İstanbul`un fethi hem Türk hem de Dünya tarihinin dönüm noktası

İstanbul`un fethi hem Türk hem de Dünya tarihinin dönüm noktası

İstanbul’un fethi hem Türk hem de Dünya tarihinin dönüm noktası olaylarından biridir. 21
yaşındaki genç Türk sultanı Fatih Sultan Mehmet 1000 yıllık Bizans başkentini fethederek
yeni bir çağ açmıştır. Artık bu tarihten sonra hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır. Batı hem
psikolojik, hem maddi gücünü kaybetmiş, üstünlük doğuya geçmiştir ve yaklaşık 250 yıl batı,
karşı kendini savunma durumunda kalmıştır. Türklerin Avrupa fetihlerinin kapısını açan
İstanbul’un fethi Avrupa tarihini de kökten etkilemiş, İstanbul’dan kaçan bilim adamları,
sanatçılar Avrupa’da Rönesans’ın temellerini atmışlardır.
Türk ve dünya tarihinde önemli bir yeri olan İstanbul’un fethini anlatırken fetih
kutlamalarından bahsetmemek olmaz. Özellikle son yıllarda Fatih’in bile sevinmediği kadar
coşkulu kutlanan Fetih kutlamaları ilk ne zaman kutlanmıştır? İlk kutlamalarda neler
yaşanmıştır? Bugünkü kutlamalardan farkı nedir? Fetih kutlamalarıyla tüm merak
edilenlerin cevabı için biraz geçmişe dönmemiz gerekiyor. Osmanlı’nın son yıllarına…
Fetih kutlamalarının ilk ne zaman kutlandığına geçmeden önce ilk kimin kutlamadığından
bahsetmek gerektiğini düşünüyorum. Fetih kutlamalarını yapmayan ilk kişi sultan II.
Abdülhamid’tir. 33 yıllık saltanatı boyunca denge siyasetini yürüten Abdülhamid, Rumları ve
Patrikhane’yi gücendirip siyasi bir kriz çıkmaması için kutlamaların yapılmasına izin
vermemiştir. Hususi doktoru Atıf Hüseyin bey, Sultan II. Abdülhamid’in fetih kutlamaları
hakkında şu yorumu yaptığını anlatmaktadır:
“Rumlarla ahval (“ilişkiler” anlamında) iyi gitmiyor… Bir şey çıkartacaklar. Ben olsam ne
yapardım?.. Patrik ile iyi geçinirdim.. Patriği ele alırdım… Patrikhane demek, Yunanistan
demektir… Yunanistan’a da, bütün Rumlar’a da Patrikhane hükmeder… Bilmem, bizim
hükümet neden bunu böyle düşünmüyor? Rumların Patrik’ten başka bazı ileri gelen,
nüfuzlu adamları var, onları da okşamalı… Hâsılı, Patrikhane’yi okşamakla işler sükûnet
bulur itikadındayım (inancındayım)… Ben, Rumları hep okşardım. Benim içtihadım
haricinde bir kere Babıâli’nin Patrikhane ile arası açılır… O vakit Yunanistan ile muharebe
zuhur etti (çıktı)… Ne vakit Patrikhane ile aramız bozulursa, arkadan Yunanistan ile
mutlaka harp olur… Bu da pek tabiîdir… Biz, İstanbul’u Rumlardan zapt ettik… Fetih günü
onlar matem tutmak isterler… Biz tezahürde bulunursak (ortaya çıkarsak) onların
hissiyatını rencide ederiz… Benim zamanımda bir kere İstanbul’un fethi günü merasim
yapmak istediler… Ben bu hissiyat noktasını nazara alarak müsaade etmedim… Bunlar
hikmet-i hükümettir, çünkü her hükümet teb’asının hepsinin hissiyatını da rencide
etmemeğe çalışmalıdır… Her nedense biz kendi kendimize mesele çıkarıyoruz…”(Murat
Bardakçı – Abdülhamid, ‘Rumlar üzülürler’ diye fetih kutlamalarına izin vermemişti
HaberTürk 31 Mayıs 2015)
