgan adına. Evet, Halil Atılgan Hocayı anlayan ve dolayısıyla kültürümüzü sahiplenen müthiş kalabalığı ben de kendi adıma alkışlıyorum ve tebrik ediyorum. Dr. HALİL ATILGAN KİMDİR? 1946 yılında Adana’nın Karaisalı ilçesinin İncirgediği köyünde doğdu. (İncirgediği 1993 yılında Mersin ilinin Tarsus ilçesine bağlandı.) İlkokulu köyünde bitirdikten sonra Düziçi İlköğretmen Okuluna girdi. 1964–1965 öğretim yılında Düziçi İlköğretmen Okulundan mezun oldu. Çeşitli illerde öğretmenlik, Halk Eğitimi Merkezi Müdür, Müdür Yardımcılığı görevlerinde bulundu. 1973–1975 yıllarında Çukurova Radyosunun açmış olduğu saz sanatçılığı sınavlarını kazandı. 1984’te Çukurova Üniversitesine Müzik Uzmanı olarak atandı. Çukurova Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümünde Halk Müziği ve Bağlama Dersleri Öğretim Görevlisi, Kültür Sanat Merkezi Müdürlüğü yaptı. 1990 yılında Kültür Bakanlığı Şanlı Urfa Devlet Türk Halk Müziği Korosuna Kurucu Şef olarak atandı. 1993 yılında Ankara’ya alınan Dr. Atılgan koro şefliğinin yanında Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğünde (HAGEM) müzik danışmanlığı, repertuvar kurulu başkanlığı görevlerinde bulundu. Zaman içinde Eğitim Enstitüsünün Müzik Bölümünü, Anadolu Üniversitesi AÖF’nin İktisat Bölümünü bitirdi. Adana Valiliği adına yaptığı Geçmişten Günümüze Çukurova Türküleri kaset setinde yörenin özellikli türkülerini beş kasette toplayarak Türk kültür tarihinde bir ilki gerçekleştirdi. Değişik illerde çeşitli görevlerde bulunan Dr. Atılgan; İçel, Yozgat, Adana, Gaziantep, Kıbrıs, Hatay, Muğla, Niğde, Tarsus, Şanlıurfa, Osmaniye, Mersin illerinde folklor derlemeleri yaptı. Derlediği türküleri TRT, TV programlarında ve kitaplarında yayımladı. Folklorla ilgili araştırmalarını ise; Sivas Folkloru, Türk Folkloru, Anadolu Folkloru, Erciyes, Karaisalı, Güneyde Kültür, İçel Kültürü, Ozan, Türkiye İş Bankası Kültür Sanat, Tarla, Güney Su, Folklor Edebiyat, Ana Yurttan Ata Yurda Türk Dünyası, Ceyhan, Çağrı, Maki, Harran, TÜRKSOY, Çukurova Lobisi, Size ve Yörtürk, Turunç, Ardıç Kuşu, Türksözü dergilerinde, Karaisalı, Sonsöz, Yeniçağ, Adana Ekpres, gazetelerinde yayımladı. Atılgan’ın Mart 2014 tarihi itibarıyla yayımlanmış 174 makalesi bulunmaktadır. TRT Çukurova Radyosunda yapımı gerçekleşen Dilde Telde Çukurova, Dadaloğlu Karacaoğlan Yurdundan, Yöremiz Folklorundan programlarının yapılmasında çeşitli katkılar sağlayarak, folklor ve halk müziği konularında konuşmalar yaptı. Üniversi- 26 telerde müzikle ilgili konferanslar verdi. TRT, özel televizyon ve radyolara Dilde Telde Anadolu, Ezgi Kervanı, Sanatçı Politikacılar, Kültür Kürsüsü, Anadolu’nun Dili programlarını hazırlayıp sundu. Yaklaşık 300’e yakın Türk halk ezgisini derleyen, notaya alan Atılgan, bu ezgileri TRT, TV’nin çeşitli programlarında çaldı okudu. Çoğunluğunu Çukurova türkülerinin oluşturduğu yaklaşık 100’e yakın halk ezgisini de TRT repertuvarına kazandırdı. Şefliğini yaptığı halk müziği korolarıyla yurdun çeşitli bölgelerinde konserler veren Halil Atılgan millî ve milletler arası folklor, müzik, halk edebiyatı ve halk oyunları dalında kongre, bilgi şöleni ve seminerlere katılarak Mart 2014 tarihi itibariyle 48 tebliğ sundu. Türk kültürüne hizmetlerinden ötürü 3 Ocak 2004 yılında Azerbaycan Vektör İlimler Merkezinden doktora aldı. MESAM, İLESAM, Türk Folklor Araştırmaları Kurumu ve Türkiye Yazarlar Birliği üyesi olan Dr. Halil Atılgan şiirlerden ve türkülerden hareket ederek sahneye koyduğu Kurtuluş Savaşı Destanı, Türkülerin Dili, Türkülerde Ana, Sevelim Sevilelim, Urfa Kurtuluş Savaşı Destanı müzikal programlarıyla halk müziğine değişik bir sunum kazandırdı. Halen Milli Eğitim Bakanlığınca düzenlenen halk müziği yarışmalarının danışma kurulu üyeliğini de yapan Atılgan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğünden Mart 2010 tarihinde Devlet Türk Halk Müziği Korosu Şefi olarak emekliye ayrıldı. Dr. Atılgan Türk kültürüne hizmetlerinden dolayı çeşitli kurum ve kuruluşlarca şimdiye kadar 14 kez (Ocak 2015 tarihi itibarıyla) ödüle layık görüldü, geçmişten günümüze 28 kitabı yayımlandı. ALMIŞ OLDUĞU ÖDÜLLER 1– Türk Folklor Araştırmaları Kurumu Türk Folkloruna Hizmet Ödülü 87. 2–Mut Halk Eğitimi Merkezince düzenlenen Türkülerin Hikâyeleri Yeni Ufuklar, sayı 26 TÜRK DÜNYASI adlı derleme yarışmasında Türk Folklor Araştırmaları Kurumu 1. Mansiyon 1985. 3–Milli Eğitim Bakanlığının Halk Eğitimi Merkezleri arasında açmış olduğu Türk Halk Müziği Koro yarışmalarında çalıştırdığı Mersin Halk Eğitimi Merkezi Türk Halk Müziği Korosuyla Türkiye Birinciliği. 1984 4–Kültür Bakanlığının Türkiye Üniversiteler arası düzenlemiş olduğu Türk Halk Müziği Koro yarışmasında çalıştırdığı Çukurova Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümü Türk Halk Müziği Korosuyla Türkiye İkinciliği. ( 1985 ) 5–Milli Eğitim Bakanlığının düzenlemiş olduğu Türkiye Üniversiteler Arası Türk Halk Müziği Koro yarışmasında çalıştırdığı Çukurova Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümü Türk Halk Müziği korosuyla Türkiye Birinciliği. ( 1987 – 88 ) 6–Anadolu Folklor Vakfınca Türk Kültürüne Hizmet Ödülü 1994. 7–Adana’da yayınlanan Ozan Dergisi’nin Türk Kültürüne Hizmet Ödülü 1994. 8-İçel’de İçel Kültürü Dergisinin Türk Kültürüne Hizmet Ödülü. (3 Ocak 1996) 9-Adana Valiliği adına Geçmişten Günümüze Çukurova Türküleri kaset seti çalışmasını gerçekleştirmesinden dolayı Adana Valiliğince Türk Kültürüne Hizmet Ödülü. 13. 11. 1999. 10- Osmaniye Valiliği Kristal Fıstık Türk Kültürüne Hizmet Ödülü. 17. 6. 2000. 11- Türk Dil Kurumunun Orhan Şaik Gökyay Araştırma Ödülü, 12. 11. 2002. 12- Tarsus Belediyesinin Çukurova Kültürüne Hizmet Ödülü 25. 9. 2004. 13- Çukurova Lobisi Dergisinin Yılın En İyi Araştırmacısı Altın Turaç Ödülü 2009. 14- MESAM’dan (Müzik Eserleri Sahipleri Meslek Birliği) 20. Yıl Onur Ödülü.25. 03. 2012. 15- TADER – Tarsuslular Derneğinin Türk Kültürüne Hizmet Ödülü. 07. 12. 2014. YAYIMLANMIŞ KİTAPLARI 1-Burası Mersin: Mersin Halk Eğitimi Merkezi Yayınları Mersin 1983. 2-Âşık Ferrahî Hayatı, Şiirleri, Türküleri: Çukurova Üni. Yay. Adana 1987. 3-İskenderun: İskenderun Belediyesi Yay. Ç.Ü. Basım Evi, Adana 1988. 4-Âşık Dertli Kazım ( 1 ) : Metin Ofset, Adana 1990. 5-Kısaslı Âşıklar : Özdal Basım Yayın Tic. Ltd. Ş. şanlı Urfa 1992. 6-Neden Arabesk: Antakya Kültür Eğitim Tesisleri Yayınları, Antakya 1993. 7-Âşık Dertli Kazım ( 2 ) : Adana Valiliği Yayınları, Metin Ofset, Adana 1995. 8-Ceyhanlı Âşık Ferrahi : Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, Ankara 1999. 9- Çukurova’dan Sesler : Burcu Ofset Ankara 1999, 10-Âşık Dertli Kazı (3) :Adana Valiliği, Fersa Matbaacılık Ltd. Şti. Ank.1998 11-Çukurova Türküleri ( 1) : Adana Valiliği Yayınları, Burcu Ofset, Ankara1998. 12-Malatya Musiki Folkloru : Malatya Belediyesi,Cem Veb Ofset Ankara 1999. 13-Abdülvahap Kocaman Hayatı Sanatı Şiirleri: Adana Valiliği Yayınları, Adana Ofset, Adana 1999. 14-Adana Valiliği : Geçmişten Günümüze Çukurova Türküleri Kaset Seti (5 kaset )1999. 15-Harran’da Bir Türkmen Köyü Kısas: Kültür Bakanlığı Yayımlar Dairesi Başkanlığı Yayınları Ankara 2001. 16-Âşık Dertli Kazım ( 4 ) : BRC Basım Limitet Şirketi Ankara 2002. 17-Geçmişten Günümüze Niğde Halk Müziği: Kültür Bakanlığı Yayımlar Dairesi Başkanlığı Ankara 2003. 18-Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar: Kültür Bakanlığı Yayımlar Dairesi Başkanlığı Yayınları Ankara 2002. 19-Murtçu Folkloru : Karaisalı Kaymakamlığı Yayınları, Ankara 2002. 20-Türkülerin İsyanı : Akçağ Yayınları Ankara 2003. 21- Adana Valiliği Adına : Çukurova Türküleri Kaset Seti ve Kitapçığı ( 5 kaset) 1998. 22- Adana Valiliği Adına : Çukurova Türküleri CD Seti ve Kitabı ( 5 CD ) 2004. 23-Âşık Dertli Kazım –V : Ulusoy Limitet Şirketi Ankara 2006. 24- İşte O Pehlivan İsmet Atlı’dır: Adana Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları II Cilt, Hassoy Matbaacılık Ankara 2007. 25- Geçmişten Günümüze Tarsus‘ta Halk Müziği: Tarsus Belediyesi Kültür Yayınları – 21 (2007 / 2) Hassoy Matbaacılık Ankara 2007 26 -Geçmişten Günümüze Tarsus Türküleri CD Seti ve Kitabı. Tarsus Belediyesi Kültür Yayınları 2008. 27- Ana Beni Eversene ve Ceyhanlı Hasan Turan. Ceyhan Belediyesi Kültür Yayınları No: 15. Hassoy Matbaacılık Ankara 2009. 28- Rüzgâr Özür Dilese de Dal Kırıldı Bir Kere: İsim Yayınları Ankara 2011. VEFAT VE BAŞSAĞLIĞI VEFAT VE BAŞSAĞLIĞI ÖMER FARUK DEMİRÖZ NİMET AKYEL Üyelerimizinden sayın Ali Demiröz beyin ağabeyi 18 Mayıs 2015 tarihinde vefat etmiştir. Merhuma Allah'tan rahmet, ailesi, yakınları ve sevenlerine başsağlığı dileriz. YENİ UFUKLAR DERNEĞİ YAYIMA HAZIR KİTAPLARI 1-Bodrum Türküleri. 2-Adana’nın Yolları Taştan, 3 Cilt. 3-Gel Vur Dağlarından Gâvur Dağlarına Düziçi. 4- Bu Gözler Neler Gördü. 5-Türkülerle Gönlümüze Düşenler 6- Adanalı İboş Ali Ağa 7- Tarsuslu Âşık Kerim Dergimiz üyelerinden Mehmet Akyel’in annesi 02. 08. 2015 tarihinde vefat etmiştir. Merhumeye Allah’tan rahmet, ailesi, yakınları ve sevenlerine başsağlığı dileriz. YENİ UFUKLAR DERNEĞİ 27 KİTAP Yalnız seni arıyorum “Yalnız Seni Arıyorum (Nahit Hanım’a Mektuplar)”, Yapı Kredi Yayınları tarafından, Orhan Veli’nin doğumunun yüzüncü yıldönümünde, 2014 yılında yayımlandı. Hem de Orhan Veli’nin Osmanlıca el yazısıyla birlikte. 1947 yılından, öldüğü 1950 yılına kadar olan kısa bir zamanı kapsayan atmış iki mektup, Orhan Veli öldükten sonra, elli iki yıl boyunca, Nahit Hanım’da kaldı. Sarıyer, Aşiyan, çığırtkan martılar, Boğaziçi, Orhan Veli’den rengârenk şiirler fısırdarlar kulağıma. “Acele etmeyin” derim. “Sırayla okuyalım hepsini. Hiçbirinin hatırı kalmasın.” Yazı ve fotoğraflar: H. Neşe KOÇAK Öyle yaparız. Dolup boşalan kadehler gibi, biri biter, ötekisi başlar şiirin. İstanbul bizi dinler. Sonra; ayaklarımızda bembeyaz köpüklerle deniz, bir kuş çırpınır eteklerimizde, İstanbul’u dinleriz gözlerimiz kapalı. Orhan Veli’dir bu. Gün olur, başına kadar mavidir, gün olur başına kadar güneş; gün olur, deli gibi... Bir de sevgilim vardı pek muteber; İsmini söyleyemem, Edebiyat tarihçisi bulsun. erkes benim kadar sevmez bilirim. Söylesem, gülerler, hemen orada yaşamanın zorluklarından bahsederler. Bir aşk-ı memnu gibi içimdeki sırdır esasen. Oysa İstanbul benim için, eski zamanlardan biraz romandır, yumuşak fırça darbeleriyle, yıpranmış bir tuvalde, yarım kalmış resimdir kimi zaman. Allı pullu bir şiirdir en çok. H Bulunduğum semte göre değişir bu durum. Rumeli Hisarı, 28 Çocukluk yıllarımın uçarı şairidir o. Gökyüzünü boyadığına, denizi diktiğine yürekten inandığım, güzel havaları sevmeme sebep, bir garip şair, bir fakir Orhan Veli... Hangi şiirini hatırlasam, bir çocuk yüreği çarpar yüreğimde, içim yaşama sevinciyle kıpır kıpırken, “gönlüm şen olmalı değil mi? nerdeee!” dediğini duyarım, üzülürüm sefilliğine, kimsesizliğine, tarifsiz kederine. Orhan Veli’den bir şiir, hiç olmazsa bir dize, hemen herkesin hafızasında vardır. “Anlatamıyorum”u, “İstanbul’u Dinliyorum”u, “Delikli Şiir”i, “Dalgacı Mahmut”u, duymayan yoktur. Bizim mahallenin, başı her dem sevdalı, romantik Yeni Ufuklar, sayı 26 KİTAP delikanlısıdır çünkü. O, anlaşılması kolay, nükteli ve neşeli üslubuyla, hüzünlü şiirlerini bile tekerleme gibi dillerde gezdirmeyi başarmıştır. Ama ne yazık ki öldükten sonra. Puşkin’in dediği gibi; bizde şairler “öldükçe ve üzüldükçe yaşıyor.” Şiirlerinde, onun değişken ruh hallerini görmek, satır aralarını okumak, mümkün olsa da, o asıl mektuplarında tüm yüreğini serer gözler önüne. Kaleminden mürekkep değil gözyaşı olup dökülür sevdası, parasızlığı ve çaresizliği. Orhan Veli mektuplarıyla, önce Nahit Hanım’a, atmış dört yıl sonra da, okuyucusuna kapalı kapılarını ardına kadar açmıştır. “Yalnız Seni Arıyorum (Nahit Hanım’a Mektuplar)”, Yapı Kredi Yayınları tarafından, Orhan Veli’nin doğumunun yüzüncü yıldönümünde, 2014 yılında yayımlandı. Hem de Orhan Veli’nin Osmanlıca el yazısıyla birlikte. 1947 yılından, öldüğü 1950 yılına kadar olan kısa bir zamanı kapsayan atmış iki mektup, Orhan Veli öldükten sonra, elli iki yıl boyunca, Nahit Hanım’da kaldı. Nahit Hanım, bütün ısrarlara rağmen, -birkaç mektubu dergilerde yayımlamıştı- bu değerli hazinenin kimseye açılmasını istemedi. Ölümüne yakın, mektuplar Orhan Veli’nin kız kardeşi Füruzan Yolyapan’a geçti. “Ben ki her nisan bir yaş daha genç, Her bahar biraz daha âşığım” demişti. Otuz altı yıllık kısacık ömründe, aşk resmi geçitlerine imkân verecek kadar çok kadın sevmişse de, son birkaç nisanında, Nahit Gelenbevi vardı şiirlerinin ve mektuplarının unutulmaz kahramanı. Böyle bir kadın sevilmez miydi? Nahit Hanım, Samet Ağaoğlu’nun deyimiyle; “Rönesans gibi kadındı” ne de olsa. Hakkında ne şiirler, ne yazılar yazılmıştı. Kimleri peşinden sürüklemişti. 1930’lardan 1990’lara kadar, herkese açık olan evi, bir sanat müzesi, edebiyat ve sanat ortamı olarak kullanılmıştı. Peyami Safa, Hasan Âli Yücel, Can Yücel, Sabahattin Ali, Oktay Rifat, Melih Cevdet, Edip Cansever, Necip Fazıl Kısakürek, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dranas, Ece Ayhan, Turgut Uyar, Cemal Süreya gibi isimler de Nahit Hanım’ın sofrasındaki edebiyat sohbetlerinde yerini almıştı bir zamanlar. hasret gider, umut gider, ama Orhan Veli gidemez parasızlıktan. Orda burda yaptığı çeviriler de pek işe yaramaz. Kendi tabiriyle pek sefil bir para verir çalıştığı yerler. Varlık, Tanin, Zincirli Hürriyet bunlardan bazılarıdır. Tercüme mecmuasındaki bibliyografyaları, muzır neşriyat olarak kabul edilir. “Hasılı, fena halde canım sıkılıyor” der, bu durumlara. Mektupları postaya verecek parası bile olmaz kimi zaman. Hal böyle olunca sevgiliyi görmek için lazım gelen bir gidiş biletini bile alamaz birçok kez. “Ama vaziyetimi bir düşün. İki günden beri yağan yağmura ve soğuğa rağmen üstümde beyaz bir ceket var. Pabucum yok, gömleğim yok, kravatım yok, pardösüm yok. Bu kıyafetle Ankara’ya gelebilir miyim? Gerçi senin yanında olmadığım zamanlar sokağa çıkmam. Fakat hiç kimseye görünmeden Ankara’ya kadar gidip gelebilecek miyim?” Ne yapıp etmeli, şiirlerinin ilk okuyucusu ve eleştirmeni Nahit Hanım’ı görmelidir. Gidemiyorsa, sevgili gelir belki. Yalvarır, serzenişte bulunur, mütemadiyen gel der sevdiğine. “ Yaz geçiyor, sen gelmiyorsun. Belki bir gün geleceksin ama, o kadar geç gelmiş olacaksın ki, seni gördüm mü, görmedim mi doğru dürüst anlayamadan kalkıp geri gideceksin. Benim için tahammül edilmez bir devir daha başlayacak. Üstelik o devir, kim bilir ne kadar uzun sürecek. Hayatımızın, hiç düşünmeden feda edebileceğimiz seneleri o kadar çok mu? Ömrümüzü hep böyle birbirimizden uzak mı geçireceğiz. Sen belki yine, bu kadere de boyun eğmenin güzel bir şey olduğunu söyleyeceksin...” Hayatında, hiç düşünmeden feda edebileceği senelerin kalmadığı içine doğmuştur belki şairin. Ömürleri ise, söylediği gibi birbirlerinden ayrı geçer. Her ikisi de, mecburiyetlerden kaderlerine boyun eğerler. Orhan Veli; “Bırakmıyor son gördüğüm, bırakmıyor geçim derdi” dediği, yoksulluğun yüzünden katlanır yoksunluğa. Yoksun olmanın, gözden uzak olmanın getirdiği kıskançlık duyguları rahat bırakmaz en çok da Nahit Hanım’ı. Orhan Veli, İstanbul’da nereye, kiminle gitse, edebiyat camiası tarafından haber konusu olur ve Nahit Hanım da bu camianın içinde olduğundan 1947 yılına kadar o tadına doyulmaz edebiyat ortamında Orhan Veli de vardır. Fakat, Ankara’da 1945’te çalışmaya başladığı Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu’ndan, 1947’de ayrılıp mecburiyetler yüzünden İstanbul’a yerleşir. Bundan sonrasında, nadir yapılan telefon konuşmalarını saymazsak tek iletişim aracı olan mektuplar devreye girer. Nahit Hanım toplar mı bilinmez ama, mektuplarında içini tamamen ona döker. “Aklımda fikrimde hep sensin. Fakat bu körolası acz. Sensiz yaşamak bana cidden zor geliyor. “Bir çare düşün” diyorsun. Düşünmez olur muyum? Yalnız onu düşünüyorum.” İstanbul’dan Ankara’ya mektuplar gider, mektuplarla beraber 29 KİTAP kıskançlık için rahatlıkla malzeme bulur. “Anadolu Hisarı’nı sevdiğim hususundaki imanı, yersiz buldum. Yukarıda ropörtaj muharrirlerinin edebiyatından bahsetmiştim. O da Sait’in edebiyatı. Herhalde, “İstanbul Türküsü” şiirindeki Rumeli Hisarı, onun aklında öyle kalmış olacak. Yoksa Anadolu Hisarı’na ne gittiğim var ne de sevdiğim. Esasen o yazıdaki her şey uydurma. Ne rakı içtik ne de şişesini atıp kırdık. Her vakit söylediğim gibi, bana ait öğrenmek istediğin şeyleri yalnız benden öğren.” Orhan Veli, bilinen son mektubunu, Mösyö Lambo’nun meyhanesinde, 12 Ekim 1950 tarihinde yazmıştır. Son mektuba tanıklık eden bu meyhane, Beyoğlu Balık Pazarı, Nevizade Sokağı, 13 numaradaki “Alaylılar Akademisi”dir. Meyhanenin en büyük müdavimi ise, elbette Orhan Veli’dir. Burası, zaman zaman şiirlerini, yazılarını, mektuplarını yazdığı, Nahit Hanım’la buluştuğu özel bir mekândır. Bir ara, her ikisinin de yakın dostu Sabahattin Ali, Nahit Hanım’a âşık olsa da, Nahit Hanım itibar etmez. Mektubun içine nüfus cüzdanını koymuş, Nahit Hanım’dan, askerlik yoklamasını yaptırmasını rica etmektedir. Ayrıca, “birkaç günlüğüne, Ankara’ya gelip, seninle konuşmak istiyorum... mektupla rahat rahat konuşamıyoruz” der. “Sabahattin burada çok kalacak mı imiş? Herhalde geldiği vakit görürüm. Aşk bahsindeki düşünceleriyle beni senin elinden alması bahsine gelince; hiç de öyle olduğunu sanmıyorum. Beni hiç kimse senden uzaklaştıramaz.” Bu onun, Ankara’ya son gidişi, Nahit Hanım’ı son görüşü olacaktır. Ankara’ya hangi tarihte gitti, orada ne kadar kaldı bilinmez ama son mektupla İstanbul’a döndüğü tarihe bakılırsa, epey uzun kalmış gibidir. İnkâr etseler de hep başkaları olur hayatlarında. Belki hasretin boşluğunu doldurmaya yarayan oyalanmalar, oyunlardır bunlar. İçinde bulundukları çıkmazda, bir sınanmadır aşk. Mektupları, daima sınava tabi tutulan aşklarının ispatı. Kül rengi sulara, kirli bir gün ışığı dökülür. 10 Kasım günü Ankara’da, belediyenin açtığı bir çukura düşer ve başından yaralanır. İki gün sonra İstanbul’a döner. 14 Kasım günü, bir arkadaşının evinde öğle yemeği yerken fenalaşır ve beyin kanamasından ölür. “Soruyorsun: “Hep benim yanımda yaşamak imkânın olsa yaşar mısın?” diye. Bu suali yersiz buldum. Mesela şöyle sorsaydın daha doğru olurdu: Benim yanımda yaşamaktan başka bir istediğin var mı?”cevabım da böylelikle sualin içine girmiş olurdu.” Öldüğünde, cebinden diş fırçasına sarılı halde, yer yer silinmiş bir kâğıtta, “Aşk Resmi Geçidi Şiiri” çıkar. Son bölümü, Nahit Hanım içindir: Onunla aynı şehirde bile yaşayamamaktadır oysa. ............................... “İstanbul’da tek zevkim senden mektup almak. Bunu da bana çok görme.”der. Sıkıcı, zevksiz bir şehirdir İstanbul mektuplarında anlattığına göre. Yaşadığı şehri sevmediğini yazsa da, şiirleri bunun aksini söyler. Orhan Veli’nin İstanbul’a kızgınlığı, orada pek muteber sevdiğinin olmayışındandır. Aslında, allı pullu gemiler geçer rüyalarından. Kürekleri tutmanın şehveti avuçlarında, gün doğmadan, güneş daha bembeyazken çıkar yollara. Ellerine pul pul deniz gelir... Gelelim sonuncuya. Hiçbirine bağlanmadım Ona bağlandığım kadar. Sade kadın değil, insan. Ne kibarlık budalası, Ne malda mülkte gözü var. Hür olsak der, Eşit olsak der. İnsanları sevmesini bilir Yaşamayı sevdiği kadar. Yüreği böylesine umut doluyken gelecekten, İstanbul’u, denizi, hisarı, at yarışlarını, içkiyi, Nahit Hanım’ı, en çok da şiiri bu kadar çok severken, ellerine pul pul ölüm gelir bu sefer. Ya da o, ölüme gider... 30 Yeni Ufuklar, sayı 26 SERGİ Özdemir ve Beşer’in eserleri göz kamaştırdı... Özlem Özdemir K uruluş amaçları arasında kültür sanat etkinliklerinin desteklenmesi, özendirilmesi ve sanatkârlara gerekli katkıların sağlanması da yer alan Türkiye Yeni Ufuklar Derneği, önemli bir etkinliğe daha imza attı. Derneğimiz İstanbul Şubesi’nin katkılarıyla açılan sergide üyemiz Ressam Özlem Özdemir ile Ressam Iryna Beşer’in eserleri sergilendi. Dernek üyeleri, davetli ve sanatseverlerin katıldığı sergi 11-29 Mayıs tarihleri arasında Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Basın Müzesi’nde açıldı. Onursal Başkanımız İbrahim Sungur’un kurdeleyi kesmesinin ardından sergiyi gezen ziyaretçiler her iki sanatçının eserlerinden etkilendiklerini ve çalışmaları oldukça başarılı bulduklarını ifade ettiler. Büyük beğeni gören ve tamamı satılan tabloların satışından elde edilen gelir, ihtiyaç sahipleri yararına kullanılmak üzere Yeni Ufuklar Derneği’ne bırakıldı. Iryna Beşer 31 STRATEJİ ÖZBEKLERİN HİKÂYESİ: Özbekistan’ın Bugünü: Dr. Aslan YAMAN -2- Güç Dağılımı ve Merkezin Değişmesi Özet Analiz Özbek Başkan İslam Kerimov yönetimde kaldığı 20 yıldan fazla bir süredir ülkeyi bir arada tutmayı başarmış olmakla beraber, coğrafi ve etnik hatlar boyunca yarılan kabileler arasındaki derin fay kırıklarına son verememiştir. Bu fay kırıkları; siyaseti, ekonomiyi güvenliği ve sosyal güçlerin dengesini belirleyen en önemli unsurdur. Sonuçta Kerimov’un yerine başkan olarak kimin geçeceğini dikkate almaksızın, kabileler arasındaki çekişmelerde “büyük arabulucu” olarak görev yapan liderin yokluğunda, Özbek milletine ait olmaktan çok kendilerini kabileleri ile tanımlayan halkın kısa bir sure içinde ayaklanarak ülkeyi bir karmaşaya sürüklemesi mümkün ve çok kolay görünüyor. G ünümüzdeki Özbekistan’ı 7 kabile yönetmektedir. Bu 7 kabile 13 vilayete bölünmüş olup; bunun pratikteki anlamı ilk 7’nin dışındaki 6 kabilenin ilk yedi ile ya, ilişkili veya bunların buyruğu altında olması demektir. Rus İmparatorluğu ve Sovyetler dönemlerinden beri Semerkant, Taşkent ve Fergana kabileleri iş başındadır. Diğer 4 kabileyi oluşturan Cizzak, Kaşkaderya, Harezm ve Karakalpak kabileleri şartlara gore bu üç kabile ile ittfak eder veya müttefiklerini değiştirerek seçkinler arasındaki kavgalara katılmaksızın ülke genelindeki politikalar yerine yerel yönetimlerin belirlenmesi ve kendi bölgelerindeki mahalli işlerle daha çok ilgilenirler. Kabilelerin Bölgeleri Sorunların tamamını kapsayan soru yeni liderin gerçekten Kerimov’un yerini doldurup doldurmayacağı ve onun yaptığı gibi Özbekistan’ı 25 yıl yöneterek Kabileler arasında bir denge oluşturmayı başarıp başaramayacağıdır. 32 Kabilelerin Nüfusları Kabile Nüfusu Semerkant 6.0 Milyon Taşkent 5.0 Milyon Fergana 8.6 Milyon Cizzak 1.9 Milyon Kaşkadarya 5.1 Milyon Harezm 1.7 Milyon Karakalpak 1.7 Milyon 2013 Yüzdesi %20 %17 %17 % 6 % 17 %5 %5 Nüfus 3.8 Milyon 4.1 Milyon 5.3 Milyon 1.3 Milyon 2.8 Milyon 1.0 Milyon 1.2 Milyon 1989 Yüzdesi %19 %21 %27 %7 %14 %5 %6 1983-2005 Kabileler ve bu Kabilelerin seçkinleri arasındaki ayrışma; 1980’lerde Semerkant kabilesinin güçlü lideri ve Özbekistan Komünist Partisi Genel Sekreteri Şeref Raşidov’un ölümü ile görülmeye başlamıştır. Semerkant Kabilesi güç ve kabilelerin dengelenmesindeki becerisini “Soyuz” içinde ıspatlamış olmasına ragmen, Moskova bu Semerkant’ın gereğinden fazla güçlenmesinin önüne geçebilmek amacıyla başa bir başka birinci sınıf kabileden lider tayin etmiştir. 