11 nisan 2014 year: 6 • ıssue - Erciyes Üniversitesi Akademik Bilgi

Transkript

I • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH •
YIL: 6 • SAYI: 11 NİSAN 2014 YEAR: 6 • ISSUE: 11 APRIL 2014
II • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • III
TARİHİN PEŞİNDE ‐ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ‐ THE PURSUIT OF HISTORY ‐INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH‐ (e‐dergi) ISSN: 1308‐5468 (basılı) ISSN: 1308‐545X www.tarihinpesinde.com
www.thepursuitofhistory.com
TARİHİN PEŞİNDE Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi; EBSCO adlı uluslararası indeks ve veri tabanınca taranmaktadır.
THE PURSUIT OF HISTORY -An International Periodical for History and Social Research indexed in EBSCO.
Editör Doç. Dr. Necmi UYANIK Yönetim Kurulu Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman SAVAŞ, Doç. Dr. Ahmet CUMA, Prof. Dr. Ahmet Kazım ÜRÜN, Prof. Dr. A. Murat SÜNBÜL, Prof. Dr. Âlim GÜR, Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ, Doç. Dr. Caner ARABACI, Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR, Prof. Dr. Emine YENİTERZİ, Doç. Dr. Ertekin Mustafa DOKSANALTI, Prof. Dr. Hasan BAHAR, Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL, Prof. Dr. Muhittin TUŞ, Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ, Prof. Dr. Mustafa GENCER, Doç. Dr. Mustafa TOKER, Doç. Dr. Necmi UYANIK, Doç. Dr. Nejdet GÖK, Prof. Dr. Özdemir KOÇAK, Doç. Dr. Sinan GÖNEN, Doç. Dr. Ufuk Deniz AŞÇI Editör Yardımcıları Dr. Cemal ÇETİN, Fatih ÇOLAK, Harun YILDIZ, Hatice AKSOY, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih BERK, Yrd. Doç. Dr. Muhammed SARI, Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARSLAN, Dr. Mustafa ÇETİNASLAN, Mustafa ZENGİNBAŞ, Murat TURGUT, Onur KABAK, Rıza ÖZBÖLÜK, Dr. Salih KIŞ, Dr. Yunus İNCE, Dr. Zehra ODABAŞI Yayın Kurulu Prof. Dr. Abdullah KAYGI, Prof. Dr. Abdüsselam ULUÇAM, Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN, Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK, Yrd. Doç. Dr. Ahmed Sami ELAYDY, Yrd. Doç. Dr. Ali BAYKAN, Prof. Dr. Ali BİRİNCİ, Prof. Dr. Ali BORAN, Prof. Dr. Ali İbrahim SAVAŞ, Prof. Dr. Anvarbek MOKEEV, Prof. Dr. Azmi ÖZCAN, Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ, Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ, Prof. Dr. Benjamin FORTNA, Prof. Dr. Birol AKGÜN, Doç. Dr. Caner ARABACI, Prof. Dr. Claus SCHÖNİG, Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR, Prof. Dr. Eun‐Kyung OH, Dr. Fatima HOCİN, Prof. Dr. Gökhan ÇETİNSAYA, Prof. Dr. Haluk Hadi SÜMER, Prof. Dr. Hasan BAHAR, Prof. Dr. Hüseyin BAĞCI, Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL, Doç. Dr. İbrahim Halil SUGÖZÜ, Prof. Dr. İlber ORTAYLI, Prof. Dr. Kurtuluş DİNÇER, Prof. Dr. M. Akif ERDOĞRU, Prof. Dr. Mehmet İPÇİOĞLU, Doç. Dr. Mehmet KIRBIYIK, Prof. Dr. Mehmet ÖZDEN, Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI, Prof. Dr. Mehmet Metin HÜLAGÜ, Prof. Dr. Mesut ÇAPA, Prof. Dr. Muhittin TUŞ, Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ, Prof. Dr. Mustafa YILMAZ, Doç. Dr. Necmi UYANIK, Prof. Dr. Özdemir KOÇAK, Prof. Dr. Rainer CZİCHON, Doç. Dr. Sabri IV • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
Tevfik HAMMAM, Prof. Dr. Salim CÖHÇE, Prof. Dr. S. Esin DAYI, Prof. Dr. S. Waleck DALPOUR, Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ, Prof. Dr. Süleyman BEYOĞLU, Prof. Dr. Thomas Drew‐BEAR, Prof. Dr. Temuçin Faik ERTAN, Dr. Ufuk AYHAN, Doç. Dr. Ufuk Deniz AŞÇI, Doç. Dr. Yusuf SARINAY, Doç. Dr. Zekeriya MIZIRAK, Yrd. Doç. Dr. Zekeriya ŞİMŞİR TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • V
TARİHİN PEŞİNDE ‐ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ‐ THE PURSUIT OF HISTORY ‐INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH‐ Baskı Öncesi: MinyaTÜ®K Baskı: MATBAASI Selçuklu / Konya İletişim: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Kampüs/Konya  0.332.2231423 / 0.542.3566471 http://www.tarihinpesinde.com www.thepursuitofhistory.com [email protected], [email protected], [email protected] VI • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
Hakem ve Danışma Kurulu Prof. Dr. Abdullah KAYGI (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah ÖZTÜRK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah SAYDAM (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Abdullah TOPÇUOĞLU (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman SAVAŞ (İstanbul Üniversitesi), Prof. Dr. Abdülkadir YUVALI (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Abdüsselam ULUÇAM (Batman Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Adil Adnan ÖZTÜRK (Adnan Menderes Üniversitesi), Prof. Dr. Adil DAĞISTAN (Akdeniz Üniversitesi), Prof. Dr. Adnan SOFUOĞLU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN (Uşak Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmet ATALAY (Artvin Çoruh Üniversitesi), Doç. Dr. Ahmet CUMA (Selcuk Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmet DÖNMEZ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖGERCİN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet KANKAL (Dicle Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet Kazım ÜRÜN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ahmed Sami ELAYDY (Ain Şams Üniversitesi/Mısır), Doç. Dr. Ahmet Şamil GÜRER (Rize Üniversitesi), Doç. Dr. Ahmet ŞİMŞEK (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet TABAKOĞLU (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Ahmet YAMAN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. A. Adil TIRPAN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. A. Bican ERCİLASUN (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. A. Halûk YÜKSEL (Anadolu Üniversitesi), Prof. Dr. A. Kâzım ÜRÜN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. A. Kürşat GÖKKAYA (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. A. Yaşar OCAK (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Alaaddin AKÖZ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Alexander A. SOTNİCENKO (St. Petersburg Devlet Üniversitesi/Rusya), Prof. Dr. Ali AKYILDIZ (Marmara Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ali BAYKAN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Ali BİRİNCİ (Türk Tarih Kurumu Başkanı), Prof. Dr. Ali BORAN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Ali BÜYÜKARSLAN (Marmara Üniversitesi), Doç. Dr. Ali TEMİZEL (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Alikram ABDULLAYEV (Devlet İdarecilik Akademisi/Azerbaycan), Prof. Dr. A. İbrahim SAVAŞ (Çankırı Karatekin Üniversitesi), Prof. Dr. A. Murat SÜNBÜL (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Âlim GÜR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Anvarbek MOKEEV (Manas Üniversitesi/Kırgızistan), Doç. Dr. Arif BİLGİN (Sakarya Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Athina A. SPİTANOU (Makedonya Üniversitesi /Makedonya), Prof. Dr. Ayfer ÖZÇELİK (Pamukkale Üniversitesi), Prof. Dr. Aygün ATTAR (Giresun Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Aziz MERHAN (Yıldız Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Azmi ÖZCAN (Bilecik Üniversitesi), Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ (Ankara Üniversitesi ), Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ (Hacettepe Üniversitesi ), Yrd. Doç. Dr. Barış SARIKÖSE (Karabük Üniversitesi), Doç. Dr. Bayram AKÇA (Muğla Üniversitesi), Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Behçet Kemal YEŞİLBURSA (Abant İzzet Baysal Üniversitesi), Prof. Dr. Benjamin FORTNA (Londra Üniversitesi/İngiltere), Prof. Dr. Birol AKGÜN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Birol GÜLNAR (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Bülent ATALAY (Trakya Üniversitesi), Yrd. TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • VII
Doç. Dr. Bülent BAKAR (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA (Çukurova Üniversitesi), Doç. Dr. Caner ARABACI (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Cemal GÜVEN (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Cemil ÖZTÜRK (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Cezmi ERASLAN (İstanbul Üniversitesi/Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı), Doç. Dr. Charles WILKINS (Wake Forest Üniversitesi/ABD), Prof. Dr. Claus SCHÖNİG (Freie Üniversitesi Berlin/Almanya), Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. David KUSHNER (Haifa Üniversitesi/İsrail), Prof. Dr. Deniz ŞAHİN (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Dimitris MAVROSKOUFİS (Aristotle Üniversitesi/Yunanistan), Doç. Dr. Doğan YÖRÜK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Donald QUATAERT (Binghamton Üniversitesi/İngiltere), Doç. Dr. Durmuş BULGUR (İstanbul Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Dursun GÖK (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Elçin EHMEDOV (Devlet İdarecilik Akademisi/Azerbaycan), Doç. Dr. Elman NESİROV (Devlet İdarecilik Akademisi/Azerbaycan), Prof. Dr. Emine YENİTERZİ (İstanbul Medeniyet Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ercan YILMAZ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Erdal AÇIKSES (Fırat Üniversitesi), Prof. Dr. Erdal AYDOĞAN (Atatürk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Erdinç YAZICI (Gazi Üniversitesi), Doç. Dr. Erkan GÖKSU (Gaziosmanpaşa Üniversitesi), Doç. Dr. Ertekin M. DOKSANALTI (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Esra BURCU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Eun‐
Kyung OH (Dongduk Women’s Universitesi/Güney Kore), Prof. Dr. Evangelia BALTA (Milli Helenik Araştırma Vakfı/Yunanistan), Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK (Süleyman Demirel Üniversitesi), Prof. Dr. Fahri UNAN (Hacettepe Üniversitesi), Dr. Fatima HOCİN (Aya Kiril ve Metody Üniversitesi/Makedonya), Prof. Dr. Ferda AYSAN (Dokuz Eylül Üniversitesi), Doç. Dr. Ferudun ATA (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Fikret HACIZADE (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Fuat BOYACIOĞLU (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Géza Dávid (ELTE Török Tanszék Budapest Múzeum/Macaristan), Prof. Dr. Gökhan ÇETİNSAYA (İstanbul Şehir Üniversitesi), Doç. Dr. Gümeç KARAMUK (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Güngör KARAUĞUZ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Hakan UZUN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Hale ŞIVGIN (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Halil İNALCIK (Bilkent Üniversitesi), Prof. Dr. H. Hadi SÜMER (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Hasan BAHAR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Haşim KARPUZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Hayati AKTAŞ (Karadeniz Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Hüseyin BAĞCI (Ortadoğu Teknik Üniversitesi), Doç. Dr. Hüseyin ÇINAR (Kırıkkale Üniversitesi), Prof. Dr. Hüseyin GÜMÜŞ (Marmara Üniversitesi), Doç. Dr. Hüseyin KANDEMİR (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. İbrahim İLKHAN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. İbrahim KUNT (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. İbrahim SOLAK (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. İbrahim Hakkı KAYNAK (Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. İbrahim Halil SUGÖZÜ (Şırnak Üniversitesi), Doç. Dr. İbrahim ŞİRİN (Kocaeli Üniversitesi), Prof. Dr. İhsan GÜNEŞ (Anadolu Üniversitesi), Prof. Dr. İlber ORTAYLI (Topkapı Sarayı Müze Müdürü), VIII • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
