Smatka kum sa taim nani sat wala takiba piuara

Transkript

Smatka kum sa taim nani sat wala takiba piuara
KAKAU BA
Smatka kum sa taim
nani sat wala
takiba piuara
KAKAU NASLA BA PIUWA SUT WAL AI PANIKA SA WAN
KAINA KIR BAWAL
kakau nasla ba piuwa sut wal ai panika sa wan kaina kir ba wal.
amerika ra kau pura baikras kan kainara. maya nani ba bakau
saumucka ba yus munikan bâ lika naha nani paskaia dukiara:
diaika kum ai dawanka nani ra mayunanka baku. bâ lika ai wihtika apia kata ai kiamka nani ra.
indian nani ba. kakau saumukka ba lalah mâ baku yus munikan;
plun mâ, kuala, daiwan nani bakú atkikan.
KAKAU SATKA NANI BA
Kuntri ra kakau satka yumhpa sa:
Takan aihwa
Naha na kau painsa, kia auhni pali baku sin auhnka ba
Kisni- wiruia kisni baku sa. Saklit paskanka nani ra yus muni sa
Plun prana nani dukiara. Sin sakuna naha satka takanka na
Uya mangkras sa.
Kakau kiampa plis wala nani wina ba
Naha nani na Amazona awalka wina sa, dusa ba tara bara karna
sa. Ai waihla nani mapara bapi buisa, baku sin tasba satka sut ra
sipsa pawaia. Auhnka sin wala brisa, tahpla baku, praki kaikanka
kum daunkan taim Ecuador kakau ka ba wal.
Trinitarios
Naha Kakau kiamkana kakau kiamka wâl asla takankasa. Baha
mita kakau ba pain pawisa, siknis yula nani mita sin uba sauhmkras sa bamna ai mâ pain ailal wisa. Baha ba kabu lalmadakra
(isla) Trinidad antillas tani wina sa bamna nana kat sin america
latinora naha kakau ka mangkisa.
Foto INTA: Indian nany ba kakau ma ba yus muni can lahla kum baku.
KAKAU SATKA NANI
Nicaragua ba tasba yamni nani brisa Bakau Mangkaia dukiara,
baha lika Matagalpa, Rivas, Granada, Río San Juan tasbaya nani
ra baku sin klauna tasbaya baiki sakanka wâlsut ra.( RAAN y
RAAS)
kakau nasla ba kaina kakahbra palisa, taim yamni dadaukra baku
sin famali mamangkra manira tâ baikisa lalah tanira.
Skul tara; Smatkira pâwanka pliska “RECREO” wiba smatka nani
paskisa, baku sin kakau saumukka saki sa insla ra mangkaia dukiara.
Kakau kiamka pliska ba suisa ani
pliska ra mangkaiba lâma kat.
Baku sin lî karma kum lamara laiki
kaia mata bara sin dista kat suiaia.
2
KAKAU NASLA
Foto INTA
Foto INTA
Foto INTA
KAKAU TAKAN
AIHWA BA
trinitario
KAKAU PLIS
WALA WINA BA
Kakau nasla ba, wapanka Manis brih wisa bahaba tasba prakuia
wina aima sakuiaba kat.
KAKAU SAUMUK KA MÂ PRAKAIA PLISKA. “VIVERO”
Ridi daukanka ba watli kara aiuh bara ba miks munanka kum
daukisa. Tasba bara “abono” paskan briba dia pitka yus munaia
ba sika, tasba paun yuhmpa bara auhbia, ridi daukanba”abono”
paun kum.
Foto INTA : Kakau dusa lainka nani
Saumuk kaba mang kaiasa ridi daukan plastik kaba ra saumuk
mâ ba suiaiasa tat wika saitkra mankaia. Bara saumuk mâ ba pat
pawisa ô uhrwisa kaka tatwika sait ba muhtara mankaiasa wapni
dimi wabia inma ba pain paubia dukiara.
Foto INTA : Tasbaia satka redi daukiba
KAKAU MANGKAYA TANKA BA
Saumuk tasbara prakuia plis kara plastik mainkaika polietileno
wiba yus munaia 7yahpika 12X8 ins nani.