1983 yılında başlayarak, Semerkant kabilesinin lideri İsmail Yürekbekov kendisinin Kremlin tarafından gereğinden fazla güçlü görüldüğünü bildiğinden Yeni Ufuklar, sayı 26 STRATEJİ Özbekistan’ı gelecekte yönetecek Semerkant kabilesinin lideri olarak Kerimov’u öne ve yukarı doğru ittirmeye başlamıştır. Kerimov’un yukarı doğru tırmanabilmesinin bir diğer nedenini de Kerimov’un Fergana ve Taşkent Kabilelerinin dikkatini çekerek harcamak için çalışacakları kadar güçlü olmaması oluşturuyorudu. Böyle böyle atılan düşük profilli adımların sonucunda Genel Sekreterlik koltuğuna Kerimov’un oturmasından kısa bir sure sonra 991 yılında Sovyetlerin çökmesi ile Özbekistan bağımsızlığını ilan edince, mevcut koltuğunun adını Başkanlık’a dönüştürdü. Başa geçmesinden itibaren kendisinin de mensup olduğu Semerkant kabilesine tümü ile sadık kalmak yerine, devlette düzenini sağlamayı öne alarak diğer üç kabilenin dengelenmesi için kendi gücünün bir kısmını bu kabilelere devretmiştir. Siyasal gücün ötesinde bir yaklaşımla hem Fergana ve hemde Taşkent kabileleri ile bağlar oluşturmaya başladığında, Semerkant kabilesinin çok taraflı bağlılıkları olduğunu görmüştü. Bu gördüklerine ilaveten kendisinin yukarı tırmanabilmesi için büyük gayret gösteren Yürekbekov ve onun yanında yer alan İçişleri Bakanı Zakir Almatov’un (İçişleri Bakanlığı’na bağlı tüm silahlı güçleri kontrol ediyordu) Semerkant Kabilesinden daha güçlü bir lideri işbaşına yerleştirmek üzere darbe planladıklarından da endişe ediyordu. 1995 yılında, Taşkent Kabilesinin desteği ile o zamanlar İçişleri Bakanlığı ve güçleri ile mukayese edildiğinde zayıf yapıda bir kurum olan Sovyetlerdeki KGB’nin Özbekistan kolu Milli Güvenlik Hizmetleri’nin (MGH) başına Rüstem İnayetov’u atadı. MGH, Kerimov’un desteğindeki İnayetov’un Teşkilatı geliştirme ve yeniden yapılandırma çabaları ile geçen on yıllar içinde eski gücüne ve etkinliğine kavuşmuştur. Son raporlara göre, MGH’da çalışan insan sayısı İçişleri Bakanlığı’nın toplam kadrosu olan 10.000’e eşittir. Bu sayılara ülkenin kabileler arasında kadroları pay edilmiş 67.000 kişiden oluşan ordusunun dahil omadığını da belirtmeliyiz. Fergana kabilesi ile yeni bağlar oluşturmak için – Andican, Namangan ve Fergana birbirlerinden ayrıldığından beri, diğer kabilelerin birbirleriyle olan bağları kadar sağlam bağlar kurulamamaktadır- Kerimov kendi aile üyelerini bölgedeki işlerin başına tayin etmiştir. Mesela Kerimov’un baldızı, Tamara Sabirova ve oğlu Ekberali Abdullahev burada çalışmaktadır ve Fergana bölgesindeki işlerin % 70’ini kontrol etmektedirler. Fergana Vadisi; Orta Asya’daki Islamın en tutucu olarak yaşandığı bölge olması hasebiyle, kabile içi çatışmalar bölgedeki İslamcı faaliyetlerin yükselmesinde önemli bir faktör olmaktadır. Orta Asya’da militan İslamcı gruplardan biri olan Özbekistan İslami Hareketi’nin kurucusu Cuma Kasımov’un esas memleketi de Fergana Vadisindeki Namangan şehridir. Belki de bu bölge ülkenin en fakir bölgelerinden biri olması nedeniyle 1990’larda Kasımov tarafından herhangi bir kabile liderinden daha ciddi bir şekilde Kerimov’a kafa tutabilecek genç erkeklerden oluşan bir grubun ortaya çıkmasına liderlik edilebilmiştir. Bu hareketten sonra, Fergana’dan başlayacak ve hem kabile gençlerinin hem de İslamcı militanların iştirak edeceği muhtemel bir ayaklanmadan endişe duyulmaya başlanmıştır. Aşağı yukarı 1999 başlarında, Semerkant; kendi Kabilesine sadık kalmaması nedeniyle Kerimov’u büyük ölçüde terk etmiş, ilaveten Taşkent ve Semerkat Kabileleri arasında açık bir çatışma patlak verince, Yürekbekov Başbakan Yardımcılığından istifaya zorlanmıştır. Şubat 1999’da Taşkent’te 90 dakika içinde hükümet binalarını hedef alan 6 bombalı araç patlatılınca, hem Taşkent ve hem de Semerkant kabilelerine mensup liderler diğer kabileyi bu komploda Özbekistan İslamcı Hereketini desteklemekle itham etseler de, hükümet resmi olarak Fergana bölgesindeki İslamcı militanların artışını ve Özbekistan İslami Hareketini suçlamıştır. Bombaların patlamasını takiben Taşkent’in gücü- ki bu güç MGH tarafından kontrol edilmektedir- herhangi birini herhangi bir nedenle tutuklamak da dahil olmak üzere genişletilmiştir. İlaveten, Semerkant’lı Yürekbekov’a Başkanlık Danışmanı ünvanı ile en yukarıda bir paye tahsis edilmiştir. Böylece kabileler arasındaki denge kısa bir sure için yeniden tesis edilmiştir. 2004’de Semerkant’lı Yürekbekov ile Almatov’un birleşerek Kerimov’a karşı bir hükümet darbesi planladıkları dedikodusu yeniden dolaşmaya başlayınca, Mart 2004’de de Yürekbekov 1999’da tayin edildiği Başkanlık Danışmanlığı görevinden bir kez daha uzaklaştırılmıştır. Mart’tan Temmuz’a kadar bir seri bombalama dalgası yeniden gerçekleştirilmiş, Mart ve Nisan aylarında Taşkent’te patlayan bombalar polisi hedeflerken, Temmuz’da, Birleşik Devletler ve İsrail’in Taşkent Büyükelçiliklerinde patlamalar meydana gelmiştir. Yetkililer bu patlamalardan Özbekistan İslami Hareketi, İslami Cihad Birliği ve Hizb-üt Tahrir örgütlerini sorumlu tutarak suçlamıştır. Tekrar etmek gerekirse, hiçbir kanıt ortada olmamasına ragmen, çeşitli kabileler İslamcı militanlara destek vermekle itham edilmektedir. 2004 yılındaki saldırılardan ve Yürekbekov’un görevden tekrar uzaklaştırılmasından sonra, Taşkent Kabilesi etkisini ciddi bir şekilde artırınca İnayetov MGH’yı yeniden yapılandırarak bu teşkilata bağlı kuvvetlerin sayısını İçişleri Bakanlığına bağlı kuvvetlere karşı bir denge oluşturabil- 33 STRATEJİ BİRİNCİL KABİLELER KABİLE SEMERKANT TAŞKENT FERGANA AÇIKLAMA Liberal ve tutucu değerler arasında oldukça bölünmüştür Oldukça Liberaldirler Oldukça Tutucudurlar Varlıkları *Başkan Kerimov esas olarak * Özbek Güvenlik Hizmeti (MGH) * Nüfüsları diğerlerinden bu kabiledendir. * İçişleri Bakanlığı * İçişleri Güvenlik Kuvvetleri * Özbekistan'ın Başkenti (Ülkenin Siyasal Merkezi) * Pamuk Sanayi * Enerji Sektörü * İmalat Sanayi * Sınır ve Gümrük Hizmetleri * Etnik Tacikler * Bakanlar Kurulunda * Afganistan'dan yapılan Uyuşturucu Ticareti Liderleri (Özbek Eski KGB'si) fazladır. * Tarım Sektörü * Metal Sanayi * Sağlam İslam İnancına sahip Kabile üyeleri *Geniş Bir Organize Suç Teşkilatı Ticaret, Bölgesel Kalkınma, Maliye Bakanlıkları (İşanlar Organizasyonu) * Rusya ile bağlar * Ençok Eğitimli Nüfus * Hükümet-dışı Medya Varlığı * Hakim Denilen Organize Suçlar * Geniş bir daspora ile bağları * Başbakan Şevket Mirzayev * Rüstem İnayetov * Gafur Rahimov : Eski Lider * Eski Lider İsmail Yürekbekov (Milli Güvenlik Hizmetleri (iş adamı, Dubai'ya kaçtı) Teşkilatının Başkanı) * Salim Abduvaliyev : Eski Lider (Başkan'ın Eski Danışmanı) * İçişleri Eski Bakanı Zakir * Rüstem Azimov : Başbakan Birinci (Yardımcısi, Maliye Bakanı, Cumhur Kalkınma Fonu Başkanı) Önemli * Galina Saidova : Ekonomi Bak * Abdülaziz Kamilov : Dışişleri * Alişer Osmanov: Özbek-Rus Şahıslar * Bahadır Mutluyev : İçişleri Almatov Eski Bakanı Bakanı * Batır Zakirov : Başbakan Yard. (Sanayi Şirketlerinden Sorumlu) * Gulamcan İbrahimov: Başb. Yard. ( Enerji Şirketlerinden Sorumlu) * Nimetullah Yoldaşev ( Adalet Bakanı) * Kabil Berdiyev : Savunma Bakanı * Lola Kerimova : Başkanın Kızı ve Başkan danışmanı Timur Tilyev'in Karısı * Kadir Gülyamov: Savunma Eski Bakanı. * Sadık Safayev : Dışişleri Eski Bakanı. Oligark 18 Milyar Dolar Serveti Metal, Medya, Telekom Firmaları var * Babür Osmanov: Mayıs 2013'de öldü. Alişer Osmonov'un Yiğeni Semerkant Kabilesi'nin başı Mirzayev'in damadı idi. * Tamara Sabirova : Kerimov'un baldızı, Fergana'daki tüm işlerin % 70'ini kontrol etmektedir. * Ekberali Abdullahev: Tutuklu iş adamı adamı. Kerimmov'un Karısının akrabası *Gülnara Kerimova: Başanın Kızı (Joker) İKİNCİL KABİLELER KABİLE Açıklamalar CİZZAK * Hem ılımlı liberal hemde ılımlı dindardırlar * Tacikistandaki Özbek diasporası ile İlişkilidirler KAŞKADERYA * Çok tutucu değerlere sahiptirler * İlk 7 Kabile arasında en zayıf olan Kabiledir. HAREZM * Liberal değerlere sahiptirler. Bağlantıları * Daha evvel Fergana Kabilesine bağlı idiler. * Şimdi Semerkant Kabilesine bağlılar * Son zamanlarda Taşkent Kabilesine Bağlıdırlar. Kerimov tarafından desteklenirler Diğer Kabileler ile bir Bağları yoktur. * Türkmenistan'daki Özbek diasporası ile İlişikilidir * Liderleri: Senato Başkanı İlgizar Sabırov'dur. Teknik 34 olarak Keriomov'un yerine geçmesi gerekir. * Varlıkları : Su ve balıkçılık sektörüdür. KARAKALPAK * Liberal Değerlere Sahiptirler * Kazakistan'daki Özbek diasporası ile ilişikilidirler * Varlıkları : Su ve Balıkçılık Sektörüdür. * Daha önce Taşkent kabilesine bağlı idiler * Şimdi bir bağlılıkları bulunmamaktadır. Yeni Ufuklar, sayı 26 STRATEJİ mek üzere aynı sayıya çıkarmıştır. Bu sayı artışının yanında Milli Güvenlik Hizmetleri Teşkilatına alınanlar Birleşik Devletler tarafından Afganistandaki Karşı-Hanabad lojistik üstünde kullanılmak üzere oluşturularak eğitilen Kobra Gücü Birliklerindaki gibi seçkin askerlerden teşekkül ettirilmiş, Orta Asya’da geleneksel olarak sağlam kuvvetlerden oluşan Milli Sınır Muhafizları üzerinde de yetkili kılınmıştır. Kabileler arasındaki rekabet ve gerilim 2005 Andican Katliamı olarak isimlendirilen çatışmalarda en üst düzeyine çıkmış, Fergana Vadisinde hükümete bağlı kuvvetler protestocuların üzerine yürüyerek onları ezmişti. Hükümet tarafından, 2004 sonları ile 2005 başlarında aralarında kabile lideri ve uzun süredir Andican Valiliği yapan Kabilcan Abidov’un da bulunduğu seçkinler üzerinde bir ayıklama çalışması başlatılmış, Fergana Kabilesine mensup düzinelerce önde gelen iş adamı ve seçkin tutuklanmıştır. Fergana Kabilesinin parçalanması için atılan tüm bu adımlara Taşkent’te İnayetov başkanlık ediyordu, çünkü gösteriler İçişleri Bakanlığının “süküneti (!)” sağladığı bir zamanda başlamıştı. 2005’te İnayetov Milli Sınır Muhafızlarının kontrolünü de ele aldığında Taşkent ve Semerkant’taki kuvvetlerle beraber Fergana’daki portestoları bastırmak üzere Sınır Muhafızlarını da devreye sokmuştu. Protestolar 12 Mayıs ile 15 Mayıs arasında en üst seviyesine ulaşınca, protestocular bir hapishaneye saldırarak 500-700 arasında mahkumu serbest bırakmıştı. İçişleri ve Sınır Muhafızları gelip protestocuları dağıtmadan hemen önce binlerce insan sokaklarda gösteriler yapmaktaydı. Andican Katliamı denilen bu olaylar sırasında Ferganadaki güçsüzleştirme operasyonları ve kabile rekabetinde; resmi rakamlara göre 187 bağımsız sayımlara göre ise 1.500 kişi ölmüştür. Binlerce Özbek mülteci sınırın ötesine geçerek canlarını kurtarmaya çalışırken Kırgızistan sınırlarını kapatarak mültecilerin belli bir yerde tutulmasını sağlamaya çalışmıştır. Tüm bu olanlardan sonra Kerimov gösterilerden aşırı uçları sorumlu tutarak ülke içindeki derin mücadeleyi önemsiz bir gelişmeymiş gibi gösterme çabasına girişmiş, kriz çok yoğun bir uluslararası kınama ve pekçok batılı ülkeden Özbekistan hükümetine müeyyide uygulanmasını da beraberinde getirince Özbekistan da Karşı-Hanabad’daki Amerikan askeri üssü nedeniyle Amerika’ya yaklaşmıştır. Andican’daki katliamdan sonra Kerimov, Semerkant kabilesinden Zakir Almatov’u İçişleri Bakanlığına bağlı kuvvetlerin başından azlederek, Başbakan Şevket Mirzayev (şimdilerde Semerkant kabilesinin lideridir) her şeyi kontrol altına alıncaya kadar Semerkant kabilesini kötürüm bırakmıştır. Andican katliamı Taşkent kabilesini bu zamana kadar gerçek bir rakipten mahrum bırakmıştır. 2005’den Bugüne Geçtiğimiz üç yılda kabile mücadeleleri yeniden kıpırdanmaya başlamış ve son aylarda geniş ölçüde ve çeşitli kereler değişimler olmuştur. Önce, Semerkant ve Fergana Kabileleri yeniden bir araya gelmeye başlamış, Fergana kabilesinden Ozbek-Rus oligark Alişar Osmanov’un yeğeni Babür Kabile ittifakının şekillenmesinde önemli bir unsur olan Semerkant kabilesinin lideri Mirzayev’in kızı ile evlenmişir. Osmanov Fergana kabilesinin lideri olmamasına rağmen, sahip olduğu olağanüstü zenginlik ve Özbek ve Rus seçkinleri (Putin dahil) ile olan bağları nedeniyle Kabilenin önde gelenlerini bir araya getirebilecek güce sahiptir. Bu ittifaktan sonra, Taşkent, Başkan Semerkant Kabilesine dahil ve Başkanlık bu Kabilenin elinde olduğu sürece çok zor bir hedef olacağı için yeniden Fergana’ya dikkat kesilmeye başlamışır. 2010’da Fergana Kabilesinin liderlerinden biri olan Gafur Rahimov MGH tarafından bir suç araştırması üzerinden soruşturulmaya başlanınca Dubai’ye kaçmış, 2012 yazında ise Fergana’da 40 önde gelen işadamı tutuklanmıştır. Tüm bu adımların kendisi de Ekim 2013’te tutuklanan Fergana’daki işlerin % 70’ini kontrol eden Ekberali Abdullahev ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Taşkent’in bu gazabını tetikleyen şeyin muhaliflere ait web sitesinde Kerimov’un bir kalp problemi olduğunun açığa çıkarılması olduğu görülüyor. Mayıs ayında ise; Osmanov’un yeğeni (ve Mirzayev’in damadı) şüpheli bir araba kazasında öldürülüp, Fergana kabilesinin diğer lideri Salim Abdüvaliyev MGH’nın bir suç soruşturması başlatarak kendisine uzanmaya başlaması üzerine İtalya’ya kaçınca Fergana kabilesi başsız kalmıştır. Kendisi Fergana Kabilesine dahil olmamasına rağmen Başkan’ın kızı Gülnara Kerimova’nın Fergana Kabilesi ile iş bağlantıları bulunmakta, Semerkant ve Taşkent Kabileleri Kerimova’dan nefret etmektedir. (uzak durduğu annesi ve kızkardeşi Taşkent Kabilesine bağlıdırlar) Kerimova siyasette bir jokerdir, ve Taşkent Kabilesi özellikle onun varlığından oldukça rahatsızdır. Geçtiğimiz bir kaç ay içinde Kerimova’nın televizyon istasyonları (TV Markaz, NTT, Forum ve SoFTS) kapatılarak MGH tarafından soruşturulmakta olan medya holding şirketi Terra Grup’la birleştirilmiştir. Kerimova da sosyal medyada açık bir şekilde İnayetov’u kendisini hedef almaktan vazgeçmeye çağırarak, İnayetov’u irtikap ile suçlamış, MGH’yı kendi güvenlik görevlilerini tutuklayıp onlara işkence etmekle itham etmiştir. Bölgedeki Stratfor kaynaklarına gore, Fergana Kabilesinin hedef alınması ve Kerimova’ya yapılanların Başkanın ve Taşkent Kabilesinin izinlerinin alınmasından sonra atılan adımlar olduğuna hiç kuşku yok. İnayetov’un çok güçlendiği ve Başkanı görevde tutanın İnayetov olduğu senaryosu hariç Başkanın kendi kızını hedef alan bir adıma neden izin verdiği henüz netlik kazanmadı. Açık olan şudur ki, Fergana kabilesi, ve Kerimova’nın sahip olduğu herhangi bir destek, sistematik bir şekilde devre dışı bırakılmaktadır. Son seferinde Fergana kabilesi ilk defa bu kadar geniş ölçüde hedef alınmış ve bu da Andican krizine giden istikrarsızlık yollarına taşlar döşemesine benzer adımlar atılmıştır. İnayetov’un gücünün Kerimov için çok fazla olduğunun bir diğer işareti’de MGH Şefinin Semerkant Kabilesini de hedef aldığına dair görüntülerdir. Aralık başlarında, Semerkant Kabilesinin en önemli kişilerinden biri olan İçişleri Bakanı Bahadır Matlubov’un peşinde İnayetov’un olduğuna dair bir rapor elde edildi ve Taşkent Kabile- 35 STRATEJİ sine mensup Akdam Ahmetbayev’in İçişleri Bakanlığı koltuğunu doldurduğu söylendi. Aynı şekilde Semerkant kabilesine mensup olanların İçişleri Bakanlığında tecrit ve denetim altına alındığı söyleniyor. Taşkent Kabilesi’nin Fergana ve Semerkant’ı hedef alma dozunu artırması Taşkent’in Başkan’ın koltuğuna varis belirleme hazırlıklarının işareti olarak da görülebilir. Gelecek Başkan Kim Olacak ? Kerimov’un ölmesi veya Başkanlık koltuğunu bırakması durumunda yerini kimin dolduracağı henüz belli değil, ancak, şu anda Semerkant ve Taşkent Kabilelerinden iki aday bu koltuk için açık veya gizli bir şekilde yarışıyor. Semerkant Kabilesi kendi varlıkları arasında olan İçişleri Bakanlığı güçlerini elinde bulundurarak sahip olduğu siyasal zemini tutmaya devam ediyor ve eski lideri Yürekbekov’un sahne gerisinden desteklediği Mirzayoyev çok muhtemelen gelecek başkan olacak. Taşkent Kabilesinden 70 yaşındaki İnayetov da Başkanlık postuna göz dikmiş durumda, ancak yaşından dolayı Başkan olsa bile süresinin uzun olması çok muhtemel değil. İnayetov’un yakınlarında duran Taşkent Kabilesinin üyesi, Başbakan Birinci Yardımcısı Rüstem Azimov çok muhtemelen Taşkent Kabilesinin adayı olarak Başkanlık yarışına sokulacak. Azimov ve İnayetov’un geçinemedikleri ve hatta İnayetov’un gücü gün be gün artarken Azimov’u dışarı ittirmeye çalıştığı da söyleniyor, özetle Semerkant ile oluşturulacak ittifak süreci halen işlemeye devam ediyor. Yine de Azimov’un mali piyasalarda sahip olduğu zemini ve Kerimov’un desteğini gözden kaçırmayalım. Fergana Kabilesi bu günlerde lidersiz ve darmadağınık durumda. Yine de mevcut kabile üyelerinin sağlam Rusya bağları, zengin oligark Osmanov’un varlığı ve kendi öz vatanındaki Kabilesine ilgisi Fergana Kabilesini önemli hale getiriyor ki, Kabilenin zayıflığı daha uzun sureli olmayacak gibi. Osmanov yeğeni Babür’ü destekliyor ve onu Kabile lideri yaparak Semerkant Kabilesi ile ittifak kurmaya yönlendiriyordu. Fakat Babür’ün Mayıs ayında şüpheli bir şekilde ölümü Osmanov’u bir miktar çaresiz bırakmış görünüyor. Bundan sonra Osmanov’un desteğini kimin alacağı belli değil şimdilik. Sorunların tamamını kapsayan soru yeni liderin gerçekten Kerimov’un yerini doldurup doldurmayacağı ve onun yaptığı gibi Özbekistan’ı 25 yıl yöneterek Kabileler arasında bir denge oluşturmayı başarıp başaramayacağıdır. Benzer bir şekilde ülkeyi uzun sure yönettikten sonra vefat eden Türkmenbaşı’nın yerine gelen Berdimuhammedov’un Türkmenistan’da işbaşına gelişi, kabileler arasındaki mücadele Özbekistan’daki gibi keskin olmadığından, nispeten yumuşak bir süreçle gerçekleşmişti. Ancak diğer Orta Asya ülkelerinde -özellikle Kırgızistan ve Tacikistan gibi- Başkan’ın değişmesi, şiddet ve iç savaşlar yolu ile olmuştur. Kazakistan ise şu anda Özbekistan ile benzer bir konumda ve uzun sure görevde kalacak bir liderin işbaşına gelmesini ummaktadır. Özbekistan Başkanlığı için çok sayıda güçlü adayın yarışması ile Kabileler arasındaki mücadele de seçim sonrasına sarkarak daha uzun sure devam edecekmiş gibi görünüyor, özellikle de Kabilelerin Özbekistan’da güç dağılımının nasıl olacağını belirlemeye devam ettiği sürece. Kerimov’un Kabileleri dengelemesinin yan ürünü olarak ortaya çıkan Kabileler arası rekabet, son 5 yıl içinde ülkenin iç istikararını tehdit eder hale gelmiştir. Özbekistan’da Kabileler arasındaki gerilimin veri olduğu bu durumda, Andican’da olduğu gibi bir başka yerde ve daha şiddetli olarak bölgesel bir başkaldırı ve şiddet olaylarının patlak vermesi çok muhtemel görünüyor. Ara Bul san sevgisi üzerine yaydığı şu görüşlerin mirasçısıydı: Ahmet ÖZDEMİR* Yeseviliğin yedi ilkesi vardı. İlki Allah›a aşkla yöneliş. Yesevi bunu “Aşkı olmayanın ne dini vardır ne de imanı” sözleriyle anlatıyor. İkinci ilke ihlas. Yani, içtenlikli Müslümanlık. Riya’dan, gösterişten uzak, sadece Allah için olan Müslümanlık. Yeseviliğin üçüncü ilkesi ise insan sevgisi. Dördüncüsü insanların din, dil, renk, cinsiyet farklılığından ötürü horlanmaması, farklılıkların kavga konusu yapılmaması, yani hoşgörü. Beşincisi; kadın ve erkeğin eşitliği. Altıncısı kişinin geçimini öz emeğiyle sağlaması ve çalışması esası, yedincisi ise bilim... Hoca Ahmet Yesevî Ocağı’nda, felsefeden fen bilimlerine kadar eğitim alan Horasan erenleri, Anadolu’nun kültür bütünlüğünün oluşmasında, etkili olmuşlardı. Anadolu’da dağ başlarında, kimsenin olmadığı ücra köşelerde ve yol kavşaklarında yerleşmiş, buralarda zaviyeler açmışlardı. Boş topraklar üzerine kurdukları kurumlar, zamanla kültür, eğitim, inanç ve moral merkezleri olmuştu. Bu merkezlerde; ahlak, edep, davranış, inanış biçimleri, belli kurallara bağlanmıştı. Günün olanakları içerisinde bu merkezlerde bilgi ve bilim üretilmiş, buralarda yetişenlerin, başka yerlere gönderilmesiyle de yayılmıştı. 1300’lü yılların ikinci yarısında, Anadolu’da, Horasan erenlerinin ikinci kuşağı yaşamaktadır. Onlardan önce gelenlerin gayretiyle açılan zaviyelerde verilen eğitimle, kültürel doku belli bir düzeye ulaşmıştı. Anadolu’da bir yandan Moğol istilası, bir yandan da büyük bir siyasi ve ekonomik buhranla birlikte taht kavgaları yaşanmaktaydı. Her şeye rağmen, Anadolu’daki Horasan erenlerinin ikinci kuşağı, örneğin, Hacı Bektaş Veli’nin hoşgörü ve in- Hoca Ahmet Yesevî Ocağı’nda, felsefeden fen bilimlerine kadar eğitim alan Horasan erenleri, Anadolu’nun kültür bütünlüğünün oluşmasında, etkili olmuşlardı. Anadolu’da dağ başlarında, kimsenin olmadığı ücra köşelerde ve yol kavşaklarında yerleşmiş, buralarda zaviyeler açmışlardı. * Gazeteci, yazar “Özünü bilirsen, özürden kurtulursun. Aşk meydanı erenlerin ve bilenlerindir. Dinine dizlerinle değil, kalbinle bağlan. Göze nur, gönülden gelir. İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır, Kadınları okutunuz. Eline, beline, diline sâhip ol! Okunacak en büyük kitap insandır. Doğruluk dost kapısıdır. Mürşitlik, alıcılık değil vericiliktir. Alem Adem, Adem de Alem içindedir. İlim, hakikate giden yolları aydınlatan ışıktır. İlimle gidilmeyen yolun sonu karanlıktır. Yolumuz, ilim, irfan ve insanlık sevgisi üzerine kurulmuştur. Oturduğun yeri pak et, kazandığın parayı hak et. İncinsen de incitme. Nefsine ağır geleni kimseye tatbik etme. Hiçbir milleti ve insanı ayıplamayınız. Düşünce karanlığına ışık tutanlara ne mutlu. Ara bul. İnsanın cemâli sözünün güzelliğidir. İnsanoğlunun en büyük düşmanları: Yalancılık, boğazına düşkünlük, mal ve mevki hırsı, koyu gıybet, edepsizlik, hıyanet ve hakkı inkardır. En büyük keramet çalışmaktır. Erkek, dişi sorulmaz, muhabbetin dilinde, Hak’ın yarattığı, her şey yerli yerinde. Bizim nazarımızda, kadın erkek farkı yok. Noksanlık, eksiklik senin görüşlerinde. Hararet nardadır, sacda değildir Keramet hırkada, tacda değildir Her ne ararsan kendinde ara Kudüs’te, Mekke’de. Hac’da değildir. Sevgi varken nefret niye Kardeşlik varken didişmek niye Dostluk varken düşmanlık niye Hoşgörü varken bağnazlık niye Özgürlük varken tutsaklık niye Adalet varken haksızlık niye?” Bu görüşler, aradan geçen yedi yüz yıl sonra da geçerliliğini korumakta, laik, demokratik, insan haklarına saygılı, Türkiye Cumhuriyeti’nin de temel düşüncesidir. Anadolu’da kültür birliği oluşmasında etkili olan bir kurum da, Yesevî dervişleriyle birlikte gelen âhilikti. 13. yüzyılda büyük bilge Ahi Evran tarafından temelleri atılan Ahilik felsefesi, Anadolu`da yüzyıllardır birlik, beraberlik, yardımlaşma ve dayanışmanın ruhunu oluşturuyordu. 37 DİL / EDEBİYAT Eski ve Yeni Kelimelerin Semantik Bağlamda Tasnifi ve İzdivacı Ekrem SAKAR* Bir kelime yeri gelir, birçok kavramı karşılar. Bilhassa bu sözcükler, mensup oldukları dilin kuvvetini artıran yapı taşlarıdır. Çünkü bir milletin fertlerinin zihinlerinde ne kadar çok mefhum varsa, o cemiyetin tefekkürü de o nispette güçlü olur. * Marmara Üniversitesi, Araştırma Görevlisi 38 Düşünmek, basitten karmaşığa doğrudur. Bir lâhzada hâsıl olan düzayak düşünce, etkiye verilen ilk zihin tepkisiyle gerçekleşir. İlk tepkinin üzerine düşünmek, uzun vadeli düşünmektir ve bu düşünme biçimi mefhumlara dayanır. Kavramlar, mana verme aletimiz olup başlı başına varlık bütünleridir. Söz ise, akılda olan mefhumun varlıkla uyumudur. Diğer bir tabirle, düşünce ile var olanın izdivacıdır. Sözler, kelimelerden müteşekkil bütünlerdir. Kelimeler ise mücerred, mahallî ve hakikat ötesidirler. Binaenaleyh düşünme dediğimiz meleke ile birebir irtibatlıdırlar. Bir dilin kelimeleri, yalnızca lûgat manalarından ibaret varlıklar değillerdir; kullanıldıkları yere göre pek çok manaya gelebilirler. Bir kelime yeri gelir, birçok kavramı karşılar. Bilhassa bu sözcükler, mensup oldukları dilin kuvvetini artıran yapı taşlarıdır. Çünkü bir milletin fertlerinin zihinlerinde ne kadar çok mefhum varsa, o cemiyetin tefekkürü de o nispette güçlü olur. Kelime sayısının çok olması, mutlak manada kavram sayısının fazla olması demek değildir. Bilhassa somut anlam taşıyan sözcüklerde, aynı kelimeler aynı kavramları karşılayabilirler. Aynı manada görünen ama farklı manalara işaret eden, yani aralarında nüans olan kelimeler genellikle soyut kelimelerdir. Fakat yeri gelir, bahsettiğimizin tam aksine birkaç kelime bir tek mefhumu ifade edebilir. Bu durum da tefekkürden ziyade sanatsal ve estetik açıdan bir zenginliktir. Türk dili ile ilgili Cumhuriyetten sonra gerçekleşen ve gündemde kalmayı başaran vaka harf devrimi olsa da, kelimelere yönelik girişilen icraatların, yani Arapça ve Farsça başta olmak üzere Türkçe kökenli olmayan kelimelerin dilden atılma çabaları ile kelime uydurma faaliyetlerinin masaya yatırılması, bizce daha elzemdir. Baştan söyleyelim ki, devrin hâkim ideolojisinin rüzgârına kapılarak eski kelimelere adavet beslenmesini ve dilin saflaştırma kisvesi altında fukaralaştırmasını konu edinmeyeceğiz. Bunun yanı sıra birtakım hassasiyetlerle uydurulmuş kelimelere ve “sal/sel” gibi eklere savaş açanların nasıl bir sonuç elde ettiğinden de bahsetmeyeceğiz. Biz yazımızda pragmatist bir zaviyeden bakarak elimizdeki kelime malzemesiyle “bugün Türkçe için ne yapabiliriz?”in cevabını arayacağız. Eski ve Yeni Kelimeler Arasında Beş Maddelik Bir Tasnif Denemesi Kelimeleri kullanırken ifade ettikleri manayı çok iyi bilmek gerekir. Kelimenin tam olarak ne anlama geldiği ya da gelmediği konusunda başvurulacak kaynaklar sözlüklerdir. Fakat hiçbir sözlük, dildeki tüm kelimelerin bütün anlamlarını muhtevî olduğunu iddia edemez. Binaenaleyh işin bir de tecrübî tarafı vardır. İşin bu deneyime dayanan yönü, edebî eserler başta olmak üzere ciddi, üslubu sağlam ve derinden konuşan kitaplar okumakla ikmal edilebilir. Ayrıca toplumun kelimeleri hangi doğrultuda kullandığına, kitle iletişim araçlarının yardımıyla dikkat edilmesinde fayda olduğunu da söyleyebiliriz. Geçmişten beri kullandığımız (eski) ve yerine kullanılmak gayesiyle uydurulan (yeni) kelimelerin bugün nasıl bir anlam dünyası kurduklarını tayin edebilmemiz için evvelâ bu eski ve yeni sözcüklerin nasıl bir ilişki içerisinde oldu- Yeni Ufuklar, sayı 26 DİL / EDEBİYAT ğuna dair bir sınıflandırma gayretinde bulunduk. Böylece elimizdeki kelime malzemesinin kendi içinde nasıl bir anlam ilişkisine sahip olduğuna dair genel bir çerçeve çizmek istiyoruz. a) Yeni kelimenin eski sözcüğü birebir karşılayarak eski kelimeyi unutturması Dil devriminin - gayesine binaen - başarılı olduğu kelimeler bu grupta incelenebilir. Ahali, gazeteden okuyarak, okul sıralarında ezberleyerek veya başka bir yoldan duya duya yeni kelimeleri benimsemiş ve eskiden kullandığı sözcükleri unutmuştur. Aslında bu faaliyetin, nesiller ilerledikçe tedricen başarı ile neticelendiği söylenebilir. Bundan ötürü halâ dede, baba ve çocuk konuşurken kelime kadrolarında ufak da olsa farklılıklar gözlemlenebilir. Sonuçta eski sözcükler, tarih boyunca ihtiva ettiği manalarla birlikte silinerek yerini yeni kelimelere bırakmıştır. Yeni kelimeler, yüzyılların imbiğinden geçmedikleri için eski sözcükler gibi geniş kullanım kapasitesine sahip değillerdir. Kim bilir, belki bundan asırlar sonra bu yeni kelimeler de eskileri gibi zenginlik ihtiva etmeye başlarlar. Tabii ki o zaman da bir devrim olup onlar da tedavülden kaldırılırsa her şeye tekrar sıfırdan başlamak gerekecektir. Yeni kelimelerin eski kelimelerin yerini birebir tutup eskisini unutturduğu pek çok örnek verilebilir ve bunların emsali gün geçtikçe artmaktadır. Bunlardan bazıları (yenieski sırasıyla) şunlardır: Öyküleme – tahkiye etme, belirli – muayyen, birey – fert, ilerleme – terakki, yozlaşmak - tereddi etmek, özne fail, somut - müşahhas, soyut - mücerret, önsezi - hissikablelvuku, yatıştırıcı - müsekkin, onaylı - musaddak, eşitlik - müsavaat, coşturucu - müheyyiç, içindekiler - münderecat, ilkel - iptidai, denge - muvazene, üçgen – müselles, seçkin – mümtaz, boşaltaç – muhalliye. b) Yeni kelimenin benimsenmeyerek eski kelime karşısında tutunamaması Dil devriminin düpedüz başarısız olduğu sözcükler bu gruba girer. Tüm çabalara ve dayatmalara rağmen cemiyette kabul görmeyen, sevilmeyen, özümsenmeyen kelimeler Türkçede kendine yer bulamamıştır. Bundan dolayı halk, kullanımdan kaldırılmak istenen eski sözcüğü kullanmaya devam etmiştir. Şüphesiz bu durum şuurlu bir tepki niteliğinde değildir. Yeni bulunan sözcüğün, ahalinin beğenilerine ve zevklerine hitap etmemesi buna en büyük sebep olarak gösterilebilir. Bugün halkın tercihlerini hiçe sayarak, toplumda kabul görmemiş bu kelimeleri ısrarla kullanmaya devam eden ve olayın trajikomik tarafı, kendisini dil konusunda hassas bir “Türkçe sevdalısı” gören yazarlar olagelmektedir. Bu sözümona Türkçe sevdalıları, kelime hususundaki inatları yüzünden esasında Türkçeye faydaları değil zararları olduğunun farkına varmamaktadırlar. Zira kullanmak istemedikleri sözcüğü atarak tefekkür açısından bir kısırlık meydana getirdikleri gibi estetik açıdan da sıkıntılı metinler ortaya koymaktadırlar. Yazarken kendilerini hiç yoktan sıkıntıya duçar etmektedirler. Yaygınlaşması istenen ama bir türlü tutunamayarak sadece birkaç yazarın kaleminde kısa süreli yaşamış olan ve bugün bazı kişiler tarafından inatla kullanılan kelimelerden bazıları şunlardır: Bilisiz (cahil), büke (pehlivan), yasavul (polis), söydeşi (yani), anlak (zekâ), dibelik (zaten), sağınlık (tıp), ağdık (kusur), ıştın (lamba), tın (can), orun (makam), köğük (mısra), dıka (nokta), ermegülük (tembellik), bulum (vicdan), uzyönüm (hidayet), tutsu (vasiyet), ogan (mabud), müflis (batkın), dirim (hayat), dilmaç (tercüman). c) Yeni kelimenin, eski kelimeyi birebir karşılaması ama eski sözcüğün aynı anlamda yaşamaya devam etmesi Bu grupta bulunan sözcükler, dile eşanlamlı kelime kazandırdığı için dil devriminin - ankasdin olmayarak - Türk diline katkısı şeklinde değerlendirilebilir. Halkın eski kelimeyi unutmaması, yeni sözcüğü de benimsemesi neticesinde gerçekleşen bu durum, aynı kavramı farklı kelimelerle ifade etme hürriyetini de beraberinde getirmiştir. Böylece Türkçenin kelime ve kavram sayısında artış olmuş, haliyle dil zenginleşmiştir. Kelimeleri seçerek kullananlar umumiyetle eski ve yeni arasında tercih yaptıklarından, farklı sözcükleri kullanma fırsatına sahipken aynı kelimeyi tekrarlamak hatasına düşmektedirler. Evet, bu bir hatadır, çünkü bütün dillerde aynı kelimeyi defalarca kullanmak fesahat açısından bir kusur olarak kabul edilir. Meselâ bir metin inşa ederken mütemadiyen “gereksinim – gereksinim – gereksinim” yazmaktansa arada sırada “ihtiyaç” kelimesinin de kullanılması metni daha estetik bir hale getirir. Hatta ne kadar alternatif varsa hepsinin kullanılması aliyyülalâ olur. Örneğin “amaç” sözcüğünü tekrarlamamak için “maksat” ve “gaye” kelimelerinin de devreye konulması gibi. Aşağıda verilen örneklerde ilk kelime eskisi, ikincisi ise onunla birlikte yer edinen yenisidir: Kademe – aşama, tabii – doğal, tercüme – çeviri, zıt – karşıt, müddet – süre, mahzur – sakınca, hüküm – yargı, mana – anlam, cihaz – aygıt, müracaat – başvuru, mesuliyet – sorumluluk, sual – soru, netice – sonuç, sembol – simge, merasim – tören, miktar – tutar, esir – tutsak, meşguliyet – uğraşı, ahenk – uyum, şehir – kent, tasvir etme – betimleme, hudut – sınır, şuur – bilinç, ehemmiyet – önem, mesuliyet – sorumluluk. d) Eski kelime ile yeni sözcüğün, farklı kullanımlar sonucunda ayrı manalar kazanmaları. 39 DİL / EDEBİYAT Kimi zaman yeni kelimenin eski sözcüğü karşıladığı, müteradifi olduğu düşünülebilir; filhakika enine boyuna tetkik edildiğinde aynı manaya gelmediklerini anlamak mümkündür. Misal olarak bilgi- malûmat, ulusalcı – milliyetçi kelimelerini verebiliriz. Kabaca izah edersek, “malûmat” oradan burada edinilen, özümsenmeyen verilerden meydana gelirken (information), “bilgi” dediğimiz şey hazmedilmiş ve işlenmiştir (knowledge). Aynı şekilde siyasî sebeplerden dolayı “ulus” ve “millet” kelimeleri de farklı kitlelerin değişik anlamlar yükledikleri kavramlar haline gelmiştir. Vakıa ulus ve millet sözlükte aynı anlama gelmektedir; ancak bugün ulusalcı ve milliyetçi dediğimizde birbirinden farklı iki zümre kastedilmektedir. Yani önceleri eski kelime ve onunla birebir aynı manaya gelen yeni kelime arasında zamanla anlam farklılaşması oluşabilir ki bu son derece doğaldır. Hatta anlam zenginliği oluşturması bakımından dilimiz için faydalıdır da diyebiliriz. Bazen eski kelimenin yerine getirilmek istenen yeni kelime, daha baştan eski kelimeyi karşılamak yerine bambaşka bir mana kazanmıştır. Bu, bazen herkesin anlayabileceği açıklıktadır. Örnek olarak şunlar (yeni-eski sırasıyla) gösterilebilir: Giysi – elbise, değer biçmek – takdir etmek, egemen – hâkim, eğitim – terbiye, atılgan – cüretkâr, çılgınlık – cinnet, uçak – tayyare meydanı, müzik – beste, kişilik – mürüvvet, enerjik – iradeli, algı – ganimet, kent – kasaba. Tekrar belirtelim; ilk sözcükler, ikinci kelimelerin yerine getirilmek istenmiş fakat başka anlamlara gelmiştir. Yeni kelimenin zamanla eski sözcüğü dar anlamda karşılaması durumunda da anlam farklılaşması gözlemlenebilir. Bu tip durumlarda, yeni kelime eski kelimeyi ortadan kaldırmamakla birlikte, onun sadece bir manasına dalalet eder; başka bir tabirle onu anlamsal açıdan spesifik olarak karşılar. Söz gelimi “imtihan” yerine getirilen “sınav” kelimesi, ‘imtihan’ın kullanım genişliğine sahip olmadığı için “sadece eğitim ve öğretim kurumlarında tatbik edilen imtihan” minvalinde bir mana kazanmıştır. Tutup da birisine “şu çocukla imtihanım ne kadar zor Allah’ım!” diyebilirsiniz, lâkin cümleye “şu çocukla sınavım” diye başlarsanız olmaz. “Vazife” ve “ödev” arasında da aynı rabıta kurulabilir. Yani ödev, vazife sözcüğünü dar anlamda karşılar. Bunların yanı sıra eşanlamlı iki kelimenin farklı anlamlar ifade ettiği iddiasında olan yazarlar vardır. Söz gelimi “uygarlık” ile “medeniyet”in, “hikâye” ile “öykü”nün ayrı manalara geldiğini düşünen yazarlar, birtakım yazılarında bu ayrımı cemiyete beyan etmişlerdir. Mamafih eşanlamlı kelimeleri farklı manalarıyla üç-beş kişi tarafından kullanılması, Türkçe adına ciddiye alınacak bir hamle değildir. e)Yeni bir kelimenin farklı anlamlardaki birden çok eski kelimenin yerini alması sonucunda meydana gelen mana daralması Dil devriminin maksadına müteallik başarılı sayılabileceği ve dilimizin en fazla zarar görmesine sebep olan durum budur. Bu gruptaki sözcükler, eski kelimeleri karşılayamadı- 40 ğı gibi, aralarında büyük anlam farklılıkları yahut nüanslar olan birçok sözcüğü karşıladıkları için düşüncede müthiş bir kısırlık doğmasına sebep olmuştur. Burada Türkçenin ihtişamını söndüren ve zenginliğini söndüren şey, bilinçsizce ve gelişigüzel kullanılan yeni kelimeler değil, yeni uğruna feda edilen eski sözcüklerdir. Birbirinden az veya çok farklı manalar içeren kelimelerin ortadan kalkması ve kaybolan anlamları yeni sözcüğün karşılayamaması, hem fikir hem de sanat alanında derinleşmenin önünü tıkamıştır. Günlük konuşma dilinde de iletişim problemlerine ve yüzeyselleşmeye neden olan bu talihsizlik hassaten yeni nesiller için maalesef telâfisi zor bir mesele haline gelmiştir. Dedesi zamanında yazılan bir metni okuduğunda anlayamayan zavallı bir gencin en büyük sorunu, kelimeyi bilmemesinden öte, sözcüğün anlamını sözlükten okuduğu hâlde kafasında o kavram olmadığı için yeni öğrendiği kelimeyi bir türlü bir yere koyamamasıdır. Anlam daralmasına sebebiyet veren yeni kelimelerle, yerine geçtikleri ve farklı manalar taşıyan eski kelimeleri birlikte zikrederek örnekler verelim: “Tartışma” kelimesinin “münazara”, “münakaşa” ve “müzakere” anlamlarında kullanılması; “yetenek” sözcüğünün “meleke”, “hüner”, “kabiliyet”, “mevhibe”, “haslet” ve “istidat” manalarında kullanılması; “uygun” sözcüğünün “münasip”, “muvafık”, “müsait”, “mutabık”, “mütenasip” ve “makbul” anlamlarında kullanılıp aynı zamanda “elverişli” anlamına gelmesi; “uyarı” sözcüğünün “ikaz”, “ihtar” ve “tembih” yerine kullanılması; “açıklamak” fiilinin “izah etmek”, “beyan etmek”, ilân etmek”, “şerh etmek” ve “tafsilât vermek” eylemleri yerine kullanılması; “düşünce”nin “tefekkür”, “teemmül”, “mütalâa” ve “mülâhaza” anlamlarında kullanılması; “özel” sözcüğünün “has”, “hususi”, “mahsus”, “mahrem” yerine kullanılması. Kelimelerin İzdivacı Eski olsun, yeni olsun, kelimeleri bilinçli bir şekilde kullanmanın ilk şartı, arasındaki nüanslara dikkat edilmektir. Örnek verecek olursak; “öneri” ve “teklif ” kelimeleri eşanlamlı zannedilmekte ve sözlüklerde de bu şekilde yer almaktadır; hâlbuki bunlar iki farklı kavramdır. Öneri ile teklifi ayırması hem anlamsal açısından hem de yapısal açıdan kolaydır. Öneri; soru şeklinde olmaz; teklif ise daima soru biçimindedir. Meselâ “madem kitap okumaktan sıkıldın, biraz da televizyon seyredebilirsin” dediğimizde televizyon izlemesini önermiş oluruz. Bu cümleyi şöyle kurarsak: “Kitap okumak seni sıktı madem, televizyon izlemek ister misin?” teklif olur. Aslında “öneri” ile yakın anlamlı olan sözcük teklif değil, “tavsiye”dir. Yapısal yönden benzedikleri için öneri daha ziyade tavsiye ile karıştırılabilir. Lâkin yukarıda öneriye olarak verdiğimiz cümle incelendiğinde, tavsiye manası olmadığı görülecektir. Aynı cümleyi tavsiye manasında kursak şöyle olurdu: “Kitap okumak seni yormuş, biraz da televizyon seyretsen iyi olur.” Görüldüğü üzere ‘teklif ’in yerine ikamet ettirilmek istenen ‘öneri’ ondan bambaşka bir anlam, ‘tavsiye’ye yakın bir mana kazanmış; lâkin hakikatte ikisinden de ayrı, üçüncü bir anlama haiz olmuştur. “Bunu dikkate almazsak ne olur?” diye bir sual akla gelebilir. Cevabı, Türkçeyi iyi bilenlerin maruz kalacağı bir rahatsızlıktır. Meselâ Anna Karenina romanının Ergin Altay tarafından yapılan ve Yeni Ufuklar, sayı 26 DİL / EDEBİYAT Amacımızın, kelimelerin eski-yeni olduğuna bakılmaksızın kucaklanması olduğunun altını bir kez daha çizelim. Bundan dolayı, her kelimenin her metinde muhakkak müteradifiyle kullanılması gerektiği biçiminde bir hüküm çıkarılmamalıdır. Bir kişi bir kavramı karşılamak için kelime tercih edebilir. İletişim yayınları tarafından basılan çevirisini okuduğumuzda “evlenme önerileri”nin çokluğu rahatsızlık verecek derecededir. Birisine evlenmek önerilebilir ama “evlenme teklif etmek” anlamında kullanılamaz. İllâki birlikte kullanılacaksa ancak “evlenme teklifi önerisi” şeklinde kullanılabilir. Yok, biz bu tip şeylere dikkat etmeyip de gam, gussa, keder, hasret, melâl, inkisar, ızdırap, hüzün, kahır, yeis, mihnet, tasa, efkâr, kasvet, elem vs gibi farklı manalar içeren niteliklere sahip bir insanı sadece “üzgün” diye tavsif edersek, tefekkürümüz felce uğramış demektir. Bir dilde kullanılan kelimelerin kökenlerinin nereden geldiği, fikriyat ortaya koymak bağlamında hiç ama hiç önemli değildir. Meselâ İngilizce gibi büyük, zengin ve kompleks sahibi olmayan bir dil, bünyesinde orijinal İngilizce olmayan kelimelerin çoğunlukta olmasına rağmen onları sahiplenme basiretini gösterirken; bizde, telâffuz olarak tamamen Türkçeleştirdiğimiz ve kimi zaman manalarını da kendimize göre belirlediğimiz Arapça ve Farsça kökenli kelimelere dilde yer vermeme uğraşısı içerisinde olanlar var. Bu zihniyeti taşıyanlar, kelime haznelerini daraltarak, hazneyi adeta sözcük birikintisi haline getirdikleri dil anlayışları çerçevesinde okuyanları sıkan, ne anlattığı belirsiz, sanatsal açıdan yavan ve tarih içinde muhtelif anlamlar yüklenmiş kelimeler yer almadığı için sathî kalmaya mahkûm metinler üretmektedirler. Üstelik kitap, kalem, kâğıt, sanat, okul, şey vb. yabancı kökenli kelimeleri kullanmak mecburiyetinde oldukları için ne kadar öztürkçe sözcük kullanma gayreti içinde olsalar dahi çelişkiye düşmekten kurtulamıyorlar. İçinde bulundukları beyhude çaba, onlara sıkıntı vermekten başka bir işe yaramıyor. Söz ettiğimiz durumun tam tersine, yeni kelime kullanmama gayreti içerisinde olanlar da, benzer sıkıntılara dûçar kalıyorlar. Uydurma olsa da ahalinin benimsediği, toplumda kullanıldıkça yeni manalar kazanan, edebî metinlerde kendisine yer bulacak ölçüde özümsenen sözcüklere düşmanlık beslemek, mihaniki surette bir muhafazakârlık timsali olup aynı eski kelimelere cephe alanların yaptığı gibi tenakuza düşmekle neticelenmektedir. Elbette ait yerine “değgin” hizmetkâr yerine “yumuşçu”, makale yerine “betke”, musıkî yerine “komuğ”, beyit yerine “üycük”, bülbül yerine “sanduvaç” demeyeceğiz. Fakat gökdelen, bilgisayar, baskı, danışma, bölüm, yerçekimi vs. kulak tırmalamayan ve kullanılması makul pek çok sözcüğe uydurma diye karşı durmak hiç de mantıklı bir davranış değildir. Bazıları “belge, çoğunluk, azınlık, ilginç, özel, önem” gibi sözcüklerin kullanım yaygınlığı kazanmalarına karşın Türkçenin dilbilgisi kaidelerine aykırı olduğunu iddia edebilirler. Ancak dil dediğimiz vasıta gramer kurallarına birebir uyumlu olacak diye bir kural da yoktur. Bu hususta dilbilgisi değil “dilbilim” zaviyesinden bakmak daha sağlıklıdır. Dolayısıyla bu anlayışta olanlar, söz gelimi “bugün ’yakıt’ yerine ‘mahrukat’ demenin âlemi nedir?” diye kendilerine sormalılar. Bugün eski ve yeni kelimelerin her ikisi de yaşıyorsa (c ve d maddeleri), eskiliğine veya yeniliğine bakılmaksızın dilimizden ihraç edilmemesi gerekir. Bunun yanında, yeni bir kelimenin farklı anlamlardaki birden çok eski kelimenin yerini alması sonucunda meydana gelen mana daralması (f maddesi) durumlarında düşünce kısırlığı husule gelmemesi için kullanımdan henüz tam düşmemiş olan eski kelimeleri kullanma şuurunda olmalıyız ki bu sayede kavramlar inşa edebiliriz. Hatta zamanla unutulmuş eski kelimeler (a maddesi) yeni kelimeye eşanlamlı olarak tekrar dilimize getirilse ne kadar güzel olur. Kelimeler arasında semantik açıdan nüanslar olsun yahut olmasın, malzemenin çok olduğu mutfakta leziz yemek pişirebilmenin mümkün olması gibi, kelimelerin sayıca çok olması dile her halükârda zenginlik katar. Örneğin bir metinde birkaç defa peş peşe bağlaç kullanmak iktiza ettiğinde, “ama, ama, ama, ama” demek yerine “ama, fakat, lâkin, ancak” demek estetik açıdan çok daha muvafıktır. Misal verecek olan kişi devamlı “örneğin, örneğin, örneğin” demektense “örneğin, meselâ, söz gelimi” gibi aynı manaya gelen farklı sözcüklerden veya kelime gruplarından istifade ettiği vakit, yazdığı metni okunabilirlik bakımından daha keyifli hale getirir. Amacımızın, kelimelerin eski-yeni olduğuna bakılmaksızın kucaklanması olduğunun altını bir kez daha çizelim. Bundan dolayı, her kelimenin her metinde muhakkak müteradifiyle kullanılması gerektiği biçiminde bir hüküm çıkarılmamalıdır. Bir kişi bir kavramı karşılamak için kelime tercih edebilir. Kelime tercih ederken son derece hissî davranmak sanatkârın işidir. Cemiyetin diğer fertleri ise metin inşa ederken semantiği göz önünde tutarak ihsastan ziyade idrake seslenen bilinçli tercihler yapmalıdır. Eski ve yeni kelimeden birisi köhneleşmiş, sevimsiz ya da hitap edilen kitleye hitap etmeyen nitelikte olabilir. Ayrıca kelime metin içinde mensup olduğu cümleye, metne ve bağlama göre ehemmiyet arz eder. Meselâ bilimsel bir metinde “uzay” ile birlikte “feza” kelimesini kullanmak garip karşılanacağı gibi bir şiirde “sema”, “asuman” veya “feza” yerine “uzay” sözcüğünü kullanmak aynı oranda tuhaf karşılanabilir. Kelime seçimi tamamen yazarın inisiyatifindedir. Bu tip durumlarda elbette birisini yeğlemek oldukça normaldir. Asıl mesele yazarın, kelimelerin eski veya yeni oluşuna bakmadan, metne uyumlu olmalarını göz önünde bulundurarak, mümkün mertebe farklı kelimeler kullanma bilincidir. Bahsettiğimiz konu bir izdivaç gibi düşünülebilir. Eski ve yeni kelimeden birinin diğerinden daha hoş, iyi, üstün vs olması, diğerinin bizim olmadığı anlamına gelmez. Eski ve yeni olan kelimeleri, evlilik kurumuyla birbirini tamamlayan eşler gibi iyisiyle ve kötüsüyle kabul edip bir uyum içinde kullanmalıyız. Bu yüzden amaçladığımız bu fiile izdivaç adını verdik. Bu izdivacın gerçekleşmesi için ilk koşul, hayatın her alanında düşündüğümüz gibi dilde de siyasî düşünmeyi bırakmak ve kelimelerimizi külliyen kucaklamaktır. 41 MAKALE Alevi Sorunu Nereye Gidiyor? Abdulkadir SEZGİN* Evet, tarikatlar 31 Aralık 1925 tarihi itibariyle 677 sayılı kanunla kapatılmış ve tarikatçılık da yasaklanmıştı. Peki, bu kapatmadan önce, Osmanlı Devletinin kuruluş ve yükselme döneminden başlayarak tarikatlar ne iş yaparlardı? * Yrd. Doç. Dr., 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Teostrateji Araştırmaları Merkezi Başkanı Ülkemizin ana sorunlarının başında “aydın sorunu” ile kültürel sorunların bulunması sebebiyle konuyla ilgili olarak “doğru” zannedilen bazı yanlışlara işaret etmek istiyorum. Din; Arapça olan bu kelime, sözlük anlamı olarak, itaat, ibadet, ceza ve hesap gibi anlamları ifade eder. Din, terim olarak ise, aklı başında insanların, kendi hür ve özgür iradeleri ile kabul ettikleri, kendilerini saadete ulaştıran ilahi bir kanun olarak izah edilir. Bu kapsam içinde yer alan semâvi din/ İlahi din olarak kabul edilen dinler aklın, neslin, canın, dinin ve malın muhafazası gibi ortak bir amaç güderler. Mezhep; Arapça olan bu kelime sözlük anlamı itibarı ile gidecek yol, benimsenen inanç ve doktrin anlamındadır. Dinî anlamda kullanıldığında din ve inanç yolu anlamındadır. İslam mezhepleri arasında temel konularda herhangi bir ayrılıktan bahsedilemez. Ancak açık ve kesin nass (Ayet veya Hadis) bulunmayan konularda bilginler içtihat etmiş, görüş bildirmişlerdir. İçtihatlar arasındaki farklılıkların ana sebepleri arasında, içtihat yapmış bulunan bilginlerin yaşadıkları bölge ve hitap ettikleri toplulukların sosyo-kültürel coğrafyaların farklı olmasının etkisi olduğu da kabul edilmektedir. Bu içtihatlar, dinin ana konuları dışında kalan konularla ilgili oldukları unutulmamalıdır. İslam dünyasında biri itikadi (inanç esaslarıyla ilgili) diğeri “muamelat” denilen günlük uygulamalarla (amel ile) ilgili olmak üzere iki çeşit mezhep bulunmaktadır: A-İtikadi Mezhepler: 1.Maturidi Mezhebi 2.Eş’arı Mezhebi Diyanet İşleri Başkanlığı’nca neşredilmiş “Diyanet ilmihali” adlı kitapta “Selefilik” için “Hz. Peygamber ve Ashab-ı Kiram‘ın görüşlerini benimsemişlerin mezhebi” gibi yer almışsa da İslam dünyasında böyle bir mezhep bulunmamaktadır1. Diyanet‘in bu yazdıklarını doğru kabul ettiğimizde diğer mezhepler kimin mezhebi? Bu mezheplerin Hz. Peygamber, Ashab-ı Kiram ile ilgisi yok mu, sorularını sormamız gerekmiyor mu? Kaldı ki, Suudi Arabistan’da yaşayan ve kendisini Selefi kabul insanlar Maliki veya Hanbeli mezhebine mensup olduklarını açıkça beyan etmektedirler. Günümüzde kendilerine Selefi diyenler, daha çok Arabistan’da siyasi ve ideolojik bir yapıya sahip hareket olduğu; Elkaide, Nusra, İşid gibi oluşumları doğuran ana yoldur. B-Ameli Mezhepler: 1.Hanefi Mezhebi, 2.Maliki Mezhebi, 3.Şafii Mezhebi 4.Hanbeli Mezhebi C-Şia’ya Mensup Mezhepler: Bu guruba dâhil mezhepler itikadi ve ameli mezhep olarak kabul edilir. 1.Caferi Mezhebi, 2.İsmaili Mezhebi, 3.Zeydilik Alevi - Alevilik 1 Diyanet İlmihali, Ankara, 1998, s.19. 42 Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE deri, Hünkâr Hacı Bektaş Veli’dir. Bugün hem köylü (Kızılbaşlar) arasında, hem de şehirli “Bektaşi”ler arasında uygulanan “Yol ve Erkân” Ahmet Yesevi tarafından kurulan “Yol ve Erkân”dır. Ahmet Yesevi’nin “Yol ve Erkân”ı “Fakirname” adlı risalesinde yer almıştır. Bu risale Kemal Eraslan tarafından 1977 yılında Türkiye Türkçesine çevrilmiş ve yayımlanmıştır2. “4 Kapı 40 Makam” adı ile bilinen bu yol ve erkân üzerinde ilk küçük değişiklik A. Yesevi’nin III. Halifesi Süleyman Hakim ATA tarafından yapılmış, günümüzde uygulanan son şekil ise, Hünkâr Hacı Bektaş Veli’nin “Makalât” adlı eserinde yer almış olan “4 Kapı 40 Makam”dır. Küçük bir not: Süleyman Hakim ATA, şeyhi Ahmet YESEVİ’nin vefatı sonrasındaki III. Halifesi olduğu gibi, türbesi, Tokat il sınırları içinde olan, “Sırac” olarak adlandırılan Kızılbaşların bağlı olduğu, “Hubyar” köyünde, aynı adla bilinen zâtın da babasıdır. İşte bu “yol ve erkân”la anlatılan uygulamanın terim olarak adı TARİKAT’tır. Tarikatların bilimsel alanını ifade eden din biliminin adı da TASAVVUF‘tur. Tasavvuf bilimsel ve gerçek anlamıyla da bu uygulamaların düşünsel ve felsefi boyutudur. Tasavvufi derinliği olmayan tarikatlar, kurulduğu zaman ve mekânda kalarak kaybolup gitmişlerdir. Tarikatlar Kapatılmadan Önce ne İş Yaparlardı? Alevi, kelimesi bütün İslam dünyasında, “Evlad-ı Ali” yani Hz. Ali ve Hz. Fatıma soyundan gelen kimse demektir. Osmanlı Arşiv belgelerinde de aynı anlamda geçmektedir. Günümüzde kullanılan Alevi kelimesini kullanan pek çok aydın, akademisyen, siyasetçi ve TV’lerin kadrolu tartışmacıları “Alevi Mezhebi” şeklinde kullanmaktadırlar. Bu kullanım külliyen yanlıştır. Böyle bir mezhep söz konusu değildir. Alevilik, yakın geçmişe kadar “Kızılbaş” olarak ifade edilen “Köy Bektaşileri” anlamında kullanılırdı. Bunlar mahalli olarak, Kızılbaş, Tahtacı, Çepni, Sıraç, Türkmen, Barak, Abdal... adlarıyla da anılan Oğuz boyuna mensup Müslüman Türkler’dir; dilleri Türkçe’dir. İnançta Maturidi, muamelatta (amel) Hanefi mezhebine mensuptur. Çocukları doğanların isim koymalarından, evlenen çiftlerin “Dede” tarafından okunan nikâh duasına ve abdest alıp namaz kılanların ve bütün ibadetlerin yapılışına kadar her şey ve ölenlerin yıkanıp kefenlenmesi ve cenaze namazlarının kılınmasına kadar bütün yapılanlar Alevi olan ve olmayanlar arasındaki bu yapılanların birbirinin aynısı olduğudur. Yani Aleviler neyi, nasıl yapıyor veya yaşıyorsa, Alevi olmayanlar da onun aynısını, aynı şekilde yapmaktadırlar. Günümüz Alevileri, hangi isimle anılırlarsa anılsınlar, XIII. yüzyılın sonlarında, yıkılmakta olan Selçuklu Devleti yerine yeni bir Türk Devleti kurma gayesi ile Ahmet Yesevi Dergâhı tarafından gönderilmiş Sûfi‘lerdir. Yesevi Dergâhı’ndan Anadolu’ya gönderilmiş sûfilerin ön- Evet, tarikatlar 31 Aralık 1925 tarihi itibariyle 677 sayılı kanunla kapatılmış ve tarikatçılık da yasaklanmıştı. Peki, bu kapatmadan önce, Osmanlı Devletinin kuruluş ve yükselme döneminden başlayarak tarikatlar ne iş yaparlardı? Tarikatlar, Osmanlı’nın kuruluş döneminde son derece etkili ve önemli görevler yapmışlardır. Bunların başında halkın moralinin yüksek tutulması, kurucu beylerin etrafında bir ve beraber olmaları yanında insanların kişisel olarak üstün ahlaki meziyetlerle donatılması, haksızlık, yolsuzluk gibi yanlışlardan uzak kalmaları; düşmanların da insan oldukları ve ona göre davranmaları tarzında ciddi katkılar sağlamışlardır. Bu çalışmalar dergâhların yerleşik hale gelmesiyle birlikte, kurumsallaşmalarla ülke genelinde teşkilatlanmışlardır. Bu teşkilatlanmalarla birlikte tarikatlar “yaygın halk eğitimi kurumu” olmuştur. XVI. yüzyıla gelindiğinde dünyanın en büyük ve tek gücü olduğu dönemlerde, “bundan daha büyüğü yok, olamaz da” şeklinde ortaya çıkan birtakım anlayışlar, “Medrese”lerde (üniversite) fen bilimleri (özellikle de geometri) okumaya gerek yok, diyenler olmuştur. Kâtip Çelebi gibi aydınların, bu tür görüşlere karşı aklı ve bilimi savunarak, padişahlara yazdıkları uyarı kitapları günümüzü de aydınlatmaya devam ediyor3. Osmanlı Devletinin Meşrutiyet idaresine geçmesinden sonra tarikatlarla ilgili düzenlemeler içinde, her tarikatın, tarikata mensup olanlar içindeki işsizlere iş ve meslek öğretme sorumluluğu getirmesi, düzenli hukuki bir düzen kurmuş ol2 Kemal Eraslan, Ahmet Yesevi’nin Fakirnamesi, İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (s.45-120) 3 Örnek bir metin olarak bakınız: Kâtip Çelebi Mizan-ül Hak Fi İhtiyari’l Ehakk, farklı tercüme ve baskıları mevcuttur. 43 MAKALE ması; 1 tüzük ve 8 yönetmelikle kurduğu düzen iki yıl süre ile de Cumhuriyet dönemi mevzuatı içinde yer almıştır. Günümüzde Tarikatlar ve Sorunlarının Çözümüne Örnek Bir Model Unutulmamalıdır ki, tarikatlar tamamen siyaset dışı kurumlardır. Tarikatların siyaset içinde yel almalarının tarihi, çok partili siyasi hayata geçtiğimiz 1950 yılıdır. Bunun da gerekçesi, halen uygulamaya devam ettiğimiz parlamenter sistem’in oluşması için “eğitimli ve örgütlü toplum”la kurulabilmesi idi. 1950 yılında sivil, örgütlü ve eğitimli toplumumuz da yoktu. Yasaktan bunalmış halkın siyasete koşar adım giden yapısı içinde, yasaklanmış tarikatların sivil ve örgütlü toplum misyonunu üslendiği söylenebilir. Ne yazıktır ki, siyasetle akrabalık ilişkilerinin bile ilerisinde ilişkiler kurmuş tarikatların tamamına yakını, kendisini kaybetmiş ve bulmak için de arama ihtiyacı duymamaktadır. Ne yazıktır ki, bundan rahatsızlık duyan herhangi bir tarikat veya liderinden bahsetme imkânımız da yoktur. “Laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti” (anayasa madde:2)nin tam istediği de dinle ilgili her şeyin siyaset dışında kalması değil midir? O zaman sadece tarikatları değil, Diyanet İşleri Başkanlığı’nı da siyaset alanından çıkarmamız gerek miyor mu? Ülkemizde din, mezhep, tarikat gibi konuları gerçekten siyasi alanı dışına çıkarmalıyız. Bunun için yapılacaklar gayet açıktır: Siyasi iktidara bağlı olan Diyanet’in bu bağını keserek, yeni bir “YÜKSEK DİN KURUMU” kurarak, Diyanet‘i bu kuruma bağlı millî din kurumu haline getirmek. Uluslararası dinî meseleler ve uluslararası ilişkiler yüksek kurum tarafından düzenlenmeli; bunun dışında da Başbakanlık ve siyaset eliyle yapılan bürokratik bütün iş ve işlemler Yüksek Kurum tarafından yerine getirilmelidir. Ülke içinde kimlerin elinde olduğu belli olmayan din hizmetlerini kurtarmanın başkaca yolu da kalmamıştır. Yüksek Din Kurumu başkan ve üyelerinin seçim veya atanması TBMM tarafından (nitelikli çoğunlukla) yapılmalı; Diyanet İşleri Başkanı, yüksek kurumun önerisi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından ataması yapılmakla beraber, alt görevlerdekilerin önemli bir kısmı yüksek kurum tarafından gerçekleştirilmelidir. Merkez ve taşradaki görevliler Diyanet İşleri Başkanlığı‘nca atanmalıdır. Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in de ilk mevzuatlarından olan “Meclis-i Meşayih Tüzüğü ve 8 yönetmelik” örneğinde olduğu gibi, Din İşleri Yüksek Kurulu gibi, bir de yedi ayrı tarikatın önemli şahıslarından oluşacak bir “TARİKATLAR KURULU” oluşturularak, 677 sayılı kanunda değişiklik yapılmalı ve tarikatlar özyönetim ağırlıklı bir yönetimle siyaset dışı kurumlar olarak serbest bırakılmalıdır. Teftiş Kurulu da Yüksek Kurum bünyesine alınarak daha geniş yetkilerle çalışma imkânına kavuşturulmalıdır. 44 Ancak geçen zaman içindeki bozulmalar ve yozlaşmalar göz önüne alınarak bu düzenleme, iki yıllık bir geçiş dönemi uygulaması sonrasında gerçekleştirilmelidir. Hacı Bektaş Veli Dergâhı Merhum Çelebisi Feyzullah Ulusoy’un Görüşleri 1991 yılı sonbaharında, Hacıbektaş ilçesindeki Çelebi Konağı’nda, Diyanet Dini Yayınlar Dairesi Başkanı Orhan Balcı ile o tarihte Amasya Milletvekili olan merhum Kazım Ulusoy ve şimdiki Çelebi Veliyettin Ulusoy’un hazır bulunduğu sırada, tarikatların açılmasını nasıl karşılayacağı sorusuna merhum Çelebi Feyzullah ULUSOY’un verdiği cevabı aynen nakletmek istiyorum: “- Devlet büyüktür, isterse kapattığı gibi, tarikatları yeniden açabilir. Eğer devlet tarikatları yeniden açarsa, biz bu posta talip olmayız”. - Çelebi Hazretleri, Post sizin altınızda, nasıl talip olmazsınız, diyorum. Cevap veriyor: -“Ben 1940‘lı yıllarda Hukuk fakültesini bitirdim. O tarihte Kur’an, Tefsir, Tasavvuf gibi şeyleri okumak yasaktı. Benden şeyh olmaz da onun için bu posta talip olmam dedim. Doğrusu da budur. Siz Devleti ve Diyanet’i daha yakından tanıyorsunuz, eğer devlet tarikatları serbest bırakacak olursa, aman dikkat edin, “Ben şeyhim, dedeyim, babayım falanım..” diyenleri hemencecik tayin etmeyin. Belgelerini alın, bir mülakattan geçirin. Azami iki yıllık bir geçiş süreci koyun. Bahsettiğim; Kur’an, Tefsir, Hadis ve Tasavvuf okutun; yani önceden şeyhleri yetiştirin, peşinden görev yerlerine gönderin. Bunu yapmazsanız mevcut bozulmuş yapıyı meşrulaştırmış olursunuz. Buna da kimsenin hakkı yoktur”. İtiraf etmeliyim ki, bu çapta olgunluğu, tanıdığım pek çok şeyh efendide görmedim. Hatta kendilerine sahte silsileler bulan ve bunu gerçek gibi tebliğ ve telkin eden nice şeyhler görmüşüzdür. Siyaset, Tarikat ve Şeriat Meselesi Siyasetle yakın işbirliği içinde olan tarikatlar kendi görüş ve düşüncelerini hiçbir endişe ve olumsuz bir tepkiye şahit olmadıkları için çalıştıkları partilerin propagandası ile yarış halinde devam ediyorlar. Tek doğru, onların bildikleri, anladıkları ve anlattıklarıdır. Bunu yayıp herkesi etkilediklerinde, akıllarınca şeriat düzeni gelecek sanıyorlar. Herkesin iyi bilmesi gerekiyor ki, başında dört yüz yıl “Halife-i Müslimîn” sıfatı da bulunan Osmanlı Devleti “Şeriat devleti” olmadığı gibi, Selçuklu Devleti de “Şeriat devleti” değildi. Bu devletler, Türk örf, gelenek ve törelerine göre, akılla yönetilen devletlerdi. “Şeriat devleti” tabiri de zaten 19. yüzyılda İbni Teymiye tarafından yazılmış olan “Essiyastü’ş-Şer’iye” (Şeriat Siyaseti) adlı kitapla ortaya çıkmıştı4. Bu noktadan Kur’an incelendiğinde, su bulunmadığı zaman 4 İbni Teymiye tarafından yazılmış olan Essiyasetü’ş-Şer’iye adlı Arapça kitap, farklı mütercimler tarafından Türkçeye tercüme edilmişse de, tercümeler arasındaki farklar, bazı bölümlerin mütercimler tarafından atlandığı ve tam tercüme edilmediğini göstermektedir. Bu sebeple de tercümelerinin metin ve bilgilerinin verilmesine ihtiyaç duyulmamıştır. Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE nasıl abdest alınacağına ait ayetler mevcut olduğu halde, “Devlet” modeli veya idaresi hakkında herhangi bir hüküm olmadığı açıkça görülür. Bu durum, Kur’an’ın kıyamete kadar devam edecek ilahi “Kelam” olma özelliğinin de ispatıdır. Eğer Kur’an’da devlet modeli veya yönetim tarzına dair ayetler olsaydı, zamanın değişmesi ve gelişmeler karşısında 7. yüzyılının devlet modeline takılıp kalmış olacaktık. Kur’an sadece yöneticiler için üç öneride bulunur: 1. İşlerinizi yaparken (kendi başınıza değil) danışmalar yapacak kimselere danışarak yapınız. 2. İşe adam alırken, o işi yapacak kabiliyet ve beceri sahiplerini işe alınız. 3. Adaleti yaşatmaya dikkat ediniz; âdil olunuz. Bu noktada söylenebilecek şey, laiklik ilkesinin kabulü bir yenilik değil; devlet geleneğinin yenilenip, tarih ve kültürümüzle yeniden buluşması sayılmalıdır. Türkiye Din Kaynaklı Sorunları Geçiştiremez Ülkemizdeki din kaynaklı en önemli sorun, hiç şüphesiz Alevilik meselesidir. Bu sorunun en önemli kısmını da Alevi olmayan vatandaşlar oluşturmaktadır. Bu kesimdeki algı son derece olumsuzdur. “Alevinin kestiği yenmez” sözü bile başlı başına son derece önemli ve bir yanlış önermedir. Bu cümle Alevileri İslam dairesi dışına çıkarmış oluyor. “Kelime-i Şehadet”e inanan ve söyleyen herkes Müslüman olduğu hatırlanarak, ayrımcılık yaparak günaha girmenin kime ne faydası oluyor? Ülke içinde, sosyal yapılar arasında ahengi ve birliği sağlamadan ne kalkınma, ne sosyal, kültürel ve teknik gelişme, ne de büyük devlet olma imkânının olmadığını hem kendi geçmişimize, hem de dünyada bu işi başaranlara bakarak anlamamız mümkündür. Mehmet Akif‘in deyimi ile: “Allâh’a güven, sa’ye sarıl, hikmete râm ol Yol varsa budur, bilmiyorum başka çıkar yol” Bu anlatılanlar yapılmayacak olursa, meydana gelecek sosyal tartışmalar gittikçe artacaktır. Riskin artması sosyal çatışma riskini de artıracak ve mevcut sosyal yapı sosyal çatışma ile sonu belli olmayan bir akıbete sürüklenecektir. Batılıların Yaptıkları Çalışmalar ABD ve kıta Avrupası ülkelerinin yaptıkları bazı faaliyetlere atıflarda bulunmak istiyorum. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra, darbecilerle ABD arasında yapılan antlaşmalarla “Barış Gönüllüleri” 1962-1970 yılları arasında Türkiye’de bulunmuşlardır. Resmî rakamlara göre ülkemize gelen gönüllü sayısı 1201’dir. Barış gönüllülerinin %40’ı eğitim alanında, köy okullarında, orta öğretimde, çok az kısmı da üniversitelerde İngilizce öğretmişler. ABD’de 1961 yılında kurulmuş olan Barış Gönüllülerinin amacı “diğer milletleri yakından tanımak, Amerikalılara diğer milletleri tanıtmak ve gelişmekte olan ülkelere kalkınmaları hususunda becerili işgücü ile yardımcı olmak” olarak tanımlanmıştır. Bu amacı da dikkate alanlar aşağıdaki ana konularda ciddi eleştirilerde bulunmuşlardır: 1. Çoğunluğu genç olan ve yeterli beceriye sahip olmayan bu bireylerin az gelişmiş ülkelere nasıl bir fayda sağladığı, 2. Barış Gönüllülerinin Amerikan ırkçılığı yaptıkları, 3. CIA’nın soğuk savaş döneminde gazetecileri, din adamlarını ve Barış Gönüllülerini istihbarat amacıyla kullandığı, 4. Barış Gönüllülerinin yeni bir misyoner ordusu olduğu iddiaları bütün dünyada hâlâ tartışılmaktadır. Ülkemize gelmiş Barış Gönüllülerinin önemli bir kısmının Doğu ve Güneydoğu illerimizin köylerinde öğretmenlik yaparken aşırı ideolojik görüşleri telkin ettikleri, bölücü Kürtçülüğü geliştirdikleri, Alevi yerleşim yerlerinde de sosyalizm tebliğlerini bazen komünizme kadar götürdükleri iddiaları bulunmaktadır. “Barış Gönüllüleri” türü çalışmalar eleştiriler almış olmalarına rağmen birçok ülke benzeri organizasyonlar kurmuşlardır. Avrupa Birliği 1995 yılında aldığı bir kararla Avrupa Gönüllüler Servisi adlı organizasyonu kurmuştur5. “Erasmus” olarak bilinen üniversitelerin karşılıklı olarak uluslararası öğrenci değişim programı da barış gönüllüleri örgütünden yararlanılarak kurulmuştur. AB’nin yanı sıra Japonya, Kanada, İrlanda, Yeni Zelanda, Avustralya ve İngiltere de bu tür gönüllü organizasyonlar kurmuşlardır. Bu çerçevede yapılan Erasmus (karşılıklı öğrenci değişimi) Programının amacı, “Avrupa’da yükseköğretimin kalitesini artırmak ve Avrupa boyutunu güçlendirmek” olarak görünüyor. Kalkınan ülkeler “Avrupa’da yükseköğretimin kalitesini artırmak ve Avrupa boyutunu güçlendirmek” için neler yapıyor olabilirler? Unutmayalım ki, kalkınmasını tamamlamış ülkeler, kalkınmakta olan ülkeleri doğrudan veya dolaylı yollardan kullanmakta ve kendi istekleri doğrultusunda, kendi gelişmelerine (?) destek olmaktadırlar. İleride bunun da aleyhimize nasıl sonuçlar üreteceğini bugünden bildiğimiz söylenemez. Bizde ise benzer çalışmalar Sovyetler Birliği’nin dağılması üzerine, öncelikle Türk Cumhuriyetlerinde ve çevre ülkelere yayılarak artan Türk Okulları modeli ise “din veya kan kardeşliği” sebebiyle gönüllü Cemaat ve Tarikatlar tarafından kurulmuş sivil girişimler olarak gelişmiş görünmektedir. L. Melikoff ’un “Kızılbaş Sorunu”6 adlı kitabı ile Almanya’da başlayan ve P. Andrews, Ethnic Groups in the Repuplic of Turkey7, (Ed. Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden 1989) kitabı ile devam eden Alevilik çalışmaları, Sovyetler Birliği’nin dağılması süreci ile ortaya çıkan çalışmalar, Alevilik ve Aleviler konusundaki yozlaşmayı tetiklemiş görünmektedir. Özellikle P. Andrews ve Dr. Ludwig Reichert Verlag birlikte Türkiye’nin etnik yapısı üzerine çalışmışlar ve bütün Türk Komisyonun resmi adı, Comission of the Europeon Communities, 1995. 6 Kitabın orijinal ismi: “Le Probleme Kızılbaş”dır. İlk yayını 1975 yılında yapılmıştır. 7 Bu kitap Türkçeye tercüme edilmemiştir. Ancak köy ve aşiret isimleri Türkçe olarak yazılmış olduğundan ülkemizde de kolaylıkla okunma imkânı olan bir yayındır. 5 45 MAKALE boylarına mensup olanları “Alevi - Sünni” olduklarına göre, yerleşim yerlerini dakika, saniye hesabıyla enlem ve boylamlarını da vererek, siyasetçilerin zaman zaman kullandıkları Türkiye’de “36 etnik gurup var” safsatasını ortaya koymuşlardır. Tamamı Türk ve Müslüman olan insanımızı; Sünni Tatar, Alevi Tatar, Sünni Türkmen, Alevi Türkmen, Sünni Yörük, Alevi Yörük, Sünni Çepni, Alevi Çepni… gibi tamamen kötü niyetle ve ayrımcı bir bakışla sözde bilimsel çalışmalarla ayırmışlardır. Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte emperyal arzular merakı uyanan Almanya, ailesi Alevi olan eski sosyalist – komünist kökenli Türkleri bir araya getirerek birtakım örgütler kurdurmuş ve bu örgütlerle Almanya, Aleviyolojinin merkez üssü konumuna gelmiştir. İşte bu çalışmalarla Aleviler Müslüman değilmiş gibi tavır, telkin ve sahte bilimsel çalışmalar giderek artmıştır. Bu çalışmalar sebebiyle uzaktan merkeze doğru olmak üzere, Alevilerin İslam’dan uzaklaşarak, öncelikle “kendine özgü bir din” olarak Müslümanlık’tan ayrılması hedef olarak seçilmiş görünmektedir. Bu konuda Avrupa ülkelerinde koordineli çalışmalar da göze çarpmaktadır. Baltık ülkeleri dâhil pek çok üniversitede “Alevilik Dersleri” ve akademik çalışmalar yapıldığı bilinmektedir. Biz burada sadece bir örnekten bahsetmek istiyoruz. Almanya’nın Baden-Württemberg eyaleti Tübingen Üniversitesinde arkeoloji çalışmaları yapan bir ekip, yıllardır Ege bölgemize gelerek kazı çalışmaları yürütmektedirler. Çalışma konuları da Anadolu topraklarında çok eskiden yaşamış “Luvi halkı ve medeniyeti”ni araştırmak… Ekibin başkanı olan Prof. bu kazı çalışmalarından bir Alevi projesi oluşturuyor, makaleler yazıp, Almanya’da konferanslar veriyor. Bu zata göre “İlyada” destanında adı geçen “Paris” Luwi dilinde bir kelime imiş, Homeros Luvi dili konuşuyor olabilirmiş… Luvi kelimesinin başına bir (A) harfi eklenerek Aluvi sonra da Almanca yazılışına göre Alawi oluvermiş… Türk Kültür Tarihi’nin en önemli şahsiyetlerinden olan Pir Sultan Türk değil, 610 yılında Tunceli Pülümür’de doğan Bizans’lı Silvanus’muş… Bu arkeoloğa göre: 1.cAleviler Anadolu’nun ilk yerli halkıdır, Türklerle ilgisi yoktur. 2.cAlevilik Hititlere dayanmaktadır. Aleviliği en iyi yaşatanlar Lidyalılar ve Asurlulardır. 3. Bazı Aleviler Hititlerin ve Asurluların torunlarıyız, derlermiş… 4. Türkler Anadolu’ya gelince uygarlığın “içine etmişler”. 5.Türklerin Anadolu’ya gelmesiyle birlikte Aleviliğin gelişimi engellenmiş8… Alevi Örgütlerinin Tepkileri Tübingen üniversitesi profesörünün konferansları sonrasında, Almanya’da bulunan Alevi Vakıf Dernek ve federasyonla8 Daha fazla bilgi için bakınız: İbrahim Okur, Boyasını Kazıyınca, (Küresel Güç Odaklarının Egemenlik Felsefesi) İstanbul, 2014, s. 601620. 46 rından, konudan haberdar olanların tamamı bu zata karşı, kendi internet sitelerinde, son derece mantıklı, tutarlı ve doğru açıklamalarda bulunmuşlardır. Bu tavır herkes tarafından alkışlanacak türden olup, gelecek bakımından da umut vericidir. İşin garip tarafı, ülkemizde “ateist” veya “Ali’siz Aleviliği savunduğu”nu sandığımız insanların da bir Türk ve Müslüman olarak bu tepkilere katılmış olmalarıdır. Demek ki, zorla, baskıyla karşılaşan Türk kendi kültür ve kimliği ile ortaya çıkmaktadır. Bunun başkaca izahı da yoktur. Alevilik Kendine Özgü Din mi? Bu faaliyetler sebebiyle, “25 Ekim 2007 tarihinde Danimarka, arkasından Hollanda ve İsveç Aleviliği kendine özgü bir inanç” yani “din olarak” tanıdı. Avusturya da, 22 Mayıs 2013 tarihinde yayımlanan bir kararname ile Alevilik’i “kendine özgü bir din” olduğunu kabul etti. Aleviliği din olarak tanıyan ülkelerdeki federasyon veya dernekler de din kurumu statüsü kazandı. Aleviliği din olarak tanıyan ülke veya kantonların devlet okullarında “Alevilik Din Dersi” adı ile bir ders okutulmaya başlandı. Alevilikle ilgili çalışmalarda merkez işlevi gören Almanya’nın Berlin, Baden Württemberg, Kuzey Ren Vesfalya, Bavyera, Hessen Eyaletleri ile İsviçre’nin Basel Kantonu “kendine özgü bir inanç” adı ile “din olarak” tanıyor. Cemevi konusundaki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararı yukarıdaki anlayışa iyice yaklaşmış görünüyor. Almanya ve Fransa devlet olarak Aleviliği “Kendine özgü Din” olarak tanımayı gerçekleştirdiğinde, herhalde Türkiye de “Aleviliği bağımsız din” olarak tanımak durumuyla karşı karşıya kalacaktır. Unutmayalım ki, bir dinden ayrılarak yeni din kuranlar eski dinlerinin en büyük düşmanı olurlar. İran vatandaşlarından önce mezhep adıyla Bahailiği kuranlar, Bahailiği din haline getirdikten sonra birbirlerini “kâfir” olarak görmeye başladılar. Bahailiğin merkezi Kanada’ya taşındı. İran’da kalanlar, Mecusilerden daha kötü duruma düştü veya düşürüldüler. Ne Yapmak Lazım? Alevilik meselesinin en temel meselesi Cemevleri’nin ibadethane olması veya elektrik su parası olamaz. Devlet ve kurumları konunun uzmanlarıyla konuşarak daha fazla zaman kaybetmeden Alevilik ve türdeşleri olan bütün tarikatlarla ilgili sorunları birlikte ele almalıdır. Düne kadar tamamı köylü olan ve köylerde yaşayan Alevi (Kızılbaş) halkın yaklaşık %75 i artık şehirlerde yaşamaktadır. Bu sosyal gelişme ve sosyal yapı değişikliği göz ardı edilemez. Alevi Çalıştayları gibi, gelecek seçimlerde oy kaygısı ile yapılmış gayri ciddi yaklaşımlar bir daha yaşanmamalıdır. Alevi olmayan çoğunluk Diyanet İşleri Başkanlığında, doğru bilgilerle aydınlatılmalı; çoğunluk yanlış ve hurafe cinsi bilgilerinden kurtarılmalıdır. Bu başarılmadan konuya sağlıklı çözüm bulma imkânı gözükmemektedir. Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE Yapılacak ilk iş, M. Nuri Yılmaz zamanında ilk defa yapılmış olan güvenlik ve istihbarat birimleri, o toplantı notları incelenerek, sağlıklı bir değerlendirme ve hazırlıkla yeniden Diyanet İşleri Başkanı Başkanlığında toplantılar yaparak, takip edilecek yol ve metodu belirlemelidir. Bu makalenin baş tarafında söylediğimiz yapısal değişiklikler yapılarak sevgide, kardeşlikte ve medeniyette buluşmamız sağlanmalıdır. Bu yazıyı Ahmet Yesevi ve Hacı Bektaş Veli yolunun yol ve erkânına mensup olanların baş tacı bildikleri Yunus Emre, Pir Sultan, Şah İsmail ve Kaygusuz Abdal’dan birer damak tadı şeklinde şiir örnekleriyle tamamlamak istiyoruz. Gerçeğe Hüüü!.. “Şeriat, Tarikat yoldur varana Hakikat, Marifet andan içerü” Yunus Emre “4 Kapı” olarak anılan “Yol” Evvel kapı şeriat, geçse andan tarikat Gönül evi marifet, aşk hakikat içinde Şeriat şirin olur, işidene hoş gelir Ne kim dilerse kılar ol şeriat içinde. Tarikat can yoldaşı, cân ile olur işi; Tarikata giren kişi dün gün ibret içinde, Marifet gönül ile dün ü gün zârıyıla Söylesem gelmez dile sırrı sıfat içinde. Hakikat aşkdır ayan görsün ol şebih beyan, Hakikat donun giyen ağır hil’at içinde. Her kim şeriat bile hem okuya hem kıla, Ol gerek kim er ola dün gün taat içinde. Ger taat kılmazısa üstâda varmazısa, Şer’iden olmazısa, adı lanet içinde. Bu dört menzildir utan ledün makamın tutan Ol dört menzile yeten tamam murad içinde. Yunus Emre “Muhammed dinidir bizim dinimiz, Tarikat altında geçer yolumuz, Hem Cibril-i Emin’dir rehberimiz Biz müminiz, mürşidimiz Ali’dir.” Pir Sultan Abdal ************** Şeriat öğrendim bin bir ad için Hakikat öğrendim, aynı zat için Marifet öğrendim bu sıfat için Tarikata hizmet ettim ezelden Şah İsmail Hatai ************* “Can olanı can bilir İnsanı insan bilir Her sırrı Sultan bilir Lailahe illallah Cümle âlem zât imiş Derya-yı hikmet imiş Hak ile vuslat imiş Lailahe illallah Tesbih ü zikreylegil Allah’a şükreylegil Bu sözü fikreylegil Lailahe illallah” Kaygusuz Abdal 47 BİLİM Amerika’nın Keşfi Tartışmalarında Piri Reis’in Görüşü ve Dünya Haritası Hakkında Hurafeler Emre TAŞ* Olgun bir bilim insanı olduğu anlaşılan Piri Reis, “Cenevizlilerden bir kâfir” dediği Kolomb’un adını zikredip kendisine atıfta bulunarak, modern bilim etiğinin bile günümüzde yerleştirmeyi henüz tam manasıyla başaramadığı bir hassasiyete sahip olduğunu gösteriyor. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi, Tarih Eğitimi Anabilim Dalı, son sınıf öğrencisi. * 48 Piri Reis’in 1513 tarihli dünya haritasını birçoğumuz bildiğimiz halde, onun neler anlattığı hakkında pek az fikir sahibi olduğumuz saklanamaz bir gerçek artık. Ülkemizdeki tarih eğitiminin didaktik düzeyde kalmasının ve kanıt temelli öğretim yöntemlerinin çoğu kez es geçilmesinin bu durumdaki etkisi hiç de küçümsenemez. Çünkü maalesef tarihî belge ve kanıt yorumlamada, orta düzeyde eğitim görmüş sokaktaki vatandaş bir yana, kendisine “araştırmacı-yazar-tarihçi” sıfatlarını yakıştıranlar ve çoğunlukla medya tarafından verilen bu unvanı övünerek yakasına ilikleyenler bile bu yetenekten ve tarihsel araştırmalarda elzem olan metot bilgisinden yoksunlar. Piri Reis haritasının bu tabloda özel bir yeri var; her gördüğümüz tarihî belgeye bir meteor taşı bilinmezliğiyle yaklaşmamızı, bir fırsat bilicinin bu bilinmeyen cisim hakkında ürettiği efsaneleri piyasaya sürmesi izlemekte ve ne yazık ki Piri Reis’in muhteşem dünya haritası bu haksızlığa maruz kalan nadide eserlerden birisi olmaktadır. Çok uzak olmayan bir tarihte, Amerika’yı kimlerin keşfettiği konusu gerek siyasi mahfillerce ve gerekse tarihçiler tarafından hararetle tartışılmıştı. Bu tartışmada ülkemizdeki gelmiş geçmiş en büyük denizcilik otoritelerinden birinin, Piri Reis’in görüşünü soran ne yazık ki olmadı. Piri Reis haritasının hikâyesini anlatırken ciddi bir âlim titizliğiyle kaynaklarını aktarıyor ve bakın Amerika’yı kimin keşfettiği meselesine nasıl yaklaşıyor: [Harita görselinde “A” etiketiyle işaretlenen kısım, günümüz Türkçesiyle:] “İşbu kenarlara Antilya (Amerika) kıyıları derler. 1491 yılında bulunmuştur. Ama şöyle rivayet ederler ki Cenevizlerden bir kâfir, adına Kolonbo derler imiş, bu yerleri o bulmuştur. Kolonbo’nun eline bir kitap geçmiş ki Mağrip Denizi’nin (Atlantik Okyanusu) sonunda kıyılar ve adalar ve türlü türlü madenler ve de elmas dağı vardır diye bu kitapta yazar. Kolonbo kitabın tamamını okuyup, Cenevizli devlet adamlarına bu okuduklarını anlatıp, “gelin bana iki tane gemi verin, varayım o yerleri bulayım” der. Bunlar “Mağrip Deryasının sonu olur mu? Havası kötüdür” derler. Kolonbo görür Cenevizlilerden çare yok, gider İspanya Beyi›ne varır, hikayesini bir bir arz eder. Onlar da Cenevizli gibi cevap verirler. Ancak Kolonbo bunlara bıktıracak kadar ısrar eder. Sonunda İspanya Beyi iki gemi verip, baştan aşağı silahla donatıp ‘Ey Kolonbo, eğer senin dediğin gibi olursa, seni o bölgeye kapudan edeyim’ deyip, Kolonbo’yu Bahr-i Mağrib’e gönderir. “Merhum amcam Gazi Kemal’in İspanyalı bir kulu vardı. Bu köle üç defa Kolonbo ile o diyarlara vardım deyip, hikayelerini şöyle anlatmıştı: ‘Önce Septe Boğazına (Cebelitarık) vardık, oradan da batıya doğru dört bin mil gittikten sonra karşımızda bir ada gördük, ama gittikçe deniz sakinleşmiş ve Kuzey Yıldızı görünmez olmuştu’. Karşılarında gördükleri adaya demir atarlar. Adanın halkı gelip, onları ok yağmuruna tutar. Dışarı çıkamazlar ki haber soralar. Adalıların erkeği dişisi ok atar. Hepsi çıplakmış. Karaya çıkamayınca gemilerini adanın öbür tarafına geçirirler. Bir sandal görürler. Sandaldaki adalılar gemileri görünce karaya kaçarlar. Kolonbo’nun adamları sandalı almaya varır, görürler ki içinde adam eti var. Meğer bunlar adadan adaya gidip, adam avlayıp yerlermiş. Kolonbo bir ada daha görüp ona varırlar. Görürer ki, adada büyük yılanlar var. Oraya çıkmayıp, başka adaya varırlar. Bu adanın halkı görürler ki gemilerden kendilerine bir zarar yok, varırlar, balık avlayıp filikalarıyla bunlara getirirler. Bunlar da hoş görüp onlara sırça boncuk verirler. Meğer Kolonbo o bölgede sırça boncuğun muteber olduğunu bulduğu kitapta okumuş imiş. Onlar boncuğu görüp daha fazla balık getirirler. Bunlar daima onlara sırça boncuk verirler. Bir gün bir kadının kolunda altın görürler, altını alıp bon- Yeni Ufuklar, sayı 26 BİLİM 49 BİLİM cuk verirler. Kolonbo’nun adamları derler ki, ‘varın altın getirin, sizde daha fazla boncuk verelim’ derler. Onlar varıp daha fazla altın getirirler. Meğer bunların dağlarında altın madeni var imiş (...) Ada halkından ikisini alıp İspanya Beyi’ne getirirler. Amma Kolonbo bunların dillerini bilmeyip işaretlerle anlaşır imiş. Bundan sonra İspanya Beyi papaz ve arpa gönderip ekin biçmeyi öğretmiş. Şimdi o diyarlar tamam açılıp meşhur olmuştur. Kıyıdaki yer isimlerini Kolnbo vermiştir. Kolomb büyük bir yıldız bilimci imiş. Bu haritadaki kıyılar ve adalar Kolonbo’nun haritasından yazılmıştır” (Akçura, 1935/1999). [Harita görselinde “B” başlığıyla işaretlenen kısım, günümüz Türkçesiyle:] “Bu harita benzeri bir harita bu asırda kimsede yoktur. Bu fakirin çizimi itibarıyla bir temel oluştu. Yirmi harita ve Büyük İskender zamanında çizilen haritaların sekizinden -ki dünyanın insan yerleşimli bölgelerini gösterir ve Araplar onlara Caferiye der- Arapların bir Hindistan haritasından ve Portekizlilerin zamanımızda çizdikleri dört Asya haritasından ve Kolonbo’nun batıda çizdiği haritadan faydalandım. Bunları karşılaştırmalı olarak inceleyip çıkarımlarda bulunarak bu haritayı ortaya çıkardım” (Akçura, 1935/1999). Görüldüğü üzere Piri Reis, Kristof Kolomb’un da bir haritasını içeren, 1513 tarihli dünya haritasının kaynakları arasında toplam 34 haritadan bahsetmektedir. Tabii bunların bir kısmı, haritasının bugün elde olmayan parçalarının kaynaklarını da teşkil ediyor, ancak eldeki haritada Amerika’ya dair bilgilerin ana çekirdeğini Kolomb’un bilgileri ve Piri Reis’in duyumları oluşturuyor. Fakat Piri Reis bir ilim insanı dürtüsüyle “kaynağın kaynağı”nı da bahis konusu etmiş ve “bu yerleri o bulmuştur” dedikten hemen sonra, “Kolonbo’nun eline bir kitap geçmiş ki Mağrip Denizi’nin sonunda kıyılar ve adalar ve türlü türlü madenler ve de elmas dağı vardır diye bu kitapta yazar” diyerek devam etmiştir. Bu kayıt Kolomb’a “Amerika’nın –yaptığı keşfin farkında olmayankâşifi”, “kıtanın varlığını dünyanın geri kalanına haber veren cesur denizci” unvanlarını verebileceği gibi, aynı zamanda “Kolomb Amerika’nın ilk kâşifi değildi” şerhini de düşüyor. Kolomb’dan önce Amerika’ya kimlerin gittiği tartışmalarında Müslüman Araplar, Vikingler ve Çinliler de zikrediliyor ancak konu hakkında yeterli bir belgeye henüz ulaşılabilmiş değil. Bu durumda Amerika’nın keşfi hadisesinin, bilimlerin insanlığın ortak gayretleriyle yükselmesine bir örnek teşkil ettiği söylenebilir: Kolomb’dan önce -her kimler iseAmerika’ya veya civarlarına gitmiş ve bilgi haznesini damla damla doldurmuş, en nihayet Kolomb taşıran damlayı ekleyerek bayrağı Vespuçi’ye teslim etmiştir. Olgun bir bilim insanı olduğu anlaşılan Piri Reis, “Cenevizlilerden bir kâfir” dediği Kolomb’un adını zikredip kendisine atıfta bulunarak, modern bilim etiğinin bile günümüzde yerleştirmeyi henüz tam manasıyla başaramadığı bir hassasiyete sahip olduğunu gösteriyor. Gel gelelim bu haritanın birçoğumuz için “yabancı bir madde” konumunda olmasını fırsat bilen bazı “tarihçi-yazar”ların 462 yıl önce vefat eden bir kartograf kadar bilimsel hassasiyete sahip olmadıkları ve bunun aksine hayli popüler olmaları ülkemizdeki tarih-bilirlik açısından düşündürücüdür. Konu hakkında kitabı da bulunan bir “tarihçi-yazar”, 50 Amerika’yı Kolomb’un keşfetmediğini -orayı Hindistan sanmasını işaret ederek- ileri sürdükten sonra, Piri Reis’in Kolomb’a asla atıf yapmadığını, -yukarıda yer alan- Piri Reis’in Kolomb’dan bahsettiği ifadelerin 1987’de Amerika’daki bir sergiye yollandıktan sonra birileri tarafından haritaya eklendiğini, bir de “bilirkişi” raporu tutturarak iddia etmiştir. Yine aynı iddiaya göre; şu an Topkapı Sarayı depolarında korunan Piri Reis Haritası, Amerika’daki meçhul kişilerin asıl metni tahrif ederek ürettikleri bir kopya olmalıdır, yani haritanın aslı alınarak Türkiye’ye sahtesi iade edilmiştir. Ancak “tarihçi-yazar”ın kurgusunu oluştururken atladığı önemli bir nokta var: Tarihçi ve siyaset adamı Yusuf Akçura (1876-1935), Topkapı Sarayı depolarında 1929’da bulunmasının ardından haritayı etraflıca okumuş, metinlerini yeni harflere çevirerek hazırladığı “Piri Reis Haritası Hakkında İzahnâme” adlı eseri de 1935’te yayımlanmıştır. Akçura’nın eserindeki metin aktarımlarında Piri Reis’in Kolomb’dan bahseden ifadeleri, haritanın bugün sarayda korunan haliyle harfi harfine aynıdır. Yani, Yusuf Akçura’nın 1935’te okuduğu haritada ne yazıyorsa, 1987’de Amerika’da sergilenip geri dönen haritanın üzerinde de o yazıyor ve “tarihçi-yazar”ın kurgusu bu noktada temelinden çöküyor1. Harita son olarak 2013’te “Piri Reis Dünya Haritası’nın 500.Yılı” etkinlikleri kapsamında Topkapı Sarayı’nda kısa bir süreliğine de olsa sergilendi ve az-biraz Osmanlı Türkçesi okuyabilenler harita üzerinde Yusuf Akçura’nın 1935’te okuduklarıyla aynı metni okudular. Fakat “tarihçi-yazar”a göre, daha önce Topkapı Sarayı’na giderek haritayı görmek istemesi üzerine verilen cevapta belgenin hassaslığından bahsedilmiş, fiziki müdahaleden korunması amacıyla sergilenemediği belirtilmiş, o da bunu “bir skandalın başlangıcı” diye yorumlayarak durumu depodaki haritanın sahteliğine yormuştur. Şüphelerin kanıt olarak gösterildiği bir mecrada, tarih metodolojisinin hiçbir imkânından faydalanmayan ve bundan haberdar olduğu da şüphe götürür olan bir “tarihçiyazar”ın arşivcilik ve belge yönetimi konusunda da çok fazla malumat sahibi olması beklenemezdi2. Bu noktada üzücü olan, bu dayanaksız iddialara medyanın fazlasıyla revaç buldurarak meydan vermesidir. Ve daha üzücü olanı ise “meteor taşı” muamelesi yaptığımız tarihsel kaynaklarımızdan yalnızca birisi olan Piri Reis Haritası hakkındaki algılarımızın bu gibi hurafelerle şekillendiriliyor olmasıdır. Ülkemizde tarihsel doğruluğu tarihsel yanlışlıktan ve hurafelerden ayırt edemeyen algılarımız kadar, bazı beyanlarında resmî kurumlardan destek aldığını belirten “tarihçi-yazar”ın, sonu tutarlı bir önermeye varamayan araştırmaları sürecinde harcadığı emekler ve maddî sarfiyatı da ülke tarihçiliğimiz için üzüntü ve ümitsizlik sebebi oluyor. 1 Yusuf Akçura, Piri Reis Haritası Hakkında İzahnâme, TTK Yayınları, Ankara 1999. Türk Tarih Kurumu’nun web sitesinden de tam metne ve basım bilgilerine ulaşılabiliyor. 2 İddialar için bakınız: Hürriyet Gazetesi, “Piri Reis Haritası İçin Kritik Soru”, 11 Kasım 2013 ve Posta Gazetesi, “Piri Reis’in Haritası Nerede?”, 6 Nisan 2013. Kaynakça: -Yusuf Akçura, Piri Reis Haritası Hakkında İzahnâme, TTK Yayınları, Ankara 1999. -İdris Bostan, “Piri Reis”, DİA, C.XXXIV, s.283-285. -Emine Sonnur Özcan, “İlk ve Orta Çağlardan Piri Reis’e Haritacılık”, Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı 547, Haziran 2013. -Zeynep Dramalı, Tarihi Tersten Okumak, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010, s.77-95. -Hürriyet, “Piri Reis Haritası İçin Kritik Soru”, 11 Kasım 2013. -Posta, “Piri Reis’in Haritası Nerede?”, 6 Nisan 2013. Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE 51 MAKALE EĞİTİM Enerji Arz Güvenliği ve Tehdit Altındaki Ağırlık Merkezlerimiz Dursun YILDIZ* Ediz EKİNCİ** Türkiye’nin tümünde 31 Mart 2015 saat 10.36 itibariyle başlayan elektrik kesintisi, ülkemizin elektrik sisteminin arz güvenliği konusunda hazırlık seviyesinin yeterli olmadığını ortaya koyması açısından çok önemli bir deneyim yaşattı. Daha önceki toplu kesinti 2012 yılında 6 ilde gerçekleşmiş ve arz talep dengesizliği nedeniyle oluştuğu açıklanmıştı. Bu son dönemde yaşadığımız en yoğun elektrik kesintisiydi. 31 Mart’ta saat 10.36 da tüm Türkiye çapında başlayan bu kesinti saatler 12.36 olduğunda TEİAŞ’ın resmî açıklamasında İstanbul ve Ankara’nın sadece %15’ine elektrik verilebildiği şeklindeydi. Kentlerdeki yaşamı tüm sektörlerde etkileyen bu kesinti Türkiye sanayisinin enerjisinin %35’ini elektrik enerjisinden sağlaması nedeniyle bu sektörü de büyük oranda etkiledi. Elektrik Üretiminde Değil İletimde Sıkıntı Oldu Stratejik unsurları içerisinde bilgi ve karar destek sistemleri, elektrik enerjisi üretim ve dağıtım sistemleri, ticari/bankacılık sistemleri yer alır. Su Politikaları Uzmanı, HPA Başkanı HPA Bölgesel Güvenlik Bölümü Başkanı * ** 52 Türkiye’nin elektrik üretiminin yaklaşık %26’sı hidroelektrik sistemlerden, %44’ü doğalgaz santrallerinden, %25’i linyit santrallerinden,%3’ü rüzgâr, %2’si de diğer santrallerde üretiliyor. Bu santrallerin enerji kaynağı temininde sorun olmadığı biliniyor. Bu durum enerji kesintisi sorununun enerji kaynağı sebepli üretim sorunu değil üretilen elektriğin iletilememesi sorunu olduğunu ortaya koyuyor. Bu yaklaşımımızı elektriğin saatler içinde kentlere yeniden verilmeye başlanması da doğruluyor. Ancak hemen yeni bir soru gündeme geliyor. Bu sorunun nedeni ne? Bu sorunun nakil hatlarından kaynaklandığı yorumlarını doğru kabul edebilmek şimdilik zor. Çünkü elektriğin iletim ve dağıtım sistemlerinde elektrik iletimini toplu halde engelleyebilecek sorunun sadece iletim hatlarında oluşmayacağı biliniyor. Sorunun oluşma şekli elektrik iletiminin“elektronik beyni”nin yani komuta-kontrol sisteminin bir sorun ve/veya saldırı ile karşı karşıya olduğunu ortaya koyuyor. Bu beynin, iletim fonksiyonunu düzenleyememesi şeklinde bir sorunla karşı karşıya geldiği açık. Bu durum, Türkiye’nin enerji arz güvenliğinde sadece üretim güvenliğinin yeterli olmadığı, bunun yanı sıra iletim ve dağıtım güvenliğinin de çok önemli olduğunu ortaya koymuştur. Elektrik iletimi ve dağıtımı için kullanılan stratejik önemi haiz komuta- Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE kontrol sisteminin siber/fiziki bir saldırı ya da müdahaleye maruz kalmış olması kuvvetle muhtemel. Yeni Yüzyılda Sorunların Çözümü 20’nci yüzyılın son çeyreğinden itibaren devletler veya devlet dışı yapılar arasındaki sorunların çözüm şekli esaslı olarak değişmiş ve değişmeye devam etmektedir. O halde, tehdidin doğası ve değişen yapısının iyi anlaşılması gerekmektedir. Artık sorunların çözümü için silahlı/ateşli çatışma neredeyse son çare olarak başvurulan ya da diğer harp vasıtalarını destekleyen bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Rusya’nın Ukrayna’da yürüttüğü harekâtı Rusya Genelkurmay Başkanı ve Savunma Bakanı Birinci Yardımcısı Orgeneral Gerasimov “Hibrid Harp” veya “Doğrusal Olmayan Harp” kavramıyla açıklamaktadır. Bu harp türünde savaş ve barış arasındaki sınırların giderek bulanıklaştığı ifade edilmektedir. Sadece sınırların değil aynı zamanda harp alanının da tüm yerküreyi ve üzerinde yaşayan tüm varlıkları kapsadığı ve bulanıklaştığı bu dönemde devletler stratejik hedeflerinin ele geçirilmesinde sadece askerî vasıtaları değil millî gücün diğer unsurlarını da yoğun olarak kullanmaktadırlar. Stratejik iletişim yöntemleriyle psikolojik harp/harekât ile düşman kabul edilen devlet ve onun halkının düşünme ve muhakeme yeteneği topyekûn bulanıklaştırılmakta, karar verici makamlar üzerinde yoğun etki sağlanmak istenmektedir. Yeni harp dönemi askerî olmayan kaynaklarla bütünleşik askerî gücün kullanımı ile karakterize edilmektedir ve hayatın tüm alanlarını içine almaktadır. Ağırlık Merkezleri Tehdit Altında - Doğrusal Olmayan Harp Çatışmaların seviyesini tanımlayan düşük, orta ve yüksek yoğunluk seviyeleri içerisinden düşük yoğun- luk tercih edilmektedir. Konvansiyonel ve nükleer savaşı da kapsayan orta ve yüksek yoğunluklu çatışmaların insani, siyasi ve ekonomik maliyetini karşılamak pek çok devlet için mümkün olamamaktadır. Düşük yoğunluklu çatışmada, siyasi, ekonomik ve psikolojik baskıdan istihbarat operasyonları ve terörizme uzanan bir yelpazede tüm araçlar kullanıma sokulmaktadır. Devletler veya ulus ötesi yapılar isteklerini karşı tarafa kabul ettirmek ve hedeflerine ulaşabilmek maksadıyla en az maliyetli ancak karşı tarafa en fazla hasarı verecek yöntemlere başvurmaktadırlar. Bu kısıtlar içinde hedeflerini ele geçirmek için karşı tarafın ağırlık merkezlerine saldırıda bulunmaktadırlar. Ağırlık merkezi, bir ülkenin veya bir teşkilin kapasitesini, yeteneklerini, hayatta kalma becerisini aldığı özellikleridir. Etkisiz hale getirilmesi durumunda karşı tarafın dengesini bozacak, zayıflatacak, hayatta kalma olasılığını azaltacak fiziki ve manevi tüm kaynak, kapasite ve yetenekleri kapsar. Nedir bu ağırlık merkezleri? Ağırlık merkezleri; bir ulusun ordusu olabileceği gibi stratejik, ekonomik, politik varlıkları veya değer atfettiği psikolojik etkisi büyük unsurları da olabilir. Stratejik unsurları içerisinde bilgi ve karar destek sistemleri, elektrik enerjisi üretim ve dağıtım sistemleri, ticari/bankacılık sistemleri yer alır. Ağırlık merkezine saldırı düşman olarak tanımlanan tarafın süratli ve geniş kapsamlı olarak şekillendirilmesine veya felç edilmesine olanak sağlar. Ulusal ve devlet olarak yaşamsal tehdit anlamına gelen ağırlık merkezlerimize saldırıların, müdahalelerin ya da benzer sonuçlar doğuracak arızaların önüne geçmek için bu merkezlerimizin korunması, gerektiğinde savunulması ve eski fonksiyonuna hızla geri dönebilmesine olanak sağlayan önlem ve yeteneklere sahip olunması giderek daha da önem kazanmaktadır. 53 MAKALE ÇEVRE Kuraklık ve Yakın Gelecekte Yaşayacağımız Zorluklar İbrahim ORTAŞ* Yanlış yolda ilerliyorsan hızının hiçbir önemi yoktur. Ghandi Türkiye bugüne kadar hiç karşılaşmadığımız şekilde kurak bir dönem geçirmektedir. Yağışın beklenen normal seyrinde ilerlememesi sonucu son baharda ekilen buğday tohumları ya çimlenmedi, ya da çimlenenler de toprak neminin yetersiz olması nedeniyle kurudu. Ocak ayının ortası, halen Konya ovası ve Güneydoğuda geniş miktarda çimlenmemiş buğday ekili alanların olması, var olanların da yetersiz büyümesi nedeniyle bu yıl buğday veriminde ciddi düşüşler yaşanacaktır. Ayrıca diğer bitkilerde de gerek yetersiz toprak nemi ve gerekse sulama suyunun yetersiz olacağı öngörüsü ile ciddi bir verim düşüşüne neden olacaktır. Yağışların beklenenin altında % 40 düzeylerinde gerçekleşmesi baraj ve göletlerin kapasitelerinin altında dolması önümüzdeki birkaç yıl ciddi su sorunu yaşayacağımızı şimdiden gösteriyor. Yalnız bitkilerde değil, hayvancılık, balıkçılık hepsi temiz su tüketimine dayalı geliştiği için verim ve kalite düşüşleri yaşanacaktır. Bu da Prof. Dr., Çukurova Ünv. Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü * 54 gıdaların fiyatlarının ciddi biçimde artacağını gösteriyor. Pekâlâ, neden yağışlar azaldı? Yağışların düzensiz olmasının nedeni nedir? Kuraklığın pratik karşılığı ve anlamı nedir? Verim düşüşüne neden olacak doğal olaylara karşı ne tür önlemler alınabilir? İklim değişimleri ile yağış düzensizliği arasında bir ilişki var mı? İklim bilimcisi değilim ancak toprak bilimcisi olarak iklim değişimlerinin önemli nedenlerinden biri toprak yönetimine bağlı geliştiği için sürdürülebilir tarım ve karbon yönetimi ekseninde soruna bütünsel bakabiliriz. ‘İklim Değişikliği Önlenmezse Felaketler Gelir’ Son yıllarda çoğumuzun ilgisini çeken sıra dışı şiddetli yağış, fırtına ve diğer atmosferik etkilerin sayısının artığı görülüyor. Kasım 2013 yılı içinde Suudi Arabistan’da aşırı yağışla kent içindeki tünel ve alt geçitlerin su basması nedeniyle trafik durdu. Çok sayıda ölü olduğu belirtildi. Birçok evin alt katlarını su bastı. İtalya’nın Sardunya Adası’nı vuran “Kleopatra” kasırgasından dolayı en az 16 kişi yaşamını yitirirken bölgede nehir yataklarındaki yapılaşma ayrıca çok sayıda ev, işyeri ve arabanın da zarar görmesine neden oldu. 1 Kasım 2013’te Haiyan tayfununun saate 310 km hızla Filipinler’i vurması ile 20 binden fazla kişinin ölmesi ve kaybolması, bir milyondan fazla insanın evsiz kalması gerçeği bir kez daha iklim değişimlerinin insan ve doğa üzerinde ciddi etki yaratığını hissettirdi. Dünyada sıcaklığın arttığı, denizler üzerindeki sıcaklığın daha fazla olduğu, atmosferde daha fazla su buharının bulunduğu, bunun sonucu ani yağışların ve sellerin artığı istatistiksel tespit ediliyor. Uzmanlar okyanuslar ve denizler üzerinde yaşanan sıcaklık farkının fırtınalara neden olduğu ve gittikçe de sık sık fırtınaların yaşanacağını belirtiyorlar. En azından Afrika kaynaklı yüksek basınç etkili iklim değişimleri Türkiye’de sellere, hortuma neden oluyor, buna bağlı erozyon ve çölleş- Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE de konuştu. İklim değişikliğinin olumsuz özelliklerini azaltma hakkında da bilgi veren Pachuari, “Yenilenebilir enerji bizi kurtarabilir. Yenilenebilir enerji ile çalışan araba üretmek içi yatırım yapmamız lazım. Alt yapımızı geliştirmemiz lazım. Bunun için de politikalar üretmeliyiz. Neden Bu Kadar Çok İthalat Yapıyoruz? Fotoğraflar: Abdulkadir Karataş me riski artıyor. Kuraklığa, erozyona ve çölleşme tehlikesine açık bir ülke olarak Türkiye’nin bu konudaki mekanizmaları temel bilimler ekseninde çalışması gerekiyor. Bu konuda daha çok bilimsel araştırmanın yapılması kaçınılmaz. İklim Değişimlerinden En Çok Etkilenen Ülkemizde Konuya Önem Verilmiyor Boğaziçi Üniversitesi’nin 150. yıl etkinlikleri kapsamında Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) Başkanı ve Teri Üniversitesi Rektörü 2007 yılında Nobel Barış ödülünün sahibi olan Dr. Rajendra Kumar Pachuari, İklim Değişikliği, Enerji-Çevre adlı panele katılarak açıklamalarda bulundu. Dr. Pachuari, iklim değişiklikleri hakkında açıklamalarda bulundu. Dr. Pachuari, iklim değişikliği önlenemezse, birçok felaketin gelecekte dünyayı olumsuz etkileyeceğini ifade etti. Dr. Pachauri, konuşmasının ana temasını Ghandi’nin “Yanlış yolda ilerliyorsan hızının hiçbir önemi yoktur” sözü oluşturuyor. Bu söz, “Doğru yolda ilerliyorsan, hızın önemlidir” diyebiliriz. Günümüzün en önemli sorunu iklim değişikliği ve doğanın insan eliyle sonunun hazırlanması. Dr. Pachuari, iklim değişiklilerinin olumsuz etkilerinde insan faktörlerinin fazla olduğunu söyledi. Pachuari, “İklim değişikliğiyle karbondioksit artacak ve bu fotosentez için çok önemlidir. Tarım üzerine olumsuz etkisi olacaktır. Afrika’nın bir takım ülkelerinde tarımsal verimlilikte yüzde 20 oranında bir düşüş yaşanacak. Tarımsal etkinlik azalırsa insanlar gerekli gıdayı bulamayacaklar. Diğer bir etkisi de gıda güvenliğidir. Gıda güvenliği tehdit altına girebilir. Dünya nüfusu bugün 7 milyar en kötü projeksiyonla 2050 yılında 9.5-10 milyar olacağı ve bu durumda bugün ki gıda üretiminin %70 daha fazla üretilmesi gerekecektir. Milyonlarca insan sel felaketleriyle karşı karşıya kalacaktır. Bir takım sektörler iklim değişikliğinden etkilenecek. Nem ve fırtınalar özellikle turizm sektörünü etkileyecektir. İklim değişiklilerinin olumsuz etkilerinde insan faktörlerinin etkisi fazla.” şeklin- Türkcell’in davetlisi olarak Türkiye’ye gelen Eski ABD Başkan yardımcısı Al Gore toplantıda yaptığı konuşmasında global ekonomi ile ilgili değerlendirmelerde bulundu. Gore’e göre “Türkiye ekonomisi çok iyi durumda ama cari açık sizin için ciddi bir tehlike. Neden bu kadar çok ithalat yapıyorsunuz, anlamıyorum” diyor. Türkiye’nin enerjiye çok para harcadığını ve bunun cari açık olarak geri döndüğünü belirten Gore, “Güneş enerjisini değerlendirmek açısından eşsiz nimetlere sahipsiniz. Rüzgâr enerjisi potansiyeliniz bazı bölgelerde çok yüksek” diyor. Günümüzde deniz suyunun ısınıyor olması, kuzey yarım kürede buzulların erimesi, okyanusların su seviyesinin yükselmesi, sıcaklık derecelerinin yükselmesi artık an be an ölçülmektedir. 27 Eylül 2013 tarihli basına yansıyan bilgiler Birleşmiş Milletler Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 2013 raporuna göre küresel ısınmanın temel nedeninin, “insan” faktörü olduğu belirtilmiş, küresel ısınmanın «tartışmasız” varlığına dikkat çekilmiştir. İsveç’in başkenti Stockholm’de bir hafta süren ve bilim insanları yanında 195 ülkeden hükümet temsilcilerinin de katıldığı konferansta 1950’den bu yana küresel ısınmanın temel nedeni olarak “% 95 kesinlikle” insan faaliyetlerinin etkisinin özellikle altı çiziliyor. 2013 IPCC raporunda, sera gazı salınımının devam etmesinin daha fazla küresel ısınmaya ve iklim sisteminde çok yönlü değişime yol açacağına dikkat çekiliyor. ICPP 2013 özet raporunda deniz seviyesinde görülecek yükselmenin son 40 yılda kaydedilenden daha fazla olacağına dikkat çekiyor. Sera gazı emisyonları artışı son yıl- 55 MAKALE ÇEVRE larda gelişmiş aletler ile an be an ölçülüyor ve görülüyor ki atmosferdeki karbondioksit miktarı artıyor. Bu değişimin insan ve doğa üzerinde ciddi bir etkisi var. IPCC raporu, 1950’lerden bu yana iklimde gözlenen değişikliklerin birçoğunun “görülmemiş seviyede” olduğu, son 30 yılda dünya yüzeyindeki sıcaklığın giderek arttığı ve 1850’den bu yana -hatta muhtemelen son 1400 yılda- kaydedilenden daha yüksek olduğu belirtiliyor. Scientific Amerikan dergisinden edinilen bilgiye göre son 200 yıldan bu yana atmosfer sıcaklığı 0.8 ̊C artmıştır. Artan iklim değişimleri ani ve ağır yağışların yaşanmasına, sellerin aniden oluşması da sosyal ve ekonomik sorunlara yol açmaktadır. Bu durumda küresel anlamda gıda güvenliği ve sürdürülebilirliği tehlikeye girecektir. Ekim 2013 başında Hollanda’da yapılan gıda güvenliği toplantısında bilim insanları nüfus artışı ve iklim değişikliğinin yarattığı baskı sonucu gıda güvenliğinde belirsizliğin artığını ve gelecek ile ilgili daha çok kaygılı olduklarını belirtmişlerdir. Tarımsal etkinliklerin doğru yönetilmesi son yıllarda bir kez daha öne çıkmıştır. Tarımın önemi daha da önemli olmaya başladı. Hatta tarımsal üretim sisteminin yeniden şekillenmesinin tartışmaya açılması gerekir. Tarımın iklim değişimlerinden etkilenmesiyle tarımsal üretimin azalması, hem geçim hem hayatın devamlılığı açısından sakıncalı ve ciddi sosyo-ekonomik etkiler yaratacaktır. İklim değişimi yer yer karasal iklim, kuraklık ve erozyonu tetikleyecektir. Sık sık belirtildiği üzere doğada kar örtüsünün azaldığı ve bununla su eksikliği yaşanacağı düşünülüyor. Önümüzdeki yıllarda bugün oluşturduğumuz ortamın olumsuz meyvelerini topluyor olacağız. Sera gazının kullanılmasının da azalması lazım. İklim değişimlerine neden olan etkenlerin azaltılması için geniş çaplı bir farkındalık yaratılmalıdır. Dr. Pachuari, özellikle kuzey ülkelerinde fırtınaların artacağını ve su kaynaklarımızın azalacağına işaret ediyor Su kaynaklarının azalması insan sağlığını derinden etkileyecektir. Dünyada 1 milyardan fazla insanın açlık ve yetersiz beslenme sorunu yaşaması, 2 milyar insanın sağlıklı olmayan su tüketmesi nedeniyle gıda ve su güvenliği sorununu yeniden gündemde tutacak ve daha fazla sorunlar yaşanacaktır. 56 Deniz seviyesinin artmasıyla deniz kıyılarında (nüfusun %70 kadarı kıyılarda yaşıyor) yaşayan milyonlarca insan sel felaketiyle karşı karşıya kalacağı ve yeni göçlerin başlayacağı mesajını da oluşturuyor. Güney Avrupa gerçekten de tarımsal ürünlerde çok büyük sorunlarla karşılaşacak. Bugün yaşadığımız kuraklık ve önümüzdeki dönemde yaşayacağımız gıda güvenliği sorunu bugün de sinyal vermeye başladı. Patates, pirinç, mercimek ve sebzelerin şimdiden fiyatları katlanmış gözüküyor. Hepimiz Bu Durumdan Sorumluyuz İklim değişimleri ile ölüm oranları da artacak. Çünkü insanlar felaketlerle karşılaşacak. Dünyada iklim değişimleri son 150 yılda etkinliğini iyice hissettirmeye başladı. Kuraklık, sel, yangınlar, hepsi iklim değişimlerinin doğrudan ve dolaylı etkileri olabilir. Ancak iklim değişimlerinin etkileri artık durdurulamayacak boyutlara ulaştı. Bazı önlemler ile bu etki azaltılabilir. Etkinin devam etmesi durumunda ileride geniş insan kitlelerinin hareketliliği yaşanabilir. Yaşanan bütün gelişmeler ve doğanın bozunumu hepimizi sorumluluğa davet etmektedir. Yaşananlardan ICPP 2013 raporunda belirttiği gibi, % 95 oranından insan sorumludur. Dünyayı daha fazla kirletme hakkımız olmadığını düşünüyorum. Bilim dünyasının sık sık tekrarladığı gibi üretim ilişkilerini, tarımsal yönetimi ve üretim yanında yaşam alışkanlığımız ve tavırlarımızı tekrar gözden geçirmeniz gerekiyor. Dr. Pachauri iklim değişimlerindeki kırılma noktasına yavaş yavaş gelindiğini belirterek «İklim değişikliği geleceğin değil şimdinin sorunu» olduğunu belirtiyor ve diyor ki, «Bunun tek sorumlusu da insan.» Yani hepimiz sorumluyuz bu durumdan diyor. Dr. Pachauri’ye göre atmosferdeki karbondioksit emisyonu 1970-2004 yılları arasında yüzde 80 seviyelerinde arttı. Yapılması gereken fosil yakıtların kullanımının sınırlandırılması, yeşil alanlarının genişletilmesi, Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasıdır. Ne yazık ki Tüketici ve İklim Ko- ruma Derneği başkan yarımcısı Önder Algedik’in basına yansıyan demecinde bilimsel olarak kişi başına atmosfer salınması gereken sera gazının 19902011 yılları arasında 2 tondan 5.65 tona çıktığı, bunun da kömür, doğalgaz ve petrole dayalı enerji politikasından kaynaklandığı belirtiliyor. Norveçli bilim insanı Jorgen Randers küresel anlamda sürdürülebilirlik konularını uzun zamandır Dünya çapında yazarak anlatıyor. En son yazdığı “Gelecek 40 yıl için küresel bir öngörü” adlı kitabında geleceğe yönelik olarak küresel anlamda ekonomi ve zenginliği değil, insanının mutluluğunu gündeme alan bir sürdürülebilir yaşamı önermektedir. Sanırım artık para pula dayalı kalkınma rakamlarından çok insan ve doğa eksenli bir yaşamı öngörmemiz daha geçekçi olacaktır. İnsanlığın ve dünyanın sürdürülebilir sağlığı için doğal kaynakları korumak ve doğru yönetmek, geleceği kaybetmemek için çevre ve iklim değişimlerine daha fazla bütçe ayırmak zorundayız. Hatta askerî harcamalardan önce hepimizin geleceğini düşünmek zorundayız. Yoksa her şeyimizi kaybedebiliriz. Sonuç olarak ülkemizde her şey çok ciddi bir süreçten geçiyor. Kuraklık, su sorunu bir bütün olarak canlıları zorluyor. Bu değişim, önümüzdeki dönemlerin beklenenden daha zor geçeceğini gösteriyor. Gelişmiş ülkelerde bu konular bilimin en sıcak tartışma ve araştırma konuları. Çok yoğun olarak çiftçilerden konuya ilişkin açıklama beklenmektedir. Açıkçası söylenecek tek konu devletin, tarım bakanlığının şimdiden ciddi bir planlamaya gitmesidir. Ancak öyle gözüküyor ki şimdilik ülkemizde siyasetin ısısı doğanın ısınmasından daha etkili görülüyor. Yeni Ufuklar, sayı 24 26 DENEME Üç «Adam»... İ Ahmet Isparta* simlerini bilmiyorduk, yine de bilmiyoruz... Olsun, medya bilmemiz gereken (!) yüzlerce ismi bildiriyor ya zaten, onlarınkini bilmeye lüzum yok. Nasıl hatırlıyoruz onları? Oğlunu maden “kaza”sında (?) kaybeden, “Bir ihtiyacın var mı?” diye soranlara hicâbından bir şey diyemeyip susan, lastik ayakkabısı delik amca diye hatırlıyoruz... Yedi kat yerin dibinden çıktığı halde “Çizmelerimi çıkarayım mı? Sedye kirlenmesin..” diyen genç diye hatırlıyoruz. Tecavüze yeltenilen kuzusu bu saldırıya direndiği için parçalanıp yakılan kızının ardından “İdamla ilgilenmiyorum. Bizi ancak sevgi kurtaracak.” diyebilen baba diye hatırlıyoruz. Varmak istediğim, konuyu bağlayacağım yer başka... Şimdi her kanalın maaşlı onlarca din hocası; holdingi, önünde cevşenler okuttuğu bankası, yatı, katına ilave olarak bir de “tek ceketi” olan bir o kadar şeyh, hoca, ilahiyat profesörü taifesi var ya... Onların sözlerinin bu üç “adam”ın ruh kıvamına hiç değilse yaklaştıracak herhangi bir tesiri olmuş mudur? Olabilmekte midir acaba? Benim, artık, “görünen” ve “görünmeye direnmeyen” hocalara karşı bir itimadım bulunmamaktadır. “Eğitimsiz, câhil, cühelâ, sıradan” (!), isimleri ve başlarına trajik bir kaza-belâ gelmedikçe cisimleri de bilinmeyen halkımız, edep, ahlâk, insanlık ve adamlık öğrenmek için yeterli nasihati, üstelik fazladan hiçbir şey söylemeden, yalnız oldukları gibi olarak, vermektedirler. (Başkasına değil) Bu halka(ya) “mensup” olduğum için mesudum... Ambulansa kaldırılırken çizmeleriyle sedyeyi kirletmek istemeyen maden işçisi. (Üstte) Tarsus’da öldürülen üniversite öğrencisi Özgecan Aslan’ın babası. (Sağda) Soma’da maden kazasında oğlu ölen baba. (Altta) 57 ETKİNLİK MAKALE Yazı ve fotoğraflar: Ahmet TÜZÜN Tataristan Ulusal haber ajansı TATMEDIA, Tataristan Gazeteciler Birliği ile Dünya Gazeteciler Federasyonu’nun ortaklaşa düzenlediği, Türk Cumhuriyetleri ve Türk Akraba Toplulukları ile Avrupa’dan gelen toplam 20 ülkeden 100 gazetecinin katılımıyla düzenlenen 2.Türk Dünyası Gazeteciler Şûrası yapıldı 58 Süyüm Bike’nin gözyaşları... Yıllardır hasretini çektiğim Kazan’a nihayet gidebildim. Kadim yurdumuz Tataristan’ın her köşesi bizde derin izler bıraktı. Bolgar’ı gördüğümde tarihten gelen bağlarımı hissettim. Atalarımın çok uzaklardan seslerini duyumsadım. Muhteşem Altınordu, görkemli Bolgar; siz benim can evime su akıttınız asırlarca. Atalarımın asil kanı kılcallarımda daha hızlı dolaştı orada. Geçmişimle bir kere daha iftihar ettim. Muhteşem Bolgar tabiatı; atalarımın ne kadar zeki, estetik sahibi ve strateji dehası olduğunu anlattı bana. Belki inanmayacaksınız ama, duydum onları… Hey dostlar, işitin: Ahir ömrünüzde bir kere de olsa gidin ve mutlaka görün Bolgar’ı. Pişman olmayacaksınız. Sonra Süyümbike… Tatar tarihinin bahtsız kadını. Savaşçı ruhun kraliçesi, sükutlu isyanın asil ecesi… Saygıdeğer Süyümbike… Çektiğin acıların bir âbidesi gibi duran anıtın önünde saygıyla eğildim. Eminim ki Tatar kadınları sarsılmaz iradelerini, güçlü dirençlerini, büyük tarihi kimliklerini senin ruh ateşinden almıştır. Senin gözyaşların Kazansu’yu, İdil’i, Kama’yı besledi asırlarca… Gözyaşlarınızı silmeye geldim efendim… Suları tersine akıtmaya bir kere daha azmettim… Kul Şerif Camii: Gökyüzüne yükselen mağrur minareleri; başımızın asla eğilmeyeceğinin şehadet ifadeleri… İçinde Kur’anlar okunur her dem… Gün doğar gün batar onlar susmaz.. Korkunç İvanlar mezarında rahat durmaz. Biz Ezanlarımızı, Kur’anlarımızı kıyamete kadar okuyacağız. Böyle biline… Kazan’da kadim dostları görmek güzeldi. Başkurt, Çuvaş, Özbek, Kırgız, Türkmen, Kazak ve Balkan diyarlarının erdemli dostları ile yeniden birarada olmak keyifliydi. Bu uğurda harcadıklarımız, helâl-i hoş olsun. Yeni Ufuklar, sayı 26 ETKİNLİK MAKALE Bazı yerlere davetle gideriz. Bazı yerlere davetsiz gideriz. Pembe İncili Kaftan’ı bilirsiniz siz.. Aynen öyle dostlar.. Kul Ahmet’in iradesi çözer her düğümü, er ya da geç.. Allah’ın izni ve dostların dualarıyla… Orada bulunmamız gerekiyordu ve biz de bulunduk. Gündem ise şöyleydi: Gazeteciler Şûrası Tataristan Cumhuriyeti’nin Başkenti Kazan’da, Tataristan Ulusal haber ajansı TATMEDIA, Tataristan Gazeteciler Birliği ile Dünya Gazeteciler Federasyonu’nun ortaklaşa düzenlediği, Türk Cumhuriyetleri ve Türk Akraba Toplulukları ile Avrupa’dan gelen toplam 20 ülkeden 100 gazetecinin katılımıyla düzenlenen 2.Türk Dünyası Gazeteciler Şûrası yapıldı ve oy oy birliği ile kabul edilen ortak deklarasyon ile sona erdi. Şuraya, AA’nın yanı sıra, TİKA, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, Uluslararası Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY), Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü (BYEGM) ve TRT AVAZ gibi devlet kurumları destek verdi. Tecrübe Paylaşımı Şuranın açılışında konuşan Tataristan Parlamento Başkan Yardımcısı Rinma Ratnikova, “Milli meclis adına sizi selamlıyorum. Türk dünyasının birleşmesine büyük katkı sağlayan İsmail Bey Gaspıralı’yı unutmamak gerekir. Bu fikirler bugün hepimizin hemfikir olduğumuz düşüncelerdir. Yusuf Akçura da aynı şekilde Türk dünyasına önemli katkılar sunan bir isimdir. Bu sene Türk-Tatar gazeteciliğinin 110. yılını kutluyoruz. Bizim için bu tarih çok önemli, çünkü Tatar basın-yayın tarihinin oluşumu açısından büyük önem arz ediyor. Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra herkes kendi devletini kurma imkanı buldu. Bugün şartlar çok farklı. Basın yayın alanında tabiî ki sorunlar var. Özellikle Tatar dilinin kullanımına büyük ehemmiyet veriliyor. Cumhuriyetimizde dil, din koruması adına değişik kanunlar bulunmakta olup, bu konulara büyük önem verilmektedir. Bunun gibi faaliyetler iki cumhuriyet arasındaki dostluğu güçlendirecektir” dedi. Tataristan’ın önemi artıyor Türkiye Cumhuriyeti Kazan Başkonsolosu Turhan Dilmaç da, “Bin yılı aşkın tarihi bulunan güzel Tataristan’a, Kazan’a hoş geldiniz. Ev sahipliği yaptığı organizasyonlar ile Tataristan. Hem Rusya’da hem de dünyada daha da tanınan bir ülke haline geldi. Tataristan, Türk dünyası içerisinde de özel bir ko- numa geliyor, zira bunun için tarihi, kültürü ve birikimleri var. Dilleri bir olan Türk gazetecilerin işlerinde ve fikirlerinde de bir olması için burada güzel adımların atılacağına inanıyorum” şeklinde konuştu. Türk Dünyası Gazetecileri şuranın 2. Gününde Rusya Federasyonu ve Tataristan Cumhuriyeti’nin 210 yıllık en eski üniversitelerinden olan Tataristan Federal Üniversitesini ziyaret eden heyet, Rektör Volga Region’un Üniversiteyle ilgili sunumunu dinledi. Ortak Dil Türkçe Türk Dünyası gençlerini ve akraba topluluklarını kaynaştıracak bilgi ve belgelerin paylaşılması için sosyal medya projesinin desteklenmesi önerilen deklarasyonda, Türk Devlet ve Toplulukları arasında ortak iletişim dili olarak “Türkiye Türkçesi” kullanılması kararlaştırıldı. Kazan deklarasyonunda ayrıca, Türk dünyasının tarih ve kültür merkezlerinden biri olan Kazan’ın güzelliğinden ilham alarak, Türk Dünyası medya mensuplarının bulundukları ülkelerde; evrensel insan haklarının savunulması, bölge ve dünya barışına katkı sunulması, sorunlu bölgelerde huzur ve istikrarın sağlanması, terörün önlenmesi; medyada nefret ve düşmanlık söylemlerine son verilerek, İdil’in suyu gibi berrak, temiz ve saf duygularla halklar arasında sevgi ve barış dilinin teşvik edilmesi arzusuyla “Kazan Deklarasyonu” imzalanarak tüm dünya kamuoyuna duyurulmasına oy birliği ile karar verildi. Türk Dünyası haber portalı Kazan deklarasyonda yer alan, “Türk Dünyası Haber Portalı”nın kurulması bağlamında: Türk Dünyasını ilgilendiren çeşitli konularda projelerin hazırlandığı, görüntülü, sesli ve yazılı araştırmalardan oluşan dokümantasyon merkezinde toplanan ve üretilen bilgilerin, programların, belgesellerin, haber, dizi yazı ve araştırmaların Türk Devletleri ve Özerk Cumhuriyetleri’ndeki ilgili kişi ve kurumlara, yazılı, sesli ve görüntülü basın kurumlarına servis edilmesi hedefleniyor. Kazan deklarasyonu Tataristan’ın Türk Dünyasında Jeopolitik Yapısı, Türk Dünyasında İletişim Gelişmeleri ve Türk Dünyası Gazeteciler Çalıştayı gibi konuların tartışıldığı şuranın sonunda, “Türk Dünyası Gazeteciler Kazan Deklarasyonu” açıklandı. Toplam 13 maddeden oluşan deklarasyona göre, kültürel değerleri yayma, edebi dili koruma ve milli aydınları bilgilendirme ile görevli olan milli yayın organlarının devletler tarafından des- 59 MAKALE teklenmesi için çalışılacak. Ayrıca, AA tarafından hazırlanan “Türk Dünyası Haber Paketi”nin geliştirilmesine ve haber üretimi ve dağıtımı gibi konularda Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonunun aktif rol alması için girişimlerde bulunulacak. Deklarasyonda ayrıca TRT AVAZ öncelikli olmak üzere TRT1, TRT Çocuk ve TRT Müzik kanallarının Tataristan’da kablo yayın ağına dahil edilmesi için TATMEDIA ve TNV Televizyonu ile görüşmesine karar verildi. AYRINTILAR ŞÖYLE: Kültürel değerleri yayma, edebi dili koruma ve milli aydınları bilgilendirme ile görevli olan milli yayın organlarının devletler tarafından desteklenmesi ve desteklerin sürdürülmesi; Milli konularda yayın yapan basın yayın organları ile gazetecilerin etik değerlere saygı göstermesi; Sadece bayram ve benzeri festival ve etkinliklerde değil genel olarak tüm milli sorunların yansıtılması için gazetecilere, basın kurumlarına teklifte bulunulması. 19-22 Mart 2014 yılı “Eskişehir Deklarasyonu’nda kabul edilen; Türk dünyası ile ilgili ekonomik, kültürel, sosyal, siyasi tüm resmi ve özel etkinlikleri, faaliyetleri sürekli izleyecek, karşılıklı bilgi paylaşımında bulunacak ve toplanan haberler içinden seçilecek önemli etkinlikleri tüm dünyaya duyuracak; “Türk Dünyasını ilgilendiren çeşitli konularda projelerin hazırlandığı, görüntülü, sesli ve yazılı araştırmalardan oluşan dokümantasyon merkezinde toplanan ve üretilen bilgilerin, programların, belgesellerin, haber, dizi yazı ve araştırmaların Türk Devletleri ve Özerk Cumhuriyetleri’ndeki ilgili kişi ve kurumlara, yazılı, sesli ve görüntülü medya kurumlarına servis edileceği, “Türk Dünyası Haber Portalı”nın kurulması için ilgili kurumlar nezdinde girişimde bulunulmasına, somut adımlar atılmasına; Anadolu Ajansı ve T.C Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü ile TİKA ve T.C Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı’ndan kuruluş aşamasında destek olmalarının talep edilmesine; bu çerçevede yurtiçi ve yurtdışında Türk Dünyası’na yönelik çalışma yapan resmi ve özel kurumlar, STK’lar ve Strateji Merkezlerini bir platform etrafında bir araya gelmelerini sağlayarak düzeni `İstişare Toplantıları’nın yapılmasına; bu ve benzeri çalışmalarda, kaynakların verimli kullanılması noktasında tavsiyede bulunulması önerilmiştir. Anadolu Ajansı’nın inisiyatifi ile ha- 60 zırlanmakta olan `Türk Dünyası Haber Paketi`nin gerek geliştirme, gerekse dağıtım surecinde desteklenmesi, bu pakete bağlı eğitim, haber üretimi, haber aboneliği gibi konularda Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu’nun aktif rol alması için girişimlerde bulunulması önerilmiştir. TRT kanallarından TRT AVAZ öncelikli olmak üzere TRT1, TRT ÇOCUK, TRT MÜZİK kanallarının Tataristan’da kablo yayın ağına dahil edilmesi için Tat Medya ve TNV Televizyonu ile görüşmeler yapması tavsiye edilecektir. Tat Media ve TNV Televizyonu ile daha önce yapılmış olan karşılıklı protokollerin yenilenerek işbirliği çalışmalarının artırılması, ülkelerarası dizi, çizgi film, film, belgesel, müzik programla- rının değişimi ve bunların başta TRT AVAZ kanalı olmak üzere diğer TRT kanallarında yayınlanması ve ayni şekilde TRT’den verilen programların da basta R.F. Tataristan Cumhuriyeti olmak üzere Rusya Federasyonu kanallarında yayınlanması noktasında yapılacak tüm girişimler izlenecek ve desteklenecektir. Başta Moskova olmak üzere R.F. Tataristan Cumhuriyeti başkenti Kazan’da TRT temsilcilik bürolarının açılması talebinin yetkililere iletilmesi kararlaştırılmıştır. T.C Başbakanlık Basın İlan Kurumu ve Başbakanlık Tanıtma Fonu tarafından Türkiye sınırları içinde verilen basın\yayın desteğinin eşit olarak yurt dışında yayın yapan kuruluşlara da verilmesi noktasında girişimlerde bulunulması; T.C Başbakanlık Tanıtma Fonu’ndan yurtdışı Yeni Ufuklar, sayı 26 ETKİNLİK ihale duyurularının yurt dışındaki standart ve kriterlere uygun basın-yayın kuruluşlarına da reklam olarak verilmesi: Basın İlan Kurumu içerisinde `Dış Türkler ve Akraba Topluluklar` birimi kurularak ek maddi ilan desteğinden faydalandırılması ve Basın İlan Kurumu’nun mevcut yönetmenliğinin de bu çerçevede değiştirilmesi noktasında ilgili resmi kurumlarla temasa geçilmesi önerilmiştir. Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Toplulukları bünyesindeki üniversitelerin İletişim Fakülteleri’nde okuyan öğrencilere Türk halklarına yönelik haber ve bilgilerin paylaşılması noktasında çeşitli kurslar düzenlenmesi için girişimlerde bulunulmasına; medya ile ilgili STK’lar arasında karşılıklı işbirliklerinin ve bilgi alışverişinin artırılmasına; kültür, turizm, ekonomi ve folklorik değerlerin tanıtımına yönelik etkinliklerin yapılmasının teşvik edilmesi önerilmiştir. Türk dünyasında medyaya yönelik sansürün son bulması, medya mensuplarının haber yapma hak ve mahremiyeti ve ifade özgürlüğünün korunması için tüm kamuoyunun her türlü iletişim vasıtalarıyla bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesine yönelik çabaların desteklenmesi önerilmiştir. Çeşitli ülke ve bölgelerde kayıp, ya da haber alınamayan veya tutuklu bulunan meslektaşlarımızın yasal durumları, yaşam koşulları ve diğer sorunlarının tespiti ve çözüm bulunması ve ilgili kurumlarla görüşülmesi için “Şura Sekretaryası” bünyesinde bir “Türk Dünyası Basın Araştırma Komisyonu’nun kurulması önerilmiştir. Türk Dünyası gençlerini ve akraba topluluklarını kaynaştıracak bilgi ve belgelerin paylaşılması için sosyal medya projesinin desteklenmesi önerilmiştir.Türk Devlet ve Toplulukları arasında ortak iletişim dili olarak “Türkiye Türkçesi” kullanılması önerilmiştir. Türk dünyasının tarih ve kültür merkezlerinden biri olan Kazan’ın güzelliğinden ilham alarak, Türk Dünyası medya mensuplarının bulundukları ülkelerde; evrensel insan haklarının savunulması, bölge ve dünya barışına katkı sunulması, sorunlu bölgelerde huzur ve istikrarın sağlanması, terörün önlenmesi; medyada nefret ve düşmanlık söylemlerine son verilerek, Volga’nın suyu gibi berrak, temiz ve saf duygularla halklar arasında sevgi ve barış dilinin teşvik edilmesi arzusuyla işbu “Kazan Deklarasyonu” imzalanarak tüm dünya kamuoyuna duyurulmasına oy birliği ile karar verilmiştir. … Karar bu karar… Gidelim sonuna kadar… Yeni bir cephede buluşmak dileğiyle dostlar… 61 MAKALE GEZİ Boğaz’ın semâları tutuşmuş bir kıyısından Kul Himmet’in sesi yükselir, ...Gün akşam oldu Belki beklemekten çok, toparlanmak, hazırlanmak vaktidir akşam. Daha bir telaşlı vurur yüreğiniz. Kendinizle söyleşmeniz, yüzleşmeniz için en uygun zaman mıdır nedir, beklersiniz akşamı. Yazı ve fotoğraflar: A. Kadir KARATAŞ 62 Yeni Ufuklar, sayı 25 26 MAKALE GEZİ E rtelenmiş, hep ‘daha sonra’ya bırakılmış hevesleri vardır insanın. Bir türlü vakit bulup da üstüne düşemediği, yerine getiremediği işleri… Günler günleri kovalar, aylar, mevsimler, seneler geçip gider. Ama o sıra gelmeyen işler boynu bükük birer gölge gibi peşimiz sıra sökün eder. Muzip bir çocuktur adeta, karşımıza geçip gülümser: Hani sıra gelmedi mi? 63 MAKALE GEZİ Son kuşların çekilmesiyle, artık hayaller kanat çırpar dalgaların mistik tınıları arasında. Gölgenin hükmü ağır basar, ışık sahnedeki yerini anılara bırakarak uzaklaşırken. 64 Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE GEZİ İşte İstanbul akşamları o ertelenmiş hevesleri çağrıştırır bana. Yarım bırakılmış, başlanıp bitirilememiş hüznün umutla, sevincin kederle yumak olduğu karışık ruh hâlini. Bir kıyıdan Kul Himmet’in sesi yükselir o alev almış Boğaz akşamlarında “Seyyah oldum, şu âlemi gezerim / Bir dost bulamadım gün akşam oldu.” Camlarına ateş düşmüş cumbalar o derin yalnızlığa karşılık verir sanki. Son kuşların çekilmesiyle, artık hayaller kanat çırpar dalgaların mistik tınıları arasında. Gölgenin hükmü ağır basar, ışık sahnedeki yerini anılara bırakarak uzaklaşırken. Enlem ve boylamların yalınlığını içli bir martı çığlığı derinleştirir sadece. O da yoksa dümdüz, yufka inceliğinde gri, sarı, turuncu ve siyah tonların ağırlığında boş, naylon bir dünya yansır gözbebeklerimize. Üşenmeyip bir yokuşa vursanız kendinizi, yalnız servilerin arasında meçhul dudaklardan dökülen o şarkı karşılayacak gibidir sizi: “Akşamın olduğu yerde bekle diyorsun…” Belki beklemekten çok, toparlanmak, hazırlanmak vaktidir akşam. Daha bir telaşlı vurur yüreğiniz. Kendinizle söyleşmeniz, yüzleşmeniz için en uygun zaman mıdır nedir, beklersiniz akşamı. Bakır/tunç alaşımı bulutların ağır kederlerle denize düşmesi ürpertir çoğu insanı. Kimi o koyu kızıllığın içinde hayatın cevval tonlarını yakalar. 65 MAKALE EĞİTİM Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Tehlike Algısı Hilal İlknur TUNÇELİ* Okul öncesi eğitim kurumunun nitelikleri bakımından; çocuk için yararlı, güvenli, ihtiyaçlarına cevap verebilen; hareket, oyun, sosyal etkileşim, müzik ve sanatla birlikte olma imkânı sağlayan bir yer olması çok önemlidir. *Araş. Gör., Marmara Üniversitesi 66 Okul öncesi dönem, çocukların bedensel, zihinsel ve sosyal gelişimlerinin en hızlı olduğu dönemlerden biridir. Bireyin doğuştan getirdiği potansiyelin en üst sınırlarına dek gerçekleşebilmesi için erken yaşta sağlanacak imkânların zengin olması gerekmektedir. Bu nedenle yaşamın ilk yıllarında çocuğun içerisinde bulunduğu fiziksel ve sosyal çevre oldukça önemlidir. Yine bu yıllarda çocuğa verilenler kadar verilmeyenler de onun geleceğini belirler (Oktay, 2007). Zembat (2012) okul öncesi dönem çocuğunun ihtiyaçlarını; aile ihtiyacı, sosyal ve duygusal ihtiyaçlar (akran ilişkileri, güven, benlik, sağlık ihtiyacı), akademik ihtiyaçları (hareket ve oyun, yaratıcılık ve estetik algısının geliştirilmesi, merak duygusunun giderilmesi) olarak sınıflandırmıştır. Bu bağlamda okul öncesi eğitim kurumunun nitelikleri bakımından; çocuk için yararlı, güvenli, ihtiyaçlarına cevap verebilen; hareket, oyun, sosyal etkileşim, müzik ve sanatla birlikte olma imkânı sağlayan bir yer olması çok önemlidir. Bu nedenle okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanan program kadar fiziksel ortam da çocukların sağlıklı yetiştirilmelerinde etkilidir (Oktay, 2007). Okul öncesi eğitim kurumlarında fiziksel ortamlar temelde iç ve dış mekânlar olarak incelenebilir. İç mekânlar sınıflar, koridorlar, tuvalet-lavabolar, mutfak, merdivenler, atölyeler gibi bina içerisinde yer alan alanları kapsamaktadır. Dış mekânlar da benzer şekilde binanın dışında yer alan bahçe ve oyun alanlarını kapsamaktadır. Okul öncesi dönem çocuğunun merak duygusu yüksektir. Bu merak doğrultusunda sorular soracak, araştırmak, incelemek ve merak ettiği şeylere dokunmak isteyecektir. Ancak bu merak iyi düzenlenmemiş bir ortamda çocuklar için tehlike oluşturacak durumlara yol açabilir. Bu sebeple kaza riski yaratacak durumlara karşı önceden önlem alınması gereklidir (Tok, 2011). Çocuk okul binasının kapısından girdiği andan itibaren kendi ilgi ve ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş, kendini güvende hissetmesini sağlayan bir ortamla karşılaşmalıdır. Okul öncesi eğitim kurumlarında alanlar düzenlenirken; giysi ve ayakkabı değişimleri ve her çocuğun kişisel eşyaları için ayrılmış bir vestiyer, çocuk sayısının gereksinimine ve sağlık koşullarına uygun; yiyecek hazırlama, bulaşık yıkama ve gıda koruma bölümlerinden oluşan bir mutfak, bir hasta çocuk odası, araçlı veya araçsız spor yapabilecekleri bir spor salonu, idari ve hizmetli odaları, ısıtma ve diğer tesisat odaları, sanat atölyeleri, çocuk alanlarından ayrı olarak yetişkinler için çalışma ve dinlenme ortamı, oyun odası, yetişkin lavabo ve tuvaletleri ve kuruma ait tüm araç-gereç ve malzemelerin konulacağı bir depo düzenlemesi yapılmalıdır (Baran, Yılmaz ve Yıldırım, 2007; Demiriz, Karadağ ve Ulutaş, 2003; Kıldan, 2007; MEB, 2013; NAEYC, 2007; Ramazan, 2005). Oyun malzemeleri Binaların bahçe içerisinde, gürültüden uzak, trafikten arındırılmış olması, ön girişte ise çocukların binaya girmeleri ve evlere dağıtım için üstü kapalı ve korumalı bir kapı bulunması eğitim kurumlarının güvenlik ve sağlık koşullarının denetimini kolaylaştıracaktır. Eğitim kurumuna giriş ve çıkışların yapıldığı dolaşım alanları, velilerin rahatça giriş çıkışlarına imkân sağlayacak genişlikte olmalıdır. Döşeme kaplamaları kokusuz, bakımı ve temizliği kolay, hijyenik, anti-statik, anti-bakteriyel, ses emici, yanmaz ve uzun ömürlü olmalıdır. Eğitim ortamlarından tuvalete ve dış mekâna kolayca çıkılabilmelidir. Her sınıfın kendine ait bir tuvaleti olması gerekmektedir. Tuvaletlerde her altı çocuğa bir lavabo ve dört-beş çocuğa bir klozet düşmelidir. Klozetler ve lavabolar çocuk boyuna uygun olmalı, klozetler birbirinden bölümlerle ayrılmalı ve kapısı olmalıdır (Acer, 2007; Kalemci, 1998). Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE EĞİTİM Okulun dış mekânları yani bahçesi, okula giriş kapısı, açık/kapalı oyun alanları da çocuğa uygun olarak düzenlenmeli ve güvenlikli olmalıdır. Okul öncesi eğitim ortamlarında dış mekân düzenlemelerinde; farklı hava koşulları için önlemler, giriş-çıkışlardaki güvenlik önlemleri, kaba motor becerileri destekleyecek materyallerin varlığı, zemin yüzeyindeki farklı malzemelerin kullanımı göz önünde bulundurulmalıdır. Oyun malzemeleri döşeme ve onarım konusunda kalite standartlarına uygun olmalıdır. Malzemelerde ahşap kullanılmasına özen gösterilmelidir. Oyun malzemeleri dengeleme, tırmanma, itme, sallama çalışmalarına imkân vermelidir. Malzemeler, çocuklarda gereksiz rekabete, çok sıra beklemeye neden olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Çocukların seçim yapmalarına imkân tanınmalıdır (MEB, 2013). Oyun araçlarının sağlamlığı sık sık kontrol edilmeli ve kaza riski yaratacak durumlar ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır. Düzenli aralıklarla bakım ve onarım çalışmalarının yapılması önemlidir (Demiriz, Karadağ ve Ulutaş, 2003). Yüksek risk Okul öncesi dönem, çocukların kazaya ve tehlikeye en fazla maruz kaldıkları ve risklerin yüksek olduğu bir dönemdir. Bu nedenle tehlike durumlarında yapılması gerekenler ile güvenli bir hayat için gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılması gerekmektedir (MEB Okul Öncesi Eğitim Rehberlik Programı, 2012). Bu bilgi ve becerilerin kazandırılması için eğitim programlarının da bu duruma uygun düzenlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla MEB Okul Öncesi eğitim Programlarında öz bakım becerileri altında ele alınan kazanım ve göstergeler yoluyla çocukların bilgilendirilmeleri, farkındalıklarının arttırılması hedeflenmiştir. MEB Okul Öncesi Eğitim Programı’nda (2013) aşağıdaki şekilde yer almaktadır: Kazanım 7. Kendini tehlikelerden ve kazalardan korur. (Göstergeleri: Tehlikeli olan durumları söyler. Kendini tehlikelerden ve kazalardan korumak için yapılması gerekenleri söyler. Temel güvenlik kurallarını bilir. Tehlikeli olan durumlardan, kişilerden, alışkanlıklardan uzak durur. Herhangi bir tehlike ve kaza anında yardım ister. Açıklamaları: Eğitim etkinlikle- rinde temel güvenlik kurallarının yanı sıra gerekli durumlarda ihtiyaç duyulan güvenlik kuralları da ele alınmalıdır. Örneğin, çocukların arabanın ön koltuğunda oturmaması gerekir. Arabada emniyet kemeri takılmalıdır. Arabanın camından ve pencereden sarkmamak gerekir. Kibritle oynamamak gerekir. Yanan ocak, soba ve ütüden; bıçak gibi kesici aletlerden uzak durmak gerekir. Küçük nesneleri ağza, buruna, kulağa sokmak tehlikelidir. Tanımadığı kişilerin yanına gitmek, tanımadığı kişilerden yiyecek/ içecek almak doğru değildir. Uzun süre TV/bilgisayar başında zaman geçirmek doğru değildir. Bilinmesi gerekli telefon numaraları şunlardır; Anne babasının veya acil durumlarda ulaşabileceği bir büyüğünün telefon numarası, Polis (155) ve Jandarma (156), Acil yardım (112), Yangın (110), Orman yangını (177). Ayrıca bu numaraların sadece ihtiyaç duyulduğunda aranması gerektiği vurgulanmalıdır. Yukarıda verilen kazanım ve göstergeler yoluyla etkinlikler planlanarak çocukların sadece fiziksel tehlikelere maruz kalmadığı sosyal, psikolojik, cinsel bir takım tehlikelere maruz kalabileceği ve bu durumlarda neler yapmaları gerektiği konusunda hem çocukların hem de aile katılım etkinlikleri yoluyla ailelerin bilgilendirilmesi amaçlanmalıdır. Tehlike kavramı farklı çalışmalarda farklı yönleri ile ele alınmıştır. Okullardaki tehlike ile ilgili olarak öğrencilerin görüşlerinin alındığı bir çalışmada fiziksel faktörlerin, doğal ve çevresel faktörlerin, öğretmen-öğretmen etkileşiminin, öğrenci-öğretmen, öğretmen-öğrenci etkileşiminin ve çocuklar arası etkileşimin farklı tehlikeli durumlar içerebileceği belirtilmiştir (Potts, 2006). Çocukların oyun oynarken karşılaşabilecekleri tehlikeli olan durumları inceleyen bir başka çalışmada ise çocuklar oyunları sırasında yükseklik, yüksek hız, tehlikeli araçlar, tehlikeli maddeler, itiş-kakış ve kaybolma kategorilerinde yer alan cevaplar vermişlerdir (Sandseter ve Kennair, 2011). Pitner ve Astor (2008) tarafından yapılan bir başka çalışmada ise çocukların tehlikeli olarak gördükleri durumlara ilişkin kategoriler; çevre, kişiler, fiziksel, psikolojik ve ihmal olarak belirlenmiştir. Desteği için Arş. Gör. Ezgi Akşin’e teşekkür ederim. Kaynaklar 1. Oktay, A. (2007). Yaşamın sihirli yılları: Okul öncesi dönem. (6. Baskı). İstanbul: Epsilon Yayıncılık. 2. Zembat, R. (2012). Okul Öncesi Dönemde Temel İhtiyaçlar ve Alışkanlıklar. 3. Bölüm. Ed. R. Zembat. Okul Öncesi Eğitime Giriş. Hedef CS Yayıncılık, Ankara. 3. Tok, E. (2011). Okul Öncesi Eğitimde Eğitim Ortamları. Ed. G. Uyanık-Balat. Okul Öncesi Eğitime Giriş. 6. Bölüm. Pegem Akademi Yayınları, Ankara. 4. Baran, M., Yılmaz, A. ve Yıldırım, M. (2007). Okul Öncesi Eğitimin Önemi ve Okul Öncesi Eğitim Yapılarındaki Kullanıcı Gereksinmeleri, Diyarbakır Huzurevleri Anaokulu Örneği. D. Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 8, 27-44. 5. Demiriz, S., Karadağ, A. ve Ulutaş, İ. (2003). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Eğitim Ortamı ve Donanım. Ankara: Anı. 6. Kıldan, O. (2007). Okul Öncesi Eğitim Ortamları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 501-510. http://www.kefdergi.com/ pdf/15_2/okildan.pdf. Adresinden elde edildi. 7. MEB. (2012). Okul Öncesi Eğitim Rehberlik Programı. http://ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/programlar/ilkogretim/rehberlik_okuloncesi.pdf. Adresinden elde edildi. MEB. (2013). Milli Eğitim Bakanlığı Genel Müdürlüğü Okul Öncesi Eğitim Programı 67 MAKALE KİTAP İslam Sanatı: Dil ve Anlam (Titus Burckhardt / Tercüme: Turan Koç) S. Orhun ALTIPARMAK 1908 Floransa doğumlu, aslen Baselli bir aristokrat aileye mensup olan Titus Burckhardt, heykeltıraş Carl Burckhardt’ın oğlu, meşhur sanat tarihçisi Jacop Burckhardt’ın yeğenidir. Sanat ile ilişkisi daha çocukluk dönemlerinde başlarken, ilerleyen yaşlarında bu ilgiyi Doğu’ya kaydıracak şekilde geliştirmiştir. Doğu’nun özellikle eski zamanlarda ortaya çıkarmış olduğu eserlerin ne denli yoğun bir içeriğe sahip olduğunu anlamasıyla da çalışmalarını bu alanda devam ettirmiştir. Bunlarla yetinmeyip, kendi yaşamını da burada, ciddi görevler ile idame ettirerek kendi Batı’sının, Doğu’da neler bulabileceğini öğrenmeye ve öğretmeye çalışmıştır. Bu da kendi kültüründe oluşmuş oryantalizm perspektifini aşmasını sağlamıştır. Düşünce ve duygu dünyasının tamamını çalıştığı eserler üzerinde tüketen Titus Burckhardt’ın tanıtacağımız eseri onun en son yazdığı; “İslam Sanatı: Dil ve Anlam”dır. 1976 yılında kitabın ilk baskısı yapılıyor ve 1984 yılında yazarımız yeni bir dünyaya göç ediyor. Bu eserin içeriğinde en çok katkısı geçen durum; yazarımızın hayatının en önemli çalışmalarını, sadece fikir değil aynı zamanda bir aksiyon adamı olarak da Fas’ta gerçekleştirmesi ve bu esnada da Fez şehrinin restorasyonunun kendisinin sorumluluğuna yüklenmesidir. 68 Restorasyon süreci içerisinde (19721974) makale ve kitap da yazmaya çalışmıştır ve “İslam Sanatı: Dil ve Anlam” eseri de bunların büyük sentezi olarak nitelendirilebilir. İslam’ın ayırt edici özelliklerini yazmış olduğu bu eserinde Titus, sadece Batı dünyasına bir malumat vermenin dışında, içinde Müslümanların da olduğu bir evrene seslenir gibi eserini ortaya çıkarmış. Vermiş olduğu bilgileri sadece nakletmekle kalmayıp, onların her birini yaşadığını konuya yabancı bir okuyucu olarak çok rahat sezebiliyorsunuz. Anlattığı hemen her yapıyı ve motifi gözümüzde canlanması için tercih edilen resimler de, İslam’ın bir din olmanın üstünde bir yaşam biçimi olduğunu somut haliyle gösteriyor. Etik, estetik ve bilimi ayırt etmeksizin kullanılabilen her vasıf bir hamur gibi nasıl da harmanlanarak yoğruluyormuş, anlamak çok da zor değil. Bu konuda eserin tercümanı Turan Koç da, yazmış olduğu önsözde; “İslam hayır derken aynı zamanda hasen der” diyerek çok daha geniş bir bakış açısından durumu özetler. Eser 8 bölümden oluşuyor. İlk bölümde, başlangıç olarak Kâbe tercih edilmiş. Tarihsel özellikleri ve değeri açıklanarak, İslam sonrası dönemde yaratılan eserlerde ne gibi bir manaya sahip olduğu belirtilmiş. İkinci Bölüm “İslam Sanatının Doğuşu”, yine başlıktan anlaşılacağı üzere dönemin yaşananlarını açıklayarak, ara ara siyasi tarihten aktarmalar yaparak devam edilmiş. Tabii bu dönemde ortaya çıkan eserlerin de coğrafya ayırt etmeksizin planı, mantığı ve matematiği irdelenmiş. İslam’ın yayıldığı o dönemlerde birçok farklı coğrafya, bulunduğu kültüre has, henüz İslam’ın tam olarak özgünleşemediği dönemde ne gibi eserlerin çıktığını görebiliyoruz. Üçüncü Bölüm’de “resim ve ikon” konusunda İslam’ın buyurdukları ve ortaya çıkan eserler açıklanıyor. Dördüncü Bölüm’de İslam Sanatı’nda ortak dilin, Arapçanın dışında başka ne gibi simgelerle oluştuğu gösteriliyor. Beşinci Bölüm’de “Âyin ve Sanat” kısmı ele alınmış. Buradaki âyinden kasıt, camide görülen mihrap, minber gibi şeylerin aslında ne gibi özellikleri olduğu ve birbirlerinden hangi özellikleriyle ayırt edildiği anlatılıyor. Altıncı Bölüm’de hem Orta Asya’da hem Arap coğrafyasında görülen göçebeler ve yerleşiklerin sanatlarının farklılığı belirtiliyor. Yedinci Bölüm’de “Birlikte Çeşitlilik” alt başlığı altında, anlaşılacağı üzere tek bir anlayışın ne denli farklı yansımaları olabileceği, İslam’ın kendi anlayışının kendi sanat eserlerine nasıl yansıdığı farklı cami ve diğer yapılar üzerinden gösteriliyor. Son bölümde ise İslam şehir planlamacılığı, “Sanat ve Temâşâ” konusu ele alınıyor. İyi okumalar dileriz... Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE KİTAP İnsan ve “Herkes” (José Ortega y Gasset) 1883, Madrid (İspanya) doğumlu Gasset, ülkesindeki iç savaşın yaşandığı yıllarda (1930-40’lı yıllar) İspanya’dan ayrılır, önce Fransa’da, ardından Arjantin’de yaşar. Daha sonra ülkesine geri döner ve burada vefat eder. Bu sayıda tanıtacağımız eserlerden birisi de Gasset’in -İnsan ve “Herkes”- isimli kitabıdır. İşin doğrusu, bu kitabı Gasset’in kendisi yazmamıştır. Onun vermiş olduğu seminer ve derslerin bir derlenmesidir. Ancak bunlar rastgele yapılmış konuşmalar değil, kendisi tarafından düzenlenmiş ve hatta başlığı da kendisi tarafından seçilmiştir. Ölümünün ardından basılan ilk eserdir. Öncelikle kitabın başlığını irdeleyerek daha doğrusu, çevirmen Neyire Gül Işık’ın Sunuş Bölümü’ndeki, başlıkla ilgili tercihinin gerekçesini açıkladığı bölümü aktararak başlayalım. Eserin orijinal ismi El hombre y la gente. ‘Hombre’ “insan, adam” anlamına gelirken, ‘gente’ “insanlar, ahali, halk” demektir. Diğer dillere olan çevirilere ve yazarın konuları ele alış biçimine dikkat edildiğinde ise; İnsan ve “Herkes” son karar haline geliyor. Kitap okunduğunda pekala ne denli doğru bir karar verildiği teyit ediliyor. İnsanın bir toplum içerisinde yaşadığı, hayatını idame ettirdiği söylenir ve bu toplum denilen “şey” olmasa insanın da olmayacağı, daha doğrusu insanın “insan” olmayacağına inanılır. Peki durum tam olarak böyle midir? Susamadan su içebilen, kendi iradesi ve tercihleri doğrultusunda uykusuz kalabilen bu “hayvan”, diğer hayvanlardan daha başka ne denli özellikleriyle kendisini ayırt eder/edebilir? Kişi bir aile içinde doğar, büyür ve yüksek ihtimalle kendi ailesini kurup, bu zincirin devamını sağladıktan sonra ölür. Bu süreç esnasında, ilk ailesinden son ailesine kadarki süreçte, aile fertleri başta olmak üzere insanlarla iletişim halinde olur. Bu iletişim aslında bizim toplum diye adlandırdığımız şeydir. Peki bu toplum ilişkileri robotların 0 ve 1 arasındaki tercihleri gibi midir, yoksa bunları etkileyen ve yönlendiren başka faktörler de var mıdır? Zannediyoruz ki Gasset bu noktada “görenek” denilen şeyi öne sürüyor. Görenek dediğimiz şey bizleri belirli bir boyuttan çıkarırken bir başka boyuta sokuyor, tıpkı bir yılanın deri değiştirmesi gibi. Görenek faktörleri altında ikiden daha fazla seçeneğin oluyor, ancak sadece bir tanesini seçmek zorundasın. Bu da ne yazık ki insanı robotlaşmaya doğru götüren bir sebep. Robotların ruhu yoktur, bu durumda toplumun da mı ruhu yoktur? Toplumun ruhunun, göreneğinin, ve insanlığının irdelenebilmesi için öncelikle toplum denilen şeyin en temel faktörü olan insanın özüne ve kendiliğine inmeliyiz. Yani merdivenden aşağı çıkıp tekrar yukarı ineceğiz. Birey, doğduğu andan itibaren belirli sorumluluklar üstleniyor ve bunları yerine getirmek zorunda hissediyor. Bu esnada hemen videoyu durdurup şu soruyu soruyoruz; kişi bunu yaparken eylemin kaynağı mıdır yoksa uygulayıcısı mıdır? Napoleon’un askerleri pekala uygulayıcıydılar. Ancak Napoleon’u hangi kategoriye sığdırabiliriz? Varsayalım ki, eylemin kaynağına ulaştık. Eylemin kaynağı, nesne değil öznedir. Ancak gördüğü her bir madde kendisi gibi özne vasfını haiz değildir. Zannediyoruz ki bu noktadan sonra kendisini rüyada gibi görmeye başlar, bulunduğu ortamın içinde ama çok uzağındadır. Gasset de bu nokta araya giriyor ve şu sözleri mırıldanıyor: “Yaşamak bir ortamın çaresiz tutsağı olmaktır. İnsan ancak burada ve şimdi yaşar”. Devamında da “yaşayanı” çölde haykıran sese benzetiyor. Başlangıç kısmında değinmiş olduğumuz yere dönmek gerekirse; birey bazındaki eylemlerimiz ve farkındalıklarımız bireyler arası ilişkiler dünyasında kayboluyor. İnsan, “insanlıktan” çok “insanlık dışı ortam” içinde bulunuyor. Dolayısıyla yine başlangıç noktasında belirtmiş olduğumuz “hayvan” konusu aklımıza geliyor. Ancak bu noktada da tekrar başa döndürecek bir tespite daha maruz kalıyoruz; Hayvan da tıpkı insan gibi ötekileşmektir. (Netice itibarıyla rüya gören eylem kaynağımız olan X şahsı; ben ve “öteki/ler” diyebilir.) Ancak devamında da şunu duyuyoruz: Hayvan, salt ötekileşmedir, kendi benliğine dalamaz. Yani kendi benliğine dalındığı zaman fark edilen/ yaşanılan ötekileşme, kendi benliğine dalmadan da yaşanabilir. Dolayısıyla “herkes” diye adlandırılan şey aslında tam olarak “hiç kimse”dir ve kişilikten yoksundur. Ben ve “öteki/ler” temelinden yola çıkarak, İnsan ve “Herkes/Hiç Kimse” kalıbına girilmiş, ötekilerin girebilmesi için de yol gösteren bu nadide eseri huzurlarınıza sunmayı görev sayarız. İyi okumalar... 69 MAKALE Modern Dünyanın Bunalımı Hakkında Bir Değerlendirme Denemesi Hasan TURUNÇKAPI* Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü öğrencisi. * 70 Rene Guenon, Modern Dünyanın Bunalımı adlı eserinde içinde yaşadığımız bu zaman dilimini Kali Yuga olarak adlandırmış ve bu çağın insanlığa vadedecek bir şeyi kalmadığını ve bu açılan onlarca yaranın kadim gelenek ile tamir edilebileceği tezini savunmuştur. Kitabını dokuz bölüme ayıran yazar ilk sekiz bölümde bu düşüncesini temellendirmeye çalışmış, son bölümde ise bu durumun çeşitli sonuçlarından bahsetmiştir. Yazar her ne kadar akıcı bir dil kullanma gayretine sahip olsa da “karanlık çağa” dair yaptığı tasvirler nedeni ile çizdiği karamsar tablo okumayı güçleştirmektedir. Bir de bazı noktalarda düştüğü çelişkiler birtakım tuhaflıklar yaratmaktadır. Bu değerlendirmede öncelikle yazarın tezleri sunulacak, sonra bu hususlarda şahsi fikirlerim ifade edilecektir. Yazının kelime sınırı gözetileceğinden yazarın tezleri de seçilecektir. Dolayısı ile tüm kitaba dair bir özetten kaçınılacak, bilakis kitabın ana fikrini çevreleyen çeşitli hususlar üzerinden gidilecektir. Rene Guenon eserine Karanlık Çağ’dan neyi anlamamız gerektiğini tasvirle başlar. Ona göre Karanlık Çağ Hint kültüründeki “kastların birbirine girdiği dönem”dir. Yani “Kali Yuga”. Yazar bu dönemi tanımlarken hikmet ile bilgi, hareket ile ilkenin birbirinden uzaklaştığı devirde olduğumuzdan yakınır. Onu rahatsız eden temel mesele budur. Ancak ifade buyurduğu tüm bu rahatsızlığa rağmen yazar bu çağın da insanlığın atlattığı diğer çağlar gibi sıradan bir zaman dilimi olduğunu ve ele alınırken karamsarlığa kapınılmaması gerektiğini vurgular. Bana kalırsa yazar her ne kadar aksini istese de kendisi bunu başaramamıştır. Kani olduğum bu sıkıntının nedeni ileride ele alınacaktır. Daha sonra Doğu-Batı karşıtlığı bölümünde bu karşıtlığın yapay olduğunu dile getirmiştir. Fakat daha sonra aynı karşıtlığı kendisi geleneksel ve gelenek karşıtı olarak bizzat ortaya koymuştur. Doğuyu daha geleneklerine bağlı Batıyı ise geleneklerini reddeden bir uygarlık olarak tanımlamıştır. Re-naisance yani Batı geleneğinin yeniden diriltilmesi olgusunu da Batı’nın gelenekselcileşmesi olarak yorumlar. Ona göre Batı geleneğine dönmemiş, gelenekselci olmuştur. Gelenekselcilik de içi boşaltılmış bir geleneği putlaştırma olarak tanımlanmıştır. Yazara göre eğer bu süreç ter- sine döner de Batı kadim geleneği ile uzlaşırsa ortada karşıtlık falan kalmayacaktır. Fikrimce yazar burada yaptığı bu hamle ile kadim bilgideki ortaklığı vurgularken modernleşme süreci ile yaşanan farklılaşmaya gönderme yapmak istemiştir. Lakin buradaki sıkıntı Doğu’nun da Batı’nın ayak izlerini takip etmekte olduğunu görememesi olarak görülebilir. Zira daha önce okuduğumuz “Yaralı Bilinç” adlı eser Batı’yı takip etme yolundaki Doğu’nun çektiği eziyeti gözler önüne sermekteydi. Fakat bu kitapta ne yazıktır ki bunu görememekteyiz. İkinci bir önemli husus da Doğu’ya düşen şeyin yalnızca ufak bir reform olduğu iddiasıdır. Bu da ciddi bir sıkıntıyı ifade etmektedir. Zira Doğu’nun yapması gereken şeyi bir reform olarak hafifletmek kanaatimce yanlıştır. Doğu bundan fazlasına muhtaç olmasa bugünkü halinde olur muydu? Bilgi ve Eylem bölümünde ise yazar Kali Yuga’nın en belirgin özelliği olarak aceleden bahseder. Eylemin artık bilginin önüne geçtiği ve bunun hakikat olgusu değersiz kıldığını anlatır. Aslında bu bölümle Kutsanmış Bilim ve Dindışı Bilim bölümlerini aynı doğrultuda giden bölümler olarak alabilir, orda da tıpkı burada yaptığı gibi antik bilimin esasında şimdiki bilimden daha çok hakikat davasını güttüğünü ve daha ari olduğunu savunur. Yalnız hakikat tanımı yapmaz. Fizik ve metafizik olgularına antikitede Aristo’nun getirdiği yorumun tersine döndüğünü yani metafiziğin Batı için önemini yitirdiğini düşünür. Burada da ilkesizlikten ve bu gibi değerlerin içinin boşaltılmasından söz etmeyi ihmal etmez. Düşüncesini sürdürür. Oysa yazarın ilkesizlik dediği durum başka bir ilkeler sistemini ihtiva edebilir mi? Ya da aslında böyle bir bakışa yazarın hiç mi gözü değmedi? Sorularımız yanıtsız kalmaktadır. Guenon Bireyselcilik bölümünde hümanizmden ve hümanizmin modernizmle olan ilişkisinden ötürü hümanizmi eleştirmektedir. Bireyciliğe yaklaşırken entelektüel erdemlerin bunu mümkün kılamayacağından dem vurur. Tam burada şunu ilk kez görürüz. Yazar onca kelimesinden sonra entelektüel gibi modern zamanda kullanılan bir kelime ile bir geleneksel durumu bağdaştırmıştır. Zira entelektüel kavramsal tarihi itibari ile aydınlanma çağının ürünüdür. Bu bir çevirmen hatası olarak gö- Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE rülebilecek bir durum da olabilir zira bu kelimenin karşılığına dair bir not mevcut değildir. Ama eğer yazarın kullandığı kelime bu ise burada ciddi bir çelişkiden söz etmemiz mümkündür.1 Buradaki bir diğer mesele de hakikatin pragmatistlerin elinde anlamını yitirmesidir. Bunu savunan yazar niçin Batı’daki yalnızca “pragatizm”i görmektedir? Oysa bugünün Batı’sında idealizm ve materyalizmin kavgası dahi henüz nihayete ermemiştir. Bu bölümün devamında ise yazar Protestanlık mezhebinin inşası hakkında sadece Kilise’nin otoritesinde değil geleneğin kendisinde de bir tahrip olduğu tezini öne sürer ve dinin bireyselleşmesinin de bu modern paradigmaya sunduğu katkıyı anlatır. Sonrasında din bilimi yapmanın dinin sekülerleşme sürecinde bir nokta olduğunu ve bunun hakikati alçaltma olduğunu iddia eder. Toplumsal Karmaşa bölümü ise modern dünyanın sosyal hayattaki tutarsızlıklarını işler. Demokrasinin cahil çoğunluğun diktası olduğunu, eğitim sisteminin zorunlu olmasının ve yapılan tüm bu propagandanın yegâne işlevinin “tek tipleştirme” amacını güden bir sürecin parçası olduğunu söyler. Yalnız bunu söylerken Doğu’nun bu sürece katılımını işlemez. Onun yerine Doğu ve Batı arasında yeni bir karşıtlık oluşturur. Elitler Batı’da yok olmuştur. Daha doğrusu hakikati ve ilmi arayan elitleri eritmiştir. Rene Guenon’un elitleri entelektüellikten güçlerini alırlar. Tabiri caizse Batı’daki mevcut mahalle böyle elitlere müsaade etmez. Oysa Doğu’da elitler tam olarak görünür olmasa da elitin inşasına izin verecek şartlar mevcuttur. Yani yazarımız toplumsal mühendisliğin yıkıcı etkilerini yok etmek için yapıcı bir toplumsal mühendisliği gerekli görmektedir. Maddi Bir Uygarlık bölümü de Batılı Modern bilimin yalnızca bir kalkınma aracı olmasından yakınarak bilim hususundaki tezlerine bir yenisi ekleyerek başlamıştır. Niceliksel bilimin nitelikselin önüne geçtiğini de vurgulayarak bunun işlemesinin de ancak ölçülebilir unsurları bilimin konusu yaparak mümkün olabileceğini söylemiştir. Sanayinin, bilimin bir sonucu olmaktan çok bilimin varlık nedeni olduğunu öne sürmüştür. Bu söyle1 Bu söylediğimin bir kaşık suda fırtına kopartmak ya da fırsatçılık olarak nitelendirilebilirliğinin farkındayım. Bu duruma düşmemek için bu notu düşmek istedim. Bu bir çevirmen hatası ise bunu tespit için bunu yazmam yazarın anısına saygımdandır. Ancak eğer bu yazarın sözü ise de yazarın zihinsel dünyasına dair bu notu düşmem de tarihe ve hakikate saygımdandır. diği şeyin yeni olduğunu düşünmüyorum. Zira insanın üretim araçlarını yenileme arzusunun bilim için bir motivasyon olmasının bizim içinde bulunduğumuz yani “ modern” çağa özgü bir durum olmadığını düşünüyorum. Teknoloji ve bilim insanın daha iyi yaşaması arzusuna hizmet etmeye dün başlamadı. Bu, en başından beri var olan bir durumdu. Dolayısı ile bu durum, bugünkü imkânlarımızı yarattı. Kalkınma hırsı da eskiden gayet güçlüydü. Öyle olmasa bunca insanlık tarihi neyin üstüne kurulabilirdi? Batı İstilası bölümü ise nihayet yazarın defaatle ihmal ettiği Doğu’nun Batı’dan etkilenmesi meselesini işler. Daha doğrusu bu sürece nasıl maruz bırakıldığını ve bunun ne kadar hazin ve yıkıcı olduğunu anlatır. Son bölümde ise yazar bazı sonuçlar başlığı altında Batı’nın sürdüğü işgalin Doğu’lu elitleri azalttığını vurgular. Ancak buna rağmen bu elitlerin devamının ne kadar önemli olduğunu dile getirir. Batı’nın da bir şekilde bu elitleri inşa ettiğinde bu oluşacak elitlerin bir köprü inşa edeceğini söyler. Bu şekilde tekrar uzlaşı sağlayacak ve bu uzlaşı sonunda aranılan kadim geleneğin inşası ile sonuçlanacaktır. Bunu başarabilecek entelektüel sezgiye sahip olan insanlar azdır. Fakat onlar kararlı bir şekilde mücadele ederlerse başarılı olacaklardır. Kitapta çizilen çağ çeşitli eksiklere sahiptir. Yukarıda bahsettiğim çeşitli eksik bakışlar ve görüşler kitabın anlatımı içinde kendilerini hemen belli ederek gözü ve zihni rahatsız eden noktalardır. Bunun yanı sıra üstüne fikir ifade etmediğim hususlar da yazarla hemfikir olduğum noktalara işaret eder. Lakin sonuç kısmına çok katılmadığımı burada belirtmek istedim. Zira sonuçta ifade edilen mutlu son gereğinden fazla ütopiktir. Doğu ve Batı’nın sezgisel bir orta noktada buluşması tezi mümkün olsa idi Batı’nın geleneği koruduğunu düşündüğü çağda bir çatışmanın olmaması gerekirdi ki dünyanın henüz böyle bir devri görmemiş olduğu ayan beyan ortadadır. Ayrıca Doğu’yu sezgi ile, Batı’yı da salt materyalizm ile özdeşleştirmek de yazarın eserin içinde çeşitli vesileler ile eleştirdiği “oryantalizm”in oryantalizm ve oksidentalizmle karışmış versiyonu değil midir? Benim anlayamadığım nokta da tam budur. Bu da benim noktayı nazarımda bir sorunu ifade etmektedir. Son olarak kitabın temelinde bu düşünce bu üslupta işlendiği için de yazarla hemfikir olduğum pek çok noktaya rağmen kitaptan tat alamadığımı da söylemem gerekiyor. Teknik Bilgileri Kitap Adı: Modern Dünyanın Bunalımı Yazar: Rene GUENON Çeviren: Mahmut KANIK Baskı Yılı ve Sayısı: Kasım 2014, 4. Baskı Sayfa Sayısı: 184 ISBN : 9789758988174 71 MAKALE 72 Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE 73 MAKALE Yıldızı giderek parlayan ve sporda Anadolu kulüplerinin iddiasına örnek olacak biçimde ivme gösteren AGÜ Spor Basketbol Takımı yöneticileri ve oyuncuları ile İstanbul’daki Galatasaray karşılaması öncesi görüştük. Kayseri’nin destan yazan kızları… S on yıllarda göz kamaştıran bir performans gösteren AGÜ Spor Bayan Basketbol Takımı, bu sezon 1. ligde Galatasaray’a karşı Play-Off finali oynayıp başarısını taçlandırdı. Kadrosunda A Milli Takım’dan 3, Ümit Milli Takım’dan da 1 isim bulunan AGÜ Spor Bayan Basketbol Takımı 9 sezon 1. Lig’de mücadele etti. Son beş sezon GS ve FB ile birlikte hep ilk 3’te yer aldı. Bu sezon ise Fenerbahçe’yi de geride bırakarak Türkiye finali oynamaya hak kazandı. Yıldızı giderek parlayan ve sporda Anadolu kulüplerinin iddiasına örnek olacak biçimde ivme gösteren AGÜ Spor Basketbol Takımı yöneticileri ve oyuncuları ile İstanbul’daki Galatasaray karşılaması öncesi görüştük. 74 İşadamı ve aynı zamanda AGÜ Spor Kulübü 2. Başkanı Zafer Gönen’e ait Yenibosna’daki Gönen Otel’de ağırlanan AGÜ Spor yönetici ve oyuncuları, Türk basketbolunun geleceği için umut veren ifadelerde bulundular. Son 3 sezonda Türkiye’yi Avrupa kupalarından temsil eden takımın başarı koşusu aslında yıllar süren bir çabaya dayanıyor. Takımdaki kimi oyuncuların yıllara dayanan dostlukları var. Elbette başarı sadece bu birlikteliğe dayanmıyor. Kayserililerin basketbolu ve AGÜ Spor’u kabullenmeleri, destek olmaları da başarıdaki en büyük etkenlerden biri. Kulüp Başkanı Ömer Yağmur, 2. Başkanlar Zafer Gönen, Celal Toprak, Başantrenör Ayhan Avcı, Yardımcı Antrenörler Müge Berkalp, Mustafa Göçer, Yeni Ufuklar, sayı 26 MAKALE Oyuncular: Esra Ural Pınar Demirok nsu Aslan Sinem Ataş Ca halen Tanasha Lindsay Marie W an Gabriela Margine Lovely Wright a leksandr Mirna Mazic A Özge Bilgin Khomenchuk Fizyoterapist Atalay Özen, İdareci Adil Çakmak, Menejer Meerim Moldobaeva, Malzemeci Türkan Özdemir ve isimsiz birçok kahraman kulübün bugün geldiği noktada pay sahibi. Antrenöründen malzemecisine kadar tüm ekip gelecek günlerin AGÜ Spor adına daha iyi sonuçlar getireceği inancını taşıyor. Basketbolun artık ülkemizde hak ettiği yere gelmeye başladığı görüşü hayli yaygın. Hatta dünya ölçeğinde önemli bir nokta olduğumuz görüşü daha da ağır basıyor. AGÜ Spor Kaptanı Esra Ural başarının sırrını birlik ruhuna bağlarken bu gerçeğe dikkat çekiyor: “AGÜ Spor 10 yıldır ligde olan bir takım. Çok uzun bir yoldan geliyoruz. İlk defa sezonu ikinci bitirdik. Bu başarıda elbette bizim yıllardır aynı ekip içinde yer almamızın etkisi var. 8 yıldır birlikteyiz, birbirimizi tanıdığımız için başarı geldi. Ama tek neden bu değil. Yöneticilerimizin madde ve manevi anlamda tam desteği var. Kayseri bizi sahipleniyor, alıştı ve kabullendi. İki Fener maçından taraftarlar son beş dakikayı ayakta izledi.” Milli basketçilerimizden Pınar Demirok da ayrı görüşte. Demirok, başarı geldikçe ilginin de arttığını ifade ediyor. Türk basketbolunun dünyadaki yeri için ise hayli ilginç şöyler söylüyor Pınar Demirok: “Türkiye Basketbol Ligi şu anda Avrupa’nın en iyi ligi. ABD’li sporcular bile bizim ülkemizde bir takıma gelmek istiyorlar. Hem ekonomik anlamda hem de çok çekişmeli bir lig. Ligin son haftasına kadar kimin alt sıralara düşeceği belli olmuyor. Çok hareketli bir lig. Bütün takımlar iddialı herkes yatırım yapıyor. “ 75 MAKALE Buraya geldiğimde beni daha da ürküten bir tablo ile karşılaştım. 2. Dünya Savaşında Alman ablukasında kalan İngilizlerin hayatlarının hemen her alanında bu mesele hala hatırlatılıyor (özellikle güney illerinde gerçekleştirilen uçaklarla yapılan gösteri bile ona ithafendir). Sherlock, Baker Street’de... S. Orhun ALTIPARMAK viyana’nın batısındaki son Türk “When in Rome, do as the Romans do” “Romadayken, Romalıların yaptığını yap!” İngiliz Atasözü hafta önce İngiltere’nin Brighton şehrine, Sussex Üniversite’sinin yüksek lisans öncesi dil eğitim programı için geldim. Dolayısıyla, buraya geliş amacım “gezi” olmamakla birlikte yapmaya çalışmış olduğum gözlemler gezi yazısının yanında sosyal ve kültürel hayata dair izlenimlerde barındırmakta. Buraya dair bir bakış açımın oluşmasında oldukça yardımcı anılarım olmuşsa da, beni yanlış yönlendirebilecek önyargılarım da meydana gelmiş olabilir. Dolayısıyla vaktinizi ayırıp, okuyacağınız bu yazı boyunca söylemek istediğim her fikir bana aittir, kısa veya uzun vadede değişkenlik gösterebilir. Bu sebeple siz değerli okuyucularda önyargısı oluşmaması için yazma sürecimde kendimle bir çatışma halinde olacağım. 10 76 Bir cemiyet hakkında fikir sahibi olabilmek için o cemiyetin bütün faktörleri dikkatle incelenmelidir. Devlet, entellektüeller, üniversitenin o cemiyetteki rolü, politikacılar ve onların tercih ettikleri yönetim ve propaganda usülü, medya ve nihayetinde gündelik yaşam ve onun ortaya çıkardığı toplum veya kitle. Yeni bir cemiyete göç ettiğinizde elinizde olmadan kendi cemiyetinizle yeni vatanınızı karşılaştırma ihtiyacı duyuyorsunuz (Burada ki “vatan” ifadesini kullanma sebebim Avrupalılar’ın bakış açısını ifade etmektir bu yüzden onların kullandığı kontekste kullandım). Bu karşılaştırma sonrası herhangi birini daha tercih edilir bulmak yada herhangi bir tanesini daha doğru bulma ihtiyacı hissetmek “herkes”in kendi kişiliğine kalmış birşey. Çünkü kabul etsek de etmesek de her kültür belli kalıplar içerisinde kalıyor ve o kalıpların her birinin olumlu olduğu kadar olumsuz etkisi de oluyor. Bu kalıpların hangilerine, Yeni Ufuklar, sayı 26 ANI ne kuvvetle, ne zamana kadar sarılacağını belirlemek ise “birey”in kendi meselesidir. Cemiyetin içinde ki bireyi tespit edebilmek için öncelikle cemiyetin yönlendirici faktörlerine odaklanmak gerekiyor. Entelektüeller bu konuda ön saflardan birinde yer alır. Şimdi ki bahsedeceğim şey belki bir devlet politikası, belki bir pazarlama stratejisi belki de sadece bir uygulama, orasını bilemeyeceğim ancak cemiyete yön vermiş, başka bir tabirle cemiyetin fikirlerini entelektüel bir faaliyet çerçeve de toparlayabilmiş bir şahsiyete ciddi derecede sahip çıkılıyor. Newton, Darwin, Shakespeare(doğum ve ölüm yıl dönümü ulusal bir gün niteliği taşıyor) ve Churchill bunların başında geliyor. Her biri kendi alanında dünya çapında etki yaratılmış şahsiyetler ve diğer milletlerden gelen turist ve öğrencilere de bu isimlerin ne kadar önemli olduğu gösteriliyor. Ulusal değerlere sahip çıkmak ilk tespitim geçtiğimiz sene bu tespit ile başlamıştı. Buraya geldiğimde beni daha da ürküten bir tablo ile karşılaştım. 2. Dünya Savaşında Alman ablukasında kalan İngilizlerin hayatlarının hemen her alanında bu mesele hala hatırlatılıyor (özellikle güney illerinde gerçekleştirilen uçaklarla yapılan gösteri bile ona ithafendir). İspanyolların 16 YY. da saldırı yaptıkları ve o saldırıları, o zaman güçsüz olmalarına rağmen İngiliz donanmasının püskürtmesinin şu an İngilizlerin bu kadar güçlü olmasında ne kadar etkili olduğu yabancı öğrencilere anlatılıyor. Kendi öğrencileri ise böyle birşeyle ilgilenmese de biliyor. Gelinen noktada, ülkemizde önemli şahsiyetler tarafından bir İngiliz-Yahudi medeniyeti çağında yaşadığımız anlatılıyor. Şu ana kadar civilization(medeniyet) kelimesini hiç bir akademik kitapta, basın-yayın organında, sivil toplum kuruluşlarının çalışmasında ya da politikacının söylemlerinde rastlamadım (rastlamamam bu kelimenin kullanılmamasından yada benden kaynaklanan birşeyden Hemen her şeyi karşılaştırma isteği barındıran bir düşünce ile de peki bu konuda biz ne yapıyoruz diye düşünmeye başlıyorum. Belki bizim ülkemize bu kadar sayıda yabancı turist ya da yabancı öğrenci gelmiyor ama gelenlere ya da hiç olmazsa kendi milletimize yönelik bu konuda ne gibi faaliyetler yürütüldüğünü düşünüyorum. Bir kesim, geçmişini tamamıyla yok sayarken bir diğer kesim ise geçmişe sorgulanmaz bir biçimde sarılırken, sarıldıkları kişilerde tarihin sadece siyasi yönüne etki edebilmiş insanlar. Kaldı ki siyasi tarih denilen şey bütün tarihi faktörlerin içerisinde, denizin içindeki bir damlaya benzer. Üzerine vurgulamış olduğum üzere, bunların da sorgulanmadan kabul edilmesi de cabası. Yani; Türkiye Cumhuriyeti Devleti sınırları içerisinde -benim gözlemdiklerim içersinde- hiçbir siyasi parti, dernek, vakıf veya kurum geçmişi, anı ve geleceği toptan bir şekilde benimseyip bunu alimleriyle anlatabilecek istekte değildir. Şimdi diğer merdivene tekrar atlayalım. Demokrasi ile yönetilen bir rejimde, siyasi görüşünüz ya da tercihiniz her ne olursa olsun bu tercihin sizin kendi öz değerlerinize sahip çıkmanıza engel hiç bir yanı yoktur. Bu gerçeği buraya gelmeden önce biliyordum ve düşünüyordum. Ancak hayatım boyunca ilk defa muhafazakârlara karşı duran kesimden vatandaşlarında ulusal değerlerine sahip çıktığını gördüm. Bir şeyi düşünmek ile o şeyi yaşamak arasında ki farkı öğrendiğim an, çukura düşer gibi hissettim kendimi. 2.Dünya Savaşı’nın önemi Geçtiğimiz yıl (2014) bildiğiniz üzere 1. Dünya Savaşı’nın 100. yıl dönümü idi. Bu kültür nereden, ne şekilde doğmuş herhangi bir fikrim yok ancak önemli bir hadisenin üzerinden geçen 25, 50, 75 ve 100 yıl önemli kabul edilir. İngiliz basın-yayın organlarında da 1. Dünya Savaşı’na çok ciddi derece de yer veriliyordu ve 1. Dünya Savaşından en çok etkilenen devletlerden (kimi uzmanlara göre en çok etkilenen) Osmanlı Devleti’nin devamı olarak gösterilen Türkiye Cumhuriyetinde ise basın-yayın organlarının, devlet politikalarının ve sivil toplum örgütlerinin hepsinde bu mesele arka planda idi. Benim bu alanda ki Yaşlı kurt Churcill ile... 77 ANI değil, sadece ve sadece kullanıma gereksinim duyulup duyulmamasındandır). O zaman birazcık geriye gittiğimizde yada tepeye çıktığımızda gördüğümüz tablo da İngilizler bir coğrafya üzerinde duruyorlar (durmak:stand). Durdukları yerden de bütün hayatı/gündelik yaşamı kuşatıcı fikirler oluşturup, oluşturdukları kümeye dahil edebildikleri kadar insanı dahil etmeye çalışıyorlar (bakış açısı:standpoint). Bu özelliğin olumsuz manada eleştirilecek ve bu özellikle karşılaştırılabilecek başka medeniyetler illa ki bulunabilir. Önemli olan o farklı medeniyetlerin kendilerine has özelliklerinin bulunup ortaya çıkarılmasıdır. Çünkü görünen o ki, insanlık tarihinde ortaya çıkan son medeniyet türü, öncekilerinden çok daha farklı bir bakıç açısı ve özelliklere sahip. Dolayısıyla ortaya çıkarabileceği etkiler, öncekilerinden çok daha yıkıcı etkilere sahip olabilir. Yani; şu an Türkiye’de ve dünyada hala bu olumsuz etkilerin tam manasıyla göründüğüne şüphe ile yaklaşıyorum ve cemiyetin içinde ki bir damla olarak geleceğe dair kaygılarım daha da artmış bulunmaktadır. Fetihlerin fethedilebilmesi.. Yazıma başlarken vatan ve onun üzerinden toprak vurgum bazı okuyucuları rahatsız etmiş olabilir. Benim inancıma göre bir yerde durma (stand) ve daha sonra söz söyleme/eylem yapma isteği Avrupalıların kültüründe olan birşey. Coğrafyanın ve vatanın gerekliliği bu yüzden onlar için çok önemli (Bu yüzden harita üzerinde cetvelle ülke sınırı belirlemek sadece emperyal bir bakış açısından kaynaklanmıyor). Milli duyguları ağır basan Türkler içinde vatan tartışması ister istemez burada ortaya çıkıyor ancak Tower Bridge’e farklı bir bakış... 78 Türkiye’de ki öğrenim hayatım boyunca bir gözlemimi iletmem gerekirse, sınıfımızda özel öğrencilerin dışında hiç kimsenin coğrafi yeteneği yeterli değildi (buradaki yeterlilik tanımım not sistemine göre ölçülmemiştir). Türklerin coğrafi yeteneğinin olmadığı ve kronolojik düşünemediği de zaten bu alanın uzmanlarınca net bir şekilde ortaya konulmakta. Velhasıl, cemiyet olarak belli alanlarda yeteneklerimiz sınırlı olsa da, öncelikle bu durumun bütün alanlarda geçerli olmadığını bilmeliyiz ve yeteneğimizin hangi alanlarda olduğunu öğrenmeliyiz. Orta Asya’dan bu yana gittiğimiz her bir toprak parçasını kendimize aitmiş gibi sahipleniyorsak bunun sebebini ölçmeli sınırlarını tayin edebilmeliyiz. Diğer türlü “fetihlerin fethedilmesi” kavramının baş aktörü olup yokluğa sürükleniriz. Benim kanımca, Fatih Sultan Mehmet’in döneminde başarılan şey İstanbul’u fethetmek değil, fethettikten sonra kendisini -tamamıyla- fethettirmeyecek bir tarihi birikime sahip olmaktır. Diğer bir ifadeyle, Viyana’nın ötesine geçememiş olmak, orada olmamak yada oradan olmamak anlamına gelmez. O zaman yazımızın girişine koymuş olduğumuz İngiliz Atasözünü tekrardan düşünmek gerecek; Romadayız ama kendimizi Türk hissediyoruz. Roma’nın da bize çok uzak olmadığını gözlemiyoruz, kendimizinde bize -aslında- çokta yakın olmadığını öğreniyoruz. Her yeni bilgi de, bu naciz yaratığa yeni sorular çıkarıyor; vatan denilen yer neresi? Biz neredeniz? Sonumuz neresi? Cânıma bir merhaba sundu ezelde çeşm-i yâr Şöyle mest oldum ki gayrın merhabâsın bilmedim (Fatih’in veziri şair Ahmet Paşa)