Prof. Dr. İlhan ŞAHİN (Manas Üniversitesi/Kırgızistan), Prof. Dr. İzzet ÖZTOPRAK (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. İzzet SAK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Jon T. OPLİNGER (Maine Üniversitesi/ABD), Prof. Dr. Judith SPENCER (Alberta Üniversitesi/Kanada), Doç. Dr. Kamil ÇOLAK (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi), Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK (Karadeniz Teknik Üniversitesi), Doç. Dr. Kezban ACAR (Celal Bayar Üniversitesi), Prof. Dr. Kubilay AKTULUM (Süleyman Demirel Üniversitesi), Prof. Dr. Kurtuluş DİNÇER (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Levent ZOROĞLU (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mahmut ATAY (Fırat Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet AÇA (Balıkesir Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet AKGÜL (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet Fatih BERK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet İPÇİOĞLU (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet KIRBIYIK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet KURT (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi), Doç. Dr. Mehmet MERCAN (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet ÖZ (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet ÖZDEN (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet SEYİTDANLIOĞLU (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet TEKOCAK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mehmet TEMEL (Muğla Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mehmet YILMAZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. M. Akif ERDOĞRU (Ege Üniversitesi), Doç. Dr. M. Ali HACIGÖKMEN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. M. Hakkı AKIN (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. M. Hulusi LEKESİZ (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. M. Murat ÖNTUĞ (Uşak Üniversitesi), Doç. Dr. M. Serhat YILMAZ (Kastamonu Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. M. Ziya KÖSE (Nevşehir Üniversitesi), Doç. Dr. Meral BAYRAK (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi), Prof. Dr. Mesut ÇAPA (Ankara Üniversitesi), Doç. Dr. Metin AKSOY (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI (Balıkesir Üniversitesi), Prof. Dr. Metin HÜLAGÜ (Erciyes Üniversitesi), Prof. Dr. Michel BALİVET (Province Üniversitesi/Fransa), Prof. Dr. Mikail BAYRAM (Emekli Öğretim Üyesi/Konya), Doç. Dr. Mevlüt ÇELEBİ (Ege Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Muhammed SARI (Aksaray Üniversitesi), Prof. Dr. Muhittin TUŞ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Musa ÇADIRCI (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Mushtaq Ahmad KAW (Keşmir Üniversitesi/Hindistan), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARIKAN (Selçuk Üniversitesi ), Prof. Dr. Mustafa AVCI (Selçuk Üniversitesi ), Yrd. Doç. Dr. Mustafa BIYIKLI (Dumlupınar Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇIPAN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Mustafa ÇOLAK (Mustafa Kemal Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa GENCER (Abant İzzet Baysal Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa OFLAZ (Yüzüncü Yıl Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Mustafa TOKER (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa TURAN (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Mustafa YILMAZ (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Münir ATALAR (Gaziosmanpaşa Üniversitesi), Prof. Dr. Naci BOSTANCI (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Naile HACIZADE (Selçuk Üniversitesi), Yrd. TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • IX
Doç. Dr. Nazlı GÜNDÜZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Necdet HAYTA (Gazi Üniversitesi), Doç. Dr. Necmi UYANIK (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Nedim İPEK (Ondokuz Mayıs Üniversitesi), Doç. Dr. Nejdet GÖK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. N. Güngör ERGAN (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Nikos P. TERZİS (Aristotle Üniversitesi /Yunanistan), Prof. Dr. Nilgün ÇELEBİ (Ankara Üniversitesi), Doç. Dr. N. Sabiroviç NİYAZOV (St. Petersburg Devlet Üniversitesi/Rusya), Prof. Dr. Nuri KÖSTÜKLÜ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Nuriye BİLİK (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Nuri ŞİMŞEKLER (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Nurullah ÇETİN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Oğuz AYTEPE (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Orhan KILIÇ (Fırat Üniversitesi), Prof. Dr. Osman AKANDERE (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Osman KUNDURACI (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Ömer TURAN (Ortadoğu Teknik Üniversitesi), Prof. Dr. Özdemir ABOLGASSEMİ KOÇAK (Selçuk (Province Üniversitesi), Üniversitesi/Fransa), Prof. Prof. Dr. Dr. Parviz Raif PARLAKKAYA (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Prof. Dr. Rainer CZİCHON (Freie Üniversitesi Berlin/Almanya), Doç. Dr. Ramazan ACUN (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Ramazan YELKEN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Remzi DURAN (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Reyhan SUNAY (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Ruhi ÖZCAN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Rüçhan ARIK (Emekli Öğretim Üyesi/Ankara), Doç. Dr. Rüya KILIÇ (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ (Atatürk Üniversitesi), Prof. Dr. S. Esin DAYI (Atatürk Üniversitesi), Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Sabri SÜRGEVİL (Ege Üniversitesi), Doç. Dr. Sabri Tevfik HAMMAM (Sohac Üniversitesi/Mısır), Prof. Dr. Sadık SARISAMAN (Afyon Kocatepe Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Selahattin AVŞAROĞLU (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. S. Süleyman KUCUR (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. S. Waleck DALPOUR (Maine Üniversitesi/ABD), Prof. Dr. Saim SAVAŞ (Uşak Üniversitesi), Prof. Dr. Salih AYNURAL (Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü), Prof. Dr. Salim CÖHÇE (İnönü Üniversitesi), Prof. Dr. Salim KOCA (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Selahittin ÖZÇELİK (Pamukkale Üniversitesi), Prof. Dr. Selami KILIÇ (Atatürk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Seyit TAŞER (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Serdar SAĞLAM (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Sinan GÖNEN (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Süleyman BEYOĞLU (Marmara Üniversitesi), Prof. Dr. Şahin AKINCI (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Şefika KURNAZ (Gazi Üniversitesi), Prof. Dr. Şerif AKTAŞ (Gazi Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Şerafettin YILDIZ (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Taner ASLAN (Aksaray Üniversitesi), Prof. Dr. T. Niyazi KARACA (Bozok Üniversitesi), Prof. Dr. T. Faik ERTAN (Ankara Üniversitesi), Prof. Dr. Thomas Drew‐BEAR (Lyon Üniversitesi /Fransa), Yrd. Doç. Dr. Tolga BOZKURT (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Tuncer BAYKARA (Emekli Öğretim Üyesi/ İzmir), Doç. Dr. U. Deniz AŞÇI (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Yasemin DOĞANER (Hacettepe Üniversitesi), Prof. Dr. Yasin AKTAY (Selçuk Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Yaşar ERDEMİR (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Yaşar ÖZÜÇETİN (Ahi Evran Üniversitesi), X • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
Doç. Dr. Yaşar SEMİZ (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Yavuz ATAR (Selçuk Üniversitesi), Prof. Dr. Yılmaz KOÇ (Selçuk Üniversitesi), Doç. Dr. Yunus KOÇ (Hacettepe Üniversitesi), Doç. Dr. Yusuf KILIÇ (Pamukkale Üniversitesi), Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAĞ (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Yusuf ÖZ (Kırıkkale Üniversitesi), Doç. Dr. Yusuf SARINAY (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi), Doç. Dr. Zekeriya MIZIRAK (Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Zekeriya KARADAVUT (Akdeniz Üniversitesi), Yrd. Doç. Dr. Zekeriya ŞİMŞİR (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi), Doç. Dr. Zeki USLU (Selçuk Üniversitesi). TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • XI
TARİHİN PEŞİNDE Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Yılda iki sayı (Bahar ve Güz) olmak üzere internet ortamında elektronik belge ve basılı olarak yayımlanan uluslararası hakemli bir dergidir. YAYIN İLKELERİ 1. Tarihin Peşinde ‐Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi‐ / The Pursuit Of History ‐International Periodical For History And Social Research‐, uluslararası hakemli bir dergi olup, bahar ve güz olmak üzere yılda iki kez yayınlanır. 2. Dergide Türk tarihi ağırlıklı olmak üzere sosyal bilimler alanında yazılmış olan makaleler yayınlanır. 3. Dergiye gönderilen makalelerin özgün bir çalışma olması, daha önce yayınlanmamış olması gerekmektedir. Ulusal ve uluslararası sempozyumlarda sunulan tebliğler başka bir yerde yayınlanmamış olması ve makale içinde sunulduğu sempozyum vb. belirtilmek kaydıyla yayınlanabilir. Makale içeriklerinin her türlü yasal sorumluluğu yazarlarına aittir. 4. Makaleler için telif ücreti ödenmez. Yazarlar dergi lehine makalelerinin telif hakkından feragat ettiklerini kabul ederler. 5. Derginin yayın dili Türkçe olmakla birlikte uygun görüldüğü takdirde İngilizce, Almanca, Fransızca ve Rusça yazılara da yer verilecektir. 6. Makalelerin başında, 200 kelimeyi aşmayacak şekilde özet metin ve 5 kelimelik anahtar sözcükler bulunmalıdır. Türkçe makalelerde, Türkçe özet ve anahtar kelimelerin yanı sıra, yazarın kullandığı İngilizce, Fransızca, Almanca veya Rusça yabancı dillerinden birisine ait özet ve anahtar kelimeler yer almalıdır. Yukarıda belirtilen yabancı dillerden birisiyle yazılmış makalelerde ise, Türkçe özet ve anahtar kelimeler de bulunmalıdır. 7. Yazılarda yazar unvanı, adı soyadı, görev yaptığı kurum ve e‐mail adresi bulunmamalı ve aşağıda belirtilen iletişim adresi üzerinden gönderilmelidir. Yine her türlü haberleşme aşağıda belirtilen iletişim adresinden yapılmalıdır. 8. Makaleler PC uyumlu Microsoft Word veya “.doc” uzantılı belge oluşturmaya elverişli kelime işlem programında yazılarak bir adet disket veya CD kaydı ve üç kopya kâğıt çıktısıyla birlikte verilecektir. Eski harfli metinler Universal Word ve benzeri programda yazılmış olmalıdır. Özel bir yazı karakteri kullanılmış ise belgeyle birlikte söz konusu fontun da gönderilmesi gerekmektedir. Metin içinde kullanılan resim, harita vb. materyallerin “.jpg / .tiff” uzantılı kayıtları da ayrıca eklenmelidir. Bu tür belgelerin baskı tekniğine uygun çözünürlükte (en az 300 piksel) ve sayfa alanını aşmayacak büyüklükte olmasına dikkat edilmelidir. 9. Yazılar; Times New Roman karakterinde, 11 punto (dipnotlarda 9 punto) büyüklüğünde olmalı, satır sonunda heceleme yapılmamalıdır. Sayfa yapısı A4 ebadında, kenar boşlukları sağdan, soldan, üstten ve alttan 3 cm olmak üzere, 1,5 satır aralığıyla, iki yandan hizalı ve paragraf arası boşluğu, öncesi ve sonrası 3 nk olacak şekilde ayarlanmalı ve sayfa numarası verilmelidir. Paragraf başlarında “TAB” tuşu yerine “ENTER” veya “RETURN” tuşu kullanılmalıdır. Noktalama işaretleri kendilerinden önceki kelimelere bitişik yazılmalıdır. Söz konusu XII • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