Saumuk prakaia pliska “Vivero” dauki suiaia ba lapta karna piuara
inma nani ba pât ridi kaisa lî auhbia piuaba kat baha taim plis kaba
wina plis walara mankaia lî mairin katka ra an sikla katka ra sin.
Kakau ba natka walra sipsa mangkaia: Saumuk mâ ba mankaia
wala ba snawa saki mangkanka sinska ba.
KAKAU DUSA RA TA MANGKANKA BA
Naha na daukisa lawan Apia kaka lapta piua taim kau
pain knawa dakbia dukiara ta mang kanka ba, dus ta
mangkan yus munaia ba win takan ka Kumsa kan sakisa dus kum, an dusa wina knawa saki ta mangkan ba baku.
Foto INTA : Saumo
híbrido wiba
Lainra kahbi suiaia lama kat kat, dakni dakni ra kaiasa 5 mita
brikaiasa yarkara 6 an 8 lainka banira, kahbi sa bara sin daknika
bani wina mita kum (imt) ilîhwi kaiasa.
Foto INTA : Kakau dusa ra ta mangkanka ba
KAKAU NASLA
3
MANGKAIA PLISKA BA
PIU KLUTKA DISTIKA
Kakau iktaria kum dukiara kaka Nitsa, kiamka mangkaia andat
ten ,tri mita bani ra. Naha wina kau yari mangkaya sipsa kan
kakau ba dus wala nani tilara pain wal pawisa.
Dus wapni dauki mangkanka ba; plun bara lalha; mamangkra
nanira sin yabi ba purkara kakau ra sin dista yabisa, dia nit ba
kat, wel dista yabaiba dusa nani kau pawiba tilara.
Tasbaia wahbi sakanka
PIU YARI DISTIKA
Tasbaia pain pali sakan kaia an dus ma dista wal lamara kaya.
Tasbara ba kaikaia pain pali sakanka kaia an dus ma nani an dus
dista yabi kaia sin mangkan kaia sa lawi waya Kira nahnan dusa,
nani ba nahasa: wail plant, platu dusa bribit baradus waka nani
insla wamil bilara ba.
Kakau wal kaka kau dus tara nanikaIa sa, dista aihwa yabia
dukuara, naha nani baku: ma saki dusa nani, bara sukras nani sin
guaba pihni, guabo.
Tasbaia main kai kanka
Naha natka kum brisa help kum naha tasbaikana sauhkras Kira
ni yusmunaia. Naha tasbaika main kaikanka la kat nit palisa.
naha smatka (Aparato A) yusmunanka. Tasbaiana pain pali Apia
kaka lain kum lukaia satkakum bri pliska sut bara, lawan an dus
nani pasa mapara an li auhbrika tara nani ba klaki sakaia, kau
pali Kakau pawankara kau pali tasba trabil bri nani bara li brinka
bawal, paskaia kanal nani li ba sakaia dukiara.
Foto INTA : Piu klutka distika
Foto INTA : Piu yari distika
Dus nani aikuki magkanka snatka nasla dukiara
Kakau ba distara kaia dusa kumsa. Kasak palisa yamni kulkaia
unta dusa nani aikuki mangkaia, aslakira baku sim, pliska kat,
iwbia kaka dus wala nani aikuki (tilara) bara, aihni aima saki nani
tilara sin,ba lika nani sa.Plata,bins yahpa. Wel plun naniba piua klutka ra takisa baku sin lalha takisa kakau mamangkra nani mapara.
KARNIKA YABANKA
Kakau ra karnika yabanka ba: tankira daukaia sa; aunka paskiba
químico maki nani ba bara yawan silp paski ba wal baku yus munaia, kan baku lika aunka nanira lahla uba yus munbia apia baku
sin dus ma aial sakbia bara wankaina kir sin kabhisa.
Mankan bil kara yaban kaiasa 50 gramos “Formula” 15 -15 -15
wina, baha pur kara 500 gramos inma karnika yabaia paskanba
“abono” ô tasba pas piskaba. Humus”.
Inma nani pawan kara bangba, mankaiasa 100 gramus 15-15-15,
snatka wâl wina yabisa, Lî kati bara wîs kati ra.
