Salgytlar hakynda - Baş döwlet salgyt gullugy

Transkript

„Salgytlar hakynda”
Türkmenistany bitewi Kanuny
( 27.12.2005ý. 39-III belgili, 17.08.2006ý. 53-III belgili, 23.02.2007ý. 94-III belgili, 17.03.2007ý. 99-III belgili,
12.06.2007ý. 123-III belgili we 01.10.2007ý. 144-III belgili, 23.11.2007ý. 150-III belgili, 27.01.2008ý. 170-III belgili,
17.03.2008ý. HM-96 belgili, 11.09.2008ý. 209-III belgili, 18.04.2009ý. 40-IV belgili we 02.07.2009ý. 44-IV belgili,
12.03.2010ý. 95-IV belgili, 10.05.2010ý. 110-IV belgili „Salgytlar hakynda“ Türkmenistany Bitewi kanunyna
üýtgetmeler we go maçalar girizmek hakynda“ we „Türkmenistany käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler we
go maçalar girizmek hakynda“ Türkmenistany Kanunlary bilen girizilen üýtgetmeleri we go maçalary hasaba almak
bilen.)
I-nji bölek
I bölüm. Umumy düzgünler
1-nji bap. Esasy düzgünler
1-nji madda. Türkmenistany salgyt kanunçylygyny esasy ba langyçlary
1. u Bitewi kanun Türkmenistany Döwlet býujetine alynýan salgytlary ulgamyny, salgyt
salmagy umumy ýörelgelerini, salgytlary tölemek boýunça borçlary ýüze çykmagyny
(üýtgemegini, bes edilmegini) esaslaryny we ýerine ýetirmegi tertibini, salgyt töleýjileri , salgyt
gullugy edaralaryny hukuklaryny we borçlaryny, salgyt gözegçiligini görnü lerini we usullaryny,
Türkmenistany salgyt kanunçylygyny bozulandygy üçin jogapkärçiligi, salgyt gullugy
edaralaryny çözgütlerinden we olary wezipeli adamlaryny hereketlerinden ikaýat etmek
hukugyny belleýär.
2. Türkmenistany salgyt kanunçylygy salgyt salmagy ähliumumylygyny we de ligini ykrar
etmäge esaslanýar.
3. Salgyt töleýji diýlip ykrar edilen her bir tarap u Bitewi kanunda bellenen salgytlary
tölemäge borçludyr.
4. Türkmenistany salgyt kanunçylygyny täze salgytlary belleýän, salgyt möçberlerini
ýokarlandyrýan ýa-da ba ga bir görnü de salgyt töleýjini , salgyt ýumu çysyny ýagdaýyny
ýaramazla dyrýan salgyt hukuk bozulmalary üçin jogapkärçiligi güýçlendirýän namalaryny
gaýdymlaýyn güýji ýokdur.
Türkmenistany salgyt kanunçylygyny salgytlary ýatyrýan, salgyt möçberlerini azaldýan ýada ba ga bir görnü de salgyt töleýjini , salgyt ýumu çysyny ýagdaýyny gowula dyrýan, salgyt
hukuk bozulmalary üçin jogapkärçiligi ýe ille dirýän namalaryny , eger-de bu u namalarda göni
göz ö ünde tutulan bolsa, gaýdymlaýyn güýji bardyr.
5. Salgyt salmak salgyt borçlaryny ýerine ýetirmek bilen baglany ykly ýagdaýlary ýüze
çykan senesinde hereket edýän Türkmenistany salgyt kanunçylygyny namalaryny esasynda
geçirilýär.
Salgyt kanunçylygyny bozulandygy baradaky meselelere seretmek Türkmenistany hukuk
düzgünini bozulanlygy ýüze çykarylan wagtynda hereket edýän kanunçylygyny esasynda alnyp
barylýar.
2-nji madda. Türkmenistany
salgyt hukuk gatna yklaryny düzgünle dirýän
kanunçylyk
1. Türkmenistany salgyt kanunçylygy Türkmenistany Konstitusiýasyna esaslanýar we ol u
Bitewi kanundan hem-de Türkmenistany salgyt hukuk gatna yklaryny düzgünle dirýän beýleki
kadala dyryjy hukuk namalaryndan ybaratdyr.
Salgyt hukuk gatna yklaryny kadala dyrýan namalar u Bitewi kanuny esasynda kabul
edilýär we onu düzgünlerine çapraz gelip bilmez. eýle çapraz gelmeler bar bolan halatynda u
Bitewi kanuny düzgünleri ulanylýar.
2. u Bitewi kanuny düzgünleri Türkmenistany “Uglewodorod seri deleri hakyndaky”
Kanunyna laýyklykda potratçylar we kömekçi potratçylar bolup durýan taraplara salgyt salmak
babatynda u Kanunda kesgitlenen aýratynlyklar göz ö ünde tutulyp ulanylýar.
3. Eger u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa, onda bu Bitewi
kanun gümrük töleglerini almakda ýüze çykýan gatna yklary düzgünle dirmeýär.
4. u Bitewi kanunda ba ga bir ýagdaý bellenmedik bolsa, Türkmenistany beýleki
kanunlarynda salgyt salmak babatynda düzgünler bolmaly däldir.
5. Eger u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistany
raýat we salgyt kanunçylyklaryny düzgünlerinde kesgitlenýän salgyt hukuk gatna yklaryndaky
islendik dü ünjeler Türkmenistany salgyt kanunçylygynda o a berilýän mana eýe bolmalydyr.
3-nji madda. Türkmenistany salgyt kanunçylyk namalaryny güýji
1. u Bitewi kanunda bellenenlerden ba ga täze salgytlary bellemek, eýle hem hereket edýän
salgytlary üýtgetmek ýa-da ýatyrmak di e “Salgyt hakynda” Türkmenistany bitewi Kanunyna
üýtgetmeler we go maçalar girizmek hakynda” Türkmenistany Kanunyny kabul edilmegi bilen
amala a yrylýar.
2. u Bitewi kanuna üýtgetmeler girizýän, täze salgytlary belleýän ýa-da ulanylýan salgytlary
üýtgedýän Türkmenistany kanunlary resmi taýdan çap edilen gününden ba lap bir aýy geçmegi
bilen, ýöne degi li salgyt boýunça nobatdaky hasabat döwri tamamlanandan so gelýän aýy 1inden ir bolmadyk möhletde güýje girýär.
3. u Bitewi kanuna salgyt töleýjileri ýagdaýlaryny gowulandyrýan, eýle hem hereket
edýän salgytlary ýatyrmak baradaky düzgünleri belleýän Türkmenistany kanunlary, eger-de bu
olarda göni göz ö ünde tutulan bolsa, çap edilen pursadyndan güýje girip biler.
4-nji madda. Möhletleri hasaplamagy kadalary
u Bitewi kanunda ýa-da Türkmenistany salgyt hukuk gatna yklaryny düzgünle dirýän
ba ga bir kadala dyryjy hukuk namasynda görkezilen möhletler babatynda Türkmenistany
Saparmyrat Türkmenba yny Raýat Bitewi kanunynda göz ö ünde tutulan düzgünler ulanylýar.
5-nji madda. Salgyt ýyly
Salgyt ýyly ýanwar aýyny 1-inden ba lanýar we dekabr aýyny 31-inde tamamlanýar hemde maliýe ýyly bilen gabat gelýär.
6-njy madda. Halkara ylala yklary
Eger Türkmenistany halkara ylala yklarynda u Bitewi kanunda beýan edilen düzgünlerden
ba ga düzgünler bellenen bolsa, onda halkara ylala yklaryny düzgünleri ulanylýar.
2-nji bap. Türkmenistanda salgytlar
7-nji madda. Salgyt we onu alamatlary
1. Salgyt – döwlet i ini maliýe taýdan üpjün etmek maksady bilen, döwlet tarapyndan
bellenýän we edara görnü li we ahsy taraplardan alynýan, Türkmenistany Döwlet býujetine gelip
gowu ýan hökmany, hususy muzdsyz tölegdir.
Salgyt a akdaky alamatlary bolmagy bilen kesgitlenýär:
salgyt töleýjileri topary;
salgyt salynýan binýat;
salgyt özeni;
salgyt möçberi (möçberleri);
salgydy hasaplamagy we tölemegi möhletleri we tertibi.
Salgyt bellenende hasabat (salgyt) döwri kesgitlenip, eýle hem salgyt ýe illikleri, salgyt
töleýjini olary ulanmagy üçin esaslar göz ö ünde tutulyp bilner.
2. u Bitewi kanunda bellenen salgytlar Türkmenistany ähli çäginde hereket edýärler.
3. Paçlar we ýygymlar salgytlary aýratyn görnü i hökmünde ykrar edilýär we olarda
2
salgydy käbir alamatlary bolman biler.
u Bitewi kanuny kadalary, eger-de onda ba ga düzgünler göz ö ünde tutulmadyk bolsa,
döwlet paçlaryny, gümrük töleglerini we ýygymlaryny bellemek, girizmek, hasaplamak we tölemek
boýunça u Bitewi kanunda bellenilmedik gatna yklar babatynda, eýle hem olary tölenili ine
gözegçilik amala a yrylanda, olary tölenili ine gözegçilik amala a yrýan edaralary namalaryna,
olary wezipeli adamlaryny hereketlerine (hereket etmezliklerine) ikaýat edilende we günäkär
adamlar jogapkärçilige çekilende ýüze çykýan gatna yklar babatynda ulanylmaýar.
4. Ylala yklara ýa-da raýat-hukuk häsiýetli gatna yklara laýyklykda tölenýän tölegler,
goýumlar we beýleki tölegler, eýle hem Türkmenistany kanunçylygyny bozulandygy üçin
salynýan jerimeler hem-de gaýry çäreler salgyt diýlip ykrar edilmeýär.
5. Türkmenistany Döwlet býujetine gelip gowu ýan salgytlar "Býujet ulgamy hakyndaky"
Türkmenistany Kanunyna laýyklykda, merkezi býujet bilen ýerli býujetleri arasynda paýlanýar.
u Bitewi kanun arkaly bellenilýän ýygymlar doly ýerli býujetlere geçirilýär.
8-nji madda. Salgytlar boýunça berilýän ýe illikler
1. Salgytlar boýunça berilýän ýe illikler u Bitewi kanunda bellenilýär. Hususy häsiýete eýe
bolan ýe illikleri bermek gadagan edilýär.
2. Salgyt töleýji hukuk esaslary ýüze çykan pursadyndan we olary güýjüni bütin döwrüni
içinde salgyt boýunça ýe illiklerden peýdalanmaga hukuklydyr.
Salgyt töleýjini salgyt boýunça ýe illikleri ulanmazlyga, eýle hem degi li salgyt ýa-da
gümrük edaralaryna ýazmaça arza beren ýagdaýynda, olary ulanmakdan ýüz öwürmäge hukugy
bardyr. u ýagdaýda salgyt töleýjini salgytlar boýunça ulanmadyk ýokarda görkezilen ýe illikleri
geçen salgyt döwürlerinden geljekki salgyt döwürlerine geçirilmäge, geljekki tölegleri hasabyna
so undan hasapla yk geçirmäge ýa-da býujetden öwezi dolunmaga degi li däldir.
Salgyt töleýji degi li salgyt ýa-da gümrük edaralaryna ýazmaça arza berende salgytlar
boýunça ýe illiklerden täzeden peýdalanmaga haky bardyr, emma bu onu ýe illiklerden
peýdalanmakdan boýun gaçyran ýylyndan so ky senenama ýylyndan ir bolmaly däldir.
3. Eger u Bitewi kanunda gaýry ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa, salgytlar boýunça
berlen ýe illikler Türkmenistany salgyt kanunçylygynda kesgitlenen beýleki borçlary ýerine
ýetirmezlige getirmeli däldir.
4. ertnamalara, eger ol u Bitewi kanunda göni göz ö ünde tutulandan ba ga ýagdaýlarda,
akdakylary öz içine alýan düzgünleri go maklyga ýol berilmeýär:
salgyt töleýji tarapyndan salgydy hasaplamak baradaky borçlary we tölemek boýunça
çykdajylary çekmek ba ga bir tarapy üstüne ýüklemek;
ýerlenilýän harytlary , i leri , hyzmatlary bahasyny salgydy möçberine köpeltmek;
salgyt töleýjä onu
töleýän salgydy boýunça çykdajylaryny
öwezini dolmak
(kompensasiýa) borçlary harytlary (i leri, hyzmatlary) alyjy tarapy üstüne ýüklemek.
(«Türkmenistany käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler we go maçalar girizmek hakynda» Türkmenistany Kanuny
10.05.2010 ý. 110-IV)
9-njy madda. Salgytlary hasaplanýan we tölenýän pul birligi
1. Eger-de Türkmenistany kanunçylygynda gaýry ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa,
onda salgytlar Türkmenistany milli pulunda hasaplanýar we tölenýär.
2. Salgyt salmak maksady bilen, da ary ýurt pulunda geçirilýän islendik amallar, amallary
geçirilýän gününde Türkmenistany Merkezi bankyny bellän resmi hümmeti boýunça, resmi
hümmeti bellenmedik da ary ýurt pullary bolsa, eger u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz
ünde tutulmadyk bolsa, AB -ny dollary babatynda kross – hümmet boýunça Türkmenistany
milli puluna hasaplanýar.
II bölüm. Salgyt hukuk gatna yklary we olara gatna yjylar
1-nji bap. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna yjylar
3
10-njy madda. Salgyt hukuk gatna yklaryny mazmuny
Salgyt hukuk gatna yklary Türkmenistany salgyt kanunçylygyny berjaý etmegi bar ynda
salgyt hukuk gatna yklaryna gatna yjylary arasynda ýüze çykýan hukuklary we (ýa-da) borçlary
jemini öz içine alýar.
11-nji madda. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna yjylar
Salgyt töleýji, salgyt töleýjini salgyt hukuk gatna yklaryna gatna magyna wekilçilik edýän
beýleki taraplar, eýle hem u Bitewi kanunyny 13-nji maddasynda görkezilen ygtyýarly edaralar
salgyt hukuk gatna yklaryna gatna yjylar bolup durýarlar.
12-nji madda. Salgyt töleýji we onu salgyt hukuk gatna yklaryna gatna maga
wekilçilik edýän beýleki taraplar
1. u Bitewi kanunda göz ö ünde tutulan ýagdaýlar ýüze çykanda kesgitli salgyt tölemek
borçlary üstüne ýüklenen ahsy we (ýa-da) edara görnü li taraplar salgyt töleýjiler diýlip ykrar
edilýär.
Salgyt töleýjiler – erekete gatna yjylar tarapyndan salgyt tölemek boýunça borçlar öz i ini
Türkmenistany çäklerinde amala a yrýan, erekete gatna yjylary birini üstüne ýüklenip bilner.
Salgyt töleýjiler – erekete gatna yjylar salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmekde paýlary
boýunça jogapkärçilik çekýärler. “ ereket” adalgasy Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny
Raýat Bitewi kanunynda kesgitlenen manysynda ulanylýar.
2. Bir tarap, bir ýa-da birnäçe salgydy töleýji diýlip ykrar edilip bilner.
3. Salgyt töleýji salgyt ýumu çysyny , kanuny ýa-da ygtyýar berlen wekili üsti bilen salgyt
hukuk gatna yklaryna gatna yp biler.
13-nji madda. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edaralar
1. u a akdakylar salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan edaralar bolup durýarlar:
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny edaralary (mundan beýläk – salgyt gullugy);
Türkmenistany döwlet gümrük gullugyny edaralary (mundan beýläk – gümrük gullugy);
Türkmenistany Maliýe ministrligini edaralary (mundan beýläk – maliýe edaralary);
salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan beýleki ygtyýarly edaralar.
2. u maddany 1-nji bölüminde görkezilen edaralar salgyt hukuk gatna yklarynda özlerini
Türkmenistany kanunçylygynda kesgitlenen ygtyýarlyklaryny çäklerinde hereket edýärler.
2-nji bap. Salgyt töleýjiler
1-nji paragraf. Salgyt töleýji ahsy taraplar
14-nji madda. ahsy taraplar - Türkmenistany dahyllylary we dahylsyzlary
1. Türkmenistany raýatlary, da ary döwletleri raýatlary, raýatlygy bolmadyk adamlar ahsy
taraplar diýlip ykrar edilýärler.
2. Salgyt töleýji diýlip ykrar edilýän ahsy taraplar Türkmenistany dahyllylary bolup hem,
bolman hem bilerler.
3. ahsy tarap salgyt ýylynda Türkmenistany çäginde jemi 183 we ondan hem köp senenama
güni bolan halatynda, ol Türkmenistany dahyllysy hasap edilýär. unda, di e Türkmenistany
çäginden üsta yr gitmek üçin bolan ýagdaýyndan beýleki halatlarda, Türkmenistany çäginde bolan
gününi dowamlylygyna garamazdan, islendik gün ahsy tarapy Türkmenistanda bolan güni diýlip
hasap edilýär.
Da ary ýurt döwletlerini , halkara guramalaryny diplomatik wekilhanalaryny ýa-da
konsullyk edaralaryny i gärleri hökmünde Türkmenistany çäginde bolýan döwründe da ary ýurt
döwletlerini raýatlary, eýle hem olary ma gala agzalary Türkmenistany dahyllylary diýlip
ykrar edilmeýär.
4. u maddany 3-nji bölümine laýyklykda, Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan
4
ahsy taraplar Türkmenistany dahylsyzlary diýlip ykrar edilýär.
5. Türkmenistany dahyllysyny ýa-da dahylsyzyny derejesi her salgyt döwri babatynda
kesgitlenýär.
Da ary ýurt döwletini dahyllysy hökmünde, ol sanda o a Türkmenistany iki gezek salgyt
salynmagyny aradan aýyrmak hakynda halkara ertnamalaryny (ylala yklaryny ) degi li
düzgünlerini ulanmak üçin da ary ýurtly ahsy tarapy derejesini bellemek:
salgyt gullugy tarapyndan – salgyt töleýji hökmünde ol hasapda goýlan mahaly we u
maksatlar üçin berilýän resminamalar esasynda;
salgyt ýumu çysy tarapyndan – u Bitewi kanuny 198-nji maddasy bilen bellenilen
resminamalary beren halatlarynda we ol resminamalary esasynda geçirilýär.
Da ary ýurt döwlet edaralaryny ahsy tarapy salgyt dahyllylygy, onu tölän salgytlary we
.m. hakyndaky resminamalary konsullyk edaralarynda legalizasiýa etmek talap edilmeýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
15-nji madda. Hususy telekeçi – ahsy tarap
1. ahsy tarap Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny Raýat Bitewi kanunynda göz
ünde tutulan tertipde we ertlerde hususy telekeçi diýlip ykrar edilýär.
Taraplary görkezilen toparlaryna da ary döwletleri kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan
hususy telekeçiler hem degi lidir.
2. ahsy tarapy bellige almagy , ygtyýarnama ýa-da
a me ze resminama almagy
bellenen tertibini bozup, telekeçilik i ini ýerine ýetirmegi, salgyt salmak maksady bilen, bu ahsy
tarapy hususy telekeçi hökmünde salgyt töleýji däl diýip ykrar etmäge esas bolup bilmez.
16-njy madda. ahsy tarapy ýa aýan ýeri
Salgyt salmak maksady bilen ahsy tarapy ýa aýan ýeri Türkmenistany
Türkmenba yny Raýat Bitewi kanunyny düzgünlerine laýyklykda kesgitlenýär.
Saparmyrat
2-nji paragraf. Salgyt töleýji edara görnü li taraplar
17-nji madda. Edara görnü li taraplar - Türkmenistany dahyllylary we dahylsyzlary
1. Salgyt salmak maksady üçin edara görnü li tarap a akdaky ýagdaýlarda Türkmenistany
dahyllysy hasaplanýar:
eger-de ol Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda döredilen (esaslandyrylan) bolsa;
ýa-da onu ba ýolba çy edarasy (ýolba çylary, direksiýasy, müdirýeti ýa-da ulara me ze
edaralary) Türkmenistany çäginde ýerle ýän bolsa.
2. u maddany 1-nji bölegine laýyklykda Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan
edara görnü li taraplar Türkmenistany dahylsyzlary diýlip ykrar edilýär.
Da ary ýurt döwletini dahyllysy hökmünde, ol sanda o a Türkmenistany iki gezek salgyt
salynmagyny aradan aýyrmak hakynda halkara ertnamalaryny (ylala yklaryny ) degi li
düzgünlerini ulanmak üçin da ary ýurtly edara görnü li tarapy derejesini bellemek:
salgyt gullugy tarapyndan – salgyt töleýji hökmünde ol hasapda goýlan mahaly we u
maksatlar üçin berilýän resminamalar esasynda;
salgyt ýumu çysy tarapyndan – u Bitewi kanuny 181-nji maddasy bilen bellenilen
resminamalary beren halatlarynda we ol resminamalary esasynda geçirilýär.
Da ary ýurt döwlet edaralaryny edara görnü li tarapy salgyt dahyllylygy, onu tölän
salgytlary we .m. hakyndaky resminamalary konsullyk edaralarynda legalizasiýa etmek talap
edilmeýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
18-nji madda. Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li tarapy hemi elik
wekilhanasy
1. u maddany 2-nji böleginde ba ga ýagdaý göz ö ünde tutulmadyk bolsa, ygtyýarly
5
tarapy ( ahsy ýa-da edara görnü li tarapy ) üstünden amala a yrylýan i i hem go mak bilen, edara
görnü li tarapy telekeçilik i ini doly ýa-da bölekleýin amala a yrýan hemi elik i ýeri
Türkmenistany çäklerinde Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li tarapy hemi elik
wekilhanasy diýlip ykrar edilýär.
Hemi elik wekilhana, hususan-da, ular degi lidir:
a) eýle i leri dolandyrylýan ýeri, ahamçasy, býurosy, edarasy, gullugy, kärhanasy,
ussahanasy, sehi, dükany ýa-da
a me ze ýerleri;
b) unu ýaly i i amala a yrmagy möhletlerine garamazdan, tebigy baýlyklary gözlemek,
läp taýýarlamak we (ýa-da) gazyp almak bilen bagly islendik ýer. Görkezilenler, hususan-da,
ahtany, magdan känini, nebit we (ýa-da) gaz guýusyny, karýeri, ýerüsti ýa-da de iz wy kalaryny
we (ýa-da) guýularyny, eýle hem görkezilen desgalarda enjamlary oturtmak, gurnamak, ýygnamak,
sazlamak, i e girizmek, abatlamak we (ýa-da) olara hyzmat etmek bilen baglany ykly i ler amala
yrylýan islendik ýeri özünde jemleýär. Munu özi olary görnü lerine garamazdan, de iz buraw
platformalaryna hem degi lidir;
ç) gurlu yk meýdançalary, gurnalýan we ýygnalýan binalar, eýle hem i leri amala
yrylmaly möhletlerine garamazdan, u binalar bilen bagly gözegçilik i lerini ýerine ýetirmek;
d) Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän we harytlary ýerlemek (üpjün etmek) üçin ulanylýan
ammar.
u bölegi "b" we "ç" bentlerinde görkezilen halatlarda hemi elik wekilhana u a akdaky
seneleri has irkisinden ba lap döredilen hasap edilýär:
tebigy baýlyklary agtarmagy, i läp taýýarlamagy we (ýa-da) gazyp almagy amala a yrmak
üçin rugsatnamalar (ygtyýarnamalar) berlen seneden ýa-da eýle i leri (hyzmatlary ) amala
yrylmagyny ba lanan senesinden ba lap;
meýdançany potratça bermek hakyndaky nama (i leri ýerine ýetirmek üçin kömekçi
potratçyny i gärlerini i e goýbermek hakyndaky nama) gol çekilen seneden ýa-da hakykatda
leri ba lanan senesinden ba lap.
Buýrujy tarapyndan desgany ýa-da ertnamada göz ö ünde tutulan i leri toplumyny
tab yry -kabul edi ykrarnamasyna gol çekilen sene gurlu yk meýdançasyny bolmagyny
tamamlanmagydyr. Gurlu yk meýdançasy u senede bolmagyny bes edýär diýilip hasap edilýär,
ýagny:
desgany (i leri toplumyny ) tab yry -kabul edi ykrarnamasyna gol çekilmezden ö ,
buýrujy tarapyndan ol desga ulanylyp ba lananda we gozgalmaýan emläge bolan hukugyny
bellige alynmagy amala a yrylanda;
ýa-da
ler hakykatdan hem desgany (i leri toplumyny ) tab yry -kabul edi ykrarnamasyna gol
çekilenden so ýa-da ol desga buýrujy tarapyndan ulanylyp ba lanandan so gutaranda.
Eger i ler gurlu yk meýdançasynda wagtlaýyn duruzylan bolsa, onda ol bolmagyny bes
etmeýär, gurlu yk desgasyny ýerli ýerine ýetiriji häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry
edaralaryny çözgüdi boýunça, eýle hem ýe ip geçip bolmaýan güýjü täsiri netijesinde
konserwasiýa edilen halatlary mu a girmeýär. Gurlu yk meýdançasynda arakesmeden so i leri
dowam etdirilmegi ýa-da dikeldilmegi dowam edýän ýa-da dikeldilýän i leri alyp barmagy
möhletine, eýle hem arakesmäni wagtyna birle dirilmegine getirýär. ol bir gurlu yk
meýdançasynda täze desgany gurmak ýa-da gurnamak, ýa bolmasa ö tamamlanan desgany
gi eltmek bilen baglany ykly i leri dowam etdirilmegi ýa-da dikeldilmegi unu ýaly dowam
etdirilýän ýa-da dikeldilýän we i leri aralygyndaky arakesmäni möhletini gurlu yk
meýdançasyny bolmagyny umumy möhletine go ulmagyna getirýär.
Eger ýokarda ba gaça bellenilmedik bolsa, Türkmenistany dahyllysy bolmadyk edara
görnü li taraplary hemi elik i ýerini üsti bilen amala a yrýan telekeçilik i i haçan-da ol i i
amala a yrmagy möhleti bagla ylan ylala yklary ( ertnamalary ) sanyna garamazdan islendik on
iki aýlyk döwrü dowamynda jemi alnanda 45 senenama günden geçýän bolsa, hemi elik
wekilhanany emele gelmegine getirer.
2. Türkmenistany çäginde di e a akdaky maksatlar üçin ulanylýan ýerler Türkmenistany
6
dahylsyzy bolan edara görnü li tarapy hemi elik wekilhanasy diýlip ykrar edilmeýär:
a) u edara görnü li tarapa degi li harytlary ýa-da önümleri saklamak, görkezmek üçin
ýerler;
b) u edara görnü li tarapa degi li harytlary ýa-da önümleri ba ga bir tarapy gaýtadan
lemegi üçin saklanýan ýeri;
ç) harytlary so ra olary alyp gitmek üçin satyn alynýan, ol sanda Türkmenistany çäginden
da ary gaýry taraplara ýerlemek üçin ertnamalar boýunça satyn alynýan ýeri; u edara
görnü indäki tarap üçin maglumatlary toplanýan ýeri;
d) edara görnü li tarapy adyndan di e ertnamalara gol çeki mek üçin hemi elik saklanýan
ýer;
e) u edara görnü li tarapy bähbitleri üçin taýýarlyk ýa-da ýardam häsiýetli islendik beýleki
i amala a yrmak üçin ýer.
Ýokarda görkezilen ýagdaýlarda, Türkmenistany dahyllysy bolup durmaýan edara
görnü indäki tarap tarapyndan u Bitewi kanuny 149-njy maddasyny ikinji böleginde görkezilen
ýerlemekden da arky amallardan girdejileri alynmagy we u maddany birinji böleginde
görkezilen alamatlary bolmazlygynda, Türkmenistany dahyllysy bolup durmaýan edara
görnü indäki tarapy Türkmenistany çägindäki hemi elik wekilhanasyny döremegine getirmeýär.
3. Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li tarapy Türkmenistany çäklerinde
araçyny (tab yryk- ertnamany , topary ýa-da konsignasiýany we
a me ze ylala ygy
esasynda hereket edýän, dellaly ýa-da beýleki gara syz ýumu çyny ) üsti bilen, eger ol taraplar
özlerini adaty i lerini çäklerinde hereket edýän ýagdaýynda, alyp barýan i i u tarapy hemi elik
wekilhanasyny döretmeýär.
4. Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li tarap tarapyndan Türkmenistany
çäklerinde, u maddany 1-nji bölegine laýyklykda hemi elik wekilhana diýlip ykrar edilmeýän
edara görnü li tarapa i gärleri berilmegi, eger bu i gärler iberilen edara görnü li tarapyna tabyn
bolsalar we onu adyndan hereket edýän bolsalar, hemi elik wekilhanany döredilmegine getirýän
ýagdaý hökmünde seredilip bilinmez.
5. Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li tarap Türkmenistanda gaýtadan i lemegi
netijesinde alnan, özüne degi li harytlary Türkmenistany gümrük çäklerinde ýa-da gümrük
gözegçiligi astynda iberilmegini amala a yrýan halatynda, bu tarapa hemi elik wekilhanasy bar
tarap hökmünde seredilýär.
6. Eger Türkmenistany dahyllysy Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li tarapy
ygtyýarly wekili bolmasa, Türkmenistany dahyllysy bolan edara görnü li tarapy Türkmenistany
dahylsyzy bolan edara görnü li tarapy bilen özara baglylygy Türkmenistany dahylsyzy bolan edara
görnü li tarapy hemi elik wekilhanasyny döredilmegine getirmeýär.
7. Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li tarapy Türkmenistany çäklerinde bir ýada birnäçe hemi elik wekilhanasy bolup biler. Hemi elik wekilhana onu döredilen, degi li
wekilçilik ygtyýarlyklary berlen ýa-da telekeçilik i ini amala a yryp ba lan gününden hemi elik
wekilhana diýlip ykrar edilýär.
3-nji bap. Salgyt töleýjini adyndan salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan taraplar
19-njy madda. Salgyt ýumu çysy
1. u Bitewi kanuna laýyklykda salgydy hasaplamak, tutup almak we ony salgyt töleýjini
ýerine Türkmenistany Döwlet býujetine geçirmek boýunça borçlar ýüklenýän taraplar salgyt
ýumu çysy diýlip ykrar edilýär.
2. Salgyt ýumu çysy a akdakylara borçludyr:
degi li salgydy dogry hasaplamaga, ony salgyt töleýjiden tutup almaga we öz wagtynda
Türkmenistany Döwlet býujetine geçirmäge;
salgyt töleýji tarapyndan tölenen pul seri delerini we olar bilen geçirilen beýleki
hasapla yklary , her bir salgyt töleýji boýunça Türkmenistany Döwlet býujetine hasaplanan,
tutulyp alnan we geçirilen salgytlary hasabyny ýöretmäge;
7
salgyt töleýjiden salgyt tutulmadyk ýagdaýlary we salgyt töleýjini bergisini möçberi barada
salgyt edarasyna bir aýy dowamynda ýazmaça habar bermäge;
salgydy hasaplanyly yny , tutulyp alny yny we Türkmenistany Döwlet býujetine
geçirili ini dogrulygyna gözegçilik etmek üçin zerur bolan resminamalary salgyt gullugyna
bermäge;
Türkmenistany salgyt kanunçylygynda bellenen beýleki borçlary ýerine ýetirmäge.
3. Eger u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa, salgyt ýumu çylary
hukuk we borçlar babatynda salgyt töleýjilere de le dirilýär.
20-nji madda. Kanuny wekil
1. Salgyt töleýji ahsy tarapy kanuny wekili diýlip, Türkmenistany kanunçylygyna
laýyklykda onu adyndan i alyp barmaga ygtyýar berlen tarap ykrar edilýär.
2. Edara görnü li tarapy esaslandyryjy resminamalaryny ýa-da Türkmenistany
kanunçylygyny esasynda onu bähbidine wekilçilik edýän tarap salgyt töleýjini kanuny wekili
(salgyt ýumu çysy) diýlip ykrar edilýär.
Salgyt töleýji edara görnü li tarapy kanuny wekilini (salgyt ýumu çysyny ) salgyt hukuk
gatna yklaryndaky hereketi (hereketsizligi) bu edara görnü li tarapy hereketi (hereketsizligi)
hökmünde ykrar edilýär.
21-nji madda. Ygtyýarly wekil
1. Salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan, salgyt gullugy, salgyt hukuk gatna yklaryna
beýleki gatna yjylar bilen gatna yklarda onu bähbitlerini aramaga hukuk berlen tarap salgyt
töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) ygtyýarly wekili diýlip ykrar edilýär.
Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) ygtyýarly wekili öz ygtyýarlyklaryny tab yryk
ylala ygy ýa-da ynanç haty esasynda we özüne berlen hukuklaryny çäklerinde ýerine ýetirýär.
2. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edaralary wezipeli i gärleri, kazylar,
sülçüler, anyklaýjylar we prokurorlar salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) ygtyýarly wekili
bolup bilmezler.
4-nji bap. Salgyt töleýjini hukuklary we borçlary
22-nji madda. Salgyt töleýjini hukuklary
1. Salgyt töleýjini u hukuklary bardyr:
a) salgyt gullugyndan we salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan beýleki ygtyýarly
edaralardan Türkmenistany salgyt kanunçylygyny ulanmak meseleleri boýunça dü ündiri almaga;
b) salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edaralarda öz bähbitlerine özüni kanuny
ýa-da ygtyýarly wekillerini üsti bilen wekilçilik etmäge;
ç) degi li esaslary bolanda, salgyt ýe illiklerinden peýdalanmaga ýa-da olary
peýdalanmakdan ýüz öwürmäge;
d) salgyt boýunça Türkmenistany Döwlet býujetini ö ündäki borçlaryny ýerine ýetirili i
barada salgyt gullugyndan maglumat almaga;
e) u Bitewi kanunda göz ö ünde tutulan tertipde Türkmenistany Döwlet býujetine
salgytlary we beýleki tölegleri tölemek boýunça möhleti yza süý ürmeklige ýa-da möhletlere
bölmeklige ygtyýar almaga;
ä) özünde geçirilen salgyt barlaglaryny we ýerinde seretmekligi netijeleri boýunça
ykrarhatlary bilen tany maga we olar boýunça dü ündiri bermäge;
f) salgytlary hasaplamak we tölemek boýunça salgyt gullugyna we olary wezipeli
adamlaryna dü ündiri bermäge;
g) salgyt gullugyny ýazmaça habarly edip, beýleki taraplary salgyt boýunça bergilerini
hasabyna salgyt tölemäge;
h) artyk tölenen (tutulyp alnan) salgytlary möçberini öz wagtynda ba ga salgytlar boýunça
tölegleri hasabyna geçirmäge ýa-da yzyna almaga;
8
i) salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edaralary wezipeli adamlaryndan, olary
salgyt töleýji babatynda hereketlerinde (hereketsizlikleri) Türkmenistany kanunçylygyny berjaý
edilmegini talap etmäge;
j) salgyt we (ýa-da) gümrük gulluklaryny salgyt tölemek babatyndaky talaplaryndan, eýle
hem beýleki çözgütlerinden, salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edaralary we olary
wezipeli adamlaryny hereketlerinden we hereketsizliklerinden bellenen tertipde ikaýat etmäge;
) salgyt syryny berjaý etmegi talap etmäge;
k) salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edaralary , bu edaralary wezipeli
adamlaryny bikanun çözgütleri, hereketleri we hereketsizlikleri netijesinde ýetirilen zyýany
öwezini dolmagy bellenen tertipde talap etmäge;
l) salgyt salynýan binýatlary hasaba almakda, salgydy hasaplamakda we tölemekde
goýberilen ýal lyklary özba dak düzetmäge;
m) u Bitewi kanunda we Türkmenistany salgyt kanunçylygyny beýleki namalarynda
bellenen beýleki hukuklary.
2. Türkmenistany gümrük serhetlerini üstünden harytlary geçýändigi bilen baglany ykly,
salgyt töleýän salgyt töleýjileri hukuklary Türkmenistany gümrük kanunçylygy bilen hem
kesgitlenýär.
23-nji madda. Salgyt töleýjini borçlary
1. Salgyt töleýji a akdakylara borçludyr:
a) u Bitewi kanunda bellenen salgytlary tölemäge;
b) eger Türkmenistany kanunçylygynda eýle borç göz ö ünde tutulan bolsa, u Bitewi
kanunda bellenen tertipde salgyt gullugynda hasapda durmaga;
ç) u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa, salgytlary hasaplamak
we tölemek üçin zerur bolan öz girdejilerini , aýyrmalaryny (harajatlaryny , çykdajylaryny ) we
salgyt salynýan binýatlaryny hasabyny bellenen tertipde ýöretmäge;
d) eger Türkmenistany salgyt kanunçylygynda ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk
bolsa, salgyt töleýji bolup durýan salgytlary boýunça hasapda durýan salgyt gullugyna bellenen
tertipde salgyt beýannamalaryny we maliýe hasabatyny tab yrmaga;
e) salgyt barlaglary geçirilende we Türkmenistany kanunçylygynda bellenen beýleki
ýagdaýlarda salgytlary hasaplamak we tölemek üçin resminamalary (maglumatlary) salgyt
gullugyna hem-de olary wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna bermäge;
ä) salgyt gullugyny Türkmenistany salgyt kanunçylygyny ýüze çykarylan bozulmalaryny
düzetmek baradaky talaplaryny ýerine ýetirmäge;
f) Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda, buhgalterlik we salgyt hasaby ýöredilýän
resminamalary goralyp saklanylmagyny üpjün etmäge;
g) salgyt ýe illiklerini ulanylýandygy ýa-da salgyt tölemekden bo adylandygy barada mälim
etmäge we hasaba alnan ýeri boýunça salgyt gullugyna (bellenen halatlarda bolsa salgyt
ýumu çysyna) unu ýaly ýe illiklere we bo atmalara bolan hukugy tassyklaýan resminamalary
bermäge;
h) u Bitewi kanunda we Türkmenistany salgyt kanunçylygyny beýleki namalarynda göz
ünde tutulan gaýry borçlary berjaý etmäge.
2. Salgyt töleýjiler – edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler u maddany 1-nji
bölüminde göz ö ünde tutulan borçlaryndan ba ga-da salgyt hasabyna goýulan ýeri boýunça salgyt
gullugyna a akdakylary ýazmaça görnü de habar bermäge borçludyrlar:
a) Türkmenistany çäklerinden da ardaky bank edaralarynda hasapla yk we gaýry
hasaplary açylandygy ýa-da ýapylandygy, ol sanda Türkmenistany dahylsyzlary üçin –
Türkmenistanda peýda (girdeji) almaga gönükdirilen di e telekeçilik we gaýry i i amala a yrmak
üçin peýdalanylýan hasaplar barada eýle hasaplary açylan (ýapylan) gününden so üç gün
möhletde habar bermäge;
b) beýleki edara görnü li taraplara (ýa-da ereketlere) paýçy hökmünde gatna ygy barada –
paýçy bolup gatna yp ba lan gününden on günden gijä galman habar bermäge. Türkmenistany
9
dahylsyzlary bolan edara görnü li taraplar, eger bu Türkmenistany salgyt kanunçylygy tarapyndan
düzgünle dirilýän gatna yklar bilen baglany ykly bolsa, eýle gatna yklar barada habar bermäge
borçludyrlar;
ç) Türkmenistany çäklerinde döredilen, Türkmenistany dahyllylary üçin bolsa onu
çäklerinden da arda döredilen aýryba galanan düzüm birliklerini ählisi barada - olar döredilen,
üýtgedilip guralan we ýatyrylan gününden on günden gijä galman habar bermäge;
d) öz i ini bes edýändigi, ýatyrýandygy ýa-da üýtgedip guraýandygy, gurbuny ýokdugy
(batandygy) barada – eýle çözgüt kabul edilen gününden on günden gijä galman habar bermäge;
e) hususy telekeçini ýerle ýän ýerini , i dolandyrýan ýerini we (ýa-da) ýa aýan ýerini
üýtgändigi barada – eýle çözgüdi kabul edilen gününden ýa-da ýa aýan ýerini çal an gününden
on günden gijä galman habar bermäge.
3.Türkmenistany gümrük serhedinden harytlaryny geçirýändigi bilen baglany ykly salgyt
töleýän salgyt töleýjileri borçlary Türkmenistany gümrük kanunçylygy bilen hem kesgitlenýär.
III bölüm. Salgyt töleýjileri hasaba almak
24-nji madda. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmak
1. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmaklyga Türkmenistanda öz ahamçalaryny we
wekilhanalaryny bellige aldyran da ary ýurtly edara görnü li taraplary go mak bilen,
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan ahsy taraplar - hususy telekeçiler we
edara görnü li taraplar degi lidir.
2. Zähmet ylala ygy ýa-da raýat-hukuk häsiýetli ylala yk boýunça i leýän ahsy taraplar u
Bitewi kanuna laýyklykda salgyt ýumu çysy bolup durýan i berijini üsti bilen salgyt töleýji
hökmünde hasaba goýulmaga degi lidir.
3. u maddany 1-nji we 2-nji bölümlerini täsirine dü meýän ahsy tarap, eger Bitewi
kanunda ba ga ýagdaý görkezilmedik bolsa, salgyt tölemek üçin Bitewi kanunda göz ö ünde
tutulan ýagdaýlar bolan halatynda, salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degi lidir.
4. u maddany 1-nji bölümini täsirine dü meýän Türkmenistany çägindäki i i hemi elik
wekilhanany döredilmegine getirýän da ary ýurtly edara görnü li tarap salgyt töleýji hökmünde
hasaba goýulmaga degi lidir.
Da ary ýurtly edara görnü li tarap hem, u Bitewi kanuny 108-nji maddasyny ikinji
böleginde we 144-nji maddasyny ikinji böleginde bellenilen ýagdaýlarda, eýle hem
Türkmenistany çäginde hemi elik i ýerini barlygynda u Bitewi kanuny 18-nji maddasyny
birinji böleginde göz ö ünde tutulan ýagdaýlarda onu hemi elik wekilhanany döretmäge
getirýändigine ýa-da getirmeýändigine garamazdan salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga
degi lidir.
10.05.2010 ý. 110-IV)
5. u maddany 1 – 4-nji bölüminde görkezilen taraplar, edara görnü li tarapy
(aýryba galanan düzüm birligini ) ýerle ýän ýeri, ahsy tarapy ýa aýan ýeri ýa-da
Türkmenistany çäklerinde alyp barýan i ýeri, olara degi li emläkleri ýerle ýän ýeri boýunça
salgyt gulluklarynda salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degi lidir.
Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degi li tarapda hasaba goýulýan ýeri kesgitlemek
bilen kynçylyklar ýüze çykan halatynda onu beren maglumatlaryny esasynda karar salgyt gullugy
tarapyndan kabul edilýär.
6. ereket degi lilikde ýerle ýän ýeri, i alyp barýan ýeri ýa-da erekete gatna yjylary birini
Türkmenistany çäklerinde ýa aýan ýeri boýunça salgyt gullugynda hasaba goýulmaga degi lidir.
unda eýle gatna yjyny saýlap almak hukugy erekete gatna yjylara degi lidir.
25-nji madda. Hasaba goýmagy tertibi we möhletleri
10
1. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmaklyk ahsy tarapy – hususy telekeçini ýa-da edara
görnü li tarapy (aýryba galanan düzüm birligini ) döwlet belligine alnan gününden so on günü
dowamynda salgyt gullugyna berlen arzany esasynda, beýleki taraplar üçin bolsa, salgyt tölemek
borçlaryna getirýän ýagdaýlary ýüze çykan gününden ba lap amala a yrylýar.
ereket üçin on günlük möhlet bilelikde i alyp barmak barada ylala yk bagla ylan gününden
ba lap hasaplanýar.
Zähmet ylala yklary ( ertnamalary) ýa-da raýat-hukuk häsiýetli ylala yklar esasynda i leýän
taraplar, Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenýän tertipde salgyt töleýji
hökmünde hasaba goýulmaga degi lidir.
2. ahsy tarap salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmak barada arza bilen bir wagtda öz
ahsyýetine güwä geçýän we ýa aýan ýeri boýunça bellige alnandygyny tassyklaýan resminamalary
berýär, hususy telekeçi bolup durýan tarap bolsa hususy telekeçi hökmünde döwlet belligine
alnandygy baradaky ahadatnamany go maça berýär.
3. Edara görnü li tarap salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmagy baradaky arza bilen bir
wagtda döwlet belligine alnandygy baradaky ahadatnamany , esaslandyryjy resminamalaryny
nusgalaryny, Türkmenistany çäklerinde ahamçalar ýa-da wekilhanalar açylanda bolsa – olary
döwlet belligine alnandygy baradaky bellenilen tertipde tassyklanan ahadatnamalaryny
nusgalaryny, eýle hem statistik hasaba aly kartoçkasyny göçürilen nusgasyny tab yrýar.
Degi li halatlarda edara görnü li tarap haýsy hem bolsa bir tarapa wekilçilik wezipesini
berlendigine aýatlyk edýän resminamany bellenen tertipde tassyklanan nusgasyny tab yrýar.
4. ereket salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmagy hakyndaky arza bilen birlikde
bilelikdäki i baradaky ylala ygy göçürilen nusgasyny tab yrýar.
5. Salgyt edarasy, görkezilen taraplar ähli zerur resminamalary tab yran gününden ba lap üç
günü dowamynda salgyt töleýjini hasaba goýmaga we degi li ahadatnama bermäge borçludyr.
6. Salgyt hasabyna goýulmagy baradaky arza bilen birlikde berlen bellige aly maglumatlar,
esaslandyryjy we gaýry resminamalar üýtgedilen ýagdaýynda salgyt hasabynda duran tarap olary
üýtgedilen gününden ba lap on günü dowamynda bu barada salgyt gullugyna habar bermäge
borçludyr.
7. Edara görnü li tarap hemi elik wekilhanany üsti bilen i alyp barmagy bes etmek barada
çözgüt kabul eden ýagdaýynda, eýle tarap çözgüdi kabul edilen gününden ba lap on günden gijä
galman bu barada hasapda duran ýeri boýunça salgyt gullugyna habar bermäge borçludyr.
8. Salgyt töleýji hökmünde hasapda goýulan salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) hususy
salgyt belgisi berilýär.
Salgyt gullugy salgyt töleýjä iberýän ähli habarnamalarynda we habarlarynda onu hususy
salgyt belgisini görkezýär.
Salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) beýannamada, arzada, hasapla yk-töleg we gaýry
resminamalarda, eýle hem Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde tutulan gaýry ýagdaýlarda
özüni hususy salgyt belgisini görkezýär.
Salgyt töleýjä hususy salgyt belgisini bermegi , belgini ulanmagy , eýle hem üýtgetmegi
tertibi Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan kesgitlenýär.
9. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulanda ulanylýan resminamalary görnü leri
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenýär.
26-njy madda. Döwlet salgyt sanawy
1. Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan a akdakylardan ybarat Döwlet
salgyt sanawy ýöredilýär:
ahsy taraplary sanawy;
edara görnü li taraplary sanawy.
2. Döwlet salgyt sanawyna wagtlaýyn salgyt belgisi bolan salgyt töleýjileri maglumatlary
hem girizilýär.
27-nji madda. Salgyt gullugyna maglumatlary bermek boýunça döwlet edaralaryny
11
borçlary
1. Edara görnü li taraplary (olary aýryba galanan düzüm birliklerini) döwlet belligine alýan
edaralar bellige alnan (gaýtadan bellige alnan) ýa-da ýatyrylan (üýtgedilip gurlan) edara görnü li
taraplary (olary aýryba galanan düzüm birliklerini ) bellige alnan (gaýtadan bellige alnan) ýa-da
ýatyrylan (üýtgedilip gurlan) gününden ba lap on günden gijä galman ýerle ýän ýerleri boýunça
salgyt gulluklaryna habar bermäge borçludyrlar.
2. Howandarlyk we hossarlyk, terbiýeçilik, bejeri edaralary, ilaty durmu taýdan goramak
edaralary we Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda howandarlygy, hossarlygy bellenen ýa-da
hossarlyk edilýäni emlägini dolandyrýan onu ýaly beýleki edaralar kazyýet tarapyndan i e
ýarawsyz diýlip ykrar edilen ahsy taraplara ol sanda we i e ýarawsyzlary , beýleki kämillik
ýa yna ýetmedik ahsy taraplary , kazyýet tarapyndan i e ukyplylygy çäklendirilen ahsy
taraplary , öýde guramaçylykly lukmançylyk gözegçiligi görnü inde hossarlyk ýola goýlan ahsy
taraplary , kazyýet tarapyndan dereksiz ýok bolan diýlip ykrar edilen ahsy taraplary emläklerini
dolandyrmagy ýola goýlandygy, eýle hem görkezilen howandarlyk, hossarlyk etmek ýa-da
emlägi dolandyrmak bilen baglany ykly so ky üýtgemeler barada özüni ýerle ýän ýeri boýunça
salgyt gullugyna eýle çözgüt kabul edilen gününden ba lap bä günden gijä galman habar bermäge
borçludyrlar.
3. ahsy taraplary ýa aýan ýeri boýunça ýazýan, ol sanda da ary döwletleri raýatlaryny we
raýatlygy bolmadyk adamlary bellige alýan, ahsy taraplary dogulandygyny we dünýäden
ötendigini bellige alýan edaralar ýa aýan ýerleri boýunça ahsy taraplary dogulandygyny we
merhum bolandygyny bellige alnandygy barada bellige alnan aýyndan so ky aýy 5-inden gijä
galman öz ýerle ýän ýerleri boýunça salgyt gulluklaryna habar bermäge borçludyrlar.
4. ahadatnama, ygtyýarnama ýa-da ygtyýar beriji we bellige aly häsiýetli resminamalary
bermäge ygtyýarly edaralar ahadatnama, ygtyýarnama ýa-da ygtyýar beriji we bellige aly häsiýetli
beýleki resminama berlen (yzyna alnan ýa-da bes edilen) salgyt töleýjiler barada olary berlen
(yzyna alnan ýa-da bes edilen) gününden ba lap on günü dowamynda öz ýerle ýän ýerleri boýunça
salgyt gullugyny edaralaryna maglumat bermäge borçludyrlar.
5. Kepillendiri hereketlerini amala a yrmaga ygtyýarly edaralar (guramalar) miras alma
hukugy kepillendiri taýdan tassyklanandygy hakynda öz ýerle ýän ýerleri boýunça salgyt
gullugyny edaralaryna, eger u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa,
kepillendiri taýdan tassyklanan gününden ba lap bä günden gijä galman habar bermäge
borçludyrlar.
28-nji madda. Bank edaralaryny
salgyt gullugyna maglumat bermek bilen
baglany ykly borçlary
Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän bank edaralary ahsy tarap bolup durýan hususy
telekeçilere, edara görnü li taraplara (onu aýryba galanan düzüm birliklerine) eýle hem
ereketlere hasap açandyklary ýa-da ýapandyklary barada (bank hasaby ertnamasyny esasynda
açylýan, pul seri deleri olara geçirilýän we olardan harçlanylyp bilinýän) eýle hasaby açylan ýada ýapylan gününi ertesi gününden gijä galman bank edaralaryny ýerle ýän ýerleri boýunça
salgyt gullugyna habar bermäge borçludyrlar.
Salgyt gullugyny talap etmegi boýunça üç gün möhletde beýleki ahsy taraplary hasaplary
barada hem maglumat berilmelidir.
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy Türkmenistany Merkezi banky bilen bilelikde
hasaplary aýry-aýry görnü lerini açylmagy ýa-da ýapylmagy we aýry-aýry taraplar baradaky
maglumatlary bermegi aýratyn tertibini belläp bilerler.
IV bölüm. Salgydy hasaplamak we tölemek
1-nji bap. Salgyt salmak maksady bilen hasaba almak we hasabatlylyk
29-njy madda. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak
12
1. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak salgyt salmak maksady bilen salgyt töleýji (salgyt
ýumu çysy) tarapyndan alnyp barylýar.
Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak we olara baha bermek buhgalterlik hasaplaryny we
(ýa-da) salgyt salmaga degi li ýa-da salgyt salmak bilen baglany ykly binýatlar hakyndaky
resminamalar arkaly tassyklanan maglumatlara esaslanýar.
Salgyt salmagy aýry-aýry binýatlaryny hasaba almagy tertibi Türkmenistany maliýe
ministrligi bilen ylala ylyp, Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenip bilner.
2. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan
özba dak alnyp barylýar, özlerini kanuny we ygtyýarly wekilleri tarapyndan eýle hasaby
ýöredilýän dereksiz ýok bolan we kämillik ukyby bolmadyk adamlary mu a degi li däldir.
3. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almagy alyp barmak salgyt töleýjini i i bilen
baglany ykly ähli amallary we onu maliýe ýagdaýy barada doly we dogry dü ünjäni bolmagyny
üpjün etmelidir. Görkezilen amallar olary ba lany yny, bar yny we tamamlany yny öwrenip bolar
ýaly beýan edilmelidir.
4. Salgyt töleýji tarapyndan salgyt salynýan binýatlary hasaba alny yny özba dak ýöretmäge
mümkinçilik bolmadyk ýagdaýynda, ol haryt-maddy ätiýaçlygyna degi li edilen me ze harytlary
hasaba almak üçin a akdaky usullary birini ulanmaga haklydyr:
a) baha beri usuly, unda ilkinji nobatda birinji satyn alnan ýa-da öndürilen harydy
gymmaty hasapdan öçürilýär;
b) baha beri usuly, unda ilkinji nobatda so ky satyn alnan ýa-da öndürilen harydy
gymmaty hasapdan öçürilýär;
ç) ortaça ölçelen gymmat boýunça baha bermek usuly.
Haryt-maddy ätiýaçlary hasaba almak üçin saýlanyp alnan usul salgyt ýylyny dowamynda
üýtgedilip bilinmez.
5. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almagy ýöretmek bilen baglany ykly, u bitewi Kanunda
kesgitlenmedik, haryt-maddy ätiýaçlyklar (gymmatlyklar) dü ünjesi we beýleki adalgalar we
latmalar buhgalterlik hasaba al y maksatlary üçin kesgitlenen manyda kabul edilýär.
30-njy madda. Salgyt beýannamasy
1. Salgyt beýannamasy salgyt töleýji tarapyndan berilýän we salgydy hasaplamak we (ýa-da)
tölemek üçin zerur bolan salgyt hasabatyny bir görnü i bolup durýar. Salgyt beýannamasyny
görnü i, ony bermegi we doldurmagy tertibi Türkmenistany maliýe ministrligi bilen bilelikde
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan i lenip taýýarlanýar we tassyklanýar.
Eger u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa, salgyt beýannamasy
her bir salgyt töleýji tarapyndan tölenmäge degi li her bir salgyt boýunça berilýär.
Salgyt beýannamasy salgyt töleýjini hasapda duran ýeri boýunça salgyt gullugyna berilýär
we o a salgyt töleýji tarapyndan, degi li ýagdaýlarda bolsa, onu kanuny ýa-da ygtyýarly wekili
tarapyndan gol çekilmelidir.
2. Salgyt beýannamasy salgyt töleýjini hut özi tarapyndan, eýle hem poçta ýollamalary
görnü inde berlip bilner. Salgyt gullugyny salgyt beýannamasyny kabul etmezlige haky ýokdur we
salgyt töleýjini haýy y boýunça salgyt beýannamasyny göçürilen nusgasynda onu kabul edilen
we gow urylan senesini bellik etmäge borçludyr. Salgyt beýannamasy poçta bilen iberilende,
iberilen ýerindäki poçtany basan möhürçesini senesi onu gow urylan senesi hasap edilýär.
Salgyt gullugy bilen ylala ylyp, salgyt beýannamasy elektron resminama görnü inde ýa-da ba ga
bir göterijide berlip bilner.
31-nji madda. Salgyt gullugynda salgyt beýannamasyny doldurmak
Eger salgyt töleýjini salgyt beýannamasyny özba dak doldurmaga, salgydy möçberini
hasaplamaga ýa-da bu borjy üçünji bir adama tab yrmaga ýagdaýyny ýokdugy sebäpli, salgyt
töleýjiden onu ýazmaça görnü ini alyp bolmajak halatynda, salgyt beýannamasy salgyt gullugyny
gäri tarapyndan salgyt töleýjini aýdanlaryny esasynda doldurylyp bilner.
13
32-nji madda. Salgyt beýannamasyna üýtgetmeler girizmek
Salgyt töleýji tarapyndan tab yrylan salgyt beýannamasynda maglumatlary görkezilmändigi
ýa-da doly görkezilmändigi, onu ýaly hem ýal lyklar ýüze çykarylan halatynda, salgyt töleýji
salgyt beýannamasyna zerur go maçalary we üýtgetmeleri girizmäge we salgyt gullugyna
gow urmaga borçludyr.
Go maçalar we üýtgetmeler girizilen, salgydy tölenmeli möhleti tamamlanmazdan ö salgyt
gullugyna gow urylan salgyt beýannamasy bellenen möhletde gow urylan hasap edilýär.
Salgydy tölemeli möhlet geçenden so , ýöne salgyt töleýji resminamalaýyn salgyt barlagyny
bellenilendigi hakynda habarly edilen pursadyna çenli salgyt gullugyna go maçalar we üýtgetmeler
bilen bilelikde, salgyt beýannamasy ýa-da ö tab yrylmadyk salgyt beýannamasy beden mahaly
salgyt töleýji u Bitewi kanunda göz ö ünde tutulan jogapkärçilikden bo adylýar. Görkezilenler, u
Bitewi kanuny 35-nji maddasyny ikinji bölegini düzgünlerine laýyklykda ýol berlen
ýal lyklar (ýoýulmalar) ýüze çykarylan we (ýa-da) geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde hasaba
alynmadyk gele ikler ýüze çykarylan mahaly salgyt töleýji tarapyndan salgyt özenine düzedi leri
girizilen halatlaryna degi lidir. unda pusmana tölegi umumy bellenilen tertipde hasaplanylýar.
Haçan-da go maçalar we üýtgetmeler girizilen salgyt beýannamasyny
möçberi
resminamalaýyn salgyt barlagyny netijesinde artdyrylan (azaldylan), salgyt boýunça berilse we bu
barada ö degi li çözgüt çykarylan bolsa, eýle beýannama u Bitewi kanuny 85–87-nji maddalary
bilen bellenilen tertipde ikaýat bilen bilelikde berilýär. eýle beýannama boýunça salgydy
möçberini bellemek di e ikaýata garalandan we salgyt barlagy geçirilenden so geçirilýär.
u maddany düzgünleri olar tarapyndan bellenen salgyt hasabaty berlende, salgyt
ýumu çylary babatynda hem ulanylýar.
33-nji madda. Salgyt beýannamasyny gow urmagy möhletini uzaltmak
Eger salgyt töleýji salgyt beýannamasyny gow urylmaly möhleti tamamlanýança ony
gow urmagy möhletini uzaltmak barada ýüz tutan bolsa we u Bitewi kanuny 39-njy maddasyna
laýyklykda kesgitlenýän, salgydy gara ylýan möçberini doly tölände, salgyt gullugy bilen
ylala ylyp, salgyt beýannamasyny tab yrylmaly möhleti otuz güne çenli uzaldylyp bilner.
2-nji bap. Salgydy hasaplamak we salgyt habarnamasyny bermek
1-nji paragraf. Salgydy möçberini hasaplamak we bellemek
34-nji madda. Salgydy möçberini hasaplamagy we kesgitlemegi umumy düzgünleri
1. Salgydy hasaplamak salgyt töleýji tarapyndan özba dak ýerine ýetirilýär. u Bitewi
kanunda salgydy hasaplamagy salgyt ýumu çysyna, salgyt gullugyna we salgyt hukuk
gatna yklaryna gatna ýan beýleki ygtyýarly edaralara tab yrmak ýaly ýagdaýlar hem göz ö ünde
tutulýar.
Salgydy her bir görnü i boýunça salgydy möçberini hasaplamak u Bitewi kanunda ýa-da
Türkmenistany salgyt kanunçylygyny beýleki namalarynda bellenen tertipde geçirilýär.
2. Salgydy möçberi salgyt gullugy tarapyndan geçirilen kameral barlaglary netijeleri
boýunça bellenýär.
Salgyt ýumu çylary, salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edaralar tarapyndan
salgydy möçberi hasaplananda hasaplanan salgydy möçberi bellenen diýlip ykrar edilýär.
3. Salgydy möçberini bellemek üçin a akdakylar esas bolup biler:
salgyt töleýjini salgyt beýannamasynda görkezilen maglumatlar;
salgyt salynýan binýatlary hasaba aly maglumatlary;
auditi , salgyt barlaglaryny maglumatlary;
salgyt salmak üçin ähmiýeti bolan beýleki maglumatlar.
Türkmenistany kanunçylygy bozulyp, salgyt hasaplamak üçin alnan habarlar salgydy
bellemek üçin esas bolup bilmez.
4. Eger salgyt gullugy kameral barlagy netijeleri boýunça habarnama gow urmak üçin
14
bellenilen möhletlerde salgydy hasaplanan möçberine üýtgetme girizmegi zerurdygy hakynda
salgyt töleýjini habarly etmedik bolsa, salgyt töleýjini salgyt beýannamasynda görkezilen salgydy
möçberi bellenen diýlip ykrar edilýär.
5. Eger ýüze çykarylan, salgyt salmak üçin ähmiýeti bolan hakyky ýagdaýlardan we amala
yrylýan amallary düýp manysyndan ugur alany da, gele igi hukuk görnü ini (görnü ini we
mazmunyny ) ýa-da gele igi yzygiderliligini salgydy tölemekden gaça durmaga getirýänligi
mälim bolsa, salgyt gullugy salgydy hakyky möçberini anyklaýar we hasaplaýar.
Salgyt gullugy salgyt töleýjini salgyt tölemekden boýun gaçyrmak pikirini bardygyna
aýatlyk edýän ýeterlik subutnamalar bolan halatynda, salgydy möhletinden ö hasaplamaga we
bellemäge, eýle hem salgydy haýal etmän tölemegi talap etmäge hem haklydyr.
35-nji madda. Salgyt özeni
1. Salgyt özeni her bir salgyt salynýan binýat boýunça degi li hasabat (salgyt) döwri üçin
anyklanýar we onu gymmatyny, fiziki ýa-da ba ga bir häsiýetlerini özünde jemläp biler. Salgyt
salynýan binýat we salgyt özenini anyklamagy tertibi salgydy her bir görnü i boýunça u Bitewi
kanun arkaly bellenilýär.
2. Salgyt özeni a akdaky ýagdaýlarda düzedilmäge degi lidir:
gele ik geçirmegi ýagdaýlary üýtgände;
gele ik doly ýa-da bölekleýin ýatyrylanda;
bahalary we nyrhlary üýtgemegi netijesinde gele igi pul möçberi üýtgände;
gele ik hakyky däl hasap edilende;
geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde hasaba alynmadyk gele ikler ýüze çykarylanda;
geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde ýol berlen ýal lyklar (ýoýulmalar) ýüze çykarylanda;
zerur bolan beýleki halatlarda.
Görkezilen halatlarda eýle ýagdaýlar ýüze çykarylan salgyt (hasabat) döwrüni salgyt özeni
düzedi girizilmäge degi lidir, ýol berlen ýal lyklary (ýoýulmalary ) tapylmagy we (ýa-da)
geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde hasaba alynmadyk gele ikleri ýüze çykarylmagy mu a
girmeýär. Ýol berlen ýal lyklar (ýoýulmalar) tapylan we (ýa-da) geçen salgyt (hasabat)
döwürlerinde hasaba alynmadyk gele ikler ýüze çykarylan halatynda, ýüze çykarylan ýagdaýlar
hasaba alynmazdan kesgitlenilen (hasaplanylan) salgyt (hasabat) döwrüni salgyt özeni düzedi
girizilmäge degi lidir. unda salgytlary aýry-aýry görnü leri üçin u Bitewi kanuny II Bölegi
bilen bellenilen aýratynlyklar nazara alynýar.
Türkmenistany kanunçylygynda bellenen tertipde gele ikler hakyky däl diýlip ykrar
edilende, salgyt özeni gele igi beýleki tarapyna gaýtarylyp berilýän seri deleri möçberinde
azaldylýar.
Resminamalaýyn salgyt barlaglaryny netijesinde bikanun alnan girdejini (jemi girdeji ýa-da
peýda) pul möçberi ýüze çykarylan we Türkmenistany hereket edýän kanunçylygyna laýyklykda
maliýe jerimeleri görnü inde alnan halatlarynda, olardan hasaplanan we tölenen salgyt möçberlerine
görä azaldylýar. unu ýaly girdejä barlag geçirilmezinden ö salgyt salynmadyk bolsa, ondan
salgytlary hasaplamak geçirilmeýär.
Di e degi li resminamalar arkaly tassyklanan esaslar bolan halatynda salgyt özenine düzedi
girizilýär.
3. Haçan-da ö salgyt özeni Türkmenistany Hökümetini da ary ýurt pulundaky ätiýaçlyk
gaznasyna gönükdirilen pul seri delerini möçberine azaldylan ýa-da bu gönükdirilen seri deleri
möçberi salgytdan bo adylýan ýa-da go ulan baha üçin salgydy nol möçberleri ulanylýan harytlara
(i lere, hyzmatlara) degi li bolan halatlarynda, manatda üstüni dolunmagy alnan mahaly salgyt
özenine düzedi girizmeklik amala a yrylýar.