işaretlerden sonra bir harflik boşluk bırakılmalıdır. Metinler 33 sayfayı aşmamalıdır. 10. Dergiye gönderilen makale, dergi editörü/editör yardımcıları tarafından bilimsel yeterliliğinin denetlenmesi amacıyla üç hakeme gönderilir. Makale, değerlendirme sonucunda iki hakemden gelecek olumlu raporlar doğrultusunda dergi yönetimi tarafından uygun görülen bir sayıda yayınlanır. Raporların olumsuz olması nedeniyle makalenin yayınlanmaması durumunda yazar, her hangi bir hak talebinde bulunamaz. 11. Süreli yayınımız elektronik ve ayrıca basımı yapılan bir dergi olup, basımı yapıldığında bir adet dergi yazarına gönderilir. Ayrı basım talep eden makale sahipleri, sitemize konulacak olan yazılarının pdf formatını indirip çoğaltabilirler. 12. Bir makalede sıra ile özet, giriş, ana metin, sonuç, kaynakça ve (varsa) ekler bulunmalıdır. Makalede ana başlıkların tamamı büyük harflerle ve koyu yazılmalıdır. Ara başlıkların tamamı koyu olarak yazılacak; ancak her kelimenin ilk harfi büyük olacak ve başlık sonunda satırbaşı yapılacaktır. Alt başlıkların tamamı koyu olarak yazılacak; ancak başlığın ilk kelimesindeki birinci harf büyük sonraki kelime/kelimelerin ilk harfi küçük olacak, başlık sonuna iki nokta (üst üste) konularak yazıya aynı satırdan devam edilecektir. 13. Dergide gerek metin içerisinde gerekse dipnot şeklinde atıf yapılabilir. Ancak genel bir uyum sağlanmasına dikkat edilmelidir. Metin içerisinde atıf sisteminin tercihi durumunda yapılacak olan açıklama dipnotlarında dipnottan sonra atıf yine metin içerisinde yapıldığı gibi olmalıdır. 14. Metin içerisinde yapılacak olan atıflarda aşağıdaki örneklere uygun davranılmalıdır. Kaynak Gösterme (Atıflar) * Makalede yapılacak atıflar, ilgili yerden hemen sonra, parantez içinde yazarın soyadı, eserin yayın yılı ve sayfa numarası sırasıyla örnekteki gibi verilmelidir. (Bloch, 2005: 28) * Birden fazla kaynak gösterileceği durumlarda eserler aynı parantez içinde, en eski tarihli olandan yeni olana doğru, birbirinden noktalı virgülle ayrılarak sıralanır. (İnalcık, 2000: 120; Faroqhi, 2003: 28) * İki yazarlı kaynaklarda, araya tire işareti (‐) konulur. İkiden fazla yazarlı kaynaklarda ise ikinci yazarın soyadından sonra “vd.” kısaltması kullanılmalıdır. (İnalcık‐Seyitdanlıoğlu, 2006: 15), (Akgündüz‐Öztürk vd., 2002: 157) * Yazarın adı, ilgili cümle içinde geçiyorsa, parantez içinde tarih ve sayfanın belirtilmesi yeterlidir.(1954: 77) * Yazarın aynı yıl yayınlanmış iki eseri, yayın yılına bir harf eklenmek suretiyle ayırt edilir. (İnalcık, 2000a: 156), (İnalcık, 2000b: 17) * Soyadları aynı olan iki yazarın aynı yılda yayınlanmış olan eserleri, adların ilk harflerinin de yazılması yoluyla belirtilir. (Demir, A., 2003: 46), (Demir, H., 2003: 27) * Ulaşılamayan bir yayına metin içinde atıf yapılırken, bu kaynakla birlikte alıntının yapıldığı eser şu şekilde gösterilmelidir: (Tabaqat‐ı Nasırî, 1864: 32ʹden aktaran; Köprülü, 1991: 19) * El yazması bir eser kaynak gösterilirken, müellif veya mütercim adından sonra [yz.] kısaltması konmalı, varak numarası örnekteki gibi belirtilmeli ve tam künye kaynakçada gösterilmelidir. (Ahmedî, [yz.], 1410: 7b) * Arşiv belgeleri kaynak gösterilirken, metin içindeki kısaltma örnekteki gibi olmalı, açılımı kaynakçada verilmelidir. (BOA. MAD 7342: 25) TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • XIII
* Not: Alanlarında daha çok klasik atıf sistemi esas alınan bilim dallarında, yazarların isteği üzerine söz konusu sistem de uygulanabilir. (Örnek Dipnot: Ali Birinci, Hürriyet ve İtilâf Fırkası II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakkiʹye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yay., İstanbul 1990, s. 156‐157.) Bibliyografya (Kaynakça) * Kitap: Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003. * Derleme Kitap: İnalcık, Halil‐Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınları, Ankara 2006. * Makale: Demirpolat, Enver, “İslâm Felsefesinin Batı Düşüncesine Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, Konya 2003, ss. 429‐ 439. * Derleme kitaplardaki makaleler: Clark, Edward C., “Osmanlı Sanayi Devrimi”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Derleyen: İnalcık, Halil‐Seyitdanlıoğlu Mehmet), Phoenix Yayınları 2006, Ankara, ss. 467‐ 480. * Bildiriler: Yavaşca, Alâeddin, “Osmanlı ve Mûsiki”, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Konya, 07‐ 09 Nisan 1999, (Yayına Hazırlayanlar: Alâaddin Aköz‐ Bayram Ürekli‐Ruhi Özcan), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 2000, ss. 29‐ 41. * Tezler: Lekesiz, M. Hulusi, Osmanlı İlmi Zihniyetinde Değişme (teşekkül‐
gelişme‐çözülme: XV‐XVII. Yüzyıllar), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1989. * Web siteleri: http://www.xenodochy.org/ex/lists/maslow.html, erişim tarihi: 27.11.2007. XIV • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
THE PURSUIT OF HISTORY ‐An International Periodical for History and Social Research‐ is published twice a year (in spring and in autumn) both in print and e‐journal version. It is an international refereed journal. Publication Principles 1. The Pursuit of History ‐An International Periodical for History and Social Research‐, is an international refereed journal and published twice a year (spring and autumn) 2. The submissions presented to the Journal based on Social Sciences especially Turkish history. 3. Articles sent for publication should have not been previously published in another journal, not even in a different language. The papers submitted for any symposiums or congresses can be published on condition that it has not been previously published and citing the name of the symposiums where the articles presented. Scientific and legal responsibilities of the published texts belong to the authors. 4. No royalty payment for the articles. The writers acknowledge that they will renounce their copyright. 5. The publication language of the journal is Turkish. But if it is approved it can be published in English, French, German and Russian languages. 6. Each article must include an abstract of not more than 200 words and 5 key words. In Turkish articles, one abstract written in any foreign language especially (French, German, English and Russian) should be placed with 5 key words in addition to the Turkish abstracts and key words. If the article is written in the languages stated above, Turkish abstract and key words are required. 7. The titles, the names‐ surnames of the academicians, the association in which he/she is located, the e‐mail addresses shouldnʹt be written on the texts. The above ones should be sent through the following contact address. Also you can communicate through the contact addresses. 8. The submissions should be written on word‐processing programs such as Microsoft Word or the document (the “.doc” texts) that is adaptable with PC and please send three paper complimentary copies of the texts in addition to the CD or floppy. The texts written with the old (different) letters should be written on Universal Word or similar ones. If any special typeface is used, please send the typeface character with the text. The “.jpg / .tiff” extension records of the materials used in the texts such as the pictures and the maps also should be attached to the texts. Also pay attention to the pixel resolution (at least 300 pixel) adaptable with the printing technique and the size of the materials shouldnʹt exceed the size of the page. 9. Texts; The main body of the text should be written in Times New Roman letters, font size 11(9 font at footnotes). Please do not syllabify at the end of the line. The paper should be typed on A4‐size paper. Leave 3 cm margins on left ‐and right and top and bottom, use 1.5‐line spacing, flush‐right alignment. To adjust spacing before or after paragraphs leave “3 nk” and in addition to the page number. At the paragraph indentation please use “TAB” key rather than “ENTER” or “RETURN”. Do not write the punctuation marks as adjacent to the last letter, leave one letter space. The text shouldnʹt exceed 33 pages 10. The article that is arrived to the journal is sent to the three referees by the editor and the editor assistants in order to be examined in terms of TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • XV
11. 12. 13. the academic competence. The criterion for assessment is the appropriateness of two referee comments then the articles will be published in any issue decided by the journal management. If the assessment of the article is negative, the writer never demands for right. Our periodical will be presented both e‐journal and in print version. Following the publication, one issue of the journal will be sent to the writer of the article. The owner of the articles also downloads the text from the journal web site as PDF pattern Abstract, introduction, main text, conclusion and bibliography are presented consecutively in a text. Main headlines should be big bold letters, the other headlines should be written in bold type with the small letters except for the first letter. Then following the headlines put colon (:) and continue to the text from the same line. Both in text or footnote type reference can be possible. But pay attention to the general consistency. If you use the reference system in the text, the reference after footnote should be used as in the text on the explanatory footnotes. The references used in text should be based on the following samples. 14. Resource Attributes (References) * The references used in the text should be started from the relating point and in brackets, the surname of the writer, the publication year of the work, page number stated as in the sample. (Bloch, 2005: 28) * If more than one reference is preferred, the works should be cited in the same brackets from the older to the newer dated with semicolon. (İnalcık, 2000: 120; Faroqhi, 2003: 28) * Please put hypen(‐) on the resources with two writers.If the writers are more than two,then after the surname use this abbreviation “et al.” (İnalcık‐Seyitdanlıoğlu, 2006: 15), (Akgündüz‐Öztürk et al., 2002: 157) * If the name of the writer is cited in the text, just only mention the date and the page number (1954: 77) * Two works of a writer that have been published in the same year can be distinguished by adding a letter to the publish date. (İnalcık, 2000a: 156), (İnalcık, 2000b: 17) * If the writersʹ surnames are similar as well as their publish date, then put the first letter of the names. (Demir, A., 2003: 46), (Demir, H., 2003: 27) * If you donʹt find the resource that has been attributed in a text, cite both of the resources in the following sample: (Tabaqat‐ı Nasırî, 1864: 32ʹden aktaran; Köprülü, 1991: 19) * While attributing a manuscript, after the name of author and translator put the abbrevaiton of [ms.],and the leaf number should be stated as it is shown in the sample. The whole tag can be cited in the bibliography (Ahmedî, [yz.], 1410: 7b) * While attributing the archive documents, cite in the text just like the following sample,the detailed version should be in the bibliography. (BOA. MAD 7342: 25) * PS: Classical reference system can be used in some scientific branches that used mostly that system (Ali Birinci, Hürriyet ve İtilâf Fırkası II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakkiʹye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yay., İstanbul 1990, s. 156‐157.) Bibliography * Book: Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003. XVI • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