Foto INTA : kakau dus nani tilara mangkaka
4
KAKAU NASLA
Mankan dusa almuk nani bara, yabaia numbi kaba ulisa 250 gramus 15-15-15, dusa kumi banira, yaban kaba snatka wâl wina, Lî,
Wis, katka nanira. Dauki ba lika, 0.5 mita brikaia dusa kakauka
wina, bara tasba ra suisa ô inma yuwika nani wal pura praki
suiaia.
Baku sin mangkan dusa almuk nani bara yawan dus karnika
yabia paski ba wan mihta ni”abono”pura prakanka baku yabisa 5
bara 10 kilogramos pitka dusa kumi banira
DAUHBANKA BAN BRIKAIBA
Naha brin kana lika dus painka dauhban kaba ban bri kabia dukiara. Naha dauhban kana wal klakisa inma Nitka apu dusa playa
wina slaunhka ra uliba, snawa Saura pawanka briba. Ispara mala
nani ô sâ misinka yus munaia klakaiara.
Foto INTA : Tasba lauya, tasba aunka ban ba
KAKAU DAUHBAN KABA
Tanka nalika snawa piska Nitka apu nani ba sakaia sa, dusa ra rau
sauhkras kirani. Dauhbia Nitka briba lika mâ ailal iwbia dukiara,
bara siknis alkbia Apia dukiara..
DAUHBANKA PASKANKA YABIBA.
Foto INTA : Dauhbanka ban brikaiba
KLIN MUNAN DAUHBANKA
Naha daubanka satka na lika daukisa ani snawa almuk takan o
lawan ba, baku sin siknis yula ma nani ra prukan ba.
Naha dauhban kaba lika daukisa dusa stailka sakia dukiara.
Naha dauhban kaba daukisa 14 bara 24 kati mani mangki luan
ninkara. Klaki sakan kaiasa inma wala alki bang wiba snauka
Saura nani ba, inma sisars ka ni klakisa.
Foto INTA : Dauhbanka paskanka yabiba
Foto INTA : Klin munan dauhbanka
KAKAU NASLA
5
DAIWAN SIRPI SASAUHKRA NANI
Sukri taya sasaukra yula ba xyleborus an Xilosandrus, kiamka
wina sa, taya nanira klauhbi ai watla daukisa, baku wina dusa
pruanka brihba lisa. Klauhban piskaba tikaia, baku lika kau karna saukras kabia, klakan plis kaba kakau wina sakanba angkayasa ô lî lapta ra dinkaia siknis yula ba tikaia dukiara.
Kapira unta klauhbi ba, kakau ra simsat klauhbi sa nahmuna
sainka kaikisa kapi nani nasla lama ra. Baha mita wan dahra pain
wali kaia sa.
Wiwi bara papu nani sin
Kakau ra klakisa, wina aiskara Apia kaka pîs pîs ra. Wiwi nani ba
sîka wahyaa nani ra sauhkisa, plunra puisin baku rutki, naha nani
baku Canavalia, Neim kan sait ikisa.
nanka ni, snatka kat, tankira duhbanka bara nit sa kaka sika nani
yus munbia cobre bara solhpa. Naha kankahbanka na wahbisakan ka daukaia sa takaskraskira, siknis dusa mâ nani sakaia
dukiara.
Praktis kau kasak ba monilia mapara wahbi sakanka sa, bara piua
kat mâ kura nani aisawi auya nani ba dakbanka ba, aipaswuya
bara. Mâ siknis nani ba klakisa, bara insla wina sakisa. Puisin
saika nani yus munanka ba sip sa, wan mihta ni sip apia bara
(snatka kat).
Mazorka (ma siksa)
Yahma (Phytopthora palmivora) naha sikniska na yabisa, mâ ailal
ra sauhkanka bribalisa, taski puputni wal tâ krikisa mâ kakma
nanira.
Ispara siknis ka (klakan taka)
Yahma kum mita naha sikniska na yabisa, wina ra sauhkanka
nani daiwan lupia nani, apia kaka ispara klakanka mita. Ambuk
munan dusa nani ba lâwisa ban wahya nani alkan kat kakaskisa.
Pawan ba klakan ra mapla puputni kum brisa, bara taski siksa
nani. Pât tara marikras sa kuna sip kabia kutbaia (plapi tawaia)
maka takaskras sa kaka.
Kan kahbanka yabi ba, kaina kulkanka sa daiwan lupia nani dus
tâya ra sauhki ba mapara, daki Apia kaka munhta saki bara tankira bara siknis watla nani sauki tiki.
SIKNIS KA NANI
Foto INTA : Wiwi sauhkan ka
SIKNIS KA NANI
Monilia
MoniliaYahma kum sa naha sikniska yabiba (Moniliapthora roreri) Nicaragua ra kakau nasla tara nani sasauhkra sa. Ai mâ alki
wan kâti 2 nanira Saura tilwanka bara aipaswanka nani takisa.
Kau tilwan mâ nanira puputni takisa un nanira lalhni.
Monilia bara Mazorca siksa mapara snatka, kasak ba sika kakau
mangkanka ra main kaikanka ba, tuls karnikira nani yus mu6
KAKAU NASLA
Foto INTA :
Monilia yahma
prukan
Foto INTA :
Ispara klakan taka
siknis ka
Foto INTA :
Ma siksa
DAKANKA
LAKANKA BARA SUNI SWIAIA TNATKA
Kakau ba ai mâ yabi sa mani yumhpa ô walh wal mangki luan
ninkara. Mani ul bil kara dakanka piska nani yabiba lika, Lî wainhkra, Lî mairin katka nani ra bara baku sin, yahbra an trisu katka
nanira sin.
Kakau ba lakisa tat bakska, bara zaranda an ciment laikan piska
kumra, lapta mawanra o kubus tara nani muhntara. Lapta pain
takisa taim kakau ba lakaia sipsa wik kum bilara bara baha taim
7 a 8 porcint kat li aiwinara brisa bara sipsa bik naylón nani ra
mangki swiaia.
Saumuk pain bara main kaikaika snatka yamni wal sipsa sakaia
15 ô 20 bîk tas yumhpa bani wina.
Mà nani ba 5 an 7 kati bila kaikisa pawaira bara mâ nani ba ai
kalatka sin wala takisa. Dakbaia ba tankirani daukisa tangnika
alki plis kara rau sauhkaia Apia dukiara ispara mala nani, kakau
dakbaia tulska nani yus munisa.
Mâ dakbaia ba diara kumi pruki kakbisa, mâ ba wihki dusa slulka
briba wal saitra saki suiaia dukiara.
Praptis kum piu bani yus muniba lika mâ ba sikbi bara lakisa
minitkara. Naha snatka ba lika kakau ba ai karnika aihwa briba
tikisa, kau pain sa suahwan kaba sikbras lakaya baku lika diara
sût purkara ai karnika aihwa bri kabia dukiara.
KAKAU WINA DIA SAKISA
SUAHWAN KABA
Kakau wal pinolillo paskisa.
Suahwan kana uba diara sût pur kara bri kaia kakau ba ai karnika
aihwa bri kabia dukiara. Naha wina brisa kia pain ba, aunh kaba,
saklit ra ka lat yabisa smin sat. Saumuk kaba baku.
Rivas tawankara dabaya dukia kum daukisa nina "mazorca de
cacao". Niquinomo ra daukisa damni satka wala nina cajeta. Baku
sin Castillo, Río San Juan ra daukisa kakau saklitka.
Foto INTA : Kakau lakanka
Suahwan kana wisa 5 bara 7 yua lapta 45 grado kamika bilkara
baku lika saumuk pawaika pruwisa.
Foto INTA : kakau suawanka duritnatka
Foto INTA : Kakau wal dauki dukia nani
KAKAU NASLA
7
¡ Tawan sirpi promotor ka nani !
Naha wauhtaya satka nani man sipsma tawan kam sirpi bilara upla wala nani wal sir munaya
¡ INTA técnico ka manra wiba ra makas !
Plun satka nani tanka wauhkataya
Daiwan sahwanka prumutur
mairin bara waitna tapahkaika
ulbanka
Una Publicación del Instituto Nicaragüense
de Tecnología Agropecuaria
INTA
Financiado por el Banco Mundial
AÑO 2 • Edición No. 12 en miskito • octubre de 2010
www.inta.gob.ni Tiraje: 2,500 ejemplares

Benzer belgeler