İttihat ve Terakki Dönemindeki İlk Fetih Kutlamaları
II. Abdülhamid’in Rumları gücendirmemek için kutlamadığı İstanbul’un fethi ilk kez II.
Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihat ve Terakki döneminde 1910 yılında kutlanmıştır. İttihat
ve Terakki dönemi Türkçülük fikrinin ön planda olduğu bir dönemdir ve milli bayram
kavramı tarihimizde ilk kez İttihat ve Terakki döneminde ortaya çıkmıştır. II. Meşrutiyetin
ilanından sonra 1909 yılında Meşrutiyet’in ilanı”Hürriyet bayramı”olarak kutlanmıştır.
Hürriyet bayramı tarihimizdeki ilk milli bayramdır. Ayrıca 1. Dünya savaşı yıllarında idman,
bayramı, çocuk bayramı gibi bayramlar kutlanmaya başlanmış, 2 Mayıs 1916 da ise
Osmanlı’nın kuruluşu ”İstiklal-i Osmanlı günü”adıyla kutlanmıştır.
Servet-i Fünun dergisinde yayınlanan II. Meşrutiyet Kutlamaları
İstanbul’un fethinin 1910 yılındaki ilk kutlamaları ve sonrasında yapılan kutlamalar
günümüzde yapılan kutlamalardan çok farklıdır. Şimdiki kutlamalar arasındaki farkları şöyle
sıralayabiliriz:
1- İstanbul’un fethinin ilk kutlamaları günümüzden farklı olarak miladi 29 Mayıs yerine
Rumi 29 Mayıs’ta kutlanmıştır. Yani ilk fetih kutlamaları miladi 11 Haziran’da kutlanmıştır
2- İlk fetih kutlamalarında Bizans surlarına ilk sancağı diken Ulubatlı Hasan değil Balaban
Çavuş olarak bilinmektedir. Ulubatlı Hasan’ın o tarihlerde ismi bile yoktur.
11 Haziran 1910’da yapılan ilk fetih kutlamasının gazetelerde çıkan haberi
Günümüzden iki önemli farkla kutlanan ilk fetih kutlamaları milli bayram olarak değil özel
bir gün olarak kutlanmıştır. En coşkulu kutlamalar ise 1914 yılında yapılmıştır. 1. Dünya
savaşının ayak seslerinin duyulduğu bir dönemde halkın milli duygularını canlı tutmak için
coşkulu bir fetih kutlaması gerçekleştirilmiştir. Sokaklar kırmızı beyaz bayraklarla süslenmiş,
Ayasofya’da toplanan halk, Fatih’e doğru yürümüş, Fatih’te Cemal Paşa, Ömer Naci bey,
Hamdullah Suphi gibi dönemin önemli şahsiyetleri fetihle ilgili halkın milli duygularını
okşayan konuşmalar yapmıştır.