* Compilation: İnalcık, Halil‐Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınları, Ankara 2006. * Article: Demirpolat, Enver, “İslâm Felsefesinin Batı Düşüncesine Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, Konya 2003, ss. 429‐ 439. * Articles in a compilation work: Clark, Edward C., “Osmanlı Sanayi Devrimi”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Derleyen: İnalcık, Halil‐Seyitdanlıoğlu Mehmet), Phoenix Yayınları 2006,Ankara, ss. 467‐ 480. * Announcements: Yavaşca, Alâeddin, “Osmanlı ve Mûsiki”, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Konya, 07‐09 Nisan 1999, (Yayına Hazırlayanlar: Alâaddin Aköz‐ Bayram Ürekli‐Ruhi Özcan), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 2000, ss. 29‐ 41. * Thesis: Lekesiz, M. Hulusi, Osmanlı İlmi Zihniyetinde Değişme (teşekkül‐
gelişme‐çözülme: XV‐XVII. Yüzyıllar), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1989. * Web sites: http://www.xenodochy.org/ex/lists/maslow.html, history: 27.11.2007. TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • XVII
İÇİNDEKİLER 1‐26 OSMANLI’DA BÜROKRATİK TARTIŞMALAR VE MALİ SORUNLARIN GÖLGESİNDE ÇEMBERLİTAŞ’IN TAMİRİ MESELESİ THE ISSUE OF RENOVATION OF COLUMN OF CONSTANTINE IN THE SHADOW OF FINANCIAL PROBLEMS AND BUREAUCRATIC DISCUSSIONS IN OTTOMAN Ali SÖNMEZ 27‐36 THE LIBERATION OF BURSA FROM THE GREEK OCCUPATION ACCORDING TO ACCOUNT OF A BRITISH EYEWITNESS (10‐11 SEPTEMBER 1922) BİR İNGİLİZ GÖRGÜ TANIĞININ RAPORUNA GÖRE BURSA’NIN YUNAN İŞGALİNDEN KURTULUŞU (10‐11 EYLÜL 1922) Behçet Kemal YEŞİLBURSA 37‐61 GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA İLE İLGİLİ “TAŞ İLİ” GAZETESİ’NDE ÇIKAN HABERLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME AN EVALUATION ON NEWS APPEARED IN THE “TAŞ İLİ” NEWSPAPER RELATED TO GAZI MUSTAFA KEMAL PAŞA Cihat YILDIRIM 63‐78 VARLIK VERGİSİNİN AMERİKAN KAMUOYUNA YANSIMASI (New York Times Gazetesi Örneğine Göre) THE REFLECTION OF VARLIK TAX TO THE PUBLIC OPINION IN THE USA (According to New York Times Newspaper) Ferudun ATA 79‐92 HATIRADAN ÜTOPYAYA: FALİH RIFKI ATAY FROM MEMOIRS TO UTOPIA: FALİH RIFKI ATAY Funda SELÇUK ŞİRİN 93‐126 ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİNİN İKİ MİNBERİ: AMASYA BURMALI MİNARE CAMİİ MİNBERİNİN DİVRİĞİ ULU CAMİİ MİNBERİYLE İLİŞKİSİ ÜZERİNE TWO MINBARS OF ANATOLIAN SELJUK PERIOD: THE RELATIONSHIP BETWEEN AMASYA BURMALI MINARE MOSQUE MINBAR AND DIVRIĞI ULU MOSQUE MINBAR Gülay APA KURTİŞOĞLU XVIII • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
127‐138 DR. ADNAN ADIVAR’DA BİLİM, METODOLOJİ VE İLİM ZİHNİYETİ DR. ADIVAR’S IDEAS ON SCIENCE, METHODOLOGY AND FREEDOM OF THOUGHT Hatice MUMYAKMAZ 139‐154 HAMİD SANCAĞI TEMETTUAT TAHRİRİ MASÂRİFÂT DEFTERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (1845‐1848) AN ASSESSMENT ON COST RECORDS OF HAMID DISTRICT INCOME ACCOUNTING (1845‐1848) Kurtuluş DEMİRKOL 155‐172 ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA BİR ŞEHRİN DOĞUŞU: MUŞKARA’DAN NEVŞEHİR’E (İMAR FAALİYETLERİ) THE RISE OF A CITY IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: FROM MUŞKARA TO NEVŞEHİR (RECONSTRUCTION ACTIVITIES) Mustafa Fırat GÜL 173‐198 YURTTAŞLIK BİLGİSİ KİTAPLARINDA KİMLİK VE VATANDAŞLIK (1950‐1960) THE IDENTITY AND CITIZENSHIP IN THE BOOKS ON CITIZENSHIP (1950‐1960) Cem KARAKILIÇ ‐ Mustafa MÜJDECİ 199‐209 CÂM VE HERÂT’IN BÜYÜK MÜDERRİSLERİNDEN MEVLÂNA CELÂLEDDÎN‐İ KÂYİNÎ’NİN YUSUF‐I EHİL’E VERDİĞİ ARAPÇA İCÂZETNÂMENİN TERCÜMESİ THE TRANSLATION OF ARABIC MADRASAH DIPLOMA WHICH WAS GIVEN TO YUSUF‐I EHİL BY JALAL AL‐DIN AL‐KAYINI (KHAYINI), ONE OF THE GREATEST LECTURERS IN CAM AND HERAT CITIES Mustafa ŞAHİN ‐ Berdi SADAKAT 211‐240 OSMANLI‐AMERİKA İLİŞKİLERİNİN BAŞLAMASINDA KUZEY AFRİKA ÜLKELERİ (GARP OCAKLARI)’NİN ETKİLERİ VE İLK ANLAŞMALARIN DİPLOMATİK AÇIDAN TAHLİLİ THE ROLE OF NORTH AFRICAN STATES IN THE INAUGURATION OF OTTOMAN‐
AMERICAN RELATIONS AND AN ANALYSIS OF THEIR EARLY AGREEMENTS FROM THE POINT OF VIEW OF DIPLOMATICS Nejdet GÖK TARİHİN PEŞİNDE • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ • XIX
241‐258 SOMUNCU BABA’NIN MEZARI ÜZERİNE BAZI TESPİTLER SOME DETERMİNATİONS ON SOMUNCU BABAʹS GRAVE Orhan ÖZDİL 259‐290 I. DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA OSMANLI DEVLETİNİN MUHASIM DEVLET TEBAASI POLİTİKASI (1914‐1918) A CITIZEN OF AN ENEMY STATE POLICY OF THE OTTOMAN EMPIRE DURING THE FIRST WORLD WAR (1914‐1918) Ramazan SONAT 291‐304 AHMED NEDİM KASİMİ’NİN BAZI ÖYKÜLERİNDE DİN SÖMÜRÜSÜ ELEŞTİRİSİ CRITICISM OF RELIGION EXPLOITATION IN SOME OF AHMAD NADEEM QASMİ’S STORIES Recep DURGUN 305‐328 İNGİLİZ SEYYAHLAR MAUNSELL, HARRİS VE SYKES’IN GÖZLEMLERİNDE İRAN, IRAK VE TÜRKİYE IRAN, IRAQ AND TURKEY THROUGH THE OBSERVATIONS OF ENGLISH TRAVELLERS: MAUNSELL, HARRIS VE SYKES Serdar SAKİN ‐ Cengiz KARTIN XX • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH
TARİHİN PEŞİNDE THE PURSUIT OF HISTORY ‐ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ‐ ‐INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH‐ Yıl: 2014, Sayı: 11 Sayfa: 305‐328 Year: 2014, Issue: 11 Page: 305‐328
İNGİLİZ SEYYAHLAR MAUNSELL, HARRİS VE SYKES’IN GÖZLEMLERİNDE İRAN, IRAK VE TÜRKİYE Serdar SAKİN ‐ Cengiz KARTIN Özet Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ‐diğer imparatorlukların yıkılış sürecinde oldu‐
ğu gibi‐ oldukça sancılı bir sürecin ifadesi olmuştur. Bazı padişah ve devlet adamlarının gayretleri ile kurtarılmaya çalışılan Osmanlı İmparatorluğu’nun bu döneminde ortak bir akıl oluşturulamamış ve devlet, her geçen gün güç kaybetmiştir. Osmanlı Devleti’nin bu sancılı sürecinde İngiltere, 1800’den 1878’e kadar Osmanlı İmpa‐
ratorluğu’nun toprak bütünlüğünden yana bir politika takip etmiştir. Fakat Osmanlı İmparatorluğu’nun Rusya karşısında uğradığı yenilgi sonrasında, İngiliz politikası ciddi bir değişikliğe uğrayarak diğer devletler gibi Osmanlı İmparatorluğu’nu parçalamak isteyen bir politikaya dönüşmüştür. Bu süreç içerisinde pek çok İngiliz 19. ve 20. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun iç bölgelerine seyahatler düzenlemişlerdir. Onlar seyahat ettikleri bölgelerdeki yaşamı ve çevreyi gözlemlemişlerdir. Maunsell, Harris ve Sykes, bu seyyahlardan sadece bir kaçıdır. Bu kişiler seyahatlerini hem makale ve kitap olarak ilim dünyasına kazandırmışlar hem de Londra’ya pek çok rapor göndermişlerdir. Maunsell; 1892’den 1897’ye kadar Erzincan’dan Van’a kadar, Harris; İran bölgesinde 1895 ve 1896’da, Sykes; 1900’lerin başında Türkiye, Suriye, Irak ve İran’da seyahatler düzen‐
lemiş ve konu hakkında Through Five Turkish Provinces, Dar‐ul‐islam and The Caliphs’ Last Heritage başlıklı kitaplar ve çeşitli makaleler yazmıştır. Biz bu çalışmamızda eserleri ince‐
leyip değerlendireceğiz. Anahtar Kelimeler Türkiye, Irak, İran, Mark Sykes, Walter Burton Harris, Frederick Richard Maunsell 
Doç.Dr. Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, Kayseri/Türkiye [email protected]

Dr., Erciyes Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Öğretim Elemanı, Kayseri/Türkiye.
[email protected]
306 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 6/11
IRAN, IRAQ AND TURKEY THROUGH THE OBSERVATIONS OF ENGLISH TRAVELLERS: MAUNSELL, HARRIS VE SYKES Abstract Ottoman Empire’s last period passed quite gray like other emperial states. Some Sultans and sta‐
tesmen wanted to rescue the Ottoman Empire. But it was so difficult. Because there wasn’t a collec‐
tive mind. So Ottoman Empire was loosing power day by day. British protected to Ottoman Empire’s land integrity from 1800’s to 1878. But after the Ottoman Empire defeated by Russia, British Foreign policy suddenly changed towards it. It means, British government as other states, wanted to break the Ottoman Empire’s land into pieces. Lots of westerner lived and travelled in the Ottoman Empire in 19th and 20th centuries. They obsorved a lot of issues about Empire’s order and its people. For example Maunsell, Harris ve Sykes were among those travellers. They sent a lot of reports to London about travelling of themselves. Maunsell travelled from Erzincan to Van between 1892‐1897, Harris travelled in Iran between 1895‐1896, Sykes travelled in Turkey, Syria, Iraq and Persia many times during begining of 20. century. He had 3 books and also a lot of articles about it. Sykes’ books are: Through Five Turkish Provinces, Dar‐ul‐islam and The Caliphs’ Last Heritage. We will analyze those books very care‐
fully. Key Words Turkey, Iraq, Persia, Mark Sykes, Walter Burton Harris, Frederick Richard Maunsell 6/11 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 307
GİRİŞ İnsanoğlunun dünyaya bakış açısında farklı dönemlerde farklı kırılma‐
lar yaşanmıştır. Bu kırılmaların en yoğun yaşandığı dönem önce Coğrafi Keşifler sonra da Sanayi İnkılâbı olmuştur. Sanayi İnkılâbı ile başlayan süreç, kendisinden önce başlayan Coğrafi Keşiflerin seyahat mantığını oldukça ileri noktalara taşımıştır. Bu mantık insanların kendileri dışındakilerin neye sahip olduğu, toplumunun kimler‐
den oluştuğu, o toplumun zayıf ve kuvvetli yönlerinin nelerden teşekkül ettiği gibi bir dizi önemli unsurun üzerine inşa edilmiştir. Bu unsurların tespitinde inceleyeceğimiz dönem içerisinde en ileri bilgilere sahip olan devlet hiç kuşkusuz ki İngiltere’dir. İngiltere bu süreçlerde sistematik olarak bir çalışmanın içerisine girerek Ortadoğu ve Anadolu coğrafyasına birçok seyyah göndermiştir. Yalnız burada önemle üzerinde durulması gereken husus doğu literatüründe yerini bulan seyyah ifadesinin klasik anlamdan öte bir anlam taşımasıdır. Zira en yalın hali ile seyahat eden, gözleyen ve bunları kaleme alan kişi profilini ifade eden seyyah tanımına; asker, bürok‐
rat, arkeolog ve tüccar gibi vasıfları üzerinde taşıyan insanların gözlemleri, izlenimleri ve raporları da ilave edilmiştir. Makalemizde 1800’lerin başlarından 1900’lerin ilk çeyreğine kadar de‐
vam eden süreç içerisinde İngiliz seyyahlardan Frederick Richard Maunsell, Walter Burton Harris ve Mark Sykes’ın Ortadoğu ve Anadolu’da yaptıkları seyahatler, yazmış oldukları eserler doğrultusunda incelenecektir. I. FREDERICK RICHARD MAUNSELL’İN İZLENİMLERİ Maunsell’in Ortadoğu ve Anadolu coğrafyası konusundaki izlenimleri yazdığı Kurdistan, The Mesopotamian Petroleum Field ve Central Kurdis‐
tan başlıklı eserlerinden anlatılmaya çalışılacaktır. Maunsell ilk olarak 1892 Ağustos’unda Erzurum, Erzincan, Dersim, Ağ‐
rı, Kirdi, Kirmanşah Musul, Diyarbakır ve çevresi olarak tanımladığı Kür‐
distan bölgesine yapmış olduğu seyahat ile ilgili bilgileri “Kurdistan” başlığı ile 1894’te yayınlamıştır1. Aslında Kürdistan’ın coğrafi olarak Osmanlı Dev‐
leti içerisinde tanımlamasına bakılacak olur ise isimlendirmenin 1847’de idari bir teşkilatlanma olarak başladığı görülecektir. Diyarbakır eyaleti, Muş, Van, Hakkari sancakları ve Mardin, Cizre, Botan kazalarının bir araya getirilmesi ile teşkil edilen Kürdistan eyaleti, 1853’te Diyarbakır, Siirt ve Mardin’i içermiş, 1867 yılına gelindiğinde ise Kürdistan eyaleti lağvedilerek 1
Frederick Richard Maunsell, “Kurdistan”, The Geographical Journal, Londra Şubat 1894, C. 3, No. 2, s. 81-92.
