Küresel Finans Krizinin Türkiye`ye Etkileri

Transkript

Sunuş Planı
KÜRESEL FİNANS KRİZİNİN
TÜRKİYE’YE ETKİLERİ
[ Auswirkungen der globalen Finanzkrise auf die Türkei ]
Prof. Dr. sc. pol. Aykut Kibritçioğlu
Ankara Üniversitesi
Siyasal Bilgiler Fakültesi
İktisat Bölümü
İktisadi Gelişme ve Uluslararası İktisat Anabilim Dalı Başkanı
http://kibritcioglu.com/iktisat/
[email protected]
Universität Ankara
Fakultät für Politische Wissenschaften
Abteilung für Volkswirtschaftslehre
Leiter der Unterabteilung für Wirtschaftsentwicklung & Außenwirtschaft
http://kibritcioglu.com/iktisat/
[email protected]
Plan der Präsentation
Bu sunuş; Konrad Adenauer Vakfı Ankara Şubesi ile Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin 23-24 Eylül 2010 tarihlerinde Ankara’da düzenledikleri
“Sosyal Piyasa Ekonomisi ve İslam’daki Algılanışı” adlı çalıştayın “Küresel İktisadi Kriz ve Krizle Başetme Stratejileri” başlıklı oturumunda yapılmıştır.
Ankara, 24 Eylül 2010 (09:15-09:30)
1 / 50
2 / 50
Sunuş Planı
ABD’deki Finans Krizinin
Dünya ve Türkiye Ekonomilerine
Yayılma Kanalları
ABD’deki Finans Krizinin Dünya ve Türkiye
Ekonomilerine Yayılma Kanalları
ABD’deki Finans Krizinin Ortaya Çıkışı ve Dünyaya
Yayılması
Türkiye’de Hükümetin Krize Bakışı ve Aldığı
Önlemler
Türkiye’deki 2008-2009 Ekonomik Krizinin Temel
Etki ve Göstergeleri
Küresel Ekonominin ve Türkiye Ekonomisinin Yakın
Geleceği?
Özet: Temel Sonuçlar ve Dersler
3 / 50
Wirkungskanäle der globalen Finanzkrise
auf die Weltwirtschaft und die Türkei
4 / 50
Uluslararası Mal, Hizmet ve Faktör Akımları
“Bizim Ülke”
Uluslararası
Etkileşim
Kanalları
“Yabancı Ülke” veya
“Dış Dünya”
Mal Piyasaları
Mal Piyasaları
(Tarım & Sanayi)
(Tarım & Sanayi)
Döviz Piyasası
Hizmet Piyasaları
(Bank., Turizm, Taşım., ...)
Faktör Piyasaları
Ulusal Hükümetlerin
“Yetersiz” Denetim ve
Düzenlemeleri
ABD’de Başlayan
Konut & Finans
Piyasası Krizi (2006-07)
(1970’lerden İtibaren)
..
.
(Özellikle 1990’lardan İtibaren)
..
.
(Bank., Turizm, Taşım., ...)
Faktör Piyasaları
Faktör Piyasaları: İşgücü, Finans, Teknoloji, Doğal Kaynak vb. Piyasaları.
Ekonomik Aktörler: Hanehalkları, Firmalar, Hükümet, Merkez Bankaları vb.
ABD’de
İşsizlik Artışı
ve Resesyon
Finansal
Akımlar
ABD Dışındaki Gelişmiş
Ekonomilerdeki
(Özellikle 2000’lerde)
Ekonomik Kriz (2008-10)
Gelişmekte Olan
Ekonomilerde Görece
Zayıf Etkilenme
(2008-2010)
?
Ticaret
Ulusal Hükümetlerin
“Kötü” İktisat
Politikaları
2000-2001 Ekonomik Krizi
Ticaret
(12.2007-06.2009)
Ticaret
..
.
Ödemeler
Dengesi
Finansal
Akımlar
Finansal
Akımlar
Finansal Firmaların Aşırı
Risk-Alma Tercihleri
Hizmet Piyasaları
Öncü, çakışan ve geciken değişkenler?
ABD’deki Finans Krizinin Dünya ve Türkiye
Ekonomileri Üzerindeki Etkileri (2006-2010)
?
Türkiye
Ekonomisinde
Kötüleşme
(2005-2010)
(AB Ülkeleri Gibi)
Hükümetin “Yeni
Politika” Tasarımında
Gecikme (2005-2008)
2002-2004 Önlem ve Uygulamaları
5 / 50
Küresel Ekonomik Krizin Türkiye’yi
(Olası) Etkileme Kanalları Nelerdi?
6 / 50
ABD’deki Finans Krizinin
Ortaya Çıkışı ve Dünyaya Yayılması
Uluslararası finansal akımlar (zehirli/toxic varlıklar): ×
Uluslararası kredi kanalı: √
Küresel likiditedeki daralma nedeniyle yerli bankaların ve şirketlerin
yaşadığı dış finansman güçlükleri
Mevduat bankalarının yurtiçi kredilerindeki daralma
Yabancı ülkelerin Türkiye’nin mal ve hizmet ihracatına olan
talebindeki azalmalar: √
Der Ausbruch der Finanzkrise
in den Vereinigten Staaten
und ihre weltweite Ausbreitung
Özellikle AB ekonomilerindeki daralmanın yarattığı ihracat düşmesi
Tüketici ve yatırımcıların ekonomiye olan güvenindeki
azalma ve belirsizlikler de, bu kanallardan Türkiye
ekonomisine “bulaşan” olumsuz etkileri güçlendirdi.
7 / 50
8 / 50
Küresel Ekonomik Krizin Gelişimi (2006-2010):
Seçilmiş Göstergeler
250
Türkiye’de Hükümetlerin Makroekonomik Performansı
(MEP10 Endeksi, Ocak 1987 - Haziran 2010)
11
225
10
47
46
1.0
ABD'deki Konut
Fiyatları (Ocak
2000=100)
48 49
50
51+52 53 54
55
56 57
58 59
60
0.8
0.6
200
9
175
0.2
0.0
8
150
125
7
100
-0.2
Baltık Kuruyük
Endeksi (1 / 100,
4 Ocak 1985 =
10)
-0.4
5
-0.8
Küresel Reel Mal
Ticareti
(2000=100)
MEP10 Endeksi (e ğilim)
-1.4
ABD'deki
İşsizlik Oranı
(% , sağ eksene
göre)
-1.8
2006-07 yıllarında ABD’de patlak veren finansal kriz özellikle 2008 yılı sonbaharından
itibaren dünya ekonomisinin geri kalan kısmına hızla yayılmaya başladı.
Kaynak: Standard & Poors, Fred II Veri bankası; Baltic Exchange (Reuters) ve Hollanda İktisat Politikası Analiz Bürosu (CPB); yazarın kendi hesaplamaları.
MEP10 Endeksi
-1.6
2010.01
2009.01
2008.01
2007.01
2006.01
2005.01
2004.01
2003.01
2002.01
2001.01
2000.01
1999.01
1998.01
1997.01
1996.01
1995.01
1994.01
1993.01
1992.01
1991.01
1990.01
1989.01
1988.01
3
1987.01
0
Hüküme t Başlangıcı
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
4
Kötü Pe rformans
-1.0
-1.2
50
25
Mart 2009
-0.6
6
75
Aralık 2009
0.4
ABD Sanayi
Üretim Endeksi
(2007=100)
9 / 50
Seçilmiş 10 makroekonomik göstergenin ortalaması olarak hesaplanan MEP10’daki
artışlar iyileşmeye, azalışlar ise kötüleşmeye işaret etmektedir.
Yöntem İçin Kaynak: Kibritçioğlu, A. (2007), http://mpra.ub.uni-muenchen.de/3962/01/MPRA_paper_3962.pdf
Hükümetler Arası Ekonomik Performans Karşılaştırması
MEP10 Endeksinin Bileşenleri
(MEP10 Endeksi, Ocak 1987 - Haziran 2010)
X1: Tüketici Fiyatlarındaki 12 Aylık Artışlar (Inflationsrate)
X2: Resmî İşsizlik Oranının Trendi (Trend der Arbeitslosigkeit)
X3: İmalat Sanayii Üretim Endeksindeki 12 Aylık Artışlar (Wachstumsrate der
Manufakturproduktion)
X4: Yıllık Cari Hesap Fazlası / Nominal Hasıla (Leistungsbilanz / nom. Produktion)
X5: Hazine’nin Ağırlıklı Yıllık Bileşik Faiz Haddi (Zinsrate)
X6: Kamu Kesimi Borçlanma Gereği / GSYİH (öffentliche Verschuldungsnotwendigkeit /
BIP)
X7: Reel Döviz Kurunun Dengeden Sapma Derecesi (Abweichung des realen
Wechselkurs vom Gleichgewicht)
X8: Döviz Tevdiat Hesapları / M2 Para Arzı (Grad der Währungssubstitution)
X9: Toplam Dış Borç Stokundaki Yıllık Artışlar (Wachstumsrate der
Auslandsverschuldung)
X10: İMKB Ulusal 100 Endeksindeki 12 Aylık Artışlar (National-100-Index der
Istanbuler Börse)
Kaynak: Kibritçioğlu, A. (2007), http://mpra.ub.uni-muenchen.de/3962/01/MPRA_paper_3962.pdf
10 / 50
11 / 50
1.2
Hükümetlerin
MEP10 Endeksi
1.0
0.8
Türkiye ekonomisinde
kötüye gidiş başlıyor
(Ekim 2005)
ABD'nin
finansal krizi
küreselleşiyor
(Nisan 2008)
Aralık 2009
0.6
0.4
0.2
0.0
-0.2
46 2. Özal
Mart 2009
47 Akbulut
-0.4
48 1. Yılmaz
-0.6
49 7. Demirel
-0.8
50+51+52 1.-3. Çiller
-1.0
53 2. Yılmaz
54 Erbakan
-1.2
55 3. Yılmaz
-1.4
56+57 4.-5. Ecevit
-1.6
58+59+60 1. Gül + 1. & 2. Erdoğan
İktidarda Geçirilen Aylar
-1.8
1
3
5
7
9
11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97
Sekiz yıllık Ak Parti iktidarının ilk üç yılından sonra Türkiye ekonomisinde bozulmalar
başladı.
12 / 50
ABD Krizi, Küresel Kriz ve Türkiye
Türkiye’de 2008-09’da Yaşanan Ekonomik Kriz Sadece
Küresel Krizden Kaynaklanmadı…
1.2
1.0
220
0.8
ABD'deki Konut
Fiyatları (Ocak
2000=100)
0.6
200
0.6
Türkiye
Krize
Giriyor
0.5
0.4
0.4
180
0.2
0.0
160
ABD Sanayi
Üretim Endeksi
(2007=100)
-0.2
140
-0.6
120
-0.8
100
80
Küresel Reel Mal
Ticareti
(2000=100)
-0.5
Türkiye'de
Hükümetlerin
Makroekonomik
Performansı
(MEP10)
2010.01
-0.7
-0.8
-0.9
-1.0
Küresel ekonomik krizin Türkiye’ye sirayet etmesinden iki (hatta üç) yıl önce zaten
Türkiye ekonomisinde bozulmalar başlamıştı.
Kaynak: Fred II Veri bankası; Baltic Exchange (Reuters), Hollanda Merkezî Planlama Bürosu (CPB), TÜİK ve TCMB; yazarın kendi hesaplamaları.
-0.6
Ekim 2001
ABD'nin
Krizi
Küreselleşiyor
1999.05
1999.08
1999.11
2000.02
2000.05
2000.08
2000.11
2001.02
2001.05
2001.08
2001.11
2002.02
2002.05
2002.08
2002.11
2003.02
2003.05
2003.08
2003.11
2004.02
2004.05
2004.08
2004.11
2005.02
2005.05
2005.08
2005.11
2006.02
2006.05
2006.08
2006.11
2007.02
2007.05
2007.08
2007.11
2008.02
2008.05
2008.08
2008.11
2009.02
2009.05
2009.08
2009.11
2010.02
2010.05
2010.08
2010.11
2009.01
2008.01
2007.01
2006.01
2005.01
2004.01
2003.01
2002.01
2001.01
2000.01
1999.01
1998.01
1997.01
1996.01
1995.01
1994.01
1993.01
1992.01
1991.01
1990.01
1989.01
1988.01
-2.0
1987.01
-0.2
-0.4
-1.8
?
60
Ak Parti
Hükümeti
Yeni İktisat
Politikaları
Tasarlamakta
Gecikiyor
-0.1
-0.3
60
58 59
57
0.0
-1.2
-1.6
40
0.2
-1.0
-1.4
MEP10
0.3
0.1
-0.4
Ak Parti
Dönemi
Başlıyor
Mart 2009
240
13 / 50
14 / 50
“Küresel Kriz Türkiye’yi Teğet Geçecek” [1]
Türkiye’de Hükümetin Krize Bakışı
ve Aldığı Önlemler
Am 13. Oktober 2008 behauptete der türkische Premierminister Recep
Tayyip Erdoğan, dass auch die Türkei die Auswirkungen der globalen
Finanzkrise zu spüren bekommen werde, diese seien aber nur minimal.
Erdoğan betonte, dass die Türkei bereits Lehren aus vergangenen ökonomischen
Krisen gezogen hätte und somit bestens vorbereitet sei. Vielmehr gebe es indes
einige Herrschaften, die auf den Ausbruch einer Wirtschaftkrise in der Türkei
ungeduldig warten, um politischen und wirtschaftlichen Erfolg aus eben dieser
Krise zu erzielen.
CNN Türk, 20.10.2008: Başbakan Erdoğan, Dicle Üniversitesi 2008-2009
eğitim öğretim yılı açılış töreninde yaptığı konuşmada, küresel ekonomik
krize değindi.
Maßnahmen gegen die Ausbreitung der
Wirtschaftskrise in der Türkei (2008-2009)
15 / 50
“Bu küresel kriz de inşallah bizi teğet geçecek” diyen Erdoğan, “Bizi böyle gelip
de diğerlerini vurduğu gibi inanıyorum ki kesinlikle vurmayacak, vuramayacak.
Çünkü biz rehavete düşmedik, mali disiplinden taviz vermedik, işi sağlama
aldık” diye konuştu.
16 / 50
“Küresel Kriz Türkiye’yi Teğet Geçecek” [2]
18.10.2008: Başbakan Erdoğan Türkiye’nin küresel krizi en az zayiatla
atlatacağına inandığını söyledi. Erdoğan:
“Küresel ekonomik kriz dünyada ciddi manada bir etki meydana
getirdi. Başta ABD, Japonya, AB üyelerinin etkilendiği bu kriz
inanıyorum ki bizi teğet geçecektir ve biz bunu en az zayiatla atlatacağız.
Ama buna körükle gidenler var. Yangına benzin pompasıyla gidilmez,
su pompasıyla gidilir. Hala sorumluluk mevkiinde olanlar ne yazık ki
benzin pompasıyla gidiyor. Ne olur bırakın benzin pompasını da su
pompasıyla gidin. Varsa bir projeniz, çözüm öneriniz başımız gözümüz
üstüne getirin beraber yapalım. Ekonomiden sorumlu tüm bakanlarla,
milletvekilleriyle, akademisyenlerle bu konuda sözü olan düşünürlerle
devamlı görüşüyoruz. Hamdolsun şu anda bu sorumluluğun bilinci
içinde çalışmalarımız devam ediyor.”
17 / 50
Küresel Krize Karşı
Türkiye’de Alınan Önlemler
Küresel Kriz Türkiye’yi Gerçekten
“Teğet” mi Geçti?
05.01.2010: “Küresel ölçekte yaşanan, hem de çok ağır yaşanan krize
rağmen 2009 yılı, Türkiye için o ölçekte zorlu, o ölçekte çetin bir yıl
olmamıştır” diyen Erdoğan, kriz etkisini tüm dünyada ağırlaştırırken,
kendisinin, “Kriz bizi teğet geçecek” dediğini anımsattı.
Erdoğan, bu sözlerinin günlerce, haftalarca, aylarca hafife alındığını ve bu
ifadeleri üzerinden çok sayıda olumsuz yorum yapıldığını anlattı.
Erdoğan, “Ben, o gün ‘Kriz teğet geçecek’ derken; bir temenniyi dile
getirmedim, içimden geçeni söylemedim, beklentilerimi ifade etmedim. Tam
tersine Türkiye ekonomisinin sahip olduğu gücün, direncin, büyüklüğün
farkında olarak bu tespiti yaptım. Benim bu tespitimi OECD, IMF, Dünya
Bankası gibi bir çok uluslararası kuruluş da paylaşıyor ve 2010’dan itibaren
Türkiye’nin en hızlı büyüyen ülkeler arasında yer alacağını teyit ediyorlar”
diye konuştu.
18 / 50
Türkiye’deki 2008-2009 Ekonomik Krizinin
Temel Etki ve Göstergeleri
Önlemler, biraz gecikmenin ardından, küçük paketler halinde zamana
yayılmış biçimde alındı:
18 Şubat 2009, 13 Mart 2009, 25 Mart 2009, 4 Haziran 2009 (Yeni
Teşvik Sistemi), 15 Haziran 2009.
Zamana yayılan bu politika önlem paketleri şu başlıklar altında
toplanabilir:
Likidite destekleri
Vergi ve prim destekleri
Üretim ve ihracata yönelik kredi ve garanti destekleri
Finansman destekleri
Yeni yatırım teşvik mevzuatı
Politika Hedefleri:
¾ Tüketim harcamalarını
artırmak
¾ İstihdam artışını teşvik
etmek
¾ Sermaye girişlerini
teşvik etmek
¾ Yatırımları teşvik etmek
¾ KOBİ’lerin üretim ve
ihracatını teşvik etmek
Ek Bilgi: Uygur, E. (2010), The Global Crisis and the Turkish Economy, http://www.tek.org.tr/dosyalar/TURKEY-UYGUR-FF.pdf
19 / 50
Hauptauswirkungen und Indikatoren der
Wirtschaftskrise in der Türkei (2008-2009)
20 / 50
Finansal Kırılganlık Endeksleri (1997-2009)
X1: Tüketici Fiyatlarındaki 12 Aylık Artışlar
X1
46
47
3.0
48 49
50
51+52 5354
55
56 57
58 59
60
2.0
1.0
0.0
-1.0
-2.0
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
-3.0
X2: Resmî İşsizlik Oranının Trendi
X2
46
47
Türk finans sektörü, güncel küresel kriz karşısında hem önceki yakın tarihli
krizlerdekine, hem de bugünkü gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerine kıyasla daha
az kırılganlık artışı yaşadı.
Kaynak: Elekdağ, S. ve diğ. (2010), “Finansal Stres ve İktisadi Faaliyet”, Central Bank Review, Vol. 10 (July 2010), pp.1-8.
21 / 50
4849
50
51+52 5354
55
56 57
5859
Türkiye’de Resmî İşsizlik Oranı ve Trendi
(Ocak 1983 – Haziran 2010)
(Kasım 2002 - Haziran 2010)
1.2
MEP10*
1.1
16
(işsiz lik
az altılabilse ydi)
15
0.7
0.6
12
0.5
11
0.4
10
0.3
0.2
9
0.1
8
0.0
7
-0.1
-0.2
6
-0.3
5
Türkiye’de işsizlik 2010 yılında azalma eğilimi içine girmiş olmakla birlikte bu azalma
henüz kalıcı bir düşüşe dönüşebilmiş değil.
23 / 50
-0.5
-0.6
MEP10
-0.7
2002.03
2002.05
2002.07
2002.09
2002.11
2003.01
2003.03
2003.05
2003.07
2003.09
2003.11
2004.01
2004.03
2004.05
2004.07
2004.09
2004.11
2005.01
2005.03
2005.05
2005.07
2005.09
2005.11
2006.01
2006.03
2006.05
2006.07
2006.09
2006.11
2007.01
2007.03
2007.05
2007.07
2007.09
2007.11
2008.01
2008.03
2008.05
2008.07
2008.09
2008.11
2009.01
2009.03
2009.05
2009.07
2009.09
2009.11
2010.01
2010.03
2010.05
2010.07
2010.09
2010.11
2010.01
2009.01
2008.01
2007.01
2006.01
2005.01
2004.01
2003.01
2002.01
2001.01
2000.01
1999.01
1998.01
1997.01
1996.01
1995.01
1994.01
1993.01
1992.01
1991.01
1990.01
1989.01
1988.01
1987.01
1986.01
1985.01
1984.01
-0.4
MEP7
60. Hük. (2. Erdoğan H.)
0.8
13
58. Hükümet (Gül Hükümeti)
0.9
14
59. Hükümet (1. Erdoğan Hükümeti)
1.0
1983.01
22 / 50
Eğer Ak Parti Hükümetleri İşsizliği Azaltabilseydi…
17
Veri Kaynağı: TÜİK.
60
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
4.0
3.0
2.0
1.0
0.0
-1.0
-2.0
-3.0
Not: MEP7; MEP10’dan işsizlik oranı, cari denge/GSYİH ve dış borçların artışı dışlanarak hesaplanmıştır.
24 / 50
Sanayi Üretim Endeksindeki Yıllık Yüzde Değişmeler
X3: İmalat Sanayii Üretim Endeksindeki 12 Aylık Artışlar
X3
46
48 49
47
51+52 5354
50
56 57
55
60
58 59
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
3.0
2.0
1.0
0.0
-1.0
-2.0
-3.0
-4.0
X4: Yıllık Cari Hesap Fazlası / Nominal Hasıla
X4
46
48 49
47
3.0
51+52 5354
50
56 57
55
60
58 59
2.0
1.0
0.0
-1.0
-2.0
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
-3.0
25 / 50
Türkiye’de Reel GSYİH’nın Seyri
(1998.1 –2010.2)
(1998.1 –2010.2)
26 / 50
29
Reel
GSYİH'daki
Yıllık Artış
Oranı (%)
8
Kaynak: Elekdağ, S. ve diğ. (2010), “Finansal Stres ve İktisadi Faaliyet”, Central Bank Review, Vol. 10 (July 2010), pp.1-8.
Türkiye’de GSYİH’daki Yıllık Reel Artışlar
12
10
Türkiye’nin sanayi üretimi, 2008-2009 krizi karşısında gerek gelişmekte olan, gerekse
gelişmiş ekonomilerdekinden daha önce ve daha sert bir düşüş yaşasa da, onlardan
daha hızlı bir artış sürecine girdi.
28
Baz
Etkisi
?
6
Arındırılmamış Reel GSYİH (Unadjusted GDP)
27
2.5 Yıl
Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış GSYİH
(Seasonally and calendar adjusted GDP)
26
25
24
4
23
2
22
0
21
-2
20
19
-4
18
-6
17
Arındırılmamış Reel GSYH Artışı (Unadjusted
GDP Growth)
-8
16
15
Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Reel
GSYİH Artışı (Seasonally and calendar adjusted
GDP)
2010.3
2010.1
2009.3
2009.1
2008.3
2008.1
2007.3
2007.1
2006.3
2006.1
2005.3
2005.1
2004.3
2004.1
2003.3
2003.1
2002.3
2002.1
2001.3
2001.1
2000.3
2000.1
1999.3
1999.1
14
1998.1
-12
1998.3
-10
-14
Veri Kaynağı: TÜİK; Kibritçioğlu’nun hesaplamaları
2010.3
2010.1
2009.3
2009.1
2008.3
2008.1
2007.3
2007.1
2006.3
2006.1
2005.3
2005.1
2004.3
2004.1
2003.3
2003.1
2002.3
2002.1
2001.3
2001.1
2000.3
2000.1
1999.3
1999.1
1998.3
1998.1
-16
27 / 50
Türkiye ekonomisinde reel GSYİH’nın küresel kriz öncesindeki düzeyine ulaşabilmesi
için 2.5 yıl gerekti: Ocak 2008 – Haziran 2010.
28 / 50
5.0
4.0
3.0
2.0
1.0
0.0
-1.0
-2.0
X7
X8
3.0
46
46
47
47
4849
48 49
50
50
51+52 5354
51+52 5354
55
55
56 57
56 57
58 59
58 59
100.0
95.0
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
110.0
105.0
80.0
75.0
70.0
65.0
Türkiye’nin reel GSYİH’sı üzerinde küresel krizin ve bazı iç makroekonomik
gelişmelerin olumsuz etkisi “olmasaydı”, Ocak 2008 – Haziran 2010 döneminde reel
hasıla belki de kırmızı kesikli eğrideki gibi seyredebilirdi. Ama kriz “teğet geçmedi”…
29 / 50
60
60
2.0
1.0
-1.0
0.0
-2.0
-3.0
31 / 50
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
2010.2
2009.4
2009.2
2008.4
2008.2
2007.4
2007.2
2006.4
2006.2
2005.4
2005.2
2004.4
2004.2
2003.4
2003.2
2002.4
2002.2
2001.4
2001.2
2000.4
2000.2
1999.4
1999.2
1998.4
115.0
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
(bin TL)
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
1987.01
1987.07
1988.01
1988.07
1989.01
1989.07
1990.01
1990.07
1991.01
1991.07
1992.01
1992.07
1993.01
1993.07
1994.01
1994.07
1995.01
1995.07
1996.01
1996.07
1997.01
1997.07
1998.01
1998.07
1999.01
1999.07
2000.01
2000.07
2001.01
2001.07
2002.01
2002.07
2003.01
2003.07
2004.01
2004.07
2005.01
2005.07
2006.01
2006.07
2007.01
2007.07
2008.01
2008.07
2009.01
2009.07
2010.01
2010.07
120.0
Türkiye’de Güncel Krizin Reel GSYİH Cinsinden Bedeli
X5
X5: Hazine’nin Ağırlıklı Yıllık Bileşik Faiz Haddi
8.0
X6
3.0
X9
3.0
X8: Döviz Tevdiat Hesapları / M2 Para Arzı
X10
6.0
5.0
4.0
3.0
2.0
1.0
0.0
-1.0
-2.0
-3.0
46
85.0
46
X7: Reel Döviz Kurunun Dengeden Sapma Derecesi
46
46
47
47
47
47
48 49
48 49
48 49
48 49
50
50
50
50
51+52 5354
51+52 5354
51+52 5354
51+52 5354
55
55
55
55
56 57
56 57
56 57
56 57
5859
58 59
5859
58 59
60
6.0
4.0
2.0
-2.0
0.0
90.0
X6: Kamu Kesimi Borçlanma Gereği / GSYİH
60
2.0
1.0
-1.0
0.0
-2.0
-3.0
30 / 50
X9: Toplam Dış Borç Stokundaki Yıllık Artışlar
60
2.0
1.0
-1.0
0.0
-2.0
-3.0
X10: İMKB Ulusal 100 Endeksindeki 12 Aylık Artışlar
60
32 / 50
Dünya Ekonomik Forumu (www.weforum.org):
2010 Küresel Risk Raporu [1]
Küresel Ekonominin ve Türkiye
Ekonomisinin Yakın Geleceği?
Die nahe Zukunft der türkischen Wirtschaft
und der Weltwirtschaft
33 / 50
Kaynak: http://www.weforum.org/pdf/globalrisk/globalrisks2010.pdf
34 / 50
Ifo Dünya Ekonomik İklim Endeksi
Dünya Ekonomik Forumu (www.weforum.org):
2010 Küresel Risk Raporu [2]
(Ifo World Economic Climate Index, WECI, 1990-2010)
9
8
7
6
5
4
3
2
R4: Dünya Ekonomi İklimi = (R5+R6) / 2
R5: Mevcut Durum
R6: Gelecek Altı Aya İlişkin Bekleyişler
1 / 1990
3 / 1990
1 / 1991
3 / 1991
1 / 1992
3 / 1992
1 / 1993
3 / 1993
1 / 1994
3 / 1994
1 / 1995
3 / 1995
1 / 1996
3 / 1996
1 / 1997
3 / 1997
1 / 1998
3 / 1998
1 / 1999
3 / 1999
1 / 2000
3 / 2000
1 / 2001
3 / 2001
1 / 2002
3 / 2002
1 / 2003
3 / 2003
1 / 2004
3 / 2004
1 / 2005
3 / 2005
1 / 2006
3 / 2006
1 / 2007
3 / 2007
1 / 2008
3 / 2008
1 / 2009
3 / 2009
1 / 2010
3 / 2010
1
Kaynak: http://www.weforum.org/pdf/globalrisk/globalrisks2010.pdf
35 / 50
Kaynak: http://www.cesifo-group.de/portal/page/portal/ifoHome/a-winfo/d1index/20indexwes
36 / 50
Ifo Euro Bölgesi Ekonomik İklim Endeksi
“WECI” – “Reel Dünya GSYİH’sı” İlişkisi
(Ifo Euro Area Economic Climate Index, WECI, 1990-2010)
9
8
7
6
5
4
3
R4: Euro Bölgesi Ekonomi İklimi
2
R5: Mevcut Durum
R6: Gelecek Altı Aya İlişkin Bekleyişler
1 / 1990
3 / 1990
1 / 1991
3 / 1991
1 / 1992
3 / 1992
1 / 1993
3 / 1993
1 / 1994
3 / 1994
1 / 1995
3 / 1995
1 / 1996
3 / 1996
1 / 1997
3 / 1997
1 / 1998
3 / 1998
1 / 1999
3 / 1999
1 / 2000
3 / 2000
1 / 2001
3 / 2001
1 / 2002
3 / 2002
1 / 2003
3 / 2003
1 / 2004
3 / 2004
1 / 2005
3 / 2005
1 / 2006
3 / 2006
1 / 2007
3 / 2007
1 / 2008
3 / 2008
1 / 2009
3 / 2009
1 / 2010
3 / 2010
1
Kaynak: http://www.cesifo-group.de/DocCIDL/WES-3-10.pdf
37 / 50
Kaynak: http://www.cesifo-group.de/portal/page/portal/ifoHome/a-winfo/d1index/20indexwes
Ifo Ekonomik İklim Endeksi:
Ifo Ekonomik İklim Endeksi:
Seçilmiş Ülkeler (1998-2010) [1]
Seçilmiş Ülkeler (1998-2010) [2]
39 / 50
38 / 50
40 / 50
Jan-2009
99
Jan-2008
98
Jan-2007
99
Jan-2006
Jan-2005
Jan-2004
Jan-2003
Jan-2002
Jan-2001
Jan-2000
Jan-1999
Jan-1998
Jan-1997
Jan-1996
Jan-1995
Jan-1994
Jan-1993
Jan-1992
Jan-1991
Jan-1990
Jan-1989
Jan-1988
Jan-1987
Jan-1986
100
Küresel Kriz
Türkiye: 2000-2001 Krizi
Rusya: 1998 Krizi
Asya: 1997-1998 Krizi
Meksika 1995 Krizi
Türkiye: 1994 Krizi
AB: 1992-93 DKM Krizi
1. Körfez Krizi
97
Dec-2010
Nov-2010
Oct-2010
Sep-2010
Aug-2010
Jul-2010
Jun-2010
May-2010
Apr-2010
Mar-2010
Feb-2010
Jan-2010
Dec-2009
Nov-2009
Oct-2009
Sep-2009
Aug-2009
Jul-2009
Jun-2009
May-2009
Apr-2009
Mar-2009
Feb-2009
Jan-2009
Dec-2008
Nov-2008
Oct-2008
Sep-2008
Aug-2008
Jul-2008
Jun-2008
May-2008
Apr-2008
Mar-2008
Feb-2008
Jan-2008
Dec-2007
Nov-2007
Oct-2007
Sep-2007
Aug-2007
Jul-2007
Jun-2007
May-2007
Apr-2007
Mar-2007
Feb-2007
Jan-2007
Jan-2010
Jan-2009
Jan-2008
Jan-2007
Jan-2006
Jan-2005
Jan-2004
Jan-2003
Jan-2002
Jan-2001
Jan-2000
Jan-1999
Jan-1998
Jan-1997
Jan-1996
Jan-1995
Jan-1994
Jan-1993
Jan-1992
Jan-1991
Jan-1990
Jan-1989
Jan-1988
Jan-1987
Jan-1986
Jan-1985
Jan-1984
Jan-1983
Jan-1982
Jan-1981
Jan-1980
Jan-1979
Jan-1978
Jan-1977
Jan-1976
Jan-1975
Jan-1974
Jan-1973
Jan-1972
Jan-1971
Jan-1970
44 / 50
Veri Kaynağı: http://stats.oecd.org/index.aspx?datasetcode=MEI_CLI
Borsa Krizi (Kara Pazartesi)
Japonya: 1986-1990 Balonu
Jan-1985
Jan-1984
Jan-1983
Jan-1982
Jan-1981
Jan-1980
Jan-1979
Jan-1978
Jan-1977
Jan-1976
95
92
L. Amerika (1982) Krizi
93
Jan-1975
Seçilmiş Ülkeler, Ocak 2007 – Temmuz 2010
Seçilmiş Ülkeler, Ocak 1970 – Temmuz 2010
Çin
ABD
Türkiye
Türkiye: 1979-1980 Krizi
92
Almanya
1989-91 Tasarruf-Kredi Krizi
98
2. Körfez Krizi
102
Meksika
94
İsveç:
Bankacılık Krizi
103
Hindistan
Rusya Federasyonu
95
Jan-1974
Japonya
2. Petrol
Krizi (78-80)
104
İngiltere
Brezilya
96
Japonya:
Kayıp 90’lar
105
Japonya
Güney Kore
1. Petrol Krizi (73-74)
101
102
Jan-1973
103
105
Jan-1972
OECD Bileşik Öncü Göstergeler (CLI) Endeksi:
Jan-1971
Jan-1970
ABD
Almanya
Türkiye
93
43 / 50
96
Çin
94
97
Hindistan
Rusya Federasyonu
Meksika
OECD Bileşik Öncü Göstergeler Endeksinin yüz değerinin üzerindeyken
artış göstermesi “büyüme”; yüz değerinin üzerindeyken düşüş göstermesi
“gerileme”; yüz değerinin altındayken artış göstermesi “toparlanma” ve
yüz değerinin altındayken düşüş göstermesi “durgunluk” beklendiği
anlamına gelmektedir.
95
98
Güney Kore
İngiltere
Brezilya
96
Seçilmiş Ülkeler, Ocak 1970 – Aralık 2009
(Ifo Turkey Economic Climate Index, WECI, 1998-2010)
42 / 50
41 / 50
Almanya
Çin
ABD
Türkiye
Japonya
Hindistan
97
Ifo Türkiye Ekonomik İklim Endeksi
101
100
99
104
103
102
101
100
OECD Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi:
OECD Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi:
Türkiye, Aralık 1987 – Temmuz 2010
Türkiye ( Ocak 2008 – Haziran 2010 )
116
114
112
Amplitude adjusted (CLI)
Ratio of original to trend (IIP)
Reference chronology of turning points:
Trough 1985M7, Peak 1988M1, Trough 1988M11, Peak 1990M5,
Trough 1994M7, Peak 1997M10, Trough 1999M10, Peak 2000M8,
Trough 2005M3, Peak 2008M2, Trough 2009M2
zirve / canlanma
(boom)
2008.01
III
110
2010.06
104
genişleme
(upswing)
II
102
2009.12
108
100
106
2.5 Yıl
-25
-15
-5
104
5
15
25
35
98
102
100
96
98
2008.09
96
94
94
92
92
90
Türkiye
ekonomisi, Ocak
2008’deki
konumuna ancak
2.5 yılda
gelebildi…
90
88
Dec-1987
Jun-1988
Dec-1988
Jun-1989
Dec-1989
Jun-1990
Dec-1990
Jun-1991
Dec-1991
Jun-1992
Dec-1992
Jun-1993
Dec-1993
Jun-1994
Dec-1994
Jun-1995
Dec-1995
Jun-1996
Dec-1996
Jun-1997
Dec-1997
Jun-1998
Dec-1998
Jun-1999
Dec-1999
Jun-2000
Dec-2000
Jun-2001
Dec-2001
Jun-2002
Dec-2002
Jun-2003
Dec-2003
Jun-2004
Dec-2004
Jun-2005
Dec-2005
Jun-2006
Dec-2006
Jun-2007
Dec-2007
Jun-2008
Dec-2008
Jun-2009
Dec-2009
Jun-2010
Dec-2010
86
II
2009.02
dip / durgunluk
(trough / recession)
88
86
I
soğuma / daralma
(downswing)
Türkiye için dönüm (zirve ve dip) noktalarının öngörüsü: http://www.oecd.org/document/3/0,3343,en_2649_34349_2410307_1_1_1_1,00.html
45 / 50
46 / 50
Özet: Temel Sonuçlar ve Dersler [1]
Özet: Temel Sonuçlar ve Dersler
Türkiye ekonomisi küresel krizden ciddi biçimde etkilenmiştir.
Özellikle (resmî) işsizlikteki artış çok ciddi boyutlara ulaşmıştır.
Fakat, Türkiye’de yaşanan 2008-2009 krizinin tek sebebi dış
kaynaklı bir şok değildir. Onun yanı sıra şu iki etken de krizi
derinleştirmiştir:
Mevcut hükümetin 2005-2006 yıllarından itibaren ülkede başlayan
makroekonomik kötüleşmeye karşı hiçbir yeni önlem almamış olması
2008’de küreselleşmeye başlayan kriz karşısında oldukça gecikerek (en
azından Aralık 2008’e dek!) alınabilecek önlemleri tasarlamaya
başlaması
Zusammenfassung und
Hauptergebnisse des Referats
Türkiye’nin krizden tamamen çıktığını söylemek ve bazı temel
değişkenlerde gözlemlenen iyileşmelerin artık kalıcı olduğunu
iddia etmek için vakit henüz erkendir.
47 / 50
48 / 50
Özet: Temel Sonuçlar ve Dersler [2]
2010 yılında dünyanın pek çok ülkesinde ve bu arada Türkiye’de de
ekonomik durumda yeni bozulma işaretleri gözlemlenmektedir.
Eğer bu senaryolar ve tahminler gerçekleşecek olursa önce dünya
ekonomisi, sonra da Türkiye ekonomisi, yeni bir krize girebilirler:
?
Cari hesap açığında yeniden başlayan artışlara ve yaklaşan genel
seçimler nedeniyle popülist harcamalardaki artış olasılığına (malî
disiplinden uzaklaşma?) dikkat edilmesi gerekiyor.
Ekonomik durumdaki kötüleşmeler veya şoklar karşısında
hükümetler daima “uyanık” olmalı ve olumsuz gelişmeleri “bertaraf
etmeye” veya en azından “hafifletmeye” yönelik iktisat politikası
kararları tasarlamak için asla gecikmemelidir.
49 / 50
50 / 50

Küresel Finans Krizinin Türkiye`ye Etkileri

Transkript

Benzer belgeler