Tanin gazetesi 1914 yılındaki Fetih kutlamalarını ayrıntılarıyla şöyle anlatmıştır:
“Dün, İstanbul müstesna günlerinden birini daha yaşadı. Yakın vakte kadar milli
heyecanın bu kadar beliğ bir misaline tesadüf edememiştik. Fetih gününün ebedi bir
yadigârı olmak üzere, günümüze kadar gelen Ayasofya ile Fatih’in türbesi arasında yer
alan bütün caddelerde, dükkânlar kapanmış, pencerelerden, kapılardan bayrakların kırmızı ve beyaz dalgaları taşmış, havanın çok kötü olmasına rağmen, bütün halk takım
takım yollara düşmüştü.” (İlber Ortaylı, Vahdettin Engin, Erhan Afyoncu – Payitaht-ı
Zemin Eminönü Bir Dünya Başkenti 1. Cilt Eminönü Belediyesi, 2008 s.544)
Tanin gazetesinin fetih kutlamaları haberini verdiği 11 Haziran 1914 tarihli nüshası
Fatih’te toplanan kalabalığa fetihle ilgili konuşanlardan biri Cemal Paşa’dır. Konuşmasında
yoğun Türklük vurgusu yapan Cemal Paşa’nın konuşmaları dönemin ruhunu yansıtması
açısından önemlidir. Savaşın yaklaştığı günlerde yapılan bu konuşma yaklaşan savaş öncesi
halkı psikolojik olarak savaşa hazırlama özelliği taşımaktadır. Cemal Paşanın konuşması
şöyledir:
“Vatandaşlar, Türklük ve Osmanlılık ve İslamiyet âlemini temsil eden Osmanlıların, bugün
Türklerin en büyük hakanının mübarek kabri önünde kemal-i hicapla toplanan milletin bu
utançtan kurtulması, ancak çok çalışmakla mümkündür. Ben hayatımda, büyük Fatih’in
çocukluğunda geçirmiş olduğu bir olaya her zaman çok büyük önem verdim… Bir gün,
Hazreti Fatih’in hocası Akşemsettin-i veli, Fatih’in odasına hiddetle girdi. Fatih hazretleri
böyle sopa ile gelmesinin sebebini sorduğu zaman hocası, ‘Eğer çalışmazsan seni
döveceğim’ dedi. Ey gençlik! Size hitap ediyorum. Eğer siz de çalışmazsanız Fatih’in ruhu
sizi sopa ile dövecektir… Bir milleti yükselten iki şeydir: Biri dimağındaki ve diğeri
kolundaki kuvvettir. Dimağındaki kuvveti uyuşanlar yalnız maddiyat ile boğuşurlar.
Dimağında kuvvet olanlar ise ilim ile uğraşanlardır. Bizler daima ilme doğru gitmeli,
dimağımızla uğraşmalıyız. Böyle yaparsak, her şey hâsıl olur ve millet servete nail olur.
Bize donanma lazımsa onun için para bulur. Ümit edelim ki, gelecek sene bugün buraya
geldiğimiz zaman, bugünkü hataların silindiğini görür ve buna mukabil birçok yeni
övünülecek vasıflar ile geliriz .” (Vahdettin Engin – İstanbul’da Müstesna Bir Gün. Popüler
Tarih Mayıs 2013 sayı: 33 s.67)
1914 yılında coşkulu bir şekilde kutlanan Fetih kutlamaları dış basında da yer bulmuştur.
Fransızca yayınlanan Moniteur Oriental gazetesinin 11 Haziran 1914 tarihli nüshasında
İstanbul’un fethi kutlamaları “11 Haziran 1453; İstanbul’un fethinin yıldönümü
kutlanıyor”başlığıyla haber yapılmıştır.
La Moniteur Oriental 11 Haziran 1914
La Moniteur Oriental 13 Haziran 1914
İstanbul’un fethi kutlamaları 1914 yılındaki coşkulu kutlamadan sonra 1. Dünya savaşı ve
ardından kurtuluş savaşı dolayısıyla Osmanlı döneminde bir daha kutlanmamıştır.
Cumhuriyet Döneminde İstanbul’un Fethi Kutlamaları
Cumhuriyet’in ilanından sonra Türk milleti için yeni bir dönem başlamıştır. 623 yıllık Osmanlı
imparatorluğu yıkılmış, yerine Ulus devlet temelinde Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur.
Mustafa Kemal önderliğinde gerçekleşen Türk devriminin ilk yılları da tıpkı II . Meşrutiyet
dönemi gibi kendi ruhunu yaratan bir dönemdir. Osmanlı’dan kalan köhnemiş kurumların
teker teker kaldırıldığı bu dönemde Osmanlı’ya ait günler ve bayramlar kutlanmamıştır.
Bunun yerine Türk devrimini ön plana çıkaran, ulus bilincini topluma aşılayan kurtuluş
savaşının önemli günleri ön plana çıkarılmıştır. Osmanlı döneminden sadece Meşrutiyet’in
ilanının sembolü olan Hürriyet bayramı 1934 yılında son kez kutlanmıştır. 1935 yılında
meclis kararıyla milli bayram olmaktan çıkarılmıştır.