Diyarbakır ve Mamüretülaziz eyaletleri Diyarbakır eyaleti olarak teşkil edilmiştir2. Eserinde Kürtlerin yıllar önce Amadia, Çölemerik, Revanduz ve Süley‐
maniye’de Osmanlı Devleti’nin onayı ile güçlü beylikler idare ettiklerini belirten yazar, Kürtlerin sıkı bir şekilde aşiret bağı ile birbirlerine bağlı ol‐
duklarını yerleşik, göçebe ya da yarı‐göçebe bir yaşam sürdürdüklerini bil‐
dirmiştir. Yazar Kürtlerin din anlayışı konusunda Kürtlerin İslam inancı içerisin‐
de farklı yönelişlere sahip olmakla birlikte eskiden getirdikleri pagan inanı‐
şını da İslamiyet’le iç içe yaşadıklarını belirtmiştir. Pagan kültürünün etkisi olarak Kürtler arasında yaşadığını ifade ettiği kültür öğelerine, Kürtlerin bayramlarda kullandıkları bazı motifleri ve türbelerinde kullandıkları sim‐
geleri göstermiştir. Bunlara verilen en tipik örnek Zaho yakınlarında bulu‐
nan Halil Ağa’nın türbesinde kullanılan motiflerdir3. Seyahatine Kürdistan’ın kuzeyi olarak nitelendirdiği Erzurum’dan 26 Ağustos 1892’de başlayan Maunsell, Erzurum sonrasında geçtiği Bingöl ve çevresindeki dağların özelliklerini sıralarken bu dağların göze çarpan bir farklılığa sahip olmadıklarını fakat çok keskin uçurumların varlığı ile ciddi tehlikeli yollara sahip olduğunu ifade etmiştir. Süphan, Nemrut, Tendürek dağlarının fizyolojik özellikleri hakkında da kısa bilgiler aktaran Maunsell, Erzurum‐Van arasında yaşayan Kürtlerin ana geçim kaynağının koyun ve keçi besiciliği olduğunu, aynı yörede yaşayan Ermenilerin ise daha çok yer‐
leşik bir yaşam tercih ederek tarım ve ticaret ile iştigal ettiğini aktarmıştır4. Maunsell, Van gölünün Bitlis kıyılarında potasyum hidrat bulunduğu‐
nu ve bunun sabun üretiminde kullanılmak suretiyle yöre ekonomisine ciddi bir kazanım sağladığını belirtmiştir. Ayrıca Van’ın topraklarının ol‐
dukça verimli olduğunu kaydederek Van ve çevresinde tarım kadar taşıma‐
cılığın da ekonomik değere sahip olduğunu; Hemavend Kürtlerinin ise iyi at binicileri oldukları kadar, soygunculukta da oldukça ileri giden Kürtler arasında yer aldıklarını söylemiştir5. Maunsell, gerek bu akademik çalışma‐
sında gerekse diğer çalışmalarında, coğrafyayı ve insanları gördüğü gibi betimleyen bir dil kullanmıştır. Bu durum onun eserlerinin bir özelliğidir. 19. Yüzyıl sonlarında Erzincan’dan Diyarbakır’a, Van’dan Musul’a ka‐
dar önemli bilgiler kaydeden Maunsell, çalışmasının son kısmına seyahat etmiş olduğu yerlerin birer haritasını da eklemiştir6. Bu da Maunsell’in ça‐
2
Hakan Özoğlu, Kurdish Notables And Otoman Empire: Evolving Identities, Competing Loyalties And Shifting Boundaries, New York State Üniversitesi Yayınları, Amerika 2004, s. 62-63.
3
Maunsell, “Kurdistan”, s. 82.
4
5
6
Maunsell, “Kurdistan”, s. 85-92.
6/11 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 309
lışmalarının bir diğer önemli yanıdır. Hatta İngiltere’de bölge ile ilgili yapı‐
lan çalışmalarda kullanılan kaynaklarda mutlaka Maunsell’in çalışmalarına bir gönderme yapılmaktadır7. İşte bu göndermelerin varlığı, Maunsell’in yapmış olduğu çalışmaların İngiliz ilim dünyasında kendisine verilen değe‐
rin büyüklüğünü göstermektedir. Merkezi Kürdistan Olarak Nitelenen Bölge8 Maunsell ikinci olarak 1897 yılında “The Mesopotamian Petroleum Fi‐
eld9” başlığıyla bir çalışma hazırlamıştır. Çalışmasında dikkati çeken husus Musul‐Basra Körfezi‐Kasr‐ı Şirin arasında yer alan bölgedeki petrol sahala‐
rının yerlerini özellikle çalışmasının sonuna eklediği harita üzerinde tek tek işaretlemesidir. Maunsell’in işaretlemiş olduğu veriler ışığında aşağıda ver‐
diğimiz haritada da görüleceği üzere Irak ve İran coğrafyasında tespit edi‐
len petrol yataklarının bulunduğu yerleşim birimlerini şu şekilde sıralamak 7
Bkz. PRO, AIR 20/504, from Dirmilint to General Baghdad, 26.05.1917, s. 7; PRO, AIR 23/352, from Kirkuk to Highcoma-Baghdad, 1.6.1923, s. 24.
8
Merkezi Kürdistan olarak nitelenen harita; batıda Erzincan ve Erzurum sınırından, kuzeyde Balık Göl’e, doğuda Urmiye
Gölü’ne, güneyde ise Kirmanşah’a kadar uzatılmıştır. Maunsell, “Kurdistan”, s. 92.
9
Frederick Richard Maunsell, “The Mesopotamian Petroleum Field”, The Geographical Journal, Vol. 9, No. 5 (May,
1897), s. 528-532.
mümkündür: Dicle ve Fırat Nehri boyunca Musul’dan Basra Körfezine doğ‐
ru Hamam Ali, Tel Kiara, Al Hadhr, El Falha, Defile ve Hit şehirleri, Basra Körfezinden Kerkük’e doğru ise Stusher, Jabal Atish, Kend‐i Shirin, Kifri, Tuz ve Kerkük şehirleri sıralanabilir10. Maunsell’in Petrol Haritası Maunsell’in aktaracağımız bir diğer çalışması 1901 tarihinde kaleme al‐
dığı “Central Kurdistan11” başlıklı makaledir ki ağırlıklı olarak Anadolu’da Kürtlerin yaşamış olduğu köy, kasaba ve şehirlere yaptığı seyahatleri an‐
latmıştır. Burada bir nokradan bahsetmek gerekirse Maunsell, makalesinde Kürtleri dağlı bir halk olarak takdim etmiş ve Kürdistan ifadesinin sadece coğrafi bir niteleme olduğunu vurgulamıştır. Bu durum genellikle oryanta‐
list bakış açısına sahip olan batılı seyyahlarda eşine az rastlanır bir özellik olarak tespit edilebilir12. Maunsell, Merkezî Kürdistan olarak nitelendirilen coğrafyanın Fırat ve Dicle arasında kalan bölümlerine ilave olarak Van gölü ve çevresinin dağla‐
rının oldukça çok sayıda nehirlerle kesilmesinin bölgeye inanılmaz derecede su zenginliği oluşturduğunu, bunun ekonomik olarak taşımacılık, sulama 10
Maunsell, “The Mesopotamian…”, Ekler bölümündeki haritalar.
11
Frederick Richard Maunsell, “Central Kurdistan”, The Geographical Journal, Londra Ağustos 1901, C. 18, No. 2, s.
121-141.
12
Maunsell, “Central…”, s. 121.
ve tarımda bölge içerisinde yaşayan insanlara katkı sağladığını ifade etmiş‐
tir. Maunsell yaptığı seyahat doğrultusunda Van’a bağlı olan Norduz, Ça‐
tak, Mukus ve ayrıca Hakkâri’ye bağlı Habur ile ilgili vermiş olduğu bilgi‐
lerde bölgedeki yabani koyun sürülerinden bahsederken, çok ilginç bir şe‐
kilde burada bulunan domuz sürülerinin ve boz ayıların özellikle geceleri ürünlere ciddi zarar verdiğinden halkın şikâyet ettiğini belirtmiştir13 . Cudi ve Gabar dağları arasında yer alan yükseltilerin isimlendirilirken dikkatli olunması gerektiği üzerinde de duran Maunsell, Kürtlerin ve Hıris‐
tiyanların bu yükseltilere farklı farklı isimler verdiklerini bildirmiştir14. Maunsell, gerçekleştirmiş olduğu seyahatler sırasında birçok fotoğraf çekerek bunlara çalışmasında yer vermiştir. Görsel öğelerin eklenmesiyle yaptığı değerlendirmeleri bir anlamda teyit etmiştir. Fotoğraflardan bazıla‐
rını şu şekilde sıralayabiliriz: Norduz’da bir Kürt çadırı15 13
14
15
Van‐Çatak’ta bulunan dağlardan bir görüntü16 Takuri Kürtlerinin lideri olan İbrahim Bey’in bir fotoğrafı17 16
17
Mukus’tan bir görüntü18 Nasturi Patriği Marşimun’un ikametgâhından bir görüntü19 18
Maunsell, “Central”, s. 129.
19
Nasturi Hristiyanların çekilmiş bir fotoğrafı20 Büyük Zap nehrinin etrafında bulunan dağlardan bir görüntü21 20
21
Şemdinan dağlarından bir görüntü22 Maunsell, makalesinin son kısmında yer alan tartışmalar bölümünde Merkezî Kürdistan olarak nitelenen bölge ile ilgili jeolojik bilgilerin oldukça sınırlı olmasından şikâyet etmiştir. Buna rağmen bu konu ile ilgili o tarihe kadar yazılmış olan eserleri tespit ederek adeta bir literatür çalışması şek‐
linde sıralamıştır. Bu durum da çalışmanın akademik kimliğini göstermesi bakımından kayda değerdir. Söz konusu eserler şöyle sıralanmıştır: 1. Ainsworth’un “Journal of this Society in 1841” tarihli makalesidir ki Amadia’dan Başkale’ye kadarki jeolojik özellikler eserde tanıtılmıştır. 2. Ainsworth ve Loftus, önce Cizre’den Bitlis’e kadar olan bölgenin jeo‐
lojisini ardından da Van’dan Siirt’e kadar olan bölgenin jeolojisini incelemiş‐
lerdir. 3. Major Clayton, 1887’de Cudi dağı çevresinin Triyasik çağ dönemine ait kalıntılar hakkında bilgiler vermiştir. Kısaca verilen bu eser bilgilerinden sonra Merkezî Kürdistan olarak ni‐
telendirdiği bölgenin dört jeolojik kısma ayrılabileceğini ifade eden Maun‐
sell, bu kısımları Van gölünün güney kıyılarını oluşturan merkezî bölgenin kuzey bölgelerini: Mermer ve mika ağırlıklı bölge, Hakkâri ve çevresinde bakır madeni ağırlıklı bölge, Zaho’nun kuzey kısmında yer alan kireçtaşı ağırlıklı bölge, Siirt çevresinde alçı taşı ve kaya tuzu ağırlıklı bölge şeklinde belirtmiştir23. Maunsell’in izlenimlerini içeren farklı bir kitap da İngiliz arşivinde ka‐
yıtlı WO 33/325 numaralı klasörde mevcuttur. Yalnız bu eser sadece İngiliz 22
23
arşivinde bulunmaktadır. Yeni bir baskısı yapılmamıştır24. 600 sayfadan oluşan kitap, İran Körfezi’nden Erzurum’a gelinceye kadarki yerleşim bi‐
rimleri hakkında ciddi bilgileri ihtiva etmektedir. Eserin en ilginç yanı Kürt ve Arap aşiretlerini gösterir çizelgedir. Çizelgede aşiretlerin isimleri, tahmi‐
ni ne kadar çadıra sahip oldukları, aşiretin ağasının ismi, kışlak ve yazlıkla‐
rının nerede oldukları bilgisine ilaveten aşiretin özellikleri hakkında kısa açıklamalar da yapılmıştır25. II. WALTER BURTON HARRIS’İN İZLENİMLERİ 1866’da İngiltere’de dünyaya gelen Walter Harris, 30 yıl Morokko’da yaşayan ve Kuzey Batı Afrika insanları ile geçirdiği yaşamını anlattığı “The Land of an African Sultan26” ve “Tafilet27”, Batum’dan Bağdat’a yaptığı yolculuğu anlatan “From Batum To Baghdad28” başlıklı kitaplara ve çok sayıda makalelere sahiptir. Biz bu çalışmamızda Harris’in eserlerinden Or‐
tadoğu üzerine olanlar ile ilgileneceğiz. Harris, İran’ın güney ve batı bölgelerine yapmış olduğu seyahat notla‐
rını “A Journey in Persian Kurdistan” başlığı altında 1895’te yayınlamıştır29. Seyahatine 12 Mayıs 1895’te Tebriz’den başlayan Harris daha sonra Urmiye ve Maragheh ile devam etmiştir. Maragheh ile ilgili vermiş olduğu bilgilerde bu yerleşim biriminde toplam 18.000 kişinin yaşamını devam ettirdiğini, ünlü Moğol hükümdarı Hülagü Hanın eşlerinden birisinin tür‐
besinin bu yerleşim biriminde olduğunu ifade ettikten sonra türbenin özel‐
likleri hakkında çok kısa bir bilgi olmak üzere sekizgen bir yapıya sahip olduğunu, çok ince bir işçiliğin, mavi çinilerinin ve zarif bir yapının varlığı‐
nın hemen hissedildiğini ifade etmiştir30. İran’ın batı kesimlerinde yer alan şehirlerin neredeyse tamamının 1880 tarihinde Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetinde hüküm süren Şeyh Ubeydul‐
lah tarafından ele geçirildiğini belirten yazar, İran’da yapmış olduğu seya‐
hat sırasında İran hükümetinden herhangi bir resmi yazı almaması ve her‐
hangi bir koruma temini yoluna gitmediğini, bunun oldukça tehlikeli bir girişim olarak nitelenebileceğini yazan Harris, seyahat etmiş olduğu bu yerlerde yanında sadece bir Kürt rehberin olduğunu ifade ederse de rehbe‐
24
PRO, WO 33/325.