36-njy madda. Salgyt salmak maksatlary üçin harytlary , i leri , hyzmatlary
bahasyny kesgitlemek
1. Salgyt salmagy maksatlary üçin gele igi taraplaryny harytlara, i lere, hyzmatlara ulanan
bahasy kabul edilýär. Munu eýle däldigi subut edilýänçä, bu baha bazar bahasy bolup durýar
15
diýlip çak edilýär.
2. Salgyt gullugy salgyt salmak maksady üçin a akdaky ýagdaýlarda gele igi taraplaryny
ulanan bahalaryna baha bermäge haklydyr:
bir-birine gara ly taraplary arasynda gele ikler geçirilende;
harytlary, i leri, hyzmatlary çaly mak boýunça i ler geçirilende;
da ary söwda gele iklerinde;
eger salgydy hasaplanyly yny dolulygyna gözegçilik amala a yrylanda, gele igi
taraplaryny ulanan bahalary harytlary (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar bahalaryndan ep-esli
tapawutlanýar diýip pikir etmäge ýeterlik esas bar bolanda.
Salgyt salmak maksady üçin biri-birine gara ly taraplar diýlip, özara gatna yklary olary i
ertlerine ýa-da ykdysady netijelerine täsir edip biljek ahsy we (ýa-da) edara görnü li taraplar ykrar
edilýär.
3. Harytlary (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar bahasy diýlip hyrydarlygy we
hödürlemäni özara mynasybetinde emele gelen baha dü ünilýär, eýle bolmadyk ýagdaýda –
de dirme ertlerde me ze harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahasy ykrar edilýär.
De dirme ertleri diýlip, eger olary arasyndaky tapawut harytlary (i leri , hyzmatlary )
bahasyna düýpli täsir etmeýän ýa-da düzedi leri üsti bilen göz ö ünde tutup bolýan ertler ykrar
edilýär. Gara syz hyzmatda lary ýa-da biri-birine gara ly taraplary arasynda, eger olary özara
gara lylygy gele igi netijelerine täsir etmeýän bolsa, wagty boýunça golaý geçirilen gele ikler,
eýle hem iberilýän harytlary sany (möçberi), borçlary ýerine ýetirilen möhleti, tölegi ertleri we
gele iklerde adatça ulanylýan beýleki ertler göz ö ünde tutulmalydyr.
Bazary hakyky bahasyny kesgitlemek üçin a akdakylar ulanylyp bilner:
harytlary (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar lomaý bahasyny döwlet hasabaty
edaralaryndan alnan, unu ýaly bahalary arasynda 15 göterim çäklerinde emele gelen göterime
görä azaldylan, harytlary , (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar bölek satuw bahasy baradaky
maglumatlary esasynda kesgitlenýän usuly;
harytlary (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar bahasyny alyjyny olary so ra ýerleýän
bahasyny esasynda kesgitlenýän usuly. unda alyjyny ýerleýän bahasy alyjyny eýle harytlary
(i leri, hyzmatlary) ýerlemek üçin eden harajatlaryny degi li bölegine, eýle hem alyjyny u
ugurda alýan peýdasyny möçberlerinde azaldylýar;
satyjyny eýle görnü indäki harytlara (i lere, hyzmatlara) çykaran harajatlaryny we i
u
ulgamynda adaty alynýan peýdany esasynda harytlary (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar
bahasyny kesgitlemek usuly. Görkezilen usul birinji iki usuly ulanmak mümkin bolmadyk
ýagdaýlarda ulanylýar.
u usullardan peýdalanmak bilen kesgitlenen hakyky bazar bahasy degi li hasaplamalar bilen
tassyklanmalydyr. Harydy (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar bahasy baradaky maglumatlar
döwlet hasabaty edaralaryndan we beýleki resmi maglumat çe melerinden hem alnyp bilner.
Salgyt gullugyny harytlar (i ler, hyzmatlar) üçin bahalar we tarifler hakyndaky bar bolan
maglumatlary talap etmäge haky bardyr, soralýan tarap bolsa ol maglumatlary ýa-da netijenamany
bermäge borçludyr.
Salgyt salmak maksady üçin, Türkmenistany kanunçylygynda bellenen döwlet tarapyndan
düzgünle dirilýän bahalar (nyrhlar) boýunça harytlar (i ler, hyzmatlar) ýerlenende görkezilen
bahalar (nyrhlar) ulanylýar.
4. Harytlary (i leri , hyzmatlary ) hakyky bazar nyrhlary kesgitlenende a akdaky ýagdaýlar
bilen baglany ykly indirimler göz ö ünde tutulmalydyr:
sarp edijilik islegini möwsümleýin we beýleki ýagdaýlar sebäpli üýtgemegi;
hilini we gaýry sarp edijilik häsiýetlerini ýitgileri;
ýaramlylyk ýa-da ýerlemek möhletini tamamlanýan senesini golaýlamagy;
özüne me ze i ýok täze harytlary bazara getirilmegi, eýle hem harytlary (i leri ,
hyzmatlary ) täze bazarlara getirilmegi;
alyjylary tany dyrmak maksady bilen bazara getirilen harytlary synag görnü lerini we
nusgalaryny ýerlenmegi.
16
5. u maddany 2-nji bölüminde göz ö ünde tutulan gele ik taraplaryny ulanan bahalary
bazary hakyky bahasyndan 20 göterimden köp pes bolan ýagdaýynda, salgyt gullugy degi li
harytlara (i lere, hyzmatlara) bazary hakyky nyrhlaryndan ugur alyp, salgydy hasaplamak we
bellemek barada esaslandyrylan çözgüt kabul etmäge haklydyr.
u Bitewi kanuny 154-nji maddasyny sekizinji bölegi bilen bellenilen halatlarda satyn
alynýan, da ary ýurtlardan getirilýän harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahalaryny 20 göterimden
köp ýokarlandyrylmagy hem hakyky bazar bahalaryndan ep-esli tapawutlylyk bolup durýar.
6. Özlerine mahsus birme ze alamatlary, hususan-da – fiziki häsiýetnamasy, hili, bazardaky
abraýy, çykarylan ýurdy, öndürijisi bir bolan harytlar birme ze harytlar diýlip ykrar edilýär.
Me ze bolmazdan kybapda häsiýetleri bolan we ol bir wezipäni ýerine ýetirmäge
mümkinçilik berýän me ze böleklerden ybarat bolan we täjirçilik taýdan özara çal ylyp bolýan
harytlar birme ze harytlar diýlip ykrar edilýär. Harytlary birme ze ligi anyklananda, has takygy,
olary hili, harytlyk ny any, bazardaky abraýy, öndürilen ýurdy göz ö ünde tutulýar.
37-nji madda. Salgydy möçberi
Salgydy möçberi salgyt özenini birliginden göterim we (ýa-da) kesgitlenen ululyk
görnü inde alynýan salgydy möçberini a ladýar.
38-nji madda. Salgyt döwri
1. Salgyt özenini we tölemäge degi li salgydy möçberini hasaplanýan wagt aralygy döwür
salgyt döwri diýlip hasap edilýär. Salgyt döwri u Bitewi kanun tarapyndan salgytlary aýry-aýry
görnü leri babatynda bellenýär.
Salgyt döwri bir ýa-da birnäçe hasabat döwründen ybarat bolup biler.
2. Ýanwar aýyny 1-inden sentýabr aýyny 30-y döwürde döredilen edara görnü li tarap üçin
salgytlara degi li ilkinji salgyt döwri, onu döredilen gününden ol ýyly ahyryna çenli wagtdan
ybaratdyr. oktýabr aýyny 1-inden dekabr aýyny 31-i aralygynda döredilen edara görnü li tarap
üçin bolsa, eýle salgytlar üçin ilkinji salgyt ýyly onu döredilen gününden, döredilen ýylyndan
so ky senenama ýylyny ahyryna çenli wagtdan ybaratdyr.
Senenama ýylyny ahyryna çenli ýatyrylan edara görnü li tarap üçin i so ky salgyt döwri
ol ýyly ba yndan onu ýatyrylan gününe çenli wagtdan ybaratdyr.
Eger edara görnü li tarap ýatyrylan ýylyny ö ýanyndaky ýyly oktýabr aýyny 1-inden so
döredilen bolsa, eýle salgytlar üçin salgyt döwri onu döredilen gününden ýatyrylan gününe çenli
wagtdan ybaratdyr.
3. Edara görnü li tarap döredilende ýa-da ýatyrylanda salgyt döwri senenama aýy ýa-da
çärýegi hökmünde bellenenler üçin salgytlar babatynda birinji (so ky) salgyt döwri salgyt töleýji
hökmünde hasaba goýulan ýerindäki salgyt gullugy bilen ylala ylyp kesgitlenilýär.
4. u maddany 2-nji we 3-nji bölümleri a akdaky ýaly ulanylýar:
Türkmenistany dahylsyzy bolan edara görnü li taraplary ahamçalary, wekilhanalary ýa-da
hemi elik wekilhanalary babatynda;
hususy telekeçiler bolan ahsy taraplar babatynda;
salgyt töleýjiler bolup duran erekete girýän taraplar babatynda;
edara görnü li taraplar go ulan ýa-da bölünen ýagdaýlarynda.
5. Eger salgyt salmagy binýady bolup durýan emläk senenama ýylyny dowamynda satyn
alnan, satylan (aýryba galanan ýa-da ýok edilen) bolsa, u emläk babatynda salgyt boýunça salgyt
döwri ol senenama ýylynda ol emlägi salgyt töleýjini eýeçiliginde hakyky bolan döwrüni
wagty bilen kesgitlenýär.
39-nji madda. Salgyt gullugy tarapyndan salgydy çak edilýän möçberini kesgitlemegi
usullary
1. Salgyt töleýji tarapyndan u Bitewi kanunda bellenen salgyt möhletinde salgyt
beýannamasyny berilmedik ýagdaýynda, salgydy çak edilýän möçberi salgyt gullugy tarapyndan
ki hasabat döwri üçin salgydy bellenen möçberinden ugur alnyp kesgitlenýär.
17
2. Eger geçirilýän salgyt barlaglaryny bar ynda salgyt salynýan binýatlary hasaba
alynmandygy ýa-da salgyt töleýji tarapyndan eýle maglumatlary berilmeýändigi ýüze çykarylsa,
onda salgyt gullugy özünde bar bolan maglumatlary esasynda, degi li ýagdaýlarda harytlary
(i leri , hyzmatlary ) kesilen bahasyny, emlägi kesilen bahasyny, zähmet hakyny ortaça
derejesini, 25 göterim möçberinde dü ewüntliligi (haryt dolany ygyny 8 göterimi – söwda i leri
üçin) ulanyp, salgydy çak edilýän möçberini hasaplamaga we bellemäge haklydyr.
Dü ewüntlilik u halatda, söwda i inden ba ga ýagdaýlarda, Bütewi kanuny 133-nji
maddasyna laýyklykda kesgitlenýär.
Salgydy çak edilýän möçberi beýleki salgyt töleýjileri alyp barýan onu ýaly i lerini
ykdysady görkezijilerini de dirmek esasynda hem hasaplanyp we bellenilip bilner.
Baha bermegi ýokarda görkezilen usullary dürli netijeleri beren halatynda, salgydy çak
edilýän möçberini i ýokary ululygy kabul edilýär.
3.Salgyt töleýji tarapyndan so undan salgyt beýannamasyny , zerur bolan ýagdaýynda bolsa,
salgyt salynýan binýatlary hasaba almagy maglumatlaryny berlen halatynda salgyt gullugy u
maddany 1-nji we 2-nji bölümine laýyklykda bellenen salgydy möçberine düzedi girizýär.
40-njy madda. Hak islegini wagt möhletleri
1. Salgyt gullugy salgydy bellenen möçberine salgydy bellenen degi li salgyt döwri
tamamlanandan so bä ýyly dowamynda düzedi girizmäge haklydyr.
2. Salgydy bellenen ýa-da go maça hasaplanan möçberini almaklyk, salgydy tölemek
hakyndaky talaby ýüze çykan pursadyndan ba lap bä ýyly dowamynda amala a yrylyp bilner.
2-nji paragraf. Salgyt habarnamasyny görkezilmegi
41-nji madda. Salgyt habarnamasy
1. Salgyt habarnamasy salgyt gullugyny (gümrük gullugyny ) salgyt töleýjä bildirýän
ýazmaça talaby bolup durýar.
Salgyt habarnamasy salgyt töleýjä a akdaky ýagdaýlarda iberilýär:
a) salgyt gullugy (gümrük gullugy) tarapyndan u Bitewi kanuna laýyklykda salgyt
hasaplananda;
b) eger kameral barlagy netijeleri boýunça salgyt gullugy tarapyndan salgyt töleýjini
özba dak hasaplan salgydyny möçberinden tapawutlanýan salgydy möçberi ýüze çykarylanda;
ç) resminamalar esasynda geçirilen barlaglary netijesinde salgyt gullugy (gümrük gullugy)
salgydy bellenen möçberini üýtgetmek barada çözgüt kabul edende;
d) salgydy tölemegi möhleti üýtgedilende;
e) salgyt töleýjini salgyt tölemek boýunça ýerine ýetirilmedik borçlary bolanda;
ä) salgyt salmak bilen bagly beýleki ýagdaýlarda.
2. Salgyt habarnamasy u maddany 1-nji bölüminde görkezilen degi li ýagdaýlar ýüze
çykandan so bä günden gijä galman salgyt töleýjä iberilmelidir ýa-da gow urylmalydyr.
Salgyt habarnamasy edara görnü li tarapy ýolba çysyna (onu kanuny ýa-da ygtyýarly
wekiline) ýa-da ahsy tarapa (onu kanuny ýa-da ygtyýarly wekiline) gol çekdirilip elin ýa-da onu
alnandygyny we senesini tassyklaýan ba ga bir görnü de gow urylmalydyr. Görkezilen taraplar
salgyt habarnamasyny almakdan ýüz öwüren halatlarynda, ol habarnama tab yryk haty bilen poçta
arkaly iberilýär. Salgyt habarnamasy tab yryk haty bilen iberilenden alty gün geçenden so alnan
hasap edilýär.
3. Eger salgyt habarnamasy iberilenden ýa-da salgyt töleýjä gow urylandan so , salgyt
(gümrük) gullugyna salgyt habarnamasynda görkezilen salgydy möçberini üýtgedilmegine
getirýän ýagdaýlar ýa-da subutnamalar aýan bolanda, salgyt habarnamasy üýtgedilmäge degi lidir.
42-nji madda. Salgyt habarnamasyny görnü i
1. Salgyt habarnamasyny görnü i Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan
tassyklanýar.
18
2. Salgyt habarnamasyna salgyt gullugyny ygtyýarly wezipeli adamy tarapyndan gol
çekilmelidir we salgyt gullugyny möhüri bilen tassyklanmalydyr.
3-nji bap. Salgydy tölemek
1-nji paragraf. Salgydy tölemek borjy we ony ýerine ýetirmek
43-nji madda. Salgydy tölemek boýunça borçlary döremegi we bes edilmegi
1. Salgyt töleýjide salgyt tölemek boýunça borçlar Türkmenistany salgyt kanunçylygyny
talaplaryna laýyklykda salgydy tölenmegi göz ö ünde tutulýan ýagdaýlar ýüze çykan pursadyndan
döreýär.
2. Salgyt tölemek boýunça borçlar a akdaky ýagdaýlarda bes edilýär:
tölenmeli salgyt tölenende;
salgyt töleýji merhum bolanda ýa-da Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny Raýat
Bitewi kanuny tarapyndan bellenen tertipde onu merhum bolandygy ykrar edilende;
kazyýeti çözgüdi boýunça;
salgyt töleýjini gurpsuzdygy (batandygy) sebäpli edara görnü li tarap ýatyrylanda;
u Bitewi kanun tarapyndan salgyt tölemek boýunça borçlary bes edilmegi bilen
baglany dyrylýan gaýry ýagdaýlar peýda bolanda.
44-nji madda. Salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegi nobatlylygy
Salgyt töleýjini bank edarasyndaky hasabynda özüni ähli borçnamalaryny ýerine ýetirmäge
pul seri delerini ýeterlik bolmadyk ýagdaýynda, onu salgytlary, maliýe jerimelerini we pu mana
pullaryny tölemek, u a akdaky borçnamalardan ba ga hemme borçnamalardan ö ürti ýerine
ýetirilýär:
ömrüne we saglygyna ýetirilen zyýany öwezini dolmak, alimentleri tölemek boýunça
tölegler;
zähmet ylala ygy ( ertnamasy) esasynda, zähmet borçlaryny ýerine ýetirmek bilen bagly
raýat-hukuk häsiýetli beýleki ylala yklar boýunça i leýän ahslara i den çykylanda berilýän
hemaýat puluny we zähmet hakyny tölemek, eýle hem i gärlere awtorlyk ylala ygy boýunça
tölegleri we öwezini dolu pullaryny tölemek;
döwlet pensiýalaryny we kömek pullaryny tölemek, ylala yk boýunça hökmany döwlet
durmu ätiýaçlandyrmasyny, pensiýa we saglygy goraýy ätiýaçlandyrmasy boýunça geçirmeler;
salgyt töleýjileri girewe goýlan emlägini ýerlemekden alnan pul seri delerini hasabyna,
karzdarlary girew bilen üpjün edilen talaplaryny öwezini dolmak.
45-nji madda. Salgydy tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegi möhletleri
1. Salgydy tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegi möhletleri u Bitewi kanun we salgyt
kanunçylygyny beýleki namalary tarapyndan salgydy her bir görnü i babatynda bellenýär.
2. Ö bellenen salgyt üýtgedilende go maça hasaplanan salgydy möçberi salgyt töleýji
(salgyt ýumu çysy) tarapyndan salgyt habarnamasy alnan gününden so bä günü dowamynda
tölenýär.
3. Salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirilmeli möhleti u Bitewi Kanuny 54-56-njy
maddalarynda bellenen ýagdaýlarda üýtgedilip bilner.
46-njy madda. Salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmek
1. Salgyt tölemek boýunça borçlaryny u Bitewi kanuna ýa-da salgyt kanunçylygyny beýleki
namalaryna laýyklykda bu borçlary ýerine ýetirmek ba ga borçly adama ýüklenen ýagdaýlardan
beýleki halatlarda, gönüden - göni salgyt töleýjini özi ýerine ýetirýär.
Tebigy we ugurda gazy, nebiti we nebit önümlerini çykarmak (öndürmek) we (ýa-da)
ýerlemek bilen baglany ykly amallary, eýle hem demir ýol gatnawlaryny amala a yrýan,
Türkmenistany dahyllysy bolup duran edara görnü li taraplar üçin Türkmenistany Ministrler
19
Kabineti tarapyndan salgytlary hasaplamagy , tölemegi we salgyt beýannamalaryny bermegi
aýratyn tertibi bellenip bilner.
2. Salgyt nagt pul seri deleri bilen, ol sanda pul ibermek tertibinde we (ýa-da) tölemegi nagt
däl görnü inde tölenip bilner.
3. Nagt pul seri desi bilen tölenende salgydy bellenen pul möçberini ýa-da onu bir
bölegini tölenen güni diýlip ol pul seri delerini banka geçirilen güni hasap edilýär.
4. Nagt däl pul seri deleri bilen tölenende salgydy bellenen pul möçberini we onu bir
bölegini tölenen güni diýlip ol pul seri delerini banky salgyt töleýjini hasabyndan öçüren güni
hasap edilýär.
5. Salgyt ýumu çysy tarapyndan salgyt tutulyp alnanda salgydy bellenen pul möçberini
salgyt töleýjini tölän güni diýlip salgydy tutulyp alnan güni hasap edilýär.
6. Salgydy bellenen pul möçberini we onu bir bölegini tölenen güni diýlip salgyt
gullugyny (gümrük gullugyny ) ýa-da kazyýeti artyk tölenen ýa-da artyk tutulyp alnan salgydy
hasapla mak barada çözgüt çykaran güni hasap edilýär.
7. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägine jerime salnanda ýa-da üçünji tarapa
jerime salnanda salgydy bellenen pul möçberini ýa-da onu bir bölegini tölenen güni diýlip pul
seri delerini Türkmenistany Döwlet býujetine gow an güni hasap edilýär.
8. Salgyt töleýjilere tölenen, tutulyp alynmadyk we (ýa-da) Türkmenistany Döwlet býujetine
geçirilmedik pul seri delerinden salgyt tölemek Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde
tutulan tertipde salgyt töleýjilerden pul möçberlerini so ra tutup almak bilen öz seri delerini
hasabyna salgyt ýumu çysy tarapyndan amala a yrylýar.
Tutulyp alynmadyk salgyt salgyt töleýjilerden a akdaky ýagdaýlarda tutulyp ýa-da talap
edilip bilner:
salgydy tutulyp alynmandygy ýüze çykarylan aýyndan ö ki üç aýy içinde ahsy taraplara
geçirilen töleglerden;
salgydy tutulyp alynmandygy ýüze çykarylan ýylyndan ö ki bä ýylda edara görnü li
taraplara geçirilen töleglerden.
9. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) salgyt tölemek boýunça borjuny ýerine
ýetirmezligi ýa-da doly ýerine ýetirmezligi salgyt gullugy (gümrük gullugy) tarapyndan salgyt we
degi li maliýe jerimelerini tölemek barada talap bildirmäge, eýle hem u Bitewi kanuny 58-70-nji
maddalaryna laýyklykda, salgyt tölemek borçlaryny ýerine ýetirmegi üpjün edýän çäreleri görmäge
esas bolup biler.
10. u madda maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri babatynda hem ulanylýar.
47-nji madda. Salgyt gullugyny (gümrük gullugyny ) çözgüdinden ikaýat edilende
salgydy tölemek
1. Salgyt gullugy (gümrük gullugy) tarapyndan salgydy bellenen pul möçberi babatynda
ikaýat edilende onu jedelle ilmeýän pul möçberini tölemek boýunça borçlar salgyt töleýji
tarapyndan ýerine ýetirilmelidir. Salgydy jedelle ilýän pul möçberi arza salgyt gullugynda we
kazyýetde seredilýän döwrüni dowamynda tölenmeýär, emma bu onu bellenen gününden ba lap
alty aýdan köp bolmaly däldir. Bellenen salgydy ählisini ýa-da onu bir bölegini tölenmezligi
salgyt töleýjini ol salgydy wagtynda tölemändigi üçin pu mana tölegini tölemekden bo atmaýar.
Salgydy tölemek boýunça borçlar ýerine ýetirilmedik ýagdaýynda eýle borçlary ýerine
ýetirmegi üpjün edýän çäreler salgyt gullugy (gümrük gullugy) tarapyndan salgydy möçberini
jedelle ilmeýän möçberi babatynda ulanylýar.
unda salgyt gullugyny salgyt töleýjiden emlägi (pul seri delerini) girewine goýmagy ýa-da
salgydy jedelle ilýän pul möçberi babatynda kepil geçmekligi talap etmäge hukugy bardyr.
Salgydy töleýji tarapyndan görkezilen talaplary ýerine ýetirmegi mümkin bolmadyk halatynda,
onu salgydy tölemek boýunça borjy jedelle ilýän möçber babatynda ýerine ýetirilmelidir.
2. Salgydy jedelle ilýän pul möçberini doly ýa-da bölekleýin ýatyrmak barada çözgüt kabul
edilende, salgyt töleýjini ýatyrylan salgydy tölemändigi üçin tölän pu mana tölegini yzyna almaga
hukugy bardyr. Alnan pu mana tölegini yzyna gaýtarmak u Bitewi kanuny 49-njy maddasyny
20
düzgünlerine laýyklykda geçirilýär.
3. u madda maliýe jerimeleri we pu man tölegleri babatynda hem ulanylýar, eýle hem
salgyt ýumu çylaryna degi lidir.
48-nji madda. Salgyt töleýjini tab yryklaryny we salgyt gullugyny edarasyny
talaplaryny ýerine ýetirmek boýunça bank edaralaryny borçlary
1. Bank edarasy salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) bank edarasyndaky islendik
hasaplarynda bar bolan pul seri delerine garamazdan salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) salgyt
geçirmek baradaky töleg tab yrygyny kabul etmäge borçludyr.
Salgyt gullugyny salgytlary pul möçberlerini geçirmek baradaky töleg talapnamasy salgyt
töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) hasaplarynda pul seri desini bardygyna, ýokdugyna garamazdan
bank edarasy tarapyndan kabul edilýär.
Salgytlary pul möçberini geçirmek boýunça töleg talapnamasy u Bitewi kanuny 44-nji we
46-njy maddalaryny düzgünleri göz ö de tutulyp, bank edarasy tarapyndan ýerine ýetirilýär.
Salgyt geçirmek üçin töleg tab yrygyny (töleg talapnamasy) doly möçberde ýerine ýetirmek
üçin, salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) hasaplarynda pul seri deleri bar bolanda, bank
edarasy tarapyndan töleg tab yrygy (töleg talapnamasy) alnan gününden so ky i gününden gijä
galman ýerine ýetirilýär.
Bank edarasy tarapyndan salgydy geçirmek üçin töleg talapnamasy (tab yrygy) alnan
gününde salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) hasaplarynda pul seri deleri ýetmezçilik eden
halatynda ýa-da ýok bolanda, töleg talapnamasy (tab yrygy) ol hasaplara pul seri delerini gelip
gow yna görä, pulu gelip gow an gününden so ky günden gijä galman ýerine ýetirilýär.
u bölümi düzgünleri salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) bergidarlary bolup durýan
üçünji tarapy tölenmedik salgydyny möçberi töletdirilende-de ulanylýar.
2. Bank edarasy tarapyndan Türkmenistany Döwlet býujetine alynýan salgytlary geçirmek
boýunça amallar hiç bir töleg almazdan geçirilýär.
3. u madda maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri babatynda hem ulanylýar.
49-njy madda. Artyk tölenen salgydy hasapla mak we yzyna gaýtarmak
1. Eger tölenen salgydy pul möçberi kesgitlenen möçberden artyk bolanda, salgyt töleýji
hökmünde hasaba goýlan ýeri boýunça salgyt gullugy, degi li ýagdaýlarda bolsa gümrük gullugy:
a) salgyt töleýjini ýazmaça habarly etmek bilen, beýleki islendik salgyt, eýle hem maliýe
jerimeleri we pu mana tölegleri boýunça bergini hasabyna artykmaç tölenen salgytdan hasapla yk
geçirýär. Hasapla yk bergiler bar bolanda (ýa-da artykmaç tölenen salgyt bar bolanda dörän
bergilerde) artykmaç salgydy dörän gününi ertesi gününden gijä galman geçirilýär;
b) beýleki salgytlar, eýle hem maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri boýunça bergiler
bolmadyk ýagdaýynda, salgyt töleýjini ýazmaça arza beren pursadyndan ba lap on gün möhletde
tölenen salgydy artygyny salgyt töleýjä gaýtaryp bermek barada maliýe edarasyna netijenama
berýärler.
2. Salgyt gullugy (gümrük gullugy) artyk tölenen salgyt boýunça hasapla yk geçirilendigi
barada salgyt töleýjä eýle hasapla ygy geçirilen gününden so ky günden gija galman habar
bermäge borçludyr.
3. Artyk tölenen salgydy möçberini yzyna gaýtarmak salgyt gullugyny (gümrük
gullugyny ) netijenamasyny esasynda degi li maliýe edarasy tarapyndan eýle netijenama alnan
gününden ba lap ýigrimi günü dowamynda geçirilýär.
4. Salgydy artyk tölenen ýa-da tutulyp alnan pul möçberi öz wagtynda gaýtarylmasa, her bir
du dan deçirilen gün üçin görkezilen pul möçberini 0,03 göterimini hasaplap ýazmak bilen
geçirilýär.
5. Salgyt töleýjini salgydy tölenen (tutulyp alnan) gününden bä ýyly dowamynda artyk
tölenen salgydy hasapla yga alynmagyny we (ýa-da) yzyna gaýtarylmagyny talap etmäge hukugy
bardyr. Salgyt gullugyny kabul eden çözgütlerinden ikaýat edilen halatynda, görkezilen möhlet
ikaýata garalýan döwre görä togtadylýar.
21
50-nji madda. Salgyt töleýji – edara görnü li tarap ýatyrylanda salgyt tölemek
1. Salgyt töleýji – edara görnü li tarap ýatyrylanda salgyt tölemek borçlary onu pul
seri desini , ol sanda o a degi li emlägi satmakdan alnan seri deleri hasabyna ýatyryjy topar
tarapyndan ýerine ýetirilýär.
2. Eger ýatyrylýan edara görnü li tarapy pul seri deleri, ol sanda onu emlägi satylandan
so hem onu pul seri deleri salgytlary tölemek üçin ýeterlik bolmasa, eger kanuna ýa-da
esaslandyryjy resminamalara laýyklykda onu
borçnamalary boýunça esaslandyryjylar
(gatna yjylar) jogapkärçilik çekýän bolsalar, galan bergileri olar tarapyndan üzülmelidir.
3. Esaslandyryjylar (gatna yjylar) tarapyndan ýatyrylýan edara görnü li tarap babatynda
borçnamalary ýerine ýetirilenden so galýan bergiler üzüljegine umyt bolmadyk bergi hasap edilýär
we u Bitewi kanuny 57-nji maddasynda bellenen tertipde hasapdan öçürilýär.
4. Ýatyrylýan edara görnü li tarapy salgytlary tölemek boýunça borçlary ýatyrmak i i
ba lanandan so iki aýdan gijä galman ýerine ýetirilýär. Salgyt gullugyny ýeterlik esas bolanda,
görkezilen möhleti uzaltmaga, emma bir aýdan köp bolmadyk möhlete uzaltmaga hukugy bardyr.
51-nji madda. Salgyt töleýji – edara görnü li tarap üýtgedilip guralanda salgyt tölemek
1. Üýtgedilip guralmaga degi li salgyt töleýjiden-edara görnü li tarapdan alynmaly salgytlary
tölemek onu hukuk mirasdü erini (hukuk mirasdü erlerini ) üstüne ýüklenýär. unda üýtgedilip
guralýan unu ýaly edara görnü li tarapy salgyt tölemek borçlary hukuk mirasdü erine (hukuk
mirasdü erlerine) üýtgedilip guralan edara görnü li tarapy salgyt tölemek boýunça borçlaryny
ýerine ýetirilmändigini ýa-da doly ýerine ýetirilmändigini üýtgedip gurmaklyk tamamlanýança
mälim bolandygyna ýa-da bolmandygyna garamazdan döreýär.
Birnäçe hukuk mirasdü erleri bolan halatynda, salgyt tölemek boýunça borçlary eýle edara
görnü li tarap üçin her bir mirasdü eri paýy bölüni balansyna ýa-da bölüni baradaky ba ga bir
ykrarhatyna laýyklykda kesgitlenýär.
Edara görnü li tarapy üýtgedilip guralmagy u edara görnü li tarapy hukuk mirasdü erini
(hukuk mirasdü erlerini ) salgyt tölemek boýunça borçlaryny ýerine ýetirilmeli möhletini
üýtgetmeýär.
2. Edara görnü li tarapy guramaçylyk-hukuk görnü i üýtgedilende (hususyla dyrmakdan
ba ga halatlarda) onu salgytlary tölemek boýunça hukuk mirasdü eri diýlip eýle üýtgedip
guramak geçirilende döreýän edara görnü li tarap ykrar edilýär.
3. Birnäçe edara görnü li taraplar go ulanda olary salgytlary tölemek böýunça mirasdü eri
diýlip eýle go ulma geçirilende döreýän edara görnü li tarap ykrar edilýär.
4. Edara görnü li tarapy birini beýleki bir edara görnü li tarapa go ulan halatynda, olary
salgyt tölemek boýunça hukuk mirasdü eri diýlip olary birikdirilen edara görnü li tarapy ykrar
edilýär.
5. Edara görnü li tarap bölünende salgytlary tölemek boýunça hukuk mirasdü eri diýlip eýle
bölünme geçirilende döreýän edara görnü li taraplar ykrar edilýär.
6. Edara görnü li tarapy birinden bir ýa-da birnäçe edara görnü li tarap bölünip aýrylanda
eýle edara görnü li taraplar üçin salgytlary tölemek boýunça hukuk mirasdü erligi döremeýär.
Düzüminden bölünip aýrylmak bolup geçen edara görnü li tarapa hem ýe illikler degi li bolmaýar.
eýle üýtgedip guramagy salgyt tölemek borçlaryny ýerine ýetirmekden boýun gaçyrmaga
gönükdirilendigi barada ýeterlik esaslar bolanda, salgyt gullugy bölünip aýrylan edara görnü li
tarapdan üýtgedilip guralan edarany salgytlaryny tölemegini talap etmäge haklydyr.
22
52-nji madda. ahsy tarap merhum bolanda salgyt boýunça bergileri tölemek
1. ahsy tarap merhum bolan ýagdaýynda onu salgyt boýunça bergileri emlägini mirasdary
bolan hukuk mirasdü erini (mirasdü erlerini ) üstüne ýüklenýär. Tölenmedik salgydy pul
möçberi hukuk mirasdü eri (hukuk mirasdü erleri) tarapyndan miras paýlaryna görä,
Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny Raýat Bitewi kanunyna laýyklykda, miras kabul
edilen gününden ba lap alty aýdan gijä galman tölenmäge degi lidir.
unda hukuk mirasdü erinde (hukuk mirasdü erlerinde) merhum bolan ahsy tarapy
tölemedik jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek boýunça borçlary döremeýär. Bu bergi
ygtybarsyz diýlip ykrar edilýär we u Bitewi kanuny 57-nji maddasynda bellenilen tertipde
hasapdan öçürilmäge degi lidir.
2. Merhum bolan ahsy tarapy ýa an we onu emlägini ýerle ýän ýeri boýunça salgyt
gullugy onu merhum bolandygy barada habar alandan so bä günü içinde merhum bolan ahsy
tarapy salgyt boýunça bergisini bardygy barada onu mirasy barada i açan kepillendiri
edarasyna habar bermäge borçludyr. Miras barada i açan kepillendiri edarasy görkezilen
maglumaty, mirasdary (mirasdarlary ) dykgatyna ýetirmelidir we miras kabul edilen ýagdaýynda,
merhum bolan ahsy tarapy salgydyny tölenmän galan pul möçberini onu ýerine tölemek
borçlaryny o a (olara) habar bermelidir.
3. Mirasdar (mirasdarlar) bolmadyk ýagdaýynda ýa-da mirasdar (mirasdarlar) mirasy kabul
etmekden boýun gaçyran halatynda, ahsy tarap merhum bolan ýagdaýynda salgydy tölenmedik
pul möçberi üzüljegine umyt bolmadyk bergi diýlip ykrar edilýär hem-de u Bitewi kanuny 57-nji
maddasynda bellenen tertipde hasapdan öçürilýär.
53-nji madda. Dereksiz ýok bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk ahsy tarapy ýerine
salgyt tölemek
1. Kazyýet tarapyndan dereksiz ýok bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk diýlip ykrar edilen
ahsy tarapy ýerine, onu eýledigi ykrar edilen günündäki ýagdaýa görä, salgytlary, eýle hem
maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek borçlaryny, ol emlägi hasabyna, dereksiz ýok
bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk diýlip ykrar edilen tarapy emlägine eýeçilik etmäge
ygtyýarly tarap ýerine ýetirýär. Salgydy tölenmedik pul möçberi, eýle hem görkezilen maliýe
jerimeleri we pu mana tölegleri, dereksiz ýok bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk diýlip ykrar
edilen tarapy emlägine eýeçilik etmäge ygtyýarly tarapy bellenen gününden ba lap üç aýdan gijä
galman tölenmelidir.
Degi li salgyt gullugy ahsy tarapy dereksiz ýok bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk
diýlip ykrar edilen gününden ba lap bä gün möhletde onu emlägini dolandyrmaga ygtyýar berlen
tarapa ol tarapy salgyt boýunça bergilerini , tölenmedik maliýe jerimelerini we pu mana
töleglerini bardygy hakynda habar bermäge borçludyr.
2. ahsy tarap dereksiz ýok bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk diýlip ykrar edilen
pursadyndan onu emlägine eýeçilik etmäge ygtyýarly tarapy bellenen gününe çenli hasaplanan
maliýe jerimeler we pu mana tölegleri u Bitewi kanuny 57-nji maddasynda bellenen tertipde
hasapdan öçürilýär.
3. Bellenen tertipde dereksiz ýok bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk diýlip ykrar edilen
ahsy tarapy salgyt boýunça bergilerini, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini üzmäge ol
ahsy tarapy emlägini ýeterlik (ýok) bolmadyk halatynda, onu salgyt borçlaryny , tölenmeli
maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini görkezilen emlägi bahasyndan artyk bölegi
üzüljegine umyt bolmadyk bergi hasap edilýär we u Bitewi kanuny 57-nji maddasynda bellenen
tertipde hasapdan öçürilýär.
ahsy tarapy dereksiz ýok bolan ýa-da kämillik ukyby bolmadyk diýlen çözgüdi ýatyrmak
barada çözgüt bellenilen tertipde kabul edilende, eger hak islegini wagt möhleti geçmedik bolsa,
eýle çözgüt kabul edilen gününden ba lap salgytlar, maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri
boýunça ö hasapdan öçürilen bergiler gaýtadan dikeldilýär.
2-nji paragraf. Salgytlary, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemegi ,
23
hasapdan öçürmegi möhletlerini üýtgetmek
54-nji madda. Salgytlary, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemegi
möhletlerini üýtgetmek
Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemegi bellenen möhletini has giç
möhlete geçirilmegi olary tölenmeli möhletlerini üýtgedilmegi diýlip hasap edilýär.
Salgydy, Türkmenistany salgyt kanunçylygyny bozulandygy üçin maliýe jerimelerini we
pu mana töleglerini tölemegi möhletlerini üýtgetmek salgydy , maliýe jerimelerini we pu mana
töleglerini tölemäge degi li pul möçberlerini ählisini ýa-da olary bir bölegini tölemegi
möhletlerini yza süý ürmek ýa-da tölegleri möhletlere bölüp üzmek görnü inde, bergini pul
möçberini degi lilikde, birwagtda ýa-da tapgyrlara bölüp tölemek bilen amala a yrylýar.
Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemegi möhletini üýtgetmek
hakyndaky çözgütler:
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan – bir ýyla çenli möhleti yza süý ürmek
ýa-da böleklere bölüp tölemek görnü inde;
Türkmenistany Döwlet gümrük gullugy we onu ýerlerdäki edaralary tarapyndan harytlary
Türkmenistany gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglany ykly tölenmäge degi li salgytlar
babatynda – 30 günden köp bolmadyk wagta möhleti yza süý ürmek ýa-da böleklere bölüp tölemek
görnü inde kabul edilýär.
Türkmenistany Ministrler Kabineti salgytlary, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini
tölemek bilen baglany ykly möhletleri yza süý ürmek ýa-da böleklere bölüp tölemek barada has
uzak döwürleri göz ö ünde tutýan çözgüt kabul etmäge haklydyr.
55-nji madda. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek boýunça
möhleti yza süý ürmegi ýa-da tölegleri möhletlere bölüp tölemegi tertibi
1. Salgyt töleýjä salgydy , maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölenmeli möhletini
yza süý ürmäge ýa-da tölegleri möhletlere bölüp tölemäge u a akdakylar esas bolup biler:
a) tebigy hadysalary , tehnologik betbagtçylyklary ýa-da gaýry ýe ip geçip bolmajak
güýçleri netijesinde bu tarapa zyýan ýetirilmegi;
b) bu tarapy Türkmenistany Döwlet býujetinden maliýele dirmegi bökdelmegi;
ç) bu tarapa batmak howpy abananda, önümçilik i i togtadylanda ýa-da bozulanda, onu
salgyt tölegini bir wagtlaýyn töleýän halatynda;
d) ahsy tarapy emläk ýagdaýy bir wagtlaýyn salgydy tölemäge mümkinçilik bermese;
e) harytlary Türkmenistany gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglany ykly
tölenmäge degi li salgytlar babatynda Türkmenistany gümrük kanunçylygynda göz önü de tutulan
beýleki esaslar bolanda.
2. A akdaky ýagdaýlarda salgyt töleýjini salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana
töleglerini tölemeli möhleti yza süý ürilip ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi berlip
bilinmez:
Türkmenistany salgyt kanunçylygyny bozulmagy bilen baglany ykly jenaýat alamatlary
boýunça onu gar ysyna jenaýat i i gozgalanda;
ol pul seri desini ýa-da salgyt salynmaga degi li gaýry emlägini gizlemek üçin ol
üýtgetmelerden peýdalanmakçy ýa-da bu tarapy hemi elik ýa amak üçin Türkmenistany
çäklerinden çykyp gitmekçi bolýanlygy barada pikir etmäge ýeterlik esaslar bolanda.
3. u Bitewi kanuny 56-njy maddasyny 4-nji bölüminde görkezilen ýagdaýlardan beýleki
halatlarda tölenmeli möhleti yza süý ürilen ýa-da onu möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi
beren salgydy pul möçberine möhleti yza süý ürilmegini ýa-da böleklere bölüp tölemek
mümkinçiligini güýjünde döwründe pu mana tölegi hasaplanyp ýazylmaýar.
4. Salgyt töleýjini salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini
yza süý ürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek baradaky esaslar görkezilen
we zerur resminamalar go ulan arzasy eýle çözgüt kabul etmäge ygtyýarly edara berilýär.
5. u maddany 1-nji bölümini “b”, ”ç”, ”d”, we “e” bölümçelerinde görkezilen esaslar
24
boýunça salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek, u Bitewi kanunda ba ga ýagdaýlar göz
önü de tutulmadyk bolsa, salgyt töleýjini emlägi girewine goýmak ýa-da tölemäge ukyply tarapy
kepil geçmegi bilen berlip bilner. unda tölegleri möhletini yza süý ürmek ýa-da möhletlere bölüp
tölemek baradaky arzany ýanyna girew goýuljak emläkler ýa-da kepil geçilýändigi baradaky
resminamalar go ulmalydyr.
6. Salgydy, maliýe jerimesini we pu mana töleglerini tölemek möhletlerini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek ýa-da ondan boýun gaçyrmak baradaky çözgüt salgyt töleýjini arzasy
alnan gününden ba lap bä günü dowamynda ygtyýarly edara tarapyndan kabul edilýär. u
maddany 1-nji bölümini “a” bölümçesinde görkezilen esaslar boýunça ygtyýarly edarany salgyt
töleýjä ýetirilen zyýany möçberinden artyk bolmadyk pul möçberde o a salgydy, maliýe
jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýa-da möhletlere bölüp
tölemek mümkinçiligini bermekden boýun gaçyrmaga haky ýokdur.
7. Möhleti yza süý ürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek hakyndaky çözgütde tölenmeli
möhleti yza süý ürilen ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi berlen salgydy , maliýe
jerimelerini we pu mana töleglerini görnü leri we olary pul möçberi, olary tölemegi möhleti
we tertibi, eýle hem degi li ýagdaýlarda, girew goýlan emläk ýa-da kepil geçmek baradaky
maglumatlar beýan edilmelidir.
8. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermezlik baradaky çözgütde onu sebäpleri we
esaslary beýan edilmelidir.
9. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek ýa-da bermezlik hakyndaky çözgüt
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan salgyt töleýjä we onu hasapda durýan ýeri
boýunça salgyt gullugyna eýle çözgüt kabul edilen gününden ba lap üç günü dowamynda
iberilýär.
56-njy madda. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini
yza süý ürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bes edilmegi
1. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bes etmek degi li çözgüdi hereket edýän möhletini
tamamlanmagy ýa-da u maddada göz ö ünde tutulan ýagdaýlarda, eýle möhleti
tamamlanmagyna çenli möhletinden ö bes edilip bilner.
2. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi salgyt töleýji tarapyndan ähli bergiler bellenen möhlet
tamamlanýança üzülen ýagdaýynda möhletinden ö bes edilýär.
3. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek baradaky çözgüt salgyt töleýjide u Bitewi
kanuny 55-nji maddasyny 2-nji bölüminde görkezilen ýagdaýlar ýüze çykarylanda ýatyrylmaga
degi lidir.
4. Salgyt töleýji tarapyndan salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek
möhletini yza süý ürmegi ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermegi ertleri
bozulanda, degi li ygtyýarly edarany çözgüdi bilen, onu güýji möhletinden ö bes edilmäge
degi lidir.
eýle ýagdaýlarda salgyt töleýji degi li çözgüdi alan gününden so bä günü dowamynda,
çözgüdi kabul edilen gününe çenli salgydy maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini
tölenmedik pul möçberini tölemäge borçludyr.
5. Salgydy, maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini tölemek möhletini yza süý ürmek ýada möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bes etmek hakyndaky çözgüt ygtyýarly edara
tarapyndan salgyt töleýjä, onu salgyt hasabyna goýlan ýeri boýunça salgyt gullugyna eýle
çözgüdi kabul edilen gününden ba lap üç günü dowamynda ýazmaça görnü de ýetirilmelidir.
25
57-nji madda. Salgytlar, maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri boýunça bergileri
hasapdan öçürmek
1. Eger salgyt, maliýe jerimeleri we pu mana tölegler boýunça bergiler üzüljegine umyt ýok
diýlip ykrar edilse, ol Türkmenistany maliýe ministrligi bilen ylala ylyp, Türkmenistany Ba
döwlet salgyt gullugyny çözgüdi boýunça hasapdan öçürilýär.
Salgytlar, maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri boýunça bergiler u a akdaky ýagdaýlarda
üzüljegine umyt ýok diýlip hasap edilýär:
salgydy töletmek boýunça u Bitewi kanuny 40-njy maddasynda bellenen hak islegini wagt
möhletini tamamlanmagy;
maliýe jerimelerini ulanylan wagtyndan bäri bä ýyly geçmegi;
pu mana tölegi ulanylan salgydy bellenen ýa-da salgydy möçberi go maça hasaplanyp
ýazylan salgyt döwri tamamlanandan so bä ýyly geçmegi.
u Bitewi kanuny 50-nji, 52-nji we 53-nji maddalarynda bellenen we kazyýet tarapyndan
çözgüt kabul edilen halatlarynda hem bergiler üzüljegine umyt ýok diýlip hasap edilýär.
2. Bergini üzüljegine umyt ýok diýlip ykrar edilmegi barlag ykrarhaty (hak islegi wagt
möhletleri tamamlanan halatyndan ba ga ýagdaýlarda), degi li ýagdaýlarda bolsa, kazyýeti
çözgüdi bilen tassyklanmalydyr.
Salgyt töleýjileri we salgyt ýumu çylaryny barlamak salgyt gullugy tarapyndan geçirilýär.
ahsy taraplary barlamak güwäleri ikisini gatna magynda geçirilýär.
Barlagy geçirmegi tertibi Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan
tassyklanýar.
3. Hususyla dyrylýan kärhanany salgyt, maliýe jerimeler we pu mana tölegler boýunça
bergileri, hususyla dyrmak baradaky degi li çözgüt alnandan so , salgyt gullugy tarapyndan
hasapdan öçürilýär.
4. Salgyt, maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri boýunça bergiler, aýry-aýry halatlarda
Türkmenistany Prezidentini çözgüdi boýunça hasapdan öçürilip bilner.
3–nji paragraf. Salgydy tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirilmegini üpjün etmek
çäreleri
58-nji madda. Salgydy tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirilmegini üpjün etmek
1. Salgydy tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirilmegi a akdaky çäreler bilen üpjün
edilýär:
bank edarasyna aksepsiz töleg talapnamasyny bermek;
emlägi girew goýmak;
kepil geçmek;
bank edarasyndaky hasaplar boýunça amallary togtatmak;
salgyt tölemegi hasabyna üçünji tarapdan salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) degi li pul
möçberini tutup almak;
so ra emlägi hasabyna salgyt töletdirmek bilen, emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan
etmek;
pu mana tölegini salmak.
2. Görkezilen çäreler (pu mana töleglerinden ba ga) salnan maliýe jerimelerini we hasaplanyp
ýazylan pu mana töleglerini tölemegi üpjün etmekde hem ulanylyp bilner.
59-njy madda. Bank edarasyna aksepsiz töleg talapnamasyny bermek
1. Bank edarasyna aksepsiz töleg talapnamasyny bermek arkaly salgydy tutup almak,
salgydy tölenmeli pul möçberini bellenen möhletinde salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy)
tarapyndan tölenmedik ýagdaýynda salgyt gullugy tarapyndan amala a yrylýar.
Töleg talapnamasy salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegi bellenen möhleti
tamamlanandan so , salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) hasaplary açylan bank edarasyna
berilýär.
26
2. Töleg talapnamasy salgyt gullugyny edarasy tarapyndan salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) karz pul we býujet hasaplaryndan ba ga, milli we (ýa-da) da ary ýurt pulundaky
islendik hasabyna berlip bilner.
60-njy madda. Emlägi girew goýmak
1. Emlägi girew goýmak salgyt borçlaryny ýerine ýetirmegi üpjün etmek çäresi hökmünde u
Bitewi kanunda göz ö ünde tutulan ýagdaýlarda ulanylýar.
Harytlary Türkmenistany gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglany ykly tölenmäge
degi li salgytlar babatynda, olary tölemegi üpjün etmegi çäresi hökmünde emlägi girew goýmak,
Türkmenistany gümrük kanunçylygynda göz ö ünde tutulan aýratynlyklary hasaba almak bilen
ulanylýar.
2. Emlägi girew goýmak girew goýujy bilen degi lilikde girew saklaýjy bolup çyky edýän
salgyt gullugyny ýa-da gümrük gullugyny arasyndaky ylala yk bilen resmile dirilýär. Salgyt
töleýjini özi hem, üçünji tarap hem girew goýujy bolup biler.
3. Emlägi girew goýmagy hasabyna salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirilmegini
üpjün etmek emlägi girew goýmak bilen baglany ykly ýüze çykýan hukuk gatna yklaryny
düzgünle dirýän Türkmenistany kanunçylygynda bellenen tertipde amala a yrylýar.
4. Girew goýlan zat bilen baglany ykly haýsy hem bolsa bir gele igi geçirmek, ol sanda
girew goýujy tarapyndan bergini ýapmak maksady bilen gele ikleri geçirmek hem di e girew
saklaýjy bilen ylala ylyp amala a yrylyp bilner.
61-nji madda. Kepil geçmeklik
1. Kepil geçmeklik u Bitewi kanunda göz ö ünde tutulan ýagdaýlarda, harytlary
Türkmenistany gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglany ykly salgydy tölemegi üpjün
etmek babatynda bolsa, Türkmenistany gümrük kanunçylygynda göz ö ünde tutulan
aýratynlyklary hasaba almak bilen peýdalanylyp bilner.
Kepil geçmeklik Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda salgyt gullugy ýa-da gümrük
gullugy bilen kepil geçijini arasyndaky ylala yk bilen resmile dirilýär.
2. Salgyt töleýjini salgyt tölemek boýunça borjuny ýerine ýetirmedik ýa-da degi li derejede
ýerine ýetirmedik ýagdaýynda, onda kepil geçilendigi üçin, salgydy tölenmeli degi li pul
möçberini bellenen wagtda tölemek borjy salgyt töleýjini ýerine kepil geçiji tarapyndan ýerine
ýetirilýär.
62-nji madda. Bank edarasyndaky hasaplar boýunça amallary togtatmak
1. Bank edarasyndaky hasaplar boýunça amallary togtatmak salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) bank edarasyndaky hasaplarynda duran ýa-da ol hasaplara gelip gowu ýan pul
seri delerinden peýdalanmak hukugyny, eýle hem ol ýa-da beýleki bank edarasynda täze hasap
açmak hukugyny çäklendirýän çäre bolup durýar.
Görkezilen çäklendirme Türkmenistany Döwlet býujetine salgytlary , maliýe jerimelerini
we pu mana töleglerini tölenmegine, u Bitewi kanuny 44-nji maddasynda görkezilen
borçnamalary ýerine ýetirilmegine degi li däldir.
2. Bank edarasyndaky hasaplar boýunça i leri togtatmak baradaky çözgüt, salgyt gullugyny
ýolba çysy (onu orunbasary) tarapyndan u a akdaky ýagdaýlarda kabul edilýär:
salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan maliýe hasabatyny we (ýa-da) salgyt
beýannamalaryny berilmeli möhleti tamamlanandan ba lap on günü dowamynda olary
berilmedik ýagdaýynda, eýle hem olary bermekden boýun gaçyrylan halatynda;
salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan resminamalar esasynda barlag geçirmekde
salgyt gullugyny i gärlerine gar ylyk görkezilende, eýle hem resminamalar esasynda barlag
geçirmek üçin zerur bolan resminamalary berilmedik halatynda.
Bank edarasyndaky hasaplar boýunça i leri togtatmak baradaky çözgüt, kabul edilen çözgüt
hakynda salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny) habarly etmek bilen bir wagtda iberilýär.
3. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) bank edarasyndaky hasaplary boýunça i leri
27
geçirmegi togtatmak salgyt gullugyny çözgüdi alnan pursadyndan bank edarasy tarapyndan
gürrü siz ýerine ýetirilmäge degi lidir we ol çözgüt ýatyrylýança ýa-da çözgütde görkezilen
talaplar doly möçberde ýerine ýetirilýänçä onu güýji bardyr.
63-nji madda. Salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) degi li pul möçberini salgyt tölemegi
hasabyna üçünji tarapdan tutup almak
1. Salgyt gullugyny salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) bergidary, edara görnü li
taraplar ýa-da hususy telekeçiler bolup durýan üçünji taraplara salgydy tölenmedik pul möçberini
töletdirmäge hukugy bardyr.
2. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) bergidary bolan üçünji tarapa salgydy
tölenmedik pul möçberini töletdirilende salgyt gullugyny edarasy olara salgyt habarnamasyny
iberýär.
Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) bergidary bolan üçünji tarap görkezilen
resminamalary alan gününi ertesi günden gijä galman, bank edarasyna salgyt habarnamasynda
görkezilen pul möçberini çäklerinde, salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) degi li pul möçberini
Türkmenistany döwlet býujetine geçirmek barada töleg tab yrygyny bermelidir.
Üçünji tarap salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) bergisini ýokdugy barada bä günü
dowamynda salgyt gullugyny edarasyna esaslandyrylan ýazmaça tassyknama getiren ýagdaýynda
onu töleg geçirmezlige hukugy bardyr.
3. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) bergidary bolan üçünji tarapy u maddany 2-nji
bölümini talaplaryny ýerine ýetirmedik halatynda, salgyt gullugy u Bitewi kanuny 59-njy
maddasyna laýyklykda, üçünji tarapy hasap açan bank edarasyna u bergidary salgyt töleýjä
(salgyt ýumu çysyna) bergisinden geçmeýän möçberde aksepsiz töleg talapnamasyny berýär.
64-nji madda. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna salgyt
töletdirmek
1. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna salgyt töletdirmek olar
tarapyndan salgyt tölemek boýunça borjy bellenen möhletde ýerine ýetirilmedik halatynda, ol
sanda salgyt gullugyny u Bitewi kanuny 59-njy, 62-nji, 63-nji maddalarynda göz ö ünde tutulan
çäreler ulanandan so pul seri deleri ýetmedik halatynda geçirilýär.
2. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna salgyt töletdirmek üçin salgyt
gullugy:
ol döwürde onu emlägini kimde saklanýandygyna garamazdan, salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) emlägine ygtyýar etmek hukugyny gadagan edýän karar kabul edýär;
salgydy tölenmedik pul möçberini töletdirmek üçin niýetlenen emlägi sanaw ýazgysyny
geçirýär;
salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) - ahsy tarapy emlägini hasabyna salgydy
töletdirmek hakynda kazyýete talap arzasyny resmile dirýär.
Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) - edara görnü li tarapy emlägini hasabyna
salgydy jedelle ilmeýän möçberini töletdirmek salgyt gullugy tarapyndan kazyýete talap arzasyny
resmile dirmezden, u Bitewi kanuny 69-njy maddasyna laýyklykda ony elden almak we
ýerlemäge bermek arkaly amala a yrylýar. Emlägi alynmagy we ýerlemek üçin berilmegi ykrarhat
bilen resmile dirilýär we salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emläge ygtyýar etmek hukugyny
gadagan etmek hakyndaky karar çykarylandan so 15 günden gijä galynman amala a yrylýar.
3. Býujet guramalaryny emlägini hasabyna, eýle hem girewde duran emlägi hasabyna
salgyt töletdirilmeýär.
65-nji madda. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emläge ygtyýar etmek hukugyny
gadagan etmek
1. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna salgydy töletdirmek üçin
salgyt gullugyny (gümrük gullugyny ), ol wagtda emlägi kimde saklanýandygyna garamazdan,
salgyt töleýjini emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmäge hukugy bardyr.
28
2. Salgyt töleýjini emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek salgyt gullugyny karary
bilen resmile dirilýär.
Salgyt gullugyny salgyt töleýjini emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek baradaky
karary salgyt tölemek üçin bellenen günden ba lap bir aýy dowamynda çykarylýar we ol
akdakylary öz içine almalydyr:
wezipeli adamyny ady, atasyny ady, familiýasy we karar çykaran salgyt gullugyny
edarasyny ady;
karary kabul edilen senesi we belgisi;
emlägi hasabyna salgydy töletmek çäresi görlen salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) ady
we salgysy;
u Bitewi kanuny 59-njy maddasynda bellenen tertipde töletdirilen pul möçberini hasaba
almak bilen, salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna tölemäge degi li
salgydy , maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini pul möçberi;
emlägi sanaw ýazgysyny geçirmek hakynda çözgüt;
karary güýje girýän senesi.
Karara salgyt gullugyny ýolba çysy (onu orunbasary) tarapyndan gol çekilýär we möhür
bilen tassyklanýar.
3. Emläge ygtyýar etmegi gadagan etmek u yzygiderlilikde geçirilýär:
a) nagt pul seri deleri;
b) önümçilik däl maksatly emläk;
ç) taýýar önümler (harytlar), eýle hem önümçilige göni gatna maýan we (ýa-da) önümçilik
üçin niýetlenilmedik beýleki maddy gymmatlyklar;
d) önümçilige göni gatna dyrmak üçin niýetlenen çig mal we materiallar, eýle hem stanoklar,
enjamlar, jaýlar, desgalar we beýleki esasy seri deler;
e) emläge eýeçilik hukugy beýleki taraplara geçmezlik erti bilen, eýeçilik etmek, ulanmak
ýa-da ygtyýar etmek üçin olara berlen emläk;
ä) Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda töletdirmek çäresini görüp bolmaýan
emläklerden ba ga emläkler.
Ylala yk boýunça lizinge berlen emlägi, ol ylala ygy möhleti tamamlanýança, ygtyýar
etmek gadagan edilmeýär.
4. Salgyt gullugy kazyýete talap arzasyny berýänçä salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy)
tarapyndan salgyt tölemek boýunça borçlar ýerine ýetirilende, salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan edýän karary kabul eden salgyt
gullugyny wezipeli adamy tarapyndan ýatyrylýar.
66-njy madda. Emlägi sanaw ýazgysy
1. Salgyt gullugy salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägine ygtyýar etmek hukugyny
gadagan etmek hakynda karar çykarylandan so haýal etmän salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) töletdirilmeli emlägini ýazgysyny etmäge giri mäge borçludyr.
2. Emlägi sanaw ýazgysy salgydy tölemek, zerur ýagdaýlarda bolsa emlägi saklamak we
ýerlemek bilen baglany ykly çykdajylary ýapmak üçin gerek bolan mukdardaky emlägi ýazgysy
geçirilýär. Emlägi sanaw ýazgysy salgyt gullugyny ygtyýarly i gäri tarapyndan geçirilýär.
3. Salgyt gullugyny i gäri salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini sanaw
ýazgysyny geçirmezden ö , salgyt gullugyny emläge ygtyýar etmäge salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) hukugyny gadagan edýän kararyny bir nusgasyny we özüni ygtyýarlygyny
tassyklaýan resminamany (talapnamany) salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) ýa-da onu wekiline
gow urmaga borçludyr.
4. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini sanaw ýazgysy olary gatna magynda,
salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) edara görnü li tarap bolanda bolsa, salgyt beýannamasyny dogry
düzmäge jogapkär, eýle hem maddy jogapkär adamlary gatna magynda geçirilýär.
Salgyt töleýjini
salgyt töletdirilýän emlägini
sanaw ýazgysy ykrarhaty bilen
resmile dirilýär.
29
Salgyt töleýjide salgyt töletdirilip bilinjek emläk bolmadyk halatynda hem ykrarhaty
düzülýär.
5. Emlägi sanaw ýazgysy geçirilýärkä salgydy hasabyna alynýan emlägi deslapky nyrhy
kesilýär. Nyrh kesmek, emlägi könelmegi nazarda tutulyp, hakyky bazar bahasy boýunça
geçirilýär.
Sanaw ýazgysy geçirilýän emläge nyrh kesmek üçin salgyt gullugyny
bilermenleri
(hünärmenleri) çekmäge hukugy bardyr.
6. Emlägi sanaw ýazgysy geçirilýärkä salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) salgyt gullugyny
gärine, birinji nobatda haýsy emläge töleg salynmalydygyny aýtmaga hukuklydyr. Salgyt
gullugyny i gäri, eger ol aýdylan salgydy tölenmedik pul möçberini töletdirmäge päsgelçilik
döretmeýän bolsa, ony kanagatlandyrmaga borçludyr.
7. Salgyt gullugyny i gäri sanaw ýazgysy geçirilen emlägi möhürläp biler.
67-nji madda. Emlägi sanaw ýazgysyny geçirilendigi baradaky ykrarhatyny
mazmuny
Salgydy hasabyna alynýan emlägi sanaw ýazgysyny geçirilendigi baradaky ykrarhatynda
akdakylar görkezilýär:
ykrarhatyny ýazylan wagty we ýeri;
salgyt gullugyny i gärini , eýle hem ykrarhaty taýýarlananda gatna anlary atlary we
familiýalary;
salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ), salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) bolup durýan edara
görnü li tarapy salgyt beýannamasyny dogry ýazyly yna jogap berýän, eýle hem maddy
jogapkär i gärlerini atlary we familiýalary;
her bir ýazgy edilýän zady ady, tapawutly alamatlary (agramy, ölçegi, könelme derejesi we
beýlekileri), salgydy hasabyna alynýan her bir zady kesilen bahasy we ähli emlägi gymmaty;
möhürlemek geçirilýän bolsa, möhürlenen zatlary sanawy;
eger emlägi saklamak salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) özüne ýüklenmeýän bolsa,
ba ga bir tarapa saklamaga bermek üçin alynýan emlägi sanaw ýazgysy;
emlägi saklamaga berlen tarap we onu salgysy;
salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) habardar edilendigi we onu beýleki adamlara emlägi
saklamak boýunça borçlaryny we jogapkärçiliklerini dü ündirilendigi barada ýazgy;
salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) we emlägi sanaw ýazgysy geçirilende gatna anlary
bellikleri we arzlary.
Salgydy hasabyna alynýan emlägi sanaw ýazgysyny geçirilendigi hakyndaky ykrarhaty
salgyt gullugyny i gäri, salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) we emlägi sanaw ýazgysy geçirilende
gatna an adamlar tarapyndan gol çekilýär. Ykrarhatyny nusgalyklary gyzyklanýan taraplary
ählisine iberilýär.
68-nji madda. Sanaw ýazgysy geçirilen emlägi saklamak
1. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) salgyt tölegi alynýan sanaw ýazgysy geçirilen
emlägi salgyt gullugyny wezipeli adamy salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) ýa-da beýleki bir
tarapa gol çekdirip, emlägi saklamaga berýär. Olara salgydy hasabyna alynýan emlägi sanaw
ýazgysyny geçirilendigi hakyndaky ykrarhatyny nusgasy berilýär.
Salgydy hasabyna alynýan salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) degi li bolan nagt pul
seri deleri, ol sanda da ary ýurt pullary, gymmatly kagyzlar, gymmat bahaly metallary guýmasy,
çägeli çökündileri, tebigy tokgasy, olary ýarym taýýarlananlary hem-de önümçilik we tejribe
maksatly önümleri, almazlar, eýle hem altyndan, kümü den we platinadan we platina toparyna
degi li metallardan, gymmat bahaly da lardan, dürden taýýarlanan zergärçilik we beýleki durmu da
ulanylýan önümler hem-de olary galyndylary bank edarasyna saklamaga berilýär.
2. Salgyt gullugyny rugsady bolmasa ýazylan emlägi saklaýjy tarap eýle emläk babatynda
hiç bir i geçirip bilmez.
3. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) özünden ba ga, saklamak üçin emläk berlen
30
tarapa, emlägi saklamak üçin çykaran hakyky çykdajylaryny we eýle tarapy girdejilerini üstüni
ýapmak üçin o a hak tölenýär. u pul möçberini öwezi salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny )
satylan emläginden alnan seri deleri hasabyna dolunýar.
4. Saklamaga berlen emlägi ýitirilendigi, ýetmeýändigi ýa-da zyýan ýetirilenligi üçin
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda emläk saklaýjy jogapkärçilik çekýär.
5. Salgyt tölegi töledilýän salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägi eýeçiliginde bolan
tarap salgyt gullugyny ygtyýarly i gärini talap etmegi boýunça salgyt gullugyna emlägi salgyt
gullugyna bermäge borçludyr. Görkezilen talap ýerine ýetirilende (ýerine ýetirilen pursadyndan)
eýle tarap saklamaga berlen emlägi bahalaryny möçberinde salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) ö ündäki ähli borçlaryndan bo adylýar.
69-njy madda. Emlägi hasabyna salgyt töletdirmek barada kazyýete talap arzasyny
bermek we emlägi ýerlemegi tertibi
1. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna salgyt tölegini almak
baradaky talap arzasy salgyt gullugy tarapyndan kazyýete berilýär. Talap arzany bermegi tertibi
Türkmenistany kanunçylygy bilen bellenilýär.
2. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna salgydy töletdirmek baradaky
talap arzasy salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan
edýän karar kabul edilenden so alty aýy dowamynda degi li kazyýete berlip bilner.
3. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) emlägini hasabyna salgyt tölegini alnandygy
baradaky talap arzany ýanyna salgyt gullugyny salgyt töledilýän salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan edýän karary, töletdirilýän emlägi
sanaw ýazgysyny geçirilendigi baradaky ykrarhaty we talap arzasyna seretmek üçin talap edilýän
beýleki resminamalar go ulýar.
4. Emlägi ýerlemek Türkmenistany kanunçylygynda bellenen tertipde, Türkmenistany
Döwlet haryt-çig mal bir asyny ýa-da bölek satuw subýektlerini üstünden, salgyt gullugy
edaralary tarapyndan emlägi ýerlemek üçin tab yrmagy
ertleri, kabul edip almagy we
ýerlemegi ertleri we bu emläk üçin Türkmenistany Döwlet býujeti bilen hasapla yklary tertibi
kesgitlenen ylala yklary esasynda amala a yrylýar. Emlägi aýry-aýry görnü lerini ýerlemek üçin
beýleki döwlet edaralary hem çekilip bilner.
10.05.2010 ý. 110-IV)
So undan ýerlemek üçin emlägi bermek salgyt gullugyny edaralary tarapyndan, u Bitewi
kanunda bellenilen halatlarda bolsa – kazyýeti wekilini hökmany suratda gatna magynda,
kazyýeti çözgüdini alnan pursadyndan so 5 günü dowamynda amala a yrylýar. Emläk kabul
edilip alnan pursadyndan onu bitewiligi we saklany y üçin jogapkärçiligi emlägi kabul edip alan
tarap çekýär.
Emlägi ýerlemek bir a ýygymlaryny almazdan geçirilýär.
5. Zerur bolan halatlarynda, o a bolan islegi göz ö ünde tutmak bilen, emläge gaýtadan baha
kesmäge rugsat edilýär. Emläge gaýtadan baha kesmek boýunça topary düzümine bu emläge
ilkiba da baha kesmäge gatna an edaralary wekilleri go ulýar. Emläge gaýtadan baha kesmegi
geçirilendigi hakynda ykrarhaty düzülýär, onu bir nusgasy salgyt gullugy edarasyna berilýär.
70-nji madda. Pu mana tölegleri
1. Pu mana tölegleri salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) salgydy tölemek üçin bellenen
möhleti bozan ýagdaýynda salynýar.
Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) salgyt tölemek borçlary bank edarasyny günäsi
bilen öz wagtynda ýerine ýetirilmedik ýagdaýynda pu mana tölegi bank edarasyna salynýar. u
ýagdaýda pu mana tölegleri salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) babatynda ulanylmaýar.
Salgyt u a akdaky ýagdaýlarda öz wagtynda tölenmedik halatynda pu man tölegleri
ulanylmaýar:
salgyt töleýji tarapyndan salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edara tarapyndan
salgyt ýal
hasaplananda;
31
Salgyt ýumu çylary - býujet guramalary tarapyndan býujetden maliýele dirmegi çykdajy
sanawlarynda göz ö ünde tutulan, ahsy taraplary girdejilerinden alynýan salgytlar babatynda,
eýle hem Türkmenistany Döwlet býujetini , Türkmenistany Hökümetini da ary ýurt pulundaky
ätiýaçlygyny seri delerini we da ary ýurt döwletleri, halkara guramalary, beýleki ahslar
tarapyndan Türkmenistana berilýän halkara ynsanperwer, maliýe we tehniki kömegi we kreditleri
(karzlary ) maksatnamalaryny hem-de taslamalaryny çäklerinde alynýan seri deleri hasabyna
amala a yrylýan töleglerden alynýan salgytlar babatynda.
2. Pusmana tölegini tölenen gününi go mak bilen we u Bitewi kanuny 40-njy maddasynda
bellenilen, salgydy almak boýunça hak islegini wagt möhleti tamamlanýança, töleg möhletini
geçirilen her bir senenama güni üçin, salgydy bellenen möhletde tölenmedik pul möçberini 0,03
göterimi möçberinde salynýar. eýle hem pusmana tölegini salmak, u Bitewi kanuny 50-nji, 52nji we 53-nji maddalarynda bellenilen we kazyýet tarapyndan degi li çözgüt çykarylan ýagdaýlarda,
bergini umytsyz diýip hasap edilen möhletleri bilen hem çäklendirilýär.
Salgyt nagt däl görnü de tölenende, bank edarasy tarapyndan salgyt töleýjini (salgyt
ýumu çysyny ) töleg tab yrygyny ýa-da salgyt gullugyny töleg talapnamasyny ýerine ýetirmek
üçin bellenen möhlet geçirilen möhlete go ulmaýar.
Go maça hasaplanan salgyt möçberini wagtynda tölenmändigi üçin pu mana tölegleri u
Bitewi kanunda we Türkmenistany salgyt kanunçylygyny beýleki namalarynda salgydy her bir
görnü i üçin ulanarlykly bellenen möhletlerden ba lap, salgydy tölenmedik ähli döwrüne
hasaplanýar.
Salgyt töleýji tarapyndan go maçalar we üýtgetmeler girizilen salgyt beýannamasy ýa-da ö
tab yrylmadyk salgyt beýannamasy tab yrylanda, hasaplanyp ýazylan pusmana tölegler, ol sanda
deslapky tölegler görnü indäki go maça hasaplanyp ýazylan (azaldylan) salgytlary möçberi hem
gaýtadan hasaplanýar.
3. Salgyt gullugy geçen aý üçin hasaplanan pu mana tölegini möçberi barada indiki aýy 5ine çenli möhletde salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) salgyt habarnamasyny her aýda iberýär.
Pu mana tölegi salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan o a salgyt habarnamasy
gow urylandan so on günü dowamynda tölenýär.
Pu mana tölegi salgyt tölenenden so tölenýär.
4. Salgydy bellenen möçberine düzedi girizilmegi ö hasaplanan pu mana tölegini
möçberini üýtgemegine getirer.
V bölüm. Türkmenistany salgyt gullugy
71-nji madda. Türkmenistany salgyt gullugy edaralary
1. Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy we onu welaýatlardaky, äherlerdäki we
etraplardaky düzüm birlikleri Türkmenistany salgyt gullugy edaralary bolup durýarlar.
Salgyt gullugy edaralary öz üstlerine ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirýärler, u Bitewi kanuna
we Türkmenistany salgyt kanunçylygyny beýleki namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlyklaryny
çäklerinde hereket edýärler.
Salgyt gullugy edaralary öz i lerini beýleki döwlet häkimiýeti we dolandyry edaralary,
ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we öz-özü i dolandyry edaralary bilen özara gatna ykda alyp
barýarlar.
2. Salgyt gullugy edaralary Türkmenistany kanunçylygynda öz üstlerine ýüklenen beýleki
wezipeleri hem ýerine ýetirip bilerler.
3. Türkmenistany Döwlet býujetini umumy seri delerini hasabyna salgyt gullugyny
gärlerini zähmet haklaryny di e 50 göterimi maliýele dirilýär.
Salgyt gullugyny i gärlerini zähmet hakyny galan bölegi 50 göterim möçberinde ulanylan
we tölenen (töletdirilen) jerimelerini we pu man töleglerini möçberini 50 göterimini hasabyna
maliýele dirilýär.
72-nji madda. Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy
32
1. Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy Türkmenistany Ministrler Kabinetine tabyndyr
we özi hakyndaky Düzgünnamany esasynda hereket edýär.
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugyny esasy wezipeleri a akdakylardan ybaratdyr:
salgyt töleýjileri (salgyt ýumu çylaryny ) doly we wagtynda hasaba alynmagyny üpjün
etmek, Türkmenistany döwlet býujetine salgytlary dogry hasaplanyly yna, salgytlary doly we
wagtynda tölenili ine gözegçilik geçirmek;
salgyt kanunçylygyny ýerine ýetirili i boýunça maglumatlary ýygnamak we olary seljermek,
ony kämille dirmek boýunça teklipleri taýýarlamak;
öz ygtyýarlyklaryna degi li edilen meseleler boýunça usulýet we gollanma görkezmelerini
çykarmak;
salgyt gullugy edaralaryny ygtyýarlyklaryna degi li meseleler boýunça ahsy we edara
görnü li taraplary arzalaryna we ýüz tutmalaryna bellenilen tertipde garamak;
beýleki döwletler bilen salgyt salmak meseleleri boýunça ylala yklary taslamalaryny
taýýarlamaga gatna mak;
beýleki döwletleri salgyt edaralary bilen özara i alyp barmak.
2. Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy özüni welaýatlardaky, äherlerdäki,
etraplardaky düzüm birliklerini i lerini guraýar we olara ýolba çylyk edýär.
73-nji madda. Döwlet salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we
gullukçylaryny derejeleri
Döwlet salgyt gullugyny edaralaryny wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna a akdaky
ahsy derejeler berlip bilner:
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny ba ge çisi;
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny I, II we III derejeli ba ge çisi;
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny uly ge çisi;
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny I, II we III derejeli uly ge çisi;
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny ge çisi;
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny I, II we III derejeli ge çisi.
Türkmenistany döwlet salgyt gullugyny ba ge çisi we Türkmenistany döwlet salgyt
gullugyny I derejeli ba ge çisi diýen atlar Türkmenistany Prezidenti tarapyndan berilýär.
Döwlet salgyt gullugyny edaralaryny gullukçylaryny i gärlerini ahsy atlary we at üçin
wezipe aýlyk zähmet haklaryna go maça tölegler bermegi tertibi Türkmenistany Ministrler
Kabineti tarapyndan tassyklanýar.
74-nji madda. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny
hukuklary
1. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny a akdakylara
hukuklary bardyr:
salgyt töleýjilerden (salgyt ýumu çylaryndan) we bank edaralaryny go mak bilen, beýleki
taraplardan salgydy hasaplamak we tölemek üçin esas bolup hyzmat edýän, bellenen tertipde
tassyklanan görnü ler boýunça resminamalary we beýleki maglumatlary, eýle hem salgytlary ,
maliýe jerimelerini we pu mana töleglerini hasaplany yny dogrulygy we öz wagtynda
tölenendigi barada dü ündiri leri, olary tassyklaýan resminamalary talap etmäge we almaga;
Türkmenistany salgyt kanunçylygynda bellenen tertipde salgyt barlaglaryny geçirmäge;
zerur bolan halatlarda salgyt töleýjini emlägini tükellemegi guramagy amala a yrmak;
hünärmenleri we bilermenleri çekmek we olardan salgyt gullugyny ygtyýarlygyna girmeýän,
emma salgyt salmak bilen baglany ykly meseller boýunça netijenama almak;
beýleki döwlet edaralary bilen bilelikde barlaglara gatna maga;
u Bitewi kanuna we Türkmenistany
hereket edýän kanunlaryna laýyklykda,
resminamalaýyn salgyt barlaglary geçirilende ahsy we edara görnü li taraplary girdeji (peýda)
almaga gönükdirilen telekeçilik we beýleki i leri geçirmek üçin peýdalanylýan önümçilik, ammar,
söwda we beýleki jaýlaryny, eýle hem u i ler bilen baglany ykly emlägi gözden geçirmäge;
33
elektron gözegçilik – kassa abzallaryny ulanmagy düzgünlerini berjaý edili ine gözegçilik
etmäge;
öz ygtyýarlyklaryny çäklerinde salgyt düzgünlerini bozulmalary hakyndaky i ler boýunça
teswirnama düzmäge;
salgyt töleýji tarapyndan resminamalar (maglumatlar) berilmedik ýagdaýynda, bar bolan
maglumatlary esasynda tölenmäge degi li salgydy möçberini özba dak anyklamaga we
kesgitlemäge;
salgyt töleýjileri (salgyt ýumu çylaryny), eýle hem salgyt töleýjilere (salgyt ýumu çylaryna)
degi li resminamalary we (ýa-da) maglumatlary bolan beýleki adamlary salgyt gullugy edaralaryna
çagyrmaga;
u Bitewi kanuny we Türkmenistany salgyt kanunçylygyny beýleki namalary tarapyndan
bellenen beýleki hukuklar.
2. Salgyt gullugyny edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny hukuklary
degi li salgyt gullugy edarasyny ýolba çysy tarapyndan tassyklanýan wezipe gollanmalarynda
berkidilýär.
borçlary
1. Salgyt gullugyny edaralaryny wezipeli adamlary we gullukçylary a akdakylara
borçludyr:
u Bitewi kanuna, Türkmenistany kanunçylygyny beýleki namalaryna berk laýyklykda i
alyp barmaga;
salgyt syrlaryny we salgyt töleýjiler (salgyt ýumu çylary) baradaky maglumatlary
saklamagy düzgünlerini berjaý etmäge;
öz ygtyýarlyklaryny çäklerinde Türkmenistany salgyt kanunçylygyny berjaý edili ine
gözegçilik etmäge, salgyt töleýjilerden (salgyt ýumu çylaryndan) ýüze çykarylan düzgün
bozulmalary düzetmegi we görkezilen talaplary ýerine ýetirmegi talap etmäge;
öz ygtyýarlyklaryny çäklerinde salgyt töleýjileri (salgyt ýumu çylaryny) olary haýy lary
boýunça, hereket edýän salgytlar, olary tölemegi tertipleri we möhletleri, salgyt töleýjileri
hukuklary we borçlary, eýle hem Türkmenistany salgyt kanunçylygyny degi li namalary
hakynda salgyt töleýjileri (salgyt ýumu çylaryny) habardar etmäge;
salgyt töleýjileri (salgyt ýumu çylaryny ) we salgyt hukuk gatna yklaryna gaýry
gatna yjylary abraýyny hem-de mertebesini hormatlamaga.
Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny u Bitewi kanunda we
Türkmenistany salgyt kanunçylygyny beýleki namalarynda bellenen beýleki borçlary hem
bardyr.
2. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny borçlary degi li
salgyt gullugy edaralaryny ýolba çylary tarapyndan tassyklanýan wezipe gollanmalarynda
berkidilýär.
3. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny u maddada
görkezilen borçlaryndan ba ga-da Türkmenistany “Döwlet gullugy hakyndaky” Kanunyna we
Türkmenistany “Türkmenistanda döwlet gullugyna döwlet ýolba çylaryny we wezipeli adamlary
seçip almak hakyndaky” Kanunyna laýyklykda borçlary bardyr.
76-njy madda. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny
indäki çäklendirmeler
1. Türkmenistany salgyt gullugy edarasyny wezipeli adamyny we gullukçysyny i inde
Türkmenistany “Döwlet gullugy hakyndaky” Kanunynda we Türkmenistany “Türkmenistanda
döwlet gullugyna döwlet ýolba çylaryny we wezipeli adamlary seçip almak hakyndaky”
Kanunynda bellenen, döwlet gullugyny geçmegi bilen baglany ykly çäklendirmeler bardyr.
2. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna salgyt töleýji (salgyt
ýumu çysy) babatynda gulluk borçlaryny ýerine ýetirmek gadagan edilýär:
34
a) eger salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy)– ahsy tarap ýa-da edara görnü li tarapy
ýolba çysy ýa-da ba hasapçysy salgyt gullugy edarasyny wezipeli adamyny we gullukçysyny
ýakyn garynda y bolsa;
b) o a olar ýa-da olary ýakyn garynda lary göni ýa-da gytaklaýyn maliýe taýdan gara ly
bolsa.
hukuk goraglylygy
1. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlary we gullukçylary döwlet häkimiýetini
wekilleri bolup durýarlar we döwleti goragy astynda bolýarlar. Olary kanuny talaplaryny salgyt
töleýjiler (salgyt ýumu çylary) we olary kanuny wekilleri tarapyndan ýerine ýetirilmegi
hökmandyr.
2. Salgyt gullugy edaralaryny wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny öz gulluk
borçlaryny ýerine ýetirmeklerine päsgelçilik döretmek, gulluk borçlaryny ýerine ýetirmekleri bilen
baglany ykly olary abraýyny we mertebesini peseltmek, haýbat atmak, gar ylyk görkezmek,
olary jany, saglygy babatynda zorluk ulanmak we emlägine hyýanat etmek Türkmenistany
kanunçylygynda bellenen jogapkärçilige eltýär.
78-nji madda. Salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) baradaky maglumatlary gizlinligi
1. Salgyt gullugy edarasy tarapyndan salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) barada alnan islendik
maglumatlary a akdakylardan ba gasy salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) baradaky syr bolup
durýar:
salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) özba dak ýa-da onu razyçylygy bilen aýan edilen
maglumatlar;
Türkmenistany hukuk goraýjy edaralaryna, kazyýetlerine we jenaýatçylykly ýol bilen alnan
girdejileri kanunla dyrylmagyna we terrorçylygy maliýele dirilmegine gar y hereket etmek
boýunça ygtyýarly döwlet edarasyna berilýän maglumatlar;
salgyt töleýjini salgyt belgisi baradaky maglumat;
Türkmenistany salgyt kanunçylygyny bozulmagy we ol bozulmalar üçin jogapkärçilik
çäreleri baradaky maglumatlar;
Türkmenistany halkara ylala yklaryna laýyklykda, beýleki döwletleri salgyt ýa-da hukuk
goraýjy edaralaryna berilýän maglumatlar.
2. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan edaralar we olary wezipeli adamlary hem-de
gullukçylary, ol sanda ozal bu i de i länler, da yndan çekilen hünärmenler we bilermenler salgyt
töleýji (salgyt ýumu çysy) baradaky maglumatlary , Türkmenistany salgyt hakyndaky
kanunçylygynda göz ö ünde tutulanlaryndan ba gasyny gizlinligini saklamaga borçludyrlar.
3. Salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) baradaky gizlin maglumatlar bolan resminamalary
ýitirilmegi ýa-da eýle maglumatlary aýan etmek Türkmenistany kanunçylygynda bellenen
jogapkärçilige eltýär.
79-njy madda. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan salgyt gullugy edaralaryny we
beýleki edaralary , olary wezipeli adamlaryny we gullukçylaryny jogapkärçilikleri
1. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan salgyt gullugyny edaralary, beýleki edaralar, eýle
hem olary wezipeli adamlary we gullukçylary Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda
jogapkärçilik çekýärler.
2. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan salgyt gullugyny edaralaryny we beýleki
edaralary wezipeli adamlary we gullukçylary özlerini bikanun hereketleri ýa-da hereketsizlikleri
üçin Türkmenistany kanunçylygynda bellenen jogapkärçiligi çekýärler.
VI bölüm. Salgyt barlaglary
80-nji madda. Salgyt barlaglaryny görnü leri
35
1. Salgyt gullugy kameral (deslapky) we resminamalaýyn salgyt barlaglaryny geçirýär. Salgyt
barlagy salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) barlag geçirilýän ýyldan ö ki bä salgyt ýylyndan
köp bolmadyk wagtdaky i ini öz içine alyp biler. Haçan-da bu döwrü salgyt özeni ö ki döwürlerde
amala a yrylan amallary ýa-da olar boýunça girdejileri (aýyrmalary, ýitgileri) hasaba almak bilen
hasaplanylsa, görkezilen çäklendirme ulanylman bilner.
2. Kameral (deslapky) we resminamalaýyn barlaglar geçirilende salgyt gullugyna salgyt
töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) beýleki taraplar bilen baglany ykly i leri barada maglumat almak
zerurlygy ýüze çykan ýagdaýynda, salgyt gullugy bu taraplardan barlanýan salgyt töleýjini ýa-da
salgyt ýumu çysyny i ine degi li resminamalary talap edip biler (gar ylyklaýyn barlag).
3. Salgyt gullugyny i ine gözegçilik tertibinde gaýtadan resminamalaýyn barlag ýokarda
durýan salgyt gullugy tarapyndan u gullugy çözgüdini esasynda geçirilýär.
4. Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda" Türkmenistany Kanunyna
laýyklykda, kiçi we orta telekeçiligi subýektlerine degi li edilen taraplarda resminamalaýyn salgyt
barlagy, u Kanuny talaplaryny göz ö ünde tutmak bilen geçirilýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
81-nji madda. Kameral salgyt barlagy
1. Kameral salgyt barlagy salgyt gullugy edarasyny
ýerle ýän ýerinde salgyt
beýannamalaryny , maliýe hasabatlaryny we salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan berlen,
salgydy hasaplamak we tölemek üçin esas bolup hyzmat edýän beýleki resminamalary , eýle hem
salgyt gullugynda bar bolan beýleki resminamalary we maglumatlary esasynda geçirilýär.
2. Kameral barlag salgyt gullugyny ýolba çysyny haýsydyr bir ýörite çözgüdi bolmazdan,
öz gulluk borçlaryna laýyklykda, salgyt gullugyny ygtyýarly i gärleri tarapyndan, salgyt töleýji
tarapyndan salgyt beýannamalaryny we salgydy hasaplamak we tölemek üçin esas bolup hyzmat
edýän beýleki resminamalary berlen gününden ba lap otuz günü dowamynda geçirilýär.
3. Eger kameral barlagda resminamalary dolduryly ynda ýal lyklar ýa-da berlen
maglumatlarda çapraz gelmeler ýüze çykarylsa, onda olara düzedi girizmegi talap etmek bilen,
salgyt töleýjä bu barada habar berilýär.
Eger kameral barlagda salgytlary tölenmäge degi li pul möçberini azalmagyna getirýän
ýal lyklar ýüze çykarylan halatynda, onda salgyt gullugyny kameral salgyt barlagyny geçirýän
gäri salgyt barlagyny ykrarhatyny düzýär. Ykrarhatyna salgyt gullugyny kameral salgyt
barlagyny geçirýän i gäri tarapyndan gol çekilýär we salgyt gullugyny ýolba çysy (ýolba çysyny
orunbasary) tarapyndan tassyklanýar. Kameral salgyt barlagyny ykrarhatyny düzmegi görnü i we
talaplary Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenýär.
Kameral salgyt barlagyny netijesinde salgydy möçberini azaldylmagy üçin maliýe
jerimeleri salynmagyna getirmeýär.
4. Kameral salgyt barlagyny netijesinde salgydy pul möçberini salgydy salgyt töleýji
(salgyt ýumu çysy) tarapyndan hasaplanan pul möçberine laýyk gelmeýändigi ýüze çykarylan
halatynda, salgyt gullugy bellenilen salgydy pul möçberi barada o a salgyt habarnamasyny
iberýär.
82-nji madda. Resminamalaýyn salgyt barlagy
1. Resminamalaýyn salgyt barlagy salgyt gullugyny ýolba çysy (ýolba çyny orunbasary)
tarapyndan gol çekilýän görkezmäni esasynda geçirilýär. Resminamalaýyn salgyt barlagyny
geçirmek baradaky görkezmäni görnü i Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan
tassyklanýar.
Salgyt töleýjä görkezmäni asyl nusgasy görkezilýär. Salgyt töleýjini görkezme bilen
tany makdan boýun gaçyrmagy resminamalaýyn salgyt barlagyny ýatyrmak üçin esas bolup
durmaýar.
2. Salgyt töleýji zerur bolan halatlarda resminamalaýyn barlag geçiriljekdigi barada ol
ba lanmazyndan azyndan bä i gün ö ünden gijä galman habarly edilýär.
Resminamalaýyn barlag salgyt tölemekden ýüz öwrülýändigini görkezýän ýeterlik esaslar
36
bolanda ö ünden habar berilmezden hem geçirilip bilner.
3. Resminamalaýyn salgyt barlagy geçirilýän barlagy ba yna çenli tamamlanan salgyt
döwürleri üçin geçirilýär. Zerur bolan ýagdaýlarda, resminamalaýyn salgyt barlagy barlag
geçirilmäge ba lanan pursadyna çenli tamalanan hasabat döwrürleri üçin geçirilip bilner. Iki
ýagdaýda-da barlagy geçirilip ba lanmaly wagty ol döwürler üçin hasabaty tab yrmak üçin
bellenen möhletinden so bellenmelidir.
Resminamalaýyn salgyt barlagyny geçirilýän döwründe salgyt töleýji tarapyndan barlanýan
döwrü maliýe hasabatyna, salgyt beýannamalaryna we gaýry resminamalaryna üýtgetmeler we
go maçalar girizilmegine ýol berilmeýär.
Resminamalaýyn salgyt barlagy iki aýdan köp dowam etmeli däldir. Aýratyn halatlarda,
ýokarda durýan salgyt gullugy onu dowamlylygyny ony tamamlamak üçin zerur bolan, emma bir
ýyldan köp bolmadyk möhlete çenli uzaldyp biler.
Barlag geçiren a akda durýan salgyt gullugyny edarasyny i ine gözegçilik etmek tertibinde
ýokarda durýan salgyt gullugy tarapyndan geçirilýän resminamalaýyn salgyt barlagy edara görnü li
tarap üýtgedilip guralan ýa-da ýatyrylan ýagdaýlarynda, eýle hem beýleki zerur ýagdaýlarda ö ki
barlagy haçan geçirilen wagtyna garamazdan geçirilip bilner.
4. Eger resminamalaýyn salgyt barlagyny bar ynda döwlet salgyt gullugyny i gäri
tarapyndan Türkmenistany salgyt kanunçylygyny bozulandygyna aýatlyk edip biljek ýagdaýlar
ýüze çykarylan halatynda, salgyt töleýjiden unu ýaly kanun bozulmalaryna subutnama hökmünde
hyzmat edýän resminamalary bellenen tertipde tassyklanan nusgasy berilmegi talap edilip bilner
ýa-da olar alynmaga degi lidir.
Salgyt töleýji salgyt gullugyny i gärini talap etmegi boýunça, üç gün möhletde unu ýaly
resminamalary nusgasyny bermäge borçludyr.
Resminamalary almak salgyt gullugyny resminamalaýyn barlagy geçirýän i gärini
kararyny esasynda geçirilýär. Resminamalary almak baradaky karary görnü i Türkmenistany
Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan tassyklanýar.
Resminamalary almak barlanýan salgyt töleýjini - edara görnü li tarapy kanuny wekilini
gatna magynda, salgyt töleýji – ahsy tarap barlanan halatynda bolsa, ol tarapy özüni ýa-da
onu wekilini gatna magynda geçirilýär. Resminamalary almagy geçirmek barada, resminamalary
takyk görkezmek bilen teswirnama düzülýär, onu nusgasy resminamalary alnan tarapa
gow urylýar. unda salgyt töleýjä alnan resminamalary nusgasy galdyrylýar.
alnan resminamalary yzyna gaýtarmak salgyt töleýjini salgyt gullugyna we kazyýete
beren ikaýatlaryna garalandan ýa-da olar alnan pursadyndan bir ýyl geçenden so geçirilýär. Zerur
bolan halatlarda görkezilen möhlet Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugyny çözgüdi bilen
uzaldylyp bilner.
5. Resminamalaýyn salgyt barlagyny netijeleri boýunça salgyt gullugyny i gärleri
tarapyndan salgyt barlagyny ykrarhaty düzülmelidir. Ykrarhaty barlagy tamamlanmaly gününden
gijä galman düzülýär.
6. Salgyt barlagyny ykrarhatynda barlagy bar ynda ýüze çykarylan salgyt hukuk
bozulmalaryny resminamalaýyn tassyklanan ýagdaýlary ýa-da eýle ýagdaýlary ýokdugy, eýle
hem ýüze çykarylan düzgün bozulmalary düzetmek boýunça barlagçylary netijeleri we teklipleri
hem-de u Bitewi kanuny salgyt hukuk bozulmalaryny u görnü i üçin jogapkärçiligi göz ö ünde
tutýan maddalaryna salgylanmalar görkezilmelidir.
Ykrarhatyny düzüli ine bildirilýän talaplar Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy
tarapyndan bellenýär.
Salgyt barlagyny ykrarhaty bilen barlanýan salgyt töleýji edara görnü li tarap bolanda onu
kanuny wekili, ahsy tarap bolanda salgyt töleýjini özi ýa-da wekili tany dyrylmalydyr. Ykrarhaty
bilen tany mak möhleti üç i gününden köp bolmaly däldir. Salgyt barlagyny ykrarhatyna gol
çekmekden ýüz öwrülende onu ýüzünde degi li ýazgy edilýär.
7. u madda resminamalaýyn salgyt barlagy geçirilýän salgyt ýumu çylary we beýleki
taraplar babatynda hem ulanylýar.
37
83-nji madda. Resminamalaýyn salgyt barlagyny netijeleri boýunça çözgüt
1. Resminamalaýyn salgyt barlagyny ykrarhatyna we o a go ulan barlag resminamalaryna
salgyt gullugyny ýolba çysy (ýolba çyny orunbasary) seredýär.
Salgyt gullugyny ýolba çysy (ýolba çyny orunbasary) tarapyndan barlag resminamalaryna
seredilmeli wagty 5 günden geçmeli däldir.
Salgyt töleýji tarapyndan nägilelik bildirilen halatynda resminamalaýyn salgyt barlagyny
ykrarhatyna barlanýan salgyt töleýjini – edara görnü li tarapy kanuny wekilini , barlanýan salgyt
töleýji ahsy tarap bolanda, ol tarapy ýa-da onu wekilini gatna magynda seredilýär.
Salgyt töleýji ýa-da onu wekili gelmedik halatynda, resminamalaýyn salgyt barlagyny
ykrarhatyna we salgyt töleýjini bildiren nägileligine olary bolmadyk ýagdaýynda seredilýär.
2. Resminamalaýyn salgyt barlagyny ykrarhatyny netijesi boýunça salgyt gullugyny
ýolba çysy (ýolba çyny orunbasary) a akdaky ýaly çözgütleri çykarýar:
u Bitewi kanuny 88-94-nji maddalaryna laýyklykda, salgyt hukuk bozmalary üçin salgyt
töleýjini jogapkärçilige çekmek barada;
salgyt gözegçiligi boýunça go maça çäreleri geçirmek barada.
3. Kabul edilen çözgüt Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan tassyklanan
görnü boýunça iki nusgalykda düzülýän karar bilen resmile dirilýär. Karar salgyt gullugyny
ýolba çysy (ýolba çysyny orunbasary) tarapyndan onu tassyklanan pursadyndan güýje girýär.
Karary bir nusgalygy çözgüt çykarylandan so üç günden gijä galman salgyt töleýjä ýa-da
onu wekiline gol çekdirilip ýa-da salgyt töleýjä gow urylan senesini tassyklaýan ba ga ýollar bilen
berilýär.
Karary beýleki nusgalygy salgyt gullugynda salgyt töleýjini barlag resminamalary bilen
bilelikde saklanýar.
4. Eger resminamalaýyn salgyt barlagyny ykrarhatyna seredilende Türkmenistany Jenaýat
Bitewi kanunynda jogapkärçilik çekilmegi bellenen jenaýat alamatlaryny barlygyna aýatlyk
edýän salgyt hukuk bozmalaryny mysallary ýüze çykarylan halatynda, resminamalaýyn salgyt
barlagyny ykrarhaty we barlagy resminamalary, olara salgyt gullugyny ýolba çysy (ýolba çysy
orunbasary) tarapyndan seredilenden so on günden gijä galman hukuk goraýjy edaralara geçirilýär.
5. Resminamalaýyn salgyt barlagyny ykrarhatynda salgyt kanun bozulmalary baradaky i
boýunça hakyky maglumatlar, maddy, ýazmaça we beýleki subutnamalardaky maglumatlar,
barlagy beýleki maglumatlary, eýle hem unu ýaly düzgün bozmalar üçin jogapkärçilige
çekilýän adamlar hakyndaky maglumatlar görkezilen i e seredilmezden we ol barada çözgüt kabul
edilmezinden ö aýan edilip bilinmez.
Salgyt hukuk bozulmalaryny der emek we ö üni almak maksady bilen özara kömek we
maglumat aly mak hakyndaky halkara ertnamalaryna (ylala yklaryna) laýyklykda berilýän
maglumatlar mu a girmeýär.
Bellenen tertibi bozulmagy salgyt syryny aýan etmeklige barabar hasaplanýar.
6. u maddada görkezilen tertip, salgyt hukuk bozmalary üçin u Bitewi Kanuny 88-94-nji
maddalaryna laýyklykda jogapkärçilik çäreleri ulanylyp bilinjek salgyt ýumu çylary we salgyt
hukuk bozmalaryna ýol beren beýleki taraplar babatynda ulanylýar.
84-nji madda. Salgyt barlaglary
1. Salgyt borçlaryny ýerine ýetirili ine gündelik gözegçiligi üpjün etmek üçin salgyt gullugy
salgyt barlaglaryny geçirmäge haklydyr.
Salgyt barlaglary a akdaky maksatlar üçin geçirilýär:
girdejiler we salgyt salynýan beýleki binýatlar barada maglumat toplamak;
salgyt borçnamalary boýunça bergileri döremegini sebäplerini öwrenmek;
salgyt ýe illiklerinden peýdalanýan salgyt töleýjileri salgyt borçnamalaryny ýerine
ýetiri lerini seljermek;
Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde tutulan salgyt we buhgalterlik hasaba aly
görnü lerini we tertiplerini ulanyly y.
2. Salgyt barlagy salgyt gullugyny ýolba çysy (onu orunbasary) tarapyndan çykarylan
38
görkezmesini esasynda geçirilýär, onda barlaglary maksatlary we möhletleri görkezilýär.
3. Salgyt gullugyny geçiren barlaglaryny netijeleri maglumatnama bilen resmile dirilýär.
VII bölüm. Salgyt gullugyny çözgütlerinden, olary wezipeli adamlaryny we
gullukçylaryny hereketlerinden ikaýat etmek
85-nji madda. ikaýat etmek hukugy
Salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) salgyt gullugyny çözgüdinden, eýle hem salgyt
gullugyny wezipeli adamyny we gullukçysyny özi babatynda geçiren i lerinden ikaýat etmäge
haklydyr.
86-njy madda. ikaýatlary bermegi we olara seretmegi tertibi
1. Salgyt töleýji tarapyndan salgyt gullugyny çözgüdine we onu wezipeli adamlaryny
hereketlerine edilýän ikaýat ýokarda durýan salgyt gullugyna ýa-da kazyýete berilýär.
Salgyt gullugyny gullukçylaryny hereketlerinden edilýän ikaýat u gullugy ýolba çysyna
berilýär.
ikaýat boýunça çykarylan karara onu alnan gününden ba lap bir aý möhletde ýokarda
durýan salgyt gullugyna berlip bilner. Esasly sebäbe görä görkezilen möhlet berjaý edilmedik
ýagdaýynda, ikaýat eden tarapy ýüz tutmasy boýunça bu möhlet ýokarda durýan salgyt gullugy
tarapyndan uzaldylyp bilner.
Ýüz tutmagy we ikaýata kazyýetde garamagy möhletleri Türkmenistany kanunçylygyna
laýyklykda kesgitlenilýär.
2. ikaýat ýazmaça görnü de berilýär we onda salgyt töleýjini ady, familiýasy we salgysy,
salgyt belgisi, ikaýaty ýazylan senesi we salgyt gullugyny ýa-da onu wezipeli adamyny we
gullukçysyny ikaýat edilýän çözgütleri we hereketleri, eýle hem ikaýaty esaslandyrmalary
beýan edilmelidir.
3.Salgyt gullugyny çözgüdinden, onu wezipeli adamyny ýa-da gullukçysyny
hereketlerinden ikaýat edilmegi u Bitewi kanunda göz ö ünde tutulan ýagdaýlardan ba ga
halatlarda, çözgüdi ýa-da hereketleri ýerine ýetirilmegini togtatmaýar.
4. Salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) ikaýatyna garaýan salgyt gullugyny
ýolba çysyny (onu orunbasaryny ), ikaýat edilýän çözgüt ýa-da hereket Türkmenistany
kanunçylygyna laýyk gelmeýär diýlen netijä gelmäge ýeterlik esaslar bolan ýagdaýynda, ikaýat
edilýän çözgüdi ýa-da hereketi ikaýata seredilýän döwürde doly ýa-da bölekleýin togtatmaga
hukugy bardyr.
ikaýata seretmegi netijeleri boýunça salgydy ö hasaplanan pul möçberleri we ulanylan
maliýe jerimeleri, eýle hem pu man tölegleri üýtgedilmäge degi li bolsa, onda u bitewi Kanuny
83-nji maddasyny ikinji bölümine laýyklykda, barlagy ykrarhaty boýunça kabul edilen karar
ýatyrylmaga degi lidir we täze karar çykarylýar.
5. Salgyt gullugy ikaýat berlenden so bir aýdan gijä galman o a seredýär we çözgüt kabul
edýär. Kabul edilen çözgüt barada ikaýat eden salgyt töleýjä ýazmaça habar berilýär.
6. Salgyt gullugyny çözgüdinden, onu wezipeli adamlaryny hereketlerinden ikaýat
edilmegi hak islegini wagt möhletini ikaýat edilýän döwrü dowamynda togtadýar.
7. u maddany güýji salgyt ýumu çysyna-da, eýle hem salgyt hukuk gatna yklaryna
gatna ýan beýleki ygtyýarly edaralara, ol edaralary wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna
degi lidir.
87-nji madda. Kazyýete ikaýat etmek
Salgyt gullugyny çözgütlerinden we olary wezipeli adamlaryny hereketlerinden kazyýete
ikaýat etmek Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda geçirilýär.
ikaýata seretmegi netijeleri boýunça kazyýet tarapyndan salgydy ö hasaplanan pul
möçberlerini we ulanylan maliýe jerimelerini , eýle hem pu man töleglerini üýtgedilmäge
degi lidigi hakynda çözgüt çykarylsa, onda u Bitewi kanuny 83-nji maddasyny ikinji bölümine
39
laýyklykda, barlagy ykrarhaty boýunça kabul edilen karar ýatyrylmaga degi lidir we täze karar
çykarylýar.
VIII bölüm. Salgyt hukuk bozmalary üçin maliýe jerimeleri
88-nji madda. Salgyt hukuk bozmalary üçin maliýe jerimelerini ulanyly y
1. Salgyt hukuk bozmalary u Bitewi kanunda bellenen jogapkärçilik göz ö ünde tutulan,
salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýanlary hukuga gar y, günäli hereketi bolup durýar.
2. Salgyt hukuk bozmalary u Bitewi kanuny 89-94-nji maddalarynda bellenen maliýe
jerimelerini salynmagyna getirýär. Maliýe jerimeleri salgyt gullugy tarapyndan ulanylýar.
3. Salnan maliýe jerimeleri karary gow urylan pursadyndan ba lap bä günü dowamynda
tölenýär.
Salnan maliýe jerimelerini tölemek salgyt tölenenden so geçirilýär.
4. Salgyt hukuk bozulmalaryna ýol beren ahsy tarapa on alty ýa dan ba lap maliýe
jerimeleri ulanylyp bilner.
5. Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtýarly edaralar tarapyndan, olary
ygtyýarlyklaryny
çäklerinde bikanun hereketlerini
(hereket etmezliklerini ), ýazmaça
görkezmelerini , çözgütlerini we dü ündiri lerini netijesinde ýol berlen salgyt hukuk bozmalary
maliýe jerimelerini salynmagyna getirmeýär.
Salgyt hukuk gatna yklaryna gatna ýan ygtyýarly edara tarapyndan salgyt ýal
hasaplananda, salgyt töleýji tarapyndan salgydy tölenmedik halatlarynda maliýe jerimeleri
ulanylmaýar.
Salgyt ýumu çylary – býujetdäki guramalar ular babatynda salgydy tölemedik halatlarynda
maliýe jerimeleri ulanylmaýar:
býujetden maliýele dirmegi çykdajy sanawlarynda göz ö ünde tutulan ahsy adamlary
girdejilerine salgytlar babatynda;
Türkmenistany Döwlet býujetini ýa-da Türkmenistany Höküinetini da ary ýurt
pulundaky ätiýaçlygyny , eýle hem da ary ýurt döwletleri, halkara guramalary, beýleki ahslar
tarapyndan Türkmenistana berilýän halkara ynsanperwer, maliýe we tehniki kömegini we
kreditleri (karzlary ) maksatnamalaryny hem-de taslamalaryny çäklerinde alynýan seri deleri
hasabyna tölenýän töleglere salynýan edara görnü indäki taraplary peýdasyndan (girdejisinden)
alynýan salgyt babatynda.
6. Salgyt kanunçylygyny bozulandygy üçin salgyt gullugyny ýolba çysy tarapyndan maliýe
jerimelerini ulanmak babatda çözgüt çykarylan ýylyndan ö ki bä salgyt ýylyndan köp bolmadyk
döwür aralygynda amala a yrylan düzgün bozulmalar üçin maliýe jerimesi salnyp bilner.
7. Salgyt gullugy (gümrük gullugy) tarapyndan bellenen salgydy pul möçberi ikaýat
edilende, salnan maliýe jerimesini tölemek borjy salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan
maliýe jerimelerini jedelle ilmeýän pul möçberi babatynda ýerine ýetirilmelidir. Maliýe
jerimelerini jedelle ilýän pul möçberi babatynda ikaýata salgyt gullugynda we kazyýetde
seredilýän döwründe tölenmeýär, emma bu möhlet jerimäni salnan gününden ba lap alty aýdan
köp bolmaly däldir.
unda salgyt gullugyny (gümrük gullugyny ) salgyt töleýjiden maliýe jerimesini
jedelle ilýän möçberi babatynda emlägi (pul seri delerini) girewe goýmagy ýa-da kepil geçmegi
talap etmäge hukugy bardyr. Salgyt töleýjini görkezilen talaplary ýerine ýetirmäge mümkinçiligi
bolmasa, maliýe jerimesini tölemek boýunça borjuny ol salgydy jedelle ilýän pul möçberi
boýunça hem tölemelidir.
8. Salgydy bellenen möçberine düzedi girizilmegi salgydy ol pul möçberi babatynda ö
salnan maliýe jerimelerini möçberini üýtgemegine getirýär.
89-njy madda. Salgydy möçberini kemeldilendigi üçin maliýe jerimeleri
1. Salgydy tölemek boýunça salgyt töleýjini salgyt salynýan özeni azaltmagyny we beýleki
bikanun hereketlerini netijesinde hasaplanan salgydy pul möçberini azaldylmagy, salgydy
40
Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmedik, salgydy kemeldilen pul möçberini 40 göterimi
möçberinde salgyt töleýjä maliýe jerimelerini salynmagyna getirýär.
Maliýe jerimeleri ulanylýan salgydy kemeldilen pul möçberi salgydy tölemek üçin bellenen
seneden ba lap, eýle düzgün bozmany ýüze çykarylan gününe çenli salgydy ol görnü i boýunça
artyk tölenen pul möçberini hasaba almak bilen kesgitlenýär.
Salgytlary beýleki görnü leri boýunça artyk geçirilen pul möçberleri bar bolanda, olar hem
salgydy maliýe jerimeleri ulanylýan kemeldilen pul möçberini azaltmagy hasabyna kabul edilip
bilner.
Hasaplanylan salgydy möçberini kemeldilmegi diýip, salgyt beýannamasyny bermek üçin
bellenilen gün hasaplanylýar.
2. Salgyt töleýjini bikanun hereketlerini netijesinde salgydy býujetden öwezi dolunmaga
degi li pul möçberleri babatynda u maddany 1-nji bölüminde bellenen maliýe jerimeleri
ulanylýar.
3. u maddany maksatlarynda salgyt töleýji tarapyndan salgyt beýannamasyny ony bermek
üçin u bitewi Kanunda bellenen möhletinden 90 günden ýokary bolan möhletde berilmezligi hem
salgydy pul möçberlerini azaldylmagy hasap edilýär.
90-njy madda. Salgyt ýumu çysy tarapyndan salgydy tutup almak we geçirmek boýunça
borçlary ýerine ýetirilmändigi üçin maliýe jerimeleri
Salgyt ýumu çysyny
salgyt töleýjiden tutulyp alynmaly salgytlary
möçberini
Türkmenistany Döwlet býujetine geçirmek boýunça u Bitewi kanun bilen üstüne ýüklenilen
borçlaryny ýerine ýetirmezligi,
salgyt ýumu çysyna tutup almaga we geçirmäge degi li pul möçberini 40 göterimi
möçberinde maliýe jerimelerini salynmagyna getirýär.
91-nji madda. Salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan emläge ygtyýar etmek
hukugyny gadagan edilmegini bozulandygy üçin maliýe jerimeleri
Salgyt töleýji (salgyt ýumu çysy) tarapyndan salgyt töletdirilmeli emläge ygtyýar etmek
hukugyny gadagan edilmegini bozulmagy,
salgyt töleýjä (salgyt ýumu çysyna) ol emlägi hakyky bazar bahasyny 50 göterimi
möçberinde maliýe jerimesini salynmagyna getirýär.
92-nji madda. Bank edarasynda hasap açylandygyny barada habar bermek borçlary
ýerine ýetirilmändigi üçin maliýe jerimeleri
Bank edarasy tarapyndan ahsy taraplara-hususy telekeçilere we edara görnü li taraplara
(onu aýryba galanan düzüm birliklerine) hasap açylandygy barada salgyt gullugyna habar bermek
borçlaryny ýerine ýetirilmändigi
Bank edarasyna ol hasaplara dü en ähli pul seri delerini 10 göterimi möçberinde maliýe
jerimelerini salynmagyna getirýär.
93-nji madda. Bank edarasy tarapyndan salgyt gullugyny salgyt töleýjini hasaplary
boýunça amallary togtatmak baradaky çözgüdini ýerine ýetirilmändigi üçin maliýe
jerimeleri
ahsy we edara görnü li taraplary (onu aýryba galanan düzüm birliklerini ) hasaplary
boýunça amallary togtatmak baradaky salgyt gullugyny çözgüdini bozmak bilen, bank edarasy
tarapyndan olary hasaplary boýunça çykdajy amallaryny geçirilmegi,
bank edarasyna ol hasaplardan hasapdan öçürilen ähli pul seri delerini 10 göterimi
möçberinde maliýe jerimelerini salynmagyna getirýär.
94-nji madda. Salgyt töleýjini seri delerini geçirmek tertibini bozulandygy üçin
maliýe jerimeleri
Bank edarasy tarapyndan salgyt töleýjini (salgyt ýumu çysyny ) - edara görnü li tarapy
41
önümleri (harytlary, i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alan pul seri delerini onu hasapla yk
hasabyna geçirmän, karz, depozit ýa-da ba ga bir hasaplaryna geçirilmegi,
bank edarasyna geçirilen seri deleri pul möçberini 10 göterimi möçberinde maliýe
jerimelerini salynmagyna getirýär.
II bölek
1 bap. Go ulan baha üçin salgyt
95-nji madda. Go ulan baha üçin salgydy töleýjiler
1.Edara görnü li taraplar we ahsy taraplar - hususy telekeçiler, u Bitewi kanuny 96-njy
maddasynda görkezilen salgyt salynýan amallary geçiren halatlarynda go ulan baha üçin salgydy
töleýjiler bolup durýarlar.
2. u a akdakylar go ulan baha üçin salgydy töleýjiler bolup durmaýarlar:
Türkmenistany Merkezi banky;
Türkmenistany “Uglewodorod seri deleri hakyndaky” Kanunyna laýyklykda potratçylar we
kömekçi potratçylar bolup durýan taraplar. unu ýaly taraplar nebit i lerine degi li bolmadyk
salgyt salynýan amallary geçiren halatlarynda olara u maddany 1-nji bölümini güýji degi li
bolýar;
hususy eýeçilikdäki edara görnü indäki taraplar;
hususy telekeçiler, ýe illikli salgyt salmak ulgamy degi li bolan i boýunça.
96-njy madda. Salgyt salynýan binýat
1. Salgyt töleýjiler tarapyndan u Bitewi kanuny 98-nji we 99-njy maddalaryna laýyklykda
Türkmenistany çäklerinde geçirilýän salgyt salynýan amallar go ulan baha üçin salgyt salynýan
binýat bolup durýar.
2. u a akdaky amallar salgyt salynýan amallar diýlip ykrar edilýär:
harytlary ýerlemek, i leri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek, eýle hem emläk hukuklaryny
bermek;
öz hajatlary üçin gurlu yk-gurnama i lerini ýerine ýetirmek. Görkezilenler di e satyn alynýan
ýa-da öndürilýän enjamy gurnamak we (ýa-da) oturtmak bilen baglany ykly i leri ýerine
ýetirilmegini, eýle hem ony abatlamagy öz içine almaýar;
harytlar ogurlananda ýa-da zaýalananda günäkär taraplardan ýetirilen zyýany öwez tölegini
alynmagy, eýle hem ätiýaçlandyry öwezini dolmalar;
degi li harajatlar peýda (girdeji) salgydyny hasaplamak üçin kabul edilýän aýyrmalara
go ulmaýan halatynda ( ol sanda ulany töleglerini üstünden hem), özüni sarp etmegi üçin
harytlary peýdalanmak, i leri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek.
3. u a akdakylar salgyt salynýan amallar diýlip ykrar edilmeýär:
a)
amallary numizmatika maksady ýok bolsa, Türkmenistany Merkezi Bankyny
tab yrygy boýunça edara görnü li tarapy taýýarlan puluny ýerlemegi bilen baglany ykly
bolmadyk, puly saklamak, inkassasiýa etmek boýunça hyzmat bolup durmaýan halatlarynda,
kanuny töleg seri desi bolup durýan da ary ýurt pullaryny , pullary , banknotlary dolany ygy;
b) gymmatly kagyzlary dolany ygy (kärhana paýly gatna mak hukugyny aýryba galamak),
olar boýunça dellalçylyk we araçyllyk hyzmatlary mu a girmeýär; kredit (ssuda) bermek we olar
boýunça göterimleri almak;
ç) a akdakylary muzdsuz bermek:
edara görnü li tarap üýtgedilip guralanda onu hukuk mirasdü erine (hukuk mirasdü erlerine)
ol edara görnü li tarapy esasy seri delerini, maddy däl aktiwlerini we (ýa-da) beýleki emläklerini;
döwlet häkimiýeti we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry
edaralaryny çözgütleri boýunça durmu we önümçilik maksatly desgalary (ýa aýy jaýlary, dynç
aly öýleri, zawodlar, fabrikler we ulara kybapda beýleki desgalar);
10.05.2010 ý. 110-IV)
42
haýyr-yhsan guramalary tarapyndan harytlar berlende (i ler muzdsuz ýerine ýetirilende we
hyzmatlar edilende);
ynsanperwerlik ýa (ýa-da) haýyr-yhsan kömegi hökmünde harytlar berlende (i ler muzdsuz
ýerine ýetirilende we hyzmatlar edilende);
d) emläk aýryba galananda:
döwlet ýa-da jemgyýetçilik hajatlary üçin ýa-da ýeri , medeni gymmatlyklary bolmalysy
ýaly peýdalanylmaýandygy sebäpli, döwlet häkimiýeti we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli
häkimiýet hem-de ýerli öz-özü i dolandyry edaralaryny çözgütleri boýunça alynmaga degi li ýer
böleginde ýerle en emläkler;
miras alynýan emläge bolan eýeçilik hukugy döwleti haýryna mejbury alnanda, döwleti
haýryna geçirilende ýa-da ba ga birine berlende, eýle hem eýesiz galan emläk ýa-da hazynalar
döwlet tarapyndan kabul edilende;
e) da ary ýurt döwletleri ýa-da halkara guramalary ýa ahsy adamlar tarapyndan
Türkmenistana berilýän halkara ynsanperwer, maliýe we tehniki kömegini we kreditleri
(karzlary ) maksatnamalaryny hem-de taslamalaryny çäklerinde harytlary ýerlemek, i leri ýerine
ýetirmek, hyzmatlary etmek. Görkezilenler u taraplara degi lidir:
da ary ýurt döwletlerini , halkara guramalaryny ýa-da ahsy adamlary harytlary (i leri,
hyzmatlary) unu ýaly ýerlemegi amala a yrmaga ygtyýarly eden adamlaryna;
eýle kömegi we kreditleri (karzlary) alyjylar hökmünde bellenilen adamlara;
tölegi görkezilen seri deleri hasabyna geçirilýän, ýokarda görkezilen ygtyýarly edilen
taraplar bilen we eýle kömegi hem-de kreditleri (karzlary) alýanlar bilen ertnama boýunça önümi
iberijiler (i leri ýerine ýetirijiler, hyzmatlary edijiler) bolan taraplara;
ä) telekeçi däl edara görnü li taraplar tarapyndan, peýda almak maksady bolmazdan
harytlary ýerlenmegi, i leri ýerine ýetirilmegi, hyzmatlary edilmegi;
10.05.2010 ý. 110-IV)
f) eger görkezilen i leri ýerine ýetirmegi
(hyzmatlary etmegi ) hökmanylygy
Türkmenistany kanunçylygy bilen bellenilen halatlarynda, i
belli bir ugrunda olary üstüne
ýüklenilen aýratyn wezipeleri ýerine ýetirmegi çäklerinde döwlet häkimiýet we dolandyry , ýerine
ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry edaralaryny i leri ýerine ýetirmegi
(hyzmatlary etmegi). Görkezilenler hususan-da döwlet ýangyna gar y göre gullugyny
hyzmatlaryny, gümrük hyzmatlaryny, harytlary (i leri, hyzmatlary) güwälendirmek boýunça
hyzmatlary, beýleki ular ýaly i leri we hyzmatlary özünde jemleýär;
g) harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemek baradaky ylala ykdan gelip çykýan talaplara
hukugy ilki ba dan bermek ýa-da görkezilen talaplary kanun esasynda ba ga tarapa geçmegi;
h) emlägi gaýry edara görnü indäki taraplary we ereketleri esaslyk maýalaryna gatançlar
hökmünde berilmegi.
4. u Bitewi kanuny maksatlary üçin ýerlenýän ýa-da ýerlenmäge niýetlenen emläk haryt
diýlip ykrar edilýär. Elektrik we ýylylyk energiýasyna, gaza, suwa haryt hökmünde seredilýär.
97-nji madda. Harytlary ýerlenendigini, i leri ýerine ýetirilendigini we hyzmatlary
edilendigini kesgitlemek
1. Harytlary ýerlemek diýlip, satyn almagy -satmagy (ibermegi ), çaly magy , pe ge
bermegi (muzdsuz bermek) ýa-da eýeçilik hukugyny bermegi (geçmegi) ba ga bir görnü ini
netijesinde, eýeçilik hukugyny bir tarapdan beýleki tarapa berilmegine (geçirilmegine) dü ünilýär.
Görkezilenler eýeçilik hukugy geçirilen, ö alnan harydy gaýtarmak baradaky amallara hem
degi lidir.
2. I leri ýerine ýetirmek diýlip, netijeleri maddy görnü e eýe bolan we ahsy hem-de edara
görnü li taraplary isleglerini kanagatlandyrmak üçin ýerlenip biljek i lere dü ünilýär.
3. Hyzmat etmek diýlip, netijeleri amala a yrylmagyny bar ynda ýerlenýän we sarp edilýän
lere dü ünilýär. Lizing, maddy däl aktiwleri ýerlemek (bermek) boýunça hyzmatlar, emläk
kärendesi ýa-da ony ylala yk esasynda ulanmak (konsessiýa) hem hyzmat diýlip ykrar edilýär.
4. Öz i gärleri üçin harytlary bermek, i leri ýerine ýetirmek, hyzmat etmek, harytlary
43
ýerlemek, i leri ýerine ýetirmek, hyzmat etmek diýlip ykrar edilýär.
5. Eger u Bitewi kanunda ba ga düzgünler bellenilmedik bolsa, emläk hukuklary berlende
go ulan baha üçin salgydy hasaplamak maksady bilen, harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemek üçin
bellenilen düzgünler ulanylýar.
6. Esasy amallar (salgyt salynýan ýa-da salgyt salynmaýan) babatynda kömekçi häsiýeti eýe
bolan harytlary ýerlemäge, i leri ýerine ýetirmäge, hyzmat etmäge onu ýaly amaly bir bölegi
hökmünde seredilýär.
leri ýerine ýetirmek (hyzmatlary etmek) boýunça ertnamalarda göz ö ünde tutulan
enjamlary , çig maly , seri deleri we eýle i ler (hyzmatlar) ýerine ýetirilen mahaly ulanylýan
gaýry emlägi getirilmegi kömekçi hasiýete eýedir.
Harytlary getirmek ýa-da satyn almak-satmak boýunça da ary söwda ertnamalarynda göz
ünde tutulan i leri ýerine ýetirmek we hyzmatlary etmek kömekçi häsiýete eýe däldir, eger-de u
Bitewi kanuny 99-njy maddasyna laýyklykda olary ýerlenilýän ýeri Türkmenistany çäkleri
bolup dursa.
7. Tebigy ýitgileri ölçeginden artyk haryt ýetmezçiligi, u harytlary ogurlanandygy ýa-da
zaýalanandygy resmi taýdan tassyklanmadyk ýagdaýynda, harytlary ýerlemek diýlip ykrar edilýär.
Görkezilenler, olary utilizasiýa edilendigini resmi taýdan tassyklaýan tassyknama bolmadyk
ýagdaýynda, ulany möhleti geçen harytlara hem degi li we olara haryt ýetmezçiligindäki salgyt
salmak düzgünleri ulanylýar.
98-nji madda. Harytlary ýerlenýän ýeri
Harytlary ýerlenýän ýeri diýlip a akdakylar ykrar edilýär:
harytlar iberilmeýän we ulag bilen ugradylmaýan bolsa, olary alyjylara berilýän pursadynda
ýerle ýän ýeri;
harytlar iberiji, alyjy ýa-da ba ga bir tarap tarapyndan iberilýän ýa-da ulag bilen ugradylýan
bolsa, olary iberilip ýa-da ugradylyp ba lanan pursadynda harytlary ýerle ýän ýeri;
harytlar tehniki, tehnologik ýa-da ba ga bir sebäplere görä, alyjylara sökülen ýa-da
ýygnalmadyk görnü den ba ga hili ýetirilip bilinmedik ýagdaýynda, gurnamak, oturtmak ýa-da
olary ýygnamak haryt iberiji tarapyndan ýa-da onu adyndan ýerine ýetirilýän bolsa, harytlary
gurnalýan, oturdylýan ýa-da ýygnalýan ýerleri.
99-njy madda. I leri ýerine ýetirilýän, hyzmatlary edilýän ýeri
1. u maddany 2-nji we 3-nji bölümlerinde görkezilenlerden beýleki i leri ýerine ýetirilýän,
hyzmatlary edilýän ýeri diýlip, edara görnü li tarapy döredilen, onu ahamçasyny ýa-da
wekilhanasyny (hemi elik wekilhanasyny ) ýerle ýän ýeri, hususy telekeçiler üçin bolsa –
hemi elik ýa aýan ýa-da i leri ýerine ýetirilýän, hyzmatlary edilýän hemi elik i ýeri ykrar
edilýär.
Hemi elik i ýeri diýlip, hususy telekeçini öz i ini doly ýa-da bölekleýin alyp barýan,
Türkmenistany çäklerindäki hemi elik ýere dü ünilýär we u Bitewi kanuny 18-nji maddasyna
laýyklykda, edara görnü li tarapy hemi elik wekilhanasyny kesgitlemek boýunça düzgünnamalara
degi lilikde kesgitlenilýär.
2. I ýerine ýetirilýän, hyzmaty edilýän ýeri diýlip:
a)
gozgalmaýan emläk bilen baglany ykly i ler, hyzmatlar üçin – u emlägi ýerle ýän
ýeri. Görkezilenler hususan-da gurlu yk, gurnama, gurlu yk-gurnama, abatlaýy , dikeldi i lerini,
kärende boýunça hyzmatlary özünde jemleýär;
b) gozgalýan emläk bilen baglany ykly i ler, hyzmatlar (ony kärendä bermek mu a girmeýär)
– hakykatda eýle i leri geçirilýän, hyzmatlary amala a yrylýan ýeri. Görkezilenler hususan-da,
dü ürmegi, ýüklemegi, gurnamagy, ýygnamagy, gaýtadan i lemegi, i läp geçmegi, abatlamagy we
tehniki taýdan hyzmat etmegi özünde jemleýär;
ç) medeniýet, sungat, bilim, bedenterbiýe we sport babatlarynda edilýän hyzmat üçin – eýle
hyzmatlary hakyky edilýän ýeri ykrar edilýär.
3. A akdaky hyzmatlary edilýän ýeri diýlip, hyzmat edilýän edara görnü li tarapy döredilen
44
ýeri ýa-da onu ahamçasyny , wekilhanasyny ýerle ýän ýeri ýa-da hususy telekeçini hemi elik
ýa aýan ýa-da onu hemi elik i ýerini ýerle ýän ýeri ykrar edilýär:
a) patentleri, ygtyýarnamalary, söwda ny anlaryny, awtorlyk hukuklaryny ýa-da gaýry ular
ýaly hukuklary bermek, geçirmek boýunça;
b) mahabatlandyrma boýunça;
ç) maslahat, hukuk, buhgalterlik, auditorçylyk, in iniring babatda, eýle hem maglumatlary
dolandyrmak, i lemek we maglumatlary bermek, geologiýa-gözleg i lerini geçirmek boýunça
hyzmatlar. In enerçilik hyzmatlaryna, hususan-da in enerçilik-maslahat beri hyzmatlary,
taslamadan ö ki we taslama hyzmatlary (tehniki-ykdysady esaslandyrmalary taýýarlamak, taslamakonstruktorçylyk i leri we
a me ze hyzmatlar) degi lidir.
d) demir sandyklary (seýfleri) kärendä bermek boýunça hyzmatlardan ba ga, gaýtadan
ätiýaçlandyrmany go mak bilen, maliýe, bank, ätiýaçlandyrma hyzmatlary;
e)
gärleri bermek boýunça;
ä) ba ga bir tarapy adyndan we onu hasabyna hereket edýän ýumu çy tarapyndan edilýän
hyzmatlar, olar u bölekde görkezilen hyzmatlary üpjün edýän bolsa;
f) i ini esasy görnü i ulag hyzmatyny etmek bolup durýan edara görnü li taraplary demir
ýol ulaglaryndan ba ga, gozgalýan maddy emläkleri kärendä bermek boýunça hyzmatlary;
g) elektron hasaplaýy ma ynlary üçin programmalary we maglumat binýatlaryny
(programma seri delerini we hasaplaýy enjamlaryny maglumat önümlerini) i läp düzmek
boýunça, olary adaptasiýasy we modifikasiýasy boýunça edilýän hyzmatlar (ýerine ýetirilýän
ler).
1. Kesgitlenen döwlet bahalaryny (nyrhlaryny) ulanmak bilen amala a yrylýanlardan ba ga,
salgyt salynýan amallar geçirilende, harydy (i leri , hyzmatlary ) bahasyndan (nyrhyndan) ugur
alnyp kesgitlenýän, salgyt töleýjini islendik beýleki tarapdan alýan ýa-da almaga hukugy bolan,
go ulan baha üçin salgydy pul möçberini öz içine almaýan baha salgyt özeni bolup durýar.
Kesgitlenen döwlet bahalaryny (nyrhlaryny) ulanmak bilen salgyt salynýan amallar
geçirilende harydy (i leri , hyzmatlary ) bahasyndan (nyrhyndan) ugur alnyp kesgitlenýän, salgyt
töleýjini islendik beýleki tarapdan alýan ýa-da almaga hukugy bolan, go ulan baha üçin salgydy
pul möçberini öz içine alýan baha salgyt özeni bolup durýar.
unda go maça töleg tölenmeli harytlary bahasyna go maça tölegleri pul möçberi go ulýar.
2. Harytlar ogurlananda ýa-da zaýalananda ýetirilen zyýany öwezini dolmagy hasabyna
günäkär tarapdan alnan pul möçberi, eýle hem ätiýaçlandyry öwezini dolmalary pul möçberi
salgyt özenine go ulýar.
u bölümi düzgünleri u Bitewi kanuny 96-njy maddasyna laýyklykda, di e salgyt binýady
diýlip ykrar edilen we u Bitewi kanuny 106-njy maddasyna laýyklykda salgytdan bo adylmaýan
harytlar babatynda ulanylýar.
3. Harytlary (i leri , hyzmatlary ), da ary ýurt pulundaky bahalary, eýle hem salgyt
özenine go ulýan da ary ýurt pulundaky seri deler Türkmenistany Merkezi bankyny salgyt
salynýan amallary geçirilen senesindäki resmi hümmeti boýunça manatda hasaplanýar, salgydy
salgyt ýumu çysy tarapyndan tutulyp alynýan, u Bitewi kanuny 108-nji maddasyny ikinji
böleginde görkezilen tölegler babatynda bolsa - Türkmenistany Merkezi bankyny tölegi
senesindäki resmi hümmeti boýunça hasaplanýar.
4. Degi li salgyt döwründäki salgyt özeni, degi li salgyt döwründe geçirilen salgyt salynýan
amallary ählisi ( u maddany 2-nji bölüminde görkezilen pul möçberini hasaba almak bilen)
boýunça, salgyt özenini we ol salgyt döwründe u Bitewi kanuny 106-njy maddasynda
görkezilen salgyt salynýan amallar boýunça salgyt özenini pul möçberini aýyrmak bilen, u Bitewi
kanuny
u maddasyna we 101-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenýän jemi hökmünde
kesgitlenýär.
u Bitewi kanuny 103-nji maddasyna laýyklykda, dürli salgyt möçberlerini ulanylýan
halatlarynda, salgyt özeni dürli möçberler boýunça salgyt salynýan amallary her bir görnü i
45
boýunça aýratynlykda kesgitlenýär.
5. Emläk hukuklary geçirilende salgyt özeni u madda bilen bellenilen tertipde we u Bitewi
kanuny 101-nji maddasy bilen bellenilen aýratynlyklary hasaba almak bilen kesgitlenilýär.
101-nji madda. Salgyt salynýan aýry-aýry amallar üçin salgyt özenini kesgitlemek
1. Salgyt özenini kesgitlemek maksady üçin, u Bitewi kanuny 36-njy maddasyny
düzgünleri göz ö ünde tutulyp, harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahalary kabul edilýär.
2. Harytlar muzdsuz berlende (i ler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende) salgyt özeni
harytlar (i ler, hyzmatlar) adaty, hak almak bilen ýerlenende salgyt töleýji tarapyndan ulanylýan
bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.
ulany da bolan esasy seri deler muzdsuz berlende salgyt özeni galyndy bahasy boýunça
kesgitlenýär.
3. Gele igi taraplary tarapyndan çal ylýan harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahalary
kesgitlenmedik halatlarynda, salgyt özeni harytlar (i ler, hyzmatlar) adaty ýerlenende salgyt töleýji
tarapyndan ulanylýan bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.
De bolmadyk çal ykda çal ylýan harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahasyna islendik
möçberdäki go maça tölegler salgyt salynýan dolany yga go ulýar.
4. Özüni sarp etmegi üçin harytlar peýdalanylanda, i ler ýerine ýetirilende, hyzmatlar
edilende, degi li harajatlar peýda (girdeji) salgydyny hasaplamak üçin kabul edilýän aýyrmalara
go ulmaýan bolsa, salgyt özeni harytlar (i ler, hyzmatlar) adaty, hak almak bilen ýerlenende salgyt
töleýji tarapyndan ulanylýan bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.
5. Özüni sarp etmegi üçin gurlu yk-gurnama i leri ýerine ýetirilende salgyt özeni salgyt
töleýjini olary ýerine ýetirmek üçin eden hakyky çykdajylaryndan ugur alnyp hasaplanan, ýerine
ýetirilen i leri bahasy hökmünde kesgitlenýär.
6. Araçyllyk hyzmatlary, tab yryk ylala ygy we komissiýa boýunça hyzmatlar ýerlenende
salgyt özeni u hyzmatlar üçin hak, ýygymlar we (ýa-da) beýleki tölegler görnü inde alnan pul
seri delerini jemine de möçberde kesgitlenýär.
Döwleti kesgitlän bahalaryny (tariflerini) ulanmak bilen geçirilýän amallardan ba ga, salgyt
salynýan amallar geçirilende (da ary ýurtlara ýerlemek mu a girmeýär), döwlet eýeçiligi
görnü däki kärhanalar we alyjylar birle meleri kärhanalary üçin, olar tarapyndan lomaý we bölek
söwda ( ol sanda üpjünçilik-ýerleýi we taýýarlaýy i leri we unu ýaly aýry-aýry i ler, eýle hem
söwda amallary amala a yrylanda hem), go ulan baha üçin salgydy pul möçberini öz içine
almaýan söwda nyrh go undysy salgyt özeni bolup durýar.
ol taraplar salgyt salynýan amallary döwlet tarapyndan kesgitlenen bahalary (tarifleri)
ulanyp amala a yranda, go ulan baha üçin salgydy öz içine alýan söwda go undysy salgyt özeni
bolup durýar.
Döwlet eýeçiligi görnü däki kärhanalar we alyjylar birle melerini kärhanalary tarapyndan
jemgyýetçilik iýmiti önümleri ýerlenende salgyt özeni, olary öndürýän önümlerini ýerlemegi
bahasyny (go ulan baha üçin salgytsyz) we ony öndürmek üçin ulanylan harytlary bahasyny
(go ulan baha üçin salgytsyz) arasyndaky, özüne go ulan baha üçin salgydy möçberini almaýan
aratapawut bolup durýar. eýle kärhanalar üçin gaýtadan i lenmegi geçmedik harytlar boýunça
salgyt özeni, özüne go ulan baha üçin salgydy möçberini almaýan söwda go undysy bolup durýar.
7. Berilýän çig maldan (materialdan) harytlary taýýarlamak boýunça hyzmatlar ýerlenende,
salgyt özeni olary i lemegi (gaýtadan i lemegi ) bahasy hökmünde kesgitlenýär.
Buýrujy tarapyndan ba ga tarapa i läp bejermek ýa-da gaýtadan i lemek we ol çig maldan
belli bir möçberde ýarym taýýar ýa-da taýýar önümleri almak üçin berilýän (buýrujy tarapyndan
bahasy tölenýän) harytlar berilýän çig mal (material) bolup durýar. Çig maly we materiallary
lemek we gaýtadan i lemek boýunça ylala yklar (tolling amallary) boýunça edilen hyzmatlar üçin
töleg hökmünde buýrujy, unu ýaly hyzmatlary bahasyny ekwiwalenti bolup durýan, u çig
maldan we materiallardan alnan ýarym taýýar ýa-da taýýar önümleri bir bölegini berip biler.
Bu agzalanlar, buýrujy tarapyndan o a degi li bolan we potratçydan alynmadyk materiallar
berlende ol materiallardan potrat i leri
ýerine ýetirilmegine hem degi li.
46
8. Bahalary ýa-da nyrhlary peýdalanylýan materiallary we (ýa-da) ätiýaçlyk aýlary
bahalaryny go mak bilen bellenýän i ler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende, salgyt özeni ol
leri ýa-da hyzmatlary go ulan baha üçin salgydy go ulmadyk bahasy hökmünde kesgitlenýär.
unda peýdalanylan materiallary we ätiýaçlyk aýlary bahasy, olary satyn alnanda tölenen
bahasyny (go ulan baha üçin salgydy hasaba almazdan) we i leri ýerine ýetirýän, hyzmatlary edýän
tarap tarapyndan bellenýän söwda go undysyny (go ulan baha üçin salgydy go mazdan) hasaba
almak bilen go ulýar.
Bahalary ýa-da nyrhlary peýdalanylýan materiallary we (ýa-da) ätiýaçlyk aýlary
bahalaryny go mak bilen bellenýän i ler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende, u materiallary ýada ätiýaçlyk aýlaryny bahalary i leri we hyzmatlary satyn alyjy tarapyndan aýratyn tölenýän
ertlerinde, salgyt özeni ýerine ýetirilen we tölegi tölenen i leri we hyzmatlary bahasy we i leri
we hyzmatlary satyn alyja ýerlenen materiallary we ätiýaçlyk aýlary bahasy hökmünde, olara
go ulan baha üçin salgydy go mazdan, kesgitlenýär.
9. Salgyt özenine harytlary alyjy tarapyndan yzyna gaýtarylyp berilmeli gaplary bahalary
go ulmaýar.
10. Girew bilen baglany ykly amallar geçirilende salgyt özeni u Bitewi kanuny 100-nji
maddasyny 1-nji bölüminde bellenen tertipde kesgitlenýär.
11. Ýatyrylýan edara görnü li tarapy (Türkmenistany dahyllysy bolup durmaýan da ary
ýurtly edara görnü li tarapy ahamçasyny ýa-da wekilhanasyny ) ýa-da i ini bes eden hususy
telekeçini harytlary we beýleki emläkleri satylanda salgyt özeni salgyt töleýji tarapyndan u
harytlar we emläkler ýerlenende ulanylan hakyky bahalary esasynda, emma harytlar boýunça
satyn alnan bahasyndan, esasy seri deler we maddy däl aktiwler boýunça bolsa galyndy bahasyndan
pes bolmadyk derejede kesgitlenýär.
12. Ýe illikli bahalar (nyrhlar, kesilen baha) bellenen harytlar ýerlenende, i ler ýerine
ýetirilende we hyzmatlar edilende, salgyt özeni eýle ýe illikler göz ö ünde tutulyp kesgitlenýär.
Görkezilenler Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda ilata mugt goýberilýän harytlara,
hyzmatlara hem degi lidir.
Býujet guramalaryna we döwlet häkimiýeti we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we
ýerli öz-özü i dolandyry edaralaryna, eýle hem u edaralary çözgütleri boýunça ýerlenýän
harytlar, ýerine ýetirilýän i ler we edilýän hyzmatlar boýunça, ol sanda bular muzdsuz amala
yrylanda hem salgyt özeni ýerlenýän hakyky bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.Görkezilenler
döwlet häkimiýeti we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry
edaralaryny çözgütleri boýunça durmu we önümçilik maksatly desgalaryny muzdsuz
berilmegine degi li däldir.
10.05.2010 ý. 110-IV)
13. Tebigy ýitgini ölçeglerinden artyk haryt ýetmezçiligi halatynda, olary ogurlanandygy
ýa-da zaýalanandygy resmi taýdan tassyk edilmedik ýagdaýynda, salgyt özeni u maddany 2-nji
bölüminde bellenen tertipde kesgitlenýär.
14. Hasabat döwründe salgyt özeni ol döwürde Türkmenistany Hökümetini Da ary ýurt
pulundaky ätiýaçlygyna gönükdirilen pul seri delerini möçberinde azaldylmaga degi lidir.
15. Salgyt salynmaga degi li, harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemek baradaky ylala ykdan
gelip çykýan talaplar berlende ýa-da görkezilen talaplar kanun esasynda beýleki tarapa geçirilende,
görkezilen harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemek amallary boýunça salgyt özeni u Bitewi kanuny
100-nji maddasynda göz ö ünde tutulan tertipde kesgitlenýär. Talaplar täze karzdarlara ýerlenende
salgyt özeni talaplar so undan ýerlenende ýa-da degi li borçlar bes edilende onu alan girdejisini
möçberini görkezilen talaby satyn almak üçin çykdajylaryny möçberinden artyk bolan möçberi
hökmünde kesgitlenýär.
102-nji madda. Salgyt özenine düzedi girizmek
Salgyt özenine u Bitewi kanuny 35-nji maddasynda bellenen ýagdaýlarda düzedi
girizilmäge degi lidir.
47
103-nji madda. Go ulan baha üçin salgydy möçberi
Go ulan baha üçin salgydy möçberi:
u Bitewi kanuny 105-nji maddasynda görkezilen salgyt salynýan amallar babatynda 0 (nol)
göterim derejesinde;
beýleki salgyt salynýan amallar babatynda 15 göterim derejesinde bellenýär.
Döwleti kesgitlän bahalary boýunça harytlar ýerlenende, i ler ýerine ýetirilende, hyzmatlar
edilende degi li möçberi u, salgyt möçberine göterim gatna ygy hökmünde kesgitlenýän, 100-e
artdyrylan möçber ulanylýar. Hasaplama usuly bilen kesgitlenen möçber, haçanda salgyt
gullugyny edarasy tarapyndan salgyt u Bitewi kanuny 36-njy maddasyna laýyklykda kesgitlenen
we öz içine go ulan baha üçin salgydy alýan, hakyky bazar bahadan ugur alynyp hasaplanylan
ýagdaýlarynda hem ulanylýar.
104-nji madda. Salgyt we hasabat döwürleri
1. Go ulan baha üçin salgyt boýunça salgyt we hasabat döwürleri edara görnü li taraplar we
a edara görnü li taraplary bolmanda biri girýän ereketlere girýän taraplar üçin senenama aýyna
de bellenýär.
2. Go ulan baha üçin salgyt boýunça salgyt döwri hususy telekeçiler we o a edara görnü li
tarap girmeýän ereketlere girýän taraplar üçin senenama ýylyna de , hasabat döwri bolsa, ýanwar
aýyny 1-inden iýun aýyny 30-yna çenli we iýul aýyny 1-inden dekabr aýyny 31-ine çenli
bellenýär.
105-nji madda. Nol möçber ulanylýan salgyt salynýan amallar
Salgyt salynýan a akdaky amallar babatynda 0 (nol) göterim derejedäki salgyt möçberi
ulanylýar:
tebigy (ugurda ) gazy, nebiti, we olary gaýtadan i lemekden alnan önümleri go mazdan,
özüni öndüren, eýle hem satyn alnan harytlar da ary ýurtlara ýerlenende. unda salgyt salmak
maksady bilen da ary ýurtlara çykarylýan harytlar diýlip, Türkmenistany gümrük serhedinden
geçirilendigini bellenen tertipdäki tassyklanmasy bolan halatynda, Türkmenistany da yna
çykarylýan harytlara dü ünilýär;
halkara derejesinde ýolagçylary gatnatmak we ahsy we edara görnü li taraplary ýüklerini
da amak boýunça hyzmatlar edilende. unda ýolagçylary gatnatmak we ýükleri da amak amala
yrylanda ulag seri desi Türkmenistany çäklerinden çykmaly bolýan halatlarynda hem,
ýolagçylary we ýükleri ugradylýan we barmaly ýeri Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän bolsa,
ýükleri da amak, ýolagçylary gatnatmak halkara gatnawlary hasap edilmeýär;
da ary ýurtlara iberilýän harytlary ulagly da amak, ýüklemek, dü ürmek, birinden beýlekä
ýüklemek boýunça hyzmatlar, eýle hem Türkmenistany çäklerinden da ary ýurt ýüklerini üsta yr
geçirmek boýunça hyzmatlar;
halkara ýüklerini da amak we ýolagçylary gatnatmak üçin ulanylýan da ary ýurt de iz hemde howa gämilerini ýangyçdan doldurmak bilen hem-de olara hyzmat etmek (aýeronawigasiýa we
uçu -gonu hyzmatlaryny go mak bilen) baglany ykly hyzmatlar, eýle hem ular ýaly ýükleri
da amakda, ýolagçylary gatnatmakda ekipa
we ýolagçylary sarp etmegi üçin göz ö ünde
tutulan harytlary ýerlemek;
paçsyz söwda edýän dükanda gümrük düzgüninde ýerle dirilen harytlary ýerlemek;
da ary ýurt diplomatik we olara de le dirilen wekilhanalary , halkara guramalary resmi
taýdan ulanmaklary üçin ýerlenýän harytlar, ýerine ýetirilýän i ler, edilýän hyzmatlar;
Türkmenistany Hökümetini da ary ýurt pulundaky ätiýaçlyk gaznasyny hasabyndan tölegi
tölenýän harytlary ýerlemek, i leri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek;
Uglewodorod seri deleri hakynda» Türkmenistany Kanunyna laýyklykda potratçylar we
kömekçi potratçylar bolup durýan taraplara olary nebit i lerini ýerine ýetirmek maksatlary üçin
harytlary ýerlemek, i leri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek. Eger eýle harytlar (i ler, hyzmatlar)
di e nebit i lerini ýerine ýetirmekden ba ga i üçin niýetlenilen bolsa; so ra eýle harytlary
(i leri , hyzmatlary ) haýsy i üçin peýdalanyljakdygyny ö ünden kesgitläp bolmasa; eýle harytlar
48
(i ler, hyzmatlar) nebit i lerini ýerine ýetirmek üçin hem, beýleki i ler üçin hem niýetlenilen hemde peýdalanyljak bolsa we olary bölmek mümkin bolmasa, görkezilenler ulanylmaýar. Bu barada
eýle taraplar wagtynda, ýagny, olara hasap-faktura berilýänçä (ýazylyp berilýänçä) öz üpjün
edijisini ýa-da ba ga kontragentini dykgatyna ýetirmäge borçludyr;
özüni öndürilen oba hojalyk önümlerini ýerlemek.
106-njy madda. Salgyt salynýan amallar boýunça ýe illikler
1. A akdaky salgyt salynýan amallar geçirilende go ulan baha üçin salgyt tölenmeýär:
umumy ulanylýan äher ýolagçylar ulagyny hyzmatlary (taksiden, sol sanda bir ugur
boýunça gatnaýan taksilerden ba gasy), eýle hem äher etegindäki gatnawlarda derýa, demir ýol
ýa-da awtomobil ulaglarynda ýolagçylary gatnatmak boýunça hyzmatlar;
olar üçin ätiýaçlyk aýlaryny we olara degi li bölekleri bahalaryny go mak bilen,
harytlary ulanylmaly möhleti kepillendirilen döwründe go maça hiç hili töleg alynmazdan ýerine
ýetirilýän abatlamak we tehniki taýdan hyzmat etmek boýunça hyzmatlar we i ler;
derman seri delerini, medikamentleri, zyýansyzlandyryjy seri deleri, saglygy goraýy
maksatly önümler, saglygy goraýy enjamlaryny, protez-ortopediýa önümlerini we maýyplar üçin
ýörite ulag seri delerini ýerlemek;
weterinar we sanitariýa-epidemiologiýa hyzmatlary;
saglygy goraýy hyzmatlary, ýasama di oturtmak (bejeri hasiýetli däl kosmetologiýa
hyzmatlary go ulan baha üçin salgytdan bo adylmaýar);
näsaglara, maýyplara we garrylara seretmek boýunça hyzmatlar, maýyplary dikeltmek
boýunça hyzmatlar;
bilim ulgamyndaky hyzmatlar;
jaýlaýy däp-dessurlar we olar bilen baglany ykly beýleki hyzmatlar, eýle hem guburüsti
ýadygärlikleri taýýarlamak boýunça hyzmatlar, jaýlanylan ýerleri durkuny täzelemek boýunça
ler;
däp-dessurlary geçirilmegini go mak bilen, dini guramalary hyzmatlary, eýle hem dini
däplere degi li we dini maksatly zatlary ýerlemek;
körler we kerler jemgyýetini okuw-önümçilik kärhanalaryny we maýyplary beýleki
jemgyýetçilik birle iklerini öndüren harytlaryny ýerlemek;
ätiýaçlandyry guramalary tarapyndan edilýän ätiýaçlandyry we gaýtadan ätiýaçlandyry
hyzmatlary;
oba hojalyk kärhanalaryny özleri tarapyndan öndürilýän ýag önümlerinden ba ga, oba
hojalyk önümlerini gaýtadan i lenilmegi bilen alnan önümleri ýerlemek;
pagtany gaýtadan i lemekden alnan önümleri ýerlemek (pagta süýümi, pagta çigidi, gysga
süýüm, pagta sütügi, pagta übtügi, galyndylar);
tohumlary; pile we ýüpek gurçuklaryny tohumlaryny hem-de olary ösdürip ýeti dirmekdäki
hyzmatlary; mineral dökünleri; gerbisidleri, awuly himikatlary we ösümlikleri goraýy maksatly
beýleki seri deleri; oba hojalyk önüm öndürijilerini ekin meýdanlaryna hojalykiçi suwary
akabalary arkaly suw bermek we hojalykiçi or suw akabalary arkaly or suwlary akdyrmak
boýunça edilýän hyzmatlary; eýle hem oba hojalyk önümini öndürmek we ýygnamak üçin
mehanizirlenen hyzmatlary ýerlemek;
azyk harytlaryna (iýmit önümlerine) degi li harytlary (go maça töleg tölenmäge
degi lilerinden ba ga) we iýmit önümleri öndürilende, taýýarlanylanda we gaýtadan i lenilende
ulanylýan harytlary; gary yk iýmleri ýerlemek;
saryja goýuny ýazky gyrkymyny ýü üni we ondan egrilen ýüplügi ýerlemek, eýle hem
bu ýü i ýuwmak (arassalamagy we sortlamagy go mak bilen) boýunça we bu ýü den ýüplük
öndürmek (re klemegi go mak bilen) boýunça hyzmatlar;
el halylaryny we elde dokalan haly önümlerini ýerlemek;
ýerleri hususy eýeçilige bermek boýunça ýer gurlu yk i leri;
däneli ekinleri saklamak; däne üweýän senagat önümlerini, krahmally önümleri öndürmek;
çörek we täze süýji önümlerini öndürmek; kakadylan çörek we köke, köp saklanýan süýji-köke
önümlerini öndürmek; una önümlerini öndürmek: çaga iýmitini we berhizlik azyk önümlerini
49
öndürmek; melhemçilik önümçiligi; adamy saglygyny goramak boýunça i ; weterinariýa i i üçin
niyetlenen desgalary galdyrmak boýunça gurlu yk we gurlu yk-gurnama i lerini ýerine ýetirmek;
ilata edilýän ýa aýy -jaý jemagat we ulany hyzmatlary (jaý tölegini go mak bilen), eýle
hem köçeleri , seýilgähleri , skwerleri we .m. da ky y yklandyrylmasy boýunça hyzmatlar;
Türkmenistany Döwlet býujetini seri delerini hasabyna ýerine ýetirilýän ylmy-barlag we
tejribe-konstruktorçylyk i leri;
bir birligini satyn almak (döretmek) üçin çykdajylary Türkmenistan boýunça bellenen i az
hakyny 0,4 möçberinden geçmeýän, harytlary (i leri , hyzmatlary ) mahabatlandyrma
maksady bilen berilmegi;
lotoreýalary, humarly oýunlary we pully oýunlary (humarly oýun i i) geçirmek;
milli syýahatçylyk zolaklarynda ýa-da olary çäklerinden da arda di e milli syýahatçylyk
zolaklaryny i maksatlary üçin syýahatçylary kabul etmek boýunça täze obýektleri we olary
infrastrukturasyny gurulmagy bilen baglany ykly i ler we hyzmatlar, eýle hem harytlary
eltilmegi.
Ye illik:
a) görkezilen i leri hojalyk usuly bilen amala a yrýan;
b) görkezilen i ler potrat usuly bilen ýerine ýetirilen mahalynda potratçy bolan;
ç) i leri aýry-aýry görnü lerini ýerine ýetirýän, hyzmatlary edýän hem-de "a" we "b"
bentlerinde görkezilen ahslar tarapyndan eýle i leri ýerine ýetirilmegi üçin peýdalanylýan
harytlary (çig maly , materiallary , görkezilen obýektlerde oturdylýan enjamy ) eltilmegini amala
yrýan,
ahslara berilýär;
milli syýahatçylyk zolaklaryny çäginde syýahatçylary ýerle dirilmegini, jemgyýetçilik
iýmitini, hususy durmu we bejeri -sagaldy hyzmatlaryny edilmegini, güýmenje oýunlaryny
(humarly oýun täjirçiliginden ba ga) we ba ga hyzmatlary guralmagyny hem go mak bilen
syýahatçylary kabul etmek boýunça hyzmatlar, eýle hem milli syýahatçylyk zolaklaryny çäginde
syýahatçylyk industriýasyny obýektlerini dolandyrylmagy we ulanylmagy bilen baglany ykly
hyzmatlar. Görkezilen ýe illikler bellenen tertipde milli syýahatçylyk zolaklaryny subýektleri
statusyny alan hem-de milli syýahatçylyk zolaklaryny çäklerinden da arda eýle hyzmatlary edýän
ahslara hem berilýär;
ahsy adamlary buýurmasy boýunça ýa aýy jaýlaryny gurmak boýunça i leri ýerine
ýetirmek we taýýar jaýlary we öýleri ahsy adamlara, ol sanda hususyla dyrmak tertibinde
ýerlemek.
u bölek bilen bellenilen ýe illikler, salgyt möçberi u Bitewi kanuny 105-nji maddasyna
laýyklykda bellenilen harytlar (i ler, hyzmatlar) babatynda ulanylmaýar.
2. Go ulan baha üçin salgyt ýerlenmegi (salgyt salynýan amallary geçirilmegi) u a akdaky
taraplar tarapyndan amala a yrylýan harytlar (go maça töleg tölenmäge degi li harytlardan
ba gasy), i ler we hyzmatlar üçin tölenmeýär:
maýa goýum pensiýa gaznalary;
maýyplary jemgyýetçilik birle iklerini kärhanalary;
bilim edaralary.
3. Diplomatik we olara de le dirilen wekilhanalary , halkara guramalaryny diplomatik ýada edara edi -tehniki i gärlerini , olar bilen bile ýa aýan ma gala agzalaryny hem go mak bilen,
ahsy peýdalanmaklary üçin niýetlenen harytlary ýerlemek, i leri ýerine ýetirmek we hyzmat
etmek, go ulan baha üçin salgydy go mak bilen amala a yrylýar. Türkmenistany Maliýe
ministrligi tarapyndan bellenýän tertipde görkezilen çykdajylary tassyklaýan haryt (kassa) çekleri
bolan mahalynda, salgydy pul möçberi maliýe edaralary tarapyndan gaýtarylyp berilýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
107-nji madda. Go ulan baha üçin salgydy satyn alyjylary (buýrujylary , sarp
edijileri ) tölemegi talap edilýän pul möçberi
1. Harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemek boýunça salgyt salynýan amallar geçirilende satyjy
50
(potratçy) hökmünde çyky edýän salgyt töleýji satyn alyja (buýruja, sarp edijä) go ulan baha üçin
salgydy tölenmäge degi li pul möçberini tölemek talabyny bildirmäge, satyn alyjy (buýrujy, sarp
ediji) ony harydy (i leri , hyzmatlary ) tölegi bilen bir wagtda tölemäge borçludyr.
Satyn alyjy (buýrujy, sarp ediji) tarapyndan go ulan baha üçin salgyt satyn alyjyny
(buýrujyny , sarp edijini ) salgyt ýumu çysy hökmünde u Bitewi kanuny 108-nji maddasyny
ikinji bölümine laýyklykda salgyt tutup galýan halatlarynda tölenmeýär.
2. Harytlar (i ler, hyzmatlar) ýerlenende satyn alyja (buýruja, sarp edijä) tölemek üçin
berilýän, go ulan baha üçin salgydy pul möçberi, u Bitewi kanuny 100-nji maddasyny 1-nji
bölegine laýyklykda (döwlet kärhanalary we alyjylar birle meleri kärhanalary üçin, olar tarapyndan
lomaý we bölek söwda ( ol sanda üpjünçilik-ýerleýi we taýýarlaýy i leri amala a yrylanda hem)
amala a yrylanda bolsa u Kanuny 101-nji maddasyny 6-njy bölegini düzgünlerini hasaba alyp)
kesgitlenýär we u Bitewi kanuny 103-nji maddasynda bellenen salgyt möçberine laýyk gelýän
salgyt özenini jemi hökmünde kesgitlenýär.
3. Go ulan baha üçin salgydy degi li pul möçberi hasapla yk resminamalarynda aýratyn
setirde görkezilýär.
Bölek satuw bahalary ýa-da nyrhlary boýunça ilata harytlar (i ler, hyzmatlar) ýerlenende
satyjylar tarapyndan berilýän haryt ýarlyklarynda we bahanamalarynda salgydy degi li pul
möçberi aýratyn görkezilmeýär.
4. Salgyt salynýan amallary geçirýän salgyt töleýji harytlary, i leri we hyzmatlary alyja
bellenen nusgalykdaky hasap-fakturany ýazyp bermäge borçludyr. Hasap-faktura iki nusgalykda
ýazylýar, olary birinjisi satyn alyja (buýruja, sarp edijä) berilýär, ikinjisi ony ýazyp beren tarapda
galýar.
Hasap-faktura, u maddada ba ga bir ýagdaý göz ö ünde tutulmadyk bolsa, harydy iberilen,
leri ýerine ýetirilen we hyzmatlary edilen senesinden bä günden gijä galman berilýär. Elektrik
energiýasyny, suwy, gazy, aragatna yk hyzmatlaryny, jemagat hyzmatlaryny ýerlemegi amala
yrýan salgyt töleýjileri harydy iberilen (i leri ýerine ýetirilen, hyzmatlary edilen) aýyndan
so ky aýy bä inden gijä galman hasap-fakturany ýazyp bermäge haky bardyr.
Hasap-fakturany görnü i Türkmenistany maliýe ministrligi tarapyndan tassyklanýar.
Görkezilenler, u Bitewi kanuny 96-njy maddasyny üçünji bölegine laýyklykda salgyt
salynýan amallar bolup durmaýan harytlary (i leri , hyzmatlary ) ýerlenilmegine hem degi lidir.
5. Go ulan baha üçin salgydy tölemekden bo adylýan salgyt salynýan amallar geçirilende,
hasap-faktura go ulan baha üçin salgyt görkezilmezden ýazylyp berilýär we onda degi li ýazgy
edilýär ýa-da "Go ulan baha üçin salgytsyz" diýlen dörtburç möhürçe goýulýar.
6. Söwda we hyzmatlar ulgamyndaky i leri amala a yrýan taraplar tarapyndan berlen
harytlary (i leri , hyzmatlary ) satyn alnandygy baradaky çekler (talonlar) hasap-faktura bolup
hyzmat edýär we harytlary (i leri , hyzmatlary ) umumy bahasyny we go ulan baha üçin
salgydy o a go ulan pul möçberini görkezmelidir. Käbir maglumatlary bolmadyk halatynda olar
çeke (talona) go ulýan, bellenen tertipde doldurylan hasapda görkezilmelidir.
Bölek söwda döwlet kärhanalaryndan we alyjylar birle meleri kärhanalaryndan harytlar satyn
alnanda, satyn alyjyny hasap-fakturany ýazyp bermegi talap etmäge haky bardyr, onda lomaý we
bölek söwda kärhanalary ( ol sanda üpjünçilik-ýerleýi we taýýarlaýy kärhanalary) tarapyndan
harytlar satyn alnanda we söwda nyrh go undysyndan go ulan baha üçin salgydy möçberi
aýratynlykda görkezilmelidir.
Türkmenistany maliýe ministrligi tarapyndan bellenen halatlarda, hasap-fakturasy hökmünde
bellenen görnü däki we hasap-fakturalara bildirilýän talaplara laýyk gelýän beýleki resminamalar
hem hyzmat edip biler.
108-nji madda. Go ulan baha üçin salgydy Türkmenistany Döwlet býujetine
tölenmäge degi li pul möçberini hasaplamak
1. Go ulan baha üçin salgydy Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li pul
möçberini hasaplamak unu ýaly amala a yrylýar:
salgyt salynýan amallar geçirilende, u maddany 2-nji we 3-nji bölümlerini birinji bendinde
51
görkezilen halatlardan ba ga ýagdaýlarda, salgyt töleýji tarapyndan özba dak;
u maddany 2-nji bölümini birinji bendinde görkezilen halatlarda salgyt ýumu çysy
tarapyndan;
u maddany 3-nji bölüminde görkezilen halatlarda salgyt gullugy tarapyndan.
2. Da ary ýurtly edara görnü li tarap ýa-da da ary ýurtly ahsy tarap - hususy telekeçi
Türkmenistany çäklerinde salgyt salynýan amallary geçirýän we salgyt hasabynda durmaýan
bolsa, go ulan baha üçin salgydy pul möçberi satyn alynýan harytlary (i leri , hyzmatlary )
bahasyny töleýän salgyt ýumu çysy tarapyndan hasaplanýar we tölenýär. Görkezilenler harytlar
tab yryk (komissiýa) ylala ygy boýunça ýerlenen halatynda hem ulanylýar, unda tutup galmak
ynanylan tarap (komissioner) tarapyndan ynanan tarapa (komitente), bu da ary ýurtly edara görnü li
tarapa ýa-da ahsy tarapa-hususy telekeçä - tölemäge degi li pul möçberinden geçirilýär. unda
go ulan baha üçin salgydy pul möçberi onu ýaly da ary ýurtly edara görnü li tarapa ýa-da ahsy
tarapa - hususy telekeçä tölemäge degi li seri delerden, her gezek tölenende tutulyp alynýar.
Talaby islendik görnü däki bes edilmegi tölegi tölenendigini ykrar edýär. Da ary ýurtly edara
görnü li ýa-da ahsy tarap tarapyndan onu Türkmenistanda salgyt babatda hasapda goýlandygyna
aýatlyk edýän resminama berlende, özüni satyn alýan harytlaryny (i lerini , hyzmatlaryny )
bahasyny töleýän tarap tarapyndan salgyt tutulyp alynmaýar.
unu ýaly ýagdaýda Türkmenistanda salgyt hasabynda duran, satyn alynýan harytlary
(i leri , hyzmatlary ) bahasyny töleýän, Türkmenistany dahyllysy bolup duran edara görnü li
tarap, ahsy tarap-hususy telekeçi, eýle hem i ini Türkmenistany çäklerinde ýerle en
ahamçasyny ýa-da wekilhanasyny ýa-da hemi elik wekilhanasyny üstünden amala a yrýan,
satyn alýan harytlaryny (i leri , hyzmatlary ) bahasyny töleýän ( ol sanda da ary ýurtda hem)
da ary ýurtly edara görnü li tarap salgyt ýumu çysy diýlip ykrar edilýär.
Eger salgyt ýumu çysy tarapyndan go ulan baha üçin salgydy hasaplamak we tutup almak
mümkin bolmadyk halatlarynda ýa-da hiç bir tarap salgyt ýumu çysy hökmünde ykrar edilip
bilinmese, bu da ary ýurtly edara görnü li tarap (ýa-da da ary ýurtly ahsy tarap – hususy telekeçi)
degi li salgyt gullugynda hasaba durmalydyr we salgydy tölemek boýunça borçlary özba dak ýerine
ýetirmelidir.
10.05.2010 ý. 110-IV)
3. Salgyt salynýan amallar boýunça go ulan baha üçin salgydy hususy telekeçi ýa-da
düzümine edara görnü li taraplary girmeýän ereketi tarapyndan Türkmenistany Döwlet
býujetine tölenmäge degi li pul möçberi salgyt gullugy tarapyndan, berlen salgyt
beýannamalarynda olar tarapyndan görkezilen maglumatlary esasynda hasaplanýar.
4. Salgyt salynýan amallar boýunça go ulan baha üçin salgydy Türkmenistany Döwlet
býujetine tölenmäge degi li pul möçberi salgyt döwründe geçirilen ähli salgyt salynýan amallar
boýunça salgydy , u Bitewi kanuny 110-njy maddasyna laýyklykda ol döwürde hasapla yga
degi li möçberine azaldylan pul möçberi hökmünde kesgitlenýär.
Birme ze salgyt möçberleri boýunça salgyt salynýan amallar boýunça salgydy pul möçberi
u Bitewi kanuny 100-nji maddasyny 4-nji bölümine we 101-nji maddasyna laýyklykda
hasaplanýan, onu ýaly salgyt salynýan amallar boýunça salgyt özenini , u Bitewi kanuny 103nji maddasynda bellenen degi li salgyt möçberini jemi hökmünde kesgitlenýär.
Salgyt salynýan amallary degi li salgyt döwrüne degi li etmek u Bitewi kanuny 109-njy
maddasyna laýyklykda, onu geçirilen pursadyna baglylykda geçirilýär.
u Bitewi kanuny 111-nji maddasyny 3-nji bölüminde bellenen halatlarda, go ulan baha
üçin salgydy Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li pul möçberi salgydy deslapky
töleglerini hasaplanan we tölemäge degi li pul möçberine azaldylýar.
5. Go ulan baha üçin salgydy Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li we u
maddany 2-nji bölüminde görkezilen da ary ýurtly edara görnü li taraplardan we hususy
telekeçilerden tutulyp alynýan pul möçberi Türkmenistany çäklerinde geçirilen her bir salgyt
salynýan amallar boýunça, u Bitewi kanuny 106-njy maddasynda bellenen ýe illikleri hasaba
almak bilen, u Bitewi kanuny 100-nji we 101-nji maddalaryna laýyklykda kesgitlenýän salgyt
52
özenini , u Bitewi kanuny 103-nji maddasyna laýyklykda bellenen degi li salgyt möçberini jemi
hökmünde hasaplanýar.
6. Go ulan baha üçin salgydy hasapla yga degi li pul möçberi haýsydyr bir salgyt döwründe
u madda laýyklykda ol döwür üçin hasaplanan go ulan baha üçin salgydy pul möçberinden artyk
gelen halatynda, unu ýaly artyk gelen pul möçberi yzyna gaýtarylmaga ýa-da u Bitewi kanuny
49-njy maddasyna laýyklykda, töleýjilerden alynmagy degi li beýleki Türkmenistany Döwlet
býujetine tölegleri hasabyna geçirilmäge degi lidir.
109-njy madda. Salgyt salynýan amallary geçirildi diýlip hasap edilýän döwri
1. u maddada ba ga ýagdaý bellenmedik bolsa, harytlary iberilen (berlen), i leri ýerine
ýetirilen we buýruja tab yrylan ( ol sanda tapgyrlaýyn tab yrylanda) we hyzmatlary tamamlanan
hasabat (salgyt) döwründe salgyt salynýan amallar geçirildi hasap edilýär.
Salgyt töleýji gele ikden we ylala ykdan gelip çykýan ähli borçlary ýerine ýetirende we
degi li pul möçberi gürrü siz tölenmäge (öwezi dolunmaga) degi li bolsa, bu hukugy
kanagatlandyrylmagy so a süý ürilen ýa-da tölegler bölekleýin amala a yrylan halatynda hem,
harytlary ibermek (bermek) geçirildi, i ler ýerine ýetirildi, hyzmatlar bolsa edildi hasap edilýär.
leri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek barada uzak möhletli ertnamalar boýunça salgyt
salynýan amallar her bir hasabat döwrüni so ky gününde hakyky ýerine ýetirilen möçberlere
laýyklykda, her bir hasabat (salgyt) döwründe geçirildi hasap edilýär.
u maddany maksatlary üçin uzak möhletleýin ertnamalar diýlip üç aýy içinde
tamamlanmaýan islendik ertnamalara dü ünilýär. Harytlary ýerlemek üçin ertnamalar boýunça
görkezilenler, bir birligini taýýarlamagy önümçilik tapgyry üç aýy çäklerinde tamamlanmadyk
harytlar boýunça ulanylýar.
2. u Bitewi kanuny 97-nji maddasyny 7-nji bölümine laýyklykda harytlary ýerlemek
diýlip ykrar edilýän, tebigy ýitgini ölçeglerinden artyk haryt ýetmezçiligi ýüze çykarylan
halatynda, salgyt salynýan amal onu ýüze çykarylan hasabat (salgyt) döwründe geçirildi hasap
edilýär.
3. Öz hajatlary üçin gurlu yk-gurnama i lerini ýerine ýetirmek boýunça salgyt salynýan
amallar, olary tamamlanan ýa-da binalary ulanylmaga ba lanan hasabat (salgyt) döwründe
geçirildi hasap edilýär.
4. Harytlary ogurlanmagy we zaýalanmagy bilen baglany ykly ýetirilen zyýany öwezi
günäkär taraplar tarapyndan dolunanda, ätiýaçlandyry öwezini dolmalar alnanda salgyt salynýan
amallar ol öwezini dolmalary alnan hasabat (salgyt) döwründe geçirildi diýlip hasap edilýär.
5. Özüni sarp etmegi üçin harytlar (i ler, hyzmatlar) peýdalanylanda salgyt salynýan amallar
harytlary peýdalanmaga (sarp etmäge) berlen, i leri ýa-da hyzmatlary tamamlanan hasabat
(salgyt) döwründe geçirildi hasap edilýär.
110-njy madda. Hasapla ylýan salgydy möçberini hasaplap çykarmak
1. u maddada ba ga ýagdaýlar göz ö ünde tutulmadyk bolsa, degi li salgyt döwründe salgyt
töleýji tarapyndan harytlary (i leri, hyzmatlary) iberijilere tölenen salgydy pul möçberi,
hasaplanýan go ulan baha üçin salgydy pul möçberi bolup durýar. unda go ulan baha üçin
salgydy hasap etmek, hatda olar peýda (girdeji) salgydyny hasaplamak üçin kabul edilýän
aýyrmalara go ulmaýan bolsa-da, u Bitewi kanuny 96-njy we 97-nji maddalarynda görkezilen
salgyt salynýan amallary geçirilmegi üçin niýetlenen, satyn alnan harytlar (esasy seri deleri,
tamamlanmadyk gurlu yklary we maddy däl aktiwleri go mak bilen), i ler we hyzmatlar boýunça
geçirilýär.
Öz hajatlary üçin gurlu yk-gurnama i leri ýerine ýetirilende, unu ýaly i leri geçirilen
binalary so undan ýerlenende salgyt töleýji tarapyndan hasaplanan go ulan baha üçin salgydy pul
möçberi hasap edilmäge degi lidir.
Elektrik energiýasy ýerlenende we da alanda go ulan baha üçin salgydy hasapla yga kabul
edilýän möçberi bolup, degi li salgyt döwründe harytlary (i leri, hyzmatlary) iberijiler tarapyndan
salgyt töleýjilere berlen salgyt möçberi bolup durýar.
53
2. Harytlary (i leri, hyzmatlary) iberijilere tölenen, go ulan baha üçin salgydy pul möçberini
hasap etmek üçin, u Bitewi kanuny 107-nji maddasynda bellenen tertipde ýazylyp berilýän hasapfaktura we iberiji (potratçy) bilen tölegi (hasapla yklary ) geçirilendigini tassyklaýan
resminamalar esas bolup durýar.
Elektrik energiýasy ýerlenende we da alanda, harytlary (i leri, hyzmatlary) iberijiler
tarapyndan salgyt töleýjilere berlen, go ulan baha üçin salgydy möçberini hasapla yga kabul
etmek üçin, u Bitewi kanuny 107-nji maddasynda bellenen tertipde ýazylyp berilýän hasapfaktura esas bolup durýar.
Go ulan baha üçin salgydy 0 (nol) möçberi ulanylanda, eýle hem beýleki zerur ýagdaýlarda
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan go ulan baha üçin salgydy hasap etmäge
hukugy tassyklamak üçin go maça talaplar bellenýär.
3. Esasy seri deler, tamamlanmadyk gurlu yk binalary we maddy däl aktiwler boýunça
go ulan baha üçin salgydy pul möçberi olary satyn alnan (özüni öndüren) pursadyndan ba lap
akdakylar ýaly hasap edilýär:
olary satyn alnan nyrhy (go ulan baha üçin salgytsyz) 10 mü manatdan geçmeýän bolsa,
birwagtlaýyn;
10.05.2010 ý. 110-IV)
olary satyn alnan nyrhy (go ulan baha üçin salgytsyz) 10 mü manatdan geçýän bolsa, so ky
iki ýyly dowamynda de böleklere bölmek bilen, her aýda;
10.05.2010 ý. 110-IV)
düýpli gurlu yk binalary (jaýlar, desgalar, ýollar, esasy geçiriji enjamlar), de iz we howa
gämileri, demir ýol ulaglary boýunça 7 ýyly dowamynda de böleklere bölmek bilen, her aýda.
Býujet seri delerini hasabyna satyn alnan esasy seri deler, tamamlanmadyk gurlu yk
binalary we maddy däl aktiwler boýunça go ulan baha üçin salgydy möçberi hasap edilmäge
degi li däldir.
4. Salgyt töleýji salgyt salynýan amallary, ol sanda u Bitewi kanuny 106-njy maddasynda
görkezilen, go ulan baha üçin salgytdan bo adylan amallary hem, geçiren halatynda, u maddada
ba ga ýagdaý görkezilmedik bolsa, hasap edilýän salgydy pul möçberi, di e salgytdan
bo adylmadyk salgyt salynýan amallar boýunça kesgitlenýär.
Go ulan baha üçin salgydy we eýle hasap etmäge rugsat edilmeýän salgydy pul
möçberlerini hasaba alny yny aýry-aýrylykda alyp barmak mümkin bolmasa, hasap edilýän
salgydy pul möçberi hasabat (salgyt) döwründe satyn alnan harytlar (i ler, hyzmatlar) üçin
iberijilere (üpjün edijilere) tölenen, go ulan baha üçin salgydy bir bölegi hökmünde, salgyt
özenini go ulan baha üçin salgyt salmak binýady hökmünde ykrar edilýän, eýle hem ykrar
edilmeýän ähli amallary umumy möçberine barabarlykda kesgitlenýär. Elektrik energiýasy
ýerlenende we da alanda salgydy hasap edilýän möçberi harytlary (i leri, hyzmatlary) iberijiler
tarapyndan salgyt töleýjilere berlen, go ulan baha üçin salgytdan ugur alnyp hasaplanýar. Go ulan
baha üçin salgyda hasaplanýan pul möçberini has takyk kesgitlemek üçin, dekabr aýynda
düzedi leri görkezmek bilen, tutu ýyl üçin unu ýaly hasaplamalary düzülmegine ýol berilýär.
Esasy seri deler, tamamlanmadyk gurlu yk desgalary we maddy däl aktiwler boýunça
go ulan baha üçin salgydy hasapla yga kabul etmek onu ýaly tertipde we u maddany üçünji
bölümini düzgünlerini hasaba almak bilen geçirilýär.
5. Görkezilen harytlar (i ler, hyzmatlar) a akdaky i leri amala a yrmak üçin peýdalanylan
halatynda, satyn alynýan harytlar, i ler we hyzmatlar boýunça go ulan baha üçin salgydy pul
möçberi hasap edilmäge degi li däldir:
u Bitewi kanuny 106-njy maddasynda görkezilen, go ulan baha üçin salgytdan bo adylan,
salgyt salynýan amallar;
u Bitewi kanuny 96-njy maddasyna laýyklykda, salgyt salmak binýady bolup durmaýan
amallar.
Döwlet eýeçiligi görnü däki kärhanalarda we alyjylar birle melerini kärhanalarynda, olar
tarapyndan lomaý we bölek söwda amala a yrylanda ( ol sanda üpjünçilik-ýerleýi we taýýarlaýy
54
i we unu ýaly aýry-aýry i ler, eýle hem söwda amallary amala a yrylanda) so undan ýerlemek
üçin niýetlenen harytlar boýunça üpjün edijilere tölenen go ulan baha üçin salgydy möçberi
hasapla yga kabul edilmäge degi li däldir.
eýle kärhanalar tarapyndan jemgyýetçilik iymiti önümlerini öndürmek üçin niýetlenilen
harytlar boýunça haryt iberijilere tölenen go ulan baha üçin salgydy möçberi hem hasapla yga
kabul edilmäge degi li däl. Gaýtadan i lemekligi geçmedik harytlar ýerlenilende, olar satyn alnanda
haryt iberijilere tölenen go ulan baha üçin salgydy möçberi hem hasapla yga kabul edilmäge
degi li däl.
unda go ulan baha üçin salgydy görkezilen pul möçberleri degi lilikde edara görnü li
taraplary peýdasyna (girdejisine) salgydy hasaplamak üçin kabul edilýän aýyrmalara ( ahsy
adamlardan alynýan girdeji salgydy hasaplananda hususy telekeçileri aýyrmalaryna) eýle
harytlary , i leri we hyzmatlary gymmaty bilen bilelikde go ulýar ýa-da salgytlar tölenenden so
salgyt töleýjini ygtyýarynda galýan peýdany (girdejini ) hasabyna ýa-da maliýele dirmegi
degi li çe melerini hasabyna üsti dolunýar.
6. Ö ulany da bolan esasy seri deler ýerlenende, olar satyn alnanda tölenen go ulan baha
üçin salgyt u maddany 3-nji bölümine laýyklykda, satylan pursadynda hasap edilmedik ýa-da
ulanylyp könelmäni (amortizasiýa) üsti bilen hasapdan öçürilmedik bolsa, go ulan baha üçin
salgydy pul möçberini çäklerinde hasapla yk üçin kabul edilýär.
7. Go ulan baha üçin salgydy hasaplamak, tutup almak we tölemek salgyt ýumu çysyny
üstüne ýüklenen halatlarynda, u madda laýyklykda go ulan baha üçin salgydy pul möçberini
hasap etmek ýa-da yzyna gaýtarmak, salgyt töleýjä tölenýän töleglerden tutulyp alnan salgyt salgyt
ýumu çysy tarapyndan Türkmenistany Döwlet býujetine tölenenden so amala a yrylýar.
Hasap etmek ýa-da yzyna gaýtarmak salgyt töleýjini salgydy tutup alan salgyt
ýumu çysyny hasaba duran ýerindäki salgyt gullugyna beren arzasyny esasynda, u Bitewi
kanuny 49-njy maddasynda bellenen tertipde amala a yrylýar. Arza bilen bilelikde u maddany
2-nji bölüminde görkezilen resminamalar hem berilýär.
8. Hasap etmek üçin kabul edilýän salgydy pul möçberine düzedi girizmek u Bitewi
kanuny 35-nji maddasynda bellenen ýagdaýlarda we tertipde amala a yrylýar. Görkezilenler,
«Uglewedorod seri deleri hakynda» Türkmenistany kanunyna laýyklykda i leri amala a yrýan
taraplar tarapyndan olar nebit i lerini ýa-da gaýry i leri ýerine ýetirmek üçin hasabat döwründe
peýdalanylan harytlary (i leri, hyzmatlary) satyn alan mahaly go ulan baha üçin salgydy tölenilen
halatlaryna hem degi lidir.
9. u maddany düzgünleri üýtgedilip gurulýan edara görnü li tarap bolup durýan salgyt
töleýji tarapyndan tölenen go ulan baha üçin salgyt babatynda hem ulanylýar we bu salgyt onu
hukuk mirasdü eri tarapyndan hasapla yga kabul edilýär.
111-nji madda. Salgyt beýannamasyny bermek we go ulan baha üçin salgydy tölemek
1. u maddany 2-nji bölüminde görkezilenlerden ba ga salgyt töleýjiler her bir hasabat
döwrü üçin go ulan baha üçin salgyt boýunça beýannama bermäge borçludyrlar.
Go ulan baha üçin salgyt boýunça beýannamasy geçen hasabat döwri üçin, hasabat
döwründen so ky aýy 20-sinden gijä galman berilýär.
2. Go ulan baha üçin salgyt boýunça salgyt beýannamasy go ulan baha üçin salgydy tutup
almak we Türkmenistany Döwlet býujetine tölemek salgyt ýumu çysy tarapyndan amala
yrylýan halatlarynda da ary ýurtly edara görnü li taraplar we da ary ýurtly ahsy taraplar –
hususy telekeçiler tarapyndan go ulan baha üçin salgyt beýannamasy berilmeýär.
Türkmenistany dahyllysy däl taraplara tölegleri töleýän taraplar tölegleri tölenilen aýyndan
so ky aýy 20-sine çenli möhletde salgyt babatda hasapda goýlan ýerindäki salgyt gullugyna
tölegler tölenilen eýle taraplar hakyndaky, go ulan baha üçin salgydy hasaplanylan, tutulyp alnan
we Türkmenistany Döwlet býujetine geçirilen möçberleri baradaky, eýle hem salgyt tutulyp
alynmadyk taraplar hakyndaky hasabaty bermäge borçludyr. Hasabaty görnü i Türkmenistany
Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan, Türkmenistany maliýe ministrligi bilen ylala ylyp
bellenýär.
55
3. u maddany birinji bölüminde görkezilen taraplar ( u maddany 5-nji bölüminde
görkezilen taraplardan ba ga) berlen salgyt beýannamalaryna laýyklykda hasaplanan, go ulan baha
üçin salgydy hasabat döwründen so ky aýy 25-inden gijä galman Türkmenistany Döwlet
býujetine töleýärler.
Görkezilen taraplar (esasy i görnü i gurlu yk we gurlu yk-gurnama i ini ýerine ýetirmek
bolup durýan edara görnü li taraplardan ba ga) hasabat döwrüni dowamynda deslapky (hakujy)
tölegler görnü inde go ulan baha üçin salgydy hem töleýärler. Deslapky tölegi möçberi:
10.05.2010 ý. 110-IV)
hasabat aýyny 13 güni möhleti boýunça – geçen hasabat döwrüni so ky möhletini
deslapky tölegi görnü inde;
hasabat aýyny 23 güni we hasabat aýyndan so ky aýy 3 güni möhleti boýunça – geçen
hasabat döwri üçin hasaplanyp ýazylan, go ulan baha üçin salgydy möçberini üçden bir
böleginden ybarat möçberde tölenýär.
Olary tölenmeli möhletine çenli geçen hasabat döwrüni salgyt beýannamasyny
tab yrylmaly möhleti gelip ýetmedik ýa-da onu ýaly salgyt beýannamasy salgyt töleýji
tarapyndan doldurylmadyk we salgyt gullugyna berilmedik halatlarynda hasabat döwrüni so ky
möhleti üçin hasaplanyp ýazylan deslapky tölegi möçberinde hasabat döwrüni deslapky tölegleri
hem tölenýär.
Görkezilen tertipde hasaplanan deslapky tölegleri go ulan baha üçin salgydy çak edilýän
(göz ö ünde tutulýan) salgyt özeninden ugur alnyp kesgitlenen möçberi bilen ep-esli tapawudy
bolan halatynda, Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li deslapky tölegler salgyt
gullugy tarapyndan çak edilýän görkezijilerden ugur almak bilen bellenip bilner.
eýle ýagdaýda salgyt töleýji hasabat döwri ba lanmazdan ö , salgyt hasabyna duran ýeri
boýunça salgyt gullugyna geljekki hasabat döwri üçin çak edilýän salgyt özenini pul möçberi
barada maglumat berýär.
4. Salgyt ýumu çysy hökmünde çyky edýän taraplar go ulan baha üçin salgydy tutulyp
alnan pul möçberlerini Türkmenistany Döwlet býujetine tölemegi u Bitewi kanuny 108-nji
maddasyny 2-nji bölegine laýyklykda salgydy tutup almak üçin bellenilen möhletde amala
yrýarlar. Tölegler da ary ýurtlarda geçirilende salgydy tutulyp alnan pul möçberlerini tölemeklik
salgydy tutup almak üçin bellenilen günden so ky on bä günü dowamynda amala a yrylýar.
Haçan-da töleg, salgyt salynýan amal geçirilen salgyt döwrini ahyrky senesinden so
geçirilen ýagdaýynda, salgydy tölemek salgyt ýumu çysyny seri delerini hasabyna, so undan
salgyt töleýjä tölenilmeli seri delerden tutup almak bilen, amala a yrylýar. u ýagdaýda salgydy
hasaplamak salgyt salynýan amaly geçirilen, uzak möhletli ertnamalar boýunça bolsa – salgyt
salynýan amaly geçirilen, salgyt döwrüni ahyrky senesindäki ýagdaýa görä amala a yrylýar.
Salgydy tölemek ( ol sanda tölegler da ary ýurtlarda geçirilende hem) eýle salgyt döwri
tamamlanandan so 15 günden gijä galman geçirilýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
5. Hususy telekeçiler we o a edara görnü li tarap girmeýän ereketlere girýän taraplar go ulan
baha üçin salgydy Türkmenistany Döwlet býujetine tölemegi ýanwar aýyny 1-inden iýun aýyny
30-yna çenli aralykdaky hasabat döwri üçin – ol ýyly sentýabr aýyny 1-inden gijä galman we
iýul aýyny 1-inden dekabr aýyny 31-ine çenli aralykdaky hasabat döwri üçin - indiki ýyly mart
aýyny 1-inden gijä galman amala a yrýarlar.
Salgydy tölemek salgyt edarasy tarapyndan ýanwar aýyny 1-inden iýun aýyny 30-yna çenli
aralykdaky hasabat döwri üçin - ol ýyly awgust aýyny 1-inden gijä galman we iýul aýyny 1inden dekabr aýyny 31-ine çenli hasabat döwri üçin - indiki ýyly fewral aýyny 1-inden gijä
galman iberilýän salgyt habarnamasyny esasynda geçirilýär.
6. Salgyt töleýjileri aýry-aýry toparlary üçin Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy
tarapyndan salgyt beýannamasyny bermek üçin ba ga bir möhletler we go ulan baha üçin salgydy
tölemek üçin ba ga bir möhletler bellenip bilner, emma ol u maddany 1-nji, 3-nji, 4-nji we 5-nji
bölümlerinde bellenen möhletlerden otuz günden giç bolmaly däldir.
56
112-nji madda. Bilelikdäki i ler amala a yrylanda go ulan baha üçin salgydy
hasaplamagy we tölemegi aýratynlyklary
1. Bilelikdäki i leri amala a yrýan salgyt töleýjiler ( ereketler) tarapyndan go ulan baha üçin
salgydy hasaplamak borjy, öz i ini Türkmenistany çäklerinde amala a yrýan erekete
gatna yjylary birini üstüne ýüklenýär.
unu ýaly çözgüdi kabul edilendigi barada erekete girýän salgyt töleýjiler u Bitewi
kanuny 23-nji maddasyny 2-nji bölüminde bellenen möhletlerde özlerini salgyt hasabynda
durýan salgyt gulluklaryna hat üsti bilen habar berýärler.
2. ereketi i i boýunça Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li go ulan baha
üçin salgyt hasaplananda, bilelikdäki i i amala a yrmak maksady bilen, ylala yga gatna yjylary
haýsy hem bolsa biri tarapyndan çig mal, materiallar, i ler, hyzmatlar we beýlekiler boýunça
tölenen go ulan baha üçin salgyt hasap etmek üçin kabul edilýär. erekete gatna yjylary ählisini
geçiren çykdajylary baradaky maglumat (ilkinji hasapçylyk hasaba al yny resminamalaryny
nusgasy ýa-da asyl nusgasy) unu ýaly hasap etmegi geçirmek üçin esas bolup durýar.
Go ulan baha üçin salgydy hasap etmäge kabul edilýän pul möçberi eýle halatlarda salgyt
töleýjileri ereketi düzümindäki i e degi li bolmadyk i leri babatynda Türkmenistany Döwlet
býujetine tölenmäge degi li go ulan baha üçin salgyt kesgitlenende gaýtadan hasap etmek üçin
kabul edilmeli däldir.
3. Türkmenistany Döwlet býujetine go ulan baha üçin salgydy tölemek boýunça borçlaryny
ýerine ýetirmek erekete gatna yjylary biri tarapyndan salgydy ähli möçberi boýunça ýa-da
olary her biri tarapyndan salgydy umumy möçberinden degi li paýy boýunça amala a yrylyp
bilner.
Iki ýagdaýda hem, go ulan baha üçin salgydy hasaplamak üstüne ýüklenen erekete
gatna yjy, tutu bilelikdäki i boýunça go ulan baha üçin salgyt beýannamasyny salgyt hasabyna
duran ýerindäki salgyt gullugyna bellenen möhletlerde bermäge borçludyr.
Beýannama a akdakylary görkezmek bilen maglumatlar go ulmalydyr:
olary ýerle ýän ýerini ýa-da ýa aýan ýerini görkezmek bilen, erekete gatna yjylary
ählisini, olary hususy salgyt belgilerini görkezmek bilen;
salgydy erekete gatna yjylary biri tarapyndan tölenjekdigi ýa-da her birini öz paýyny
tölejekdigi baradaky çözgüdi nusgasy.
Salgyt gullugy beýannama berlenden so ky bä günü dowamynda beýleki erekete
gatna yjylary salgyt hasabynda durýan ýerlerindäki salgyt gulluklaryna:
go ulan baha üçin salgydy gatna yjylary biri tarapyndan tölenýändigi habar bermek üçin,
ýa-da erekete beýleki gatna yjylar tarapyndan go ulan baha üçin salgydy özlerine degi li
paýlaryny doly we öz wagtynda tölenili ine gözegçilik çärelerini bellemek üçin degi li
görkezmeleri ibermelidir.
113-nji madda. Ýörite düzgünler
1. Go ulan baha üçin salgydy tölemekden bo adylýan ýa-da ýe iliikler göz ö ünde tutulýan
ýa-da salgydy nol möçberini ulanylýan halatlarynda salgyt töleýji salgydy pul möçberini hasapfaktura ýa-da ba ga bir resminama ýal yp go an bolsa, görkezilen pul möçberi bellenen tertipde
Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge, öz wagtynda tölenmedik bolsa pu man tölegini
tölemek bilen geçirilmäge degi lidir. unda satyn alyja (buýruja) tölenen salgydy hasap etmäge
rugsat berilýär, eger bu u Bitewi kanuny 110-njy maddasynda göz ö ünde tutulan bolsa.
u Bitewi kanuny 89-njy maddasynda bellenen maliýe çäreleri u ýagdaýda ulanylmaýar.
Görkezilenler eýle halatlara hem degi lidir: haçan-da harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerleýän
tarap salgyt töleýji hökmünde ykrar edilmeýän bolsa; eýle amal salgyt salynýan amal bolmasa;
salgyt özeni nädogry kesgitlenilen (ýokarlandyrylan) bolsa we ba galarda.
u bölegi düzgünleri, haçan-da satyn alyjy özüne berlen hasap-fakturany ýa-da salgyt
möçberi ýal lyk bilen go ulan beýleki resminamany üýtgedilmegini talap etmedik halatynda
hem ulanylýar.
57
2. Salgyt töleýjini go ulan baha üçin salgydy pul möçberini ýal lyk bilen, harytlary,
(i leri, hyzmatlary) satyn alyja (buýruja) berilýän hasap-faktura go madyk we Türkmenistany
Döwlet býujetine tölemedik halatlarynda, salgyt gullugyny salgydy görkezilen pul möçberini ol
satyn alyjydan (buýrujydan) almaga haky bardyr.
2-nji Bap. Go maça töleg
114-nji madda. Go maça tölegi töleýjiler
1. u Bitewi kanuny 116-njy maddasynda görkezilen salgyt amallaryny geçiren, eýle hem
Türkmenistany gümrük çäklerine go maça töleg tölenmäge degi li harytlary getiren halatlarynda
edara görnü li we ahsy taraplar go maça tölegi töleýjiler bolup durýarlar.
Buýrujy tarapyndan iberilýän çig maldan (materiallardan) Türkmenistany çäklerinde
öndüriliýän go maça töleg tölenmäge degi li harytlar üçin haryt öndüriji go maça tölegi töleýji
bolup durýar.
2. Býujetdäki guramalar;
Türkmenistany “Uglewodorod seri deleri hakynda” Kanunyna laýyklykda potratçylar we
kömekçi potratçylar bolup durýan taraplar go maça tölegi töleýji bolup durmaýarlar. u taraplar
tarapyndan nebit i lerine degi li däl salgyt salynýan amallar geçirilende, olar tarapyndan
Türkmenistany gümrük çäklerine nebit i leri üçin niýetlenilmedik go maça töleg tölenmäge
degi li harytlar getirilende, olara u maddany 1-nji bölümini güýji degi lidir.
115-nji madda. Go maça tölege degi li harytlar
Geljekde olary haýsy maksat bilen ulanyljakdygyna garamazdan, u Bitewi kanuny 119-njy
maddasyna laýyklykda go maça tölegi möçberi bellenen harytlar we önümler go maça töleg
tölenmäge degi li harytlar diýlip ykrar edilýär.
116-njy madda. Go maça töleg salynýan binýat
1. Salgyt salynýan amallar we Türkmenistany gümrük çägine getirilýän go maça töleg
tölenmäge degi li harytlar go maça töleg salynýan binýat bolup durýar.
2. u maddany 3-nji bölümini düzgünlerini hasaba almak bilen, u a akdakylar salgyt
salynýan amallar bolup durýar:
özüni öndüren go maça töleg tölenmäge degi li harytlaryny ýerlemek;
go maça töleg salynýan harytlary öndürmekden ba ga, özüni sarp etmegi üçin öndürilen
go maça töleg tölenmäge degi li harytlary peýdalanmak;
go maça töleg tölenmäge degi li harytlar ogurlananda ýa-da zaýalananda günäkär taraplardan
ýetirilen zyýany öwez tölegini alynmagy, eýle hem ätiýaçlandyry öwezini dolmalar;
buýrujyny çig malyndan (materialyndan) go maça töleg tölenmäge degi li harytlary
öndürmek (taýýarlamak, guýmak) boýunça hyzmatlary etmek.
3. u maddany 2-nji bölüminde sanalyp geçilen amallar, go maça töleg tölenmäge degi li
harytlar ýa-da olary öndürmek (taýýarlamak, guýmak) üçin hyzmatlar Türkmenistany çäklerinde
öndürilen bolsa, salgyt salynýan binýat diýlip ykrar edilýärler.
4. Go maça töleg tölenmäge degi li harytlary ýerlemegi kesgitlemek üçin u Bitewi kanuny
97-nji maddasy ulanylýar.
5. Go maça töleg tölenmäge degi li harytlar mejbury almagy , elden almagy netijesinde
aýryba galamak boýunça amallar, eýle hem unu ýaly harytlary Türkmenistany çäklerine
getirilmegi go maça töleg salmak binýady bolup durmaýar.
1. Salgyt salynýan amallar geçirilende salgyt töleýjini islendik tarapdan alýan ýa-da almaga
hukugy bolan harydyny go maça tölegi öz içine alýan bahasyndan (go ulan baha üçin salgydy
go mazdan) ugur alnyp kesgitlenýän baha salgyt özeni bolup durýar.
Salgyt salynýan amallar geçirilende go maça töleg tölenmäge degi li, öndürilen harytlar
58
ogurlananda ýa-da zaýalananda ýetirilen zyýany öwezini günäkär taraplardan alnan pul
möçberleri, eýle hem unu ýaly harytlar üçin ätiýaçlandyry öwezini dolmalar hem salgyt özenine
go ulýar.
2. Buýrujy tarapyndan berilýän çig maldan (materiallardan) öndürilýän, go maça töleg
tölenmäge degi li harytlar ýerlenende (berlende), salgyt özeni haryt öndürijini go maça töleg
tölenmäge degi li öndürilen harytlar berlen pursadynda özüni öndüren onu ýaly harytlaryna
go maça tölegi hasaba alyp ulanýan i ýokary satuw bahalaryndan ugur alnyp, olary ýok
wagtynda bolsa, u Bitewi kanuny 36-njy maddasyny düzgünlerine laýyklykda ulanylýan, onu
ýaly harytlary hakyky bazar bahalaryndan ugur alnyp kesgitlenýär.
3. Go maça töleg tölenmäge degi li öndürilen harytlar muzdsuz berlende salgyt özeni, salgyt
töleýji tarapyndan eýle harytlary adaty, hak almak bilen ýerlenende ulanýan bahalaryndan ugur
alnyp kesgitlenýär.
4. Gele igi taraplary tarapyndan go maça töleg tölenmäge degi li çal ylýan harytlary
bahasy kesgitlenmedik halatynda, salgyt özeni salgyt töleýji tarapyndan unu ýaly go maça töleg
tölenmäge degi li harytlar ýerlenende ulanylýan adaty bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.
Çal yk de derejede bolmadyk ýagdaýynda çal ylýan, go maça töleg tölenmäge degi li
harytlary bahasyna go maça bahany islendik möçberi salgyt salynýan dolany yga go ulýar.
5. Özüni sarp etmegi üçin öndürilen, go maça töleg tölenmäge degi li harytlar
peýdalanylanda, olar boýunça degi li harajatlar peýda (girdeji) salgydyny hasaplamak üçin kabul
edilýän aýyrmalara go ulýan halatynda hem, salgyt özeni olar ýaly harytlary , salgyt töleýji
tarapyndan adaty, hak almak bilen ýerlenende ulanylýan bahalaryndan ugur alnyp kesgitlenýär.
6. Tebigy ýitgileri ölçeglerinden artyk harytlary ýetmezçiligi bolan halatynda, bu harytlary
ogurlanandygyny ýa-da zaýalanandygyny tassyklaýan resminamalar bolmadyk ýagdaýynda, salgyt
özeni u maddany 3-nji bölüminde bellenen tertipde kesgitlenýär.
7. Ýe illikli baha bellenen go maça töleg tölenmäge degi li harytlary ýerlemek boýunça
salgyt binýady unu ýaly ýe illikleri hasaba almak bilen bellenýär. Görkezilenler Türkmenistany
kanunçylygyna laýyklykda ilata mugt berilýän harytlara we edilýän hyzmatlara hem degi lidir.
8. Alyjy tarapyndan go maça töleg tölenmäge degi li harytlary yzyna gaýtarylmaga degi li
gaplary bahasy salgyt özenine go ulmaýar.
9. Türkmenistany gümrük çägine haryt getirilende harydy tölenmäge degi li gümrük
paçlaryny we ýygymlaryny hasaba almak bilen we go maça tölegi pul möçberini öz içine almaýan
bahasy salgyt özeni bolup durýar.
10. Da ary ýurt pulundaky – salgyt salynýan amallary bahasy, salgyt özenini artdyrýan pul
seri delerini möçberi, harytlary gümrük bahasy Türkmenistany Merkezi bankyny hümmeti
boýunça a akdakylara degi lilikde manatda hasaplanýar:
salgyt salynýan amallary geçirilen senesindäki hümmet boýunça;
Türkmenistany gümrük çägine go maça töleg tölenmäge degi li harytlar getirilende go maça
tölegi tölenen senesindäki hümmet boýunça.
11. Salgyt salynýan amallar geçirilende we Türkmenistany gümrük çägine harytlar
getirilende salgyt özeni go maça töleg tölenmäge degi li aýry-aýry harytlar üçin haryt görnü inde
hem kesgitlenip biler.
12. u madda laýyklykda hasaplanýan salgyt özeni Türkmenistany da ary ýurt pulundaky
ätiýaçlygyna gönükdirilen pul seri delerini möçberine görä azaldylýar.
118-nji madda. Salgyt salynýan amallar üçin salgyt özenine düzedi girizmek
Salgyt salynýan amallar geçirilende we Türkmenistany gümrük çägine harytlar getirilende
salgyt özeni u Bitewi kanuny 35-nji maddasynda bellenen ýagdaýlarda düzedi girizilmäge
degi lidir.
119-njy madda. Go maça töleg tölenmäge degi li harytlary sanawy we go maça
tölegi möçberi
Go maça töleg tölenmäge degi li harytlary sanawy we go maça tölegi möçberleri:
59
Go maça töleg tölenmäge degi li
harytlary atlary
Öndürilýän harytlar boýunça
Piwo
Tebigy üzüm çakyry, güýçli spirtli içgiler, likýorlar we düzüminde
alkogol bolan gaýry alkogolly içgiler (üzüm löderesinden ba ga),
eýle hem düzüminde alkogol bolan çakyr seri deleri:
20 göterim we
a çenli
20-den 30 göterime çenli we 30 göterim
30 göterimden ýokary
Benzin
Dizel ýangyjy
Türkmenistany gümrük çäklerine getirilýän harytlar boýunça
Piwo
Go maça
möçberleri
tölegleri
Bahasyny 10%-i
Bahasyny
Bahasyny
Bahasyny
Bahasyny
Bahasyny
15%-i
30%-i
40%-i
40%-i
40%-i
Gümrük bahasyny 50%-i,
emma 1 litri üçin azyndan 4
manat
Düzüminde a akdaky möçberde alkogol bolan üzüm çakyrlary we
alkogolly içgiler:
20 göterim we
a çenli
emma 1 litri üçin azyndan
20 manat
emma 1 litri üçin azyndan
20 göterimden ýokary
30 manat
Spirtli içgiler taýýarlanylanda ulanylýan spirt (saglygy goraýy 1 litri üçin 4
maksady bilen getirilýänlerinden, eýle hem döwlet kärhanalary, amerikan dollary
alyjylar birle melerini kärhanalary tarapyndan getirilýänlerinden
beýlekileri)
Temmäki önümleri
emma 1 gutusy üçin
azyndan
0,5
amerikan
dollary
Senagat taýdan öndürilen beýleki temmäki we temmäkini senagat 1 kg üçin 10 amerikan
çal yryjylary
dollary
Ýe il awtoulaglar (tiz kömek awtoulaglaryndan we maýyplar üçin Hereketlendirijini
i
ýörite enjamla dyrylan ýörite ulaglardan ba ga)
göwrümini 1 kub sm-i üçin
AB -ny 0,3 dollary
Go maça töleg tölenmäge degi li harytlary sanawy da ary ykdysady i
kodlaryna laýyklykda toparlara bölünýär.
haryt sanawyny
10.05.2010 ý. 110-IV)
120-nji madda. Go maça töleg ny anlary
Türkmenistanda öndürilýän, eýle hem Türkmenistana getirilýän, go maça töleg tölenmäge
degi li aýry-aýry harytlar Türkmenistany Ministrler Kabineti tarapyndan bellenen tertipde
60
go maça töleg ny anlary bilen ny anlanmaga degi lidir.
121-nji madda. Salgyt we hasabat döwri
Salgyt salynýan amallar geçirilende go maça tölegler üçin salgyt we hasabat döwürleri
senenama aýyna de bellenýär.
122-nji madda. Go maça tölegler boýunça ýe illikler
1. Türkmenistany gümrük çäklerine getirilýän, go maça tölegler tölenmäge degi li harytlar
go maça tölegi tölemekden u ýagdaýlarda bo adylýarlar:
a) Türkmenistana ynsanperwer kömek hökmünde, eýle hem hökümetara ylala yklaryna
laýyklykda, da ary ýurtlar tarapyndan muzdsuz berilýän tehniki kömegi çäklerinde getirilýän
harytlar;
b) da ary ýurt diplomatik we olara de le dirilen wekilhanalary , halkara guramalaryny
resmi taýdan peýdalanmaklary üçin ýa-da bile ýa aýan ma gala agzalaryny go mak bilen, u
wekilhanalary we halkara guramalaryny diplomatik ýa-da edara edi -tehniki i gärleri ahsy
peýdalanmaklary üçin niýetlenen harytlar;
ç) ahsy tarapy özüni sarp etmegi üçin 5 litr alkogolly içgiler we piwo, 10 guty çilim.
Salgyt töleýjini Türkmenistany aýry-aýry kanunçylyk namalaryna salgyt ýe illiklerini bar
bolan ýa-da salgytdan bo adylan halatynda, eger bu onu ýaly namalarda göni görkezilmedik
bolsa, görkezilenler go maça tölegleri alynmagyna degi li däldir.
2. Eýeçilik hukugy esasynda da ary ýurtly edara görnü li taraplara degi li bolan, berilýän çig
maldan (çig nebitden) benzini we dizel ýangyjyny öndürmek (taýýarlamak) boýunça hyzmatlar, u
önümleri so undan Türkmenistany çäklerinden çykarmak erti bilen, go maça töleg tölemekden
bo adylýar.
3. Ynsanperwerlik we (ýa-da) haýyr-yhsan kömegi hökmünde hökümetara ylala yklaryna
laýyklykda, eýle hem döwlet häkimiýeti we dolandyry edaralaryny çözgütlerini esasynda
go maça töleg tölenýän harytlary bermek boýunça amallar go maça tölegleri tölemekden
bo adylýar.
123-nji madda. Türkmenistany gümrük serhedini üsti bilen go maça töleg tölenmäge
degi li harytlar geçirilende salgyt salmagy aýratynlyklary
1. Saýlanyp alnan gümrük düzgünine baglylykda, Türkmenistany gümrük çäklerine go maça
töleg tölenmäge degi li harytlar getirilende, go maça töleg salmak u tertipde geçirilýär:
a) go maça töleg tölenmäge degi li harytlar erkin dolany yk üçin çykarylýan gümrük
düzgüninde ýerle dirilende go maça töleg doly möçberde tölenýär;
b) go maça töleg tölenmäge degi li harytlar reimport, tranzit, gümrük ammary, paçsyz söwda
dukany, gümrük gözegçiligi astynda gaýtadan i lemek, gümrük çäklerinde gaýtadan i lemek, erkin
gümrük zolagy, erkin ammar, ýok etmek, döwleti peýdasyna harytdan ýüz öwürmek gümrük
düzgüninde ýerle dirilende go maça töleg tölenmeýär;
ç) go maça töleg tölenmäge degi li harytlar reeksport gümrük düzgüninde ýerle dirilende
go maça töleg erkin dolany yk üçin çykarmak düzgünine laýyklykda tölenýär we unu ýaly
harytlar Türkmenistany çäklerinden çykarylanda yzyna gaýtarylmaga degi lidir;
d) harytlar wagtlaýyn getirmek gümrük düzgüninde ýerle dirilende (da ary ýurtly ahsy
taraplara degi li bolan, ýa aýan ýerinden hasapdan çykarylmadyk ahsy ulag seri delerinden ba ga),
go maça töleg erkin dolany yk üçin çykarmak düzgünine laýyklykda tölenýär. Go maça töleg
tölenmäge degi li wagtlaýyn getirilen harytlar Türkmenistany çäklerinden çykarylanda, olary
getirilen wagtyndan bäri Türkmenistany çäklerinde bolan wagtlary bir ýyldan geçmedik
ertlerinde, ö tölenen go maça tölegi pul möçberi yzyna gaýtarylmaga degi lidir;
e) ö wagtlaýyn getirilen gümrük düzgüninde ýerle dirilen go maça töleg tölenmäge degi li
harytlar getirilende, olary Türkmenistany çäklerinden çykarylan pursadyndan bäri bir ýyldan köp
wagt geçmedik bolsa, go maça töleg alynmaýar;
ä) Türkmenistany gümrük çäklerinden da arda gaýtadan i lemek gümrük düzgüninde
61
ýerle dirilen harytlary gaýtadan i lenen önümleri getirilende go maça töleg erkin dolany yk üçin
çykarmak düzgünine laýyklykda tölenýär.
2. Gümrük düzgüni üýtgände go maça tölegi tölemek borjy täze gümrük düzgünine
laýyklykda kesgitlenýär.
Salgyt töleýji tarapyndan Türkmenistany çäklerinde saýlanyp alnan gümrük düzgünini
berjaý edilmedik halatynda, ondan erkin dolany yk üçin go maça töleg tölenmäge degi li harytlary
çykarmak gümrük düzgünine laýyklykda go maça töleg, eýle hem harydy getirilen wagtyndan
go maça tölegi tölenen gününe çenli aralykdaky döwür üçin hasaplanyp ýazylýan pu mana tölegi
alynýar.
124-nji madda. Go maça tölegleri hasaplamak
1. Go maça tölegi pul möçberi eýle hasaplanýar:
salgyt salynýan amallar geçirilende – salgyt töleýji tarapyndan özba dak;
Türkmenistany gümrük çäklerine harytlar getirilende – gümrük edaralary tarapyndan.
2. Salgyt salynýan amallar geçirilende Türkmenistany döwlet býujetine tölenmäge degi li
go maça tölegi pul möçberi u Bitewi kanuny 126-njy maddasyna laýyklykda, ol salgyt
döwründe hasap etmäge kabul edilýän go maça tölegi pul möçberine azaldylan, degi li salgyt
döwründe ähli salgyt salynýan amallar boýunça go maça tölegi pul möçberi hökmünde
hasaplanýar.
Go maça töleg tölenmäge degi li harytlary her bir görnü i boýunça, salgyt salynýan amallar
boýunça go maça tölegi pul möçberi u Bitewi kanuny 117-nji we 122-nji maddalaryna
laýyklykda hasaplanýan, u Bitewi kanuny 119-njy maddasynda bellenen salgyt möçberine
köpeldilen salgyt salynýan amallar boýunça salgyt özenini jemi hökmünde kesgitlenýär.
Salgyt salynýan amallary degi li salgyt döwrüne degi li etmek, olary amala a yrylan
pursadyna baglylykda, u Bitewi kanuny 125-nji maddasyny düzgünlerine laýyklykda geçirilýär.
3. Türkmenistany gümrük çäklerine harytlar getirilende, go maça tölegi pul möçberi
go maça töleg tölenmäge degi li harytlary her bir görnü i boýunça, u Bitewi kanuny 117-nji we
122-nji maddalaryna laýyklykda hasaplanýan eýle harytlar boýunça salgyt özenini, u Bitewi
kanuny 119-njy maddasynda bellenen degi li salgyt möçberine köpeltmek arkaly kesgitlenýär.
4. Haýsy hem bolsa bir salgyt döwründe hasapla maga degi li go maça tölegi pul möçberi,
u madda laýyklykda hasaplanan go maça tölegi möçberinden artyk gelen halatynda, artyk gelýän
pul möçberi yzyna gaýtarylmaga degi lidir ýa-da u Bitewi kanuny 49-njy maddasyna laýyklykda,
salgyt töleýjiden alynmaga degi li beýleki tölegleri hasabyna Türkmenistany Döwlet býujetine
geçirildi hasap edilmelidir.
5. Türkmenistany “Uglewodorod seri deleri hakynda” Kanunyna laýyklykda potratçy ýa-da
kömekçi potratçy bolup durýan edara görnü li taraplar Türkmenistany gümrük çäklerine getirilen,
go maça töleg tölenmäge degi li harytlary nebit i lerini amala a yrmak üçin peýdalanmaýan
halatlarynda go maça töleg bellenen tertipde tölenýär.
125-nji madda. Salgyt salynýan amallary geçirilen döwri
Salgyt salmak amallary geçirilýän hasabat (salgyt) döwri u Bitewi kanuny
maddasyna laýyklykda, go ulan baha üçin salgydy kesgitlenili i ýaly kesgitlenýär.
109-njy
126-njy madda. Go maça tölegi hasapla mak
1. Go maça töleg töleýjileri go maça töleg tölenmäge degi li ýerlenen harytlary go maça
töleg ny anyny bahasyny möçberinde go maça tölegi hasapla maga hukuklary bardyr.
2. Çig mallar (materiallar) görnü inde satyn alynýan go maça töleg tölenmäge degi li harytlar
peýdalanylanda, eýle hem unu ýaly harytlar beýleki go maça töleg tölenmäge degi li harytlary
öndürmek üçin buýrujy tarapyndan (bermek esasynda) berlen halatynda, salgyt töleýji çig mal
(materiallar) görnü inde go maça töleg tölenmäge degi li harytlar satyn alnanda ýa-da getirilende
tölenen go maça tölegi hasapla maga hukugy bardyr. unda go maça tölegi görkezilen maksat üçin
u hasabat (salgyt) döwründe peýdalanylan çig mal (materiallar) babatynda hasapla maga rugsat
62
berilýär.
3. Go maça töleg tölenmäge degi li harytlary iberijilere tölenen go maça tölegi hasapla mak
üçin, u Bitewi kanuny 127-nji maddasynda bellenen tertipde ýazylyp berilýän hasap-faktura we
ýük iberijiler bilen tölegi (hasapla ygy ) geçirilendigini tassyklaýan resminamalar esas bolup
durýar.
Go maça töleg tölenmäge degi li getirilen harytlar gümrük taýdan resmile dirilende tölenýän
go maça tölegi hasapla mak üçin, a akdaky resminamalar esas bolup durýar:
go maça tölegi tölemek boýunça seri deleri hakyky geçirilendigini tassyklaýan töleg
resminamalary we banky göçürmesi;
ýük gümrük beýannamasy ýa-da onu erkin dolany yga çykarmak gümrük düzgüninde
harytlary çykarylmagyny amala a yran gümrük edarasyny belligi bolan nusgasy.
4. Çig mal (materiallar) görnü inde satyn alynýan, go maça töleg tölenmäge degi li harytlar
go maça töleg tölenmäge degi li däl harytlary öndürmek ýa-da ba ga bir maksatlar üçin
peýdalanylanda, olar boýunça go maça tölegi pul möçberi onu ýaly çig maly (materialy )
bahasy bilen bilelikde peýdadan (girdejiden) alynýan salgydy hasaplamak üçin kabul edilýän
aýyrmalara go ulýar, ýa-da salgytlar tölenenden so salgyt töleýjini ygtyýarynda galýan
peýdasyny hasabyna, ýa-da maliýele dirmegi degi li çe melerini hasabyna degi li edilýär.
5. u maddany düzgünleri üýtgedilip gurulýan edara görnü li tarap bolup durýan salgyt
töleýji tarapyndan tölenen go maça tölegler babatynda hem ulanylýar we bu salgyt onu hukuk
mirasdü eri tarapyndan hasapla yga kabul edilýär.
127-nji madda. Satyjy tarapyndan alyja bildirilýän go maça tölegi möçberi
1. Özüni öndürýän, go maça töleg tölenmäge degi li harytlaryny ýerleýän ýa-da buýrujyny
çig malyndan (materialyndan) go maça töleg tölenmäge degi li harytlary öndürmek (taýýarlamak,
guýmak) boýunça hyzmatlary edýän, eýle hem özüni getiren go maça töleg tölenmäge degi li
harytlaryny ýerleýän salgyt töleýji satyn alyja we çig maly (materiallary) beren hususyýetçä
go maça tölegi degi li pul möçberini tölemek talabyny bildirmäge borçludyr. unda go maça
tölegi pul möçberi hasapla yk resminamalarynda aýratyn setirde görkezilýär.
Ilata bölek satuw bahalary ýa-da nyrhlar boýunça go maça töleg tölenmäge degi li harytlar
ýerlenende satyjylar tarapyndan berilýän harytlary ýarlyklarynda we bahanamalarda go maça
tölegi degi li pul möçberi aýratyn görkezilmeýär.
2. Özüni öndürýän, go maça töleg tölenmäge degi li harytlaryny ýerleýän ýa-da buýrujyny
çig malyndan (materialyndan) go maça töleg tölenmäge degi li harytlary öndürmek (taýýarlamak,
guýmak) boýunça hyzmatlary edýän, eýle hem özüni getiren go maça töleg tölenmäge degi li
harytlaryny ýerleýän salgyt töleýji harytlary alyjylara bellenen görnü däki hasap-fakturany ýazyp
bermäge borçludyr. Hasap-faktura 2 nusgalykda ýazylýar, olary birinjisi satyn alyja (buýruja)
berilýär, ikinjisi ony ýazan tarapda galýar.
Hasap-fakturalar go maça töleg tölenmäge degi li harydy iberilen ýa-da buýrujyny çig
malyndan (materialyndan) go maça töleg tölemäge degi li harydy öndürmek (ýasamak, guýmak)
boýunça hyzmatlary edilen senesinden bä günden gijä galman berilýär.
Hasap-fakturany görnü i Türkmenistany maliýe ministrligi tarapyndan bellenýär.
128-nji madda. Salgyt beýannamasyny bermek we go maça tölegi tölemek
1. Salgyt töleýji salgyt salynýan amallary geçirmek boýunça her bir hasabat döwri üçin
go maça töleg baradaky beýannamany bermäge borçludyr.
2. Geçen hasabat döwri üçin go maça töleg boýunça beýannama hasabat döwründen so ky
aýy 20-sinden gijä galman berilýär.
3. Salgyt salynýan amallar geçirilende go maça tölegi tölemek salgyt töleýjiler tarapyndan
hasabat döwründen so ky aýy 25-inden gijä galman geçirilýär.
Go maça tölegi tölemek u Bitewi kanuny 124-nji maddasyny 5-nji bölüminde bellenen
ýagdaýlarda görkezilen möhletde we ýagdaýlarda geçirilýär.
4. Türkmenistany gümrük çäklerine getirilýän go maça töleg tölenmäge degi li harytlar
63
boýunça go maça tölegi tölemek gümrük taýdan resmile dirilen pursadynda ýa-da ondan ö
geçirilýär.
5. Bilelikdäki i ler ( ereket) amala a yrylanda go maça tölegi hasaplamak, beýannama
bermek we olary Türkmenistany Döwlet býujetine tölemek u Bitewi kanuny 112-nji
maddasynda bellenen aýratynlyklary hasaba almak bilen, go ulan baha üçin salgydy tölenili i ýaly
geçirilýär.
3-nji bap. Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgyt
129-njy madda. Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy töleýjiler
1. Türkmenistany çäklerinde gazylyp alynýan peýdaly zatlary çykarmagy amala a yrýan,
himiki elementleri we birle meleri (mundan beýläk-peýdaly magdanlar) almak üçin ýerasty
(ýerüsti) suwlary çykarýan we peýdalanýan edara görnü li we ahsy taraplar ýerasty baýlyklardan
peýdalanmak üçin salgydy töleýjiler bolup durýarlar.
2. "Uglewodorod seri deleri hakynda" Türkmenistany Kanunyna laýyklykda potratçylar we
kömekçi potratçylar bolup durýan edara görnü li we ahsy taraplar ýerasty baýlyklardan
peýdalanmak üçin salgytlary töleýjiler hasap edilmeýärler.
u taraplar tarapyndan "Uglewodorod seri deleri hakynda" Türkmenistany Kanunyna
laýyklykda geçirilýän nebit i lerine degi li bolmadyk i amala a yrylan halatynda, olara u
maddany 1-nji bölümini güýji degi lidir.
130-njy madda. Salgyt salynýan binýatlar
1. Salgyt töleýji tarapyndan Türkmenistany çäklerinde amala a yrylýan amallar salgyt
salynýan binýatlar diýlip ykrar edilýär.
Salgyt salynýan amallary geçirilen ýeri diýlip peýdaly magdanlary gazylyp alynýan ýeri
hasap edilýär.
2. Salgyt salynýan amallar diýlip:
salgyt töleýji tarapyndan gazylyp alynýan peýdaly magdany ýerlenmegi;
salgyt töleýji tarapyndan gazylyp alynýan peýdaly magdanlary özüni sarp etmegi üçin
peýdalanylmagy, ol sanda gaýtadan i lenmegi;
gazylyp alynýan peýdaly magdanlar ogurlananda ýa-da zaýalananda ýetirilen zyýany
günäkär taraplar tarapyndan öwezini dolunmagy, eýle ätiýaçlandyrma öwezini dolmalary
alynmagy ykrar edilýär.
3. Gazylyp alynýan peýdaly magdanlary ýerlemek dü ünjesini kesgitlemek üçin u Bitewi
kanuny 97-nji maddasy ulanylýar.
4. Mejbury almagy , elden almagy netijesinde gazylyp alynýan peýdaly magdanlary
kesekini haýryna alynmagy ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgyt salmak binýady bolup
durmaýar.
1. Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy hasaplamak üçin salgyt özeni u
akdakylar bolup durýar:
uglewodorod seri deleri (çig nebit, tebigy we ugurda gaz) boýunça – öz içine go ulan baha
üçin salgydy almaýan, salgyt töleýjini islendik beýleki tarapdan alýan ýa-da almaga hukugy bolan
uglewodorod seri delerini bahasyndan ugur alnyp kesgitlenýän baha;
beýleki gazylyp alynýan peýdaly zatlar boýunça - olary ýerle dirilmeginden alnan peýda.
Salgyt salynýan amallar geçirilende gazylyp alynýan peýdaly magdanlar ogurlananda ýa-da
zaýalananda ýetirilen zyýany günäkär taraplar tarapyndan öwezini dolunmagyny , eýle hem
ätiýaçlandyrma öwezini dolmalary pul möçberleri hem salgyt özenine go ulýar.
2. Muzdsuz berlende gazylyp alynýan peýdaly zatlary salgyt özeni salgyt töleýjini olary
adaty, hak almak bilen ýerleýän bahasyndan ugur alnyp kesgitlenýär.
3. Gele ikleri taraplary tarapyndan çal ylýan gazylyp alynýan peýdaly zatlary bahasy
64
kesgitlenmedik halatynda salgyt özeni salgyt töleýjini olary adaty, hak almak bilen ýerleýän
bahasyndan ugur alnyp kesgitlenýär.
De derejede bolmadyk çal ykda çal ylýan harytlary bahasyny üstüne go ulýan islendik
pul möçberi salgyt özenine go ulýar.
4. Gazylyp alynýan peýdaly zatlar özüni sarp etmegi üçin peýdalanylanda, olar boýunça
degi li harajatlar peýda (girdeji) salgydyny hasaplamak üçin kabul edilýän aýyrmalara go ulýan
halatynda hem, salgyt özeni salgyt töleýji tarapyndan unu ýaly harytlar adaty, hak almak bilen,
ýerlenendäki bahasyndan ugur alnyp kesgitlenýär, olar bolmadyk ýagdaýynda bolsa, u Bitewi
kanuny 36-njy maddasyny düzgünlerine laýyklykda ulanylýan, onu ýaly harytlary hakyky
bazar bahalaryndan ugur alnyp kesgitlenýär.
5. Gazylyp alynýan peýdaly zatlary tebigy ýitgilerden artyk ýetmezçiligi ýüze çykarylanda,
bu harytlary ogurlanandygyny ýa-da zaýalanandygyny tassyklaýan resminamalary bolmadyk
ýagdaýynda, salgyt özeni u maddany 2-nji bölüminde bellenen tertipde kesgitlenýär.
6. Ýe illikli baha bellenen gazylyp alynýan peýdaly zatlary ýerlemek boýunça salgyt özeni,
eýle ýe illikler hasaba alnyp kesgitlenýär. Görkezilenler Türkmenistany kanunçylygyna
laýyklykda ilata mugt berilýän harytlara we edilýän hyzmatlara hem degi lidir.
7. Peýdaly zatlary birnäçe görnü i gazylyp alnan halatynda salgyt özeni olary her bir
görnü i boýunça kesgitlenýär.
8. Gazylyp alynýan peýdaly zatlary da ary ýurt pulundaky bahasy olary ýerlenen
pursadynda Türkmenistany Merkezi bankyny hümmeti boýunça manatda hasaplanýar.
9. Degi li salgyt döwründe gazylyp alynýan peýdaly zatlary her bir görnü i boýunça salgyt
özeni, degi li salgyt döwründe geçirilen ähli salgyt salynýan amallary salgyt özenlerini jemi
hökmünde kesgitlenýär.
10. u madda laýyklykda hasaplanýan salgyt özeni Türkmenistany Hökümetini da ary ýurt
pulundaky ätiýaçlygyna geçirilýän seri delerini möçberine laýyk azaldylýar.
132-nji madda. Salgyt salynýan amallar üçin salgyt özenine düzedi girizmek
Salgyt salynýan amallar geçirilende salgyt özeni u Bitewi kanuny 35-nji maddasynda
bellenen ýagdaýlarda düzedi girizmäge degi lidir.
133-nji madda. Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy möçberleri
Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy möçberleri a akdaky ölçeglerde bellenýär:
a) uglewodorod seri deleri bilen baglany ykly salgyt salynýan amallar boýunça:
tebigy we ugurda gaz üçin - 22 % ;
çig nebit üçin – 10%;
b) dü ewüntliligi derejesine baglylykda beýleki gazylyp alynýan peýdaly zatlar bilen
baglany ykly salgyt salynýan amallar boýunça:
Dü ewüntlilik göterimlerde
15-e çenli
15-den ýokary,17-ä çenli
17-den 19-a çenli
19-dan 21-e çenli
21-den 23-e çenli
23-den 25- e çenli
25-den ýokary
Salgydy möçberleri
Göterimlerde
0
30
32
35
40
45
50
Salgyt salynýan amallar boýunça (uglewodorod seri delerinden beýleki amallar) ýerasty
baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy bellenen möçberleri ýataklary tejribe-senagat taýdan
ulanylýan döwründe, emma 3 ýyl möhletden köp bolmaly däl, 50 % a akladylýar.
u ýagdaýda dü ewüntlilik önümi ýerlemekden alnan peýdany ony öndürmek üçin
65
çykarylan, u Bitewi kanuny 154-nji maddasyny 2-nji bölümini "a" we "d" bölümçelerinde
bellenen aýyrmalary jemi hökmünde kesgitlenýän we onu ýaly önüme degi li bolan harajatlary
göterimi hökmünde hasaplanýar.
Önümi ýerlemekden alnan peýda önümi ýerlemekden alnan, u Bitewi kanuny 149-njy we
150-nji maddalaryna laýyklykda hasaplanýan, u Bitewi kanuny 154-nji maddasyny 2-nji
bölümini "a" we "d" bölümçelerinde bellenen aýyrmalary möçberine azaldylan we unu ýaly
önüme degi li bolan jemi girdeji hökmünde kesgitlenýär.
Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgyda salgyt we hasabat döwürleri senenama
çärýege de laýyklykda bellenilýärler.
135-nji madda. Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy hasaplamak
1. Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy möçberi gazylyp alynýan peýdaly
zatlary her bir görnü i boýunça salgyt töleýji tarapyndan özba dak hasaplanýar.
2. Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li ýerasty baýlyklardan peýdalanmak
üçin salgydy möçberi, salgyt döwründe geçirilen salgyt salynýan amallary ählisi boýunça
salgydy jemi hökmünde hasaplanýar.
Hasabat (salgyt) döwründe geçirilen salgyt salynýan amallar boýunça salgydy möçberi u
Bitewi kanuny 131-nji maddasyna laýyklykda hasaplanýan salgyt salynýan amallar boýunça, u
Bitewi kanuny 133-nji maddasynda bellenen degi li salgyt möçberine (möçberlerine) laýyk gelýän
salgyt özenini jemi hökmünde kesgitlenýär.
Salgyt salynýan amaly degi li salgyt döwrüne degi li etmek, onu geçirilen pursadyna
baglylykda, u Bitewi kanuny 136-njy maddasyna laýyklykda geçirilýär.
u Bitewi kanuny 137-nji maddasyny 3-nji bölüminde bellenen ýagdaýlarda, býujete
tölenmäge degi li ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy pul möçberi, hasaplanan we
salgydy deslapky tölegini Türkmenistany Döwlet býujetine tölemäge degi li möçberine
azaldylýar.
3. Haýsy hem bolsa bir salgyt döwründe tölenen, ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin
salgydy möçberi u döwür üçin, u madda laýyklykda hasaplanyp çykarylan salgydy pul
möçberinden artyk gelýän bolsa, onda u Bitewi kanuny 49-njy maddasyna laýyklykda ol artyk
gelýän pul möçberi yzyna gaýtarylmaga degi lidir ýa-da salgyt töleýjiden Türkmenistany Döwlet
býujetine alynmaly beýleki tölegleri hasabyna geçirildi diýlip hasaba alynýar.
136-njy madda. Salgyt salynýan amallary geçirilen döwri
Salgyt salynýan amallar, u Bitewi kanuny 109-njy maddasyna laýyklykda, go ulan baha
üçin salgyt ýaly geçirildi hasap edilýär.
137-nji madda. Salgyt beýannamasyny bermek we ýerasty baýlyklardan peýdalanmak
üçin salgydy tölemek
1. Salgyt töleýji her bir hasabat döwründe ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgyt
boýunça salgyt beýannamasyny bermäge borçludyr.
Ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgyt boýunça beýannama geçen hasabat döwri üçin
hasabat döwründen so ky aýy 20-nden gijä galman berilýär.
2. u maddany 4-nji bölüminde görkezilenlerden ba ga salgyt töleýjiler tarapyndan ýerasty
baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy tölemek hasabat döwründen so ky aýy 25-nden gijä
galman geçirilýär.
3. Salgyt töleýjiler hasabat döwrüni dowamynda uglewodorod seri deleri bilen salgyt
salynýan amallary geçirenlerinde deslapky töleg görnü inde ýerasty baýlyklardan peýdalanmak
üçin salgyt töleýärler.
Deslapky töleg görnü inde tölenmäge degi li ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin
salgydy möçberi geçen salgyt döwri üçin hasaplanan, ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin
66
salgydy möçberini üçden bir bölegini düzýär.
Salgyt töleýjiler tarapyndan deslapky töleg görnü inde ýerasty baýlyklardan peýdalanmak
üçin salgyt her aýy 25-nde tölenýär.
tarapyndan beýannama bermegi we ýerasty baýlyklardan peýdalanmak üçin salgydy tölemegi
ba ga möhletleri hem bellenip bilner, emma ol u maddany 1-nji we 2-nji bölümlerinde bellenen
möhletlerden otuz günden giç bolmaly däldir.
4-nji bap. Emläk üçin salgyt
138-nji madda. Emläk üçin salgydy töleýjiler
1. Eýeçilik hukugy esasynda emlägi bar bolan edara görnü li taraplar, eýle hem
Türkmenistany kanunçylygynda bellenen tertipde u Bitewi kanuny 139-njy maddasyna
laýyklykda, salgyt salynýan binýat bolup duran emläk balansyna berlen döwlet eýeçiligindäki edara
görnü li taraplar, u maddada ba ga bir ýagdaý göz ö ünde tutulmadyk bolsa, emläk üçin salgydy
töleýjiler bolup durýar.
2. Emläk lizinge ýa-da konsessiýa berlende degi lilikde lizinge alyjy ýa-da konsessioner
emläk üçin salgydy töleýji diýlip ykrar edilýär.
Emläk kärendä (kireýine) berlende kärendä (kireýine) beriji (döwlet eýeçiligindäki edara
görnü li tarapdan ba ga) emläk üçin salgydy töleýji diýlip ykrar edilýär. Döwlet ýa-da ýerli emläk
kärendä berlende balansda saklaýjy salgyt töleýji bolup durýar.
Salgyt salynýan binýat birnäçe tarapy umumy paýçylyk eýeçiliginde bolan halatynda, ol
taraplary her biri salgyt töleýji diýlip ykrar edilýär.
Umumy eýeçilikde durýan salgyt salynýan binýatlar boýunça, olary arasyndaky ylala yk
boýunça, u salgyt salynýan binýatlary hususyýetçilerini biri salgyt töleýji bolup biler.
Bellenilen tertipde i e girizilmedik ýa-da esasy seri deler hökmünde hasaba kabul edilmedik
gurlu yk desgasy ulanylan mahaly, u salgyt salynýan binýat babatda salgydy tölemek boýunça
borç buýrujyny üstüne ýüklenilýär. Potratçy bu halatda eýle desga boýunça salgydy tölemekden
bo adylýar.
3. A akdaky edara görnü li taraplar emläk üçin salgydy töleýjiler bolup durmaýarlar:
Türkmenistany “Uglewodorod seri deleri hakynda” kanunyna laýyklykda potratçy we
kömekçi potratçy bolup durýan edara görnü li taraplar. u taraplar tarapyndan nebit i leri üçin
ulanylýan emläk babatynda ol i lere degi li bolmadyk salgyt salynýan amallar geçirilen halatynda
olara u maddany 1-nji bölümini güýji degi lidir;
býujet guramalary;
Türkmenistany Milli gymmatlyklar muzeýi;
hususy eýeçilikdäki edara görnü indäki taraplar;
döwet häkimiýet we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry
edaralary.
139-njy madda. Salgyt salynýan binýat
1. u maddany 3-nji bölüminde görkezilen emläklerden ba ga emläkler salgyt salynýan
binýatlar bolup durýar:
a) Türkmenistany dahyllylary bolup durýan edara görnü li taraplar üçin, önümçilik maksatly
esasy seri deler, eýle hem önümçilik i inde peýdalanylýan maddy dolany yk seri deleri;
b) Türkmenistany
çäklerindäki
ahamçasyny , wekilhanasyny
ýa-da hemi elik
wekilhanasyny üsti bilen i alyp barýan da ary ýurtly edara görnü li taraplar - Türkmenistany
dahyllylary bolup durmaýanlar üçin - Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän we ahamçany ,
wekilhanany ýa-da hemi elik wekilhanany emlägini bir bölegi bolup durýan, u maddany 1-nji
bölümini “a” bölümçesinde görkezilen emläk.
ç) Türkmenistany çäklerindäki i i ahamçany , wekilhanany ýa-da hemi elik wekilhanany
67
üstünden amala a yrylmaýan Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan da ary ýurtly edara
görnü li taraplar üçin - önümçilik maksatly we Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän gozgalmaýan
emläk.
2. Türkmenistany dahyllylary bolup durýan, edara görnü li taraplar üçin Türkmenistany
çäklerinde, eýle hem onu da ynda ýerle ýän emläk salgyt salynýan binýat bolup durýar.
3. A akdakylar salgyt salynýan binýatlar bolup durmaýar:
ýer; desgalary döretmek bilen baglany ygy bolmadyk, ýerleri gowulandyrmak boýunça düýpli
maýa goýumlaryny hasabyna geçirilýän harajatlar;
döwlet ätiýaçlygy emlägi, eýle hem Türkmenistany Ministrler Kabinetini çözgüdi bilen
goralyp saklanýan (konserwasiýa) emläk.
4. u maddany maksady üçin, gurlu yk-gurnama i leri i ýerine ýetirmekligi ( ol sanda
hojalyk usuly bilen) amala a yrýan salgyt töleýjileri maddy-dolany yk seri delerini düzüminde,
bellenilen tertipde i e girizilmedik ýa-da esasy seri deler hökmünde hasaba alynmadyk gurlu yk
desgasyny bahasy hasaba alynýar.
140-njy madda. Emläk üçin salgydy salgyt özeni
1. A akdakylar emläk üçin salgydy salgyt özeni bolup durýar:
esasy seri deler boýunça - olary ortaça ýyllyk galyndy bahasy;
maddy dolany yk seri deleri boýunça - olary ortaça ýyllyk bahasy.
Maddy dolan yk seri delerini ortaça ýyllyk bahasy buhgalter hasabyny maglumatlary we
salgyt salynýan binýatlar baradaky gaýry resminamalar arkaly tassyklanan maglumatlary esasynda
kesgitlenýär. Maddy dolan yk seri delerini ortaça ýyllyk bahasy bellenen halatlarda u Bitewi
kanuny 29-njy maddasynda görkezilen usullary esasynda kesgitlenýär.
Ulany taýdan köneli ip möwriti öten ýa-da özüni ba daky hilini bölekleýin ýitiren
harytlary we beýleki maddy gymmatlyklary gymmaty olary ýerläp bolaýjak bahadan ugur alnyp
kesgitlenýär.
Emläge gaýtadan nyrh kesilende, salgyt özenini hasaplamak maksady bilen, emlägi bahasy
gaýtadan kesilen nyrhy hasaba almak bilen kesgitlenýär.
Salgyt özenini kesgitlemek maksady bilen, esasy seri deleri we maddy dolany yk
seri delerini bahasy olar satyn alnan mahaly tölenilen go ulan baha üçin salgydy hasaba almazdan
kesgetlenilýär.
2. Salgyt özeni u Bitewi kanuny 143-nji maddasynda görkezilen emläkden ba ga, u Bitewi
kanuny 139-njy maddasyny 1-nji bölüminde görkezilen salgyt salynýan binýady her biri
boýunça aýratynlykda, her bir degi li hasabat döwri üçin görkezilen salgyt salynýan binýatlary
ortaça bahasy hökmünde kesgitlenýär.
Birinji çärýek, birinji ýarym ýyl, dokuz aý we salgyt ýyly üçin salgyt özeni degi lilikde
hasabat döwrüni her aýyny birine we hasabat döwründen so ky aýy birine salgyt salynýan
binýatlary bahalaryny (galyndy bahalaryny) go mak bilen alynýan jemini degi lilikde dörtden
biri, ýediden biri, ondan biri we on üçden biri hökmünde kesgitlenýär.
u Bitewi kanuny 35-nji maddasynda görkezilen halatlarda salgyt özeni düzedilmäge
degi lidir.
141-nji madda. Salgyt möçberleri
Emläk üçin salgydy möçberi salgyt döwrüni salgyt özenini 1 göterimi möçberinde
bellenýär.
Emläk üçin salgydy hasapla yk möçberi degi li hasabat döwri üçin a akdaky möçberlerde
kesgitlenýär:
birinji çärýek üçin salgyt özenini 0, 25 göterimi;
birinji ýarym ýyl üçin salgyt özenini 0,5 göterimi;
9 aý üçin salgyt özenini 0,75 göterimi;
bir ýyl üçin salgyt özenini 1 göterimi.
68
Emläk üçin salgydy salgyt döwri salgyt ýyly, emma hasabat döwri bolup birinji çärýek,
birinji ýarym ýyl, dokuz aý we salgyt ýyly durýar.
143-nji madda. Ýe illikler
1. u a akdakylar emläk üçin salgytdan bo adylýarlar:
jemgyýetçilik birle ikleri;
dini guramalar;
bilim edaralary;
saglygy goraýy edaralary we kärhanalary;
oba hojalyk kärhanalary.
2. u a akdakylara emläk üçin salgyt salynmaýar:
gaz geçirijiler (esasy gaz geçirijilerden ba ga), demir ýollary esasy ugurlary, demir ýollary
giri ýollary, umumy ulanylýan awtomobil ýollary, aragatna yk we elektrik geçiriji ulgamlar, suwsuwlulandyry we suw geçiriji desgalar, köprüler we olary ulanmak üçin niýetlenen in enerçilik we
beýleki desgalar;
tokaý we oba hojalyk önümlerini öndürmek we saklamak üçin peýdalanylýan emläk, eýle
hem olary öz öndüren önümleri;
ýa aýy jaý-jemagat hojalyklaryny emläkleri;
di e ylym, bilim, maýyplary dikeltmek, da ky gur awy goramak, ýangyn howpsuzlygy we
raýat gorany y babatda ulanylýan emläkler;
umumy ulanylýan äher ýolagçylar awtoulagy (taksiden ba ga);
sport toplumlary, stadionlar we beýleki sport binalary we desgalary, eýle hem olarda
peýdalanylýan sport enjamlary we inwentarlary;
asma ýollar, eýle hem olary ulanmak üçin niýetlenilen beýleki enjamlar;
çagalar lagerlerini we dynç aly öýlerini , çagalar sagaldy we göwün açy merkezlerini
emläkleri, eýle hem çägalary dynç almaklaryny, çagalary göwnüni açy i leri i guramak üçin
ulanylýan emläk, attraksionlary, oýun oýnalýan abzallary we . m. go mak bilen.
milli syýahatçylyk zolaklarynda syýahatçylary kabul etmek boýunça täze obýektleri we
olary
infrastrukturasyny
gurulmagy ýa-da gutarylmadyk obýektleri
gurlu ygyny
tamamlanylmagy bilen baglany ykly gurlu yk we gurlu yk-gurnama i lerini ýerine ýetirmek üçin
peýdalanylýan emläk. Görkezilenler u Kodeksi 139-njy maddasyny dördünji böleginde
görkezilen emlägi hem go mak bilen esasy seri delere we maddy dolany yk seri delerine degi lidir;
12.03.2010ý. 95-IV belgili „Salgytlar hakynda“ Türkmenistany Bitewi kanunyna üýtgetmeler we go maçalar girizmek
hakynda“ Türkmenistany kanuny.
milli syýahatçylyk zolaklarynda syýahatçylary kabul etmek boýunça obýektleri we olary
infrastrukturasyny emlägi. Görkezilen ýe illikler milli syýahatçylyk zolaklaryny çäklerinden
da arda ýerle ýän emläk babatda bellenen tertipde milli syýahatçylyk zolaklaryny subýektleri
statusyny alan ahslara-da berilýär.
12.03.2010ý. 95-IV belgili „Salgytlar hakynda“ Türkmenistany Bitewi kanunyna üýtgetmeler we go maçalar
girizmek hakynda“ Türkmenistany kanuny.
144-nji madda. Salgydy pul möçberini kesgitlemek
1. Emläk üçin salgydy pul möçberi salgyt töleýjiler tarapyndan özba dak hasaplanýar.
Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li emläk üçin salgydy pul möçberi geçen
hasabat döwründe hasaplanyp çykarylan emläk üçin salgydy pul möçberini aýyrmak bilen, degi li
hasapla yk möçberini salgydy degi li hasabat döwründe salgyt özeni hökmünde kesgitlenýär.
2. Türkmenistany çäklerinde ahamçany , wekilhanany ýa-da hemi elik wekilhanany üsti
bilen i alyp barmaýan we Türkmenistany çäklerinde gozgalmaýan emlägi bolan Türkmenistany
dahylsyzy bolan da ary ýurtly edara görnü li tarap degi li salgyt gullugynda salgyt hasabyna
durmaga we gozgalmaýan emläk üçin salgyt tölemek borjuny ýerine ýetirmäge borçludyr.
69
145-nji madda. Salgyt beýannamasy we emläk üçin salgydy tölemegi möhletleri
1. Emläk üçin salgyt boýunça salgyt beýannamasy salgyt töleýjiler tarapyndan her bir hasabat
döwri tamamlanandan so salgyt hasabynda durýan ýerindäki salgyt gullugyna hasabat döwründen
so ky aýy 20-nden gijä galman berilmelidir.
2. Salgyt töleýjiler tarapyndan emläk üçin salgydy tölemek hasabat döwründen so ky aýy
25-nden gijä galman geçirilýär.
tarapyndan beýannamany bermegi we emläk üçin salgydy tölemegi ba ga möhletleri bellenip
bilner, emma ol u maddany 1-nji we 2-nji bölümlerinde görkezilen möhletlerden otuz günden giç
bolmaly däldir.
146-njy madda. Türkmenistany çäklerinden da arda ýerle ýän emläk üçin salgydy
hasapla mak
1. Beýleki döwletleri kanunçylygyna laýyklykda, Türkmenistany çäklerinden da ardaky
emläk üçin salgydy tölenen pul möçberi, Türkmenistany çäklerindäki emläk üçin salgyt
tölenende edara görnü li tarap bolup durýan Türkmenistany dahyllysy tarapyndan hasapla ylýar.
unda hasapla ylan salgydy pul möçberi u Bitewi kanuna laýyklykda hasaplanyp çykarylan
salgydy möçberinden köp bolup bilmez.
Da ary ýurtlary salgyt ýa-da beýleki ygtyýarlandyrylan edarasy tarapyndan berlen,
Türkmenistany çäklerinden da arda salgydy tölenendigine aýatlyk edýän resminamalar
hasapla mak üçin esas bolup durýar.
Görkezilenler iki gezek salgyt salmaklygy aradan aýyrmak baradaky ertnama (ylala yga)
laýyklykda we bellenilen amal kadalary berjaý edilende, salgyt töleýjä gaýtarylyp bilinmejek emläk
üçin salgydy möçberine degi lidir.
2. u Bitewi kanuny 139-njy maddasyny 3-nji bölümine laýyklykda salgyt salmak binýady
bolup durmaýan, eýle hem u Bitewi kanuny 143-nji maddasyna laýyklykda ýe illik berlen
emläk boýunça da ary ýurtlary salgyt kanunçylygyna laýyklykda hasaplanan we tölenen salgyt
hasapla ylmaga degi li däldir.
3. Emläk üçin salgydy tölemekden bo atmak ýa-da beýleki salgyt ýe illiklerini almak üçin
Türkmenistany dahyllysy bolup durmaýan salgyt töleýji arzany, eýle hem degi li salgyt
döwründe (ýa-da onu bir böleginde) hereket edýän, Ikitaraplaýyn salgyt salmagy aradan aýyrmak
barada Türkmenistan bilen ertnama (ylala yk) bagla an döwleti dahyllysy bolup durýandygy
barada resmi tassyknamany Türkmenistany salgyt gullugyna bermelidir.
Tassyknama we arza emläk üçin salgyt tölenmezden ö hem, salgyt töleýjini salgytdan
bo amaga we ýe illik almaga dala edýän salgyt döwri tamamlanandan so ky üç ýyly dowamynda
hem berlip bilner.
Arzany görnü i we ony tab yrmagy tertibi Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy
tarapyndan Türkmenistany Maliýe ministrligi bilen bilelikde bellenilýär. Bellenilen görnü
boýunça düzülmedik arza, ony tab yrmagy tertibini bozulmagy salgyt gullugyna eýle arza
seretmekden boýun gaçyrmaga esas bolup durýar.
5-nji bap. Edara görnü li tarapy peýdasyndan
(girdejisinden) alynýan salgyt
147-nji madda. Peýdadan (girdejiden) alynýan salgydy töleýjiler
1. u a akdakylar peýdadan (girdejiden) alynýan salgydy töleýjiler bolup durýarlar:
Türkmenistany dahyllylary - edara görnü li taraplar;
Türkmenistany çäklerinde hemi elik wekilhanalaryny üsti bilen i alyp barýan ýa-da
Türkmenistany çäklerindäki çe melerden girdeji alýan Türkmenistany dahylsyzlary - edara
görnü li taraplar;
2. u a akdakylar peýdadan (girdejiden) alynýan salgydy töleýjiler bolup durmaýarlar:
70
Türkmenistany Gyzyl Ýarymaý Milli jemgyýeti.
148-nji madda. Salgyt salynýan binýat
1. Hasabat (salgyt) döwründe salgyt töleýjini alan peýdasy, eýle hem girdejilerini aýryaýry görnü leri salgyt salynýan binýat bolup durýar.
Edara görnü li taraplary peýdasy salgyt töleýjini u Bitewi kanunda göz ö ünde tutulan we
eýle girdejä degi li bolan, aýrylmaly pul möçberine azaldylan ähli girdejisini jemi hökmünde
kesgitlenýär.
2. Türkmenistany dahyllylaryna Türkmenistany çäklerinde we onu da ynda alnan peýda
(girdeji) boýunça salgyt salynýar.
Türkmenistany dahylsyzlaryna Türkmenistany çäklerinde hemi elik wekilhanalary üsti
bilen alnyp barylýan i lerden we
(ýa-da) Türkmenistany çäklerindäki çe melerden alnan peýda
(girdeji) boýunça salgyt salynýar.
1-nji paragraf. Türkmenistany dahyllylaryna salgyt salmak
149-njy madda. Jemi girdeji
1. Salgyt töleýjini jemi girdejisine ýerlenen önümlerden, ýerine ýetirilen i lerden, edilen
hyzmatlardan alnan girdejiler, eýle hem ýerlenmekden da arky amallardan alynýan girdejiler
go ulýar.
2. u maddada ba gaça bellenmedik bolsa, ýerlemekden da arky girdejilere a akdakylar
degi lidir:
a) islendik görnü däki bergi borçnamalary boýunça göterimler;
b) beýleki edara görnü li taraplara we ereketlere paýçy bolup gatna makdan alnan
dü ewüntler we beýleki seri deler;
ç) ätiýaçlandyry we gaýtadan ätiýaçlandyry ylala yklar boýunça ätiýaçlyk öwezini dolu
puly;
d) ylala yk borçnamalaryny bozulandygy üçin jerimeler we beýleki çäreler görnü inde alnan
seri deler, eýle hem ýitgini we zyýany öwezini dolunmagyndan alnan pullar;
e) ö hasapdan öçürilen bergileri üzmek üçin gelip gow an pullar;
ä) Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny Raýat Bitewi kanunynda kesgitlenen,
awtorlyk hukugyndan peýdalanylandygy ýa-da u hukugy peýdalanmaga berlendigi üçin hak,
ahadatnama, söwda ny any, haryt ny any ýa-da hyzmat ny any, çyzgy ýa-da model, görnü , gizlin
formula we (ýa-da) i ny any ýa-da senagata, täjirçilik ýa-da ylmy tejribä degi li maglumatlar üçin
hak;
f) ätiýaçlygy hasabyna gümanly algylary hasabyna ö hasapdan öçürilen bergidarlardan
alnan seri deler;
g) hak isleg möhletini geçmegi bilen baglylykda ýa-da gaýry esaslar boýunça hasapdan
öçürilen bergileri möçberi, u Bitewi kanuny 57-nji maddasyna laýyklykda salgytlar (pu mana
tölegler, jerimeler) boýunça umytsyz bergileri hasapdan öçürilen möçberleri mu a girmeýär;
h) da ary ýurt pulundaky amallar boýunça, eýle hem pul gymmatlyklaryny we
talapnamalary bahasy artdyrylanda ýa-da da ary ýurt pulundaky borçlar arzanladylanda o yn
hümmet tapawutlary; eger-de da ary ýurt puluny taraplary ylala magy bilen harytlary (i leri ,
hyzmatlary ), emläk hukuklaryny ýerlenen (girdeji edilen) senesinde bellenilen hümmeti boýunça
hasaplanan borçnamalary we talaplary emele gelen möçberi, manatda hakyky gelip dü en
(tölenen) möçbere laýyk gelmäninde salgyt töleýjide döreýän o yn tapawut;
i) hasabat ýylynda ýüze çykarylan geçen ýyllary girdejileri;
j) u Bitewi kanuna laýyklykda hasapdan aýyrma düzüminde göz ö ünde tutulan, salgyt
döwrüni ahyryna çenli peýdalanylmadyk ätiýaçlyk we gaznalary seri deleri;
) ulanmakdan aýrylýan esasy seri deler sökülende we böleklere bölünende alnan
materiallary we beýleki emläkleri bahasy;
71
k) haýyr-yhsan maksatly alnan, bellenen maksada laýyk peýdalanylmadyk seri deleri
(i leri , hyzmatlary ) bahasy;
l) tükellemegi netijesinde ýüze çykarylan haryt-maddy gymmatlyklary artygyny bahasy;
m) u maddany üçünji bölüminde görkezilenlerden ba ga, emläk hukugyny hem go mak
bilen, muzdsuz alnan emläk (i ler, hyzmatlar). Girdejä go mak üçin unu ýaly emläge (i lere,
hyzmatlara) baha kesmek u Bitewi kanuny 36-njy maddasyny düzgünlerini hasaba almak bilen,
hakyky bazar bahalaryndan ugur alnyp amala a yrylýar;
n) beýleki ýerlemekden da ary girdejiler.
3. u a akdakylar jemi girdejä go ulmaýar:
gatna yjylary (paýdarlary , paýçylary , agzalary ) esaslyk maýa gatançlary, paýnamalary
(paýlary) ýerle dirmegi bahasyndan olary nominal bahasyndan (ilkiba ky möçberinden) artyk
gelmegi görnü indäki girdejini hem go mak bilen;
gatna yjylary düzüminden çykanda ýa-da ýatyrylýan edara görnü li tarapy emlägi o a
gatna yjylary arasynda paýlananda, gatna yjy (paýdar, paýçy) tarapyndan edara görnü li tarapy
esaslyk maýasyna ilkiba ky gatanjyny çäklerinde alnan seri deler;
ereketden çykylanda ýa-da ýatyrylýan ereketi emlägini o a gatna yjylary arasynda
paýlananda, bilelikde i lemek ( ereket) barada ylala yga gatna yjy tarapyndan ilkiba ky gatanjyny
çäklerinde alnan seri deler;
gymmatly kagyzlary bahasy üýtgände alnan o yn tapawut;
döwlet häkimiýeti we dolandyry edaralaryny , ýerli ýerine ýetiriji häkimiýet we öz-özü i
dolandyry edaralaryny çözgüdi bilen býujet guramalaryny alýan emlägi;
býujet seri delerini , döwlet gaznalaryny seri delerini , mugt pullary (grantlary ) we
beýleki çe meleri hasabyna, maksatlaýyn maliýele dirmegi çäklerinde salgyt töleýji tarapyndan
alnan seri deler we beýleki emläk;
komissioner tarapyndan komissiýa ylala ygy boýunça, eýle hem bagla ylan ylala ygy
ertlerine laýyklykda unu ýaly harajatlar komissioneri çykdajylaryny düzümine go ulmaga
degi li bolmasa, komitent üçin komissioner tarapyndan geçirilen çykdajylary öwezini dolmagy
hasabyna alnan emläk. Görkezilenler tab yryk ylala ygyna ýa-da
a me ze beýleki ylala yklara
hem degi lidir;
edara görnü li taraplary pensiýa üpjünçiligi hakyndaky kanunçylyga laýyklykda alan we
ahsy pensiýa hasaplaryna gönükdirilen maýa goýum girdejileri;
karzlar görnü inde alnan seri deler we beýleki emläk, eýle hem olary üzmegi hasabyna
alnan seri deler we beýleki emläk;
u Bitewi kanuny 49-njy maddasyny 4-nji bölümini talaplaryna laýyklykda alnan
göterimler;
täjirçilik däl guramalary saklamak we olary tertipnamalaýyn i lerini alyp barmak üçin
maksatly gelip gow an seri deler, ol sanda agzalyk we haýyr-yhsan gatançlary, pul pe ge leri,
miras alynýan emläk;
borçnamalary üpjün etmek hökmünde girew ýa-da tölegi ujundan geçirme görnü inde alnan
emläk;
döwlet eýeçiligi görnü indäki edara görnü li tarap döredilende o a berilýän seri deler we
beýleki emläk;
eger görkezilen i leri ýerine ýetirmegi (hyzmatlary etmegi ) hökmanylygy Türkmenistany
kanunçylygy bilen bellenilen halatlarynda, i
belli bir ugrunda olary üstüne ýüklenilen aýratyn
wezipeleri ýerine ýetirmegi çäklerinde döwlet häkimiýet we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli
häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry edaralar tarapyndan i leri ýerine ýetirmekden (hyzmatlary
etmekden) alnan seri deler;
edara görnü li tarap üýtgedilip gurnalanda, ol edara görnü li tarapy hukuk oruntutary
(oruntutarlary) tarapyndan alnan emläk;
býujet guramalary we telekeçi däl edara görnü li taraplar tarapyndan, eýle hem döwlet
häkimiýet we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry edaralary
tarapyndan pe ge bermek barada ylala yk boýunça ýa-da mugt alnan emläk (i ler, hyzmatlar);
72
Türkmenistany Prezidentini namalaryna, Türkmenistany Ministrler Kabinetini , ýerli
ýerine ýetiriji häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry edaralaryny çözgütlerine laýyklykda, eýle
hem pudaklary içinde mugt berlende ministrlikleri we pudaklaýyn dolandyry edaralaryny
çözgütlerine laýyklykda, edara görnü li taraplar tarapyndan alnan emläk;
da ary döwletler ýa-da halkara guramalary tarapyndan Türkmenistana berilýän halkara
ynsarperwerlik, maliýe we tehniki kömek taslamalaryny we maksatnamalaryny çäklerinde
alynýan emläk (i ler, hyzmatlar).
Bir birligini satyn almak (döretmek) üçin çykdajylary Türkmenistan boýunça bellenen i az i
hakyny 0,4 möçberinden geçmeýän, mahabatlandyrma maksady bilen berilýän harytlary (i leri ,
hyzmatlary ) bahasy jemi girdejä go ulmaýar.
4. ol bir girdejiler u maddany 2-nji bölümini birnäçe bentlerinde göz ö ünde tutulan
bolsa, onda salgyt salynýan girdeji hasaplananda görkezilen girdejiler di e bir gezek hasaba
alynýar.
5. Salgydy dürli möçberleri boýunça salgyt salynýan girdeji alýan ýa-da u Bitewi kanuny
170-nji maddasyna laýyklykda salgytdan bo adylýan salgyt töleýjiler eýle girdejileri hasabyny
aýratynlykda ýöretmäge borçludyrlar.
150-nji madda. Harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alynýan jemi girdejini
kesgitlemegi aýratynlyklary
1. Harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alynýan jemi girdejini kesgitlemek maksady
bilen, u Bitewi kanuny 97-nji maddasy ulanylýar.
unda a akdakylary muzdsuz berilmegine ýerlemek hökmünde seredilmeýär:
edara görnü li tarap üýtgedilip gurlanda onu hukuk mirasdü erine (mirasdü erlerine)
berilýän emlägi;
döwlet häkimiýet we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry
edaralaryny çözgütleri boýunça durmu we önümçilik maksatly desgalary (ýa aýy jaýlary, dynç
aly öýleri, zawodlar, fabrikler we ulara kybapda beýleki desgalar);
10.05.2010 ý. 110-IV)
ynsanperwerlik we (ýa-da) haýyr-yhsan kömegi hökmünde hökümetara ylala yklaryna
laýyklykda, eýle hem döwlet häkimiýeti we dolandyry edaralaryny çözgütlerini esasynda
harytlary berilmegi (i leri muzdsuz ýerine ýetirilmegi we hyzmatlary edilmegi).
u emläkleri döwlet haýryna almak (kesekä bermek) hem harytlary ýerlemek bolup durmaýar:
döwlet häkimiýeti we dolandyry , ýerli ýerine ýetiriji häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry
edaralaryny çözgütleri boýunça döwlet ýa-da jemgyýetçilik hajatlary üçin ýa-da ýeri , medeni
gymmatlyklary degerli derejede ulanylmandygy üçin alynmaly ýer mellegindäki ýerle ýän emläk;
miras galan emlägi mejbury almak, elinden almak ýa-da eýeçilik hukugyny bermek
netijesinde, eýle hem eýesiz galan emlägi , ýa-da gymmatlyklary döwlet tarapyndan alynmagy;
Emlägi gaýry edara görnü indäki taraplary we ereketleri esaslyk maýalaryna gatançlar
hökmünde berilmegi harytlary ýerlemek bolup durmaýar.
2. Harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alnan girdejini kesgitlemek maksady bilen,
harydy , i leri , hyzmatlary bahasy u Bitewi kanuny 36-njy maddasyna laýyklykda kabul
edilýär.
3. Harytlar (i ler, hyzmatlar) muzdsuz berlende girdeji salgyt töleýji tarapyndan eýle harytlar
(i ler, hyzmatlar) adaty, hak almak bilen ýerlenende ulanylýan bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.
ulany da bolan esasy seri deler we maddy däl aktiwler muzdsuz berlende girdeji olary
galyndy bahalaryndan ugur alnyp kesgitlenýär.
4. Gele igi taraplary tarapyndan çal ylýan harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahalary
kesgitlenmedik halatynda, girdeji olar ýaly harytlar (i ler, hyzmatlar) salgyt töleýji tarapyndan
adaty, hak almak bilen ýerlenende ulanylýan bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.
De däl derejede çal ylanda jemi girdejä çal ylýan harytlary (i leri , hyzmatlary )
bahalaryna go maça tölegleri islendik möçberi go ulýar.
5. Öz i gärleri üçin harytlar (i ler, hyzmatlar) ýerlenende, girdeji olar ýaly harytlar (i ler,
73
hyzmatlar) salgyt töleýji tarapyndan adaty, hak almak bilen ýerlenende ulanylýan bahalardan ugur
alnyp kesgitlenýär.
6. Ýatyrylýan edara görnü li tarapy (da ary ýurtly edara görnü li tarapy ahamçasyny ,
wekilhanasyny ) girdejisi u harytlar ýerlenende salgyt töleýji tarapyndan ulanylan hakyky
bahalary esasynda, emma:
esasy seri deler we maddy däl aktiwler boýunça - galyndy bahalaryndan;
beýleki harytlar boýunça - satyn alnan bahalaryndan pes bolmadyk derejede kesgitlenýär.
7. Ýe illikli bahalar (tarif, kesilen nyrh) bellenen harytlar (i ler, hyzmatlar) ýerlenende girdeji
eýle ýe illikleri hasaba almak bilen kesgitlenýär. Görkezilenler Türkmenistany kanunçylygyna
laýyklykda ilata mugt goýberilýän harytlara (i lere, hyzmatlara) hem degi lidir.
Býujet guramalaryna we döwlet häkimiýet we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we
ýerli öz-özü i dolandyry edaralaryna, eýle hem u edaralary çözgütleri boýunça ýerlenýän
harytlar, ýerine ýetirilýän i ler we edilýän hyzmatlar boýunça, ol sanda bular muzdsuz amala
yrylanda hem girdejiler, ýerlenýän hakyky bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär. Görkezilenler
döwlet häkimiýet we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry
edaralaryny çözgütleri boýunça durmu we önümçilik maksatly desgalary muzdsuz berilmegine
degi li däldir.
10.05.2010 ý. 110-IV)
151-nji madda. Banky jemi girdejisini kesgitlemegi aýratynlyklary
1. Banky jemi girdejisi bank amallaryndan gelen girdejileri we u Bitewi kanuny 149-njy
we 150-nji maddalarynda göz ö ünde tutulan girdejileri jemi hökmünde kesgitlenýär.
2. Bank amallaryndan alynýan girdejilere, hususan-da, u girdejiler girýär:
bank tarapyndan çekilen pul seri delerini hasabyna öz adyndan we öz hasabyna
ýerle dirmekden, karz bermekden gelen göterimler;
mü derilere, ol sanda korrespondent banklara hasaplary açmakdan we olary alyp barmakdan
we olary tab yryklary boýunça hasapla yklary amala a yrmakdan gelen girdejiler;
pul seri delerini, wekselleri, töleg we hasapla yk resminamalaryny inkassasiýa etmekden we
mü derilere kassa hyzmatyny etmekden gelen girdejiler;
nagt we nagt däl görnü lerinde da ary ýurt puly we da ary ýurt pul gymmatlyklary bilen
edilýän amallardan gelen girdejiler;
gymmat bahaly metallar we gymmat bahaly da lar boýunça amallary geçirmekden alnan
girdejiler;
pul görnü inde ýerine ýetirilmegini göz ö ünde tutýan bank kepillendirmelerini,
borçnamalaryny, awallaryny we üçünji tarap üçin kepil geçmek boýunça amallardan alnan
girdejiler;
pul görnü inde borçnamalary ýerine ýetirilmegine talap hukugyny satyn almakdan gelen
girdejiler;
depozitar hyzmat etmegi go mak bilen, mü deriler bilen ylala yk boýunça pul seri delerini
we beýleki emläkleri ynamdar dolandyrmadan gelen girdejiler;
resminamalary we gymmatlyklary saklamak üçin ýörite enjamla dyrylan jaýlary we seýfleri
kärendä bermekden gelen girdejiler;
aragatna yk hyzmatlaryny öwezini dolmagy hasabyna mü derilerden alnan seri de
görnü indäki girdejiler;
banky zyýanyna ö hasapdan öçürilenden ýa-da olar döretmek üçin ö salgyt özeni
azaldylan ätiýaçlygy , geçirmeleri hasabyna hasapdan öçürilen, yzyna gaýtarylýan karzlar
boýunça bank tarapyndan alnan pul möçberi görnü inde gelen girdejiler;
forfeýting, faktoring amallaryny geçirilmeginden gelen girdejiler;
gymmat bahaly metallara we gymmat bahaly da lara gaýtadan nyrh kesilende o yn
görnü indäki aratapawut;
beýleki bank amallaryndan we hyzmatlardan gelen girdejiler.
152-nji madda. Ätiýaçlandyry i lerini amala a yrýan edara görnü li taraplary jemi
74
girdejisini kesgitlemegi aýratynlyklary
1. Ätiýaçlandyry i lerini amala a yrýan edara görnü li taraplary jemi girdejileri,
ätiýaçlandyry i inden alnan girdejileri we u Bitewi kanuny 149-njy we 150-nji maddalarynda
göz ö ünde tutulan girdejileri jemi hökmünde kesgitlenýär.
2. Ätiýaçlandyry i inden alnan girdejilere, hususan-da, u girdejiler girýär:
ätiýaçlandyry , gaýtadan ätiýaçlandyry , durmu ätiýaçlandyrmasy ylala yklary boýunça
ätiýaçlandyry haky (gatanjy). unda durmu ätiýaçlandyrmasy ylala ygy boýunça ätiýaçlandyry
haky (gatançlary) ätiýaçlandyryjyny (durmu ätiýaçlandyryjysyny ) di e ätiýaçlandyry hakyny
paýy möçberinde onu girdejisini düzümine go ulýar;
ätiýaçlandyry gorunda ätiýaçlandyrylýanlary paýyny üýtgemegi göz ö ünde tutulyp,
geçen hasabat döwürlerinde döredilen ätiýaçlyk gorlaryny azalan (yzyna gaýtarylan) pul möçberi;
gaýtadan ätiýaçlandyry ertnamasy boýunça berilýän haklar we tantemler;
durmu ätiýaçlandyrmasy ylala ygy boýunça ätiýaçlandyryjyny haky;
gaýtadan ätiýaçlandyrmaga berlen töwekgellik boýunça ätiýaçlandyry töleglerini paýyny
öwezini gaýtadan ätiýaçlandyrýanlar tarapyndan dolunan pul möçberleri;
ätiýaçlandyryjy dellaly , ýumu çyny , sýurweýerini we heläkçilikler boýunça wekili
hyzmatlary üçin haklar;
gaýtadan ätiýaçlandyrmaga kabul edilen töwekgelçilik boýunça baýraklary hasaplanyp
ýazylan göterimi;
Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde tutulan ýagdaýlarda ýetirilen zyýan üçin
jogapkär tarapa, ätiýaçlandyry ylala ygy boýunça, ätiýaçlandyryjyny talap hukugyny ýerlemek
tertibinde alynýan pul möçberleri;
ätiýaçlandyry ylala ygyny ertlerini ýerine ýetirilmändigi üçin jerimeleri pul möçberi;
gaýtadan ätiýaçlandyry ylala ygy möhletinden ö ýatyrylan halatynda, ätiýaçlandyrma
ylala yklary boýunça ätiýaçlandyry baýraklaryny (gatançlaryny ) yzyna gaýtarylan pul möçberi;
ätiýaçlandyry i leri amala a yrylanda alynýan beýleki girdejiler.
153-nji madda. Özara gara ly edara görnü li taraplary girdejisini hasaba almagy
aýratynlygy
Özara gara ly edara görnü li taraplary özara gatna yklarynda unu ýaly gele iklerdäki
adaty ertlerden tapawutlanýan ertler emele gelýän ýa-da bellenýän bolsa, olary biri tarapyndan
alnyp boljak, ýöne eýle ertler sebäpli alynmadyk islendik girdeji u baby düzgünlerine
laýyklykda, onu salgyt salynýan girdejisine go ulýar.
154-nji madda. Salgyt salynýan peýdany kesgitlemek üçin kabul edilýän aýyrmalar
1. Salgyt salynýan peýdany kesgitlemek üçin hasaba alynýan aýyrmalara u maddany 2-nji
bölüminde görkezilen girdejiler, eýle hem telekeçilik we peýda (girdeji) almak üçin gönükdirilen
beýleki i bilen baglany ykly çykdajylar we ýitgiler go ulýar.
2. Salgyt salynýan peýdany kesgitlemek üçin göz ö ünde tutulýan aýyrmalar hökmünde ular
kabul edilýär:
a) harytlar ýerlenende, i ler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende go ulan baha üçin salgydy
hasaplanan pul möçberi, go maça töleg tölenmäge degi li harytlary ýerlenýän bahasyna olary
öndürijiler tarapyndan go ulýan go maça tölegi pul möçberi, eýle hem go ulan baha üçin
salgydy harytlar ogurlananda ýa-da zaýalananda günäkär taraplardan ýetirilen zyýany öwez
tölegini möçberindäki, eýle hem ätiýaçlandyry öwezini dolmalaryndaky pul möçberi;
b) Türkmenistandaky töleg çe melerinde ö salgyt salnan, edara görnü li taraplara paýçy
bolup gatna makdan alynýan dü ewüntler we beýleki girdejiler;
ç) oýun i lerinden (humarly oýunlar we pully oýunlar bilen baglany ykly i ) girdejiler;
d) harytlary (i leri, hyzmatlary) öndürmek we ýerlemek bilen baglany ykly çykdajylar
(harajatlar), a akdakylary go mak bilen:
maddy çykdajylar;
zähmete hak tölemek üçin çykdajylar;
75
u Bitewi kanuny 156-njy maddasyny 1-nji bölüminde görkezilen tölegleri pul
möçberinden döwlet durmu ätiýaçlandyrmasyna geçirmeler;
könelmäni hasaplanyp ýazylan möçberi;
beýleki çykdajylar we ýitgiler;
e) ýerlemekden da ary çykdajylar (zyýanlar);
ä) emläk üçin salgyt, ýerasty baýlyklary peýdalanmak üçin salgyt we u Bitewi kanunda
bellenen ýygymlar ( äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin belli
bir maksada gönükdirilen ýygymdan ba ga).
Türkmenistany Hökümetini Da ary ýurt pulundaky ätiýaçlygyna gönükdirilýän seri deler
jemi girdejiden aýrylýar.
3. Banklary we ätiýaçlandyry i ini amala a yrýan edara görnü li taraplary çykdajylary u
Bitewi kanuny 164-nji we 165-nji maddalarynda bellenen aýratynlyklary hasaba almak bilen
kesgitlenýär.
4. ol bir harajatlar birnäçe çykdajy maddalarynda göz ö ünde tutulan bolsa, onda salgyt
salynýan girdeji hasaplananda görkezilen harajatlar di e bir gezek aýrylýar.
5. Salgydy dürli möçberleri boýunça salgyt salynýan girdejilere degi li ýa-da u Bitewi
kanuny 170-nji maddasyna laýyklykda salgytdan bo adylýan girdejilere degi li çykdajylar
(harajatlar) aýratynlykda hasaba alynýar. Çykdajylary aýratyn hasaba almak mümkin bolmadyk
halatynda, olar salgyt töleýjini ähli girdejileri jemi möçberindäki degi li girdejisini paýyna
barabarlykda paýlanylýar.
6. u maddada görkezilen aýyrmalar di e olar resminamalar esasynda tassyklanan halatynda
kabul edilýär.
7. u a akdakylar aýyrmalara go ulmaýar:
u Bitewi kanuny 150-nji maddasyny 1-nji bölümine laýyklykda ýerlemek bolup durmaýan
amallara degi li çykdajylar (harajatlar);
telekeçilik we peýda (girdeji) almak üçin gönükdirilen beýleki i bilen baglany ykly
bolmadyk çykdajylar (harajatlar);
esasy seri deleri satyn almak, olary oturtmak (gurnamak) boýunça çykdajylar (harajatlar) we
düýpli häsiýetdäki ( u Bitewi kanunda aýyrmalar – bergi borçnamlary boýunça göterimler, tebigy
seri deleri özle dirmek üçin çykdajylar we ba galar hökmünde kabul edilýär diýlip göni görkezilen,
düýpli häsiýetdäki harajatlardan ba ga) beýleki çykdajylar, eýle hem maddy däl aktiwler;
berilýän ýa-da yzyna gaýtarylýan ssudalar we beýleki karzlar;
dü ewüntleri ýa-da ba ga
a me ze , ol sanda bilelikdäki i e gatna yjylara tölenýän
seri deler;
salgyt töleýjini ba ga edara görnü li tarapy ýa-da ereketi esaslyk maýasyna goýumlary;
salgyt töleýji tarapyndan döredilen gaznalary we ätiýaçlyklary hasabyna öwezi dolunýan
çykdajylar (harajatlar);
u Bitewi kanuny 149-njy maddasyny 3-nji bölüminde görkezilen, ýörite maksatly
seri deleri we maksatly gelip gowu malary hasabyna amala a yrylýan çykdajylar (harajatlar);
topary ylala ygy boýunça, eýle hem komissioner tarapyndan komitenti eden
çykdajylaryny öwezini dolmagy hasabyna, eger eýle harajatlar bagla ylan ylala ygy ertlerine
laýyklykda komissioneri çykdajylaryny düzümine girmeýän bolsa, komissioner tarapyndan
berlen emlägi bahasy. Görkezilenler tab yryk ylala yklaryna we
a me ze ylala yklara hem
degi lidir;
muzdsuz berlen emlägi (i leri , hyzmatlary ) bahasy, eýle hem unu ýaly bermek bilen
baglany ykly çykdajylar;
muzdsuz alnan harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahasy;
kömekçi hojalygy, ýa aýy jaý-jemagat hojalygyny , durmu -medeni ulgamy binalaryny,
okuw merkezlerini saklamak bilen baglany ykly ýitgiler;
salgyt töleýji tarapyndan maksatly maliýele dirmegi çäklerinde, eýle hem grandlar
görnü inde berlen pul seri deleri we beýleki emlägi bahasy;
gatna yjylary düzüminden çykanlarynda gatna yjylara (paýdarlara, paýçylara, agzalara) ýa76
da ýatyrylýan edara görnü li tarapy emlägi o a gatna yjylary arasynda paýlanylanda berilýän pul
seri deleri ýa-da gaýry emlägi bahasy;
bilelikdäki i hakyndaky ertnama ( erekete) gatna yjylar eýle ereketden çykanlarynda ýada ýatyrylýan ereketi emlägi o a gatna yjylary arasynda paýlanylanda olara berilýän pul
seri deleri ýa-da gaýry emlägi bahasy;
esaslyk maýa köpelen halatynda, paýdarlary arasynda paýlanýan, salgyt töleýji - emitent
tarapyndan berilýän paýnamalary bahasy;
girew hökmünde we tölegi ujundan geçirmek hökmünde berlen emlägi bahasy;
gärleri
Türkmenistany
Ministrler Kabineti tarapyndan bellenen çykdajylary
ölçeglerinden artyk çykdajylaryny öwezini dolmak;
gymmatly kagyzlary bahasy üýtgände alnan o aýsyz tapawut;
oýun i inden girdejiler almak bilen baglany ykly çykdajylar (harajatlar).
8. Satyn alnan bahalary ýokarlandyrylan halatynda, da ary ýurtlardan getirilýän harytlary
(i leri , hyzmatlary ) hasapdan aýyrmalara göni degi li bahasyna ýa-da ulany geçirmeleri arkaly,
u Bitewi kanuny 36-njy maddasyny düzgünleri ulanylyp bilner.
155-nji madda. Maddy çykdajylar
1. Maddy çykdajylara salgyt töleýjini u a akdakylar üçin edýän harajatlary degi lidir:
so ra ýerlemek üçin niýetlenen harytlary satyn almak;
önüm öndürmekde, i leri ýerine ýetirmekde, hyzmatlary etmekde peýdalanylýan çig maly we
materiallary satyn almak;
öndürilen ýa-da ýerlenilýän harytlary gaplamak we ba ga hili taýýarlamak üçin, eýle hem
ba ga önümçilik we hojalyk hajatlary üçin peýdalanylýan materiallary satyn almak;
gurallary, enjamlary, esbaplary, abzallary, ýörite geýimi we beýleki könelmä degi li
bolmadyk emlägi satyn almak;
gurnamaga degi li toplaýjy önümleri satyn almak;
go maça i lenmäge degi li ýarymtaýýar önümleri satyn almak;
tehnologik maksatlar, energiýany i läp çykarmak, jaýlary ýylatmak üçin harçlanylýan
ýangyjy, suwy we energiýany satyn almak, eýle hem energiýany özgertmek we geçirmek üçin
çykdajylar;
keseki edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler tarapyndan ýerine ýetirilýän önümçilik
häsiýetli i leri we hyzmatlary satyn almak. Önümçilik häsiýetli i lere we hyzmatlara önümi
taýýarlamak, çig maly we materiallary i läp taýýarlamak boýunça aýry-aýry amallary ýerine
ýetirmek, sarp edilýän çig maly we materiallary hilini kesgitlemek üçin synaglary geçirmek,
bellenilen tehnologiýa degi li i leri berjaý edili ine gözegçilik etmek, esasy önümçilik
seri delerini abatlamak we ba galar degi lidir. Keseki guramalary ulag hyzmatlary hem önümçilik
häsiýetli hyzmatlara degi lidir;
tebigaty goramak maksatly esasy seri deleri we gaýry emlägi saklamak we peýdalanmak,
hapalaýjy jisimleri tebigy gur awa ýol berilýän ta landylar (zy yndylar) üçin tölegler we ýerleri
rekultiwasiýasy üçin çykdajylary go mak bilen beýleki unu ýaly çykdajylar;
peýda (girdeji) almaga gönükdirilen telekeçilik i i we ba ga i ler bilen baglany ykly beýleki
maddy çykdajylar.
2. Maddy harajatlara go ulýan haryt-maddy gymmatlyklary bahasy olary satyn alny
nyrhlaryndan, ol sanda araçy guramalara tölenilýän komissiýa haklaryny, bir a ýygymlaryny,
gümrük paçlaryny, Türkmenistany gümrük çäklerine getirilýän harytlar boýunça, ýygymlary we
go maça tölegleri, da amak üçin çykdajylary we haryt-maddy gymmatlyklary satyn almak bilen
baglany ykly beýleki harajatlary go mak bilen, ugur alnyp kesgitlenilýär. Haryt-maddy
gymmatlyklaryny bahasyna u Bitewi kanuny 110-njy we 126-njy maddalaryna laýyklykda
hasapla yga kabul edilmäge degi li go ulan baha üçin salgydy we go maça tölegleri möçberleri
go ulmaýar.
Maddy çykdajylary bahasyndan yzyna gaýtarylýan galyndylary bahasy aýrylýar.
3. Eger önüm iberijiden haryt maddy gymmatlyklary bilen bile kabul edilen yzyna
77
gaýtarylýan gaby bahasy u gymmatlyklary bahasyna go ulan bolsa, olary satyn almak üçin
çykdajylary umumy möçberinden onu mümkin bolan peýdalanmak we ýerlemek bahasy boýunça
yzyna gaýtarylýan gaby bahasy aýrylýar. Haryt maddy gymmatlyklar bilen önüm iberijiden alnan,
yzyna gaýtarylmaýan gaby bahasy olary almak üçin çykdajylary pul möçberine go ulýar.
4. Maddy çykdajylara go ulýan harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahasy görkezilen harytlar
(i ler, hyzmatlar) u Bitewi kanuny 106-njy maddasynda görkezilen go ulan baha üçin salgytdan
bo adylan, salgyt salynýan amallary, eýle hem u Bitewi kanuny 96-njy maddasyna laýyklykda
go ulan baha üçin salgyt salmagy binýady bolup durmaýan amallary amala a yrmak üçin
peýdalanylan halatynda, satyn alnan harytlar (i ler, hyzmatlar) boýunça tölenýän go ulan baha üçin
salgyt bilen bilelikde aýrylmalara go ulýar. Görkezilenler u Bitewi kanuny 95-nji maddasyny
ikinji bölegine laýyklykda go ulan baha üçin salgydy töleýjiler bolup durmaýan taraplary satyn
alýan harytlary (i leri, hyzmatlary) babatda hem ulanylýar.
Maddy çykdajylara go ulýan harytlary bahasyna Türkmenistanda öndürilýän ýa-da
Türkmenistany çäklerine getirilýän go maça töleg tölenmäge degi li harytlar boýunça tölenen, u
Bitewi kanuny 126-njy maddasyna laýyklykda go maça töleg tölenmäge degi li bolmadyk
harytlary öndürmek üçin çig maly (materiallar) görnü inde ýa-da beýleki maksatlar üçin
peýdalanylanda go maça tölegler hem go ulýar.
5. Salgyt salmak maksady bilen, u a akdakylar hem maddy harajatlara degi lidir:
u Bitewi kanunda ba gaça bellenmedik bolsa, ýerleri rekultiwasiýa etmek we beýleki
tebigaty goraýy çäreleri üçin çykdajylar;
Türkmenistany Ministrler Kabineti tarapyndan bellenen tertipde tassyklanan, tebigy ýitgini
ölçeglerini
çäklerinde haryt maddy gymmatlyklary
ýetmezçiliginden we (ýa-da)
zaýalanmagyndan çekilen zyýan;
öndürilende we (ýa-da) da alanda tehnologik ýitgiler;
gazylyp alynýan peýdaly magdanlar alnanda taýýarlyk i leri üçin çykdajylar.
156-njy madda. Zähmete hak tölemek üçin çykdajylar
1. Pul we haryt görnü inde zähmete hak tölemek üçin çykdajylara ular degi lidir:
kärhanada kabul edilen zähmete hak tölemek ulgamyna we görnü lerine laýyklykda bellenilen
bahalardan, tarif möçberlerinden we wezipe aýlyk haklaryndan ugur alnyp hasaplanylan, hakyky
ýerine ýetirilen i üçin i haky;
önümçilik netijeleri üçin baýraklar, tarif möçberlerine we wezipe aýlyk haklaryna go maça
haklar;
gijesine i lenendigi, köp çal ykly i de i lenendigi, hünärleri utga dyrylandygy, hyzmat edi
zolagyny gi elendigi üçin, zähmeti agyr, zyýanly, aýratyn zyýanly ertlerinde i lenendigi üçin, i
wagtyndan artyk i we dynç we baýramçylyk günlerinde i üçin, Türkmenistany kanunçylygyna
laýyklykda, berilýän öwez puly häsiýetdäki tölegler;
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda i gärlere mugt berilýän jemagat hyzmatlary,
iýmit, önümler, ýa aýy jaý boýunça çykdajylar ýa-da olar boýunça pul öwezini möçberleri;
unu ýaly çykdajylar zähmet ertnamasynda we (ýa-da) toparlaýyn ertnamada göz ö ünde
tutulan, ol sanda naharlanmak ba ga adamlar tarapyndan guralan halatlarynda hem, i gärleri
naharlanmagy üçin çykdajylar;
Türkmenistany
kanunçylygyna
laýyklykda
i gärlere berilýän, olary
ahsy
peýdalanmagynda hemi elik galýan mugt berilýän zatlary (görnü li lybasy, egin-ba lary go mak
bilen) bahasy (olary a aklandyrylan baha boýunça satylmagy bilen baglany ykly ýe illikleri pul
möçberi);
gärleri döwlet we (ýa-da) jemgyýetçilik borçlaryny ýerine ýetiren wagtynda we
Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde tutulan ba ga halatlarda saklanyp galýan, olara
hasaplanyp ýazylan i hakyny pul möçberi;
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda nobatdaky (her ýylky) we go maça rugsatlary
(peýdalanylmadyk rugsatlar üçin öwezini dolmalar), ýetginjekleri ýe illikli sagatlary, çagany
naharlamak üçin eneleri i däki arakesmeleri, eýle hem saglygy goraýy gözegçiliklerini geçmek,
78
döwlet we jemgyýetçilik borçlaryny ýerine ýetirmek bilen baglany ykly wagt üçin tölenýän hak;
edara görnü li tarapy ( ahamçany, wekilhanany) üýtgedip guramak ýa-da ýatyrmak bilen,
gärleri sanyny ýa-da i gär düzümini kemeltmek bilen baglany ykly i den bo adylýan i gäre töleg
tölemek;
den çykylanda berilýän hemaýat pullaryny tölemek;
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda köp ýyllap i ländigi üçin birwagtlaýyn tölenýän
hak;
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda, i gärleri okuw wagtynda (hünär taýdan
taýýarlyk, gaýtadan taýýarlamak we .m.) saklanyp galýan i haky;
mejbury i siz gezen wagty üçin ýa-da Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde tutulan
halatlarda pes hak tölenýän i ýerine ýetirilen wagty üçin i haky;
Türkmenistany kanunçylygynda bellenilen, zähmete ukyplylygy wagtlaýyn ýitirilen
mahalynda hakyky i hakyny derejesine çenli go maça töleg;
hökmany ätiýaçlandyry ertnamasy boýunça i berijileri tölegleri (gatançlary), eýle hem
ätiýaçlandyry guramalary bilen i gärleri peýdasyna bagla ylan meýletin ätiýaçlandyry
ertnamalary boýunça i berijileri tölegleri (gatançlary);
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda, i ler wahta usuly bilen ýerine ýetirilende
go maça tölegleri pul möçberi;
barlag geçirilýän, gan tab yrylýan we her gezek gan tab yrylandan so berilýän dynç
günlerinde donor-i gärlere i hakyny tölemek üçin çykdajylar;
raýat hukuk häsiýetli ertnamalar boýunça i gärleri ýerine ýetiren i leri (hyzmatlary) üçin,
edara görnü li tarapy i gär düzüminde durmaýan i gärleri i haky, mu a hususy telekeçiler bolup
durýan adamlara tölenýän tölegler degi li däldir. unda i hakyny pul möçberine i leri
(hyzmatlary) ýerine ýetirmek bilen baglany ykly maddy harajatlary bahasy go ulmaýar;
geljekde i gärleri zähmet rugsatlaryny tölemek üçin ätiýaçlyga we (ýa-da) köp ýyl i ländigi
üçin her ýyl tölenýän haky tölemek üçin ätiýaçlyga seri de geçirmeler görnü indäki çykdajylar;
zähmet ylala ygynda ( ertnamasynda) we (ýa-da) toparlaýyn ylala ykda, eýle hem
Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde tutulan, i gäri peýdasyna edilen çykdajylary
beýleki görnü leri.
2. Aýyrmalar hökmünde kabul edilýän, zähmete hak tölemek üçin çykdajylarda u
akdakylar göz ö ünde tutulmaýar:
maddy kömek;
umumy peýdalanylýan ulag, ýörite ugurlar, edara ulagy bilen i ýerine gitmek tölegi;
edara görnü li tarapy i gärlerine berilýän ýa-da edara görnü li tarapy jemgyýetçilik iýmiti
üçin kömekçi hojalyklar tarapyndan goýberilýän önüm (i ler, hyzmatlar) boýunça baha tapawutlary;
bejeri ýa-da dynç aly , gezelençler ýa-da syýahatlar üçin ýollamanamalary , sport
seksiýalaryndaky, gurnaklaryndaky ýa-da klublaryndaky okuwlar, medeni toma a ýa-da
bedenterbiýe (sport) çärelerine barmak üçin, kadala dyryjy tehniki we önümçilik maksatlary üçin
peýdalanylýan edebiýat üçin ýazylmaga degi li bolmadyk ýazyly yk üçin tölegi we i gärleri
ahsy sarp etmegi üçin harytlary tölegini çykdajylary, eýle hem i gärleri peýdasyna edilen
beýleki unu ýaly çykdajylar.
157-nji madda. Ulany tölegleri
1. Salgyt töleýji tarapyndan girdeji almak üçin peýdalanylýan esasy seri deler we maddy däl
aktiwler boýunça ulany tölegleri salgyt töleýjini çykdajylaryna (harajatlaryna go ulýar).
Düýpli häsiýetli harajatlar salgyt töleýjini çykdajylaryna (aýyrmalaryna) ulany tölegleri
üsti bilen go ulýar.
Maddy däl aktiwler boýunça geçirilýän ulany tölegleri di e Türkmenistany kanunçylygy
bilen bellenilen ertler berjaý edilende we olary hakykatda girdeji almak üçin peýdalanylandygy
tassyklananda aýyrmalar hökmünde hasaba alynýar.
2. u peýdadan (girdeji) alynýan salgytlary hasaplamak üçin mugt alnan esasy seri deler,
eýle hem telekeçilik däl edara görnü li taraplary , býujetdäki guramalary we jemgyýetçilik
79
guramalaryny emlägi, hatda ol emläk olar tarapyndan girdeji almak üçin peýdalanýalýan hem
bolsa, ulanylýan emlägini düzüminden çykarylýar.
Ulany tölegleri geçirilýän emlägi bahasyna u Bitewi kanunda aýyrmalar hökmünde kabul
edilýär diýlip göni görkezilen düýpli häsiýetdäki harajatlar go ulmaýar.
3. Kärendesine (kireýine) berlen emläk boýunça ulany tölegleri kärendä (kireýine) beriji
tarapyndan amala a yrylýar. Lizinge berlen emläk boýunça ulany töleglerini lizinge alyjy töleýär.
Buýrujy tarapyndan bellenilen tertipde i e girizilmedik ýa-da esasy seri deler hökmünde
hasaba kabul edilmedik gurlu yk desgasy ulanylan mahaly, ulany tölegleri hasaba kabul edilen
esasy seri deler ýaly aýyrmalar hökmünde go ulýar. Görkezilenler unu ýaly beýleki halatlarda
hem ulanylýar.
4. Ulany töleglerini hasaplamak üçin Türkmenistany kanunçylygynda we u maddada
bellenen tertip we ölçegler ulanylýar.
158-nji madda. Harytlary (i leri, hyzmatlary) öndürmek we ýerlemek bilen
baglany ykly beýleki çykdajylar we ýitgiler
Harytlary (i leri, hyzmatlary) öndürmek we ýerlemek bilen baglany ykly beýleki çykdajylar
we ýitgiler u a akdakylary öz içine alýar:
ýer üçin töleg;
oýlap tapy lar we rasionalizatorçylyk teklipler üçin tölenýän hak;
islendik görnü däki bergi borçnamalary boýunça göterimler görnü indäki çykdajylar;
wagtlaýyn i e ukypsyzlyk boýunça hemaýat pullar we Türkmenistany kanunçylygy bilen
bellenilen we i berijini hasabyna i gärlere tölenilýän beýleki durmu hemaýat pullary;
täze i ýerine geçende i gärlere berilýän hemaýat puly;
u Bitewi kanuny 166-njy maddasyny göz ö ünde tutmak bilen, kärende tölegi we lizing
tölegleri;
Türkmenistany Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan ölçegleri çäklerinde de iz,
derýa we howa gämilerini ekipa laryny azyk rasiony üçin çykdajylar;
keseki edara görnü li taraplar tarpyndan i gärler bermek boýunça hyzmatlar üçin çykdajylar;
hyzmatda lygy ýola goýmak we saklamak maksady bilen, beýleki edara görnü li taraplary
geple iklere gatna ýan wekillerini resmi taýdan kabul etmek we hyzmat etmek bilen baglany ykly
wekilçilik çykdajylary, emma ol jemi girdejini 1 göteriminden ýokary bolmaly däldir;
aragatna yk hyzmatlaryny tölegi;
auditorlyk, hukuk, maslahat beri , maglumat we beýleki dolandyry hyzmatlary üçin
çykdajylar;
keseki edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler tarapyndan ýerine ýetirilen i ler
(hyzmatlary etmek) üçin komission ýygymlary we beýleki unu ýaly çykdajylary pul
möçberleri;
hat ýazuw harytlary üçin çykdajylar;
öndürilen (satyn alnan) we (ýa-da) ýerlenilýän harytlary (i leri, hyzmatlary), sergilere we
ýarmarkalara gatna magy go mak bilen salgyt töleýjini i ini, haryt ny anyny we hyzmat ny anyny
mahabatlandyrmak üçin çykdajylar;
öz i gärlerini taýýarlamak we gaýtadan taýýarlamak üçin çykdajylar;
gärleri guramaçylykly toplanmagy üçin harajatlar;
gorag we howpsuzlyk üçin, zähmeti kadaly ertlerini üpjün etmek üçin çykdajylar (emlägi
goramak boýunça hyzmatlar, ýangyna gar y çäreler, zähmeti howpsuzlygy we gönüden göni edara
görnü li tarapy çäklerinde ýerle ýän saglygy goraýy otagyny we esbaplaryny saklamak bilen
baglany ykly beýleki unu ýaly çykdajylar);
tebigy ýitgini ölçeglerini çäklerinde gelip gow an maddy seri deleri ýetmezçiligi sebäpli
ýitgiler;
zaýa önüm çykarylmakdan çekilen ýitgiler;
içerki önümçilik sebäpleri boýunça bo durmalardan çekilen ýitgiler;
emlägi ätiýaçlandyrmak we u Bitewi kanuny 154-nji maddasyny 1-nji bölüminde we 15680
njy maddasyny 1-nji bölüminde görkezilen çykdajylardan ba ga, ätiýaçlandyry
beýleki
görnü leri boýunça çykdajylar;
abatlaýy goruna, ykdysadyýeti möwsümleýin pudaklaryndaky taýýarlyk i leri boýunça
önümçilik harajatlaryny ätiýaçlygyna, eýle hem beýleki ulanylýan zatlary geljekde abatlamak
üçin harajatlary ätiýaçlyga geçirmeler;
täze önümçilikleri, sehleri we enjamlary taýýarlamak we özle dirmek üçin çykdajylar;
tehnologiýany kämille dirmek, önümçiligi guramak we dolandyrmak bilen baglany ykly
düýpli bolmadyk häsiýetdäki çykdajylar;
kepillendirilen abatlama i leri we hyzmatlar üçin harajatlar;
ler wahtalaýyn usul bilen amala a yrýan kärhanalary , ýa aýy jaý-jemagat we durmu
binalaryny go mak bilen wahta we wagtlaýyn äherçeleri saklamak üçin çykdajylar;
ylmy barlag we tejribe konstruktorçylyk i leri üçin çykdajylar;
tebigy seri deleri özle dirmek üçin çykdajylar;
Türkmenistany Ministrler Kabineti tarapyndan bellenen ölçegleri çäklerinde i sapar
çykdajylary. Görkezilen çykdajylar i gäri i sapar ýerine we hemi elik i ýerine baryp-gelmegi,
ýa aýy jaýyny kireýi, gije-gündizlik çykdajylary (tölegleri), ygtyýarnamalary, pasportlary,
çakylyklary we beýleki unu ýaly resminamalary resmile dirmek, konsullyk, aeroport ýygymlary,
girmek hukugy üçin ýygymlar we beýleki unu ýaly tölegleri we ýygymlar üçin çykdajylary öz
içine alýar;
çagyrylýan i gärler üçin ýa aýy jaýyny kireýine almak boýunça çykdajylar;
önümçilikle ikes alynmagy zerarly zähmete ukyplylygy ýitirilmegi bilen baglany ykly,
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda tölenýän hemaýat pullary;
port we aerodrom ýygymlaryny pul möçberleri, losmany hyzmatlary üçin çykdajylar we
beýleki unu ýaly çykdajylar;
de iz frahty, girmek we üsta yr geçmek üçin ýygymlar we beýleki unu ýaly tölegler;
aýry-aýry görnü lerini amala a yrmak hukugy üçin ýygymlar we tölegler (edara görnü li
taraplary bellige alnandygy üçin töleg, ygtyýarlandyry we beýleki tölegler);
önümi (harytlary , i leri , hyzmatlary ) güwänamasy boýunça çykdajylar;
bank hyzmatlary boýunça tölegler;
harytlary (i leri, hyzmatlary) öndürmek we ýerlemek bilen baglany ykly, ýöne harajatlary
ýokarda görkezilen harajatlara degi li bolmadyk beýleki harajatlar.
Harytlary öndürmek we ýerlemek, i leri ýerine ýetirmek, hyzmatlar etmek bilen baglany ykly
gaýry çykdajylara we ýitgilere u Bitewi kanuny 110-njy maddasyny dördünji bölümine
laýyklykda hasapla yga kabul edilmeýän, esasy seri deler, tamamlanmadyk gurlu yk desgalary we
maddy däl aktiwler boýunça go ulan baha üçin salgydy möçberi hem go ulýar.
159-njy madda. Ýerlemekden da ary çykdajylar (ýitgiler)
Ýerlemekden da ary çykdajylary (ýitgileri ) düzümine öndürmek we (ýa-da) ýerlemek bilen
göni baglany ykly bolmadyk i i amala a yrmak üçin harajatlar go ulýar. eýle çykdajylara u
akdakylar degi lidir:
kärende (lizing) ertnamasy boýunça berlen emlägi saklamak üçin çykdajylar (bu emlägi
ulany töleglerini go mak bilen), bu i olar üçin esasy i bolmadyk edara görnü li taraplar üçin;
gymmatly kagyzlary satylan bahasy bilen we satyn alnan bahasyny arasyndaky o aýsyz
tapawut;
öz gymmatly kagyzlaryny çykarylmagyny guramak üçin we satyn alnan gymmatly kagyzlara
hyzmat etmek üçin çykdajylar;
da ary ýurt puly bilen amallar boýunça, eýle hem da ary ýurt pulundaky gymmatlyklar we
talaplar arzanladylanda ýa-da da ary ýurt pulundaky borçnamalary bahasy ýokarlandyrylanda ýüze
çykýan o aýsyz hümmet tapawudy; eger-de da ary ýurt pulyny taraplary ylala magy bilen
harytlary (i leri , hyzmatlary ), emläk hukuklaryny ýerlenen (girdeji edilen) senesinde bellenilen
hümmeti boýunça hasaplanan borçnamalary we talaplary emele gelen möçberi, manatda hakyky
gelip dü en (tölenen) möçbere laýyk gelmände salgyt töleýjide döreýän o aýsyz tapawut;
81
übheli bergiler boýunça ätiýaçlygy döretmek üçin geçirmeler;
hasaplanyp ýazylmadyk ulany tölegleri pul möçberini go mak bilen, ulanmakdan çykarylan
esasy seri deleri ýok etmek üçin çykdajylar, eýle hem tamamlanmadyk gurlu ygy desgalaryny we
gurnamak i leri tamamlanmadyk beýleki emläkleri sökmek, ýerasty baýlyklary goramak we
beýleki unu ýaly i ler üçin çykdajylar;
önümçilik kuwwatlyklaryny we binalaryny konserwasiýa we raskonserwasiýa etmek bilen
baglany ykly çykdajylar, ol sanda konserwirlenen önümçilik kuwwatlyklaryny we binalary
saklamak üçin harajatlar;
lere kazyýetde garamak bilen baglany ykly çykdajylar;
önümçilik tab yryklaryny ýatyrmak üçin harajatlar, eýle hem önüm bermedik önümçilik üçin
harajatlar;
gap bilen baglany ykly amallar boýunça çekilen zyýan;
Türkmenistany Döwlet býujetine ýa-da ba ga döwleti býujetine tölenilýänden ba ga
jerimeler, pu mana tölegleri, jerime pullary we maliýe çärelerini beýleki görnü leri, eýle hem
ýetirilen zyýanlary öwezini dolmak boýunça çykdajylar;
iberilen haryt maddy gymmatlyklara, i lere, hyzmatlara degi li go ulan baha üçin salgydy
pul möçberi, eýle önüm ibermek boýunça karz bergi (karzdarlary ö ündäki borçnama) u Bitewi
kanuny 149-njy maddasyny 2-nji bölümini “g” bölümçesine laýyklykda hasabat döwründe
hasapdan öçürilen bolsa;
paýdarlary her ýylky ýygnagyny geçirmek üçin çykdajylar;
hak isleýi möhletini geçendigi bilen baglany ykly ýa-da ba ga bir esaslar boýunça hasapdan
öçürilen bergini pul möçberi;
hasapdan öçürilen bergileri üzmek üçin tölenen pul möçberleri;
ol ýyly hasabat (salgyt) döwründe ýüze çykarylan ö ki salgyt döwürlerini çykdajylary
(zyýanlary);
içerki önümçilik sebäpleri boýunça bo durmalardan çekilen ýitgiler, eýle hem da arky
sebäpler boýunça bo durmalardan günäkärler tarapyndan öwezi dolunmaýan ýitgiler;
tebigy betbagtçylyklary ýa-da adatdan da ary ýagdaýlary netijelerini ö üni almak ýa-da
ýok etmek bilen baglany ykly harajatlary go mak bilen, tebigy betbagtçylyklardan, ýangynlardan,
heläkçiliklerden we beýleki adatdan da ary ýagdaýlardan çekilýän ýitgiler. ol sebäpler boýunça
esasy seri deleri çykmagyndan ýeten ýitgiler u Bitewi kanuny 160-njy maddasyna laýyklykda
kesgitlenýär;
haryt maddy gymmatlyklary tebigy ýitgini ölçeglerinden artyk ýetmezçilikleri we (ýa-da)
zaýalanmaklary sebäpli ýitgiler, eýle hem günäkär adamlar bolmadyk (ýüze çykarylmadyk)
halatlarynda ogurlyk sebäpli ýitgiler;
talap etmek hukugyny bermek gele igi boýunça ýitgiler;
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda, döwlet emlägi kärendä berlende Türkmenistany
Döwlet býujetine geçirilýän kärende göterimini bir bölegini balansda saklaýjy tarapyndan
geçirilýän pul möçberi;
ereketi i ini netijeleri boýunça erekete gatna yjy tarapyndan çekilýän zyýanlar;
harytlary (i leri, hyzmatlary) öndürmek we (ýa-da) ýerlemek bilen göni baglany ykly
bolmadyk beýleki çykdajylar.
160-njy madda. Esasy seri deler we maddy däl aktiwler ýerlenende kabul edilen
aýyrmalar
1. Esasy seri deler we maddy däl aktiwler (olary muzdsuz berilmegini go mak bilen)
ýerlenende, jemi girdejiden bu emlägi ilkiba ky (balans) bahasy bilen, olary peýdalanylan
döwründe hasaplanan ulany töleglerini pul möçberini arasyndaky tapawut aýrylmaga degi lidir.
2. u maddany 1-nji bölüminde görkezilen tertip, eýle hem çykyp giden esasy seri deler we
olary ogurlanmagy ýa-da zaýalanmagy bilen baglany ykly ýetirilen zyýany günäkär taraplardan
öwezi dolunan, eýle ätiýaçlandyry öwezini dolmalary alnan maddy däl aktiwleri babatynda hem
ulanylýar.
82
161-nji madda. Esasy seri deleri abatlamak üçin çykdajylar
1. Esasy seri deleri abatlamak üçin çykdajylar ätiýaçlyk aýlaryny we abatlamak üçin
peýdalanylýan sarp edilýän materiallaryny bahasyny, abatlamagy amala a yrýan i gärleri i haky
çykdajylaryny we görkezilen abatlamagy öz güýçleri bilen alyp barmak bilen baglany ykly beýleki
çykdajylary, eýle hem keseki güýçler tarapyndan ýerine ýetirilen i leri tölegi üçin harajatlary öz
içine alýar.
2. Kärendeçi bilen kärendesine berijini arasyndaky ertnamada (ylala ykda) kärendesine
beriji tarapyndan görkezilen çykdajylary öwezini dolmak göz ö ünde tutulmadyk bolsa,
kärendeçini kärendedäki esasy seri deleri abatlamak üçin çykdajylary babatda hem u maddany
düzgünleri ulanylýar.
3. Esasy seri deleri geljekde abatlamak üçin ätiýaçlyklary döretmäge salgyt töleýjini haky
bardyr.
Esasy seri deleri abatlamak üçin geljekki çykdajylar salgyt döwrüni içinde ätiýaçlyga seri de
geçirmeler degi li hasabat (salgyt) döwrüni so ky gününde de paýlar bilen hasapdan öçürilýär.
Salgyt töleýji esasy seri deleri abatlamak üçin geljekki çykdajylary ätiýaçlygyny döreden
halatynda, abatlamagy geçirmek üçin hakyky amala a yrylan harajatlary pul möçberi görkezilen
ätiýaçlyk seri delerini hasabyna hasapdan öçürilýär.
Esasy seri deleri abatlamak üçin hakyky amala a yrylan harajatlary möçberi salgyt
döwründe esasy seri deleri abatlamak üçin geljekki çykdajylary döredilen ätiýaçlygyny
möçberinden ýokary bolan halatynda, salgyt salmak maksatlary üçin harajatlary galyndysy salgyt
döwrüni tamamlanan senesinde salgyt töleýjini beýleki çykdajylary düzümine go ulýar.
Eger-de salgyt döwrüni so una esasy seri deleri abatlamak üçin geljekki çykdajylary
ätiýaçlygynda galan seri deleri möçberi esasy seri deleri abatlamak üçin u salgyt döwründe
hakyky amala a yrylan harajatlary möçberinden artýan bolsa, onda salgyt salmak maksatlary üçin,
u salgyt döwrüni so ky senesindäki eýle artyk möçberleri salgyt töleýjini girdejilerini
düzümine go ulýar.
162-nji madda. Tebigy seri deleri özle dirmek üçin çykdajylar
1. Salgyt töleýjini ýerasty baýlyklary geologik taýdan öwrenmek, gazylyp alynýan peýdaly
baýlyklary gözlemek, taýýarlyk häsiýetdäki i leri geçirmek üçin çykdajylary tebigy seri deleri
özle dirmek üçin çykdajylar diýlip ykrar edilýär.
eýle-de görkezilen çykdaýjylara tebigy ýa-da ugurda gazy hem-de nebiti çykannaklygy
amala a yrýan salgyt töleýjileri beýleki taraplar tarapyndan Türkmenistany Ministrler
Kabinetini çözgütleri bilen bellenilen möçberlerde we tertipde ýerine ýetirilýän geologiýa-gözleg
leri üçin geçirimleri hem go ulýar.
2. Maliýele dirmegi çe mesi Türkmenistany Döwlet býujetini seri deleri we (ýa-da)
döwleti pudaklaýyn gaznalaryny seri deleri bolmadyk halatynda, tebigy seri deleri ( ol sanda
yn netije bermedikleri hem) özle dirmek üçin çykdajylar beýleki çykdajylary düzümine
go ulmaga degi lidir.
Tebigy seri deleri özle dirmek üçin çykdajylar eýle i leri amala a yrylan salgyt (hasabat)
döwrüne degi lidir.
163-nji madda. Ylmy-barlag, taslama, tejribe-konstruktorçylyk i leri üçin çykdajylar
Jemi girdejiden ylmy-barlag, taslama i läp taýýarlamalary we tejribe-konstruktorçylyk i leri
ol sanda o yn netije bermedikleri hem) üçin çykdajylar aýrylmaga degi lidir, esasy seri deleri
satyn almak, olary oturtmak we düýpli häsiýetdäki beýleki harajatlar mu a degi li däldir.
164-nji madda. Bank hyzmatlaryny etmek boýunça çykdajylar
u Bitewi kanuny 154-163-nji maddalarynda (peýdany kesgitlemek üçin ulanylýan
aýyrmalar) görkezilenden ba ga, banklar tarapyndan hyzmat etmek boýunça çykdajylara u
akdakylar go ulýar:
83
1) ular boýunça hasaplanyp ýazylan göterimler:
a) bank goýumy (depozit) ylala yklary boýunça we hasaplarda duran pul seri delerinden
peýdalanylandygy üçin;
b) öz bergi borçnamalary (obligasiýalary, depozit ýa-da süý ürintgiler güwanamalary,
wekseller ýa-da ba ga borçnamalar) boýunça, ol sanda diskont görnü inde;
ç) bankara karzlary, bank bilen onu ahamçalaryny arasynda, eýle hem bir banky
ahamçalaryny arasynda gaýtadan paýlanylan karz seri deleri boýunça;
d) Türkmenistany Merkezi banky tarapyndan bellenen tertipde bäsle ik esasda satyn
alnanlary go mak bilen satyn alnan gaýtadan maliýele dirme karzlary boýunça;
e) bellenen tertipde tölenmeli möhleti gaýra goýlan (möhleti uzaldylan) bankara karzlary,
eýle hem Türkmenistany Ministrler Kabinetini çözgüdi boýunça möhleti gaýra goýlan karzlar
boýunça;
2) mü derilere hasapla yk-kassa hyzmaty, olara hasaplar açmak, hasapla yk-kassa hyzmaty
üçin beýleki banklara töleg boýunça çykdajylary we beýleki unu ýaly çykdajylary go mak bilen,
hyzmatlar we korrespondent gatna yklary üçin tölenen komission ýygymlar;
3) da ary ýurt puluny satyn alnandygy (satylandygy) üçin komission ýygymlary (tölegi)
go mak bilen da ary ýurt puly amallaryny geçirmek boýunça çykdajylar we da ary ýurt pulundaky
töwekgelçilikden goramak we dolandyrmak boýunça çykdajylar;
4) gymmat bahaly metallar we gymmat bahaly da lar bilen amallary geçirmek boýunça
çykdajylar;
5) salgyt döwri babatda geçen ýyllar üçin hasapla yklar boýunça tölenen ýa-da yzyna
gaýtarylan göterimler ýa-da komission ýygymlar;
6) tölemek boýunça çykdajylar:
a) esasy seri deleri kärendesi, bank i ini amala a yrmak üçin peýdalanylýan esasy
seri delerini aýry-aýry böleklerini go mak bilen, ol sanda dü en seri däni inkassasiýa etmek üçin
awtomobil ulagyny we bank resminamalaryny we gymmatlyklaryny, eýle hem brokerlik
orunlaryny go mak bilen maddy däl emläkleri da amak üçin ýörite awtomobil ulagyny
ulanylmagy;
b) faksimil we hemra aragatna ygyny go mak bilen bank amallary we mü derilere hyzmat
etmek boýunça aragatna yk hyzmatlary;
ç) hasapla yk-kassa we hasaplaýjy merkezleri hyzmatlary;
7) forfeýting, faktoring amallaryny we ahsy we edara görnü li taraplar bilen ertnama
boýunça pul seri delerini we gaýry emlägi ynamdar dolandyrmak boýunça çykdajylar;
8) pensiýalary we kömek pullaryny geçirmek boýunça çykdajylar;
9) a akdakylar boýunça çykdajylar:
a) blanklary, bank habaryny magnit we beýleki geçirijilerini, eýle hem berk hasabatlylyk
blanklaryny, çek, kwitansiýa, goýum we beýleki kitapçalaryny, banknotlar we aýlyklar üçin
gaplaýy materiallaryny taýýarlamak, satyn almak we (ýa-da) ibermek;
b) töleg-hasapla yk seri delerini taýýarlamak we orna dyrmak (plastik kartoçkalary, ýol
çekleri we beýleki töleg-hasapla yk seri deleri);
10) banknotlary, aýlyklary, çekleri we beýleki hasapla yk-töleg resminamalaryny
inkassasiýasy üçin çykdajylar, eýle hem banka ýa-da onu mü derilerine degi li gymmatlyklary
gaplamak (nagt pullary toplamagy go mak bilen), da amak, ibermek we (ýa-da) eltip bermek
boýunça çykdajylar;
11) gymmatlyklary da amak we saklamak üçin inkassator bukjalaryny we haltalaryny
abatlamak we (ýa-da) düzetmek boýunça, eýle hem olary satyn almak ýa-da ulanyp
bolmajaklaryny çaly mak boýunça çykdajylar;
12) ahsy taraplary depozitlerini kepillendiri gaznasyny döretmek boýunça çykdajylar.
165-nji madda. Ätiýaçlandyry hyzmatlaryny etmek boýunça çykdajylar
u Bitewi kanuny 154-163-nji maddalarynda (peýdany kesgitlemek üçin ulanylýan
aýyrmalar) görkezilenlerden ba ga, edara görnü li taraplary ätiýaçlandyry hyzmatlary etmek
84
boýunça harajatlaryna go ulýan çykdajylara u a akdakylar hem go ulýar:
gaýtadan ätiýaçlandyry a berlen, ertnamalar boýunça ätiýaçlandyry gatançlary;
ätiýaçlandyry ertnamalary boýunça ätiýaçlandyry pul möçberlerini we ätiýaçlandyry
öwezini dolmalary tölegleri; gaýtadan ätiýaçlandyry a kabul edilen ertnamalar boýunça
ätiýaçlandyry töleglerini paýlaryny öwezini dolmak;
komission hak we gaýtadan ätiýaçlandyry amallary boýunça tölenen tantemler;
ätiýaçlandyry ätiýaçlyklaryny ýerle dirmek bilen baglany ykly harajatlar;
ätiýaçlandyry i i bilen baglany ykly özlerine edilen hyzmatlar üçin ätiýaçlandyry
brokerlerine, ýumu çylaryna, sýurweýerlerine we awariýa komissarlaryna we beýleki edara
görnü li taraplara hem-de ahsy taraplara tölenen komission haklar;
ätiýaçlandyry i ini üpjün etmek üçin zerur bolan ätiýaçlandyry ahadatnamalarynypolislerini, berk hasabatlylyk blanklaryny, kwitansiýalary we beýleki resminamalary taýýarlamak,
çykarmak, kabul etmek, saklamak, ibermek we orna dyrmak bilen baglany ykly çykdajylar;
ätiýaçlandyry gatançlaryny 15 göterimine çenli çäklerde ätiýaçlandyry halatlaryny ö üni
almak boýunça çäreleri maliýele dirmek üçin harajatlar;
ätiýaçlandyry , gaýtadan ätiýaçlandyry , bilelikde ätiýaçlandyry ertnamalary boýunça
Türkmenistany maliýe ministrligi tarapyndan bellenilen möçberini çäklerinde ätiýaçlandyry
ätiýaçlyklaryna seri de geçirmeler.
166-njy madda. Lizingde peýdany kesgitlemegi aýratynlyklary
1. Emläk lizinge berlende lizinge berijini jemi girdejisine, lizing töleglerini lizinge berlen
emlägi satyn alnan bahasyndan ýa-da olary gurmak, öndürmek üçin harajatlardan artyk gelýän
bölegi go ulýar.
Lizinge berijini aýyrmalaryna 154-158-nji maddalarda görkezilen, lizinge berlen emlägi
satyn alnan bahasyndan ýa-da olary gurmak, öndürmek üçin harajatlardan ba ga çykdajylar girýär.
2. Lizinge alyjyny jemi girdejisinden lizing töleglerini lizinge berlen emlägi satyn alnan
bahasyndan ýa-da olary gurmak, öndürmek üçin harajatlardan artyk gelýän bölegi aýrylýar.
unda lizinge alyjyny jemi girdejisinden lizinge alnan esasy seri deler (emläk) boýunça
ulany tölegleri aýrylýar.
167-nji madda. Salgyt töleýjini i inden gelýän zyýanlar
Salgyt töleýjini i inden gelýän zyýan diýlip u Bitewi kanuny 154-166-njy maddalarynda
bellenen aýyrmalary u Bitewi kanuny 149-153-nji, 166-njy maddalaryna laýyklykda hasaplanan
jemi girdejilerden artyk gelýän möçberine dü ünilýär.
Ýitgiler so ky (hasabat) döwürlerine, ýöne üç ýyldan köp bolmadyk wagta geçirilýär we ol
so ky döwrü jemi girdejisinden tutulyp alynmaga degi lidir.
168-nji madda. Girdejileri hasabat (salgyt) döwrüne degi li etmegi tertibi
1. Harytlary ýerlemekden, i leri ýerine ýetirmekden, hyzmatlar etmekden girdejiler tölegi
pul seri deleri ýa-da gaýry emläk (i ler, hyzmatlar) görnü inde hakyky gelip gow yna
garamazdan, harytlary ýüklenen (iberilen), i leri ýerine ýetirilen, hyzmatlary edilen hasabat
(salgyt) döwründe alnan diýlip hasap edilýär.
Banklary öz adyndan we öz hasabyna bank tarapyndan çekilen pul seri delerini
ýerle dirmekden, karz we nesýe bermekden göterim görnü inde alan girdejileri olary tölenen ýa-da
salgyt töleýjini ö ündäki bergini ba ga bir usul bilen üzülen hasabat (salgyt) döwründe hasaba
alynýar.
Ätiýaçlandyry , gaýtadan ätiýaçlandyry , durmu ätiýaçlandyrmasy ertnamalary boýunça
ätiýaçlandyry haky (gatanjy) ätiýaçlandyry ertnamasyny bagla ylan hasabat (salgyt) döwrüni
girdejisini düzümine go ulýar, haçanda ylala ykalar boýunça tölegler bölekleýin amala
yrylanda, onda olar girdejini düzümine girmeýär. eýle ýagdaýda haky (gatanjy ) gelip
gowu any girdejä go ulýar ýa-da salgyt töleýjini ö ündäki bergisi ba ga usul bilen üzülende.
u Bitewi kanuny 97-nji maddasyny ýedinji bölegine laýyklykda harytlary ýerlenilmegi
85
diýlip ykrar edilýän tebigy ýitgini ölçeginden artyk haryt ýetmezçiligi ýüze çykarylanda girdejiler
ol ýüze çykarylan hasabat (salgyt) döwründe hasaba alynýar.
2. u a akdaky ýagdaýlarda harytlar iberildi, i ler ýerine ýetirildi, hyzmatlar edildi diýlip
hasap edilýär:
a) salgyt töleýji gele ikden ýa-da ylala ykdan gelip çykýan ähli borçnamalary ýerine ýetiren
halatynda we degi li pul möçberi salgyt töleýjä gürrü siz tölenmäge (öwezini dolmaga) degi li
bolsa, hatda bu hukugy kanagatlandyrmak pursady gaýra goýlan ýa-da tölegler bölekleýin amala
yrylýan bolsa-da;
b) salgyt töleýji tarapyndan hyzmat edilende ertnamadan gelip çykýan hyzmatlary etmegi
tamamlanan pursadyndan ( ol sanda tapgyrlaýyn).
3. Uzak möhletleýin ertnamalar boýunça girdejiler her bir salgyt (hasabat) döwri boýunça
olary hakyky ýerine ýetirilen möçberlerine laýyklykda görkezilýär. Üç aýy dowamynda
tamamlanmadyk islendik ertnama uzak möhletli ertnamalar diýlip dü ünilýär. Harytlary ýerlemek
üçin ertnamalar boýunça görkezilenler, bir birligini taýýarlamagy önümçilik tapgyry, üç aýy
çäklerinde tamamlanmadyk harytlar boýunça ulanylýar.
4. Salgyt töleýji - komitent tarapyndan topary ylala ygy we unu ýaly beýleki ylala yklar
boýunça harytlar ýerlenende komitente degi li emlägi sarp edijä iberilen (berlen), komissioneri
ýerlemek baradaky habarnamasynda we (ýa-da) komissioneri hasabatynda görkezilen sene
ýerlemekden girdeji alnan sene hasap edilýär.
5. Ýerlemekden da ary girdejiler üçin girdejini alnan güni diýlip a akdaky günler hasap
edilýär:
Salgyt töleýji tarapyndan tölegi alnan, eýle hem salgyt töleýjä bergini ba ga usul bilen - u
Bitewi kanuny 149-njy maddasyny 2-nji bölümini "a"-"f" bölümçelerinde görkezilen girdejiler
boýunça üzülen güni. Bu pul möçberleri tölegi salgyt töleýjini ýa-da onu görkezmesi üçünji
tarapy alandygyna garamazdan jemi girdejä go ulýar.
u Bitewi kanuny 149-njy maddasyny 2-nji bölümini “g” bölümçesinde görkezilen
girdejiler boýunça talap etmek hukugyny tamamlanan güni;
u Bitewi kanuny 149-njy maddasyny 2-nji bölümini “h” bölümçesinde görkezilen
girdejiler boýunça da ary ýurt puly bilen hasapla yk geçirilen güni ýa-da da ary ýurt puluny
hümmetini üýtgän güni;
u Bitewi kanuny 149-njy maddasyny 2-nji bölümini “i” - “m” bölümçelerinde görkezilen
girdejiler boýunça girdejini emele gelmegine getiren ýagdaýy bolup geçen hasabat (salgyt)
döwrüni so ky güni.
6. Da ary ýurt pulundaky girdejiler, salgyt salmak maksady üçin degi li girdejini alnan
senesinde Türkmenistany Merkezi bankyny bellän hümmetine laýyklykda manatda hasaplanýar.
169-njy madda. Aýyrmalary hasabat (salgyt) döwrüne degi li etmek
1. u maddada ba gaça bellenmedik bolsa, pul seri delerini we (ýa-da) tölegi beýleki
görnü lerini haçan tölenendigine garamazdan, aýyrmalara olary degi li bolan hasabat (salgyt)
döwründe rugsat berilýär.
Uzak möhletli ertnamalar boýunça, möwsümleýin häsiýetli i lerde we beýleki bellenen
halatlarda aýyrmalar Türkmenistany maliýe ministrligi we Türkmenistany Ba döwlet salgyt
gullugy tarapyndan kesgitlenýän tertipde girdejileri we çykdajylary de eçer we barabar emele
getirmek ýörelgesinden ugur alyp, çykdajylary degi li bolan hasabat (salgyt) döwründe kabul
edilýär.
2. Salgytlary pul möçberi, eýle hem döwlet durmu ätiýaçlandyrmasyna geçirmeler, olary
hasaplanyp ýazylan hasabat (salgyt) döwründe aýyrmalar hökmünde kabul edilýär.
3. Türkmenistandaky töleg çe melerinde ö salgyt salnan, beýleki edara görnü li taraplara
paýçy bolup gatna makdan alynýan dü ewüntler we girdejiler, olary alnan hasabat (salgyt)
döwründe aýyrmalar hökmünde kabul edilýär.
4. Oýun i inden alnan girdejiler olary alnan hasabat (salgyt) döwründe aýyrmalar hökmünde
kabul edilýär.
86
5. Maddy çykdajylar aýyrmalar hökmünde:
satyn alnan, so undan ýerlemek üçin niýetlenen, satyn alyjylara (söwda i i) iberilen (berlen)
harytlary berlen;
haryt maddy gymmatlyklary önümçilige berlen;
salgyt töleýji tarapyndan kabul etmek-bermek ykrarhatyna ýa-da i leri ýerine ýetirilendigini,
hyzmatlary edilendigini tassyklaýan ba ga bir resminama gol çekilen hasabat (salgyt) döwri kabul
edilýär.
Da -töweregi hapalaýan jisimleri ýol berilýän möçberdäki zy yndylar (galyndylar) üçin
tölegler, olary amala a yrylan salgyt (hasabat) döwrüne degi lidir.
6. Zähmete hak tölemek üçin çykdajylar hasaplap ýazmalary geçirilen hasabat (salgyt)
döwründe aýyrmalar hökmünde ykrar edilýär.
7. Ulany tölegleri olary hasaplanyp ýazylan salgyt (hasabat) döwründe aýyrmalar
hökmünde kabul edilýär.
8. Beýleki çykdajylar we ýitgiler, eýle hem ýerlemekden da ary çykdajylar we ýitgiler u
akdakylary geçirilen hasabat (salgyt) döwründe aýyrmalara go ulýar:
ol döwür belli bolsa, hasaplanyp ýazylan (degi li bolan) döwründe;
olary hasaplanyp ýazylan döwrüni kesgitlemek mümkin bolmadyk halatynda, töleg boýunça
borçnamalary ýüze çykan döwründe. Töleg boýunça borçnamalar harytlary alnan, i leri ýerine
ýetirmegi we hyzmat etmegi tamamlanan ( ol sanda tapgyrlaýyn) we hasapla yk geçirmek üçin
esas bolup durýan resminamalary berlen pursadynda ýüze çykýar.
Ýetmezçilik, zaýa önüm çykarmak, bo durmalar, tebigy betbagtçylyklar, ýangyn,
heläkçilikler bilen baglyny ykly çekilen zyýanlar, eýle hem gaplar bilen amallar boýunça ýitgiler
aýyrmalara olary ýüze çykan döwründe go ulýar.
Esasy seri deleri abatlamak üçin çykdajylar u Bitewi kanuny 161-nji maddasynda göz
ünde tutulan aýratynlyklary göz ö ünde tutmak bilen, abatlaýy i lerini geçirilen salgyt
(hasabat) döwrüne degi li edilýär.
Gymmatly kagyzlary satylan we satyn alnan bahasyny arasyndaky o aýsyz tapawut onu
ýüze çykan hasabat (salgyt) döwrüne degi li edilýär.
Da ary ýurt puluny hümmetini üýtgemegi bilen baglany ykly ýitgiler da ary ýurt puluny
hümmetini üýtgemegini bolup geçen hasabat (salgyt) döwrüne degi li edilýär.
Karzdary hasapdan öçürilen haryt maddy gymmatlyklary, i leri, hyzmatlary boýunça
go ulan baha üçin salgydy pul möçberi olary hasapdan öçürilen hasabat (salgyt) döwrüne degi li
edilýär.
Hasapdan öçürilen algyny pul möçberi olary hasapdan öçürilen hasabat (salgyt) döwrüne
degi li edilýär.
hasapdan öçürilen bergileri üzmek üçin tölenen pul möçberleri olary tölenen hasabat
(salgyt) döwründe aýyrmalara go ulýar.
u hasabat (salgyt) döwründe ýüze çykarylan, geçen salgyt döwürlerini çykdajylary
(ýitgileri) u hasabat (salgyt) döwürlerini aýyrmalaryna go ulýar.
ereketi i ini netijesinde erekete gatna yjyny çekýän zyýany, olary gatna yjylary
arasynda paýlanan hasabat (salgyt) döwründe aýyrmalar hökmünde kabul edilýär.
9. Türkmenistany Hökümetini da ary ýurt pulundaky ätiýaçlygyna gönükdirilen seri deler
olary tölenen hasabat (salgyt) döwründe aýyrmalar hökmünde kabul edilýär.
170-nji madda. Peýdadan alynýan salgyt boýunça ýe illikler
1. Peýdadan alynýan salgytdan u a akdakylar bo adylýar:
maýyplary dikeltmegi amala a yrýan guramalar;
bilim edaralary;
dini guramalar;
oba hojalyk kärhanalary;
87
halkara, hökümetara, döwletara guramalar, mu a olary telekeçilik (täjirçilik) i inden alýan
girdejileri girmeýär.
u salgytdan bo atma go maça töleg tölenmäge degi li harytlary ýerlemekden alnan peýda,
eýle hem girdejileri u Bitewi kanuny 172-nji maddasyny 2-nji we 3-nji bölümlerinde
görkezilen aýry-aýry görnü lerine degi li däldir.
u bölekde görkezilen taraplar, eger-de olar hususy eýeçilikdäki edara görnü li taraplar bolup
(öz i ini "Uglewodorod seri deleri hakynda" Türkmenistany Kanunyna laýyklykda amala a yrýan
taraplardan ba ga), kiçi we orta telekeçiligi subýektlerine degi li bolsalar, onda olar u Bitewi
kanuny 172-nji maddasyny dördünji böleginde bellenilen möçber boýunça girdeji salgydyny
tölemekden bo adylýarlar.
10.05.2010 ý. 110-IV)
2. Salgyt salynýan peýda u möçberlere kemeldilýär:
10.05.2010 ý. 110-IV)
bilim babatyndaky i den alnan peýdany möçberine;
oba hojalyk önümlerini öndürýän edara görnü li tarapy ol önümleri ýerlemekden alýan
peýdasyny möçberine, ýöne ol önümler senagat taýdan gaýtadan i lenen bolmaly däldir;
syýahatçylary kabul etmek boýunça hyzmatlary etmekden, eýle hem milli syýahatçylyk
zolaklaryny çäginde syýahatçylyk industriýasyny obýektlerini dolandyrylmagy we ulanylmagy
bilen baglany ykly hyzmatlary edilmeginden alnan peýdadan. Görkezilen ýe illikler bellenen
tertipde milli syýahatçylyk zolaklaryny subýektleri statusyny alan ahslara milli syýahatçylyk
zolaklaryny çäginden da arda eýle hyzmatlar edilen mahalynda hem berilýär;
milli syýahatçylyk zolaklarynda ýa-da olary çäklerinden da arda di e syýahatçylyk
infrastrukturasyny gurulmagy bilen baglany ykly i leri ýerine ýetirilmeginden (hyzmatlary
edilmeginden) alnan peýdadan;
maýa goýum taslamasyny bellige alnan pursatyndan ba lap, birinji üç ýyly dowamynda
edara görnü indäki taraplary öz öndüren öý gu we bedene etini (olary iýmitlik we iýmitlik däl
subönümleri) we olary gaýtadan i lemekligi netijesinde alnan önümleri ýerlemekden alýan
peýdasyny möçberine.
protez-ortopediýa önümlerini we maýyplar üçin ýörite ulag seri delerini öndürmekden alnan
peýdany möçberine.
3. Salgyt töleýjiler peýdadan alynýan salgydy tölemekden bo adylan peýdany hasaba almagy
aýratyn alyp barmalydyrlar. unu ýaly peýdany hasaplap ýazmak üçin aýyrmalary aýry-aýry
böleklerini kesgitlemek mümkin bolmadyk halatynda, olar ýe illikleri hasaplamak üçin kabul
edilýän, harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alnan girdejini harytlary (i leri, hyzmatlary)
ýerlemekden alnan jemi girdejini umumy möçberine gatna ygyny ulanmak bilen kesgitlenip
bilner.
1. Peýdadan alynýan salgyt üçin salgyt özeni salgyt (hasabat) döwründe alnan, u Bitewi
kanuny 170-nji maddasynda göz ö ünde tutulan ýe illikleri möçberine azaldylan salgyt
salynmaga degi li peýda bolup durýar.
Peýdadan alynýan salgyt üçin salgyt özeni her bir hasabat döwrüni jemleri boýunça, salgyt
döwrüni ba yndan artýan jemler bilen kesgitlenilýär.
Salgyt töleýji salgyt (hasabat) döwründe zyýan çeken bolsa, onda u salgyt (hasabat)
88
döwründe salgyt özeni nola de diýlip ykrar edilýär.
2. ereketi i ine gatna makdan alnan girdeji boýunça salgyt özeni u aýratynlyklary hasaba
almak bilen kesgitlenilýär.
Salgyt salynýan peýdany kesgitlemek üçin ereketi girdejilerini we çykdajylaryny hasaba
almagy alyp barmak, Türkmenistany dahyllysy bolup durýan erekete gatna yjyny birini üstüne
ýüklenip bilner. eýle hasaby ýöretmeklik, ereketi düzüminde amala a yrylmaýan i den
aýratynlykda alnyp barylýar.
Salgyt salynýan girdejini kesgitlemek üçin hasaba alynýan, aýyrmalary düzüminde salgyt
özeni kesgitlenende, ereket ylala ygynda peýdany (ýitgileri) paýlamak göz ö ünde tutulýan bolsa,
onda erekete gatna yjyny bilelikdäki i maksatlary üçin çykaran çykdajylary hasaba alynmaýar.
3. Girdejileri dürli möçberler boýunça salgyt salynýan aýry-aýry görnü leri boýunça salgyt
özeni aýratynlykda hasaba alynýar we u madda laýyklykda kesgitlenilýär.
Önüm görnü inde alynýan girdejiler u Bitewi kanuny 36-njy we 150-nji maddalaryna
laýyklykda gele igi bahasyndan ugur alyp hasaba alynýar.
4. Dü ewüntler we beýleki ýuridik tarapa paýçy bolup gatna makdan alynýan beýleki
seri deler görnü indäki girdejiler boýunça, çe mesi Türkmenistan bolup duran unu ýaly
seri deleri hasaplanyp ýazylan pul möçberi, olary aýyrmalary möçberine azaltmazdan, salgyt
özeni bolup durýar. Görkezilen girdejilere milli syýahatçylyk zolaklaryny çäginde syýahatçylary
ýerle dirilmegini, jemgyýetçilik iýmitini, hususy durmu we bejeri -sagaldy hyzmatlaryny
edilmegini, güýmenje oýunlaryny (humarly oýun täjirçiliginden ba ga) we ba ga hyzmatlary
guralmagyny hem go mak bilen syýahatçylary kabul etmek boýunça hyzmatlary etmekden, eýle
hem milli syýahatçylyk zolaklaryny çäginde syýahatçylyk industriýasyny obýektlerini
dolandyrylmagy we ulanylmagy bilen baglany ykly hyzmatlary edilmeginden alnan girdejiler
paýlanan mahalynda paýçy bolup gatna makdan alnan dü ewüntler we beýleki seri deler
go ulmaýar. 12.03.2010ý. 95-IV belgili „Salgytlar hakynda“ Türkmenistany Bitewi kanunyna üýtgetmeler we
go maçalar girizmek hakynda“ Türkmenistany kanuny.
5. Oýun i inden alynýan girdejiler boýunça girdeji salgydy, u Bitewi kanuny 172-nji
maddasyna laýyklykda, u i üçin peýdalanylýan jaýlary meýdanyna ýa-da oturylýan orunlaryny
sanyna, oýun awtomatlaryny (oýun stollaryny ) sanyna baglylykda hasaplanýan kesgitli ululyk
görnü de bellenilýär.
6. Hususy eýeçilikdäki "Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda"
Türkmenistany Kanunyna laýyklykda kiçi we orta telekeçiligi subýektlerine degi li edara
görnü li taraplar (öz i ini "Uglewodorod seri deleri hakynda" Türkmenistany Kanunyna
laýyklykda amala a yrýan taraplardan ba ga) üçin salgyt özeni, u Bitewi kanuny 149-njy
maddasyna laýyklykda kesgitlenýän umumy girdejini jeminden aýyrmalary möçberini
azaltmazdan hasaplanylýar ( u Bitewi kanuny 154-nji maddasyny ikinji bölegini "b", "ç" we "e"
bölümlerinde bellenilen aýyrmalardan ba ga).
10.05.2010 ý. 110-IV)
u görkezilen girdejilere ular go ulmaýar:
oba hojalyk önümlerini öndürmek bilen me gullanýan edara görnü li taraplary senagat
taýdan gaýtadan i lenmegi geçen önümlerden ba ga, eýle önümleri ýerlemekden alan girdejileri;
maýa goýum taslamasyny bellige alnan pursatyndan ba lap, birinji üç ýyly dowamynda
edara görnü indäki taraplary öz öndüren öý gu we bedene etini (olary iýmitlik we iýmitlik däl
subönümlerini) we olary gaýtadan i lemekligi netijesinde alnan önümleri ýerlemekden alýan
girdejileri;
protez-ortopediýa önümlerini we maýyplar üçin ýörite ulag seri delerini öndürmekden alnan
girdejiler.
7. u Bitewi kanuny 35-nji maddasynda bellenilen halatlarda salgyt özenine düzedi
girizilmäge degi lidir.
172-nji madda. Salgyt möçberleri
1. Peýdadan alynýan salgydy möçberi u derejede bellenýär:
89
8 göterim - edara görnü li taraplar - Türkmenistany dahyllylary (esaslandyry maýasy doly
döwlete degi li edara görnü li taraplardan we öz i ini Türkmenistany "Uglewodorod seri deleri
hakyndaky" Kanunyna laýyklykda amala a yrýan taraplardan – bu i den alynýan peýda we o a
degi li ýerlemekden da arky amallar babatynda ba ga) üçin;
20 göterim – beýleki edara görnü li taraplar üçin.
2. Dü ewüntler we beýleki edara görnü li taraplara paýçy bolup gatna makdan alynýan
beýleki seri deler görnü indäki girdejiler üçin salgydy möçberi 15 göterim ölçegde bellenýär.
3. Humarly oýun i inden alynýan girdejiler boýunça u möçberler bellenýär:
her bir oýun awtomaty üçin - günde 30 manat;
her bir oýun stoly üçin - günde 370 manat;
her bir oturylýan ýer üçin - günde 7 manat ýa -da
bu i üçin peýdalanylýan jaýy her bir inedördül metri üçin-günde 3 manat ýa-da tölegleri
kabul edýän her bir kassa üçin - günde 38 manat.
Humarly oýun i ini bir görnü i amala a yrylanda dürli salgyt möçberleri ulanylyp bilinýän
halatynda, salgydy has ýokary pul möçberine getirýän salgyt möçberi ulanylýar.
10.05.2010 ý. 110-IV)
4. u Bitewi kanuny 171-nji maddasyny altynjy böleginde görkezilen taraplary girdejileri
üçin girdeji salgydy möçberi 2 göterim möçberde bellenilýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
Peýdadan (girdejiden) alynýan salgyt üçin salgyt döwri salgyt ýylyna de bellenýär, emma
hasabat döwri üçin birinji çärýek, birinji ýarym ýyl, dokuz aý we salgyt ýyly bellenilýär.
Oýun i inden alynýan girdeji salgydyny salgyt we hasabat döwürleri senenama aýyna de
bellenilýär.
174-nji madda. Salgydy pul möçberini kesgitlemek
1. Salgyt töleýji tarapyndan peýdadan alynýan salgyt, eýle hem oýun i inden alynýan girdeji
boýunça salgyt özba dak hasaplanýar.
Dü ewünt we beýleki edara görnü li taraplara paýçy bolup gatna makdan alynýan beýleki
seri deler görnü indäki girdeji boýunça salgyt salgyt ýumu çysy tarapyndan her bir tölegde
hasaplanýar we tutulyp alynýar. Islendik görnü de talaplary bes edilmegi töleg diýlip ykrar
edilýär.
u girdejiler babatynda salgyt ýumu çysy diýlip unu ýaly girdejileri tölemek borjy peýda
bolýan, Türkmenistany dahyllysy bolup duran edara görnü li tarap ykrar edilýär.
2. Peýdadan alynýan salgydy möçberi, u Bitewi kanuny 171-nji maddasyny 1-nji
bölümine laýyklykda kesgitlenýän salgyt binýadyny , u Bitewi kanuny 172-nji maddasyny 1-nji
bölüminde bellenýän, birinji çärýek, birinji ýarym ýyl, dokuz aý we salgyt ýyly üçin salgyt
möçberini jemi hökmünde hasaplanýar.
Hasabat döwrüni dowamynda salgyt hakujy görnü inde tölenmäge degi lidir, ol eýle
kesgitlenýär:
çärýegi birinji aýy üçin – ondan ö ki hasabat döwrüni i so ky aýy üçin hasaplanan
deslapky tölegleri möçberinde;
çärýegi ikinji we üçünji aýlary üçin – ol ýyly ondan ö ki hasabat döwründäki salgydy
möçberine azaldylan we u Bitewi kanuny 39-njy maddasyny hasaba almak bilen, geçen hasabat
döwründe hasaplanan salgydy hakyky möçberini 6/1 bölegine de bolan (esasy i görnü i
gurlu yk we gurlu yk-gurnama i ini ýerine ýetirmek bolup durýan edara görnü li taraplar üçin
bolsa 3/1 bölegine de bolan) möçberde.
10.05.2010 ý. 110-IV)
Geçen hasabat döwrüni so ky aýy üçin hasaplanan ö ünden tölenýän tölegleri möçberinde
hasabat döwrüni ö ünden tölenýän tölegleri hem eýle ýagdaýlarda, ýagny olary tölenmeli
möhletini pursadyna çenli geçen hasabat döwri üçin salgyt beýannamasyny tab yrylmaly möhleti
90
dolmadyk bolsa ýa-da eýle salgyt beýannamasy salgyt töleýji tarapyndan düzülmedik we salgyt
gullugyna berilmedik bolsa, tölenilýär.
Ýokarda görkezilen tertipde hasaplanan deslapky tölegleri çak edilýän (göz ö ünde tutulýan)
salgyt binýadyndan ugur alnyp kesgitlenen, peýdadan alynýan salgydy ölçeginden ep-esli
tapawudy bar bolsa, onda Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li deslapky tölegler
salgyt gullugy tarapyndan çak edilýän görkezijilerden ugur almak bilen bellenip bilner.
unu ýaly ýagdaýda salgyt töleýji täze çärýek ba lanmazyndan ö salgyt hasabyna goýlan
ýerindäki salgyt gullugy edarasyna ö de duran çärýek üçin çak edilýän salgyt özeni baradaky
maglumatlary berýär.
Birinji çärýek üçin Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li, peýda üçin salgydy
möçberi ol döwürde hasaplanyp ýazylan deslapky tölegleri, ýarym ýyl, dokuz aý we salgyt ýyly
üçin so ky çäregi deslapky töleglerini we ol ýyly u çäregi ö ündäki hasabat döwri üçin
hasaplanyp ýazylan (bellenen) salgydy hasaba almak bilen kesgitlenýär.
3. Dü ewünt görnü indäki we beýleki edara görnü li taraplarda paýçy bolup gatna makdan
alynýan beýleki seri deler görnü indäki girdejiler üçin salgyt möçberi, salgyt ýumu çysy
tarapyndan, u Bitewi kanuny 171-nji maddasyny 4-nji bölümine laýyklykda kesgitlenilýän
salgyt özenini , u Bitewi kanuny 172-nji maddasyny 2-nji bölüminde bellenen salgyt möçberine
köpeldilen jemi hökmünde hasaplanýar.
4. Oýun i inden alynýan girdeji salgydyny pul möçberi her aýda, u Bitewi kanuny 172-nji
maddasyny 3-nji bölüminde bellenen salgyt möçberlerini , o a laýyk görkezijileri hakyky
ululygyny we hasabat döwründe i lenilen günleri sanyny jemi hökmünde hasaplanýar.
u görnü däki girdejilerden salgyt hasaplananda salgyt ýe illiklerine ýa-da salgytdan
bo atmalara üns berilmeýär.
5. u Bitewi kanuny 171-nji maddasyny altynjy böleginde görkezilen taraplar üçin girdeji
salgydyny jemi u Bitewi kanuny 171-nji maddasyny altynjy bölegine laýyklykda kesgitlenilýän
salgyt özenini , u Bitewi kanuny 172-nji maddasyny dördünji böleginde bellenilen salgydy
möçberine köpeldilen jemi hökmünde hasaplanýar.
10.05.2010 ý. 110-IV)
175-nji madda. Peýdadan (girdeji) alynýan salgydy tölemegi möhletleri
1. u Bitewi kanuny 174-nji maddasyny 2-nji bölüminde bellenen tertipde hasaplanýan
peýdadan alynýan salgyt, a akdaky ýaly tölenýär:
deslapky töleg görnü inde - salgyt ýylyny her aýyny 13-nde we 28-nde (esasy i görnü i
gurlu yk we gurlu yk-gurnama i ini ýerine ýetirmek bolup durýan edara görnü li taraplar üçin
bolsa her aýy 25-nde);
10.05.2010 ý. 110-IV)
birinji çärýegi , birinji ýarym ýyly , dokuz aýy we salgyt ýylyny jemi boýunça görkezilen döwürlerde peýdadan alynýan salgyt üçin salgyt beýannamasyny berilmeli gününden
so ky bä gün möhletde.
2. u Bitewi kanuny 174-nji maddasyny 4-nji bölüminde bellenilen tertipde hasaplanýan
girdeji salgydy hasabat döwründen so ky aýy 25-inden gijä galman tölenýär.
3. u Bitewi kanuny 174-nji maddasyny 5-nji bölüminde bellenen tertipde hasaplanýan
girdejileri salgydy birinji çärýegi , birinji ýarym ýyly , dokuz aýy we salgyt ýylyny jemleri
boýunça – u görkezilen döwürler üçin peýda salgydyny salgyt beýannamasyny tab yrmak üçin
bellenen günden ba lap, bä gün möhletde tölenýär.
4. Salgyt ýumu çylary hökmünde çyky edýän taraplar salgydy tutmak üçin bellenen günden
ba lap bä gün (da ary ýurtlarda geçirilýän töleglerde bolsa on bä gün) möhletde salgydy tutulyp
alnan pul möçberlerini töleýärler.
176-njy madda. Salgyt beýannamasyny bermek
1. Peýdadan (girdejiden) alynýan salgyt üçin salgyt beýannamasy maliýe hasabatyny
tab yrmak üçin göz ö ünde tutulan möhletlerde berilýär.
91
Oýun i inden alynýan girdejiler üçin salgyt babatynda salgyt beýannamasy hasabat
döwründen so ky aýy 20-ne çenli möhletde, salgyt hasabyna duran ýerindäki salgyt gullugyna
berilýär.
2. Salgyt ýumu çylary girdeji tölenen aýyndan so ky aýy 20-ne çenli möhletde özüni
salgyt hasabyna duran ýerindäki salgyt gullugyna dü ewünt we paýçy bolup gatna makdan alnan
beýleki seri deler görnü indäki girdeji salgydyny töleýän edara görnü li taraplar, Türkmenistany
Ba döwlet salgyt gullugyny bellän görnü i boýunça hasaplanan, tutulyp alnan we
Türkmenistany Döwlet býujetine geçirilen girdeji salgydyny pul möçberleri barada maglumatlary
bermäge borçludyrlar.
Býujet edaralary tarapyndan salgyt salynýan binýat bolmadyk hasabat (salgyt) döwürleri üçin
salgyt beýannamasy berilmeýär.
177-nji madda. Aýry-aýry edara görnü li taraplar tarapyndan salgydy hasaplamagy
we tölemegi aýratynlyklary
Öz i ini Türkmenistany "Uglewodorod seri deleri hakynda" Kanunyna laýyklykda amala
yrýan edara görnü li taraplary peýda üçin salgydyny hasaplamak u Kanuny düzgünlerine
laýyklykda geçirilýär. unu ýaly taraplar üçin hasabat we salgyt döwri salgyt ýyly bolup durýar.
Olar üçin salgyt beýannamasyny bermek we salgyt tölemek möhletleri ylala ygy düzgünlerine
laýyklykda amala a yrylýar.
“Uglewodorod seri deleri hakynda” Türkmenistany kanunyna laýyklykda potratçy we
kömekçi potratçy bolup durýan taraplar tarapyndan salgyt ýumu çysyny borçlaryny ýerine
ýetirilmegi u Bitewi kanunda bellenen tertipde amala a yrylýar.
Öz i ini "Uglewodorod seri deleri hakynda" Türkmenistany kanunyna laýyklykda amala
yrýan da ary ýurtly edara görnü indäki taraplar, edara görnü indäki taraplary peýdasyndan
(girdejisinden) alynýan salgyt boýunça berilýän beýannamada salgyt özenini da ary ýurt pulunda
görkezýärler. Salgydy hasaplamak üçin, salgyt özeni Türkmenistany Merkezi bankyny hasabat
döwrüni so ky senesindäki resmi hümmeti boýunça manatda hasaplanylýar. Hasaplanan salgyt
özeninden salgyt hem manatda hasaplanýar.
Salgyt töleýjiler tarapyndan peýdadan (girdejiden) alynýan salgydy, ol sanda salgyt
ýumu çylaryny üsti bilen, tölemek da ary ýurt (erkin ýörgünli) pulunda amala a yrylyp bilner. Bu
ýagdaýda salgydy da ary ýurt pulyndaky tölenmäge degi li möçberi, salgydy manatda
hasaplanylan möçberinden ugur alnyp, ol Türkmenistany Merkezi bankyny tölegi senesinde
hereket eden resmi hümmeti boýunça gaýtadan da ary ýurt pulunda hasaplamak arkaly kesgitlenýär.
178-nji madda. Türkmenistany çäklerinden da arda tölenen peýdadan (girdeji)
alynýan salgydy hasapla mak
Türkmenistany çäklerinden da arda, beýleki döwletleri salgyt kanunçylygyna laýyklykda,
Türkmenistany dahyllysy bolup duran edara görnü li tarapy tölän, peýdadan (girdeji) alynýan
salgydy pul möçberi Türkmenistanda peýdadan (girdeji) alynýan salgyt tölenende hasapla ylýar.
laýyklykda we bellenilen amal kadalary berjaý edilende, salgyt töleýjä gaýtarylyp bilinmejek
peýdadan (girdejiden) alynýan salgydy möçberine degi lidir.
Salgydy hasapla ylýan möçberi u Bitewi kanuna laýyklykda Türkmenistany çäklerinden
da arda alnan peýda (girdeji) babatynda hasaplanan peýdadan (girdeji) alynýan salgydy
möçberinden artyk bolup bilmez.
Hasapla mak üçin da ary ýurt döwletlerini salgyt ýa-da beýleki ygtyýarly edarasyny
Türkmenistany çäklerinden da arda salgydy hakykatdan hem tölenendigini tassyklaýan
resminamalary esas bolup durýar.
2-nji paragraf. Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplara
salgyt salmak
92
179-njy madda. Türkmenistany çäklerinde i lerini hemi elik wekilhanany üstünden
amala a yrýan, Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li
taraplara
salgyt salmagy aýratynlyklary
1. Türkmenistany çäklerinde i lerini hemi elik wekilhanany üstünden amala a yrýan,
Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplar u Bitewi kanuny 149-177-nji
maddalarynda bellenen tertipde peýdadan (girdeji) alynýan salgydy hasaplaýarlar, salgyt
beýannamasyny berýärler we salgyt töleýärler.
2. Türkmenistany çäklerinde i lerini hemi elik wekilhanany üstünden amala a yrýan,
Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li tarapy salgyt salynýan peýdasy
(girdejisi) kesgitlenilende u aýratynlyklar göz ö ünde tutulýar:
jemi girdejä girdejini di e Türkmenistany çäklerindäki i bilen baglany ykly alnan we
unu ýaly hemi elik wekilhana degi li edilip bilinjek bölegi go ulýar;
emlägi, esasan, Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän emläkden ybarat bolan we hemi elik
wekilhana degi li bolan edara görnü li tarapy - Türkmenistany dahylsyzyny paýnamalaryny
(kärhana paýly gatna mak hukugyny) ýerlemekden alnan girdejileri jemi girdejä go ulýar;
hemi elik wekilhanany üstünden amala a yrylmadyk, da ary ykdysady amallar, ol sanda
göni da ary söwda haryt ibermeklik boýunça alnan girdeji jemi girdejä go ulmaýar;
Türkmenistanda amala a yrylýan i bilen baglany ykly çekilen çykdajylar, bu çykdajylary
Türkmenistanda ýa-da onu çäklerinden da ynda çekilendigine garamazdan, jemi girdejiden
aýrylýar. Eger iki gezek salgyt salynmagy aradan aýyrmak hakyndaky Türkmenistany halkara
ertnamalary (ylala yklary) bilen ba gaça göz ö ünde tutulmadyk bolsa, da ary ýurtly edara
görnü li tarapy Türkmenistany çäklerinden da ardaky ba ýolba çy edarasyny çeken dolandyry
we umumy edara edi çykdajylary eýle çykdajylara degi li edilip bilinmez;
unu ýaly hemi elik wekilhana degi li bolan peýda, onu ýaly ertlerde
a me ze i
bilen me gullanýan ba ga bir gara syz edara görnü li tarapy alyp biljek peýdasyna laýyk
gelmelidir.
3. Türkmenistany
dahyllysy bolup durmaýan edara görnü li tarapy öz i ini
Türkmenistanda, eýle hem onu çäklerinden da arda amala a yrýan we unda girdejileri we (ýada) çykdajylary, eýle hem onu hemi elik wekilhanany üstünden amala a yrylýan i den alynýan
peýdany kesgitlemäge mümkinçilik berýän, aýry-aýry böleklerini aýratyn hasaba alynmagyny alyp
barmaýan halatynda, peýdany möçberi salgyt töleýjini , onu salgyt töleýji hökmünde hasaba
duran ýerindäki salgyt gullugy bilen ylala an hasaplamalaryny esasynda kesgitlenip bilner.
4. Eger Türkmenistany dahyllysy bolup durmaýan edara görnü li tarap - salgyt töleýji u
Bitewi kanuny 180-nji maddasyny ikinji böleginde görkezilen girdejileri alýan bolsa, onda di e
salgyt töleýji hökmünde hasapda goýlan ýeri boýunça salgyt gullugy tarapyndan eýle tassyklama
berlen pursadynda hyzmatlary etmekligi (i leri ýerine ýetirmekligi ) Türkmenistany çäklerinde
bolan hemi elik wekilhanany döremegine getirýändigi we Türkmenistany çäklerindäki i bilen
baglany ykly alynýan we tölenilýän girdejini eýle hemi elik wekilhana degi li bolýandygy
baradaky ýazmaça tassyklama berlende, eýle girdejini töleýän tarap tarapyndan salgyt tutulyp
alynmaýar.
5. Eger Türkmenistany dahyllysy bolup durmaýan edara görnü li tarapy Türkmenistany
çäklerindäki i i birnäçe hemi elik wekilhanalary döredilmegine getirse, salgyt özeni we salgydy
möçberi olary her biri boýunça hasaplanylýar. Görkezilenler bir bitewi tehnologik ulgamy
çäklerinde amala a yrylýan eýle i e degi li däldir.
6. u Bitewi kanuny 180-nji maddasyna laýyklykda girdejilerden salgyt tutulyp alnan we
Türkmenistany Döwlet býujetine geçirilen bolsa we ol girdejiler Türkmenistany çäklerinde
hemi elik wekilhanany üsti bilen i i amala a yrýan da ary ýurtly edara görnü indäki tarapy jemi
girdejisini möçberine go ulanda, tölenilmäge degi li salgydy möçberi tutulyp alnan salgydy
möçberine azaldylýar.
7. Hemi elik wekilhanany üsti bilen Türkmenistanda i i amala a yrýan da ary ýurtly edara
görnü li tarapy salgyt özeni kesgitlenilen mahaly hemi elik wekilhanany i gärlerini zähmetine
hak tölemek üçin ba ýolba çy edara tarapyndan zähmet ertnamasyna (ylala ygyna) laýyklykda
93
çekilen hem-de u Bitewi kanuny 156-njy maddasyny düzgünlerine laýyklykda kesgitlenilýän
çykdajylary hasaba almaga haky bardyr.
eýle hem, onu eýle çykdajylary dolandyry we umumy edara edi çykdajylaryny
düzüminde hasaba alynmaly däldigi baradaky ert bilen, hemi elik wekilhanada i lemek üçin gysga
möhletli we uzak möhletli i saparlarynda gulluk borçlaryny ýerine ýetirmek üçin ba ýolba çy
edara tarapyndan iberilýän i gärlere zähmete hak tölemek üçin we i saparlary üçin çykdajylary
hasaba almaga haky bardyr.
unda i sapar çykdajylary ular ýaly kabul edilýär:
Türkmenistany iki gezek salgyt salmaklygy aradan aýyrmak baradaky ertnamasy
(ylala ygy) bolan da ary ýurt döwletlerini dahyllylary - edara görnü li taraplar boýunça
hakykatdaky möçberlerde;
beýleki halatlarda - Türkmenistany kanunçylygy bilen bellenilen ölçegleri çäklerinde.
8. Onu Türkmenistany çäklerinde hemi elik wekilhanany üsti bilen amala a yrýan i ine
degi li salgyt salynýan peýda kesgitlenilende, da ary ýurtly edara görnü li tarapy da ary
ýurtlardaky ahamçalaryny we wekilhanalaryny hiç bir çykdajylary aýyrmalar hökmünde hasaba
alnyp bilinmez. ular ýaly da ary ýurtlardaky ahamçalary we wekilhanalary peýdasy
kesgitlenilende harajatlar hökmünde hasaba alynmaýan we Türkmenistanda alnyp barylýan i bilen
göni baglany ykly çykdajylar kadadan çykma bolup durýar, munu üçin degi li resminamalaýyn
tassyklama (mysal üçin, auditorçylyk netijenamasy) bolmalydyr we olar boýunça aýratyn hasaby
ýöredilen ertinde.
180-nji madda. Türkmenistandaky çe melerden girdeji alýan, Türkmenistany
dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplara salgyt salmagy aýratynlyklary
1. Türkmenistany çäklerinde hemi elik wekilhanany döredilmegine getirmeýän i i amala
yrmakdan Türkmenistandaky çe meden girdeji alnanda we Türkmenistandaky çe melerden ba ga
girdejiler alynanda, girdeji salgydy salgyt ýumu çysy tarapyndan salgyt töleýjini jemi
girdejisinden aýyrmalary geçirmezden tutulyp alynýar, mu a go ulan baha üçin salgyt girmeýär
(salgyt özeni). unda girdeji salgydyny möçberi unu ýaly edara görnü li tarapa tölenmäge
degi li seri delerden, her gezekki töleglerde, ol sanda unu ýaly tölegler Türkmenistany da ynda
geçirilýän hem bolsa, tutulyp alynýar. Islendik görnü de talaplary bes edilmegi töleg diýlip ykrar
edilýär.
u girdejiler babatynda salgyt ýumu çylary diýlip, unu ýaly girdejileri tölemek borçlary
ýüze çykýan edara görnü li taraplar ykrar edilýär:
Türkmenistany dahyllylary bolup durýan edara görnü li taraplar;
ini Türkmenistany çäklerindäki hemi elik wekilhanany , ahamçany ýa-da wekilhanany
üstünden amala a yrýan, Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplar;
hususy telekeçiler.
Eger salgyt ýumu çysy tarapyndan girdeji salgydyny hasaplamak we tutup almak mümkin
bolmadyk halatlarynda ýa-da hiç bir tarap salgyt ýumu çysy hökmünde ykrar edilip bilinmese, bu
da ary ýurtly edara görnü li tarap degi li salgyt gullugynda hasaba durmalydyr we salgydy tölemek
boýunça borçlary özba dak ýerine ýetirmelidir. Bu Türkmenistany çäginde ýerle ýän gozgalmaýan
emlägi ýerlenmegine, eýle hem gele igi taraplary Türkmenistany dahyllysy bolup durmaýan
we satyn almagy Türkmenistany çäginde ýerle ýän hemi elik wekilhanany , ahamçany ýa-da
wekilhanany üstünden amala a yrylmaýan halatynda Türkmenistany dahyllysy bolup duran edara
görnü li taraplary paýnamalaryna we beýleki gymmatly kagyzlaryna hem degi lidir.
10.05.2010 ý. 110-IV)
Türkmenistany “Uglewodorod seri deleri hakynda” kanunyna laýyklykda potratçy we
kömekçi potratçy bolup durýan taraplar salgyt ýumu çylary hökmündäki borçlaryny u Bitewi
kanunda bellenen tertipde ýerine ýetirýärler.
Salgyt salmak maksady bilen, da ary ýurt pulunda görkezilen girdejiler Türkmenistany
Merkezi bankyny girdejini tölenen senesinde bellenilen resmi hümmeti boýunça manatda
gaýtadan hasaplanýar.
94
2. Türkmenistandaky çe melerden alynýan, peýda (girdeji) salgydyny salmaga degi li
çe meler u a akdakylar bolup durýarlar:
a) dü ewüntler we Türkmenistany dahyllylary bolup duran edara görnü li taraplara paýçy
bolup gatna makdan alnan beýleki seri deler;
b) Türkmenistany dahyllylary bolup duran edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler,
eýle hem Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplar tarapyndan
tölenýän, islendik görnü däki bergi borçnamalary boýunça göterimler, eger bergi borjy
Türkmenistany çägindäki ahamçany , wekilhanany ýa-da hemi elik wekilhanany üstünden
geçirilýän i bilen baglany ykly ýüze çykan bolsa;
10.05.2010 ý. 110-IV)
ç) töwekgelçiligi ätiýaçlandyry we gaýtadan ätiýaçlandyry
ertnamalary boýunça,
Türkmenistany dahyllylary bolup duran edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler tarapyndan,
eýle hem, ätiýaçlandyry tölegleri Türkmenistany çägindäki ahamçany , wekilhanany ýa-da
hemi elik wekilhanany üstünden geçirilýän i bilen baglany ykly tölenýän bolsa, Türkmenistany
dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplar tarapyndan tölenýän ätiýaçlandyry tölegleri;
10.05.2010 ý. 110-IV)
d) Türkmenistany dahyllylary bolup duran edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler ýada Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplar tarapyndan tölenýän,
Türkmenistany raýat kanunçylygynda kesgitlenen awtorlyk hukuklaryny peýdalanylandygy we
peýdalanmak hukugyny berlendigi üçin hak, eýle hem ahadatnama, söwda ny any, haryt ny any
ýa-da hyzmat ny any, çyzgy ýa-da model, görnü , gizlin formula we (ýa-da) i ýa-da senagat,
täjirçilik ýa-da ylmy tejribe babatdaky maglumat üçin hak, eger unu ýaly hukuklar
Türkmenistany çägindäki ahamçany , wekilhanany ýa-da hemi elik wekilhanany üstünden
geçirilýän i bilen baglany ykly peýdalanylýan bolsa;
10.05.2010 ý. 110-IV)
e) Türkmenistany çäklerindäki gozgalmaýan emlägi we Türkmenistany dahyllylary bolup
durýan edara görnü li tarap we hususy telekeçi tarapyndan ýa-da Türkmenistany çäklerinde bellige
alnan (döredilen) ahamçasy, wekilhanasy we hemi elik wekilhanasy bar bolan Türkmenistany
dahylsyzy - edara görnü li tarap tarapyndan eýle ahamçany , wekilhanany we hemi elik
wekilhanany maksatlaryna ulanmak üçin kärendä (kireýine) alynýan gozgalýan emlägi kärendä
(kireýine) berilmegi üçin tölegler. Görkezilenler lizinge berlen emlägi bahasyny öwezini
dolmagy möçberinden geçýän böleginde lizing tölegleri babatda hem ulanylýar;
ä) Türkmenistany dahyllylary bolup duran edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler ýada Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplar tarapyndan tölenýän,
Türkmenistany çäginde i leri ýerine ýetirilmegi, hyzmatlary edilmegi üçin girdejiler, eger unu
ýaly i ler we hyzmatlar Türkmenistany çägindäki ahamça, wekilhana ýa-da hemi elik wekilhana
üçin peýdalanylýan bolsa. I leri ýerine ýetirilýän we hyzmatlary edilýän ýeri u Bitewi kanuny
99-njy maddasyna laýyklykda kesgitlenýär;
10.05.2010 ý. 110-IV)
f) Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän gozgalmaýan emlägi, eýle hem Türkmenistany
dahyllylary bolup duran edara görnü li taraplary paýnamalaryny we gaýry gymmatly kagyzlaryny
ýa-da olara paýly gatna mak hukugyny ýerlemekden alnan girdejiler. unda salgyt salynýan girdeji
gozgalmaýan emläk üçin - u Bitewi kanuny 160-njy maddasyna laýyklykda, paýnamalar we
gaýry gymmatly kagyzlar ýa-da paýly gatna mak hukugy üçin - satuw bahany we olary satyn
almak we ýerlemek boýunça çykdajylary aratapawudy hökmünde kesgitlenýär. Salgyt ýumu çysy
tarapyndan salgyt salynýan girdejini kesgitlemek mümkin bolmadyk halatynda, ol salgydy jemi
girdejini doly möçberinden tutup alýar. Salgydy gaýtadan hasaplamak, salgyt töleýji tarapyndan
degi li resminamalar salgyt gullugyna berlen halatynda geçirilýär;
g) Türkmenistany dahyllylary bolup duran edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler
tarapyndan tölenýän, ertnama borçnamalaryny bozulandygy üçin jerimeler we pu mana tölegi;
95
h) halkara ýolagçy gatnatmakdan we ýük da amakdan alynýan girdejiler. De iz, derýa ýa-da
howa gämileri, awtoulag seri deleri ýa-da demir ýol ulaglary bilen ýükleri da amak, ýolagçylary
gatnatmak Türkmenistany çäginden da arda ýerle ýän ýerler (nokatlar) arasynda geçirilýän
halatlaryndan ba ga halatlarda, Türkmenistany dahyllylary bolup durýan edara görnü li we hususy
telekeçiler üçin ýa-da Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü li taraplar üçin,
eger bu gatnatmalar, da amalar Türkmenistany çäginde ýerle ýän ahamçany , wekilhanany ýada hemi elik wekilhanalary maksatlary üçin amala a yrylýan bolsa;
10.05.2010 ý. 110-IV)
i) hemi elik wekilhanany üstünden amala a yrylýan i bilen bagly bolmadyk,
Türkmenistandaky çe melerden alynýan beýleki onu ýaly girdejiler.
Hemi elik wekilhanany
üstünden geçirilýän i bilen baglany ykly bolmadyk
Türkmenistany çe melerinden alynýan gaýry girdejilere, hususan-da u girdejiler degi li bolup
biler:
gatna yjylary i bolmanda biri Türkmenistany dahyllysy bolan, Türkmenistany çäginde
bilelikdäki i i amala a yrmagy netijesinde ereketi girdejilerini bir bölegini da ary ýurt edara
görnü li tarapy haýryna paýlamagy netijesinde alynýan girdejiler;
10.05.2010 ý. 110-IV)
komissiýa ertnamalary ertlerinde Türkmenistany çäklerinden da ardan getirilýän
harytlary Türkmenistany çäklerinde ýerlenilmeginden alynýan girdejiler (da ary ýurtly edara
görnü li tarapy bellän ýerleýi bahasy bilen salgyt ýumu çysyny ýerlemek üçin getirilen
harytlary satan has ýokary bahasyny arasyndaky tapawut görnü inde ol edara görnü li tarapa
tölenilýän girdeji). unda u Bitewi kanuny 36-njy maddasyny we 154-nji maddasyny sekizinji
bölegini düzgünleri degi li ýagdaýda hasaba alynýar;
di e eýle girdejilere iki gezek salgyt salmaklygy aradan aýyrmak baradaky ertnamalara
(ylala yklara) laýyklykda diwidendler hökmünde garalmaýan bolsa, Türkmenistany dahyllylary
bolan beýleki edara görnü li taraplary ýa-da Türkmenistany dahyllysy bolmadyk edara görnü li
taraplary Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän ahamçalaryny , wekilhanalary we hemi elik
wekilhanalary peýdasyny ýa-da emlägini da ary ýurtly edara görnü li tarapy peýdasyna
paýlanylmagy netijesinde, ol sanda olar ýatyrylanda alynýan girdejiler;
Türkmenistany dahyllylary - edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler tarapyndan ýa-da
Türkmenistany çäklerinde bellige alnan (döredilen) ahamçasy, wekilhanasy we hemi elik
wekilhanasy bar bolan we hyzmatlar eýle ahamçany , wekilhanany we hemi elik wekilhanany
maksatlary üçin edilýän bolsa, Türkmenistany dahylsyzy - edara görnü li tarap tarapyndan
talaplary bermekden, araçyllykdan, tab yryk ertnamalary, eýeçiligi ynanyp dolandyrmak
ertnamalary boýunça tölenilýän girdejiler. Talaplary bermekden alynýan girdeji, talap berlende ýada degi li borçnamalar bes edilende alnan girdejini möçberini görkezilen talaby satyn almak üçin
çykdajylary möçberinden artýan möçberi hökmünde kesgitlenýär.
unda bu maddany u böleginde görkezilen girdejileri gönüden-göni salgyt töleýjä ýa-da
tab yryk ertnamasyna ýa-da gaýry unu ýaly ertnama laýyklykda ynanylan adamy (beýleki
adamy ) üsti bilen tölenilmegini ähmiýeti ýokdur.
syýahatçylary kabul etmek boýunça hyzmatlary etmekden, eýle hem milli syýahatçylyk
zolaklaryny çäginde syýahatçylyk industriýasyny obýektlerini dolandyrylmagy we ulanylmagy
bilen baglany ykly hyzmatlary edilmeginden alnan girdejiler;
infrastrukturasyny gurulmagy bilen baglany ykly, i leri ýerine ýetirilmeginden (hyzmatlary
edilmeginden) alnan girdejiler;
96
Türkmenistany ýuridik ahslary-rezidentleri tarapyndan milli syýahatçylyk zolaklaryny
çäklerinde syýahatçylary ýerle dirilmegini, jemgyýetçilik iýmitini, hususy durmu we bejeri sagaldy hyzmatlaryny edilmegini, güýmenje oýunlaryny (humarly oýun täjirçiliginden ba ga)
we ba ga hyzmatlary guralmagyny hem go mak bilen syýahatçylary kabul etmek boýunça
hyzmatlary etmekden, eýle hem milli syýahatçylyk zolaklaryny çäginde syýahatçylyk
industriýasyny obýektlerini dolandyrylmagy we ulanylmagy bilen baglany ykly hyzmatlary
edilmeginden alnan girdejiler paylanan mahalynda olara paýçy bolup gatna makdan alnan
dü ewüntler we beýleki seri deler;
infrastrukturasyny gurulmagy bilen baglany ykly i leri ýerine ýetirilmegini , hyzmatlary
edilmegini , eýle hem harytlary eltilmegini maksatlary üçin alnan karzlar (zaýomlar) boýunça
göterimler;
di e milli syýahatçylyk zolaklaryny çäginde peýdalanylmagy bilen baglany ykly tölenýän,
Türkmenistany
raýat kanunçylygynda kesgitlenen awtorlyk hukuklaryny , eýle hem
ahadatnamany , söwda belgisini , haryt ny anyny ýa-da hyzmat edi ny anyny , çyzgyny ýa-da
modeli , shemany , gizlin formulany we (ýa-da) prosesi peýdalanylany ýa-da peýdalanmak
hukugyny berleni üçin, ýa-da senagat, täjirçilik ýa-da ylmy-tejribe babatdaky maglumatlar üçin
tölenýän haklar;
milli syýahatçylyk zolagyny çäginde ýerle ýän gozgalmaýan we gozgalýan emlägi
kärendesi (hakyna tutulany) üçin tölegler;
milli syýahatçylyk zolagyny çäginde ýerle ýän gozgalmaýan emlägi satylmagyndan
alynýan girdeji.
3. u maddany 2-nji bölüminde görkezilen girdeji salgydyny hasaplamak salgyt
ýumu çylary tarapyndan 15 göterim möçber boýunça geçirilýär, mu a de iz we howa gämilerini
kärendä bermekden alnan girdejiler girmeýär.
De iz we howa gämilerini kärendä bermekden alnan girdejiler üçin salgydy möçberi 6
göterime de dir.
4. Salgyt ýumu çysy hökmünde çyky edýän taraplar girdejiden alynýan salgydy tutulyp
alnan pul möçberlerini Türkmenistany Döwlet býujetine tölemegi u maddany birinji böleglne
laýyklykda salgydy tutup almak üçin bellenen möhletde amala a yrýarlar. Tölegler da ary ýurtlarda
geçirilende salgydy tutulyp alnan pul möçberlerini tölemeklik salgydy tutup almak üçin bellenen
günden so ky on bä günü dowamynda amala a yrylýar.
Haçan-da töleg, u Bitewi kanuny 168-nji maddasyna laýyklykda girdeji alnan diýlip hasap
edilen aýyny ahyrky senesinden so geçirilen ýagdaýynda, salgydy tölemek salgyt ýumu çysyny
seri delerini hasabyna, so undan salgyt töleýjä tölenilmeli seri delerden tutup almak bilen amala
yrylýar. u ýagdaýda salgydy hasaplamak girdejini alnan, uzak möhletli ertnamalar boýunça
bolsa – i leri ýerine ýetirilen, hyzmatlary edilen aýyny ahyrky senesindäki ýagdaýa görä amala
yrylýar. Seýle ýagdaýda salgydy tölemek ( ol sanda tölegler da ary ýurtlarda geçirilende hem)
eýle aý tamamlanandan so 15 günden gijä galman geçirilýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
5. Türkmenistany dahylsyzy bolup durýan edara görnü li tarapa girdejileri töleýän tarap,
girdeji tölenilen aýdan so ky gelýän aýy 20-sine çenli möhletde salgyt hasabynda duran ýerindäki
salgyt gullugyna girdejiler tölenilen edara görnü li taraplar hakyndaky, girdeji üçin salgydy
hasaplanylan, tutulyp alnan we Tünrkmenistany Döwlet býujetine geçirilen möçberleri baradaky,
eýle hem salgyt tutulyp alynmadyk taraplar hakyndaky maglumatlary bermäge borçludyr.
Maglumatlary görnü i Türkmenistany Maliýe ministrligi bilen ylala ylyp Türkmenistany Ba
döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenilýär.
181-nji madda. Iki gezek salgyt salynmagyny aradan aýyrmak
97
1. Salgyt edaralary Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara görnü indäki
taraplary talap etmekleri boýunça, olary peýdadan (girdeji) alynýan salgydy Türkmenistanda
töländiklerini tassyklaýan resminamany bermäge borçludyrlar. u resiminamany görnü i
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenilýär.
2. Salgydy tölemekden bo atmak ýa-da beýleki salgyt ýe illiklerinden peýdalanmak üçin,
salgyt töleýji Türkmenistany salgyt gullugy edarasyna arzany, eýle hem özüni Türkmenistany
degi li salgyt döwrüni dowamynda (ýa-da onu bir böleginde) hereket edýän, ikitaraplaýyn salgyt
salynmagyny aradan aýyrmak hakyndaky ylala yk bagla an döwletini dahyllysy bolup
durýandygyny resmi taýdan tassyknamany bermelidir.
Tassyknama we arza salgyt ýa-da salgyt tölegi boýunça deslapky töleg tölenmezden ö hem,
salgyt töleýjini salgydy tölemekden bo adylmaga ýa-da artykmaçlyk almaga dala edýän salgyt
döwri tamamlanandan so ky üç ýyly dowamynda hem berlip bilner.
Arzany görnü i we ony tab yrmagy tertibi Türkmenitany Ba döwlet salgyt gullugy
6-njy bap. ahsy adamlardan alynýan girdeji salgydy
182-nji madda. Salgyt töleýjiler
ahsy adamlardan alynýan girdeji salgydyny töleýjiler (mundan beýläk - salgyt töleýjiler)
diýlip, u Bitewi kanuny 183-nji maddasynda görkezilen girdejileri alýan ahsy adamlar ykrar
edilýär.
183-nji madda. Salgyt salynýan binýat
Salgyt töleýji tarapyndan alnan u a akdaky girdejiler salgyt salynmaga degi lidir:
1) Türkmenistany dahyllylary bolup durýan ahsy adamlar üçin olary çe melerine bagly
bolmazdan;
2) Türkmenistany dahyllylary bolmadyk ahsy adamlar üçin Türkmenistany çäklerindäki
çe melerden.
184-nji madda. Salgyt töleýjini Türkmenistandaky çe melerden gelýän girdejileri
1. ahsy adamlardan alynýan girdeji salgydy salynýan, Türkmenistandaky çe melerden
gelýän girdejilere ular degi lidir:
a) Türkmenistany dahyllysy bolup durýan edara görnü li tarapdan, Türkmenistany
dahyllysy bolup durmaýan edara görnü li tarapdan onu Türkmenistany çäklerinde ýerle ýän
ahamçasyny , wekilhanasyny
ýa-da hemi elik wekilhanasyny
üstünden, eýle hem
Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan ahsy tarapdan - hususy telekeçiden alnan
girdejiler:
zähmet ylala ygy ( ertnamasy) we raýat-hukuk häsiýetli ylala yklar boýunça ýerine ýetirilen
ler üçin alnan hak, eýle hem direktorlary galamhaklary we edara görnü li tarapy direktorlar
ge ini agzasy hökmünde alynýan beýleki
a me ze haklar;
edara görnü indäki taraplara we ereketlere paýly gatna makdan alynýan dü ewüntler we
beýleki seri deler;
islendik görnü däki bergi borçnamalary boýunça göterimler;
Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny Raýat Bitewi kanunynda kesgitlenen, awtorlyk
hukugyny peýdalanmakdan we hukugy peýdalanmaga bermekden, eýle hem ahadatnamalary,
söwda ny any, haryt ny any ýa-da hyzmat ny any, çyzgy ýa-da model, görnü , gizlin formula we
(ýa-da) prosessi ýa-da senagat, täjirçilik ýa-da ylmy tejribä degi li maglumatlary bermekden alnan
hak;
ätiýaçlandyry ýagdaýy dörändäki ätiýaçlandyry tölegleri;
pensiýalar, hemaýat pullary, talyp haklary we
a me ze tölegler;
98
Türkmenistany çäklerindäki emlägi kärendesine bermekden we olary beýleki bir görnü de
ulanmakdan alnan girdejiler;
sungat i gäri, teatry , kinony , radiony , telewideniýäni artisti ýa-da sazandasy, eýle hem
sportsmen hökmünde Türkmenistany çäklerinde i läp gazanan girdejileri, hatda bu girdejiler ba ga
birine hasaplanyp ýazylan hem bolsa;
pul we haryt görnü indäki utu lar;
beýleki girdejiler, u Bitewi kanuny 187-nji maddasyny birinji we ikinji böleklerinde
görkezilenler mu a girmeýär;
b) Türkmenistany çägindäki hemi elik i ýerini üstünden telekeçilik i ini we hünär
hyzmatlaryny amala a yrmak bilen baglany ýkly girdejiler. Hemi elik i ýeri diýlip, hususy
telekeçini öz i ini doly ýa-da bölekleýin amala a yrýan hemi elik ýerine dü ünilýär. Hemi elik i
ýeri kesgitlenende u Bitewi kanuny 18-nji maddasyny düzgünleri ulanylyp bilner. Hünärmenlik
hyzmaty gara syz ylmy, edebi, artistlik, bilim ýa-da mugallymçylyk i lerini, eýle hem lukmanlary
(tebipleri ), hukukçylary , patent ynamdarlaryny , in enerleri , binagärleri , auditorlary we
hasapçylary gara syz i leri i öz içine alýar.
2. Türkmenistandaky çe melerden alynýan, ahsy adamlardan alynýan girdeji salgytlary
salynýan girdejilere ahsy adamyny , Türkmenistandaky hemi elik i ýerini üstünden amala
yrylmaýan, di e ahsy adamy adyndan we onu bähbidi üçin amala a yrylýan da ary söwda
amallaryndan (haryt çal ygyny hem go mak bilen) alýan girdejileri degi li däldir.
Türkmenistandaky çe melerden gelýän girdejilere Türkmenistany dahyllylary bolup duran
edara görnü li taraplary Türkmenistany çäklerinden da ardaky ahamçasyny , wekilhanasyny
ýa-da hemi elik wekilhanasyny üstünden geçirilen tölegler degi li däldir.
3. u Bitewi kanuny 179-njy maddasyny ýedinji böleginde görkezilen hemi elik
wekilhanany zähmete hak tölemek üçin çykdajylary görnü indäki girdejiler hem Türkmenistany
dahyllysy bolup durmaýan ahsy taraplar üçin Türkmenistany çe melerinden alynýan girdejiler
bolup durýar.
1. Salgyt özeni kesgitlenende salgyt töleýjini hasabat (salgyt) döwründäki pul we haryt
görnü inde, ol sanda haryt (i , hyzmat), eýle hem maddy peýda ýa-da durmu e retleri görnü inde
alan ähli girdejileri göz ö ünde tutulýar.
ulara maddy peýda we durmu e retleri diýlip dü ünilýär:
ýe illikli bahalar (tarifler) boýunça, salgyt töleýji babatda özara gara ly bolýan taraplar
bilen gele ikler boýunça harytlary (i leri , hyzmatlary ), beýleki emlägi satyn alynmagy;
azaldylan göterim möçberi boýunça karz almaklyk, eýle möçberi Türkmenistanda
ulanylýan kanunçylyk bilen degi li halatlar üçin bellenilmegi mu a girmeýär;
gäri - salgyt töleýjini i berijini ö ündäki bergisini ýa-da borçnamasyny
möçberlerini i berijini çözgüdi boýunça hasapdan öçürilmegi;
gärlerine - salgyt töleýjilere meýletin ätiýaçlandyry ertnamalary boýunça ätiýaçlyk
baýraklaryny tölemek üçin i berijini çykdajylary;
gäri - salgyt töleýjini öz i i bilen baglany ykly bolmadyk harajatlaryny öwezini dolmak
üçin i berijini çykdajylary.
Salgyt özenine u Bitewi kanuny 187-nji maddasynda görkezilen girdejiler go ulmaýar.
2. Salgyt özeni, salgydy dürli möçberleri bellenen girdejileri her bir görnü i boýunça
aýratynlykda hasaba alynýar.
3. Eger-de u maddada ba ga düzgünler bellenmedik bolsa, u Bitewi kanuny 192-nji
maddasyny 1-nji bölüminde bellenen salgyt möçberleri göz ö ünde tutulan girdejiler üçin salgyt
özeni, u girdejileri , u Bitewi kanuny 188-nji we 189-njy maddalarynda göz ö ünde tutulan
salgyt aýyrmalaryny pul möçberine azaldylan puldaky a latmasy hökmünde kesgitlenýär.
Salgyt (hasabat) döwründe u Bitewi kanuny 188-nji we 189-njy maddalarynda göz ö ünde
tutulan salgyt aýyrmalaryny pul möçberi salgyt salynmaga degi li girdejileri pul möçberinden
köp bolsa, u hasabat (salgyt) döwründäki salgyt özeni nola de hasaplanýar.
99
4. Ätiýaçlandyry ýagdaýy gelendäki ätiýaçlandyry tölegleri boýunça salgyt özeni meýletin
ätiýaçlandyry ylala yklary boýunça ätiýaçlandyry töleglerini
ahsy adamlary ätiýaçlyk
gatançlary görnü indäki töleglerinden köp bolan pul möçberi bolup durýar. unda ätiýaçlandyry
tölegleri boýunça salgyt özeni aýratyn, eýle hem u Bitewi kanuny 187-nji maddasyna laýyklykda
hasaba alynýar.
5. Salgyt töleýji - hususy telekeçi tarapyndan erekete gatna makdan alnan girdejiler boýunça
salgyt özeni u aýratynlyklary hasaba almak bilen kesgitlenýär:
salgyt salynýan girdejileri kesgitlemek üçin hasaba alynýan aýyrmalary düzüminde salgyt
özeni kesgitlenende, erekete gatna yjy tarapyndan bilelikdäki i
maksatlary üçin çekilen
çykdajylar göz ö ünde tutulmaýar, ereket ylala ygynda o a degi li pul möçberine azaldylan
girdejileri paýla mak göz ö ünde tutulan bolsa;
erekete gatna yjylary Türkmenistany dahyllysy, eýle hem dahylsyzy bolup durýan bolsa,
unu ýaly ereketi girdejilerini we çykdajylaryny salgyt salmak maksady üçin hasaba almagy
alyp barmak, ylala yga laýyklykda ereketi i ini alyp barmagy kimi üstüne ýüklenendigine
garamazdan, Türkmenistany dahyllysy bolup durýan erekete gatna yjyny üstüne ýüklenýär.
ular ýaly tarap hasabat (salgyt) döwrüni netijeleri boýunça artýan jem bilen umumy girdejini ýada erekete gatna ýanlary her birini ular ýaly i den alýan salgyt salynmaga degi li girdejilerini
kesgitlemäge borçludyr.
6. Oýun i inden alynýan girdejiler boýunça girdeji salgydy kesgitlenen ululyk görnü inde
bellenýär we u Bitewi kanuny 172-nji we 174-nji maddalaryna laýyklykda hasaplanýar.
186-njy madda. Salgyt özenini kesgitlemegi aýratynlyklary
1. Salgyt töleýjini salgyt özenini kesgitlemek üçin kabul edilýän girdejisi, u maddada ba ga
ýagdaý bellenmedik bolsa, harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahasy hökmünde hasaplanýar:
a) salgyt töleýji tarapyndan edara görnü li taraplardan we hususy telekeçilerden önüm
görnü inde, ýagny harytlar (i ler, hyzmatlar) we beýleki emläkler görnü inde girdeji alnanda;
b) salgyt töleýji tarapyndan telekeçilik i ini ýa-da girdeji almaga gönükdirilen ba ga bir i i
amala a yrmagy çäklerinde harytlar (i ler, hyzmatlar), beýleki emläkler ýerlenende.
Görkezilen girdejiler u Bitewi kanuny 36-njy maddasyna laýyklykda, gele igi
bahalaryndan ugur alnyp hasaba alynýar.
2. Haryt dü ünjesi u Bitewi kanuny 96-njy maddasyny 4-nji bölümine laýyklykda
kesgitlenýär.
Harydy ýerlemek, i leri ýerine ýetirmek, hyzmat etmek dü ünjelerini kesgitlemek üçin u
Bitewi kanuny 97-nji maddasy ulanylýar.
Emlägi kesekä bermek (döwleti haýryna almak) harydy ýerlemek bolup durmaýar:
döwlet häkimiýeti we dolandyry edaralaryny , ýerli ýerine ýetiriji we ýerli öz-özü i
dolandyry edaralaryny çözgütleri boýunça döwleti hajatlary üçin ýa-da ýerden, medeni
gymmatlyklardan bolmalysy ýaly peýdalanylmaýandygy üçin alynmaga degi li ýerdäki emläk;
mejbury almak, ýelinden almak ýa-da miras alynýan emläge eýeçilik hukugyny bermek, eýle
hem döwlet tarapyndan eýesiz galan emlägi ýa-da gymmatlyklary kabul etmek netijesinde;
ahsy tarapy emlägini onu mirasdü erine (mirasdü erlerine) bermek netijesinde.
3. Muzdsuz harytlar berlende, i ler ýerine ýetirilende, hyzmat edilende girdeji salgyt
töleýjini harydy (i i, hyzmaty) adaty, hak almak bilen ýerländäki bahalaryndan ugur alnyp
kesgitlenýär.
ulanylan esasy seri deler we maddy däl aktiwler muzdsuz berlende girdeji olary galyndy
bahalaryndan ugur alnyp kesgitlenýär.
Bir birligini satyn almak (döretmek) üçin çykdajylary Türkmenistan boýunça bellenen i az i
hakyny 0,4 möçberinden geçmeýän, mahabatlandyrma maksady bilen berilýän harytlary (i leri ,
hyzmatlary ) bahasy jemi girdejä go ulmaýar.
4. Gele ik taraplary tarapyndan çal ylýan harytlary (i leri , hyzmatlary ) bahalary
kesgitlenmedik halatynda, girdeji salgyt töleýji tarapyndan ol harytlary (i leri , hyzmatlary )
adaty ýerlenýän bahalaryndan ugur alnyp kesgitlenýär.
100
De bolmadyk çal ykda jemi girdejä çal ylýan harytlary , i leri , hyzmatlary bahalaryna
islendik go maça bahany pul möçberleri go ulýar.
5. I ini bes edýän hususy telekeçini harytlary ýerlenende girdeji salgyt töleýji tarapyndan
ulanylan, u harytlary ýerlenen hakyky bahasy esasynda kesgitlenýär, emma a akdakylardan pes
bolmaly däldir:
esasy seri deler we maddy däl aktiwler boýunça - galyndy bahalardan;
beýleki harytlar boýunça - satyn alnan bahalardan.
Býujetdäki guramalar, telekeçilik däl edara görnü indäki taraplar hem-de döwlet häkimiýeti
we dolandyry , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry edaralary üçin
ýerlenýän harytlar, ýerine ýetirilýän i ler we edilýän hyzmatlar boýunça girdejiler hakyky ýerlenýän
bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.
6. Salgyt töleýjini salgyt özenini kesgitlemek üçin hasaba alynýan da ary ýurt pulundaky
girdejileri, Türkmenistany Merkezi bankyny girdejini alnan senesindäki resmi hümmeti
boýunça manatda hasaplanýar.
187-nji madda. Salgyt özenine go ulmaýan girdejiler
1. ahsy adamlary girdejilerini u görnü leri salgyt özenine go ulmaýar:
a) Türkmenistany kanunçylygyna laýyklykda bellenýän hemaýat puly, mu a i e wagtlaýyn
ukypsyzlygy sebäpli hemaýat puly girmeýär;
b) Türkmenistany we beýleki döwletleri pensiýa kanunçylygynda bellenen tertipde
bellenen pensiýalar, eýle hem döwleti ki däl pensiýa ätiýaçlandyrmasy ertlerinde alynýan
pensiýalar, ahsy pensiýa toplanmalaryna hasaplanyp ýazylýan göterimler, geçirilen ätiýaçlandyry
pensiýa gatançlaryny pul möçberlerini , bellenen i az möçberden ugur alnyp hasaplanan
ätiýaçlandyry gatançlaryny pul möçberlerinden artyk gelýän pul seri delerini alnan möçberleri;
ç) hökmany ätiýaçlandyry , ömri meýletin ätiýaçlandyry ylala yklary, meýletin emlägi
ätiýaçlandyry boýunça ätiýaçlandyry töleglerini möçberleri we ätiýaçlandyry ýagdaýyny
gelendigi, adamy ömrüne we saglygyna ýetirilen zyýany öwezini dolmalar, ätiýaçlandyryjylary
we ätiýaçlandyrylan adamlary saglygy goraýy çykdajylary. Galan halatlarda meýletin
ätiýaçlandyrma ylala yklary boýunça ätiýaçlandyry töleglerini , ahsy adamlar tarapyndan
ätiýaçlandyry gatançlary görnü inde tölän möçberinden artyk gelýän möçberi salgyt salynmaga
degi lidir;
d) ahsy taraplardan miras we pe ge almak tertibinde pul we haryt görnü indäki alynýan
girdejiler, mu a ylmy, edebi, sungat eserlerini awtorlaryny , eýle hem açy lary , oýlap
tapy lary we senagat nusgalaryny mirasdarlaryna (hukuk mirasdü erlerine) tölenýän hak
girmeýär;
e) salgyt döwründe Türkmenistanda bellenen i az i hakyny on essesinden ýokary
bolmadyk, edara görnü li taraplardan alynýan sowgatlary bahasy. Görkezilen mukdardan artýan
möçber umumy bellenilen tertipde girdejä go ulýar;
ä) Türkmenistany
kanunçylygynda bellenen tertipde alynýan, a akdakylar bilen
baglany ykly öwezini dolu tölegleri:
adamy ömrüne we saglygyna ýetirilen zyýany öwezini dolmak;
zähmet borçlaryny ýerine ýetirmek, i sapar çykdajylaryny öwezini dolmak, ýörite geýimleri,
meýdan haklaryny bermek we .m;
ba ga ýere i e geçmek;
mugt ýa aýy jaýlaryny bermek we jemagat hyzmatlaryny etmek;
haryt görnü inde berilmäge degi li pul üpjünçiligini tölegi we onu ýerine tölenýän pul
möçberleri;
gärleri i den çykmagy. Görkezilen töleglere Türkmenistany kanunçylygynda göz ö ünde
tutulan, i gäre ol i den bo an mahaly tölenýän tölegleri ähli görnü leri go ulýar;
beýleki çykdajylary öwezini dolmak;
Görkezilenler peýdalanylmadyk zähmet rugsady üçin öwezini dolu töleglerine degi li däldir.
f) ýokary okuw mekdeplerinde, ýörite orta hünärmentçilik mekdeplerinde okaýan talyplara,
101
dini okuw mekdeplerini di leýjilerine bu okuw jaýlary tarapyndan bellenilýän, Türkmenistany
Prezidenti, tertipnama laýyk i lerini çäklerinde jemgyýetçilik birle ikleri we gaznalar, da ary ýurt
döwletleri, halkara we döwletara (hökümetara) guramalary tarapyndan döredilýän we tölenýän talyp
haklary;
g) aliment görnü inde gelýän seri deler;
h) ikes almagy ýa-da saglygyna ba ga hili zeper etmegi sebäpli zähmete ukyplylygyny
ýitirmegi netijesinde, eýle hem ekleýjisini ýitirmegi bilen baglany ykly tölenýän birwagtlaýyn
hemaýat pullary;
i) gan tab yrýandygy (donor kömegi) üçin tölenýän hak;
j) telekeçilik i i netijesinde emläkleri ýerlemekden we paýnamalary, obligasiýalary, beýleki
gymmatly kagyzlary, kärhana paýly gatna mak hukugyny aýryba galamakdan gelen seri delerden
ba ga, eýeçilik hukugy boýunça raýatlara ( ahsy adamlara) degi li emläkleri ýerlenilmeginden
alnan seri deler;
) edara görnü li taraplary raýatlara edýän maddy kömeklerini pul möçberi:
onu möçberine garamazdan, tebigy betbagtçylyk ýa-da beýleki adatdan da ary ýagdaýlar
bilen baglany ykly alynýan seri deler;
ba ga ýagdaýlarda - salgyt döwrüni dowamynda Türkmenistany kanunçylygynda bellenilen
pes i hakyny 10 essesinden ýokary bolmadyk möçberde;
k) Türkmenistany Ýaragly Güýçlerinde, beýleki go unlarda, milli howpsuzlyk edaralarynda
we harby birikmelerde çagyry boýunça harby gullugy geçýän harby gullukçylary alýan pul
üpjünçiligini möçberleri, pul sylaglary we beýleki tölegler;
l) a akdakylary ýerlemekden alynýan girdejiler:
mellek ýerlerinde we ahsy kömekçi hojalyklarda ösdürilip ýeti dirilen oba hojalyk önümleri
ol sanda gülçülik we bal arysyny saklamak) haryt we olary gaýtadan i lenen görnü inde. unda
mellek ýerlerini we ahsy kömekçi hojalyklaryny bardygyny tassyklaýan resminamalary
görkezilmegi hökmandyr;
haryt we gaýtadan i lenen görnü de ýabany ösýän miweleri, hozlary we beýleki miweleri,
kömelekleri, tohumlary, derman ösümliklerini, aw önümlerini, ösdürip ýeti dirilýän we tutulýan
balyklary ýerlemek;
m) mallary, tut ýüpek gurçuklaryny we .m. ösdürip ýeti dirmek we baga bakmak boýunça
hyzmatlary etmekden gelen girdejiler;
n) u a akdakylar:
oba hojalygynda kärendeçiler tarapyndan içki hojalyk kärende ertnamalary esasyndaky
lerden alnan girdejiler, eýle hem içki hojalyk kärende ertnamalary boýunça alnan oba hojalyk
önümini we onu gaýtadan i lenen önümini ýerlemekden alnan girdejiler;
oba hojalyk kärhanalarynda hakyna tutma i gärler tarapyndan alnan girdejiler, dolandyry
edaralaryny i gärleri (ýolba çylar, hünärmenler, gullukçylar) mu a girmeýär;
hususy eýeçiligindäki oba hojalyk önümlerini öndürijiler tarapyndan, olary öndüren oba
hojalyk önümini we onu gaýtadan i lenen önümini ýerlemekden alnan girdejileri;
) Türkmenistany
kanunçylygyna laýyklykda,
hususyla dyrmakdan alynýan
hususyla dyrylan emlägi bahasy;
o) raýatlary bank goýumlary, depozit güwänamalary boýunça göterimler;
ö) ahsy ýa-da toparlaýyn ýary larda türgenleri ýary
resmi gurnaýjylaryndan alýan
baýraklaryny bahasy;
p) bäsle iklerde we ýary larda alnan baýraklary , eýle hem salgyt döwründe
Türkmenistany kanunçylygynda bellenilen i pes i hakyny üç essesinden ýokary bolmadyk
islendik utu lary bahasy;
r) Türkmenistany Prezidentini çözgütleri boýunça berilýän pul we zat baýraklary,
sowgatlary we sylaglary;
s) Türkmenistany Da ary i ler ministrligini da ary ýurda iberilen i gärlerini zähmetine
tölenýän haklar we olary da ary ýurt pulundaky alýan beýleki seri deleri;
) edara görnü li taraplary öz i gärlerini ýa-da olary deregine çagalar we ýetginjekler üçin
102
çagalar we beýleki sagaldy edaralaryna ýollamanamalary bahasyny, eýle hem öz i gärlerini
gündizine ýa-da ýatymlaýyn alýan saglygy goraýy hyzmatlaryny bahasyny doly ýa-da bölekleýin
öwezini dolmak üçin töleýän seri deleri; Türkmenistany Kärde ler arkala ygyny milli merkezini
seri delerini hasabyna doly ýa-da bölekleýin tölenýän maddy kömekler, ýollamanamalary we
sowgatlary bahasy;
t) Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny Raýat Bitewi kanunyna laýyklykda ma gala
agzalary we (ýa-da) golaý garynda lary diýlip ykrar edilen raýatlary emläk we emläk däl
gatna yklary bilen bagly amallardan alan girdejileri. Görkezilen raýatlary raýat-hukuk häsiýetli
ertnamalary ýa-da zähmet ertnamalary (ylala yklary) netijesinde alýan girdejileri o a girmeýär;
u) Türkmenistany Prezidentini käbir çözgütlerine laýyklykda, raýatlary ýe illikli
bahalardan ýa-da olary bahasy tölenmezden emläkleri (harytlary, i leri, hyzmatlary) ýerlemekden
alan maddy girdejileri;
ý) grantlar görnü inde alnan seri deler.
2. u a akdakylara girdeji hökmünde seredilmeýär:
karz seri deleri islendik möçberleri;
salgyt töleýjini eýeçiligindäki we ygtyýaryndaky nagt we nagt däl da ary ýurt puluny
hümmetini o yn tapawudy (hususy telekeçileri kassasynda we bank hasaplarynda duran we
telekeçilik i ini amala a yrmak üçin ulanýan da ary ýurt pulundan ba gasy);
edara görnü li tarap gatna yjylary düzüminden çykanda, onu esaslyk maýasyna ilkiba ky
gatanjyny çäklerinde ýa-da ýatyrylýan edara görnü li tarapy emlägi o a gatna yjylary arasynda
paýlananda gatna yjyny (paýdary , paýçyny ) alan seri desi;
gymmat bahaly kagyzlary gymmaty üýtgän ýagdaýynda emele gelen o yn tapawut;
u Bitewi kanuny 49-njy maddasyny 4-nji bölümini talaplaryna laýyklykda alnan
göterimler;
borçnamalary üpjün etmek üçin girew ýa-da ujundan geçirme hökmünde alynýan emläkler;
3. u a akdakylara telekeçilik i inden alnan girdeji hökmünde seredilmeýär:
ereketden çykanda ýa-da ýapylýan ereketi emläkleri onu gatna yjylaryny arasynda
paýlananda, bilelikde i lemek barada ertnamany ( ereketi ) gatna yjysyny ilkiba daky
gatanjyny çäginde alan seri desi;
topary
ertnamasy boýunça komissioner tarapyndan alnan, eýle hem komissioneri
komitenti ýerine eden harajatlaryny öwezini dolmak üçin bagla ylan ertnamany ertlerine
laýyklykda, bu harajatlar komissioneri çykdajylaryna go ulmaga degi li däl ýagdaýynda, alan
emlägi. Bu tab yryk ertnamalaryna ýa-da
a me ze beýleki ertnamalara hem degi lidir.
4. Da ary ýurtlary
Türkmenistandaky diplomatik wekilhanalaryndan, konsullyk
edaralaryndan we halkara, döwletara (hökümetara) guramalaryndan, da ary ýurt raýatlaryny , eýle
hem Türkmenistanda hemi elik ýa amaýan Türkmenistany raýatlaryny alýan girdejileri salgyt
salynmaga degi li däldir.
unu ýaly wekilçilikleri (edaralary we guramalary ) i gärlerini öý hyzmatkärleri, eger
olar Türkmenistany raýatlary däl bolsalar ýa-da Türkmenistanda hemi elik ýa amaýan bolsalar,
olary öý hyzmatkärleri hökmünde alýan i haklary salgyt salmakdan bo adylýar.
5. u a akdakylary girdejileri salgyt salynmaga degi li däldir:
"Ruhnama" ordeni bilen sylaglanan adamlar;
Türkmenistany Gahrymanlary;
Türkmenistany «Durmu üpjünçiligi hakynda» bitewi Kanunyna laýyklykda weteranlar
derejesine degi li edilen adamlar;
söwe hereketleri netijesinde maýyp bolanlar;
çagalykdan maýyplar, 1-nji we 2-nji topar maýyplary.
"Edermenlik" medaly bilen sylaglanan adamlar üçin hasaplanan salgydy möçberi, olary
alýan ähli girdejileri boýunça 50 göterim azaldylýar.
eýle bo atmalary (ýe illikler) ulanmaga hukuklary tassyklamak adamlary bellenen tertipde
resminamalary (olary nusgalaryny) görkezmekleri esasynda amala a yrylýar.
6. Da ary ýurdu döwlet gullugynda duran raýaty hakyna tutma i den alan girdejisi, o a ol
103
döwletde salgyt salynmaga degi li bolsa, salgyt salynmaga degi li däldir.
188-nji madda. Jemi girdejiden aýyrmalar
1. u Bitewi kanuny 185-nji maddasyny 3-nji bölümine laýyklykda salgyt binýadyny
möçberi kesgitlenende salgyt töleýjini salgyt döwrüni her aýynda a akdaky salgyt aýyrmalaryna
hukugy bardyr:
a) islendik ahsy tarap - Türkmenistany kanunçylygynda bellenen i pes i hakyny bir
essesi möçberinde;
b) adatdan da ary hadysalary (heläkçilikler, betbagtçylyklar we beýleki tebigy hadysalar)
netijesinde, eýle hem bu hadysalary ö üni almaklyga gatna magy netijesinde maýyp bolan
ahsy tarap - Türkmenistany kanunçylygynda bellenen i pes i hakyny dört essesi möçberinde;
ç) u Bitewi kanuny 187-nji maddasyny 5-nji bölüminde we u maddany 1-nji bölümini
"b" bölümçesinde görkezilmedik maýyplar - Türkmenistany kanunçylygynda bellenen i pes i
hakyny iki essesi möçberinde;
d) garamagynda eklenip bilmeýän adamlary saklaýan
ahsy tarap - Türkmenistany
kanunçylygynda bellenen i pes i hakyny bir essesi möçberinde, her bir eklenip bilmeýän adam
üçin. Görkezilen salgyt aýyrmasy ýanýolda lara ýa-da ma galany eklenip bilmeýänleri saklaýan
ba ga bir agzasyna hem degi lidir.
Salgyt töleýji üçin eklençdäki adam diýip, onu doly eklenjinde bolan ýa-da ondan hemaýat
alýan, bu kömek onu ýa aý yny hemi elik we esasy çe mesi bolup durýan ma gala agzasy ykrar
edilýär.
Eklençdäki adama, hususan-da, ular degi li edilýär:
salgyt töleýjini olary saklamak üçin aliment töleýän ýa-da aliment alýan ahsy taraplary;
döwleti olary saklamak üçin raýatlara hemaýat puly tölenýän çagalar;
çaga doguranlygy bilen baglany ykly, hak alman zähmet rugsadynda bolýan aýallar;
çaga seretmek boýunça döwleti hemaýat puluny alýan ahsy tarap, eger olarda ba ga
özba dak girdeji çe mesi bolmadyk ýagdaýynda.
Eklençdäki adama a akdakylar degi li edilmeýär:
talyp hakyny we pensiýa alýan adamlar, eýle hem döwleti eklenjinde bolýan beýleki
adamlar;
çaga doguranlygy bilen baglany ykly, hak alyp zähmet rugsadynda bolýan aýallar.
Eklençdäki adamy ony saklaýan salgyt töleýji bilen bile ýa aýandygyna ýa-da
ýa amaýandygyna garamazdan, salgyt aýyrmalary berilýär;
e) Türkmenistany goran mahaly, eýle hem Beýik Watançylyk ur unda, beýleki döwletleri
çäklerinde söwe hereketlerinde ýa-da harby gullukda, içeri i ler we milli howpsuzlyk edaralarynda
gulluk döwründe ýaralanana, se selän ýa-da maýyp bolup aradan çykan ýa-da söwe hereketleri
bilen baglany ykly keselläp aradan çykan harby gullukçylary ene-atasy we adamsy (aýaly) üçin Türkmenistany kanunçylygynda bellenen i pes i hakyny üç essesi möçberinde.
Salgyt töleýji u bölümi "b"-"e" bölümçelerinde görkezilenler babatynda birnäçe esas
boýunça jemi girdejisinden salgyt aýyrmasyna hukugy bolan ýagdaýynda, i köp möçberde emele
gelýän di e bir esas boýunça salgyt aýyrmasy ulanylýar.
2. Salgyt töleýjileri meýletin pensiýa we (ýa-da) saglygy goraýy ätiýaçlandyrmasy boýunça
geçirmeleri möçberinde salgyt aýyrmasyna hukugy bardyr.
3. Salgyt töleýjiler u maddada göz ö ünde tutulan salgyt aýyrmalaryny, bu aýyrmalary
esasy i ýeri boýunça i beriji tarapyndan geçirilýän halatyndan ba ga ýagdaýlarda, özba dak amala
yrýarlar we salgyt beýannamalarynda görkezýärler.
4. u maddany 1-nji bölüminde bellenen salgyt aýyrmalary, tassyklanan tertipde berlen, bu
salgyt aýyrmasyna hukuk berýän tassyklaýjy resminamalary (olary nusgalaryny ) esasynda
amala a yrylýar.
5. Salgyt möhletini dowamynda salgyt töleýjä salgyt aýyrmasy berilmedik ýa-da u maddada
göz ö ünde tutulan möçberden az berlen bolsa, onda salgyt möhletini tamamlanmagy bilen salgyt
töleýjini salgyt beýannamasyna go ulan arzasyny we eýle salgyt aýyrmasyna hukuk berýän
104
tassyklaýjy resminamalar esasynda, salgyt gullugy u maddada göz ö ünde tutulan möçberde salgyt
aýyrmasyny bermek bilen salgyt binýadyny gaýtadan hasaplamagy geçirýär.
Haçan-da salgyt töleýji tarapyndan aýyrmalara hukugy tassyklaýan resminamalary (olary
göçürme nusgalaryny ) berilmändigini ýa-da wagtynda berilmändigini netijesinde, eýle
aýyrmalar salgyt ýumu çysy tarapyndan berilmedik ýa-da az möçberde berlen bolsa, salgyt
ýumu çysy tarapyndan salgyt özeni gaýtadan hasaplanylýar. Gaýtadan hasaplamak u Bitewi
kanuny 195-nji maddasyny sekizinji bölegi bilen bellenilen möhletlerde geçirilýär.
189-njy madda. Telekeçilik i i, hünär hyzmatlary bilen baglany ykly salgyt we beýleki
aýyrmalar
1. u Bitewi kanuny 185-nji maddasyny 3-nji bölümine laýyklykda salgyt binýady
hasaplananda, salgyt töleýjileri a akdaky toparlary görkezilen salgyt aýyrmalaryna hukugy bardyr:
a) hususy telekeçiler - girdejiden çykarmak bilen baglany ykly, olar tarapyndan hakyky
harçlanan we resminamalar bilen delillendirilen çykdajylary möçberinde.
Görkezilen çykdajylar u Bitewi kanuny 154-169-njy maddalaryna laýyklykda edara
görnü li taraplar üçin bellenen tertipde, eger bu maddalarda ba ga tertip bellenmedik bolsa,
aýrylmaga kabul edilýär. unu ýaly tertip satuw bilen bagly bolmadyk çykdajylar (ýitgiler)
babatynda hem ulanylýar;
b) raýat-hukuk häsiýetli ( ol sanda hünär hyzmatlary) ertnamalary boýunça ýerine ýetirilen
lerden (edilen hyzmatlardan) girdeji alýan salgyt töleýjiler - u i leri ýerine ýetirmek (hyzmatlary
etmek) bilen gönüden-göni baglany ykly, olar tarapyndan hakyky harçlanan we resminamalar bilen
delillendirilen çykdajylary möçberinde;
ç) awtorlyk hakyny ýa-da ylym, edebiýat we sungat eserlerini döredendigi, ýerine ýetirendigi
ýa-da ba ga bir görnü de ulanandygy üçin, açy lar, oýlap tapy lar we senagat nusgalary üçin hak
alýan salgyt töleýjiler - u i leri ýerine ýetirmek (hyzmatlary etmek) bilen gönüden-göni
baglany ykly, olar tarapyndan hakyky harçlanan we resminamalar bilen delillendirilen çykdajylary
möçberinde;
d) gymmatly kagyzlar bilen geçirilýän amallardan we kärhana paýly gatna mak hukugyny
aýryba galamakdan girdejileri alýan salgyt töleýjilyer – gymmatly kagyzlary we kärhana paýly
gatna mak hukugyny satyn almak we satmak bilen gönüden-göni baglany ykly bolan, hakykatda
harçlanylan we resminamalar bilen delillendirilen çykdajylary möçberinde.
Bu çykdajylary resminamalar bilen delillendirmek mümkin bolmadyk ýagdaýynda, salgyt
aýyrmalary a akdaky möçberlerde kabul edilýär:
Harajatlary ölçegi
(girdejä göterim
gatna ygynda)
Edebi eserleri döretmek, ol sanda teatr, kino, estrada we
20
sirk üçin
Çeper-grafiki eserleri, çap üçin suratçylyk i leri,
30
binagärlik we dizaýn eserlerini döretmek
Heýkeltara lyk eserlerini, ýadygärlik-bezeg suratlaryny,
monumental-bezeg, bezeg-amaly sungatyny, gurlu ly suratlary,
40
dürli tehnikalarda ýerine ýetirilen teatr we kino sungatyny we
ekillendiri i döretmek
Sesýazgy (wideo, tele, kinofilm) eserlerini döretmek
30
Saz eserlerini döretmek :
Saz-sahna (opera, balet, sazly komediýa) eserleri,
simfoniýa, hor, kamera-saz eserleri, üflenip çalynýan orkestr
üçin eserleri, kino, tele we wideofilmler hem-de teatr sahnalary
üçin asyl nusgada sazlar;
40
beýleki saz eserleri, ol sanda çap etmeklige taýýarlanan
105
saz eserlerini döretmek
25
Edebiýat we sungat eserlerini ýerine ýetirmek
20
Ylmy i leri we i läp taýýarlamalary döretmek
20
Açy lar, oýlap tapy lar we senagat nusgalyklaryny
30
döretmek (ilkinji 2 ýylda ulanylmagy üçin alnan girdejä)
2. u maddany 1-nji bölümini "b" we "ç" bölümçelerinde görkezilen, salgyt töleýjileri
salgyt salynmaga degi li girdejisini kesgitlemek üçin göz ö ünde tutulýan salgyt aýyrmalary
hökmünde, u Bitewi kanuny 155-nji maddasynda görkezilen, go ulan baha üçin salgydy hasaba
almak bilen i leri ýerine ýetirmek we hyzmatlary etmek bilen baglany ykly maddy çykdajylar
hasaba alynýar.
3. Salgyt binýady hasaplananda resminamalar bilen delillendirilen çykdajylar ol birwagtda
bellenen ölçegi çägindäki çykdajylar bilen göz ö ünde tutulyp bilinmez.
4. u maddany 1-nji bölüminde görkezilen salgyt töleýjilere salgyt aýyrmalary u Bitewi
kanuny 197-nji maddasyna laýyklykda berilýän salgyt beýannamasy esasynda berilýär.
190-njy madda. Girdejini hakyky alnan senesi
1. Girdejini hakyky alnan senesi eýle hasaplanýar:
nagt pul seri delerini alnan, salgyt töleýjini bankdaky hasabyna pulu geçirilen ýa-da onu
tab yrygy boýunça üçünji tarap tarapyndan pul seri delerini geçirilen güni;
tölegi zat görnü inde alnan, ol sanda haryt (i , hyzmat) görnü inde alnan güni;
borçnamany tamamlanan, ol sanda özara talaplary hasapla mak arkaly tamamlanan güni;
maddy peýdany we durmu e retlerini alnan güni (harytlary (i leri , hyzmatlary ), beýleki
emlägi satyn alnan, göterimleri tölenen, borçnamany we .m. tamamlanan güni).
2. Telekeçilik i ini amala a yrmakdan girdejileri hakyky alnan senesi u Bitewi kanuny
168-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenýär.
Salgyt döwri diýlip, salgyt ýyly ykrar edilýär.
Hasabat döwri girdejileri aýry-aýry görnü leri boýunça, salgyt ýylyny dowamynda
beýannama bermek talap edilen halatynda, birinji ýarym ýyl we salgyt ýyly hökmünde bellenýär.
192-nji madda. Salgyt möçberi
1. u Bitewi kanunda ba gaça bellenilmedik bolsa, salgyt möçberi 10 göterim derejede
bellenýär.
2. ahsy taraplary humarly oýun i inden alýan girdejileri u Bitewi kanuny 172-nji
maddasyny 3-nji bölümine laýyklykda bellenen möçberler boýunça salgyt salynmaga degi lidir.
193-nji madda. Salgydy hasaplamagy tertibi
1. u Bitewi kanuny 185-nji maddasyny 3-nji bölüminde bellenen salgyt özeni
babatyndaky salgydy möçberi, u salgyt özenini möçberini Bitewi kanuny 192-nji maddasyny
1-nji bölüminde bellenen salgyt möçberine köpeltmek arkaly hasaplanýar.
u Bitewi kanuny 185-nji maddasyny 6-njy bölüminde bellenilen salgyt özeni babatyndaky
salgydy möçberi, u Bitewi kanuny 174-nji maddasyny 4-nji bölümine laýyklykda hasaplanýar.
2. Salgydy umumy möçberi u maddany 1-nji bölümine laýyklykda hasaplanyp çykarylan
salgydy möçberini go ulmasy netijesinde alnan möçberdir.
3. Salgydy umumy möçberi hasabat (salgyt) döwrüni jemleri boýunça salgyt töleýjileri
ähli girdejilerinden (degi li salgyt (hasabat) döwrüni içinde alnan) hasaplanyp çykarylýar.
4. Salgydy möçberi manatda kesgitlenilýär. Salgydy 50 te eden az möçberi
hasaplanmaýar, 50 te e we ondan hem ýokary bolsa doly manada çenli köpeldilýär.
194-nji
madda.
Salgyt
töleýjileri
aýry-aýry
toparlary
tarapyndan
salgydy
106
hasaplanyly y we tölenili i
Öz i ini "Uglewodorod seri deleri hakynda" Türkmenistany kanunyna laýyklykda amala
yrýan potratçylar ýa-da kömekçi potratçylar hökmünde taraplary kyda hakyna i leýän ahsy
adamlary alýan girdejisine salgydy hasaplap çykarmak we tölemek u Kanuny düzgünlerine
laýyklykda geçirilyär.
195-nji madda. Salgyt ýumu çylary tarapyndan salgydy hasaplanyp çykarylmagy we
tölenilmegi
1. u maddany 2-nji bölümine laýyklykda salgyt ýumu çylary diýlip ykrar edilen taraplar, u
taraplardan ýa-da olar bilen bolan gatna yklar netijesinde girdeji alan salgyt töleýji u maddada göz
ünde tutulan aýratynlyklary hasaba almak bilen u Bitewi kanuny 193-nji maddasyna
laýyklykda hasaplanyp çykarylan salgydy möçberini hasaplap çykarmaga, salgyt töleýjiden tutup
almaga we Türkmenistany Döwlet býujetine tölemäge borçludyr.
2. Salgyt ýumu çysy diýlip u Bitewi kanuny 184-nji maddasyny 1-nji bölüminde
görkezilen tölegleri göni töleýän taraplar ykrar edilýär:
Türkmenistany dahyllylary - edara görnü li taraplar;
Türkmenistany çäklerinde öz i ini hemi elik wekilhanasyny , ahamçasyny ýa-da
wekilhanasyny üstünden amala a yrýan, Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan edara
görnü li taraplar;
hususy telekeçiler.
Aklawjylary girdejilerini salgydy aklawjylary ge ligi (olary edarasy) tarapyndan
hasaplanyp çykarylýar, tutup alynýar we tölenýär.
u madda laýyklykda salgydy hasaplap çykarmak we tölemek salgyt töleýjini salgyt
ýumu çysy tarapyndan tölenýän ähli girdejilerinden geçirilýär, mu a hususy telekeçilere tölenýän
girdejiler girmeýär.
3. Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li salgydy pul möçberini hasaplamak,
salgyt ýumu çylary tarapyndan, salgyt döwründen ba lap, her bir aýy jemi boýunça ösýän jemler
bilen, ol girdejilere degi li u Bitewi kanuny 192-nji maddasyny 1-nji bölüminde bellenen salgyt
möçberleri ulanylýan, u salgyt döwrüni geçen aýlarynda tutulan salgydy pul möçberlerini hasap
etmek bilen, u döwürde salgyt ýumu çysy tarapyndan salgyt töleýjä hasaplanyp ýazylan ähli
girdejiler babatynda geçirilýär.
unda salgyt ýumu çysy tarapyndan girdejini möçberi u Bitewi kanuny 188-nji we 189njy maddalarynda göz ö ünde tutulan aýyrmalary möçberine azaldylmazdan salgydy möçberi
hasaplanyp çykarylýar. Görkezilenler esasy i ýerinde zähmet ylala ygy boýunça ýerine ýetiren, u
Bitewi kanuny 188-nji maddasynda göz ö ünde tutulan aýyrmalar berilýän i i üçin tölenilýän haka
degi li däldir. Bu aýyrmalar salgyt ýumu çysy tarapyndan salgyt töleýjini i ini birinji doly
bolmadyk aýy üçin haklary tölenmegine degi li ulanylmaýar.
4. Salgyt töleýjiden hasaplanyp çykarylan salgydy möçberini tutulyp galmak salgyt
ýumu çysy tarapyndan, salgyt töleýjä ýa-da onu tab yrygy boýunça üçünji tarapa tölenmäge
degi li pul seri delerini hasabyna her gezek töleg tölenende geçirilýär.
5. Salgyt ýumu çylary hasaplanyp çykarylan we tutulyp alnan pul möçberlerini ol nagt pul
seri delerini bankdan hakyky alnan gününden gijä galman, girdeji üçin tölemäge geçirmäge
borçludyrlar, eýle hem salgyt ýumu çylaryny bankdaky hasabyndan salgyt töleýjini hasabyna
ol gün girdeji üçin geçirilmelidir ýa-da salgyt töleýjini ýa-da onu tab yrygy boýunça üçünji
tarapy hasabyna geçirilmelidir.
Salgyt ýumu çylary beýleki halatlarda hasaplanyp çykarylan we tutulyp alnan salgydy
möçberlerini salgyt töleýjini girdejini hakyky alan gününden so ky günden gijä galman
geçirýärler, bu salgyt töleýji girdejini önüm görnü inde alanda geçirilýär.
6. Salgyt ýumu çyny salgyt töleýjiden hasaplap çykarylan we tutulyp alnan, salgydy jemi
möçberi salgyt ýumu çysyny hasaba duran ýerindäki salgyt gullugynda tölenýär.
Edara görnü li taraplary aýryba galanan bölümlerini öz ýerle ýän ýeri boýunça
Türkmenistany Döwlet býujetine tölemäge degi li salgydy möçberi u bölümleri i gärlerine
107
hasaplanyp çykarylan we tölenilýän, salgyt salynmaga degi li bolan girdejini möçberinden ugur
alnyp kesgitlenilýär.
7. Salgyt ýumu çylary salgyt töleýjilere olary arzalaryna görä, Türkmenistany Ba döwlet
salgyt gullugyny tassyklan görnü i boýunça olary alan girdejileri we tutulyp alnan salgydy
möçberleri barada güwänamalary berýärler.
8. Salgyt töleýjini girdejisinden artykmaç tutulyp alnan salgydy möçberi, ol sanda u
Bitewi kanuny 188-nji maddasyny bä inji böleginde görkezilen halatlarda salgyt töleýjini
degi li arzasyny berlen gününden otuz günden gijä galman salgyt ýumu çysy tarapyndan yzyna
gaýtarylmalydyr.
eýle adamlardan tutulyp alynmadyk ýa-da salgyt ýumu çylary tarapyndan doly tutulyp
alynmadyk salgydy möçberi ol adamlardan salgyt boýunça bergisini doly üzýänçä, u Bitewi
kanuny 46-njy maddasynda göz ö ünde tutulan tertipde, töletdirilýär.
9. Salgyt ýumu çylary geçen aýdan so ky aýy 25-nden gijä galman, salgyt hasabyna duran
ýerlerindäki salgyt gullugy edaralaryna salgyt töleýjiler tarapyndan tölenýän we olardan tutulyp
alnan pul möçberleri barada Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan tassyklanan
görnü boýunça maglumat berýärler.
196-njy madda. Salgyt töleýjiler tarapyndan salgydy hasaplanyly y we töleneli i
1. Salgydy hasaplap çykarmagy we tölemegi a akdaky salgyt töleýjiler özba dak alyp
barýarlar:
a) hakyna tutma ertnamasy ýa-da islendik emlägi kärendä bermek ertnamasy boýunça
girdejileri go mak bilen raýat-hukuk häsiýetli ertnamalar esasynda, salgyt ýumu çylary bolmadyk
ahsy taraplardan hak alýanlar;
b) Türkmenistany çäklerinden da arda ýerle ýän çe melerden girdeji alýan Türkmenistany
dahyllylary.
ç) raýat-hukuk ylala yklary boýunça girdeji alýan hususy telekeçiler we ahsy taraplar ( ol
sanda hünär hyzmatlaryndan), u girdejiler alnanda salgyt ýumu çylary tarapyndan salgyt tutulmaly
däldir;
d) salgyt ýumu çylary tarapyndan salgyt tutulmadyk girdejileri alýanlar.
2. u maddany 1-nji bölüminde görkezilen salgyt töleýjiler Türkmenistany Döwlet
býujetine tölenmäge degi li salgydy pul möçberini u Bitewi kanuny 193-nji maddasynda
bellenen tertipde hasaplaýarlar.
Türkmenistany Döwlet býujetine tölenmäge degi li salgydy umumy pul möçberi salgyt
töleýji tarapyndan, salgyt töleýjä girdeji tölenende salgyt ýumu çysy tarapyndan tutulan salgydy
pul möçberini hasaba almak bilen hasaplanýar.
3. Salgyt beýannamasyny esasynda hasaplanan, Türkmenistany Döwlet býujetine
tölenmäge degi li salgydy umumy möçberi hasabat döwründen so ky ikinji aýy 10-ndan gijä
galman, da ary ýurt raýatlary tarapyndan bolsa, geçen salgyt ýylyndan so ky ýyly aprel aýyny
15-nden gijä galman tölenýär.
197-nji madda. Salgyt beýannamasy
1. u Bitewi kanuny 196-njy maddasyny 1-nji bölüminde görkezilen salgyt töleýjiler
tarapyndan (da ary ýurt raýatlaryndan ba ga) salgyt beýannamasy hasabat döwründen so ky aýy
25-nden gijä galman salgyt töleýji hökmünde salgyt hasabyna goýlan ýerindäki salgyt gullugyna
berilýär. Da ary ýurt raýatlary salgyt beýannamasyny geçen salgyt ýylyndan so ky ýyly aprel
aýyny 1-nden gijä galman berýärler.
Salgyt beýannamasyny bermek borjy ýüklenmedik ahsy taraplar salgyt döwrüni
tamamlanmagy bilen tutu salgyt döwri üçin salgydy pul möçberlerini gaýtadan hasaplamak üçin,
girdeji salgydy baradaky beýannamany öz ýa aýan ýerindäki salgyt gullugyna bermäge haky
bardyr.
2. Salgyt ýylyny dowamynda da ary ýurtly ahsy tarap, u Bitewi kanuny 196-njy
maddasyna laýyklykda ondan alynýan girdejilere salgyt salynmaga degi li i ini togtadan we
108
Türkmenistany çäklerinden da ary çykyp giden mahalynda, Türkmenistany çäginde bolan
wagtynda häzirki hasabat (salgyt) döwründe hakykatdan hem alan girdejileri baradaky salgyt
beýannamasy Türkmenistany çäginden da ary çykyp gitmeginden bir aýdan gijä galman
berilmelidir.
Salgyt beýannamasy boýunça go maça hasaplanyp çykarylan salgydy tölenilmegi u
bölümde beýannamany bermegi tertibinde, eýle beýannamany berlen pursadyndan on bä
günden gijä galman berjaý edilýär.
3. Salgyt töleýjiler salgyt beýannamalarynda hasabat (salgyt) döwründe özlerini alan
girdejileri, olary gelen çe meleri, salgyt aýyrmalary, salgyt ýumu çylary tarapyndan tutulan
salgydy möçberleri, hasabat (salgyt) döwrüni dowamynda hakujy hökmünde tölenen tölegleri
hakyky möçberi, hasabat (salgyt) döwri boýunça tölemäge (go maça tölemäge) ýa-da yzyna
gaýtarylmaga degi li salgyt möçberlerini görkezýärler.
198-nji madda. Iki gezek salgyt salynmagyny aradan aýyrmak
1. Beýleki döwletleri salgyt boýunça kanunçylygyna laýyklykda Türkmenistany
çäklerinden da arda tölenen girdeji salgydyny möçberi ahsy taraplar Türkmenistanda girdeji
salgydyny töleýän wagtynda hasaba alynýar.
Hasapla ylýan salgydy möçberi Türkmenistany çäklerinden da arda alnan girdeji boýunça
u Bitewi kanuna laýyklykda hasaplanyp çykarylan girdeji salgydyny möçberinden köp bolmaly
däldir.
Hasapla ylmaga degi li da ary ýurt döwletlerini salgyt ýa-da gaýry ygtyýarly edarasyny
Türkmenistany çäklerinden da arda salgydy tölenendigini tassyklaýan resminamalary esas
bolýar.
laýyklykda we bellenilen amal kadalary berjaý edilende, salgyt töleýjä gaýtarylyp bilinmejek ahsy
adamlardan alynýan girdeji salgydy möçberine degi lidir.
2. Salgyt tölemekden bo atmak ýa-da beýleki salgyt ýe illiklerini bermek üçin
Türkmenistany dahylsyzy bolan salgyt töleýji arza, eýle hem Türkmenistan bilen degi li salgyt
döwründe (ýa-da onu bir böleginde) hereket edýän, iki gezek salgyt salynmagyny aradan aýyrmak
barada ertnama (ylala yk) bagla ylan ýurdu dahyllysydygy barada resmi tassyknamany
Türkmenistany salgyt gullugyna bermelidir.
Bu tassyknama we arza salgydy tölenmegine ýa-da salgyt boýunça hakujy tölegi hökmünde
tölenilmegine çenli hem, ol salgyt döwrüni jemleri boýunça bu döwür tamamlanandan so üç
ýyly dowamynda salgyt tölemekden bo atmak ýa-da ýe illikler almak üçin talapkär töleýji
tarapyndan berilýär.
Arzany görnü i we ony tab yrmagy tertibi Türkmenitany Ba döwlet salgyt gullugy
199-njy madda. Türkmenistanda tölenilen girdeji salgydyny möçberi hakynda
tassyknama
Salgyt gullugy Türkmenistany dahyllylary bolup durmaýan salgyt töleýjileri haýy hatlary
boýunça özlerini Türkmenistanda girdeji salgydyny hakykatdan hem töländiklerini tassyklaýan,
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenen görnü däki resminamany bermäge
borçludyr.
200-nji madda. Hususy telekeçileri girdejilerine salgyt salmagy ýe illikli ulgamy
1. Salgyt salmagy ýe illikli ulgamy Türkmenistany Ministrler Kabineti tarapyndan
bellenýän i leri sanawy boýunça telekeçilik i ini aýry-aýry görnü lerini amala a yrmakdan
girdeji alýan hususy telekeçilere degi lidir.
2. Salgyt salmagy ýe illikli ulgamy girdeji salgydyny bellenen ululygyny (bellenen patent
109
tölegi), eýle-de telekeçilik i lerinden umumy girdejiden (go maça patent tölegi) hasaplanyp
çykarylýan salgydy, u Bitewi kanuny 188-nji we 189-njy maddalarynda bellenen aýyrmalary
möçberini azaltmazdan göz ö ünde tutýar. unda 187-nji maddany 5-nji bölüminde bellenen
ýe illikler ulanylmaýar.
3. Girdeji salgydyny bellenen ululygy (bellenen patent tölegi) telekeçilik i lerini her bir
görnü i boýunça Türkmenistany Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
Telekeçilik i lerini birnäçe görnü leri amala a yrylanda bellenen patent tölegini i ulusy
tölenýär.
Bellenen patent tölegi salgyt töleýjini telekeçilik i lerini amala a yrmagy niýet edýän döwri
ba lanmanka tölenýär. Bu döwür üç aýdan az bolmaly däldir.
Salgyt töleýjini amala a yrýan i ini wagtlaýynça duruzmagy u döwür üçin bellenilen
patent tölegini tölemek boýunça borçnamalaryny ýerine ýetirilmegini aradan aýyrylmagyna,
bellenilen patent tölegi tölenilen döwürde bolsa – onu möçberini üýtgetmegine getirmeýär.
Kesgitlenen patent tölegini hasaplanan möçberi u ýagdaýlarda üýtgedilip bilner:
salgyt töleýji tarapyndan görkezilen döwürde i
kesgitlenen patent tölegini has ýokary
derejesi bellenen görnü i amala a yrylanda;
salgyt töleýji tarapyndan hususy telekeçi hökmündäki i bes edilende.
Bellenilen patent tölegi salgyt töleýji aradan çykan halatynda onu hukuk oruntutaryna
gaýtarylyp berlip ýa-da salgytlar, eýle hem maliýe jerimeleri we pu mana tölegleri boýunça
bergileri üzmegi hasabyna hasaplanylyp bilner. Görkezilenler artyk tölenilen go maça patent
tölegine hem degi lidir.
Kesgitlenen patent tölegini gaýtadan hasaplamak degi lilikde, i
täze görnü ini amala
yrmak ba lanmazdan ýa-da i
bes edilmezinden ö salgyt töleýjini salgyt gullugyna berilýän
arzasyny esasynda geçirilýär.
Salgyt töleýjini hasaba duran ýerindäki salgyt gullugy salgyt töleýjä Türkmenistany Ba
döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenen nusga boýunça bellenen patent tölegini töländigine
aýatlyk edýän resminama (patent) berýär. Patent salgyt töleýjini telekeçilik i lerini amala
yrmagy niýet edýän döwri ba lanmanka berilýär (uzaldylýar).
Patent salgyt töleýjini telekeçilik i ini amala a yrmagy maksat edinýän döwrüni
ba lanmagyna çenli on günden giç bolmadyk möhletde salgyt babatda hasapda goýlan ýerindäki
salgyt gullugyna onu berýän arzasy esasynda berilýär (uzaldylýar).
Bu möhleti bozmak bilen patenti güýjüni uzaltmak (täzesini bermek) üçin salgyt töleýji
salgyt gullugyny edarasyna ýüz tutan halatynda, bar bolan (ýa-da ö berlen) patentde görkezilen
döwrü tamamlanýan möhletinden so ky seneden ba lap patenti güýji uzaldylmalydyr (täzesi
berilmelidir). unda bellenilen patent tölegini wagtynda tölenilmezligi u Bitewi kanuny 70-nji
maddasyna laýyklykda pu mana tölegini ulanylmagyna getirýär.
4. Go maça patent tölegi u maddany 1-nji böleginde görkezilen telekeçilik i lerini
görnü lerinden alynýan harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemegi öz içine alýan umumy girdejini
jeminden, eýle-de u maddany 5-nji we 6-njy bölümlerinde bellenen da arky amallardan alnan
aýry-aýry girdejileri we çykdajylary (ýitgileri) hem go mak bilen hasaplanýar.
Harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alnan girdejini kesgitlemek maksady üçin u
Bitewi kanuny 186-njy maddasyny we 187-nji maddany ikinji we üçünji böleklerini düzgünleri
ulanylýar.
Go maça patent tölegini hasaplamak üçin u bölüme we u maddany 5-nji we 6-njy
bölümlerine laýyklykda kesgitlenýän umumy girdeji salgyt özeni bolup durýar.
5. Hasaba alynýan ýerlemekden da arky girdejilere ular degi lidir:
ätiýaçlandyry ýa-da gaýtadan bagla ylan ätiýaçlandyry ertnamasy boýunça ätiýaçlyk
öwezini dolmalar;
jerime we beýleki çäreler görnü inde ylala yk borçlaryny bozulandygy üçin alnan seri deler,
eýle-de ýitgileri ýa-da zyýany öwezini dolmakdan alnan möçberler;
ozal hasapdan öçürilen bergileri üzmek üçin gelip gow an möçberler;
talap möhletini geçendigi üçin ýa-da ba ga esaslar boýunça hasapdan öçürilen bergileri pul
110
möçberleri, u Bitewi kanuny 57-nji maddasyna laýyklykda salgytlar (jerimeler we pu mana
tölegleri) boýunça tölenjegine umyt bolmadyk möçberlerden ba gasy;
da ary ýurt puly bilen amallar boýunça, eýle hem da ary ýurt pulundaky gymmatlyklary we
talaplary bahasy gymmatladylanda ýa-da da ary ýurt pulunda görkezilen borçlar arzanlandylanda
yn aratapawut;
hasabat ýylynda ýüze çykarylan geçen ýyllary girdejileri;
ulanmakdan çykarylýan esasy seri deler ýok edilen halatynda ýa-da sökülende alnan
materialy ýa-da beýleki emläkleri bahasy;
tükelliýi netijesinde ýüze çykarylan haryt-material gymmatlyklary artygyny bahasy;
gaýry ýerlemekden da arky girdejiler.
6. Hasaba alynýan ýerlemekden da arky çykdajylara (ýitgilere) ular degi lidir:
da ary ýurt puly bilen amallar boýunça, eýle hem da ary ýurt pulundaky gymmatlyklary we
talaplary bahasy arzanladylanda ýa-da da ary ýurt pulunda görkezilen borçlar gymmatladylanda
aýsyz hümmet tapawudy;
kazyýetde i lere seredilendigi üçin çykdajylar;
jerimeler, pu mana tölegleri we maliýe jerimelerini beýleki görnü leri, Türkmenistany
Döwlet býujetine ýa-da ba ga döwleti býujetine tölenýänden, eýle-de ýetirilen zyýany öwezini
dolmak boýunça çykdajylardan ba gasy;
talap möhletini geçendigi üçin ýa-da ba ga esaslar boýunça hasapdan öçürilen algylary
jemi;
ozal hasapdan öçürilen bergileri üzüli mäge tölenen pul möçberleri;
hasabat ýylynda ýüze çykarylan geçen ýyllary çykdajylary (ýitgileri);
tebigy betbagtçylykdan, ýangyndan, heläkçiliklerden we beýleki adatdan da ary hadysalardan
çekilen ýitgiler, heläkçiliklerden we beýleki adatdan da ary hadysalardan çekilen ýitgileri aradan
aýyrmak ýa-da düzetmek üçin çykdajylary hem go mak bilen.
7. Salgyt salmagy ýönekeýle dirilen ulgamy bellenen telekeçilik i inden alnan girdeji
salgydyny möçberi (go maça patent tölegi) umumy girdejini 2 göterimi möçberinde bellenilýär.
8. Hasabat (salgyt) döwri u Bitewi kanuny 191-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenýär.
9. Hasabat (salgyt) döwri üçin go maça patent tölegi u maddany 4-nji bölegine laýyklykda
hasaplanýan salgyt özenini u maddany 7-nji böleginde kesgitlenen salgyt möçberine köpeltmek
arkaly kesgitlenýär.
10. Salgyt beýannamasy u maddany 1-nji bölüminde görkezilen salgyt töleýjiler
tarapyndan, hasabat döwründen so ky ikinji aýy 15-nden gijä galman salgyt töleýji hökmünde
salgyt hasabyna duran ýerindäki salgyt gullugyna berilýär.
Salgyt beýannamasy esasynda hasaplanan, Türkmenistany Döwlet býujetine tölemäge
degi li go maça patent tölegi geçen hasabat döwründen so gelýän ikinji aýy 25-nden gijä galman
tölenmelidir.
7-nji bap. Ýerli ýygymlar
1-nji paragraf. Mahabatlandyrma üçin ýygym
201-nji madda. Mahabatlandyrma üçin ýygymy töleýjiler
1. Täjirçilik häsiýeti bolan mahabatlandyrmany ýaýradýan ahsy we edara görnü li taraplar
mahabatlandyrma üçin ýygymy töleýjiler bolup durýarlar.
2. Öz i ini "Uglewodorod seri deleri hakynda" Türkmenistany Kanunyna laýyklykda amala
yrýan edara görnü li taraplar mahabatlandyrma üçin ýygymy töleýjiler bolup durmaýarlar.
202-nji madda. Mahabatlandyrma üçin ýygym salynýan binýat we
hasaplamagy özeni
u ýygymy
111
1. Töleýji tarapyndan özba dak ýa-da köpçülikleýin habar beri seri delerini we
mahabatlandyrma gulluklaryny üstünden ýaýradylýan täjirçilik häsiýeti bolan mahabatlandyrma
ýygym salynýan binýat bolup durýar.
u a akdakylara mahabatlandyrma üçin ýygymy salmagy binýady hökmünde seredilmeýär:
a) ahsy we edara görnü li taraplary , ol sanda köpçülikleýin habar beri seri delerini üsti
bilen ýaýradylýan, telekeçilik (täjirçilik) i ini amala a yrmak bilen baglany ykly bolmadyk
bildiri leri, habarnamalary ýa-da habarlary;
b) jemgyýetçilik we döwlet bähbitlerine gönükdirilen mahabatlandyrma;
ç) jaýa girilýän ýerdäki, jaýy içindäki ýa-da witrinalardaky mahabatlandyrma ýazgylary;
d) maýyplar guramalaryny dikeldi ýa-da durmu y çärelerini mahabatlandyrmasy;
e) haýyr-sahawat çärelerini mahabatlandyrmasy.
2. Mahabatlandyrma maglumatlaryny taýýarlamak we ýaýratmak bilen gönüden-göni
baglany ykly harajatlary jemi mahabatlandyrma üçin ýygymy hasaplamagy özeni bolup durýar.
Mahabatlandyrma üçin harajatlara ular degi lidir:
köpçülikleýin habar beri seri delerini üstünden mahabatlandyrma çärelerini ( ol sanda
metbugatda bildiri leri bermek, radio we telewideniýe boýunça geple ikleri guramak) geçirmek we
telekommunikasiýa ulgamlary üçin çykdajylar;
mahabatlandyrma stendlerini we mahabatlandyrma itlerini taýýarlamagy hem go mak bilen
ykly we beýleki da ky mahabatlandyrma üçin çykdajylar;
sergilere, ýarmarkalara, ekspozisiýalara gatna mak, witrinalary, satuw sergilerini, nusgalyk
otaglary, görkezilýän zallary bezemek, salgyt töleýji tarapyndan ýerine ýetirilýän i ler we edilýän
hyzmatlar we (ýa-da) salgyt töleýjini özi barada maglumat berýän mahabatlandyrma kitapçalaryny
we kataloglary taýýarlamak, görkezilýän wagtynda özüni ba ky hilini doly ýa-da kem-käsleýin
ýitiren harytlary bahasyny arzanlatmak üçin çykdajylar;
köpçülikleýin mahabatlandyrma çäreleri geçirilýän wagtynda ýary lary ýe ijilerine
gow urylýan baýraklary satyn almak (taýýarlamak) üçin çykdajylar,
eýle hem
mahabatlandyrmany beýleki görnü leri üçin çykdajylar.
Töleýjiler mahabatlandyrma maglumatlaryny taýýarlamak we ýaýratmak bilen gönüden-göni
baglany ykly çykdajylary aýratyn hasabyny alyp barmalydyrlar.
3. Degi li salgyt (hasabat) döwri üçin ýygym özeni ol salgyt (hasabat) döwründe harçlanan
we salgyt salynýan peýdany kesgitlemek maksady bilen u Bitewi kanuny 154-nji maddasyny
ikinji bölegini «d» bölümine laýyklykda aýyrmalara degi li edilen mahabatlandyrma üçin
harajatlary jemi hökmünde kesgitlenýär.
203-nji madda. Mahabatlandyrma üçin ýygymy möçberleri
Mahabatlandyrma üçin ýygymy möçberi a akdaky derejelerde bellenýär:
gabat äheri üçin - mahabatlandyrma üçin harajatlary bahasyny 5 göterimi;
welaýat merkezleri bolup durýan äherler üçin - mahabatlandyrma üçin harajatlary
göterimi;
beýleki ilatly ýerler üçin - mahabatlandyrma üçin harajatlary bahasyny 3 göterimi.
4
Mahabatlandyrma üçin ýygymy salgyt we hasabat döwri kalendar çärýegine laýyklykda
bellenýär.
205-nji madda. Mahabatlandyrma üçin ýygymy hasaplamak
1. Mahabatlandyrma üçin ýygymy hasaplamak töleýjiler tarapyndan özba dak amala
yrylýar.
2. Mahabatlandyrma üçin ýygymy býujete tölenmeli pul möçberi u Bitewi kanuny 202-nji
maddasyna laýyklykda kesgitlenýän özeni u Bitewi kanuny 203-nji maddasynda bellenen
ýygym möçberini jemi hökmünde kesgitlenýär.
112
206-njy madda. Salgyt beýannamasyny bermek we mahabatlandyrma üçin ýygymy
tölemek
1. Ýygymy töleýjini her biri her bir hasabat döwri üçin mahabatlandyrma ýygymy boýunça
beýannamany bermäge borçludyr.
Geçen hasabat döwri üçin mahabatlandyrma ýygymy boýunça beýannama hasabat döwründen
so ky aýy 20-nden gijä galman berilýär.
2. Mahabatlandyrma üçin ýygymy tölegi salgyt töleýji tarapyndan hasabat döwründen so ky
aýy 25-nden gijä galman geçirilýär.
2-nji paragraf. äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak
üçin belli bir maksada gönükdirilen ýygym
207-nji madda. äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak
üçin belli bir maksada gönükdirilen ýygymy töleýjiler
1. u a akdakylar äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin
belli bir maksada gönükdirilen ýygymy töleýjiler bolup durýarlar:
) Türkmenistany dahyllylary bolan edara görnü li taraplar, eýle hem Türkmenistany
çäklerinde öz i ini ahamçany , wekilhanany ýa-da hemi elik wekilhanany üsti bilen amala
yrýan da ary ýurtly edara görnü li taraplar, hususy telekeçiler bilen bagla ylan, zähmet
borçlaryny ýerine ýetirmek bilen baglany ykly, zähmet ylala ygy ( ertnama) we raýat-hukuk
häsiýetli ertnamalar boýunça i leýän Türkmenistany dahyllylary bolan ahsy taraplar. Görkezilen
edara görnü li taraplar we hususy telekeçiler salgyt ýumu çylary diýlip ykrar edilýär;
b) edara görnü li taraplar, hususy telekeçiler bilen zähmet gatna yklary bilen bagly bolmadyk
we raýat-hukuk häsiýetli ylala yklar boýunça i leri ýerine ýetirmekden (hyzmatlary etmekden) ( ol
sanda hünär hyzmatlaryny etmekden) girdeji alýan, ylmy, edebiýat we sungat eserlerini
döredendigi, ýerine ýetirendigi ýa-da ba ga hili peýdalanandygy üçin awtorlyk hakyny ýa-da hak
alýan, açy lary , oýlap tapy lary we senagat nusgalaryny awtorlaryna berilýän haky alýan, ylmy,
döredijilik i i amala a yrmakdan, beýleki zähmet borçlaryny ýerine ýetirmekden hak alýan
Türkmenistany dahyllylary bolan ahsy taraplar, eýle hem özba dak oba hojalyk önümlerini
öndürmekligi amala a yrýan adamlar. Taraplary görkezilen toparyna da ary ýurtlarda ýa-da da ary
ýurtlardan gelip hakyna tutma i den girdeji alýan ahsy taraplar hem degi lidir;
ç) ahsy taraplar - hususy telekeçiler;
d) edara görnü li taraplar, ol sanda Türkmenistany çäklerinde öz i ini hemi elik
wekilhanasyny üstünden amala a yrýan da ary ýurtly edara görnü li taraplar.
2. u a akdakylar äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin
belli bir maksada gönükdirilen ýygymy töleýjiler bolup durmaýarlar:
öz i lerini Türkmenistany "Uglewodorod seri deleri hakynda" Kanunyna laýyklykda amala
yrýan edara görnü li taraplar;
Türkmenistany Gyzyl Ýarymaý Milli jemgyýeti;
maýyplary dikeltmegi amala a yrýan guramalar;
bilim edaralary;
dini guramalar;
halkara, hökümetara, döwletara guramalar.
208-nji madda. äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak
üçin belli bir maksada gönükdirilen ýygymy möçberleri
äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin belli bir maksada
gönükdirilen ýygym u a akdakylar babatynda bellenýär:
hususy telekeçiler bolup durýan ahsy taraplar üçin go ulan baha üçin salgydy hasaplanyp
113
ýazylan möçberine azaldylan, harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alnan jemi girdejini 0,3
göterimi, emma aýda 2 manatdan az bolmaly däl. Harytlary (i leri, hyzmatlary) ýerlemekden alnan
jemi girdeji u Bitewi kanuny 149-njy we 150-nji maddalaryna laýyklykda kesgitlenýär;
10.05.2010 ý. 110-IV)
beýleki ahsy taraplar üçin - aýda 2 manat;
10.05.2010 ý. 110-IV)
oba hojalyk kärhanalary üçin - u Bitewi kanuny II bölegini 5-nji babyna laýyklykda
peýdadan alynýan salgydy hasaplamak üçin kabul edilen peýdany u Bitewi kanuny 170-nji
maddasyny birinji böleginde bellenilen ýe illikleri hasaba almazdan pul möçberini 0,5 göterimi;
edara görnü indäki beýleki taraplar üçin - u Bitewi kanuny II bölegini 5-nji babyna
laýyklykda peýdadan alynýan salgydy hasaplamak üçin kabul edilen peýdany u Bitewi kanuny
170-nji maddasyny birinji böleginde bellenilen ýe illikleri hasaba almazdan pul möçberini 1
göterimi;
u maddany maksatlary üçin peýda kesgitlenende humarly oýun i inden alynýan girdejiler
hem hasaba alynýar.
Salgyt we hasabat döwri diýlip salgyt ýyly ykrar edilýär.
209-njy madda. Salgyt beýannamasyny bermek we äherleri , äherçeleri we oba
ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin belli bir maksada gönükdirilen ýygymy tölemek
1. u Bitewi kanuny 207-nji maddasyny birinji bölegini «ç» we «d» bölümlerinde
görkezilen töleýjiler äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin belli
bir maksada gönükdirilen ýygymy özba dak hasaplaýarlar. Ýygymy tölemek töleýjiler (hususy
telekeçiler mu a girmeýär) tarapyndan äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini
abadanla dyrmak üçin belli bir maksada gönükdirilen ýygym boýunça hasabat döwri üçin
beýannamany bermek boýunça bellenilen günden ba lap bä gün möhletde geçirilýär. Hususy
telekeçiler üçin ýygymy tölemek geçen hasabat döwründen so gelýän ikinji aýy 25-inden giç
bolmadyk möhletde geçirilýär.
äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin belli bir maksada
gönükdirilen ýygym boýunça salgyt beýannamasy görkezilen taraplar tarapyndan bir ýyl boýunça
maliýe hasabatyny tab yrmak üçin göz ö ünde tutulan möhletlerde, hususy telekeçiler üçin bolsa –
Tükmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenilýän görnü boýunça hasabat
döwründen so ky gelýän ikinji aýy 15-inden gijä galman berilýär.
2. u Bitewi kanuny 207-nji maddasyny 1-nji bölümini "a" bölümçesinde görkezilen
ahsy taraplardan äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin belli bir
maksada gönükdirilen ýygymy hasaplamak, tutup almak we Türkmenistany Döwlet býujetine
tölemek salgyt ýumu çylaryny üstüne ýüklenýär, olar ony hasaplaýarlar, tutup alýarlar we ahsy
taraplardan alynýan girdeji salgydyny tölemek üçin bellenen möhletlerde töleýärler.
Salgyt ýumu çylary ahsy tarap esasy i ýerinden geçen aý üçin ýygymy tölenendigi
barada tassyknama berende ýygymy tutup galmaýarlar.
Salgyt ýumu çylary geçen salgyt ýylyndan so ky ýyly ýanwar aýyny 20-ne çenli özüni
salgyt hasabyna duran ýerindäki salgyt gullugyna hasaplanan, tutulyp alnan we Türkmenistany
Döwlet býujetine geçirilen, äherleri, äherçeleri we oba ýerlerini abadanla dyrmak ýygymy
möçberi baradaky maglumatlary Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenýän
görnü boýunça berýärler.
3. u Bitewi kanuny 207-nji maddasyny 1-nji bölümini "b" bölümçesinde görkezilen
ahsy taraplar äherleri , äherçeleri we oba ýerlerini çäklerini abadanla dyrmak üçin belli bir
maksada
gönükdirilen ýygymy özba dak hasaplaýarlar we ahsy taraplardan alynýan girdeji
salgydyny tölemek üçin bellenen möhletlerde ýerli býujete töleýärler.
Görkezilen ahsy taraplar, äherleri ,
äherçeleri
we oba ýerlerini
çäklerini
abadanla dyrmak üçin belli bir maksada gönükdirilen ýygymy salgyt döwründe salgyt
ýumu çylary tarapyndan tutulyp alnan we Türkmenistany Döwlet býujetine tölenen aýlary üçin bu
114
ýygymy tölemeýärler. Bu barada ahsy taraplar salgyt hasabynda duran ýerleri boýunça salgyt
gullugyna ýazmaca habar bermeli we beýannamany bermek üçin bellenilen möhletde salgyt
ýumu çylaryny bu baradaky tassyknamasyny bermeli. ular ýaly tassyknamany görnü i
Türkmenistany Ba döwlet salgyt gullugy tarapyndan bellenilýär.
3-nji paragraf. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygym
210-njy madda. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygymy töleýjiler
Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygymy töleýjiler diýlip, tölegli awtoduralga
hökmünde peýdalanylýan ýer bölekleri berkidilen ahsy taraplar - hususy telekeçiler we edara
görnü li taraplar ykrar edilýär. Munda unu ýaly taraplar ýygymy töleýjiler bolup durýarlar we
awtoduralga hökmünde peýdalanylýan ýer ülü ini ýerle ýän ýeri boýunça salgyt hasabyna
durmaga borçludyrlar.
211-nji madda. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygym salynýan binýat we
ýygymy hasaplamagy özeni
1. Töleýjä bölünip berlen we tölegli awtoduralga üçin niýetlenen ýer uçastogy ýygym salmak
binýady bolup durýar.
Ýer bölegi awtoduralga hökmünde doly ýa-da bölekleýin peýdalanylyp ugran pursadyndan
ba lap, ýygym salynýan binýat bolup durýar.
2. u maddany 1-nji bölüminde görkezilen ýer bölegini umumy meýdany ýygymy
hasaplamagy özeni bolup durýar.
Birnäçe gaty bolan awtoduralgalar üçin her gaty meýdany kabul edilýär.
212-nji madda. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygymy möçberi
Ýygymy möçberi awtoduralgany meýdanyny bir inedördül metri üçin:
gabat äheri üçin - 1,5 manat derejede;
welaýat merkezleri bolup durýan äherler we Türkmenba y, Abadan äherleri üçin - 1,2
manat derejede;
beýleki ilatly ýerler üçin - 0,9 manat derejede bellenýär.
10.05.2010 ý. 110-IV)
Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygym üçin ýygymy salgyt we hasabat döwürleri
senenama çärýegine de laýyklykda bellenilýär.
214-nji madda. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygymy hasaplamak
1. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygymy hasaplamak töleýjiler tarapyndan özba dak
amala a yrylýar.
2. Ýygymy pul möçberi u Bitewi kanuny 211-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenýän
özeni u Bitewi kanuny 212-nji maddasynda bellenen ýygym möçberine köpeltmek arkaly
kesgitlenýär.
Ýygymy hasaplamak üçin salgyt (hasabat) döwründe töleýjini awtoduralgany näçe wagtlap
ulanmak boýunça öz i ini amala a yran möhletine garalmaýar.
215-nji madda. Salgyt beýannamasyny bermek we awtoduralgalary eýelerinden
alynýan ýygymy tölemegi möhleti
1. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygym üçin beýannama töleýjiler tarapyndan
awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygymy töleýji hökmünde hasaba duran ýeri boýunça salgyt
gullugyna her bir hasabat döwri tamamlanandan so , hasabat döwründen so ky aýy 20-nden gijä
galman berilýär.
2. Awtoduralgalary eýelerinden alynýan ýygymy tölegi töleýjiler tarapyndan hasabat
115
döwründen so ky aýy 25-nden gijä galman geçirilýär.
4-nji paragraf. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygym
216-njy madda. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy töleýjiler
1. Türkmenistany çäklerinde awtomobilleri ýerlemegi amala a yrýan edara görnü li we
ahsy taraplar awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy töleýjiler bolup durýarlar.
2. u a akdakylar awtomobilleri ýerlemekden alynýan ýygymy töleýjiler bolup durmaýarlar:
öz i lerini Türkmenistany "Uglewodorod seri deleri hakyndaky" Kanunyna laýyklykda
amala a yrýan edara görnü li taraplar;
Türkmenistany Merkezi banky.
217-nji madda. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygym salynýan binýat we ýygymy
hasaplamagy özeni
1. Awtomobilleri (awtobuslary , pnewmatiki usulda ýöreýän ýük we ýe il awtomobilleri )
ýerlenilmegi ýygym binýady bolup durýar.
2. Awtomobilleri ýerlemek dü ünjesi kesgitlenende u bitewi Kanuny
97-nji maddasy
ulanylýar.
3. Ýygym salynýan binýada a akdakylar go ulmaýar:
Türkmenistany Saparmyrat Türkmenba yny Raýat bitewi Kanunyna laýyklykda,
mirasdü erler diýlip ykrar edilýän adamlara awtomobilleri berilmegi;
edara görnü li taraplar gaýtadan guralanda mirasdü ere (mirasdü erlere) awtomobilleri
berilmegi;
döwlet häkimiýeti we dolandyry edaralaryny , ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli özözü i dolandyry edaralaryny çözgüdi boýunça awtomobilleri berilmegi;
awtomobilleri ene-atasyna, ýanýolda yna, doganlaryna, aýal doganlaryna, ogullaryna,
gyzlaryna, agtyklaryna, eýle hem ýanýolda yny ene-atasyna, doganlaryna, aýal doganlaryna we
çagalaryna sowgat berilmegi;
awtomobilleri býujetdäki edaralar tarapyndan ýerlenilmegi;
awtomobilleri
binýadynda gurnalan ýörite tehnikany - awtokranlary, göçme
laboratoriýalary, tiz kömek ma ynlaryny we .m. ýerlemek;
da ary döwletler ýa-da halkara guramalary tarapyndan Türkmenistana berilýän halkara
ynsanperwerlik, maliýe we tehniki kömegini we kreditleri (karzlary ) taslamalaryny we
maksatnamalaryny çäklerinde alynýan awtomobilleri ýerlenilmegi;
döwlet hakimiýeti we dolandyry edaralary, ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özü i
dolandyry edaralary tarapyndan awtomobilleri girdeji almak maksatsyz ýerlenilmegi.
4. Aýry-aýry ýygym möçberi bellenen, ýerlenýän awtomobilleri sany awtomobilleri
ýerlenilmegi üçin ýygymy hasaplamagy özeni bolup durýar.
218-nji madda. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy möçberi
Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy möçberi Türkmenistany
bellenen i az i hakyny ululygyny a akdaky möçberlerinde bellenilýär:
ýük awtomobilleri üçin - 8 esse ululykda;
awtobuslar üçin - 5 esse ululykda;
ýe il awtomobiller üçin - 6 esse ululykda.
kanunçylygynda
219-njy madda. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy hasaplamak we tölemek
1. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy hasaplamak töleýjiler tarapyndan özba dak
amala a yrylýar.
2. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy pul möçberi u bitewi Kanuny 217-nji
maddasyna laýyklykda kesgitlenýän özeni u bitewi Kanuny 218-nji maddasynda bellenen
ýygym möçberini jemi hökmünde kesgitlenýär.
116
3. Awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygym awtomobilleri ýerlemek boýunça gele ik
resmile dirilýän pursadyna çenli tölenýär.
4. Awtomobilleri
ýerlenilmegi üçin ýygymy
tölenendigi baradaky resminama,
awtomobilleri ýerlenilmegi üçin ýygymy dogry hasaplanandygyna we doly tölenendigine
gözegçilik etmek borjy üstüne yüklenen, Türkmenistany içeri i ler ministrligini Polisiýa ýol
gözegçiligi müdirligine awtomobiller hasapdan çykarylanda ýa-da bellige alnanda hökmany suratda
berilýär.
5-nji paragraf. Itleri eýelerinden alynýan ýygym
220-nji madda. Itleri eýelerinden alynýan ýygymy töleýjiler
äherlerde ýa aýan it eýeleri - ahsy taraplar itleri eýelerinden (gulluk itlerinden ba ga)
alynýan ýygymy töleýjiler bolup durýarlar.
221-nji madda. Itleri eýelerinden alynýan ýygymy möçberi
Itleri eýelerinden alynýan ýygymy möçberi Türkmenistan boýunça bellenen i
hakyny bellenen möçberini 0,4 derejesinde, kesgitli ululyk görnü inde bellenýär.
az i
222-nji madda. Itleri eýelerinden alynýan ýygymy hasaplamak we tölemek
Ýygymy almak ýa aýy jaý-jemagat hojalygy edaralaryny üstüne ýüklenýär. Itleri bolan
raýatlar olary ol edaralarda ýerli ýerine ýetiriji häkimiýet we ýerli öz-özü i dolandyry edaralary
tarapyndan bellenen tertipde we möhletlerde bellige aldyrmaga borçludyrlar.
Türkmenistany
Halk Maslahatyny Ba lygy,
Türkmenistany Prezidenti
Saparmyrat
Türkmenba y
117

Salgytlar hakynda - Baş döwlet salgyt gullugy

Transkript

Benzer belgeler

Covenant of Mayors background note

9eviri:

Xiyalni Realliqqa Aylandurushning Sirliq Qanuniyiti

ProgDVB 4.7x H264 Update (HD TV OK.) İndirdiğiniz dosyayı