Atatürk hayattayken kutlanmayan İstanbul’un fethini kutlama hazırlıklarına İnönü
döneminde başlanmıştır. 1939 yılında başlanan hazırlıklar 500. yıl kutlamalarına yöneliktir.
Fetih kutlamaları için Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel görevlendirilmiştir. Fetih
kutlamaları için yapılan hazırlıklardan bazıları şöyledir:
Fatih’in heykelinin yapılması, Fetih ve Fatihle ilgili kitaplar basılması, Fetihle ilgili
konferanslar düzenlenmesi, 1945 olimpiyatlarının İstanbul’da yapılması için başvuruda
bulunulması…
2.Dünya savaşı yıllarında aksamadan devam eden hazırlıklar savaştan sonra hızlanmıştır. 16
Şubat 1945’te müzeler komisyonu toplantısında Hasan Ali Yücel yaptığı konuşmada ülkedeki
tarihi eserlerin korunmasının milli bir görev olduğunu vurgulamış, memleket genelinde
Topkapı sarayı, Ayasofya, Sultanahmet gibi büyük tarihi değeri olan eserler başta olmak
üzere 60’a yakın türbeye 1,5 milyon TL harcandığını açıklamıştır. Cumhuriyet döneminde
Osmanlı’dan kalan değerlere verilen değeri göstermesi açısından Hasan Ali Yücel’in
açıklamaları önemlidir.
Fetih kutlamaları hazırlıklarında önemli adımlardan biri 1950 yılının Mart ayında İstanbul’un
Fethinin 500. Yılı ve Müteakip Fetih Yıllarını Kutlama Derneği’nin kurulmasıdır. CHP
döneminde kurulan dernek, 2 ay sonraki genel seçimlerde DP nin iktidara gelmesinden
sonra çalışmalarına ara vermeden devam etmiştir ve 20 Haziran 1950 tarihinde alınan
kararla ”yararlı dernekler” statüsü kazanmıştır.
İstanbul’un Fethinin 500. Yılı ve Müteakip Fetih Yıllarını Kutlama Derneği’nin başkanı Aziz
Ongan, 2. başkanı ise Cemil Topuzludur. 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşının üye
olabildiği dernek, üyelerin maksimum 120 lira olan bağışlarıyla gelirini sağlamaktadır.
Devletten yeteri kadar desteği göremeyen dernek çalışmalarına ara vermeden devam
etmiştir. Fatih’in heykelinin nereye yapılması gerektiğiyle ilgili anket yapılmış,
Saraçhanebaşı’na yapılması sonucu çıkmıştır. Dernek başkanı Aziz Ongan ise Rumeli
Hisarı’nın daha uygun olacağını savunmuştur. Ancak tüm çabalara rağmen maddi
yetersizlikten dolayı heykel yapılamamış bunun yerine Fatih’in bestelediği musiki eserlerin
kitap olarak basılması gibi kültürel çalışmalara ağırlık verilmiştir.
İstanbul’un fethi hazırlıkları sadece dernek çalışmalarıyla sınırlı kalmamıştır. 1951 yılında
Atlas film yapım şirketi ”İstanbul’un Fethi” adında bir film çekmiştir. Aydın Arakon’un
yönetmenliğini yaptığı filmde Sami Ayanoğlu, Turan Seyfioğlu ve Reşit Gürzap gibi dönemin
ünlü oyuncuları oynamıştır. 95 bin liraya mal olan film İstanbul’un fethiyle ilgili çekilen ilk
Türk filmidir.
Her açıdan büyük özveriyle hazırlanılan 1953 yılındaki 500.yıl kutlamaları için üzerinde
Fatih’in resminin olduğu 1000 tane altın basılmış, Ayrıca basılan bronz rozetler tanesi 2,5
liradan satılmıştır. Satılan bu rozetlerle derneğe ek gelir sağlanmıştır.
İnönü döneminde başlayan, Menderes döneminde devam eden 500. yıl kutlamaları
hazırlıkları sonunda 29 Mayıs 1953 günü fetih kutlamaları gerçekleştirilmiştir. Sabah 10.00
da Ulubatlı Hasan’ın şehit düştüğü surlarda İstiklal marşının okunmasıyla başlayan
kutlamalara devlet erkânından Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti, Milli Eğitim Bakanı Rıfkı
Salim Burçak ve 50’ye yakın milletvekili, rektörler, askeri erkân, Patrik vekili, patrikhane
heyeti, Hahambaşı ve Ermeni Patriği katılmıştır. Açılış konuşmasından sonra atılan 21 pare
top atışıyla surlar sembolik olarak yıkılmış, UIubatlı Hasan’ın şehit olduğu yere tekrar Türk
bayrağı dikilmiştir. Ardından törenler Fatih’te devam etmiştir. Saat 13.00 ‘te Fatih’in
türbesine Kars ve Edirne’den getirilen topraklar bırakılmış ve askeri okul öğrencileri Fatih’in
türbesi önünden resmigeçit yürüyüşü gerçekleştirmiştir.
500.yıl kutlamalarının en önemli olayı Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan
Menderes’in törenlere katılmamasıdır. Celal Bayar,“… İstanbul’un dünya çapında tarihi bir
hadise olan fethinin 500. yıl dönümü münasebetiyle sayın hemşerilerimin duydukları asil
heyecana iştirak ederim…”diye kutlama mesajı yayınlamakla yetinmiş, Adnan Menderes ise
dış işleri Bakan’ı Fatin Rüştü Zorlu ile beraber Kraliçe Elizabeth’in taç giyme törenine
katılmıştır (Milliyet 30 Mayıs 1953)
Adnan Menderes ile Celal Bayar’ın Fetih kutlamalarına katılmamasının nedeni Yunanistan ile
ilişkileri bozmamaktır. Ancak bu davranışları özellikle muhalif basın organları tarafından sert
bir dille eleştirilmiştir. Ulus gazetesi “Biz Bu Acıyı 500 Yılda Bile Unutamayacağız” başlığıyla
sert bir dille eleştirirken Hürriyet gazetesi “hem halk azap çekti hem ele güne rezil
olduk” diye haber yapmıştır. Sedat Simavi Hürriyet gazetesinde yazdığı makalesinde
“kadırga yerine sandal sürüdük, takma bıyıklı yeniçeri ve levent mukallitleri dolaştırdık ve
nihayet bunun ismini de 500. yıl dönümü koyduk” diyerek kutlamaları eleştirmiştir. Yunan
gazeteleri ise tam tersi olarak Adnan Menderes ve Celal Bayar’ın törenlere katılmamasından
duydukları memnuniyeti dile getirmişlerdir. Kathimerini gazetesi fetih kutlamalarını “
İstanbul’un fethi şimdiki Türk-Yunan münasebetlerine hiçbir surette haleldar
edemez” cümlesiyle okuyucularına duyurmuştur. Ayrıca aynı gün Atina katedralinde son
Bizans imparatoru Konstantin hatırasına bir ayin düzenlenmiştir
Sonuç olarak günümüzde her yıl daha coşkulu ve abartılı şekilde kutlanan İstanbul’un fethi
kutlamaları, sultan II. Abdülhamid’in Rumları gücendirmemek için kutlamadığı, İttihat ve
Terakki döneminde ilk kez kutlanan, Cumhuriyet’in ilk yıllarında ise hiç kutlanmayan bir
etkinliktir. İnönü döneminde 500. yıl kutlamaları için başlatılan etkinlikler 1953 yılında
Demokrat parti döneminde gerçekleşmiş, kutlamalara damgasını vuran olay ise Adnan
Menderes ve Celal Bayar’ın kutlamalara katılmaması olmuştur.
TIBBIYELİ HİKMET
[status publish]
[geotag on]
[publicize off|twitter|facebook]
[category araştırma]
[tags TARİH, Osmanlı, Cumhuriyet, İstanbul, Kutlama]