25
PRO, WO 33/325, s. 42-77.
26
Walter B. Harris, The Land of an African Sultan: Travels In Morocco, Sampson Low, Marston, Searle and Rivington
Yay., Londra 1889.
27
Walter B. Haris, Tafilet, William Blackwood and Sons Yay., Edinburg 1915.
28
Walter B. Harris, From Batum To Baghdad, William Blackwood And Sons Yay., Londra 1896.
29
Walter B. Harris, “A Journey in Persian Kurdistan”, The Geographical Journal, Londra Kasım 1895, C. 6, No. 5, s. 453457.
30
Harris, “A Journey…”, s. 453.
rin ismi ve mensup olduğu aşiret hakkında herhangi bir bilgiye yer verme‐
miştir31. 21 Mayıs’ta Mangur aşireti reisi Gader Ağanın yeğeni olan Baiz Ağanın çadırında sabah kahvaltısını yapan Harris, bu kahvaltı sonrasında seyahati‐
ne devam ederek deniz seviyesinden 6.080 feet yükseklikteki dağlara tır‐
manmaya devam etmiştir32. 23 Mayıs’ta İran’ın güney kısmında yer alan Serdasht’a giden Harris, bu yerleşim biriminin etrafında bulunan ormanlıklar, platolar, vadiler ve doğal güzellikler karşısında hayran kalmış; bölgenin güney kısmının deniz sevi‐
yesinden 4.600 feet yüksekliğe sahip olduğunu, bölgenin dar geçitlerle bir‐
likte ormanlarla çevrili olduğunu belirtmiş ve İran’ın batı bölgesinde seya‐
hat etmiş olduğu alanın bir rotasını da bu eserin sonuna eklemiştir. Walter Burton Harris’in İran’da yaptığı seyahat güzergâhının rotası33 Batılı seyyahlar bölgeye gelmeden önce mutlaka ciddi bir eğitim almış‐
lardır. Bu eğitimlerinin en önemli parçasını oluşturan öğelerden biri ciddi 31
32
33
bir dil eğitiminden geçmektir. Bu konuda o kadar ileri gidenler olmuştur ki bölge insanlarının kullandığı dillerin lehçeleri üzerine kitaplar dahi yazanlar olmuştur34. Ancak Kürtçeye hâkim olduğunu anladığımız Harris’in seyahati sırasında Kürt bir tercüman kullanması dikkat çekicidir. Bu durum bölge insanları ile daha kolay bir iletişim sağlamaya, coğrafyayı rahat ve kısa sü‐
rede tanımaya ve seyahatin güven içerisinde sürdürülmesine müstenit ola‐
bilir. Makalesinin 595. sayfasında seyahat etmiş olduğu yerlerle ilgili bir de harita ekleyen Harris, İran içerisinde yaşayan Kürt aşiretlerinin isimlerini şu şekilde vermiştir: Buna göre Sinna çevresinde ikamet eden Kürt aşiretlerini Telaku, Beli‐
lon, Galbari, Kumassi, Orami, Merivan, Manumi, Perpaşi, Lali, Zan, Meraki, Buraki, Şamasur, Şeyh İsmail, Gürgi, Duraji, Petrevan, Kolesar, Jafakobadi, Braz, Sagaru, Sagvan, Lak olarak belirtmiştir. Sonra Sakız çevresinde ikamet eden Kürtlerle karışmış Türkmen aşiretleri Horhora ve Eldi, Soğuç Bulak çevresinde ikamet eden Kürt aşiretlerini de Mangur, Malkeri, Alan‐Dulikan, Kului, Govrik, Darmai, Baski‐Kolostah şeklinde yazmıştır. Ardından Bana çevresinde ikamet eden Kürt aşiretlerinin Tarjani, Daştali, İktar Dini, Hüse‐
yin Beg adlarında olduğunu bildirmiştir35. Harris’in kaleme aldığı ve 1896’da Londra’da baskısının gerçekleştiril‐
diği From Batum To Baghdad: Tiflis, Tabriz and Persian Kurdistan başlıklı ese‐
rinde Tangier, Tiflis, Trans Kafkasya, Julpa’dan Tebriz’e, Tebriz’den Marag‐
ha’ya, Maragha’dan Miyandob’a, Miyandob’dan Saj‐Bulak’a, Bana’dan Kirmanşah’a, Kirmanşah’tan Bağdat’a kadar seyahatini bölüm bölüm ele almıştır. Yine İran’ın batı bölgelerine seyahat ederek buranın coğrafyası ve ahalisi hakkında ve 1895’te de Bağdat’ın durumu hakkında gözlemlerde bulunduğunu ortaya koymuştur. III. SIR MARK SYKES (1879‐1919) VE ANILARI 1. Sir Mark Sykes’ın Yaşamı 17 Mart 1879’da Londra’da doğan Sykes’ın babası ve annesi, İngilte‐
re’nin York şehri soylularından Sir Tatton ve Jessica Christina’dır36. Babası‐
nın oldukça zengin37 ve etkili bir konumda olması Sykes’a iyi bir eğitimin kapısının aralanmasına ve daha sonra kendisinin asker, diplomat ve parla‐
34
Ely Banister Soane, Gramer of The Kurmanji or Kurdish Lenguage, Luzac Co. Yay., Londra 1913.
35
36
James Lawrence, “Sykes, Sir Mark Sixth Baronet (1879-1919”), Oxford Dictionary Of National Biography, Düzenleyenler: H. C. G. Matthew Ve Brian Harrison, Oxford Üniversitesi Yay., İngiltere 2004, C. 53, s. 557; Shane Leslie, Mark
Sykes: His Life And Letters, Cassell and Company Yay., Londra 1923, s. 1. Kitabın ilerleyen sayfalarında Sykes ailesinin 1600’lere değin giden aile soy kütüğü hakkında bilgilere ulaşmak mümkündür.
37
Ailenin 1784’te malik olduğu toprak 34.000 dönümdür. Bkz. Leslie, age, s. 4.
mento üyeliği yapmasına kadar gelişecek olan bir yaşamın sürdürülmesine etki eden geri plan olarak kayıtlarda geçmektedir. Sir Mark Sykes’ın Fotoğrafı38 Sykes’ın Jesuit Beaumont College ile başlayan eğitim hayatı, ardından St. Louis College’de devam etmiştir. Bu eğitim sırasında Sykes, annesinin ısrarı ile Katolik mezhebi çerçevesinde de özel olarak dini eğitim almıştır. 28 Ekim 1903’te Edith Violet ile evlenen Sykes, önce 1907’de İngilte‐
re’nin İstanbul büyükelçiliği görevine39, ardından Birinci Dünya Savaşı sıra‐
sında Sofya, Selanik, Çanakkale, Mısır, Aden ve Mezopotamya’da40 çeşitli kademelerde istihbarat amaçlı görevlerde bulunmuştur. Bu görevi sırasında ismi geçen yerleşim yerlerinde gözlemlerde bulunan Sykes’ın amacı, her ne kadar bölge insanları hakkında bilgi edinmekse de bunun tamamlayıcısı olan esas amacı bölge üzerinde İngiliz hâkimiyetini gerçekleştirmenin yolla‐
rının aranması olarak ifade edilebilir. 28 Temmuz 1915’te Herbert Kitchner41 tarafından Fransızlarla Ortadoğu üzerine görüşmeler yapmak üzere görevlendirilen Sykes’ın42 bu görüşmele‐
38
Resim için bkz. Arnold Talbot Wilson, Loyalties; Mesopotamia 1914-1917, Oxford Üniversitesi Yay., Londra 1931, 2.
Baskı, s. 150.
39
The Manchester Guardian (1901-1959), “Sir Mark Sykes: A Victim Of Influenzal Pneumonıa”, 18th February 1919.
40
Bugünkü Irak.
41
Herbert Kitchner, İngiltere’nin Birinci Dünya Savaşı’nın başlarında Savaş Bakanlığı’nı yürüten ismidir.
42
Jan Karl Tanenbaum, “France and The Arab Middle East 1914-1920”, Transactions of The American Philosophical
Society, New Series, C. 68, No. 7 (1978), s. 7.
rinde her ne kadar ana mesele petrol sahalarına sahip alanların nasıl payla‐
şılacağı idiyse de, Basra ve İran Körfezinin işgali de bu görüşmeler sırasında tartışılan önemli meseleler arasında yerini almıştır43. Sykes‐Picot Anlaşması’nda öngörülen harita44 İngiltere, 1916’da gizli olarak Fransa ile Sykes‐Picot anlaşmasını imza ederken yukarıdaki haritada sınırlarını gördüğümüz Ortadoğu topraklarını kâğıt üzerinde paylaşmıştır. Her ne kadar İngiltere, Fransa’nın bütün Suriye üzerindeki hâkimiyetine karşılık, İran Körfezi’nden Kuzey Arabistan’a ora‐
dan da Bağdat’a varıncaya değin olan yerleri kendi hâkimiyetine almayı hedeflemişse de bu paylaşım45, 1917 Ekim Devrimi ile I. Dünya Savaşı’ndan çekilen Bolşevik Rusya tarafından dünya kamuoyuna açıklanmıştır. Böyle‐
likle bu plan uygulama fırsatı bulamadan rafa kaldırılmıştır46. 5 Kasım 1918 tarihli belgede anlaşmanın halen yürürlükte olduğu bilgisine yer verilmiş 43
Edward Peter Fitzgerald, “France's Middle Eastern Ambitions, The Sykes-Picot Negotiations and The Oil Fields of
Mosul 1915-1918”, The Journal of Modern History, C. 66, No. 4 (Aralık 1994), s. 706.
44
D. K. Fieldhouse, Kurds, Arabs and Britons: The Memoir of Wallace Lyon In Irak, I. B. Tauris Yay., Londra 2002, s. xv.
45
Bilgi için bkz. PRO, FO 4149, No: 87682, 12.06.1919, s. 127.
46
Michael M. Gunter, Historical Dictionary of The Kurds, The Scarecrow Yay., Oxford 2004, s. 196; ayrıca bkz.
Maria T. O’Shea, Trapped Between The Map And Reality: Geography And Perceptions Of Kurdistan, Routledge Yay.,
Amerika 2004, s. 108.
olması anlaşmanın taraflarca oldukça ciddiye alındığını ve anlaşmanın uy‐
gulanması için bütün yolların denendiğini göstermektedir47. Bu anlaşmanın İngiliz basınında ilk olarak yayınını ise Manchester Gu‐
ardian 30 Nisan 1920’de yapmıştır ki bu yayın tarihi oldukça geç bir dönemi işaret eder48. Bu yayın tarihi göz önünde tutulacak olur ise basının kamuoyu üzerindeki hâkimiyetine İngiliz hükümetinin ne denli tesir ettiğini göster‐
mesi açısından oldukça manidar bir örnek arz etmektedir. 5 Haziran 1916’da Ortadoğu işleri için Savaş Bakanlığı’nda (War Office) çalışmaya başlayan Sykes49, Temmuz 1916’da Savunma Bakanlığı Sekreter‐
liğinde Ortadoğu uzmanlığı görevine, Aralık 1916’da Savaş Bakanlığı sekre‐
terliğine ve ardından da Dışişleri Bakanlığı’nda (Foreign Office) Arap ve Filistin işlerinden sorumlu sekreterliğe atanmıştır50. Bu görevin hemen aka‐
binde 1917’de General Allenby komutasında Filistin’e yapılan saldırı sıra‐
sında politik danışmanlık görevine atanmıştır. 18 Şubat 1918’de Londra’da Ortadoğu ile ilgili gerçekleştirilen Bakanlık‐
lar arası toplantıda İngiltere’nin savaş sonrasında iyi bir strateji geliştirmesi halinde Mezopotamya’da kalıcı bir varlığa sahip olacağını ifade eden Sykes, bunun sağlanmasının dünya hâkimiyetinde tek söz sahibi olma fırsatını İngiltere’ye sağlayacağından emindir51. Sykes, 4 Şubat 1919’da Paris Barış Konferansı görüşmelerini takip eder‐
ken,16 Şubat 1919’da 40 yaşında iken aniden bir girip nedeni ile Hotel Lot‐
ti’de hayatını kaybetmiştir52. Sykes’ın ölümüne dair kaynaklarda şüpheli bir durumla ilgili bir bilgiye rastlanılmamıştır. Ancak o, Araplardan hiçbir za‐
man hoşlanmamış ve bir tercihte bulunulacaksa Türklerin tercih edilmesi gerektiğini savunmuştur53. Dolayısıyla Sykes’ın bu fikri ile ölümü arasında bir bağ olup olmadığı sorusu akla gelmektedir. Irak’ta oluşturulacak bir yönetimde Araplara etkili görevler verilmesini de doğru bulmayan Sykes, bağımsız bir Arap devleti kurulmasına en fazla karşı çıkan istihbarat subayları arasında yer almıştır54. 47
PRO, FO 371/3385, No: 185184, from Secretary of State to Civil Commisser, Bghdad, 5.10.1918, s. 9.
48
H. W. V. Temperley, Peace Conference of Paris, Oxford Üniversitesi Yay., C. 1, Londra 1920, s. 170. Anlaşmanın
Musul ve Filistin ile ilgili olan kısmı için bkz. Lowell Thomas, With Lawrence In Arabia, Hutchinson and Co. Yay., Londra
192? (yayın yılı belirtilmemiş), s. 260; ayrıca V. H. Rothwell, “Mesopotamia in British War Aims 1914-1918”, The Historical Journal, C. 13, No. 2 (Haziran 1970), s. 288; Kerim Yıldız and Harriet Montgomery, The Kurds In Syria: Denial of
Rights And Identity, Khrp Yay., İngiltere 2004, s. 19.
49
PRO, FO 371/2767, Hankey to Grey, 4 May 1916.
50
John Fisher, “Lord Robert Cecil and The Formation of a Middle East Department Of The Foreign Office”, Middle
Eastern Studies, C. 42, No: 3, (2006), s. 377.
51
Helmut Mejcher, “Oil and British Policy Towards Mesopotamia 1914-1918”, Middle Eastern Studies, C. 8, No. 3 (Ekim
1972), s. 381; Ayrıca bkz. Fisher, “Lord…”, s. 368.
52
Lawrence, “Sykes…”, s. 559; The Manchester…, “Sir Mark…”, 18th February 1919.
53
F. S. Naiden, “British Scholar-Administrators and Iraq”, The Journal of The Historical Society, C. 7, No: 2, Haziran
2007, s. 184.
54
Naiden, “Brititsh…”, s. 184-185.
Sykes’ın savunduğu fikirlere karşı en sert tepki hem bir Arap fanatiği olan hem de kendisinin çağdaşı olan Lawrence’dan gelmiştir. Lawrence’a göre aldığı eğitim ve kişilik özelliklerinin de etkisi ile Sykes, oldukça önyar‐
gılı ve bağnaz bir bakış açısına sahip olup, onun bu fikirleri eserlerinin ta‐
mamına sirayet etmiştir55. 2. Sykes’ın Eserleri Sykes’ın gerek yaşamı gerekse eserleri ile ilgili en zengin arşiv bilgileri‐
ne Hull Üniversitesi’nde rastlamaktayız. 2006 yılında arşivin durumu ile ilgili bir yayın gerçekleştiren Hull Üniversitesi yayınlarına göre56; Sykes’ın Ortadoğu coğrafyası ve Anadolu’da yaptığı seyahatler şu şekilde sıralanabi‐
lir: 10 Mart ‐ 1 Nisan 1898 Şam, 1 Ekim – 10 Kasım 1898 Van, Halep ve çev‐
resi, 1904 İstanbul yoluyla Tiflis, Haziran ‐ Kasım 1906 Sinop yoluyla Halep, 1908 Hama ve çevresi, 1909 Anadolu içlerinde seyahat, 1910 Mısır’a seyahat, 1915 Irak’a seyahat57. Yapmış olduğu bu seyahatlerle ilgili olarak Sykes şu eserleri yayınla‐
mıştır: Through Five Turkish Provinces (1900)58, Dar‐ul‐Islam (1904)59, The Calips’ Last Heritage (1915)60. Hull Üniversitesi’nin arşiv kayıtları dışında Sykes’ın yazışmaları ile ilgi‐
li İngiltere’de bulunan kayıtları ve referans numaralarını şu şekilde sırala‐
mak mümkündür: Cambridge University Library, Department of Manusc‐
ripts and University Archives Correspondence with Lord Hardinge 1915‐
1916. Reference: Hardinge. NRA 3853 Hardinge. Somerset Archive and Re‐
cord Service Correspondence with Aubrey Herbert 1913‐1919. Reference DD/HER 1‐92. NRA 28627 Herbert, National Archives of Scotland Corres‐
pondence with Philip Kerr 1917‐1919. Reference: GD40. NRA 10737 Kerr, The National Archives: Public Record Office Misc correspondence 1918. Reference FO 800. NRA 23627 Foreign Office James Lawrence, Oxford Dictionary of National Biography isimli ansik‐
lopedinin 53. cildinde Sykes’ın yaşamını kaleme almıştır. Lawrence’a göre Sykes’ın eserlerine hâkim olan alaycı üslup sebebiyle, onu devlet adamı olarak nitelendirmek doğru olmayıp, ancak bir karikatürist olarak kabul etmek mümkündür61. Bir başka eserde ise Sykes’ın zihin dünyasının, yerin‐
55
H. V. F. Winstone, “Mark Sykes and The Arab Revolt”, The Geographical Journal, C. 143, No. 3, (Kasım 1977), s. 461.
56
Hull University Archives, The Papers of Sir Mark Sykes 1879-1919: With Special Reference To The Sykes-Picot
Agreement And The Middle East, Microform Academic Yay., İngiltere 2006.
57
Hull University Archives, The Papers Of…, s. 7.
58
Mark Sykes, Through Five Turkish Provinces, Bickers and Sons Yay., Londra 1900.
59
Mark Sykes, Dar-ul-Islam, Spottiswoode and Co. Ltd. Yay., Londra 1904; Kitabın Türkçe tercümesi benzer adla
Mustafa Everdi tarafından 2000 yılında yayınlanmışsa da -az sayıda baskıdan kaynaklansa gerek- kitaba ulaşmak
mümkün olmadı.
60
Mark Sykes, The Caliphs’ Last Heritage: A Short History of The Turkish Empire, Macmillan and Co. Ltd. Yay., Londra
1915.
61
Lawrence, “Sykes…”, s. 558.
de duramayan bir yapı arz ettiği, sürekli planlar ürettiği ancak bunları niha‐
yete erdirmeden bir başka plana yelken açtığı ifade edilmektedir62. Sykes’ın gerçekleştirmiş olduğu çalışmalar incelendiğinde kendisine yöneltilen bu eleştirilerin çok da haksız olmadığı görülecektir. Mark Sykes’ın kitapları dışında en ayrıntılı çalışması olarak nitelendiri‐
lebilecek olan makalesi 1908 tarihinde yayınlanan “The Kurdish Tribes of The Ottoman Empire63” adlı çalışmasıdır. Sykes bu çalışmasında Anadolu, Irak ve kısmen İran coğrafyasında yaşayan Kürt aşiretlerinin tek tek isimle‐
rini, nerde yaşadıklarını, kuvvetlerini, yaşam şekillerini ayrıntılı olarak or‐
taya koymaya çalışmıştır. İlim dünyasına çalışmasının hemen baş kısmında yer verdiği bir harita üzerinde bu aşiretlerin dağılımlarını da gösteren Sykes, bu haritada vermiş olduğu aşiretleri yerleşik, göçebe ve yarı göçebe olarak tasnife tabi tutmuştur. Sykes’ın verdiği bu bilgileri kısaca özetleyecek olursak Irak’ın Kuzeyi ile Doğu Anadolu arasında yaşayan Kürt aşiretlerini şu şekilde sıralayabiliriz: Daudeh, Disdie, Şeyh Bezeni, Şeyhan, Şabak, Mamund, Girdi, Halkani, Sur‐
çi, Bejwan, Hemawend, Caf, Guran, Nuredi, Piran, Alan, Baki Hassa, Kilo‐
ner, Gavruk, Malkari, Hosnau, Bilbas, Acu, Mamaş, Mergor, Mamakan, Baliki, Pirastini, Zemzan, Badeli, Şirvan Herki, Baradost, Barzan, Rikan, Zebar, Aşhagi, Hasenia, Misuri, Doşki, Celali, Dere, Bervari, Kohan, Şeikan, Rışkan, Haveri, Spirti, Miran, Hasseina, Sindi, Goyan, Dakhori, Şirki, Balian, Eru, Atmenikan, Silukan, Kichian, Duderi, Alikanlı, Halaji, Tiyan, Havatan, Keka, Bellicar, Hani, Takuli, Shekak, Zerzan, Piniaşlı, Givran, Şemsiki, Har‐
tuşi. Doğu Anadolu’da yaşayan Kürt aşiretlerini şu şekilde sıralayabiliriz: Muşik, Penjinan, Keskoli, Pouran, Şıkdodanlı, Bekran, Reşkotanlı, Besheri, Tirikan, Kuzlucan, Zekeri, Musi, Sarmi, Jelali, Hazoli, Bederi, Malaşgu, Boşikan, Kurian, Motikan, Pinjari, Silvan, Kedak, Aşmirsat, Kulbin, Gurs, Sinan, Elia, Behirmaz, Dersimli. 62
Ernest Main, Iraq: From Mandate To Independence, George Allen and Unwin Ltd. Yay., İngiltere 1935, s. 58.
63
Mark Sykes, “The Kurdish Tribes Of The Ottoman Empire”, The Journal of The Royal Anthropological Institute of Great
Britain and Ireland, C. 38, (Aralık 1908), s. 451-486.
Sykes’ın Kürt Aşiretlerinin yerleşimini gösterir haritası64. Irak ve Suriye’nin kuzeyi ile Güneydoğu Anadolu’da yaşayan Kürt aşi‐
retlerini şu şekilde sıralayabiliriz: Milli, Karakeçili65, Çekissen, Barkhan, Hasseran, Ebu Tahir, Givran, Emirzan, Kiki, Dakhori, Bunesi, Mirsinan, Surkisli, Mizizak, Saur, Mahalemi, Haruna, Del Memikan, Domana, Dor‐
kan, Moman, Haverka, Salahan, Girgiri, Dasikan, Alian, Mizidağ, Aluş, Berazi66. Doğu Anadolu ve İran civarında yaşayan aşiretleri şu şekilde sıralayabi‐
liriz: Penjinan, Silukan, Çukurlu, Azli, Lolanlı, Hassenanlı, İzoli, Cibranlı, Sipkanlı, Zirikanlı, Rişvan, Baziki, Putikanlı, Girdi, Pisianlı, Şeyh Bezeini, Zilanlı, Badeli, Şaderli, Başmanlı, Hamdikan, Manuranlı, Hayderanlı, Ada‐
manlı67. İç Anadolu ve Doğu Anadolu arasında yaşayan Kürt aşiretlerini şu şe‐
kilde sıralayabiliriz: Kureşli, Koçgiri, Sinaminli, Kurecik, El‐Hass, Kadir Zor, 64
Sykes, “The Kurdish…”, s. 452; Sykes’ın makalesinde kendisi tarafından hazırlandığı görüntüsü verilen haritanın
orijinali aslında The National Archives’da PRO, FO 925/41103 numaralı klasörde kayıtlıdır. Bu arşiv belgesine göre harita ilk defa aslında Mark Sykes tarafından değil; Henri Kiepert tarafından 1883’te yayınlanmıştır.
65
Sykes, aşiret ile ilgili açıklama kısmında aşiretin 1.700 aileye sahip olduğunu asıllarının Türk olmasına rağmen zamanla
Kürtleştiklerini iddia ederse de eldeki bilgiler ışığında Kara Keçili aşiretinin halen Türkmen vasfını koruduğu görülmektedir.
66
Sykes, “The Kurdish…”, s. 471-476.
67
Kara Hasan, Çurishanlı, Nederli, Dağhanlı, Delianlı, Jelikanlı, Lek, Deli Kan‐
lı, Belikanlı68. İç Anadolu ve çevresinde yaşayan Kürt aşiretlerini şu şekilde sıralayabi‐
liriz: Uçhecemi, Uruçhili, Milli, Şeyh Bezeini, Şeveli, Badeli, Hacı Banlı, Ba‐
rakatlı, Taburoğlu, Şeyh Bezeni, Judi Kanlı, Halkani, Seyf Koni, Nasurlu, Tirikan, Atmanikan, Zirikanlı, Canbekli69. Sykes’ın Londra’da bulunan The National Archives’da kayıtlı birçok yazışması mevcuttur. Bu yazışmalarına genel olarak baktığımızda Sykes, verdiği bilgilerde kesinlik ve netlik çizgisini her zaman tereddütsüz kul‐
lanmıştır. Onun Hava Bakanlığı arşivlerinde kayıtlı olan birkaç yazışmasından örnek verecek olur isek: Ocak 1919’da seyahat etmiş olduğu yerler ile ilgili gözlemlerini ifade ederken Cebel‐i Tur’da bulunan Kürt aşiretlerinin Ali İhsan Paşa tarafından tahrik edildiğini, aslında burada bulunan Kürt aşiret‐
lerin İngiliz dostu olmaları gerektiğini ifade ettikten sonra burada bulunan 3 büyük Kürt aşireti ile ilgili aşağıdaki bilgilere yer vermiştir70: Aşiret İsmi Koçhan Kürtleri Haverki Kürtleri Muhalimi Kürtleri Aşiret Reisi
Hamo Ağa
Ali Batı Ağa
Salman İbn Fellah Bulunduğu Konum
Nusaybin tepeleri
Midyat
Nusaybin‐Midyat
Kuvveti 400 silahlı 1.500 silahlı 500 silahlı Sykes, 1906 tarihinde Milli aşireti reisi İbrahim Paşa’yı da ziyaret etmiş ve onunla uzun uzun konuşmuştur. Sykes’ın bu ziyaretine Mr. Noel özel görev günlüğünde yer vermiş ve bu görüşme sırasında İbrahim Paşa’nın genelde Avrupa meseleleri özelde İngiltere’nin liberal politikaları üzerine görüş belirttiğini aktarmıştır71. Sykes bu ziyareti sırasında İbrahim Paşanın oğlu Mahmut Bey ile de gö‐
rüşme fırsatını yakalamıştır. Mahmut Bey’in babasının etki ve nüfuzu altın‐
da olduğunu ifade eden Sykes, Türklerin Mahmut Bey’i elde etmek için çok ciddi çaba içerisinde olduklarını ama bu çabanın boşa gittiğini eklemiştir. SONUÇ Coğrafi keşiflerle başlayan ve günümüze değin devam eden süreç içeri‐
sinde batı ve doğu kavramlarının fikrî oluşumunda önemli bir yere sahip olan seyahat ve seyahatnameler genelde sosyal bilimler özelde tarih bilimi 68
69
70
PRO, AIR 20/721, from Egypforce to High Commisser Constantinople, 8.4.1919, s. 32-33.
71
PRO, FO 141/806, No: 8166/64, Diary of Major E. Noel on Special Duty in Diarbekir Vilayet, s. 4.
için oldukça önemli bilgileri içerisinde barındırmaktadır. Bu bilgilerin ne denli önemli olduğu, çağımızda bilgi teknolojilerinin geldiği nokta göz önüne alındığında üzerinde ciddi şekilde düşünülmesi gereken olguları içerisinde barındırmaktadır. Üç İngiliz’in eserlerine baktığımızda karşımıza şu tablo çıkmaktadır: Maunsell’in eserlerinde hâkim olan bilimsel dil, coğrafi betimlemelerde görülen canlı tasvirler ve daha önemlisi seyahat edilen coğrafya ile ilgili çizilen harita ve krokiler sahasında ilkler arasında yer alan bilgileri içermek‐
tedir. Yine Walter Harris’in eserlerinde hâkim olan dil ve coğrafi betimleme‐
lerin Maunsell ile karşılaştırıldığı vakit oldukça yavan kaldığı görülse de haritaların ve resimlerin çokluğu betimlemelerine canlılık kazandırmıştır. Mark Sykes’ın eserlerinde de aynı tarz devam ederken farklı olarak hâkim bir abartılı dilden bahsedilebilir. Üstelik bu durum çağdaşı olan yazarlar tarafından dahi tespit edilerek ifade edilmiştir. İncelediğimiz eserlerde söz konusu seyyahların seyahat edip dolaştıkla‐
rı bölgeler üzerine ilginç ve ayrıntılı bilgiler verdikleri görülmüştür. Üçünün ortak noktası Kürtler konusunda daha fazla bilgi vermeleridir. Aşiret isim‐
leri, onların yaşadıkları bölgeler, silah durumları vs. Bu durum belki de İngiltere’nin devlet politikası olarak Kürtler üzerine verdiği önemin bir yan‐
sıması olabilir. Yine üç seyyahın da vazgeçmediği nokta harita veya fotoğ‐
raflarla bilgileri pekiştirmeleridir. Bu husus da gözlem ve araştırmaların misyonerlik temeline dayandığının göstergesi olabilir. Başka bir ifadeyle seyyahların hazırladığı dokümanlar İngiltere tarafından ileride bölgeyi şe‐
killendirmede ve ayrıştırmada kullanılabilecek bilgileri havidir. Nihayet diyebiliriz ki ortaya konulan eserlerin fazlalığı ve içerdiği bilgi zenginliği bir çalışma ile ortaya konulup değerlendirilemeyecek durumda‐
dır. Bu nedenle çalışmamız bir temel vazifesi görecek ve tahlil süzgecinden geçirilmeye muhtaç veriler başka araştırmalarla ele alınıp değerlendirilerek İngiltere’nin politikaları daha somut olarak ortaya konulmuş olacaktır. 6/11 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 327
BİBLİYOGRAFYA Arşiv Belgeleri A. 1. Yayınlanmamış Arşiv Belgeleri ‐PRO, AIR 20/504, from Dirmilint to General Baghdad, 26.05.1917. ‐PRO, AIR 20/721, from Egypforce to High Commisser Constantinople, 8.4.1919. Vilayet. ‐PRO, AIR 23/352, from Kirkuk to Highcoma‐Baghdad, 1.6.1923. PRO, FO 141/806, No: 8166/64, Diary of Major E. Noel on Special Duty in Diarbekir PRO, FO 371/2767, Hankey to Grey, 4 May 1916. ‐PRO, FO 371/3385, No: 185184, from Secretary of State to Civil Commisser, Baghdad, 5.10.1918. ‐PRO, FO 371/4149, No: 87682, 12.06.1919. ‐PRO, WO 33/325. A.2. Yayınlanmış Arşiv Belgeleri ‐Hull University Archives, The Papers of Sir Mark Sykes 1879‐1919: With Special Reference To The Sykes‐Picot Agreement And The Middle East, Microform Academic Yayınları, İngil‐
tere 2006. Gazeteler ‐The Manchester Guardian (1901‐1959), “Sir Mark Sykes: A Victim Of Influenzal Pneumo‐
nıa”, 18th February 1919. Kitaplar ‐FİELDHOUSE, D. K., Kurds, Arabs and Britons: The Memoir of Wallace Lyon In Irak, I. B. Tauris Yayınları, Londra 2002. ‐HARRİS, Walter Burton, From Batum To Baghdad, William Blackwood And Sons Yayınla‐
rı, Londra 1896. ‐HARRİS, Walter Burton, Tafilet, William Blackwood and Sons Yayınları, Edinburg 1915. ‐HARRİS, Walter Burton, The Land of an African Sultan: Travels In Morocco, Sampson Low, Marston, Searle and Rivington Yayınları, Londra 1889. ‐GUNTER, Michael M., Historical Dictionary of The Kurds, The Scarecrow Yayınları, Oxford 2004. ‐LESLİE, Shane, Mark Sykes: His Life And Letters, Cassell and Company Yayınları, Londra 1923. MAİN, Ernest, Iraq: From Mandate To Independence, George Allen and Unwin Ltd. Yayınla‐
rı, İngiltere 1935. ‐O’SHEA, Maria T., Trapped Between The Map And Reality: Geography And Perceptions Of Kurdistan, Routledge Yayınları, Amerika 2004. ‐ÖZOĞLU, Hakan, Kurdish Notables And Otoman Empire: Evolving Identities, Competing Loyalties And Shifting Boundaries, New York State Üniversitesi Yayınları, Amerika 2004. ‐SOANE, Ely Banister, Gramer of The Kurmanji or Kurdish Lenguage, Luzac Co. Yayınları, Londra 1913. ‐TEMPERLEY, H. W. V., Peace Conference of Paris, Oxford Üniversitesi Yayınları, C. 1, Londra 1920. ‐THOMAS, Lowell, With Lawrence In Arabia, Hutchinson and Co. Yayınları, LondraTarih‐
siz. ‐YILDIZ, Kerim and MONTGOMERY Harriet, The Kurds In Syria: Denial of Rights And Identity, Khrp Yayınları, İngiltere 2004. 328 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 6/11
‐SYKES, Mark, Dar‐ul‐Islam, Spottiswoode and Co. Ltd. Yayınları, Londra 1904. ‐SYKES, Mark, The Caliphs’ Last Heritage: A Short History of The Turkish Empire, Macmillan and Co. Ltd. Yayınları, Londra 1915. ‐SYKES, Mark, Through Five Turkish Provinces, Bickers and Sons Yayınları, Londra 1900. ‐WİLSON, Arnold Talbot, Loyalties; Mesopotamia 1914‐1917, Oxford Üniversitesi Yayınları, Londra 1931, 2. Baskı. Makaleler ‐FISHER, John, “Lord Robert Cecil and The Formation of a Middle East Department Of The Foreign Office”, Middle Eastern Studies, C. 42, No: 3, (2006), ss. 365‐380. ‐FITZGERALD, Edward Peter, “Franceʹs Middle Eastern Ambitions, The Sykes‐Picot Negotiations and The Oil Fields of Mosul 1915‐1918”, The Journal of Modern History, C. 66, No. 4 (Aralık 1994), ss. 697‐725. ‐HARRIS, Walter Burton, “A Journey in Persian Kurdistan”, The Geographical Journal, C. 6, No. 5, Londra Kasım 1895, ss. 453‐457. ‐LAWRENCE, James, “Sykes, Sir Mark Sixth Baronet (1879‐1919”), Oxford Dictionary Of National Biography, (Derleyen: H. C. G. Matthew Ve Brian Harrison), Oxford Üniver‐
sitesi Yayınları, İngiltere 2004, C. 53, ss. 557‐560. ‐MAUNSELL, Frederick Richard, “Central Kurdistan”, The Geographical Journal, C. 18, No. 2, Londra Ağustos 1901, ss. 121‐141. ‐MAUNSELL, Frederick Richard, “Kurdistan”, The Geographical Journal, C. 3, No. 2, Lond‐
ra Şubat 1894, ss. 81‐92. ‐MAUNSELL, Frederick Richard, “The Mesopotamian Petroleum Field”, The Geographical Journal, Vol. 9, No. 5, May, 1897, ss. 528‐532. ‐MEJCHER, Helmut, “Oil and British Policy Towards Mesopotamia 1914‐1918”, Middle Eastern Studies, C. 8, No. 3, Ekim 1972, ss. 377‐391. ‐NAIDEN, F. S., “British Scholar‐Administrators and Iraq”, The Journal of The Historical Society, C. 7, No: 2, Haziran 2007, ss. 179‐199. ‐ROTHWELL, V. H., “Mesopotamia in British War Aims 1914‐1918”, The Historical Jour‐
nal, C. 13, No. 2, Haziran 1970, ss. 273‐294. ‐SYKES, Mark, “The Kurdish Tribes Of The Ottoman Empire”, The Journal of The Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, C. 38, Aralık 1908, ss. 451‐486. ‐TANENBAUM, Jan Karl, “France and The Arab Middle East 1914‐1920”, Transactions of The American Philosophical Society, New Series, C. 68, No. 7, 1978, ss. 7‐19. ‐WINSTONE, H. V. F., “Mark Sykes and The Arab Revolt”, The Geographical Journal, C.143, No. 3, Kasım 1977, ss. 461‐462.

11 nisan 2014 year: 6 • ıssue - Erciyes Üniversitesi Akademik Bilgi

Transkript

Benzer belgeler

SANAYİ VE TEKNOLOJİ TEZLERİ YARIŞMASI

Bahar 2013 . Cilt 3 . Sayı 5 - Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi

Gelecek burada şekillenir. - BEÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi