Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2003 Yıllık Rapor I - İMB

Transkript

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI
ANON M
RKET
1 Nisan 2004 tarihli
H SSEDARLAR GENEL KURULU'NA
sunulan
2003
YETM
K NC HESAP YILI HAKKINDA
BANKA MECL S ’NCE HAZIRLANAN
FAAL YET RAPORU
B LANÇO, KÂR VE ZARAR HESABI
DENETLEME KURULU RAPORU
ANKARA
2004
2003 Yıllık Rapor
I
II
2003 Yıllık Rapor
31 Aralık 2003 tarihinde
BANKA MECL S
BA KAN
SÜREYYA SERDENGEÇT
ÜYE
PROF. DR. M. B LSAY KURUÇ
ÜYE
TUNCAY ALTAN
ÜYE
Z. NEVBAHAR AH N
ÜYE
DO AN SEV M
ÜYE
PROF. DR. M. LKER PARASIZ
ÜYE
DURMU YILMAZ
PARA POL T KASI KURULU
BA KAN
BA KAN YARDIMCISI
ÜKRÜ B NAY
BA KAN YARDIMCISI
PROF. DR. FAT H ÖZATAY
BA KAN YARDIMCISI
SEDEF AYALP
BA KAN YARDIMCISI
DOÇ. DR. ERDEM BA ÇI
BANKA MECL S ÜYES
PROF. DR. M. B LSAY KURUÇ
ÜYE
DOÇ. DR. GÜVEN SAK
DENETLEME KURULU
ÜYE
M. SA M UYSAL
ÜYE
NECDET KAYA SEZER
ÜYE
YA AR EM N TAYLAN
ÜYE
B LAL SAN
YÖNET M KOM TES
BA KAN
BA KAN YARDIMCISI
ÜKRÜ B NAY
BA KAN YARDIMCISI
PROF. DR. FAT H ÖZATAY
BA KAN YARDIMCISI
SEDEF AYALP
BA KAN YARDIMCISI
DOÇ. DR. ERDEM BA ÇI
2003 Yıllık Rapor
III
IV
2003 Yıllık Rapor
GÜNDEM
1- Açılı , Divanın te ekkülü.
2- Toplantı tutana ının imzalanması hususunda Divana yetki verilmesi.
3- Banka Meclisi ve Denetleme Kurulunun 2003 hesap yılına ait raporlarının
okunması ve görü ülmesi.
4- 2003 yılına ait bilanço, kâr ve zarar hesabının onaylanması.
5- Banka Meclisi üyelerinin ve Denetleme Kurulunun ibrası.
6- Banka Meclisi’nin 30 Nisan 2004 tarihinde bo alacak iki üyeli i için seçim
yapılması.
7- Denetleme Kurulunun 30 Nisan 2004 tarihinde bo alacak iki üyeli i için;
(A) sınıfı hissedarınca bir, (B-C) sınıfı hissedarlarınca bir üye seçimi.
2003 Yıllık Rapor
V
VI
2003 Yıllık Rapor
Ç NDEK LER
I. DI EKONOM K GEL MELER
I.1. DÜNYA EKONOM S
1
1
I.1.1. Sanayile mi Ülkeler
2
I.1.2. Geli mekte Olan Ülkeler
5
I.1.3. Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomileri ve
Ba ımsız Devletler Toplulu u
6
I.1.4. Dünya Ticareti
7
I.2. ULUSLARARASI MAL P YASALAR
II. TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL MELER
8
15
GR
15
II.1. GENEL DENGE
17
II.1.1. Ekonominin Arz Yönü: Sektörel
Geli meler ve thalat
22
II.1.2. Ekonominin Talep Yönü: ç Talep ve hracat
26
II.1.3. stihdam
28
II.1.4. Ücretler ve Maa lar
31
II.2. KAMU MAL YES VE Ç BORÇLANMA
33
II.2.1. Kamu Maliyesi
33
II.2.2. ç Borçlanma
39
II.3. ÖDEMELER DENGES VE DI BORÇLANMA
48
II.3.1. Ödemeler Dengesi
48
II.3.2. Cari lemler
50
II.3.3. Sermaye Hareketleri
54
II.3.4. Dı Borçlar
60
II.4. F YATLAR
63
II.4.1. Fiyatlardaki Geli meler
63
II.4.2. Tüketici Fiyatları Endeksindeki Geli meler
65
II.4.3. Toptan E ya Fiyatlarındaki Geli meler
69
III. PARA POL T KASI VE P YASALAR
75
III.1. PARA POL T KASI
75
III.1.1. Merkez Bankası Bilançosu
77
III.1.2. Para Arzları
82
2003 Yıllık Rapor
VII
III.1.3. Kredi Geli meleri
III.2. MERKEZ BANKASI
87
LEMLER
89
III.2.1. Açık Piyasa lemleri
91
III.2.2. Bankalararası Para Piyasası lemleri
94
III.2.3. Döviz ve Efektif lemleri
96
IV. MAL P YASALAR
103
IV.1. BANKACILIK SEKTÖRÜ
103
IV.1.1. Bankacılık Sektöründeki Geli meler
103
IV.1.2. Bankacılık Sektörü Bilançosu ile lgili Geli meler
105
IV.1.3. Bankacılık Sektörünün Gelir-Gider Yapısındaki
Geli meler
117
IV.1.4. Yasal ve dari Düzenlemeler
119
IV.2. MENKUL KIYMET P YASALARI
123
IV.2.1. Birincil Piyasalar
124
IV.2.2. kincil Piyasalar
127
V. YÖNET M, PERSONEL VE DAR
LER
137
V.1. BANKA MECL S
137
V.2. PARA POL T KASI KURULU
137
V.3. YÖNET M KOM TES
140
V.4. DENETLEME KURULU
137
V.5. KADRO VE PERSONEL DURUMU
138
V.6. E
138
T M FAAL YETLER
V.7. TEKN K DONANIM ÇALI MALARI
139
V.8. N AAT VE ONARIM ÇALI MALARI
TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI ÖRGÜT EMASI
VI. MERKEZ BANKASI B LANÇOSU
VI.1. B LANÇO AÇIKLAMASI
140
141
143
143
VI.2. 2003 YILI KÂR VE ZARAR HESABI
VII. YASAL VE DAR DÜZENLEMELER
154
VIII. STAT ST K TABLOLARI
211
B LANÇO KAR ILA TIRMALARI
271
GRAF KLER
VIII
187
IX
2003 Yıllık Rapor
GRAF KLER
Grafik I.1.1
: Seçilmi Ülke Getiri Farkları
9
Grafik I.1.2
: Hisse Senedi Fiyat Endeksleri
10
Grafik I.1.3
: Çapraz Kurlar
10
Grafik II.1.1
: GSY H Büyümesine Katkılar
19
Grafik II.2.1
: Faiz ve Özelle tirme Hariç Kamu Dengesi ve
Kamu Kesimi Borçlanma Gere i / GSMH
35
Grafik II.2.2
: Bütçe Dengeleri / GSMH
38
Grafik II.2.3
: Konsolide Bütçe ç Borç Servisi / GSMH
38
Grafik II.2.4
: ç Borç Stokunun Borçlanma Araçlarına Göre
Da ılımı
Grafik II.2.5
: 2003 Yılı halelerinde Ortalama Borçlanma Vadesi ve
Bile ik Faiz Oranı
Grafik II.2.6
Grafik II.2.7
: Net Satı Miktarı ile A ırlıklandırılmı Hazine
Grafik II.3.1
: MKB Bile ik Endeksi ve Yabancıların Net Hisse Senedi
halelerinde Gerçekle en Bile ik Faiz Oranı
Alımı
46
56
57
: Özel Sektör Ticari Kredi Kullanımı ile
Ticaret Hacmi
Grafik II.3.4
44
: Yurt Dı ı Piyasalarda hraç Edilmi Türk Tahvillerinin
Getiri Farkı (Baz Puan)
Grafik II.3.3
44
: Nakit ç Borç Stokunun Borçlanma Araçlarına Göre
Da ılımı
Grafik II.3.2
40
57
: Uzun Vadeli Kredi Kullanımı ve Yatırım
Harcamaları
58
Grafik II.4.1
: Mal ve Hizmet Fiyatları
65
Grafik II.4.2
: Tüfe ve Ba lıca Alt Kalemler (1999-2003)
66
Grafik II.4.3
: Tüketici Fiyatları Endeksi (1999-2003)
68
Grafik II.4.4
: TCMB Beklenti Anketi
69
Grafik II.4.5
: TEFE (1999-2003)
70
Grafik II.4.6
: TEFE ve Alt Kalemler
71
Grafik II.4.7
: Özel malat Fiyatları ve Dolar Kuru
71
Grafik II.4.8
: TCMB ktisadi Yönelim Anketi
73
Grafik III.1.1
: Para Tabanı ve Alt Kalemleri
78
2003 Yıllık Rapor
IX
Grafik III.1.2
: Para Tabanı, Net ç Varlıklar, Net Dı Varlıklar
79
Grafik III.1.3
: Açık Piyasa lemleri
81
Grafik III.1.4
: Reel Parasal Büyüklükler
83
Grafik III.1.5
: DTH / Toplam Mevduat
83
Grafik III.1.6
: Repo / Toplam TL Mevduat
84
Grafik III.1.7
: Para Tabanı Çarpanı
86
Grafik III.1.8
: Para Tabanı Çarpanının Bile enleri
86
Grafik III.1.9
: Reel Kredi Endeksi 1997=100
87
Grafik III.1.10
: Mevduat Bankaları ve KYB Kredilerinin GSY H’ya ve
Grafik III.2.1
: Döviz Kurlarındaki Oynaklık
Grafik III.2.2
: Döviz Kurları (ABD Doları ve Euro)
101
Grafik IV.1.1
: Kredi Hacmi
110
Grafik IV.1.2
: Kredilerin Banka Gruplarına Göre Da ılımı
110
Grafik IV.1.3
: Kredi Faiz Oranları
111
Grafik IV.1.4
: Mevduat Faiz Oranları
113
Grafik IV.1.5
: Mevduatın Ortalama Vadesi
113
Grafik IV.1.6
: Mevduatın Vadelere Göre Da ılımı
114
Grafik IV.1.7
: Bankacılık Sektörünün Yurt Dı ından Kullandı ı
Mevduata Oranı
88
99
Krediler
Grafik IV.1.8
115
: Bankacılık Sektörünün Bilanço çi Yabancı Para
Pasif-Aktif Farkı
Grafik IV.1.9
116
: Bankacılık Sektörünün Yabancı Para Net Genel
Pozisyonu
Grafik IV.2.1
116
: 2003 Yılında SPK Kaydına Alınan Hisse Senedi ve
Menkul Kıymet Yatırım Fonu hraçları
Grafik IV.2.2
123
: Kamu Kesimi Menkul Kıymet Stokunun Toplam
Menkul Kıymet Stoku çindeki Payı
Grafik IV.2.3
125
: MKB Hisse Senetleri Piyasası Aylık lem Hacmi ve
Ulusal-100 Endeksi
129
Grafik IV.2.4
: Ulusal-100 Getiri Endeksi
132
Grafik IV.2.5
: MKB Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım
Pazarı Aylık lem Hacmi
Grafik IV.2.6
: MKB Tahvil ve Bono Piyasası Repo-Ters Repo Pazarı
lem Hacmi ve Payı
X
133
134
2003 Yıllık Rapor
STAT ST K TABLOLARI
Tablo 1
: Ekonominin Genel Dengesi (Cari Fiyatlarla)
213
Tablo 2
: Ekonominin Genel Dengesi (1998 Fiyatlarıyla)
214
Tablo 3
: Gayri Safi Milli Hasıla (Cari Üretici Fiyatlarıyla)
215
Tablo 4
: Gayri Safi Milli Hasıla (1987 Üretici Fiyatlarıyla)
215
Tablo 5
: Sektörler tibarıyla Sabit Sermaye Yatırımları (Cari Fiyatlarla)
216
Tablo 6
: Sektörler tibarıyla Sabit Sermaye Yatırımları
(1998 Fiyatlarıyla)
216
Tablo 7
: malat Sanayii Kapasite Kullanım Oranı (ISIC R3)
217
Tablo 8
: Sanayi Üretim Endeksi
217
Tablo 9
: Ba lıca Sanayi Ürünleri Üretimi
218
Tablo 10
: Enerji Dengesi (Milyon Ton Petrol E de eri Olarak “MTPE”)
219
Tablo 11
: Seçilmi Tarım Ürünleri Üretimi
220
Tablo 12
: Belediyelerce Verilen Yapı Ruhsatlarına Göre Yeni n aat
221
Tablo 13
: Belediyelerce Verilen Yapı Kullanma zin Belgelerine Göre
Yeni lave veya Kısmen Biten Yapılar
221
Tablo 14
: Ula tırma Hizmetleri
222
Tablo 15
: Haberle me Hizmetleri
223
Tablo 16
:
223
Tablo 17
: malat Sanayiinde Üretimde Çalı anlar Endeksi
Tablo 18
: malat Sanayiinde Üretimde Çalı ılan Saat Ba ına Nominal
steyenler ve Açık ler
Ücret Endeksi
Tablo 19
224
224
: malat Sanayiinde Üretimde Çalı ılan Saat Ba ına Reel
Ücret Endeksi
224
Tablo 20
: Dı Ülkelere Gönderilen çiler
225
Tablo 21
: Toplu
225
Tablo 22
: Grevler ve Lokavtlar
225
Tablo 23
: Fiyat Endeksleri
226
Tablo 24
: Fiyat Endeksleri (Aylık)
227
Tablo 25
: Altın Fiyatları
228
Tablo 26
: Altın Fiyatları (Aylık Ortalama)
228
2003 Yıllık Rapor
Sözle meleri
XI
Tablo 27
: Konsolide Bütçe
229
Tablo 28
: letmeci K T’lerin Finansman htiyacı (Cari Fiyatlarla)
230
Tablo 29
: Fon Kaynak ve Harcamaları (Cari Fiyatlarla)
231
Tablo 30
: Konsolide Bütçe Ödenekleri, Harcama ve Gelirleri
232
Tablo 31
: ç Borç Stoku
232
Tablo 32.A : Parasal Yetkililer-Sektörel Hesaplar
234
Tablo 32.P : Parasal Yetkililer-Sektörel Hesaplar
235
Tablo 33
: Merkez Bankası-Krediler
236
Tablo 34
: Merkez Bankası-Mevduat
237
Tablo 35.A : Mevduat Bankaları-Sektörel Hesaplar
238
Tablo 35.P : Mevduat Bankaları-Sektörel Hesaplar
239
Tablo 36.A : Mevduat Bankaları-Mevduat
240
Tablo 36.B : Mevduat Bankaları-Mevduat
241
Tablo 37.A : Kalkınma ve Yatırım Bankaları-Sektörel Hesaplar
242
Tablo 37.P : Kalkınma ve Yatırım Bankaları-Sektörel Hesaplar
243
Tablo 38
: Kalkınma ve Yatırım Bankaları-Krediler
244
Tablo 39
: Mevduat Bankaları-Krediler
245
Tablo 40
: Bankacılık Sektörü-Yurt çi Kredi Hacmi
246
Tablo 41
: Parasal Sektör Analitik Bilançosu
(M3Y Para Arzı ve Kar ılık Kalemleri)
247
Tablo 42
: Merkez Bankası-Analitik Bilanço
248
Tablo 43
: hraç Edilen Menkul De erler
249
Tablo 44
: Uluslararası Rezervler
249
Tablo 45
: Dı Ticaret
250
Tablo 46
: Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre
hracat (ISIC R3)
Tablo 47
251
: Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre
thalat (ISIC R3)
252
Tablo 48
: Fasıllara Göre hracat
253
Tablo 49
: Fasıllara Göre thalat
254
Tablo 50
: Ülkelere Göre hracat
255
Tablo 51
: Ülkelere Göre thalat
256
Tablo 52
: Geni Ekonomik Kategorilere (BEC) Göre Dı Ticaret
257
Tablo 53
: Dı Ticaret Fiyat Endeksi (ISIC R3)
257
XII
2003 Yıllık Rapor
Tablo 54
: Ödemeler Dengesi
258
Tablo 55
: Ödemeler Dengesindeki Bazı Kalemlerin Ayrıntıları
259
Tablo 56
: Dı Borç Stoku
260
Tablo 57
: Dı Borç Stokunun Dönem Sonu Kurlarıyla
Döviz Cinslerine Göre Da ılımı
261
Tablo 58
: Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları
261
Tablo 59
: Döviz Tevdiat Hesapları
262
Tablo 60
: Orta ve Uzun Vadeli Dı Borç Ödemeleri
Projeksiyonu (Borçlulara Göre)
262
Tablo 61
: Yabancı Sermayeli irketlerin Sektörel Da ılımı
263
Tablo 62
: Yabancı Sermaye zinlerinin Yıllara Göre Da ılımı
264
Tablo 63
: 2003 Yılı Devlet ç Borçlanma Senetleri hale Faizleri
264
Tablo 64
: 2003 Yılı Devlet ç Borçlanma Senetleri halelerinde
Satılan Miktarlar
265
Tablo 65
: 2003 Yılı Bankalararası Para Piyasası lemleri
265
Tablo 66
: 2003 Yılı Döviz ve Efektif Piyasaları lemleri
266
Tablo 67
: Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri
267
Tablo 68
: Sınıflarına Göre Fiili Personel Durumu
268
Tablo 69
: T.C. Merkez Bankası ube, Temsilcilik ve Bürolar
269
2003 Yıllık Rapor
XIII
XIV
2003 Yıllık Rapor
2003
YETM
K NC HESAP YILI HAKKINDA
BANKA MECL S ’NCE HAZIRLANAN
FAAL YET RAPORU
2003 Yıllık Rapor
XV
XVI
2003 Yıllık Rapor
Saygıde er Ortaklar,
Merkez Bankası i lemlerini incelemeye ba lamadan önce 2003 yılındaki
ekonomik geli meleri gözden geçirmekte yarar görüyoruz. Bu nedenle,
incelemenize sunulan Raporda dünya ve Türkiye ekonomisindeki geli meler
ayrıntılı bir biçimde ele alınmaktadır.
Raporun
birinci
bölümünde
uluslararası
ekonomik
geli meler
de erlendirilmektedir. Dünya ekonomisinin ba lıca ülke grupları itibariyle
incelendi i bu bölümde uluslararası mali piyasalardaki geli melere ve geli en
piyasalara yer verilmektedir.
Türkiye ekonomisinin irdelenmesine ayrılan ikinci bölümde genel denge,
istihdam, kamu maliyesi, ödemeler dengesi ve enflasyona ili kin geli meler ele
alınmı tır.
Raporun üçüncü bölümünde, Merkez Bankası'nca uygulanan para ve kur
politikaları uygulamaları anlatılmaktadır. Ayrıca, 2003 yılında Merkez Bankası
bilançosu detaylı olarak de erlendirilmektedir.
Raporun dördüncü bölümünde, bankacılık sektöründeki geli meler, sektörle
ilgili yasal ve idari düzenlemelerin yanı sıra menkul kıymet piyasalarındaki
geli meler yer almaktadır.
Türkiye ve dünyadaki ekonomik geli melerin incelendi i bölümlerden sonra,
Raporun be inci bölümünde Merkez Bankası'nın personel ve idari i leri hakkında
bilgi verilmekte, altıncı bölümünde ise 2003 yılı Bilançosu ile Kâr ve Zarar Hesabı
açıklanmaktadır. Faaliyet Raporumuzun sonunda, her zaman oldu u gibi, 2003
yılında çıkartılan ekonomik ve sosyal konularla ilgili ba lıca yasal ve idari
düzenlemeler ile ülke ekonomisi hakkında istatistik tabloları içeren iki bölüm yer
almaktadır.
Bankamızın yetmi ikinci hesap yılı sonuçlarını gösteren 2003 yılı Bilançosu
ile Kâr ve Zarar Hesabını inceleme ve onayınıza sunar, Yüksek Kurulunuzu saygı
ile selamlarız.
2003 Yıllık Rapor
XVII
XVIII
2003 Yıllık Rapor
I
DI EKONOM K GEL MELER
I.1. DÜNYA EKONOM S
Sanayile mi ülkeler ba ta olmak üzere dünya ekonomisinde 2001 ve 2002
yıllarında gerçekle en ekonomik durgunluk 2003 yılında sona ermi tir. Özellikle
Asya ülkeleri, ABD ve ngiltere’de yüksek oranlı büyüme gerçekle mi tir. Kıta
Avrupa’sında ise iç talebin zayıf seyrine ra men ihracat kaynaklı büyüme
sinyalleri görülmektedir. ABD ve Japonya’da uygulanan geni leyici para ve maliye
politikaları da küresel büyümeye olumlu katkı yapmı tır. Dünya ekonomisinin
2002 yılında yüzde 3’lük büyümesinin ardından 2003 yılında yüzde 3,2 oranında
büyüdü ü tahmin edilmektedir (Tablo I.1.1). Genel olarak görülen canlanmaya
ra men büyüme beklentisinin 2002 yılındakine yakın olması, temelde yılın ilk
yarısında meydana gelen Irak sava ı ve akut solunum yetmezli i sendromu (SARS)
salgını gibi geli melerin ekonomik büyümeye olumsuz etkilerinden
kaynaklanmı tır.
Irak sava ının getirdi i belirsizlik ortamı nedeniyle yılın ilk çeyre inde
küresel durgunluk devam etmi tir. kinci çeyrekte ise sava ın sona ermesi ile
belirsizlikler azalmı , ba ta petrol fiyatları olmak üzere ekonomik istikrar
sa lanmı ve buna ba lı olarak güven ortamı yeniden olu mu tur. ABD’de
tüketimin tetikledi i büyüme, yılın ikinci yarısında yerini yatırım kaynaklı
büyümeye bırakırken, Japonya ekonomisi imalat sanayi yatırımlarının yanı sıra
kom u ülkelerden artan ithalat talebinin etkisiyle beklenenden iyi bir performans
göstermi tir. Geli mekte olan ülkeler ise 2003 yılında bölgeler itibarıyla farklı
e ilimler göstermekle birlikte, Irak’taki sava ın sona ermesi ve ço unlukla Asya
ülkelerinde görülen SARS salgınının olumsuz etkilerinin ortadan kalkmaya
ba lamasıyla yılın ikinci yarısında genel olarak ekonomik istikrar sa lanmı ve
büyüme gerçekle mi tir.
2003 yılında ekonomik canlanmaya paralel olarak tüketici fiyatları
enflasyonunda dü ük oranda artı görülmü tür. Enflasyon oranının sanayile mi
ülkelerde ortalama yüzde 1,8, geli mekte olan ülkelerde yüzde 5,9 olarak
gerçekle ti i tahmin edilmektedir. Sanayile mi ülkelerde enflasyonist baskının
2003 Yıllık Rapor
1
Dünya
ekonomisinin 2003
yılında yüzde 3,2
oranında büyüdü ü
tahmin
edilmektedir.
görülmemesi, söz konusu ülkelerin geni leyici para ve maliye politikaları daha
rahat uygulamalarına imkan vermi tir. Özellikle ABD ve Japonya’nın 2003 yılı
genelinde geni leyici para politikaları izledi i göze çarpmaktadır. Ayrıca, 2003
yılında ABD ve ba ta Japonya olmak üzere geli mi Asya ekonomilerinde büyük
çaplı bütçe açıkları gerçekle mi tir. Söz konusu geni leyici makro ekonomik
politikaların küresel büyüme üzerinde etkili oldu u dü ünülmektedir.
TABLO I.1.1
DÜNYA EKONOM K GÖSTERGELER
(Yıllık Yüzde De i im)
ÜRET M
Dünya
Sanayile mi Ülkeler
ABD
Euro Alanı
Japonya
Geli mekte Olan Ülkeler
Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomileri ve BDT
DÜNYA T CARET HACM
thalat
Geli mi Ülkeler
hracat
Geli mi Ülkeler
TÜKET C F YATLARI
Geli mi Ülkeler
Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomileri ve BDT
ALTI AYLIK L BOR FA ZLER (%) (2)
ABD doları
Euro
Japon yeni
2001
2002
2003(1)
2,4
1,0
0,3
1,5
0,4
4,1
5,1
3,0
1,8
2,4
0,9
0,2
4,6
4,2
3,2
1,8
2,6
0,5
2,0
5,0
4,9
0,1
3,2
2,9
-0,1
1,6
2,2
6,0
2,8
5,1
-0,8
2,7
2,2
6,5
1,6
4,3
2,2
5,8
16,2
1,5
5,3
11,1
1,8
5,9
9,7
3,7
4,2
0,2
1,9
3,3
0,1
1,3
2,2
0,1
Kaynak: IMF “World Economic Outlook”, Eylül 2003.
(1) IMF Tahmini.
(2) Londra Bankalararası Borçlanma Oranları.
I.1.1. Sanayile mi Ülkeler
Sanayile mi ülkelerin 2003 yılında ortalama yüzde 1,8 oranında büyüdükleri
tahmin edilmektedir. ABD, Japonya ve ngiltere bu gruptaki di er ülkelerle
2
2003 Yıllık Rapor
kıyaslandı ında ortalamanın üzerinde büyürken, Euro Alanı ortalamanın altında bir
performans göstermi tir. sizlik oranı yüksek düzeyini korurken, tüketici fiyatları
sanayile mi ülkelerde genel olarak yükselmi tir.
ABD ekonomisinin 2003 yılında yüzde 2,6 oranında büyüdü ü tahmin
edilmektedir. Para ve maliye politikalarının deste iyle artan tüketim harcamaları,
2003 yılının özellikle bahar aylarından itibaren büyümeyi tetiklemi tir. Irak sava ı
nedeniyle artan askeri harcamalar ilave bir talep yaratmı tır. ABD Merkez Bankası
(FED) önderli inde faiz oranlarında gözlenen dü ü büyümede etkili bir faktör
olmu tur. 2001 yılı sonunda yüzde 1,75 olan FED fonlama oranı, 2002 yılı Kasım
ayı ve 2003 yılı Haziran ayındaki indirimler sonucunda yüzde 1’e gerilemi tir.
ABD’de in aat harcamaları Kasım ayına kadar olan son be ayda sürekli artı
göstermi ve söz konusu ayda yıllık 934,5 milyar ABD dolarına ula arak rekor
seviyeye ula mı tır. n aat harcamalarındaki bu artı yakla ık son kırk yılın en
dü ük düzeylerinde bulunan ipotek faizlerinden kaynaklanmı tır. Sanayi üretimi
ise 2003 yılında yüzde 2,3 oranında artmı tır. Bu dönemde i sizlik ve enflasyon
oranlarında gerileme görülmü tür. Yılın özellikle ikinci yarısında dü me e ilimine
giren i sizlik oranı Aralık ayı itibarıyla yüzde 5,7 olmu tur. Yıllık tüketici fiyatları
enflasyonu ise yüzde 1,9 olarak gerçekle mi tir. Di er taraftan, gerek vergi
indirimleri, gerekse sava nedeniyle artan askeri harcamalar bütçe açı ının önemli
ölçüde geni lemesine yol açmı tır. ABD toplam dı borç stoku Eylül ayı itibarıyla
6,5 trilyon ABD doları olmu , bunun 1,4 trilyon ABD doları Genel Hükümet borcu
olarak açıklanmı tır. Dı ticaret açı ının büyümesine paralel olarak cari i lemler
açı ında 2003 yılında geni leme olmu tur. Yılın ikinci yarısında verimlilikte
görülen iyile me ileriye yönelik yatırım kaynaklı büyüme beklentilerini
destelemektedir.
Euro Alanı büyümesi 2003 yılında dünya ortalamasının gerisinde kalmı tır.
Bölgenin söz konusu dönemde yüzde 0,5 oranında büyüdü ü tahmin edilmektedir.
Ekonomik durgunluk yılın ilk yarısında devam etmi , yılın üçüncü çeyre inde ise
yüzde 0,3 oranında büyüme gerçekle mi tir. GSY H’nin kompozisyonu
incelendi inde, büyümenin temelde dı talepteki artı tan kaynaklandı ı
görülmektedir. Euro Alanı tüketici fiyatları enflasyonu 2003 yılında yüzde 2 olarak
gerçekle mi tir. ABD kaynaklı dı talep artı ına ra men Eurodaki de erlenme
2003 yılında dı ticaret ve cari i lemler fazlasını olumsuz etkilemi tir. Arz
açısından bakıldı ında, gerek sanayi üretimi, gerekse hizmetler sektörü büyüme
oranı üçüncü çeyrekte dü ük oranda olmakla birlikte hızlanmı tır. Aralık ayı
göstergeleri Euro Alanı’nda imalat sanayi büyüme e iliminin yılın son aylarında
hızlandı ını göstermektedir. Ülkeler bazında bakıldı ında imalat sanayi büyüme
e iliminin özellikle Almanya’da yılın son aylarında hızlandı ı görülmektedir.
2003 Yıllık Rapor
3
2003 yılında ABD
ekonomisinde
gerçekle en
büyüme, temelde
tüketim
harcamalarındaki
artı tan
kaynaklanmı tır.
Euro Alanı’nda
2003 yılında
büyümenin temel
kayna ı, özellikle
ABD ekonomisinin
büyümesi sonucu
artan dı talep
olmu tur.
sizli in yüksek olması özel tüketim talebini yılın üçüncü çeyre inde de
sınırlamı tır. Özel tüketim harcamalarının ve sabit sermaye yatırımlarının
azalmasının etkisiyle Almanya GSY H’si ilk tahminlere göre 2003 yılında yüzde
0,1 oranında daralmı tır. Ayrıca, i sizlik oranı Almanya’da Aralık ayında yüzde
10,4 olmu tur. Tüketici fiyatları ise 2003 yılında 2002 yılı sonuna göre yüzde 1,1
oranında artmı tır. sizlik oranı Fransa’da Aralık ayı itibarıyla yüzde 9,7 olarak
gerçekle mi tir. Söz konusu ülkede GSY H üçüncü çeyrekte yüzde 0,4 oranında
büyümesine ra men ilk üç çeyrekteki kümülatif büyüme yüzde 0 olmu tur. 2003
yılı tüketici fiyatları enflasyonu Fransa’da yüzde 2,2 olmu tur.
ngiltere’de ise Kıta Avrupa’sının aksine 2003 yılı boyunca yüksek büyüme
oranları gerçekle mi , 2002 yılına göre yıllık GSY H büyümesi yüzde 2,1
olmu tur. Büyüme temelde özel ve kamu tüketim harcamalarındaki artı tan
kaynaklanmı , enflasyon ve i sizlik oranı ise di er sanayile mi ülkelere kıyasla
dü ük kalmı tır. sizlik oranı Kasım ayı itibarıyla yüzde 4,9 olmu tur. sizli in
azalmasında kamu harcamalarındaki artı ın kamu hizmetleri istihdamını artırması
etkili olmu tur. Di er taraftan, imalat sanayiindeki büyüme e ilimi Aralık ayında
son dört yılın en yüksek seviyesinde gerçekle mi tir. ngiliz sterlininin ABD
dolarına kar ı de erlenmi olması 2003 yılında dı ticaret açı ının geni lemesine
yol açmı tır. Büyüme sonucu olu abilecek enflasyonist baskıları engellemek
amacıyla ngiltere Merkez Bankası 6 Kasım 2003 tarihinde faiz oranlarını yüzde
3,75’e yükseltmi tir.
Japonya’da GSY H büyümesi 2003 yılında hızlanmı tır. Japonya’nın bu
dönemde yüzde 2 oranında büyüdü ü tahmin edilmektedir. Söz konusu büyüme
büyük ölçüde geni leyici para politikası sonucu artan iç ve dı talepten
kaynaklanmı tır. ç talep artı ına özel yatırım harcamaları e lik etmi , kamu
yatırım harcamalarında ise bütçe dengesini iyile tirme kaygıları nedeniyle
gerileme görülmü tür. Artan dünya ticaret hacmi ve buna paralel olarak bölge
ülkelerinin ithalat talebindeki yükselme Japonya ihracat performansının temel
belirleyicileri olmu tur. Japonya’nın dı ticaret fazlası 2003 yılında 104 milyar
ABD doları olmu tur. Asya ülkelerinde görülen SARS hastalı ı nedeniyle Japonya
vatanda larının yurt dı ına yaptı ı seyahatler azalmı , böylece azalan hizmet
giderleri Japonya’nın cari i lemler fazlasına olumlu yansımı tır. Japonya cari
i lemler fazlası Temmuz-Kasım döneminde sürekli artmı tır. Japonya’nın
uluslararası rezervleri 2002 yılına göre 204 milyar ABD doları artarak 2003
yılında 674 milyar ABD dolarına ula mı tır. malat sanayi büyüme e ilimi Euro
Alanı ve ngiltere’de oldu u gibi Japonya’da da Aralık ayında hızlanmı tır.
4
2003 Yıllık Rapor
I.1.2. Geli mekte Olan Ülkeler
Geli mekte olan ülkeler 2003 yılında bölgeler itibarıyla farklı e ilimler
göstermi tir. Yılın ilk çeyre inde Irak’ta meydana gelen sava ve ikinci çeyrekte
ba ta Do u Asya ülkelerini tehdit eden SARS salgını, bu dönemde, öncelikle söz
konusu bölge ülkelerini olumsuz etkilemi tir. Yılın ikinci yarısında ise, gerek
sava ın sona ermesi, gerekse SARS hastalı ının kontrol altına alınması ile birlikte
geli mekte olan ülkelerde genel olarak ekonomik istikrar sa lanmı ve büyüme
görülmü tür (Tablo I.1.2).
TABLO I.1.2
REEL GSY H VE ENFLASYON
GSY H
2002
2003(1)
AB'
ye Aday Ülkeler
Orta Do u
Asya
Latin Amerika
Afrika
4,6
4,3
4,8
6,4
-0,1
3,1
5,0
3,9
5,1
6,4
1,1
3,7
TÜFE
2002
2003(1)
5,3
15,8
15,7
2,0
8,7
9,3
5,9
10,1
13,5
2,5
10,9
10,6
Kaynak: IMF "World Economic Outlook", Eylül 2003.
(1) IMF Tahmini.
Asya ülkelerinde yılın ikinci çeyre inde görülen SARS vakaları nedeniyle
ekonomik büyüme yava lamı , ancak izleyen dönemde ABD kaynaklı dı talep
artı ı ile Çin ba ta olmak üzere bölge içi ticaret hacmindeki artı neticesinde bölge
ülkelerindeki canlanma hızlanmı tır. 2002 yılında yüzde 8 oranında büyüyen Çin
ekonomisi 2003 yılında yüzde 9,1 oranında büyümü tür. SARS vakalarının en sık
görüldü ü söz konusu ülkede büyüme yılın ikinci çeyre inde yava lamı , yılın
ikinci yarısından itibaren ise yatırımlarda ve tüketim talebindeki artı sonucu
büyüme tekrar hızlanmı tır. Özellikle yabancı irketlerin ucuz i gücü ve geni
pazar olanakları nedeniyle ülkeye yaptıkları do rudan yatırımlar büyümede önemli
bir etken olmu tur. Çin’de 2003 yılında toplam 53,5 milyar ABD doları do rudan
yabancı yatırım yapılmı tır. Di er taraftan, Çin döviz rezervleri 2003 yılında 116,8
milyar ABD doları artarak 403,2 milyar ABD dolarına ula mı tır. Çin dı ındaki
di er Asya ülkelerinde de genellikle yüksek büyüme oranları kaydedilmi tir.
Geli mekte olan Asya ülkelerinin 2003 yılında ortalama yüzde 6,4 oranında
büyüdü ü tahmin edilmektedir.
2003 Yıllık Rapor
5
SARS hastalı ının
ortaya çıkması yılın
ilk yarısında Asya
ekonomilerini
olumsuz etkilemi ,
yılın ikinci
yarısında ise yüksek
büyüme oranları
görülmü tür.
Latin Amerika ülkelerinden Arjantin’de yüksek büyüme, Brezilya ve
Meksika’da ise göreli olarak daha dü ük büyüme oranları gerçekle mi tir. 2002
yılında yüzde 11 daralan Arjantin GSY H’sinin 2003 yılında yüzde 5,5 oranında
arttı ı tahmin edilmektedir. Büyüme ihracat kaynaklı olarak ba lamı , daha sonra
iç talepte canlanma görülmü tür. 2003 yılında sanayi üretimi yüzde 16 artmı ,
yıllık tüketici fiyatları enflasyonu yüzde 3,7 olmu tur. Meksika ve Brezilya’nın ise
2003 yılında yüzde 1,5 oranında büyüdü ü tahmin edilmektedir. Petrol dı ı
ihracatının yüzde 90’ını ABD ile gerçekle tirmesi, dolayısıyla ABD ekonomisine
olan ba ımlılı ı nedeniyle Meksika’daki canlanma özellikle imalat sanayi ihracatı
kaynaklı olmu tur. hracatın ithalata kıyasla daha hızlı artması sonucu dı ticaret
açı ı yüzde 29 oranında gerilemi tir. Meksika’da yıllık tüketici fiyatları
enflasyonu, uygulanan sıkı para ve maliye politikası sonucunda yüzde 4 olarak
gerçekle mi tir. Brezilya’nın da ihracatı benzer ekilde artmı , ithalatı ise iç
talepteki durgunluk nedeniyle dü ük kalmı tır. Böylece 2003 yılında dı ticaret
fazlası 2002 yılına göre yüzde 89 oranında artmı , buna ba lı olarak cari i lemler
4,1 milyar ABD doları fazla vermi tir. Brezilya’nın yıllık enflasyon oranı 2002
yılında yüzde 12,5’ten 2003 yılında yüzde 9,3’e gerilemi tir. Ancak gerçekle en
enflasyon, yüzde 8,5 olan yıl sonu hedefinin üzerinde çıkmı tır. Meksika ve
Brezilya’nın ihracat performanslarında ABD dı ında Arjantin ve Çin’deki büyüme
ve ithalat talebinin de etkisi olmu tur. Venezuela’da ise, siyasi geli meler ile fiyat
ve döviz kurlarında uygulanmaya ba lanan korumacı politikalar neticesinde
yatırımların dü mesi, sermaye çıkı ı ve ülkede meydana gelen grevler, 2002’den
sonra 2003’te de yüksek oranda daralmaya yol açmı tır. Ülkede 2002 yılında
yüzde 31,2 oranında artan tüketici fiyatları 2003 yılında yüzde 27,1 oranında artı
kaydetmi tir.
Türkiye dı ındaki Orta Do u ülkelerinde, OPEC üyesi ülkelerin sava ın
hemen öncesinde petrol üretim kotalarını artırması ve petrol fiyatlarındaki artı ,
büyümede belirleyici unsurlar olmu tur. Irak’taki sava ın kısa sürede sona ermesi
bölge ekonomilerinde sava ın olumsuz etkisini sınırlayan bir di er etmendir. Irak
sava ı yılın ilk yarısında bölge ülkelerindeki turizmi olumsuz etkilemi , yılın ikinci
yarısından itibaren bu etki zayıflamı tır. Türkiye dahil Orta Do u ülkelerinin 2003
yılında ortalama yüzde 5,1 oranında büyüdü ü tahmin edilmektedir.
I.1.3. Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomileri ve Ba ımsız Devletler
Toplulu u
Orta ve Do u Avrupa ülkeleri ile Ba ımsız Devletler Toplulu u ülkelerinde
genellikle yüksek oranlı büyüme görülmü tür. Özellikle Rusya’da petrol üretimi ve
fiyatlarındaki artı a ba lı olarak petrol ve ba lı sektörler kaynaklı bir büyüme
6
2003 Yıllık Rapor
görülmü , ayrıca artan reel ücretler tüketim harcamalarında artı ı beraberinde
getirmi tir. Rusya’nın 2003 yılında yüzde 6 büyüdü ü tahmin edilmekle birlikte,
üretim maliyetleri ve tüketim harcamalarındaki artı sonucu enflasyonist baskının
2003 yılında da devam etti i görülmektedir. AB’ye aday ülkelerde ise bu dönemde
genellikle ihracata ve özel tüketim artı ına ba lı canlanma görülmü tür. Söz
konusu ülkelere yapılan yabancı do rudan yatırımlar yüksek düzeyini 2003 yılında
da korumu tur.
Bölgenin önemli ekonomilerinden olan Çek Cumhuriyeti’nin 2003 yılında
AB’ye aday ülkeler ortalamasının altında büyüdü ü tahmin edilmektedir.
Büyümenin kayna ı, devlet harcamalarının artması ve yıl sonuna do ru görülen
hane halkı kredi talebi hacmindeki artı ın yarattı ı yüksek özel tüketim
harcamaları olmu tur.
Polonya’nın 2003 yılında yüzde 2,9 oranında büyüdü ü tahmin edilmektedir.
Yüksek yatırım harcamaları, kurda son iki yıldır süregelen de er kaybının
belirleyici oldu u ihracat artı ı ve Euro Alanı’nda görülmeye ba lanan canlanma
söz konusu büyümede etkili olmu tur. Ancak, geni bütçe açıkları ve Euro
Alanı’ndaki geli melere kar ı esnek bir ekonomik yapının bulunmayı ı önemli risk
faktörleri olarak görülmektedir.
Macaristan ekonomisinin 2003 yılında yüzde 3 oranında büyüdü ü tahmin
edilmektedir. Macaristan GSY H’sinde yılın ilk yarısında görülen durgunluktan
sonra üçüncü çeyrekte yüzde 2,9’luk büyüme olmu tur. Dı ticaret açı ında bu
dönemde geni leme olmu tur. Özel tüketimi sınırlayan yüksek vergi oranları ve
forintin de erindeki dü ü e kar ılık yükseltilen faiz oranları 2003 yılında
büyümeyi yava latan geli meler olarak öne çıkmı tır.
I.1.4. Dünya Ticareti
2002 yılında yüzde 3,2 oranında artan dünya mal ve hizmet ticaret hacminin
2003 yılında yüzde 2,9 oranında büyüdü ü tahmin edilmektedir. Son iki yılda
dünya ticaret hacmi geçmi yirmi yıllık ortalamasının altında bir büyüme
performansı göstermi tir.
Geli mekte olan ülkelerin toplam ticaret hacmi geli mi ülkelere göre daha
fazla artı göstermi tir. Geli mi ülkelerde 2003 yılında toplam ihracat ve ithalat
hacminin 2002 yılına göre sırasıyla yüzde 1,6 ve 2,8 oranında arttı ı tahmin
edilirken, söz konusu oranın geli mekte olan ülkeler için sırasıyla yüzde 4,3 ve
yüzde 5,1 olarak gerçekle ti i öngörülmektedir. Geli mi ülkelerin toplam mal ve
2003 Yıllık Rapor
7
Geli mekte olan
ülkelerin toplam
ticaret hacminin
geli mi ülkelere
göre daha fazla
artı gösterdi i
görülmektedir.
hizmet ticaret hacmi büyümesinin sınırlı olmasının en önemli belirleyicisi, Euro
Alanı ve ABD’nin ihracat ve ithalat hacimlerinde gerçekle en sınırlı artı
olmu tur. Geli mekte olan ülkelerin toplam mal ve hizmet ticaretinde görülen
artı ta, Asya ve Afrika ülkelerindeki büyüme etkili olmu tur.
Geli mekte olan ülkeleri yakından ilgilendiren ve son yedi yıldır dü ü
e iliminde olan, ço unlu unu gıda, ham madde ve metallerin olu turdu u petrol
dı ı mallar dünya fiyatları 2003 yılında yükselmi tir. Di er taraftan, geli mi
ülkelerin ihraç etti i imalat sanayi ürünleri fiyatlarında da 2002 yılına göre yüksek
oranlı artı göze çarpmaktadır.
2003 yılında ham petrol fiyatlarının dalgalı, ancak yükselme yönlü bir e ilim
sergiledi i gözlenmi tir. Ham petrol fiyatları bir önceki seneye göre ABD doları
bazında ortalama yüzde 14,2 oranında artmı tır. Yılın ilk çeyre inde Irak sava ına
ili kin endi eler, OECD ülkelerindeki ham petrol stoklarının tarihinin en dü ük
seviyelerinde seyretmesi ve Venezuela’daki grevin yol açtı ı üretim açı ı
nedenleriyle yüksek seyir izleyen ham petrol fiyatları, yılın ikinci çeyre inde gerek
Irak sava ının kısa sürede sonuçlanması, gerekse mevsimsel olarak talebin
daralması sonucu dü mü tür. Yılın sonuna do ru ise OPEC’in üretim kotalarını
dü ürme kararı alması ve a ır kı artlarının etkisiyle ham petrol fiyatları yeniden
yükselmi tir.
I.2. ULUSLARARASI MAL P YASALAR
Geli mi finansal
merkezlerdeki dü ük
faiz politikaları
2003 yılında dünya
finansal sistemine
damgasını
vurmu tur.
Geli mi finansal merkezlerdeki dü ük faiz politikaları 2003 yılında dünya
finansal sistemine damgasını vurmu tur. Dü ük faizler, a ırı küresel likidite ve
dü ük enflasyon, uluslararası yatırımcıları riski ve getirisi yüksek olan geli mekte
olan piyasa menkul kıymetlerine do ru yönlendirmi tir. Bunun sonucunda geli mi
ve geli mekte olan piyasalar arasındaki getiri farkları daralmı tır. Ayrıca,
geli mekte olan piyasalara uluslararası yatırımcıların a ırı talep göstermesi, bu
ülkelerin 2003 yılı finansman hedeflerine daha dü ük maliyetlerle ula malarını
sa lamı tır.
Uluslararası kredilendirme kurulu ları tarafından geli mekte olan piyasalara
verilen kredi not ortalamasının yükselmesi uluslararası yatırımcıları söz konusu
piyasalara yönelten bir ba ka etken olmu tur. Geli mekte olan piyasaların ABD
devlet ka ıtlarına göre getirisini ölçen EMBI+ endeksi, tarihinin en dü ük
seviyesinde gerçekle mi tir (Grafik I.1.1).
8
2003 Yıllık Rapor
SEÇ LM
GRAF K I.1.1
ÜLKE GET R FARKLARI
(baz puan)
Meksika,
Rusya
Brezilya
1600
500
1400
400
1200
1000
300
800
200
600
100
400
200
Brezilya
Meksika
12:2003
11:2003
10:2003
09:2003
08:2003
07:2003
06:2003
05:2003
04:2003
04:2003
03:2003
01:2003
01:2003
0
Rusya
Kaynak: JPMorgan.
2002 yılında son be yılın en büyük dü ü ünü ya ayan geli mi ülkeler hisse
senedi piyasaları, 2003 yılında irket kazançlarının artması ve bilançolarının
güçlenmesi sonucu yıl genelinde yükselme e iliminde olmu tur (Grafik I.1.2).
Geli mekte olan ülkeler hisse senedi fiyat endeksi de söz konusu e ilimi
yansıtmı tır. Ana finansal merkezlerindeki bankaların bilanço yapıları 2003 yılında
iyile mi tir. 2001 ve 2002’deki durgun ekonomik ortamın Avrupa’daki bankacılık
sektörü üzerinde yarattı ı olumsuz etkiler, söz konusu bankaların maliyet dü ürücü
politikalar izlemesi ve kredi taleplerindeki artı sayesinde a ılmı tır.
2003 Yıllık Rapor
9
GRAF K I.1.2
H SSE SENED F YAT ENDEKSLER
11:2003
09:2003
07:2003
07:2002
05:2003
70
03:2003
80
120
01:2003
90
140
11:2002
100
160
09:2002
110
180
05:2002
120
200
03:2002
130
220
01:2002
240
Kaynak: JPMorgan.
Döviz piyasaları incelendi inde, ABD dolarının belli ba lı para birimleri
kar ısında de er kaybetti i görülmektedir (Grafik I.1.3). ABD Merkez Bankası
FED’in ekonomiyi canlandırmak için faiz oranlarını dü ük seviyelerde tutması ve
Avrupa Merkez Bankası’nın söz konusu dü ük faiz politikasına cevap vermemesi
sonucu, ABD doları Euro kar ısında ortalama olarak yüzde 19,7 oranında de er
kaybetmi tir. ABD ekonomisinin enflasyonist baskı olmadan canlanma e ilimine
girmesi ve cari i lemler dengesinin rekor seviyelerde açık vermesi, yıl boyunca
dü ük faiz politikasının devamını sa layan önemli etkenler olmu tur.
GRAF K I.1.3
ÇAPRAZ KURLAR
0,010
1,8
1,6
0,009
1,4
1,2
0,008
1
11:2003
09:2003
07:2003
05:2003
03:2003
01:2003
11:2002
09:2002
07:2002
05:2002
0,8
03:2002
0,007
01:2002
ABD ekonomisinin
enflasyonist baskı
olmadan canlanma
e ilimine girmesi,
yıl boyunca dü ük
faiz politikasının
devamını sa layan
önemli etken
olmu tur.
Kaynak: TCMB.
10
2003 Yıllık Rapor
TABLO I.2.1
F NANSAL HESAPLAR (1)
(Milyar ABD doları)
Net Sermaye Akımları
Özel
Resmi
Rezerv Varlıklar (3)
Afrika
Özel
Resmi
Geli mekte Olan Asya
Özel
Resmi
Orta Do u ve Türkiye
Özel
Resmi
Batı Yarım Küre
Özel
Resmi
AB'
ye Aday Ülkeler
Özel
Resmi
2000
2001
2002
2003(2)
-37,4
23,9
22,9
1,0
-61,3
-7,8
5,3
0,2
5,1
-13,1
-20,0
-2,5
-14,2
11,7
-17,5
-51,8
-23,9
-18,3
-5,6
-27,9
42,3
45,1
55,3
-10,2
-2,8
-18,5
5,2
9,0
-3,8
-23,7
-9,8
72,5
29,1
43,4
-82,3
-3,9
8,7
5,2
3,5
-12,6
-27,7
34,2
28,3
5,9
-61,9
-32,6
-23,6
-34,2
10,6
-9,0
54,3
53,2
29,8
23,4
1,1
-7,4
10,4
16,0
-5,6
-17,8
-69,7
63,0
38,7
24,3
-132,7
1,3
8,5
5,0
3,5
-7,2
-68,2
44,7
39,0
5,7
-112,9
-22,4
-11,6
-13,2
1,6
-10,8
19,6
21,4
7,8
13,6
-1,8
-1,6
23,7
25,6
-1,9
-25,4
-77,5
108,8
82,8
26,0
-186,3
-0,9
12,9
8,1
4,8
-13,8
-52,2
68,4
60,9
7,5
-120,6
-36,4
-13,5
-14,5
1,0
-22,9
12,0
41,0
28,3
12,7
-29,0
-1,3
28,5
31,2
-2,7
-29,8
Kaynak: IMF "World Economic Outlook", Eylül 2003.
(1) Ülkemizde de uygulanan IMF Ödemeler Dengesi El Kitabı (1993) standart sunumuna göre
hazırlanmı tır.
(2) IMF Tahmini.
(3) (–) i areti artı ı göstermektedir.
2003 yılında geli mekte olan ülkelerde portföy yatırımı kaynaklı sermaye
çıkı ı gözlenirken, Asya ülkeleri ba ta olmak üzere do rudan yabancı yatırım
kaynaklı sermaye giri i olmu tur. Sermaye giri lerinin önemli bölümü özel kesim
kaynaklı olurken, resmi sermaye giri i sınırlı düzeyde kalmı tır (Tablo I.2.1). Bu
çerçevede geli mekte olan ülkelerin toplam rezervlerinin 186 milyar ABD doları
artı gösterdi i tahmin edilmektedir.
2003 Yıllık Rapor
11
TABLO I.2.2
DO RUDAN YABANCI YATIRIMLAR
TOPLAM
GEL M EKONOM LER
Avrupa Birli i
Fransa
Almanya
ngiltere
Avustralya
Kanada
Japonya
Amerika Birle ik Devletleri
GEL MEKTE OLAN EKONOM LER
Afrika
Latin Amerika ve Karayipler
Arjantin
Brezilya
ili
Meksika
Asya ve Pasifik
Çin(2)
Hong Kong
AB'
ye Aday Ülkeler ve Rusya
Çek Cumhuriyeti
Polonya
Rusya
2001
2002
2003(1)
823,8
589,4
389,4
55,2
33,9
62,0
4,0
28,8
6,2
144,0
209,4
18,8
83,7
3,2
22,5
4,5
25,3
106,9
46,8
23,8
25,0
5,6
5,7
2,5
651,2
460,3
374,4
51,5
38,0
24,9
14,0
20,6
9,3
30,0
162,1
11,0
56,0
1,0
16,6
1,6
13,6
95,1
52,7
13,7
28,7
9,3
4,1
2,4
653,1
467,0
341,8
36,4
36,3
23,9
10,0
11,1
7,5
86,6
155,7
14,4
42,3
-0,3
9,1
3,1
10,4
99,0
53,5
14,3
30,3
5,6
4,1
5,2
Kaynak: UNCTAD.
(1) UNCTAD tahmini. 2003 tahminleri 109 ülke için mevcut aylık veya üç aylık verilerin
yıllıklandırılması suretiyle yapılmı tır.
(2) Çin Ticaret Bakanlı ı tarafından açıklanan 2003 yılı verisidir.
2003 yılında
dünyada toplam
do rudan yabancı
yatırımlar 653
milyar ABD doları
olarak
gerçekle mi tir.
2003 yılında dünyada toplam do rudan yabancı yatırımlar, bir önceki seneye
göre de i memi , 653 milyar ABD doları olarak gerçekle mi tir (Tablo I.2.2).
2002 ve 2003 yıllarındaki do rudan yabancı yatırımlar, 2000 ve 2001 yıllarındaki
gerçekle melerin (sırasıyla 1,4 trilyon ve 824 milyar ABD doları) gerisinde
kalmı tır
Geli mekte olan ülkelere 2003 yılında yönelen do rudan yabancı yatırımların
2002 yılına göre dü ü gösterdi i tahmin edilmektedir. Bu dü ü teki en büyük
etkenin Latin Amerika ülkelerine olan do rudan yatırımların yüzde 24,4 oranında
azalması oldu u göze çarpmaktadır.
12
2003 Yıllık Rapor
2003 yılında Asya ülkelerine yapılan do rudan yabancı yatırımların dünya
geneli içindeki payı artmı tır. Do rudan yabancı yatırımların söz konusu ülkelerde
2002 yılına göre artı kaydetti i tahmin edilmektedir. Çin’e yapılan do rudan
yatırımlar, 2003 yılında tarihi de eri olan 53,5 milyar ABD dolarına ula mı tır.
Bölgedeki yüksek oranlı büyüme, dü ük i çilik maliyetleri, bölgedeki geni pazar
olanakları ve çok uluslu irketlerin harcamalarındaki büyüme, söz konusu ülkelere
olan do rudan yabancı yatırımları arttıran faktörler olmu tur.
2003 Yıllık Rapor
13
14
2003 Yıllık Rapor
II
TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL MELER
GR
2001 yılındaki ekonomik daralmanın ardından Türkiye ekonomisi, 2002
yılında yeniden büyüme sürecine girmi tir. 2002 yılının ikinci yarısında ya anan
siyasi belirsizlikler ve Kasım ayında gerçekle en erken seçime ra men, büyüme
hızı beklentilerin oldukça üstüne çıkarak yüzde 7,8’e ula mı , tüketici fiyatları
artı hızı ise yıl sonu hedefinin altında gerçekle erek yüzde 29,7’ye gerilemi tir.
Ya anan siyasi belirsizli in ekonomik programın kararlılıkla uygulanmasında
ekonomik bir kesintiye yol açmaması ve fiyat istikrarı odaklı para politikası
uygulamasına devam edilmesi, enflasyonda önemli ölçüde bir gerilemeyi ve di er
olumlu makroekonomik geli meleri beraberinde getirmi tir.
2003 yılı ekonomik programının temel amaçları enflasyonla mücadele, borç
yükünün azaltılması ve sürdürülebilir hızlı büyüme olarak belirlenmi tir. Bu
çerçevede büyüme hızı yüzde 5 olarak öngörülmü , yıl sonu enflasyon hedefi ise
yüzde 20 olarak saptanmı tır. Yeni kurulan Hükümetin göreve ba lamasının
ardından iç siyasi belirsizli in bir ölçüde azalmasına kar ın, 2003 yılının Mart
ayında Irak operasyonuna ili kin belirsizlikler ve Hükümetin ekonomi
politikalarına ili kin tereddütler finansal piyasalarda dalgalanmaya yol açmı tır.
Bu dönemde, olumsuz dı geli melere ba lı olarak yükselen uluslararası ham
petrol fiyatları ve Türk lirasının de er kaybetmesi maliyetleri artırmı tır. Bu
geli melerin sonucunda, 2003 yılının ubat-Nisan döneminde tarım ve gıda
fiyatlarındaki mevsimsel etkileri de a an hızlanma, aylık enflasyon oranlarında
beklentilerin üzerinde artı a neden olmu tur.
Nisan ayında Irak operasyonunun sona ermesi, bütçe performansındaki olumlu
geli meler, Uluslararası Para Fonu ile yürütülen dördüncü gözden geçirmenin
tamamlanması ve ya anan dı sal okun uzun dönemde enflasyondaki dü ü
e ilimini etkilemeyece i öngörüsü, piyasalardaki belirsizlikleri önemli ölçüde
azaltmı tır. Temel politika aracı olan kısa vadeli faiz oranlarını, enflasyonu
etkileyen de i kenlerin gelecek dönemlerdeki olası hareketlerini çe itli senaryolar
çerçevesinde analiz ederek belirleyen Merkez Bankası, faiz oranlarını Nisan
ayından itibaren altı kez indirmi tir. Ekonomik programın uzun vadeli bir bakı
2003 Yıllık Rapor
15
açısıyla ve kararlılıkla uygulanmaya devam edilece i, mali disiplin ve yapısal
reformlardan sapma olmayaca ı gözlemiyle hareket ederek, Ocak ayında yüzde 44
seviyesinde bulunan gecelik borçlanma faiz oranı, Nisan-Ekim döneminde a amalı
olarak azaltılarak yüzde 26 seviyesine çekilmi tir.
Büyük ölçüde Irak Sava ı kaynaklı belirsizliklerin ortadan kalkarak güven
ortamının yeniden olu masının olumlu etkileri, Nisan ayından itibaren iç
borçlanma faiz oranları, döviz kurları ve enflasyon bekleyi leri üzerinde belirgin
bir ekilde gözlenmi tir. Mart ayında yüzde 59,9’a ula an Hazine iç borçlanma faiz
oranları yıl sonunda yüzde 27,9’a gerilemi , Türk lirası döviz kuru sepeti (1 ABD
doları + 0,77 Euro) kar ısında yıl sonu itibariyla yüzde 7 de er kazanmı tır.
Yılın ilk be aylık döneminde yıl sonu hedefiyle uyumlu patikanın üzerinde
yükselen tüketici fiyatları enflasyonu ise Haziran ayından itibaren hedefe hızla
yakla maya ba lamı ve 2002 yılının ardından 2003 yılında da hedefin altında
gerçekle mi tir. Tüketici fiyatları enflasyonu yüzde 20 olan hedefin 1,6 puan
altında kalarak, 2003 yılı sonunda yüzde 18,4’e gerilemi tir. 2002 yılında yüzde
30,8 olan toptan e ya fiyatları enflasyonu ise 2003 yılı sonunda yüzde 13,9’a
gerilemi tir.
Enflasyondaki dü ü te birçok faktör rol oynamı tır. Bu faktörler, Türk
lirasının yabancı paralar kar ısında de er kazanması, reel ücretlerdeki gerileme ve
verimlilik artı ları sonucunda maliyet ko ullarında meydana gelen iyile me, gıda
ve tarım fiyatlarında görülen yava lama, kamu kesiminde enflasyon hedefiyle
büyük ölçüde uyumlu fiyatlama politikası izlenmesi ve iç talep baskısının olmayı ı
olarak sıralanabilir.
Öncelikle enflasyon hedefine yönelik olarak uygulanan tutarlı para politikaları
ve mali disiplin, güven ortamının olu masına katkıda bulunarak borçlanmanın
sürdürülebilirli ine ili kin kaygıları azaltmı ve enflasyon beklentilerini
dü ürmü tür. Bu geli meler faizlerin dü mesine, Türk lirasının güçlenmesine
katkıda bulunmu , dolayısıyla enflasyonla mücadeleye maliyetler yönünden destek
sa lamı tır. Mali ve parasal disiplin, aynı zamanda iç talebin kontrolsüz bir ekilde
canlanmasına izin vermeyerek, enflasyon üzerinde talep yönlü bir baskı olu masını
önlemi tir.
Gerek 2003 yılında olu an olumlu ko ulların gerçekle mesine zemin
hazırlayan, gerekse enflasyondaki dü ü e destek veren bütün bu geli meler, para
ve maliye politikalarının ekonomik programın temel amaçlarıyla uyumlu bir
ekilde yürütülmesi ve belirsizliklerin azalmasının bir ürünü olarak ortaya
16
2003 Yıllık Rapor
çıkmı tır. 2002 yılında IMF tanımlı toplam kamu kesimi faiz dı ı fazlasının
GSMH’ye oranı yüzde 4,3 olarak gerçekle mi tir. 2003 yılında izlenen sıkı maliye
politikaları çerçevesinde bu oranın yüzde 6,5 olması hedeflenmi tir. Ayrıca, 2003
yılı sonunda IMF ile yürütülmekte olan program çerçevesinde belirlenen parasal
performans kriteri ve gösterge niteli indeki tüm hedeflere ula ılmı tır.
Dı ve iç siyasi belirsizliklerin azalması ve uygulanan sıkı para ve maliye
politikaları sonucunda finansal piyasalarda istikrarın sa lanması, 2003 yılı
programında öngörülen ekonomik büyüme hızına ula ılmasına elveri li bir zemin
hazırlamı tır. lk dokuz aylık döneme ili kin verilere göre, reel GSMH yüzde 5,2,
reel GSY H ise yüzde 5,4 oranında artmı tır. Finansal piyasalardaki olumlu
geli meler tüketici ve yatırımcı güvenine yansıyarak özel tüketim ve yatırım
harcamalarının artmasını sa lamı tır. Stok birikimi 2003 yılının ilk dokuz aylık
döneminde büyümeye pozitif katkı sa larken, net ihracat bile eninin ve uygulanan
sıkı maliye politikaları sonucunda kamu harcamalarının büyümeye katkısı negatif
olmu tur. ki yıl ardarda ya anan yüksek hızlı büyümeye kar ın i gücü
piyasalarında ya anan olumsuz geli meler, 2003 yılında devam etmi tir. 2003
yılının üçüncü üç aylık döneminde i sizlik oranı geçen yılın aynı dönemine göre
0,2 puan azalarak yüzde 9,4’e gerilemi tir. Ancak, bu durum daha çok i gücüne
katılma oranındaki gerilemeden kaynaklanmı , istihdam edilen ki i sayısı geçen
yılki düzeyinin altında gerçekle mi tir. 2003 yılında reel ücretler de gerilemeye
devam etmi tir. Bu durum 2003 yılında tüketim harcamalarındaki artı ı
sınırlamı tır. ç talep yetersizli i nedeniyle özel firmaların üretimlerini dı
pazarlara yöneltmeleri mal ihracatının artmasına neden olmu tur. Ayrıca, imalat
sanayiinde verimlili in artması ve birim ücretlerin dü ük bir seviyede olması
ihracat artı ının sa lanabilmesinde etkili olmu tur. Di er taraftan, sanayi
üretiminde gözlenen yüksek oranlı büyüme nedeniyle, ba ta ara malı ve yatırım
malı olmak üzere, ithalat ihracattan daha yüksek oranda artmı ve 2003 yılında dı
ticaret açı ı büyümü tür. Ancak, 2002 yılına göre iyile en hizmet gelirleri cari
i lemler açı ını kısıtlayıcı bir faktör olmu ve 2003 yılı Ocak-Kasım döneminde
4,2 milyar ABD doları cari i lemler açı ı olu mu tur.
II.1. GENEL DENGE
Türkiye ekonomisi, 2001 yılında ya anan daralmanın ardından, hızlı bir
büyüme sürecine girmi , bu çerçevede, Türkiye ekonomisi 2002 yılından sonra
2003 yılında da büyümeye devam etmi tir (Tablo II.1.1). Irak Sava ı’nın 2003
yılının Nisan ayında sona ermesiyle birlikte mali piyasalarda görülen istikrar ve
ekonomik programın kararlılıkla uygulanmasıyla sa lanan güven ortamı
ekonomideki büyümenin sürmesinde etkili olmu tur.
2003 Yıllık Rapor
17
Ekonomideki
büyümenin
sürmesinde Irak
Sava ı’nın sona
ermesiyle birlikte
mali piyasalarda
görülen istikrar ve
ekonomik
programın
kararlılıkla
uygulanmasıyla
sa lanan güven
ortamı etkili
olmu tur.
TABLO II.1.1
TEMEL EKONOM K GÖSTERGELER
2000
GSMH (Trilyon TL., Cari Fiy.)
Büyüme Hızı, GSY H (Yüzde)
Büyüme Hızı, GSMH (Yüzde)
Nüfus(2) (Milyon Ki i, Yıl Ortası)
stihdam(3) (Milyon Ki i)
hracat (Milyar ABD doları, Fob)
thalat (Milyar ABD doları, Cif)
Cari lemler Dengesi (Milyar ABD doları)
Dı Borç Stoku/GSMH (Yüzde)
Kamu Kesimi Borçlanma Gere i/GSMH (Yüzde)
ç Borç Stoku/GSMH (Yüzde)
Toplam Kamu Borç Stoku(9)/GSMH (Yüzde)
Toplam Kamu Kesimi Faiz Dı ı Fazlası/GSMH(10) (Yüzde)
Vergi Gelirleri/GSMH (Yüzde)
Toptan E ya Fiyat Endeksi(12)
Tüketici Fiyat Endeksi(12)
2001
2002
2003
125.596 176.484 273.463 357.045(1)
7,4
-7,5
7,8
5,1(1)
6,3
-9,5
7,8
5,0(1)
67,4
68,5
69,6
70,7(1)
20,6
20,5
21,5
21,5(4)
27,8
31,3
36,1
42,4(5)
(5)
(5)
54,5 41,4
51,6
60,7(5,6)
-9,8
3,4
-1,5
4,2(5,6)
58,94
79,02
72,28
65,18(7)
11,8
16,4
12,8
8,5(8)
29,0
69,2
54,8
54,4(8)
53,2
101,4
90,0
81,5(7)
3,0
5,8
4,3
6,5(11)
21,1
22,5
21,8
23,6(1)
32,7
88,6
30,8
13,9
39,0
68,5
29,7
18,4
Kaynak: D E, DPT, HM, TCMB.
(1) DPT tahmini.
(2) D E, 2000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarından yararlanılarak tahmin edilmi tir.
(3) Hanehalkı gücü statistikleri.
(4) lk dokuz ay.
(5) lk onbir ay.
(6) Altın dahil.
(7) Eylül 2003 itibarıyla.
(8) Gerçekle me tahmini.
(9) Toplam kamu borç stoku, iç borç stoku ile kamunun dı borç stoku toplamından olu maktadır.
Kamunun kısa vadeli dı borçları hesaplamaya dahil edilmemi tir. Dı borç stoku verileri Türk
lirasına dönü türülürken ABD dolar alı kuru yıl ortalaması de eri kullanılmı tır.
(10) DPT, IMF tanımlı.
(11) Yıl sonu hedefi.
(12) Yıllık yüzde de i im, 1994=100.
2003 yılının Mart ayında Irak Sava ı’nın yarattı ı belirsizlik ortamının
etkisiyle ekonominin gidi atına ili kin endi eler artmı tır. Bu dönemde, mali
piyasalarda ortaya çıkan dalgalanmalar üretici, tüketici ve yatırımcı güvenini
olumsuz etkilemi ve harcamaların ertelenmesine neden olmu tur. Ancak, gerek
Irak Sava ı’nın kısa sürmesi gerekse uygulanan politikalarla ekonomik programdan
taviz verilmeyece inin ekonomik birimlerce anla ılması, bu dönem sonrasında
mali piyasalarda istikrarın sa lanmasını ve ekonomiye duyulan güvenin artmasını
sa lamı tır. 2003 yılının ilk üç aylık dönemi dı ında Türk lirasının yabancı para
birimleri kar ısında güçlenmesi ve enflasyon oranlarındaki olumlu geli meler özel
firmaların iyimser beklentilerini daha da artırarak enflasyon bekleyi lerini olumlu
etkilemi ve faiz oranlarının gerilemesine neden olmu tur. Finansal piyasalardaki
olumlu geli meler tüketici ve yatırımcı güvenine yansıyarak özel tüketim ve
18
2003 Yıllık Rapor
yatırım harcamalarının artmasını sa lamı tır. Böylece, GSMH, 2003 yılının ilk
dokuz aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,2 oranında
büyümü tür (Tablo II.1.2).
GRAF K II.1.1
GSY H BÜYÜMES NE KATKILAR
20
10
0
-10
-20
Dı Talep
Yurtiçi Talep
0303
0301
0203
0201
0103
0101
0003
0001
9903
9901
9803
9801
9703
9701
-30
GSY H
Kaynak: D E.
Ekonomide meydana gelen büyüme talep yönüyle incelendi inde, 2003 yılının
ilk dokuz aylık döneminde GSY H büyümesine en yüksek katkıyı özel
harcamaların yaptı ı görülmektedir. Bu dönemde, stok birikiminin artması
sonucunda toplam yurtiçi talep yüzde 8 oranında artarken, toplam nihai yurtiçi
talepteki artı yüzde 4,2 olarak gerçekle mi tir. Stok birikimi 2002 yılından sonra
2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde büyümeye pozitif katkı sa larken, kamu
harcamaları ve net ihracat bile enlerinin büyümeye negatif katkı yaptı ı
görülmektedir (Grafik II.1.1). 2003 yılında ekonomideki büyümenin devam
etmesine kar ın uygulanmakta olan sıkı maliye politikasına paralel olarak kamu
tüketim ve yatırım harcamalarının gerilemesi, iç talep canlamasını sınırlandıran
etkenler arasında yer almı tır.
Türkiye ekonomisinin 2001 yılında gerileme sürecine girmesi ve iç talebin
daralması, özel firmaların satı larının dü mesine ve mamul mal stoklarının
artmasına neden olmu tur. 2002 yılında ise özel firmalar iç talebe ili kin iyimser
beklentilerini artırmı ve buna ba lı olarak azalan mamul mal stoklarını yenilemek
amacı ile üretimlerini yükseltmi lerdir. Böylece, 2002 yılında ekonominin
büyümesine en yüksek katkı sa layan talep bile eni 7 puan ile stok de i mesi
olmu tur. 2003 yılının ilk üç aylık döneminde ise stok de i mesi bile eninin
GSY H büyümesine katkısı 5,6 puandır (Tablo II.1.3). Bu dönemde stok
2003 Yıllık Rapor
19
2003 yılında
uygulanmakta olan
sıkı maliye
politikasına paralel
olarak kamu
tüketim ve yatırım
harcamalarının
gerilemesi iç talep
canlamasını
sınırlandırmı tır.
birikiminde meydana gelen hızlı yükselmenin Mart ayında ortaya çıkan Irak
Sava ı’nın hem Türkiye ekonomisine hem de dünya ekonomisine ili kin yarattı ı
belirsizlikler nedeniyle, özel firmaların mamul mal stoklarının beklenmeyen bir
biçimde artmasından kaynaklandı ı dü ünülmektedir. 2003 yılının ikinci ve
üçüncü üç aylık dönemlerinde ise özel firmalar Türk lirasında meydana gelen
de erlenmeden yararlanarak ara malı ithalatı ve ara malı stok birikimine
yönelmi lerdir.
TABLO II.1.2
GAYR SAF YURT Ç HASILA VE ANA SEKTÖRLERDE
YILLIK BÜYÜME (1)
(Yüzde)
2001
GSMH
GSY H
Tarım
Sanayi
malat Sanayii
Hizmetler
Ticaret
n aat Sanayi
Ula . ve Haber.
thalat Vergisi
I
II
2002
III
-9,5
0,4
-7,5
2,1
-6,5
0,1
-7,5
2,8
-8,1
2,3
-5,9
1,7
-9,4
4,3
-5,5 -11,8
-5,3
2,1
-25,1
4,0
10,4
8,9
2,7
12,6
13,7
6,4
11,7
-9,6
8,3
27,7
7,9
7,9
6,1
10,5
11,8
6,0
10,1
-3,3
5,4
28,9
IV Toplam
11,5
11,4
15,3
11,4
13,5
8,7
16,1
2,7
5,6
33,9
7,8
7,8
7,1
9,4
10,4
5,8
10,7
-4,9
5,4
23,0
I
2003
II
III Toplam(2)
7,4
3,7
8,1
3,9
7,0 -2,8
7,8
4,4
9,2
5,1
7,0
3,1
10,8
6,0
-17,0 -14,5
13,7
5,8
19,8 20,5
4,9
4,8
-1,0
8,1
8,4
4,0
7,0
-16,9
7,9
26,7
5,2
5,4
-0,5
6,8
7,5
4,5
7,6
-16,2
9,0
22,6
Kaynak: D E.
(1) 1987 üretici fiyatlarıyla.
(2) lk dokuz ay.
2003 yılında
istihdam ve reel
ücretlerdeki
gerilemenin devam
etmesi özel tüketim
harcamaları artı ını
sınırlandırmı tır.
Özel tüketim harcamaları, 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde geçen yılın
aynı dönemine göre yüzde 4,9 oranında artı göstermi tir. Alt kalemler itibarıyla
incelendi inde ise aynı dönemde dayanıklı tüketim mallarına yönelik harcamaların
oldukça yüksek oldu u görülmektedir. Öte yandan bu dönemde, özel tüketim
harcamaları içinde en yüksek paya sahip olan gıda harcamalarının önemli bir
oranda artması ve yarı dayanıklı ve dayanıksız tüketim mallarına yönelik
harcamaların yükselmesi, 2003 yılında, iç talepteki canlanmanın 2002 yılına göre
arttı ını göstermektedir. Ancak, istihdam ve reel ücretlerdeki gerilemenin devam
etmesinin, bu dönemde, özel tüketim harcamalarının artı ını sınırlandırdı ı
dü ünülmektedir. Buna kar ın, özel tüketim harcamalarında gözlenen artı
e iliminin yılın son üç aylık döneminde sürmesi ve ekonominin büyümesine
katkıda bulunması beklenmektedir (Tablo II.1.3).
20
2003 Yıllık Rapor
TABLO II.1.3
BA LICA HARCAMA GRUPLARI
(1987 Fiyatlarıyla, Yıllık Yüzde De i im)
2001
Tüketim Harcamaları
Kamu
Özel
Dayanıklı Tük. Malı
Sabit Sermaye Yatırımı
Kamu
Özel
Makina-Teçhizat
n aat
Stok De i imi(2)
Mal ve Hizmet hracatı
Mal ve Hizmet thalatı
Toplam Yurt çi Talep
Toplam Nihai Yurt çi Talep
GSY H (Harcama)
-9,1
-8,5
-9,2
-30,4
-31,5
-22,0
-34,9
-49,6
-8,0
-4,0
7,4
-24,8
-18,5
-15,1
-7,5
2002
2,4
5,4
2,0
2,1
-0,8
14,5
-7,2
1,4
-15,8
7,0
11,0
15,7
9,2
1,7
7,8
2003
I
II
III
5,6
-3,0
6,5
20,4
9,3
-37,8
20,4
53,0
-15,5
5,6
14,5
23,9
11,6
6,3
8,1
1,9
-2,9
2,5
10,7
5,5
-11,3
11,9
29,9
-14,4
4,2
12,5
20,2
6,7
2,7
3,9
5,0
-1,4
5,6
9,7
0,4
-17,2
9,8
40,8
-18,7
2,2
20,1
29,4
6,3
4,0
4,8
Toplam (1)
4,2
-2,3
4,9
13,4
4,4
-18,5
13,5
39,6
-16,4
3,8
16,0
24,5
8,0
4,2
5,4
Kaynak: D E.
(1) lk dokuz ay.
(2) GSY H büyümesine katkı, yüzde puan.
Kamu tüketim harcamaları 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde geçen yılın
aynı dönemine göre yüzde 2,3 oranında, kamu yatırım harcamaları ise yüzde 18,5
gibi yüksek bir oranda gerileyerek ekonominin büyümesini sınırlandırmı tır.
Uygulanmakta olan sıkı maliye politikası çerçevesinde belirlenen faiz dı ı bütçe
fazlası hedefi nedeniyle artırılan tasarruf tedbirleri, kamu sektörü tüketim ve
yatırım harcamalarının dü ük bir seviyede kalmasına neden olmu tur. Bu
çerçevede, kamu harcamalarının yılın ilk dokuz aylık döneminde GSY H
büyümesine katkısı negatif 1,1 puan olmu tur.
Mali piyasalardaki istikrar sürecinde Türk lirasının yabancı para birimleri
kar ısında güçlenmesi ve faiz oranlarındaki gerileme, yatırımlar için uygun bir
ortam olu turmu tur. Nitekim, özel yatırım harcamaları 2003 yılının ilk dokuz
aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre, makine-teçhizat yatırımlarında
meydana gelen hızlı artı tan kaynaklanarak yüzde 13,5 oranında yükselmi tir.
Sanayi üretimi özellikle dı pazarlara yönelik olarak artarken, kapasite kullanım
oranlarının yüksek seviyelere ula ması sürdürülebilir büyüme açısından yatırımları
gerekli kılmaktadır. Bu çerçevede dü ünüldü ünde, makina-teçhizat
yatırımlarındaki artı yatırımcı güvenini yansıtmakta ve önümüzdeki dönemlere
ili kin beklentilerin olumlu oldu unu göstermektedir.
2003 Yıllık Rapor
21
TABLO II.1.4
F YATLAR
(Yıllık Ortalama Yüzde De i im, 1994=100)
Tüketici Fiyatları Endeksi
Toptan E ya Fiyat Endeksi
Tarım Fiyatları Endeksi
malat Sanayii Fiyatları Endeksi
Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar Endeksi
1998
1999
2000
2001
2002
2003
84,7
71,8
86,8
66,6
90,7
65,0
53,2
41,8
57,4
52,2
54,6
51,1
37,9
55,7
42,6
54,4
61,6
42,2
66,7
40,9
45,0
50,1
56,4
48,3
54,3
25,3
25,6
33,9
23,8
36,6
Kaynak: D E.
2003 yılında iç
talebin hala dü ük
bir seviyede
bulunması ve stok
birikiminin 2002
yılının ardından da
artması tüketici
fiyatları üzerinde
talep yönlü bir
baskı olu masını
engellemi tir.
Mal ve hizmet ihracatı, 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde geçen yılın
aynı dönemine göre yüzde 16 oranında artarak ekonominin büyümesine katkıda
bulunmu tur. ç talepteki sınırlı canlanmaya kar ın, ba ta ta ıt araçları sektörü
olmak üzere bazı sektörlerde iç talebin hala dü ük bir seviyede olması firmaların
dı piyasaya yönelmelerine neden olmu tur. Ayrıca, gerek ücret artı larının sınırlı
kalması gerekse Türk lirasının yabancı para birimleri kar ısında de er kazanması,
birim maliyetlerin dü mesini sa layarak firmaların uluslararası pazarlarda daha
rekabetçi olmalarına ve dolayısıyla mal ihracatının artmasına neden olmaktadır. ç
talepte gözlenen sınırlı canlanma, sanayi üretiminin artması ve özellikle döviz
kurundaki olumlu geli meler, ba ta ara malı olmak üzere, ithalatın yüksek bir
oranda artmasına neden olmu tur. Böylece, mal ve hizmet ithalatı yılın ilk dokuz
aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 24,3 oranında artmı tır.
2003 yılında iç talebin hala dü ük bir seviyede bulunması ve stok birikiminin
2002 yılında oldu u gibi artması tüketici fiyatları üzerinde talep yönlü bir baskı
olu masını engellemi tir. Bu durum, 2003 yılı için belirlenen toptan e ya ve
tüketici fiyatlarının, artı hedeflerinin altında kalmasına katkıda bulunmu tur
(Tablo II.1.4). Ayrıca, 2003 yılında göreli fiyat haraketleri çiftçinin lehine
olmu tur.
II.1.1. Ekonominin Arz Yönü: Sektörel Geli meler ve thalat
II.1.1.A. Sektörel Üretim Geli meleri
a. Tarım
Tarım sektörü
katma de eri 2003
yılının ilk dokuz
aylık döneminde bir
önceki yılın aynı
dönemine gore
yüzde 0,5 oranında
azalmı tır.
Tarım sektörü katma de eri 2002 yılında yüzde 7,1 oranında artı gösterdikten
sonra, 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre
yüzde 0,5 oranında azalmı tır (Tablo II.1.5). Tarım sektörü katma de erini, 2003
22
2003 Yıllık Rapor
yılında ba ta hububat, bakliyat ve di er tarla ürünleri üretimi olmak üzere çiftçilik
kesimi üretimindeki gerileme olumsuz etkilemi tir.
TABLO II.1.5
TARIM SEKTÖRÜ KATMA DE ERLER
(Yüzde De i im, 1987 Yılı Üretici Fiyatlarına Göre)
2003(1)
Dokuz Aylık
Çiftçilik ve Hay. ve Tar. San. Katma De eri
Ormancılık Katma De eri
Balıkçılık Katma De eri
Tarım Sektörü Katma De eri
2002
2003
I
II
III
4,7
9,9
8,2
4,9
-0,3
-6,6
3,6
-0,5
7,2
7,3
5,1
7,0
-0,8
-23,8
1,3
-2,8
-1,0
-0,5
3,7
-1,0
Kaynak: D E.
(1) Geçici.
Çiftçilik ve hayvancılık sektörü katma de eri 2003 yılının ilk üç aylık
döneminde yüzde 7,2 oranında artarken, ikinci ve üçüncü üç aylık dönemlerinde
sırasıyla yüzde 0,8 ve yüzde 1 oranlarında azalmı tır. Yılın ilk dokuz aylık
döneminde ise çiftçilik ve hayvancılık sektörü toplam katma de erindeki gerileme
yüzde 0,3 olarak gerçekle mi tir.
Ormancılık sektörü katma de eri, 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde
geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 6,6 oranında azalırken, balıkçılık sektörü
katma de eri ise aynı dönemde yüzde 3,6 oranında artı göstermi tir.
b. Sanayi
Sanayi sektörü katma de eri, 2002 yılı genelinde yüzde 9,4 oranında artı ın
ardından, 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 6,8 oranında artmı tır (Tablo II.1.2). Bu dönemde, iç talepteki artı ın
sınırlı kalması nedeni ile özel firmaların dı pazarlara yönelmesi ve ihracattaki
yüksek performans, sanayi sektörü katma de erinin artmasında önemli rol
oynamı tır. Alt sektörler itibarıyla incelendi inde, Ocak-Eylül döneminde
madencilik sektörü katma de eri yüzde 3,5 azalırken, imalat sanayii katma de eri
yüzde 8, elektrik-gaz-su-sektörü katma de eri ise yüzde 5,2 oranlarında artmı tır.
D E Aylık Sanayi Üretim Endeksi verilerine göre toplam sanayi üretimi 2003
yılında bir önceki yıla göre yüzde 9,1, imalat sanayi üretimi ise yüzde 9,7 oranında
artmı tır. Bu dönemde imalat sanayii alt sektörler itibarıyla incelendi inde, tekstil
ürünleri imalatı dı ında tüm sektör üretimlerinin yükseldi i görülmektedir (Tablo
II.1.6). malat sanayii üretimindeki artı iç talepte gözlenen sınırlı canlanmanın
2003 Yıllık Rapor
23
Sanayi katma
de eri, 2003 yılının
ilk dokuz aylık
döneminde bir
dönemine göre
artmı tır.
yanı sıra temelde özel firmaların dı pazarlara yönelmesiyle ihracatın artmasından
kaynaklanmı tır.
TABLO II.1.6
SANAY ÜRET M
(Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde De i im)
2001
TOPLAM SANAY
MADENC L K
MALAT SANAY
Gıda
Tekstil
Petrol Ürünleri
Kimyasal Maddeler
Ana Metal Sanayii
Makina-Teçhizat
Ta ıt Araçları
KAMU MALAT SANAY
ÖZEL MALAT SANAY
ENERJ
-8,7
-8,1
-9,5
-2,3
-5,0
6,1
-12,6
-4,9
-20,5
-45,3
-0,2
-11,6
-1,8
2002
9,5
-8,3
10,9
2,8
12,5
9,0
14,2
10,0
21,3
27,1
4,7
12,5
5,4
I
II
9,2
-13,1
10,5
17,4
9,7
0,0
7,9
21,1
25,6
45,7
3,2
12,3
8,0
4,2
-14,7
4,7
8,0
-0,4
0,4
-1,4
11,0
13,4
36,4
0,8
5,5
7,2
2003
III Dokuz Aylık Ocak-Aralık(1)
9,4
9,7
9,2
4,3
-2,2
4,3
15,9
9,9
29,7
52,9
2,7
10,9
10,0
7,5
-5,7
8,0
9,1
2,0
1,7
7,0
13,6
22,7
44,6
2,2
9,4
8,5
9,1
-4,0
9,7
11,5
-1,1
3,1
3,9
11,5
31,9
43,2
8,4
Kaynak: D E, 1997 bazlı Üçer Aylık Sanayi Üretim Endeksi.
(1) D E, 1997 bazlı Aylık Sanayi Üretim Endeksi.
D E Aylık Sanayi Üretim Endeksi verilerine göre ta ıt araçları sanayii üretimi
2003 yılında bir önceki yıla göre yüzde 43,2 oranında artmı tır. Bu sektörde
meydana gelen hızlı üretim artı ında, ihracatta gözlenen yüksek performans önemli
rol oynamı tır. Ayrıca, ekonomiye duyulan güvenin artması ve mali piyasalardaki
belirsizli in azalması, özel firmaların üretime ve talebe ili kin beklentilerini
olumlu etkilemi ve 2003 yılında bir önceki yıla göre ana metal ve makina teçhizat
üretimleri sırasıyla yüzde 11,5 ve yüzde 31,9 oranlarında artmı tır. Bunun yanı
sıra, aynı dönemde, gıda sektörü üretimi geçen yıla göre yüzde 11,5 oranında
artmı tır.
2003 yılında, ekonomik programın kararlılıkla uygulanması sonucunda
iktisadi temellerin güçlenmesi, ekonomiye duyulan güvenin artmasını sa lamı tır.
Buna ba lı olarak faiz oranlarının geçen yıla göre azalması ve özel firmaların
gerek yurtiçi gerekse yurtdı ı mali kaynaklardan daha uygun ko ullarda
yararlanmaya ba laması, sanayi sektörü katma de erini ve üretimini oldukça
olumlu etkilemi tir.
24
2003 Yıllık Rapor
c. Hizmetler
Hizmetler sektörü katma de eri, 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde bir
önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,5 oranında artmı tır (Tablo II.1.2). Sanayi
üretimi ile ithalatta gözlenen olumlu geli meler, ba ta toptan-perakende ticaret ve
ula tırma-haberle me sektörleri olmak üzere hizmetler sektörü katma de erinin
artmasına neden olmu tur. Ancak, ticaret sektörü alt grubunda yer alan otelcilik ve
lokantacılık sektörü katma de eri, yılın ilk dokuz aylık döneminde yüzde 2,8
oranında azalmı tır. Ayrıca, mali kurulu lar sektörü katma de erinin, 2003 yılının
ilk dokuz aylık döneminde, 2001 yılında ya anan ekonomik kriz sonrasında
bankacılık sisteminin yeniden yapılandırılma sürecinin devam etmesi nedeniyle
yüzde 6,9 oranında gerilemesi, hizmetler sektörü katma de erini olumsuz
etkilemi tir.
Hizmetler sektörü
katma de eri, 2003
dönemine göre
artmı tır.
n aat sektörü katma de eri 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde geçen
yılın aynı dönemine göre yüzde 16,2 oranında gerilemi tir. D E tarafından
yayınlanan in aat istatistiklerine göre, konut yapı ruhsatlarının 2003 yılının ilk
dokuz aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 40,6 gibi yüksek bir
oranda artması bu sektörün toparlanma e ilimi içinde oldu unu gösterse de sıkı
maliye politikası çerçevesinde kamu sektörü yatırım harcamalarının gerilemesi
in aat sektörü canlanmasının zaman alaca ını göstermektedir.
II.1.1.B. Mal ve Hizmet thalatı
ç talepte ortaya çıkan sınırlı canlanmanın yanı sıra sanayi üretiminin hızlı bir
ekilde artması, mal ve hizmet ithalatının, 2002 yılının ardından 2003 yılının ilk
dokuz aylık döneminde yükselmesine neden olmu tur. Sabit fiyatlarla toplam mal
ve hizmet ithalatı 2002 yılının ilk dokuz ayında yüzde 13,7 oranında artarken, 2003
yılının aynı döneminde yüzde 24,5 oranında yükselmi tir (Tablo II.1.7).
Ana sektörler itibarıyla toplam ithalatın yüzde 79,4’ünü olu turan imalat
sanayii ithalatı 2003 yılı Ocak-Kasım döneminde geçen yılın aynı dönemine göre
yüzde 27,6, tarım-ormancılık ithalatı yüzde 45,9 ve madencilik-ta ocakçılı ı
ithalatı ise yüzde 52,1 oranında artmı tır. Di er mal ve hizmet giderleri ise 2003
yılı Ocak-Kasım döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 9,6 oranında
azalmı tır.
2003 Yıllık Rapor
25
Toplam mal ve
hizmet ithalatı,
2003 yılının ilk
dokuz aylık
döneminde bir
dönemine göre
yüzde 24,5
oranında artmı tır.
TABLO II.1.7
MAL VE H ZMET THALATI
2001
thalat (CIF)
Turizm Giderleri
Di er Hizmet Giderleri(1)
TOPLAM
Mal ve Hizmet thalatı (%)(2)
2002
2002
Ocak-Kasım
I
II
2003
III Ocak-Kasım
41,4
1,7
5,2
48,3
51,6
1,9
5,0
58,5
46,2
1,8
4,6
52,5
14,2
0,5
1,2
15,9
16,4
0,4
1,4
18,2
18,4
0,7
1,7
20,7
60,7
2,0
5,4
68,0
-24,8
15,7
13,7(3)
23,9
20,2
29,4
24,5(3)
Kaynak: TCMB, D E.
(1) Turizm giderleri hariç.
(2) D E, 1987 fiyatlarıyla yüzde de i im.
(3) Ocak-Eylül dönemi itibarıyla.
II.1.2. Ekonominin Talep Yönü: ç Talep ve hracat
II.1.2.A. ç Talep: Yatırım ve Tüketim
Türkiye ekonomisi,
2003 yılının ilk
dokuz aylık
döneminde
büyümeye devam
etmi tir.
Türkiye ekonomisi, 2001 yılı ekonomik krizi sonrasında 2002 yılında ya anan
hızlı iyile menin ardından 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde büyümeye
devam etmi tir. Mali piyasalarda sa lanan istikrar ile birlikte büyüme ve enflasyon
gerçekle melerindeki olumlu seyir ekonomiye duyulan güvenin artmasını sa lamı ,
böylece Türkiye ekonomisi ya anan krizlerin ardından hızla toparlanma sürecine
girmi tir.
TABLO II.1.8
TOPLAM TÜKET M HARCAMALARINDA GEL MELER
(1987 Fiyatlarıyla Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde De i im)
2001
2002
I
Toplam Tüketim Harcamaları
Devletin Nihai Tüketim Harcamaları
Maa -Ücret
Di er Cari
Özel Nihai Tüketim Harcamaları
Gıda
Dayanıklı Tüketim Malları
Yarı Day. Ve Dayanaksız Tük. Mal.
Enerji, Ula tırma, Haberle me
Hizmetler
Konut Sahipli i
-9,1
-8,5
1,6
-18,0
-9,2
-3,6
-30,4
-9,0
0,9
-9,3
2,1
2,4
5,4
0,7
10,8
2,0
0,9
2,1
3,1
-0,7
8,7
1,8
5,6
-3,0
0,0
-10,8
6,5
3,9
20,4
1,9
4,5
10,9
1,3
2003
II
1,9
-2,9
0,6
-7,0
2,5
2,9
10,7
-6,1
-0,2
6,1
1,3
III 9 Aylık
5,0
-1,4
1,3
-4,1
5,6
6,0
9,7
4,1
2,5
7,2
1,3
4,2
-2,3
0,6
-6,4
4,9
4,5
13,4
0,3
2,2
7,8
1,3
Kaynak: D E.
26
2003 Yıllık Rapor
Kamu tüketim harcamaları 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde geçen yılın
aynı dönemine göre yüzde 2,3 oranında azalmı tır. Bu dönemde, uygulanmakta
olan sıkı maliye politikası kamu harcamalarının gerilemesine neden olmu tur. 2003
yılının ilk dokuz aylık döneminde, kamu tüketim harcamalarında “maa ve ücret”
kalemi yüzde 0,6 oranında artarken, “di er cari” harcamalar ise yüzde 6,4 oranında
azalı göstermi tir (Tablo II.1.8).
Özel nihai tüketim harcamaları, 2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde yüzde
4,9 oranında artmı tır. Reel gelirlerdeki gerilemenin 2002 yılından sonra bu
dönemde sürmesi, özel tüketim harcamalarını sınırlandırmı tır. Özel tüketim
harcamalarına alt kalemler itibarıyla bakıldı ında, bu dönemde ba ta dayanıklı
tüketim malları olmak üzere tüm alt kalemlerde harcamaların arttı ı görülmektedir
(Tablo II.1.8).
2003 yılının ilk dokuz aylık döneminde kamu sabit sermaye yatırım
harcamaları yüzde 18,5 oranında azalmı tır. Bunun yanı sıra, 2003 yılının ilk
dokuz aylık döneminde özel sabit sermaye yatırım harcamaları yüzde 13,5
oranında, özel sektör makina-teçhizat yatırımları ise yüzde 39,6 oranında artmı tır.
Mali piyasalardaki istikrar ortamında gerileyen faiz oranları, yatırımcı güveninin
artmasını sa lamı
ve özel firmaların makina-teçhizat yatırımlarını
gerçekle tirmelerini mümkün kılmı tır. n aat yatırımları ise 2003 yılının ilk dokuz
aylık döneminde gerek kamu sektöründe gerekse özel sektörde gerilemi tir (Tablo
II.1.3).
II.1.2.B. Mal ve Hizmet hracatı
Mal ve hizmet ihracatı 2002 yılının ilk dokuz aylık döneminde yüzde 10,6,
2003 yılının aynı döneminde ise yüzde 16 oranlarında artmı tır (Tablo II.1.9).
TABLO II.1.9
MAL VE H ZMET HRACATI
2001
hracat
Bavul Ticareti
Turizm Gelirleri
Di er Hizmet Gelirleri(1)
TOPLAM
Mal ve Hizmet hracatı (%)(2)
2002
2002
2003
Ocak-Kasım
I
II
III Ocak-Kasım
31,3
3,0
8,1
7,9
50,4
36,1
4,1
8,5
6,3
54,9
32,8
3,7
8,2
5,7
50,4
10,3
0,8
0,8
1,7
13,6
11,3
1,0
1,9
1,8
15,9
12,1
1,1
4,9
2,1
20,2
42,4
3,6
9,4
6,8
62,2
7,4
11,0
10,6(3)
14,5
12,5
20,1
16,0(3)
Kaynak: TCMB, D E.
(1) Turizm gelirleri hariç.
(2) D E, 1987 fiyatlarıyla yüzde de i im.
(3) Ocak- Eylül dönemi itibarıyla.
2003 Yıllık Rapor
27
Mal ve hizmet
ihracatı, 2003
dönemine göre
yüzde 16 oranında
artmı tır.
2003 yılında iç talepteki canlanmanın sınırlı kalması nedeni ile özel firmaların
üretimlerini dı pazara yöneltmesi mal ve hizmet ihracatının artmasına katkıda
bulunmu tur. malat sanayiinde verimlili in artması ve birim ücretlerin dü ük bir
seviyede olması ihracattaki artı ların 2003 yılında da sürmesini sa lamı tır. 2003
yılı Ekim ayı itibarıyla, 12 aylık ortalamalara göre, ihracat fiyatları yüzde 8,9,
ihracat miktar endeksi ise yüzde 20,6 oranlarında artı göstermi tir.
II.1.3. stihdam
2003 yılının üçüncü
üç aylık döneminde
i sizlik oranı geçen
yılın aynı dönemine
göre gerileyerek
yüzde 9,4 olarak
gerçekle mi tir.
D E Hanehalkı gücü Anketi (H A) sonuçlarına göre, 2002 yılının üçüncü üç
aylık döneminde 22.833 bin ki i olan toplam istihdam, 2003 yılının aynı
döneminde ekonomide gözlenen canlanmaya kar ın yüzde 1,8 oranında azalmı ve
22.411 bin ki i olarak gerçekle mi tir. Toplam istihdam düzeyi kentlerde yüzde
0,5 oranında artarken, kırsal alanlarda yüzde 4,2 oranında azalmı tır. 2003 yılının
ilk dokuz aylık döneminde ekonomideki büyüme süreci devam etmesine kar ın,
i sizlik oranı, toplam istihdam ve tarım-dı ı istihdam gibi i gücü piyasasına ili kin
temel göstergeler, bir önceki yılın aynı dönemine göre kırsal kesim kaynaklı olarak
gerileme göstermi tir. Bu dönemde, toplam istihdamın yüzde 51,6’sı kentsel,
yüzde 48,4’ü ise kırsal alanlarda sa lanmı tır. Di er taraftan, toplam i gücü arzı
2003 yılının üçüncü üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde
2 oranında azalı kaydetmi tir. sizlik oranı ise 2003 yılının üçüncü üç aylık
döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 0,2 puan azalarak yüzde 9,4 oranına
gerilemi tir (Tablo II.1.10).
“ stihdamda olup da i arayanlar ya da mevcut i inde veya bir ba ka i te daha
fazla süre çalı maya uygun olanlar” eklinde tanımlanan eksik istihdam oranı,
2003 yılının üçüncü üç aylık döneminde yüzde 4,6 olarak gerçekle mi tir. Eksik
istihdam ile i sizlik oranının toplamından olu an atıl i gücü oranı ise aynı
dönemde yüzde 14,1 olmu tur. gücünün bir di er önemli göstergesi olan
i gücüne katılma oranı 2003 yılının üçüncü üç aylık döneminde yüzde 50,5 olarak
gerçekle mi ve bir önceki yıla göre 1,9 puan azalmı tır. Bir önceki yılın aynı
dönemiyle kar ıla tırıldı ında i gücüne katılma oranı erkeklerde 1,6 puan,
kadınlarda ise 2,4 puan dü mü tür. Ayrıca, e itimli genç i sizlik oranı 2003 yılının
üçüncü üç aylık döneminde yüzde 31,8 gibi çok yüksek bir düzeye ula mı tır
(Tablo II.1.10).
28
2003 Yıllık Rapor
TABLO II.1.10
GÜCÜ VE ST HDAM
(Bin Ki i, 15+Ya )
15 ve Yukarı Ya taki Nüfus
gücü
Kadın g./ g. (Yüzde)
gücüne Katılma Oranı (Yüzde)
Erkek
Kadın
stihdam
Kent (Yüzde)
Kır (Yüzde)
Kadın st./ st. (Yüzde)
siz Sayısı
sizlik Oranı (Yüzde)
Kent
Kır
Eksik st./ g. (Yüzde)
Atıl g. (Yüzde)
E itimli Genç sizlik Oranı
2001
Yıl Ort.
2002
Yıl Ort.
2002
III
I
2003
II
III
47.158
23.491
27,5
49,8
72,9
27,1
21.524
51,5
48,5
27,7
1.967
8,4
11,6
4,7
6,0
14,4
25,5
48.041
23.818
28,4
49,6
71,6
27,9
21.354
52,0
48,0
28,7
2.464
10,3
14,2
5,7
5,4
15,8
29,1
48.148
25.247
30,0
52,4
74,1
31,2
22.833
50,4
49,6
30,2
2.414
9,6
13,9
4,6
5,0
14,6
30,7
48.587
23.088
28,3
47,5
68,7
26,6
20.244
54,4
45,6
28,5
2.844
12,3
15,4
8,3
5,0
17,3
27,9
48.799
24.115
28,5
49,4
71,2
27,9
21.696
52,0
48,0
28,5
2.418
10,0
13,2
6,3
4,6
14,6
25,6
49.022
24.739
28,7
50,5
72,5
28,8
22.411
51,6
48,4
28,7
2.328
9,4
13,5
4,6
4,6
14,1
31,8
Kaynak: D E.
Kentsel yerler i sizlik oranı, 2002 yılının üçüncü üç aylık döneminde yüzde
13,9 iken, bu oran 2003 yılının aynı döneminde yüzde 13,5’e gerilemi tir. Kırsal
yerler i sizlik oranı ise söz konusu dönemlerde de i meyerek yüzde 4,6 olarak
gerçekle mi tir. 2003 yılının üçüncü üç aylık döneminde i siz sayısı bir önceki
yılın aynı dönemine göre 86 bin ki i azalarak 2.328 bin ki iye gerilemi tir. Bu
dönemde, Türkiye genelinde i sizlerin yüzde 17,1’ini (398 bin ki i) i ten
çıkartılanlar, yüzde 23,9’unu (556 bin ki i) ise ilk kez i arayanlar olu turmaktadır.
stihdamın sektörel da ılımı incelendi inde, 2003 yılının üçüncü üç aylık
döneminde tarım sektörünün toplam istihdam içindeki payının yüzde 37,4 olarak
gerçekle ti i görülmektedir. Aynı dönemde sanayi sektörünün payı yüzde 17,3,
hizmet sektörünün payı ise yüzde 40,3 olmu tur. Bu dönemde tarım-dı ı istihdam
bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 0,7 oranında azalmı tır. Kentlerde,
tarım-dı ı istihdam düzeyindeki artı hizmetler sektöründen kaynaklanmı tır.
Kırsal kesimde ise tarım-dı ı istihdam, sanayi ve hizmet sektörleri istihdamlarının
gerilemesi nedeniyle, bir önceki yılın aynı dönemine göre azalmı tır (Tablo
II.1.11). Ekonomideki büyümenin 2003 yılının üçüncü üç aylık döneminde de
sürmesiyle birlikte ticaret sektöründeki canlılık hizmetler sektörü istihdamını
2003 Yıllık Rapor
29
olumlu etkilemi tir. Bu dönemde hizmetler sektörü istihdamı geçen yılın aynı
dönemine göre yüzde 0,3 oranında artmı tır. Buna kar ın, bu dönemde tarım
istihdamı yüzde 3,7, in aat sektörü istihdamı yüzde 0,1, sanayi istihdamı ise yüzde
2,9 oranlarında azalmı tır.
TABLO II.1.11
ST HDAMIN SEKTÖREL DA ILIMI
(Bin Ki i, 15+Ya )
TOPLAM
Tarım
Sanayi
Hizmetler
n aat
KENT
Tarım
Sanayi
Hizmetler
n aat
KIR
Tarım
Sanayi
Hizmetler
n aat
2001
Yıl Ort.
2002
Yıl Ort.
2002
III
I
2003
II
III
21.524
8.089
3.774
8.551
1.110
11.076
483
3.054
6.729
810
10.449
7.605
721
1.823
300
21.354
7.458
3.954
8.984
958
11.111
484
3.066
6.853
708
10.243
6.973
888
2.132
250
22.833
8.709
3.996
9.011
1.118
11.497
621
3.168
6.903
806
11.336
8.088
828
2.108
312
20.244
6.639
3.769
9.160
676
11.013
378
2.978
7.117
541
9.231
6.261
792
2.043
135
21.696
7.731
3.798
9.162
1.006
11.286
507
3.067
7.008
703
10.411
7.223
730
2.154
303
22.411
8.389
3.881
9.034
1.107
11.556
569
3.170
7.046
771
10.856
7.819
711
1.989
336
Kaynak: D E.
2003 yılının üçüncü üç aylık dönemi itibarıyla Türkiye genelinde toplam
istihdamın yakla ık yüzde 48,1’i ücretli ve yevmiyelilerden olu maktadır. Aynı
dönemde kendi hesabına çalı anların payı yüzde 29,3, ücretsiz aile i çilerinin payı
ise yüzde 22,6’dır. Bu dönemde bir önceki yılın aynı dönemi ile kar ıla tırıldı ında
ücretsiz aile i çilerinin payı azalırken, kendi hesabına çalı anlar ile ücretli ve
yevmiyeli i çilerin payları artmı tır. Bununla birlikte, 2003 yılının üçüncü üç aylık
döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre toplam istihdam düzeyinde
gerçekle en 422 bin ki ilik gerileme, ücretsiz aile i çisi ve ücretli ve yevmiyeli
olarak çalı anların azalmasından kaynaklanmı tır.
2003 yılının ilk
dokuz aylık
döneminde imalat
sanayi üretimi
artmaya devam
etmesine ra men,
sektör istihdamının
artı ını kamu
sektörü
sınırlandırmaktadır.
2002 yılında imalat sanayi üretimi yeniden büyüme sürecine girmesine kar ın
sektör istihdamı, kamu sektörü istihdamındaki gerilemeden dolayı dü ük bir
oranda artmı tır. Bu çerçevede, imalat sanayiinde üretimde çalı anlar endeksi,
2002 yılında bir önceki yıla göre sadece yüzde 0,6 oranında yükselmi tir. 2003
yılının ilk dokuz aylık döneminde D E Üç Aylık Sanayi Üretim Endeksi verilerine
30
2003 Yıllık Rapor
göre özel imalat sanayii üretimi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 11,6
oranında artarken, kamu imalat sanayii üretimi aynı dönemde yüzde 4,3 oranında
azalı göstermi tir. Bu dönemde, özel sektörde üretimin yüksek bir oranda artmaya
devam etmesi özel imalat sanayiinde üretimde çalı anlar endeksinin bir önceki
yılın aynı dönemine göre yüzde 3,7 oranında yükselmesini sa lamı tır. Kamu
sektöründe ise üretimin gerilemesi kamu sektöründe çalı anlar endeksinin yüzde
5,1 oranında azalmasına neden olarak istihdamı olumsuz etkilemi tir (Tablo
II.1.12).
TABLO II.1.12
MALAT SANAY NDE ÜRET MDE ÇALI ANLAR ENDEKS
(Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde De i im)
2001
malat Sanayii
Kamu
Özel
Gıda
Tekstil
Giyim
Petrol Ürünleri
Kimyasal Maddeler
Metalik Olm.Min. Mad.
Ana Metal Sanayii
Makina-Teçhizat
Ta ıt Araçları
-8,3
-6,5
-8,6
-11,8
-7,7
-4,7
-8,2
-8,6
-9,4
-10,3
-10,7
-3,6
2002
0,6
-9,1
2,3
1,6
7,2
11,8
-7,5
-0,5
-0,4
-4,7
-1,8
-6,0
2002
Dokuz Aylık
I
-1,2
5,0
-10,5
-4,1
0,4
6,2
-0,4
1,9
6,6
6
9,7
8,8
-9,8
14,5
-1,5
0,5
-2,5
3,3
-6,7
3,2
-5,7
13,2
-8,8
9,7
2003
II
1,8
-6,5
2,9
-0,8
1,1
2,4
-0,6
-1,4
1,8
5,5
13,2
17,1
1,3
-4,6
2,2
-0,1
-1,4
-2,7
-5,0
-1,5
2,5
5,7
17,2
17,1
III Dokuz Aylık
2,7
-5,1
3,7
0,3
1,8
2,8
2,4
-0,8
2,5
4,8
14,6
14,7
Kaynak: D E.
II.1.4. Ücretler ve Maa lar
2003 yılında imzalanan kamu kesimi toplu i sözle meleri 2 yıllık bir süreyi
kapsamaktadır. Buna göre, kamu kesimi i çi ücretleri 2003 yılının ilk yarısında
yüzde 11,5 oranında, ikinci yarısında ise yüzde 9 oranında artırılmı tır. Bu
çerçevede, kamu kesiminde ele geçen net ortalama ücretlerin 2003 yılında reel
olarak yüzde 1,3 oranında arttı ı tahmin edilmektedir (Tablo II.1.13).
Hedeflenen TÜFE enflasyonu çerçevesinde, memur maa ları 2003 yılının ilk
yarısında yüzde 6,4 oranında, ikinci yarısında ise yüzde 9 oranında artırılmı tır. Bu
artı lar sonucu, ortalama net memur maa ının 2003 yılında reel olarak yüzde 0,8
oranında azaldı ı tahmin edilmektedir. 2003 yılında bir önceki yıla göre yüzde 30
oranında artırılan ortalama net asgari ücretin reel artı oranının yüzde 3,7 oldu u
2003 Yıllık Rapor
31
Kamu kesiminde net
ortalama ele geçen
ücretlerin, 2003
yılında geçen yıla
göre yüzde 1,3
oranında arttı ı
tahmin
edilmektedir.
tahmin edilmektedir. Benzer ekilde, 2003 yılında tüm emekli aylıklarında reel
olarak artı oldu u tahmin edilmektedir.
TABLO II.1.13
REEL ÜCRET ENDEKSLER
(1994=100)(1)
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003(2)
(3)
Net çi Ücreti
Kamu
82,9
Özel
91,7
Memur Net Maa ı
95,3
Yıllık Ortalama Net Asgari Ücret(4) 93,3
Emekli Aylıkları(5)
Emekli Sandı ı
92,0
SSK
98,0
Ba -Kur
102,0
62,2 74,1 73,1
93,4 90,6 105,9
102,5 119,3 117,8
110,6 121,2 115,2
103,8
118,2
123,1
154,9
111,1 98,2 89,2
119,4 95,3 94,3
108,9 104,8 110,8
132,6 113,9 123,0
90,4
109,9
127,6
113,0 121,0 114,0 118,0 104,0 100,0 104,0
118,0 134,0 124,0 127,0 110,0 107,0 109,0
160,0 204,0 189,0 194,0 185,0 184,0 185,0
112,0
124,0
249,0
Kaynak: DPT.
(1) Reelle tirmelerde D E-TÜFE (1994=100) endeksi kullanılmı tır.
(2) Geçici. DPT tarafından verilen tahminler, gerçekle en oniki aylık ortalama TÜFE enflasyon
oranlarına göre revize edilmi tir.
(3) Türkiye veren Sendikaları Konfederasyonu ile Kamu veren Sendikasına ait veriler kullanılarak
DPT tarafından hesaplanmı tır.
(4) 16 ve üstü ya için sanayi ve hizmetler kesimi yıllık ortalama asgari ücretidir.
(5) Ortalama emekli aylı ı, memur emeklileri için 3/1, i çi emeklileri için normal gösterge tablosu 1.
derece 9. kademe ve Ba -Kur emeklileri için 6.basamak esas alınmı tır.
TABLO II.1.14
MALAT SANAY NDE ÜRET MDE ÇALI ILAN SAAT BA INA
REEL ÜCRETLER
(Yüzde De i im)
2001
malat Sanayii
Kamu
Özel
Gıda
Tekstil
Giyim
Petrol Ürünleri
Kimyasal Maddeler
Ana Metal Sanayii
Makine-Teçhizat
Ta ıt Araçları
-14,6
-12,5
-15,2
-17,6
-15,5
-13,5
-19,4
-16,1
-12,5
-13,2
-12,7
-8,5
2002
-5,4
1,4
-4,2
1,2
0,9
-4,7
9,0
-4,5
-15,1
-6,6
-0,4
1,6
2002
Dokuz Aylık
I
II
2003
-7,9
-1,5
-6,9
-1,6
-1,5
-9,6
8,1
-8,1
-17,3
-7,7
-1,1
-0,8
-1,0
-2,5
0,8
-3,7
2,9
9,1
-8,2
1,4
-8,6
-4,1
0,9
2,8
-5,1
-8,9
-2,6
0,2
-7,6
5,9
-4,8
-4,0
-7,1
-7,0
-3,5
-3,9
III Dokuz Aylık
-3,9
-8,6
-1,4
-4,8
-4,6
1,9
-17,9
2,6
-4,9
-1,4
-4,5
-3,4
-3,3
-6,7
-1,0
-2,8
-3,2
5,6
-10,4
0,0
-6,9
-4,2
-2,4
-1,5
Kaynak: D E.
32
2003 Yıllık Rapor
malat sanayiinde saat ba ına reel ücretler 2003 yılının ilk dokuz aylık
döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre gerek özel, gerek kamu kesimi
kaynaklı olarak yüzde 3,3 oranında gerilemi tir (Tablo II.1.14). Bu dönemde giyim
e yası imalatı dı ındaki tüm sektörlerde çalı ılan saat ba ına reel ücretlerde
gerileme gözlenmi tir. Reel ücretlerdeki gerilemenin sürmesi, iç talepteki
canlanmayı sınırlandıran en önemli faktördür.
malat sanayii genelinde çalı ılan saat ba ına verimlilik, 2003 yılının ilk dokuz
aylık döneminde yüzde 5,2 oranında artmı tır. Bu dönemde, özel imalat sanayiinde
çalı ılan saat ba ına verimlilik yüzde 5,7 oranında artı göstermi tir (Tablo
II.1.15). malat sanayiinde verimlili in yükselmesi üretim artı ının istihdam
artı ından fazla olmasından kaynaklanmı tır. Reel ücretler azalırken verimlilik
artı larının sürmesi imalat sanayiinde reel birim ücretlerin gerilemesini ve
ihracattaki hızlı artı ların sürmesini sa lamı tır.
TABLO II.1.15
MALAT SANAY NDE ÜRET MDE ÇALI ILAN SAAT BA INA
VER ML L K
(Yüzde De i im)
2001
malat Sanayii
Kamu
Özel
Gıda
Tekstil
Giyim
Petrol Ürünleri
Kimyasal Maddeler
Ana Metal Sanayii
Makina-Teçhizat
Ta ıt Araçları
1,0
7,8
-0,6
11,9
3,8
3,3
0,1
-2,3
-1,3
12,6
-6,8
-35,0
2002
8,6
16,4
7,8
3,7
4,1
-9,1
16,5
12,9
7,0
19,3
22,5
26,1
2002
Dokuz Aylık
I
9,2
19,4
7,8
4,9
3,7
-7,4
17,4
15,1
6,3
18,5
26,5
16,1
4,6
4,7
5,5
15,2
4,6
-9,1
-12,3
10,8
-1,4
10,4
9,0
30,1
2003
II
III Dokuz Aylık
3,3
8,2
3,2
12,5
-1,1
-8,2
-16,7
2,8
4,2
4,5
0,0
15,3
7,7
7,7
8,3
6,6
0,0
-0,2
4,0
18,2
9,8
1,3
18,0
24,9
5,2
6,8
5,7
11,1
1,1
-5,9
-8,1
10,2
4,6
5,1
8,9
22,8
Kaynak: D E.
II.2. KAMU MAL YES VE Ç BORÇLANMA
II.2.1. Kamu Maliyesi
2003 yılında, borç stokunun istikrarlı bir yapıya kavu turulması ve faiz dı ı
fazlanın artırılması amacıyla alınan önlemler sonucu, kamu kesimi borçlanma
gere inin GSMH içindeki payının bir önceki yıla göre 4,3 puan azalarak yüzde
2003 Yıllık Rapor
33
2003 yılında
kamu kesimi
borçlanma
gere inin GSMH
içindeki payının
geçen yıla göre
azalması
beklenmektedir.
8,5’e dü mesi beklenmektedir (Tablo II.2.1, Grafik II.2.1). Kamu kesimi
borçlanma gere indeki azalı , esas olarak, konsolide bütçe ve fonların finansman
dengelerinin geçen yıla göre olumlu performans izlemesinden kaynaklanmı tır.
Mahalli dareler, Sosyal Güvenlik Kurulu ları ve Döner Sermayeli
Kurulu lardan olu an Di er Kamu’nun borçlanma gere inin 2003 yılında GSMH
içindeki payının yüzde -0,1 olarak gerçekle mesi beklenmektedir. K T’lerin
borçlanma gere inin de 2003 yılında olumlu bir performans izleyerek GSMH’ye
oranının yüzde -0,9 düzeyinde gerçekle mesi beklenmektedir. 2002 yılında faiz ve
özelle tirme hariç borçlanma gere inin GSMH’ye oranı yüzde -6,9 iken, 2003
yılında bu oranın yüzde -7,7 olması beklenmektedir.
TABLO II.2.1
KAMU KES M BORÇLANMA GERE N N
GAYR SAF M LL HASILAYA ORANI(1)
(Yüzde)
Konsolide Bütçe(2)
KT
sizlik Sigortası Fonu
Fonlar
Di er Kamu(3)
TOPLAM BORÇLANMA GERE
FA Z VE ÖZELLE T RME HAR Ç BORÇ. GERE
GSMH (Trilyon TL)
2001
2002
17,4
0,4
-1,0
-0,5
0,1
16,4
-7,2
176.484
14,9
-1,0
-1,0
0,0
-0,1
12,8
-6,9
273.463
Gerçekle me
Tahmini
2003
11,2
-0,9
-1,1
-0,6
-0,1
8,5
-7,7
357.045
Kaynak: DPT.
(1) (-) i areti fazla anlamındadır.
(2) Bu tabloda yer alan 2001 ve 2002 yılları Konsolide Bütçe açı ı, Tablo II.2.2’den farklıdır. Bu
tablodaki konsolide bütçe dengesinde, 2001 yılında bütçeden sosyal güvenlik kurulu larına nakit
olarak ödenen ve bütçeden mahsup edilecek ödenek hesabına kaydedilen 950 trilyon Türk lirası
2001 yılı transfer harcamalarında yer almaktadır.
(3) Mahalli dareler, Döner Sermayeli Kurulu lar ve Sosyal Güvenlik Kurulu larını kapsamaktadır.
Konsolide bütçe açı ının GSMH’ye oranının 2002 yılındaki yüzde 15,2’lik
düzeyinden 2003 yılında yüzde 11,2’ye dü mesi beklenmektedir (Grafik II.2.2). Bu
geli mede esas olarak 2003 yılında faiz oranlarının geçen yıla göre daha dü ük
seviyelerde gerçekle mesi ve buna ba lı olarak bütçedeki faiz yükünün geçen yıla
göre daha dü ük olması önemli bir rol oynamı tır. Konsolide bütçe gelirlerinin
GSMH'
ye oranının, 2002 yılındaki yüzde 27,6’lık seviyesinden 2003 yılında yüzde
28’e yükselmesi, faiz dı ı konsolide bütçe harcamalarının da GSMH'
ye oranının
2002 yılındaki yüzde 23,9’luk seviyesinden 2003 yılında yüzde 22,8’e dü mesi
beklenmektedir. Bu geli mede, daraltıcı maliye politikaları çerçevesinde özellikle
34
2003 Yıllık Rapor
yatırım ve di er cari harcamalardaki azalma etkili olmu tur. Konsolide bütçe vergi
gelirlerinin GSMH’ye oranının ise 2003 yılında 2002 yılındaki düzeyine göre 1,8
puan artarak yüzde 23,6 olması beklenmektedir (Tablo II.2.2).
GRAF K II.2.1
FA Z VE ÖZELLE T RME HAR Ç KAMU DENGES VE KAMU KES M
BORÇLANMA GERE /GSMH
Yüzde
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
Toplam Borçlanma Gere i
Faiz ve Özelle tirme Hariç Borçlanma Gere i
Kaynak: DPT.
(1) GSMH, DPT 2003 yılı tahminidir.
Dolaysız vergi gelirleri ile ilgili olarak çe itli yasal düzenlemeler yapılmı ve
bu düzenlemeler 24 Nisan 2003 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmı tır. Bu
düzenlemelerle, yatırım indirimi sisteminin basitle tirilmesi, finansal kiralama ile
ilgili olarak uluslararası muhasebe standartlarına uyumun sa lanması gibi vergi
sistemini sadele tirmeye yönelik uygulamalar yürürlü e konulmu tur. Ayrıca 2003
yılında, bütçe gelirlerini artırmaya yönelik olarak Vergi Barı ı Kanunu
uygulamaya konulmu tur.
2002 yılı A ustos ayında uygulamaya konulan özel tüketim vergisinden 2003
yılında toplam 22,3 katrilyon Türk lirası tutarında tahsilat sa lanmı tır. Bu tutarın
15,1 katrilyon Türk liralık bölümü petrol ve do algaz ürünleri üzerinden, 5,5
katrilyon Türk lirası kolalı gazoz, alkollü içki ve tütün mamülleri üzerinden, 1,4
katrilyon Türk lirası motorlu ta ıt araçları üzerinden ve 0,3 katrilyon Türk lirası da
dayanıklı tüketim ve di er mallar üzerinden alınmı tır.
2003 Yıllık Rapor
35
TABLO II.2.2
KONSOL DE BÜTÇE(1)
2001
HARCAMALAR
Faiz Dı ı Harcamalar
Cari
Personel
Di er Cari
Yatırım
Faiz Dı ı Transferler
Faiz Ödemeleri
GEL RLER
Vergi Gelirleri
Vergi Dı ı Normal Gelir
Özel Gelir ve Fonlar
Katma Bütçe
BÜTÇE DENGES
FA Z DI I BÜTÇE DENGES
81.175
40.113
20.400
15.212
5.188
4.798
14.915
41.062
51.335
39.736
7.418
3.571
609
-29.840
11.222
Cari Fiyatlarla
(Trilyon TL)
2002
117.225
65.355
30.572
23.089
7.483
8.434
26.349
51.871
75.529
59.631
10.874
4.035
989
-41.696
10.174
2003
140.054
81.445
38.419
30.201
8.218
7.165
35.861
58.609
100.062
84.334
10.242
3.798
1.688
-39.992
18.617
GSMH çindeki Payları
(Yüzde)
2001
2002 2003 (2)
46,0
22,7
11,6
8,6
2,9
2,7
8,5
23,3
29,1
22,5
4,2
2,0
0,3
-16,9
6,4
42,9
23,9
11,2
8,4
2,7
3,1
9,6
19,0
27,6
21,8
4,0
1,5
0,4
-15,2
3,7
39,2
22,8
10,8
8,5
2,3
2,0
10,0
16,4
28,0
23,6
2,9
1,1
0,5
-11,2
5,2
Kaynak: DPT.
(1) 2001 yılında bütçeden sosyal güvenlik kurulu larına nakit olarak ödenen ve bütçeden mahsup
edilecek ödenek hesabına kaydedilen 950 trilyon Türk lirası, 2002 yılı transfer harcamalarında yer
almaktadır.
2003 yılında gelir vergisi tahsilatında gerçekle en artı ın önceki yıla göre
sınırlı düzeyde kaldı ı görülmektedir. Bu geli mede esas olarak gelir vergisi
stopajı etkili olmu tur. Özellikle, mevduat ve repo faiz oranlarının 2003 yılında
geçen yıla göre dü ük olması, gelir vergisi stopajı tahsilatını olumsuz etkilemi tir.
Konsolide bütçe vergi gelirlerinin harcamaları kar ılama oranı 2002 yılındaki
yüzde 50,9’luk düzeyinden 2003 yılında yüzde 60,2’ye yükselmi tir. Ayrıca, vergi
gelirlerinin faiz dı ı bütçe harcamalarını kar ılama oranı da 2002 yılında yüzde
91,2 iken, 2003 yılında yüzde 103,5’e yükselmi tir (Tablo II.2.3).
Vergi dı ı normal gelirlerin GSMH içindeki payı 2002 yılında yüzde 4 iken,
bu oranın 2003 yılında yüzde 2,9’a gerilemesi beklenmektedir. Bu geli mede, 2002
yılı Mayıs ayında, Merkez Bankası 2001 yılı dönem kârından konsolide bütçeye 3
katrilyon Türk lirasının aktarılmı olması önemli bir rol oynamı tır. 2003 yılı
Mayıs ayında ise bu tutar 12,2 trilyon Türk lirası olarak gerçekle mi tir.
36
2003 Yıllık Rapor
TABLO II.2.3
KONSOL DE BÜTÇE GÖSTERGELER
(Yüzde)
2001
GEL R GÖSTERGELER
Toplam Gelir / Toplam Harcama
Toplam Gelir / Faiz Dı ı Bütçe Harcaması
Vergi Geliri / Toplam Gelir
Vergi Geliri / Toplam Harcama
Vergi Geliri / Faiz Dı ı Bütçe Harcaması
HARCAMA GÖSTERGELER
Faiz Ödemeleri / Vergi Geliri
Faiz Dı ı Harcama / Toplam Harcama
Personel Harcamaları / Toplam Harcama
Yatırım Harcamaları / Toplam Harcama
Faiz Dı ı Transferler /Toplam Harcama
F NANSMAN GÖSTERGELER
ç Borçlanma / GSMH (1)
ç Borç Anapara Ödemesi / GSMH (1)
ç Borç Servisi / GSMH (1)
2002
2003
63,2
128,0
77,4
49,0
99,1
64,4
115,6
79,0
50,9
91,2
71,4
122,9
84,3
60,2
103,5
103,3
49,4
18,7
5,9
18,4
87,0
55,8
19,7
7,2
22,5
69,5
58,2
21,6
5,1
25,6
43,9
30,6
51,8
35,0
28,6
45,7
41,7
29,7
44,4
Kaynak: DPT, HM.
3 Kasım 2002 tarihinde yapılan erken genel seçim nedeniyle, 2003 yılının ilk
üç ayında geçici bütçe uygulamasına gidilmi tir. 2003 yılı Kasım ayında bazı
harcama kalemlerinde meydana gelen ilave ödenek ihtiyacını kar ılamak amacıyla
Ek Bütçe Kanunu çıkarılmı ve bu kanun 22 Kasım 2003 tarihli Resmi Gazetede
yayımlanmı tır. Bu kanun ile 2003 Mali Yılı Bütçesindeki bazı tertiplere 4,5
katrilyon Türk lirası tutarında ek ödenek verilirken, 6,9 katrilyon Türk lirası
tutarında ödenek iptal edilmi tir.
Konsolide bütçe harcamalarının GSMH içindeki payının, özellikle faiz
ödemelerinin azalmasının etkisiyle 2003 yılında bir önceki yıla göre 3,7 puan
azalarak yüzde 39,2 düzeyinde gerçekle mesi beklenmektedir. 2003 yılında iç borç
faiz ödemelerinde meydana gelen azalmada faiz oranlarının dü mesi önemli bir rol
oynamı tır.
2002 yılında GSMH’nın yüzde 3,7’si kadar fazla veren faiz dı ı bütçe
dengesinin 2003 yılında yüzde 5,2 oranında fazla vermesi beklenmektedir. ç borç
faiz ödemelerinin GSMH içindeki payının dü mesine ba lı olarak, 2003 yılında
toplam iç borç servisinin GSMH içindeki payının bir önceki yıla göre 1,3 puan
azalarak yüzde 44,4 olması beklenmektedir (Grafik II.2.3).
2003 Yıllık Rapor
37
GRAF K II.2.2
BÜTÇE DENGELER /GSMH
10,0
5,0
Yüzde
0,0
-5,0
-10,0
-15,0
-20,0
1992
1993
1994 1995 1996 1997
1998
Konsolide Bütçe Dengesi
1999
2000
2001
2002
2003
(1)
Faiz Dı ı Bütçe Dengesi
Kaynak: DPT.
GRAF K II.2.3
KONSOL DE BÜTÇE Ç BORÇ SERV S /GSMH
60
50
Yüzde
40
30
20
10
0
1998
1999
Faiz Ödemesi
2000
2001
Anapara Ödemesi
2002
2003(1)
ç Borç Servisi
Kaynak: DPT, HM.
38
2003 Yıllık Rapor
II.2.2. ç Borçlanma
Toplam iç borç stoku 2003 yılında, 2002 yılına göre nominal yüzde 29,7
oranında artarak 194,4 katrilyon Türk lirası düzeyine ula mı tır. Söz konusu artı ın
önemli bir kısmı yılın ilk be ayı ile mar Bankası ödemeleri için TMSF’ye 6,8
katrilyon Türk lirası tutarında devlet iç borçlanma senedi ihraç edilmesine ba lı
olarak Aralık ayında gerçekle mi tir. Yılın geri kalan döneminde borç stoku göreli
olarak sınırlı oranda artı göstermi tir. Yılın ilk yarısında gözlenen artı ta Ocak ve
Nisan aylarında Hazine’nin ihtiyatlı davranarak takip eden aylarda borç servisinde
kullanmak amacıyla ihtiyacının üzerinde borçlanması ve Nisan ayında Çalı anların
Tasarruflarını Te vik Hesabı (ÇTTH)’ndaki senetlerin i lemi faizi ile birlikte
erken itfasının gerçekle tirilmesi etkili olmu tur. ABD doları bazında toplam iç
borç stoku ise 2002 yılında 91,7 milyar ABD doları düzeyinden yüzde 51,9 artarak
2003 yılında 139,3 milyar ABD doları düzeyine ula mı tır. 2002 yıl sonunda
yüzde 54,8 olan iç borç stokunun GSMH’ye oranı, Eylül ayında yüzde 53,3’e
gerilemi tir. Söz konusu oranın 2003 yılı sonunda, DPT’nin yıl sonu GSMH
tahmini çerçevesinde yüzde 54,4 olarak gerçekle mesi beklenmektedir. mar
Bankası ödemeleri için ihraç edilen senetler borç stokuna dahil edilmedi inde bu
oran yüzde 52,5 olmaktadır. Bu azalı ta milli gelirde gözlenen yüksek oranlı artı
ile borçlanma ko ullarının iyile mesine ba lı olarak borçlanma ihtiyacının
azalması etkili olmu tur.
TABLO II.2.4
Ç BORÇ STOKUNUN ALICILARA GÖRE DA ILIMI
2002
Miktar
(Trilyon TL)
(yüzde)
1. KAMU SEKTÖRÜ
a. TCMB
b. Kamu Bankaları
c. TMSF Bankaları
d. Di er Kamu(1)
2. P YASA
TOPLAM (1+2)
79.107
28.112
24.278
11.024
15.694
70.763
149.870
52,8
18,8
16,2
7,4
10,5
47,2
100,0
2003
Miktar
(Trilyon TL)
(yüzde)
92.626
26.900
27.239
15.056
23.431
101.760
194.387
47,7
13,8
14,0
7,7
12,1
52,3
100,0
Kaynak: HM.
(1) 2003 yılı rakamlarına kamuya yapılan ortalama satı lar dahildir.
2003 yılında iç borç stokunun alıcılara göre yapısında farklıla ma ortaya
çıkmı tır. 2003 yılında yapılan borçlanmanın önemli bir kısmının ihale yoluyla
gerçekle tirilmesi nedeniyle piyasanın toplam iç borç stoku içerisindeki payı 2002
yılına göre 5,1 puan artarak yüzde 52,3’e yükselmi tir (Tablo II.2.4). Hazine’nin iç
2003 Yıllık Rapor
39
ç borç stoku 2003
yılında yüzde 29,7
oranında artarak,
194,4 katrilyon
Türk lirasına
ula mı tır.
piyasaya olan borcu, 2002 yıl sonunda 70,8 katrilyon Türk lirası düzeyinden 2003
yılında 101,8 katrilyon Türk lirasına yükselmi tir.
Toplam iç borç
stokunun yapısı
2003 yılında 2002
yılına göre
de i mi tir.
2003 yılında nakit iç borç stokunun toplam borç stoku içindeki payı 7,5 puan
artarak yüzde 59,6’dan 67,1’e yükselmi tir (Tablo II.2.5).Toplam iç borç stokunun
yapısında 2003 yılında sabit faizli iskontolu senetlerle piyasadan yapılan
borçlanmadaki artı a ba lı olarak, sabit getirili senetlerin payı önemli ölçüde artı
göstermi tir. Nisan ayında, ÇTTH’daki iç borçlanma senetlerinin birikmi faizi ile
birlikte erken itfa edilerek yerine 14,9 katrilyon Türk lirası tutarında TÜFE’ye
endeksli senet ihraç edilmi tir. Ayrıca, 2004 yılı Ocak ayında mar Bankası
ödemeleri için 5,3 katrilyonluk kısmı TÜFE’ye, 1,5 katrilyonluk kısmı ise faize
endeksli olmak üzere TMSF’ye toplam 6,8 katrilyon Türk lirası senet ihracı
yapılmı ve ihraç edilen senetler 2003 yılı borç stokuna dahil edilmi tir. Söz
konusu uygulamalar neticesinde, iç borç stokunun TÜFE’ye endeksli kısmının payı
7,1 puan artarak yüzde 19,4’e yükselmi tir. 2003 yılında iç borç stokunun faiz
oranlarına endeksli kısmının payı ise 2002 yılı sonuna göre 7,1 puan azalarak
yüzde 23,4’e, dövize endeksli senetlerin payı 4 puan azalarak yüzde 9,2’ye, döviz
cinsi senetlerin payı ise 6,3 puan azalarak yüzde 12,7’ye gerilemi tir. Faize ve
dövize endeksli ve döviz cinsi toplam borç stoku miktarlarında da sınırlı oranda
azalma olmu tur. Borç stoku içerisinde döviz cinsi borçlanma araçları ile faize ve
dövize endeksli araçların payının azalması borç stokunun faiz ve kur hareketlerine
kar ı kırılganlı ının azalmasını sa lamaktadır (Grafik II.2.4, Tablo II.2.5).
GRAF K II.2.4
Ç BORÇ STOKUNUN BORÇLANMA ARAÇLARINA GÖRE DA ILIMI
(Yüzde Da ılım)
13,2%
2003
2002
25,1%
19,0%
12,3%
Sabit Getirili
30,5%
Faize Endeksli
TÜFE'ye Endeksli(1)
Döviz Cinsinden
Dövize Endeksli
12,7%
9,2%
35,3%
19,4%
23,4%
Faize Endeksli
Sabit Getirili
TÜFE'ye Endeksli(2)
Döviz Cinsinden
Dövize Endeksli
Kaynak: HM.
(1) Merkez Bankası portföyünde yer alan TÜFE’ye endeksli nakit dı ı senetleri içermektedir.
(2) Merkez Bankası portföyünde yer alan nakit dı ı senetler, ÇTTH’daki nakit senetler ile Ocak
2004’te TMSF’ye ihraç edilen nakit dı ı senetleri içermektedir.
40
2003 Yıllık Rapor
TABLO II.2.5
Ç BORÇ STOKUNUN YAPISI
(Trilyon TL)
Nakit
Sabit Getirili
De i ken Faizli
Faize Endeksli
TÜFE'
ye Endeksli(1)
Döviz Cinsinden
Dövize Endeksli
IMF Kredisi
Takas
Halka Arz
Nakit Dı ı
Sabit Getirili
De i ken Faizli
Faize Endeksli
TÜFE'
ye Endeksli(2)
Döviz Cinsinden
Dövize Endeksli
Toplam Stok
Sabit Getirili
De i ken Faizli
Faize Endeksli
TÜFE'
ye Endeksli
Döviz Cinsinden
Dövize Endeksli
2001
Toplam
çinde
Miktar
Payı
2002
Toplam
çinde
Miktar
Payı
2003
Toplam
çinde
Miktar
Payı
58.354
17.745
11.426
11.426
7.133
22.050
13.768
7.740
542
63.804
49.513
30.713
18.800
12.398
1.893
122.157
17.745
60.938
42.138
18.800
19.530
23.944
89.271
37.576
17.384
17.384
16.513
17.799
9.685
7.649
466
60.599
46.734
28.334
18.400
11.891
1.973
149.870
37.576
64.118
45.718
18.400
28.404
19.772
130.484
68.614
29.080
15.112
13.968
16.839
15.951
8.473
7.478
0
63.903
54.096
30.371
23.725
7.881
1.926
194.387
68.614
83.175
45.482
37.693
24.720
17.877
47,8
14,5
9,4
9,4
0,0
5,8
17,6
11,3
6,3
0,4
52,2
0,0
40,5
25,1
15,4
10,1
1,6
100,0
14,5
49,9
34,5
15,4
16,0
19,6
59,6
25,1
11,6
11,6
0,0
11,0
11,9
6,5
5,1
0,3
40,4
0,0
31,2
12,3
7,9
7,9
1,3
100,0
25,1
42,8
30,5
12,3
19,0
13,2
67,1
35,3
15,0
7,8
7,2
8,7
8,2
4,4
3,8
0,0
32,9
0,0
27,8
15,6
12,2
4,1
1,0
100,0
35,3
42,8
23,4
19,4
12,7
9,2
Kaynak: HM, TCMB.
(1) ÇTTH’daki nakit TÜFE’ye endeksli senetler.
(2) Merkez Bankası portföyünde yer alan TÜFE’ye endeksli nakit dı ı senetler ile Ocak 2004’te
TMSF’ye ihraç edilen TÜFE’ye endeksli senetleri içermektedir.
ç borç stokunun vade yapısı incelendi inde, 2003 yılında iç borç stoku
ortalama vadesinin 2002 yılına göre 7 ay kısalarak 25,1 ay oldu u görülmektedir.
ç borç stokunun vadesinin kısalmasında nakit dı ı borç stokunun toplam borç
stoku içerisindeki payının azalması etkili olmu tur. 2002 yılında kamu
bankalarının portföyündeki senetlerin 2002 Ocak ayında yeniden yapılandırılarak,
daha uzun vadeli senetlerle de i tirilmesi sonucunda nakit dı ı borç stokunun
vadesi uzamı tır. 2003 Yılı Ocak-Kasım döneminde nakit dı ı borçlanmanın vadesi
66,3 ay olmu tur. Ancak, mar Bankası ödemeleri için TMSF’ye ihraç edilen
senetleri de içeren Aralık ayı nakit dı ı borçlanma vadesinin 36,3 ay olması, 2003
2003 Yıllık Rapor
41
2003 yılında iç borç
stokunun vadesi
2002 yılına göre
kısalmı tır.
yılı nakit dı ı borçlanma vadesinin 50,4 aya gerilemesine neden olmu tur. 2003
yılında nakit dı ı borçlanma tutarındaki azalmaya ba lı olarak nakit dı ı borç
stokunun vadesi geçen yıla göre 9,2 ay kısalmı ve 51,2 ay olmu tur (Tablo II.2.6).
Hazine’nin 2003 yılı borçlanmalarının önemli bir kısmı ihale yoluyla satı lar,
sürekli satı lar (TAP) ve do rudan satı yöntemleri ile gerçekle tirilen nakit
borçlanmalardan olu maktadır (Tablo II.2.9). 2003 yılında nakit borçlanmanın
ortalama vadesi uzamı , ancak nakit borç stokunun vadesi 12,8 aydan 12,4 aya
gerilemi tir.
TABLO II.2.6
Ç BORÇ STOKUNUN VADE YAPISI (Ay)
ç Borçlanmanın Ortalama Vadesi
Toplam Borçlanma
Nakit
Bono
Tahvil
Nakit Dı ı
ç Borç Stokunun Ortalama Vadesi
Toplam Stok
Nakit
Nakit Dı ı
Kaynak: HM.
2001
2002
2003
30,9
18,0
4,6
32,9
38,5
20,6
11,1
6,7
19,7
59,5
18,1
14,7
6,2
20,1
50,4
38,9
20,2
55,9
32,1
12,8
60,4
25,1
12,4
51,2
II.2.2.A. Nakit ç Borç Stoku
2003 yılında nakit
iç borç stoku
nominal olarak
yüzde 46,1
2003 yılında 2002
yılına göre
borçlanmanın
maliyeti azalırken
vadesi uzamı tır.
Nakit iç borç stoku 2003 yılında sabit getirili ve de i ken faizli senetlerdeki
artı ın paralelinde nominal olarak yüzde 46,1 oranında artmı ve 130,5 katrilyon
Türk lirası olmu tur (Tablo II.2.5).
2003 yılında genel seçimler sonrası siyasi istikrarın sa lanması, uygulanan
program hedefleri do rultusunda yürütülen para ve maliye politikaları ve Irak
sava ına ili kin belirsizliklerin ortadan kalkmasına ba lı olarak olu an olumlu
hava, Hazine borçlanma ko ullarının iyile mesini sa lamı tır. Ekonomide sa lanan
güven ortamı risk primini azaltarak, faiz oranlarının dü mesine neden olmu tur
(Grafik II.2.5, Grafik II.2.7). Yıl içinde Türk lirası cinsi borçlanma araçlarının yanı
sıra döviz cinsi borçlanma araçlarının faizinde de dü ü gözlenmi tir (Tablo
II.2.7). 2002 yılı ortalaması yüzde 8,4 olan ABD doları cinsi iskontolu iç
borçlanma senetleri bile ik faizinin 2003 yılı ortalaması yüzde 5,5’e dü mü tür.
Faizlerdeki gerilemenin yanı sıra, döviz kurlarının öngörülenin altında
gerçekle mesi döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin anapara ve faiz
42
2003 Yıllık Rapor
ödemelerinin yükünü hafifleterek Hazine’nin yıl içinde borçlanma ihtiyacının
azalmasına neden olmu tur. Faizlerin dü mesine ve Türk lirasının de er
kazanmasına neden olan bu olumlu geli meler aynı zamanda borçlanma vadesinin
uzatılmasına imkan tanımı tır (Grafik II.2.5). 2003 yılı Kasım ayında Türk lirası
cinsinden 2 yıl vadeli 6 ayda bir sabit kupon ödemeli tahvil ihracına ba lanmı tır.
Buna ilave olarak Hazine, 2004 yılı iç borç ödemelerinin aylar arasında dengeli
biçimde da ılımını sa lamak amacıyla 2003 yılı Kasım ve Aralık aylarında iki defa
olmak üzere de i im ihaleleri gerçekle tirmi tir. Söz konusu ihalelerle 2004 yılı
Ocak ve Mart aylarında gerçekle tirece i ödemelerini ileri tarihe aktarmı tır. Borç
ödemelerinin aylar arasında istikrarlı bir yapıda da ılımı yüksek miktarda borç
ödemesinin faiz oranlarının yüksek oldu u bir dönemde çevrilme riskini
azaltmaktadır. 2003 yılında 2002 yılına göre hem borçlanmanın maliyeti azalmı
hem de piyasalarda yapılan borçlanmanın vadesi uzamı tır (Grafik II.2.5, Grafik
II.2.7).
TABLO II.2.7
2003 YILI HAZ NE HALE FA ZLER
TL Cinsi
skontolu
Senetler
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
56,8
55,3
59,9
57,4
51,1
46,0
46,1
38,7
32,2
29,3
28,6
27,9
TL Cinsi
TL Cinsi
De i ken Faizli Sabit Kuponlu
Senetler Kupon
Senetler
Faizi
Kupon Faizi
63,2
54,3
54,3
42,8
33,2
33,3
33,4
27,1
26,6
(1)
Döviz Cinsi(2)
skontolu
Senetler
Döviz Cinsi(2)
Kuponlu Senetler
Kupon Faizi
6,6
6,9
6,2
5,1
4,2
7,0
4,7
4,5
4,5
Kaynak: HM.
(1) Net satı ile a ırlıklandırılmı ortalama yıllık bile ik faiz oranı.
(2) ABD doları ve Euro cinsi senetleri içermektedir.
2003 Yıllık Rapor
43
GRAF K II.2.5
2003 YILI HALELER NDE ORTALAMA BORÇLANMA VADES VE
B LE K FA Z ORANI(1)
350
70
300
60
250
50
200
40
150
30
100
20
50
10
0
2002 2002
0103 0203 0303 0403 0503 0603 0703 0803 0903 1003 1103 1203
I
II
Ort. Vade (Gün)
215 185 251 284 289 259 298 262 261 284 181 258 282 294
Ort. Faiz
63,2 65,1 56,8 55,3 59,9 57,4 51,1 46,0 46,1 38,7 32,2 29,3 28,6 27,9
Kaynak: HM, TCMB.
(1) Türk lirası cinsi iskontolu ihaleleri kapsamaktadır.
Not: 2003 yılı Eylül ayında borçlanma vadesinin kısa olması, uzun vadeli borçlanmanın miktarının az
olmasından kaynaklanmı tır. 91 Gün vadeli referans bono ihalesi hariç tutuldu unda borçlanma
vadesi 371 gün olmaktadır.
GRAF K II.2.6
NAK T Ç BORÇ STOKUNUN BORÇLANMA
ARAÇLARINA GÖRE DA ILIMI
(Yüzde Da ılım)
2002
2003
19,9%
12,2%
42,1%
18,5%
0,0%
10,7%
19,5%
Sabit Getirili
TÜFE'ye endeksli
Dövize Endeksli
12,9%
Faize endeksli
Döviz Cinsinden
11,6%
Sabit Getirili
TÜFE'ye endeksli
Dövize Endeksli
52,6%
Faize endeksli
Döviz Cinsinden
Kaynak: HM.
44
2003 Yıllık Rapor
0
TABLO II.2.8
Ç BORÇ STOKUNUN VADE YAPISI (Ay)
2002
Miktar
Vadeye Kalan
(Trilyon TL) Süre (Ay)
Nakit
Sabit getirili
De i ken Faizli
Faize Endeksli
TÜFE'
ye Endeksli
Döviz Cinsinden
Dövize Endeksli
-IMF Kredisi
-Takas
-Di er
89.271
37.576
17.384
17.384
0
16.513
17.799
9.685
7.649
466
12,8
4,2
14,7
14,7
0,0
11,0
30,7
31,9
30,6
7,7
Pay
100,0
42,1
19,5
19,5
0,0
18,5
19,9
10,8
8,6
0,5
2003
Vadeye Kalan
Miktar
(Trilyon TL) Süre (Ay)
130.484
68.614
29.080
15.112
13.968
16.839
15.951
8.473
7.478
0
12,4
6,8
20,0
11,3
29,4
15,8
18,8
18,9
18,7
0,0
Pay
100
52,6
22,3
11,6
10,7
12,9
12,2
6,5
5,7
0,0
Kaynak: HM, TCMB.
2003 yılı Nisan ayında Çalı anların Tasarruflarını Te vik Hesabı’na TÜFE’ye
endeksli senet ihraç edilmesi nakit borç stokunun yapısının önemli ölçüde
de i mesine neden olmu tur. 2003 yılında nakit iç borç stoku içinde sabit getirili
ve TÜFE’ye endeksli borçlanma araçlarının payı artmı , buna kar ılık döviz cinsi
borçlanma araçları ile faiz ve dövize endeksli araçların payı azalmı tır. 2003
yılında sabit getirili senetlerin nakit iç borç stoku içerisindeki payı 10,5 puan
artarak yüzde 52,6’ya yükselmi tir. Döviz cinsi senetlerin payı 5,6 puan azalarak
yüzde 12,9’a, dövize endeksli senetlerin payı 7,7 puan azalarak yüzde 12,2’ye,
faize endeksli senetlerin payı ise 7,9 puan azalarak yüzde 11,6’ya gerilemi tir.
2003 yılında nakit borçlanmanın vadesinin uzamasına kar ın, nakit borç stokunun
vadesi sınırlı miktarda azalmı tır. Bununla birlikte, nakit borç stokunun alt
kalemleri incelendi inde vade de i imleri farklılık göstermektedir. 2003 yılında
nakit borç stoku içerisinde sabit getirili kısmın payı artarken, vadesi uzamı tır.
Faize endeksli kısmın vadesi azalmakla birlikte nakit iç borç stoku içindeki payı da
azalmı tır. Döviz cinsi borç stokunun ise vadesi artarken borç stoku içindeki payı
azalmı tır. 2003 yılında dövize endeksli senet ihracı gerçekle tirilmemesine ba lı
olarak dövize endeksli senetlerin vadesi önemli ölçüde azalma göstermi tir (Tablo
II.2.8).
Hazine 2003 yılında toplam nakit iç borçlanmanın önemli bir kısmını ihale
yoluyla gerçekle tirmekle birlikte, do rudan satı ve TAP yöntemi ile de
borçlanmaya gitmi tir. Bu yöntemlerle 2003 yılında döviz cinsinden 364,6 milyon
ABD doları, 514 milyon Euro ve 19.091 trilyon Türk lirası tutarında borçlanma
gerçekle tirilmi tir. Hazine 2003 yılında halka arz yöntemi ile borçlanma
gerçekle tirmemi tir (Tablo II.2.10).
2003 Yıllık Rapor
45
2003 yılında nakit
iç borç stoku içinde
sabit getirili ve
TÜFE’ye endeksli
borçlanma
araçlarının payı
artarken, döviz
cinsi borçlanma
araçları ile faiz ve
dövize endeksli
araçların payı
azalmı tır.
GRAF K II.2.7
NET SATI M KTARI LE A IRLIKLANDIRILMI HAZ NE
HALELER NDE GERÇEKLE EN B LE K FA Z ORANI
200,0
Faiz Oranı (Yüzde)
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
1003
0703
0403
0103
1002
0702
0402
0102
1001
0701
0401
0101
1000
0700
0400
0100
0,0
Kaynak: HM, TCMB.
TABLO II.2.9
2003 YILI Ç BORÇLANMA DURUMU
(Trilyon TL)
Borçlanma
Nakit
Ocak-03
ubat-03
Mart-03
Nisan-03
Mayıs-03
Haziran-03
Temmuz-03
A ustos-03
Eylül-03
Ekim-03
Kasım-03
Aralık-03
2003 Toplam
13.347
7.526
8.799
24.626
12.328
9.968
13.031
9.679
6.504
10.844
13.095
13.519
143.266
Nakit dı ı
1.269
960
1.560
943
961
746
250
0
32
313
0
7.938
14.973
Ödeme
Nakit
10.474
5.969
8.699
19.475
11.220
10.089
11.981
12.715
7.248
11.621
11.617
12.292
133.400
Nakit Dı ı
4.555
2.174
2.903
5.506
5.583
2.565
1.811
954
1.828
1.036
1.199
2.842
32.957
Kaynak: HM.
46
2003 Yıllık Rapor
TABLO II.2.10
2003 YILINDA HALE DI I NAK T BORÇLANMA
(Milyon EURO, Milyon ABD doları, Trilyon TL)
Vade
377(1)
728(2)
273
161
285
728(2)
84
140
1128(3)
160
293
1092(4)
hraç Tarihi tfa Tarihi
02.01.2003
02.01.2003
08.01.2003
08.01.2003
10.01.2003
05.03.2003
26.03.2003
26.03.2003
29.04.2003
01.05.2003
01.05.2003
22.10.2003
14.01.2004
30.12.2004
08.10.2003
18.06.2003
22.10.2003
02.03.2005
18.06.2003
13.08.2003
31.05.2006
08.10.2003
18.02.2004
18.10.2006
Kupon Faiz Oranı (yüzde)
6,7
h. End.
42
22,12
6,97
h. End.
11,19
18,5
TÜFE+Yıllık %5 spread
21,93
43,39
2,8
Para birimi
ABD Doları
TL Cinsi
TL Cinsi
TL Cinsi
EURO
TL Cinsi
TL Cinsi
TL Cinsi
TL Cinsi
TL Cinsi
TL Cinsi
EURO
Satı Nominal (Milyon)
364,6
2030,0
316,5
403,0
214,0
44,0
183,3
195,4
14989,8
426,7
501,9
300,0
Kaynak: HM.
(1) 02.01.2003 tarihinde ihraç edilen 377 gün vadeli tahvil TAP satı ı, geri kalan borçlanma senetleri
ise do rudan satı yöntemiyle ihraç edilmi tir.
(2) Yılda bir kupon ödemeli.
(3) Dönem sonu kupon ödemeli.
(4) 6 ayda bir sabit kupon ödemeli.
II.2.2.B. Nakit Dı ı ç Borç Stoku
Nakit dı ı iç borç stoku, Hazine’nin herhangi bir nakit giri i elde etmeksizin
kamunun kendi içindeki yükümlülükleri kar ılı ı ihraç etti i senetleri içermektedir.
2002 yılında 60,6 katrilyon Türk lirası düzeyinde olan nakit dı ı borç stoku, 2003
yılının Aralık ayı itibarıyla yakla ık yüzde 5,5 dolayında artarak 63,9 katrilyon
Türk lirasına ula mı tır.
2003 yılında nakit dı ı borç stokundaki artı ta, 2004 yılının Ocak ayı
içerisinde gerçekle tirilen, Türkiye mar Bankası nezdindeki mevduatların
ödenmesi amacıyla TMSF’ye ikrazen 6,8 katrilyon Türk liralık özel tertip senet
ihracının 2003 yılı Aralık ayı nakit dı ı borç stoku rakamlarına eklenmesi ve 2003
yılının Aralık ayında kamu bankalarına görev zararı alacakları kar ılı ı toplam 789
trilyon Türk lirası tutarındaki özel tertip Devlet ç Borçlanma Senedi ihraç
edilmesi etkili olmu tur.
Toplam iç borç stokunun ekonomiye göre büyüklü ünün bir göstergesi olan
toplam iç borç/GSMH oranı, geçen yıla göre yakla ık olarak aynı düzeyde kalarak
2003 yılında yüzde 54,4 olarak gerçekle mi tir. Nakit iç borç stokunun GSMH’ye
2003 Yıllık Rapor
47
Nakit dı ı borç
stoku, geçen yıla
göre yüzde 5,5
artarak 63,9
katrilyon Türk
lirasına ula mı tır.
Nakit iç borç stoku
artı ı ve Türk
lirasındaki
de erlenmeye ba lı
olarak, toplam iç
borç stoku/M2Y
oranı 2003 yılında
yakla ık 18 puan
artmı tır.
oranı ise, piyasadan yapılan toplam borçlanmanın itfadan daha yüksek olması
nedeniyle, 2002 yılına göre yakla ık 4 puan artarak yüzde 36,5’e yükselmi tir. ç
borçlanmanın piyasalar üzerinde yarattı ı baskıyı gösteren toplam iç borç stokunun
para arzlarına oranına bakıldı ında ise, toplam iç borç stoku/M2Y oranının yüzde
129,7’ye, nakit iç borç stoku/M2Y oranının da yüzde 87,1’e yükseldi i
gözlenmektedir (Tablo II.2.11). ç borç stokunun M2Y’ye oranının artmasında,
nakit iç borç stokundaki artı ile birlikte Türk lirasının 2003 yılında de erlenmesi
sonucunda döviz tevdiat hesaplarının Türk lirası kar ılı ının azalması da etkili
olmu tur.
TABLO II.2.11
TOPLAM Ç BORÇ STOKUNUN ÇE TL EKONOM K VE PARASAL
BÜYÜKLÜKLERLE KAR ILA TIRILMASI
(Yüzde)
Toplam ç Borç Stoku/GSMH
Nakit ç Borç Stoku/GSMH
Toplam ç Borç Stoku /M2
Nakit ç Borç Stoku /M2
Toplam ç Borç Stoku /M2Y
Nakit ç Borç Stoku /M2Y
Toplam ç Borç Stoku /TL Pasif(3)
Nakit ç Borç Stoku /TL Pasif(3)
Toplam ç Borç Stoku /Toplam Pasif(3)
Nakit ç Borç Stoku /Toplam Pasif(3)
2000
2001
2002
2003(5)
29,0
23,4
121,0
97,8
67,0
54,1
65,7
53,1
35,0
28,3
69,2
33,1
263,6
125,9
117,6
56,2
160,8
76,8
71,2
34,0
54,8
32,6
243,2
144,9
111,5
66,4
142,1
84,7
70,5
42,0
54,4(1)
36,5(1)
240,2(2)
161,2(2)
129,7(2)
87,1(2)
143,2(3)
96,1(3)
81,0(4)
54,4(4)
Kaynak: HM, TCMB.
(1) GSMH, DPT 2003 yılı için yıl sonu tahminidir.
(2) 2003 yıl sonu M2 ve M2Y rakamları geçicidir.
(3) TL ve toplam pasifler, ticari bankaların özkaynakları dı ındaki pasifleridir.
(4) 2003 Kasım ayı sonundaki pasif de erleri kullanılarak hesaplanmı tır.
(5) 2003 yılı rakamları geçicidir.
II.3. ÖDEMELER DENGES VE DI BORÇLANMA
II.3.1. Ödemeler Dengesi
2001 yılında ya anan kriz sonrasında makroekonomik göstergeler 2002
yılından ba layarak olumluya dönmeye ba lamı tır. Sanayi üretiminin yüksek
oranda artması ve bununla birlikte tüketim ve yatırım harcamalarının oldukça
sınırlı kalması, dı talep yetersizli i ve Türk lirasındaki de erlenmeye kar ın
üretim fazlasının ihracata yönelmesine neden olmu tur. Ancak, üretimde gözlenen
yüksek oranlı büyüme ithalat artı ının ihracattaki yükseli ten daha fazla olmasına
neden olmu tur. Böylece dı ticaret açı ı artmı ve bavul ticareti ile turizm
48
2003 Yıllık Rapor
gelirlerinin kısmen telafi etmesi ile cari i lemler dengesi 2002 yılında 1,5 milyar
ABD doları açık vermi tir. Aynı dönemde, dı ticaret hacminin geni lemesi,
finansman amacıyla kullanılan uzun ve kısa vadeli kredi hacminin artmasına yol
açmı tır. Bunun yanında, ekonominin olumlu gidi atı Hazine’nin 2002 yılında yurt
dı ı piyasalardan borçlanmasını kolayla tırmı tır. Böylece, söz konusu dönemde
1,6 milyar ABD doları sermaye giri i ya anırken, rezervler 6,2 milyar ABD doları
artı kaydetmi tir.
TABLO II.3.1
ÖDEMELER DENGES
(Milyon ABD doları)
CAR LEMLER
Dı Ticaret Dengesi
hracat (Fob)
Bavul Ticareti
thalat (Cif)(2)
Hizmet Dengesi
Hizmet Gelirleri
Turizm Gelirleri
Hizmet Giderleri
Yatırım Geliri Dengesi
2001
2002
3.390
-4.543
31.334
3.039
-41.399
9.130
16.030
8.090
-6.900
-5.000
-5.497
3.803
2.786
-1.719
2.694
-1.671
-1.521
-8.337
36.059
4.065
-51.554
7.880
14.785
8.481
-6.905
-4.554
-4.417
3.490
1.936
1.587
-6.153
-66
Faiz Ödemeleri
Cari Transferler
çi Gelirleri
SERMAYE HAREKETLER
Rezervler
NET HATA VE NOKSAN
Kaynak: TCMB.
(1) Ocak-Kasım dönemini kapsamaktadır.
(2) Altın ithalatı hariç.
2003(1)
2003-I
2003-II
2003-III
-4.203 -2.223
-11.200 -2.289
42.385 10.345
3.599
757
-60.679 -14.208
8.836
801
16.199
2.498
9.353
803
-7.363 -1.697
-5.049 -1.512
-4.229 -1.172
3.210
777
2.070
440
1.303
4.213
-2.630
661
2.900 -1.990
-1.833
-3.201
11.302
954
-16.406
1.778
3.616
1.862
-1.838
-1.250
-1.108
840
537
-1.321
-1.194
3.154
260
-4.112
12.139
1.082
-18.380
4.657
7.022
4.912
-2.365
-1.345
-1.134
1.060
733
-1.664
-5.300
1.404
2003 yılı Ocak-Kasım döneminde de bir önceki yıl ba layan ihracat kaynaklı
büyüme e ilimi devam etmi tir. ç talep artı ı sınırlı kalmakla beraber 2002 yılına
göre artmı tır. Böylece, ara ve sermaye malı ithalatının yanı sıra tüketim malı
ithalatında yüksek oranlı artı lar görülmü ve dı ticaret açı ı artmaya devam
etmi tir. Aynı dönemde yatırım hesabından faiz ve temettü ödemeleri de artmı tır.
Ancak, hizmet gelirleri 2002 yılına göre oldukça iyile mi ve cari i lemler açı ını
küçültücü bir faktör olmu tur. Böylece 2003 yılı ilk onbir ayında 4,2 milyar ABD
doları cari i lemler açı ı olu mu tur. Yaratılan güven ortamı nedeniyle Hazine’nin
yurtdı ı piyasalarda ihraç etti i Eurobond getiri farkları önemli ölçüde gerilemi ve
Hazine’nin yurtdı ı piyasalardan borçlanma maliyetleri azalmı tır. Bunun yanında,
Irak sava ının kısa sürede sonuçlanması ve belirsizliklerin ortadan kalkmasıyla
2003 Yıllık Rapor
49
birlikte bankacılık dı ı özel sektörün uzun vadeli kredi kullanımı artmaya
ba lamı tır. Bu dönemde cari i lemler açı ının artmasına kar ın, net hata ve
noksan kaleminin 2,9 milyar ABD doları pozitif olması finansman ihtiyacını
sınırlamı tır. 2003 yılının ilk onbir aylık döneminde net 1,3 milyar ABD doları
sermaye giri i ya anırken, rezervler 2,6 milyar ABD doları artı kaydetmi tir
(Tablo II.3.1).
II.3.2. Cari
2003 yılının ilk
onbir aylık
döneminde
ithalatın önemli
belirleyicisi sanayi
üretimindeki artı
olmu tur.
lemler
Dı ticarette 2002 yılında ba layan e ilim 2003 yılının ilk onbir ayında da
devam etmi tir. Bu dönemde üretimde gözlenen artı ların devam etmesi ve iç talep
unsurlarının sınırlı artı ı dı ticaret üzerinde etkili olmu ve Türk lirasındaki
güçlenmenin devam etmesine kar ın, üretim maliyetindeki gerileme nedeniyle,
ihracat artı ı sürmü tür. Ayrıca, 2003 yılında dünya ekonomisinde gözlenen
büyüme özellikle yılın üçüncü çeyre inde canlanarak sürmektedir. Sanayi
üretiminin 2002 yılındaki artı e ilimini devam ettirmesi ve reel kurlarda gözlenen
de erlenme, özellikle ara malı ve sermaye malı ithalat talebini artıran bir unsur
olmu tur.
Bu geli meler sonucunda, yılın ilk onbir ayında ithalat bir önceki yılın aynı
dönemine göre yüzde 31,4 oranında, ihracat ise yüzde 29,2 oranında artı
göstermi tir. Dı ticaret açı ı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 36,9
oranında artarak 18,3 milyar ABD doları seviyesine yükselmi tir. hracatın ithalatı
kar ılama oranı yüzde 69,9 seviyesine gerilemi tir.
TABLO II.3.2
THALAT VE HRACATIN ANA MAL GRUPLARINA GÖRE DA ILIMI
Toplam thalat (Cif)
Sermaye Malları
Ara Malları
Tüketim Malları
Di er
Toplam hracat (Fob)
Tarım ve Ormancılık
Balıkçılık
Madencilik ve Ta ocakçılı ı
malat
Di er
2002(1)
Yüzde
Pay
2003(1)
Yüzde
Pay
Yüzde
De i im
46.184
7.285
33.855
4.492
552
32.817
1.840
43
364
30.538
32
100,0
15,8
73,3
9,7
1,2
100,0
5,6
0,1
1,1
93,1
0,1
60.679
9.365
44.441
6.475
397
42.385
2.167
51
485
39.573
109
100,0
15,4
73,2
10,7
0,7
100,0
5,1
0,1
1,1
93,4
0,3
31,4
28,5
31,3
44,1
-28,1
29,2
17,8
18,7
33,5
29,6
243,9
Kaynak: D E.
50
2003 Yıllık Rapor
thalat, 2003 yılının ilk onbir ayında 60,7 milyar ABD dolarına yükselmi tir.
Ara malı ithalatı, sanayi üretimindeki artı a paralel bir seyir izlemi ve yılın ilk
onbir ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde 31,3 oranında
yükselmi tir. Artan kapasite kullanım oranlarının üretim artı larının
sürdürülebilmesi için yeni yatırım gerektirmesi, sermaye malı ithalat talebini de
yükseltmi ve aynı dönemde yüzde 28,5 oranında artı gözlenmi tir. Bununla
birlikte, Irak sava ı sonrasında dayanıklı tüketim mallarına olan talebin artması ile
tüketim malı ithalatı da yükselmeye ba lamı ve yılın ilk onbir ayında yüzde 44,1
oranında artmı tır (Tablo II.3.2).
Ham petrol varil fiyatı, Irak sava ı sırasında 30 ABD dolarının üzerine çıkmı
ve sava sonrasında gerilemesine kar ın yüksek seviyede kalmı tır. 2002 yılının ilk
on ayındaki ortalama 23,1 ABD doları seviyesinden 2003 yılının aynı döneminde
ortalama 26,7 ABD doları seviyesine çıkmı tır. Bu geli me ham petrol ithalat
ödemelerini yüzde 18,4 oranında artırmı tır.
Kara ta ıtları ve bunların aksam ve parçaları ithalatı 2003 yılı Ocak-Kasım
döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 120,6 yükseli ile en yüksek
artı gösteren ithalat kalemi olmu tur. Bunun yanında demir çelik ithalatı da aynı
dönemde yüzde 69 oranında yükselmi tir.
TABLO II.3.3
SEÇ LM GRUPLARIN HRACATI
Toplam hracat
Örme Giyim E yası
Örülmemi Giyim E yası
Kara Ta ıtları, Aksam ve Parçaları
Elektrikli Makine ve Cihazlar
Kazanlar Makineler Mekanik Cihazlar
Demir ve Çelik
Ara Toplam
Di er
2002(1)
2003(1)
32.817
4.074
3.000
2.926
2.583
1.934
2.034
16.551
16.266
42.385
5.220
3.479
4.729
3.025
2.661
2.658
21.771
20.614
Yüzde
hracat Artı ına
De i im
Yüzde Katkı
29,2
28,1
16,0
61,6
17,1
37,6
30,7
31,5
26,7
3,5
1,5
5,5
1,3
2,2
1,9
15,9
13,2
Kaynak: D E.
2003 yılının Ocak-Kasım döneminde gözlenen ihracat artı ı, birim ücret
maliyetlerinin dü ük olması, finansman maliyetlerindeki gerileme, USD/Euro
paritesindeki geli meler ve ihracat fiyatlarında gözlenen artı tan kaynaklanmı tır.
Ayrıca, reel kurlarda görülen de erlenmeye kar ın yurt içi sanayi üretiminin iç
talepteki sınırlı artı nedeniyle arz fazlası yaratması da ihracatı artırıcı bir ba ka
neden olarak göze çarpmaktadır. Böylece, 2003 yılının ilk onbir ayında 42,4 milyar
ABD doları ihracat gerçekle mi tir.
2003 Yıllık Rapor
51
Mal grupları bazında ihracata bakıldı ı zaman, yılın ilk onbir ayında toplam
ihracatın yüzde 93,7’sini olu turan imalat sanayi ihracatının yüzde 29,6 oranında
büyüdü ü görülmektedir. Bununla birlikte tarım ürünleri ihracatı aynı dönemde
yüzde 17,8 oranında artmı tır (Tablo II.3.2).
Otomotiv Sanayicileri Derne i verilerine göre, iç talepteki canlanmanın göreli
olarak 2003 yılında bir önceki yıla oranla yüksek olması nedeniyle ihracatın üretim
içindeki payı bir önceki seneye göre 9 puan dü mü ve yüzde 65 seviyesine
gerilemi tir. Ancak söz konusu oran tarihsel olarak bakıldı ında hala oldukça
yüksek bir seviyededir.
2003 yılı ilk onbir
ayında ihracat
artı ına en büyük
katkı kara ta ıtları
ve bunların aksam
parçaları, demir
çelik ile örme
giyim e yası
ihracatından
gelmi tir.
2003 yılı Ocak-Kasım döneminde ihracat artı ına en büyük katkı yapan
sektörler, kara ta ıtları, aksam ve parçaları, örme giyim e yası ve kazanlar,
makineler ve mekanik cihazlar olmu tur. Bu dönemde söz konusu sektörlerde bir
önceki yılın aynı dönemine göre, sırasıyla, yüzde 61,6, yüzde 28,1 ve yüzde 37,6
oranlarında artı olmu tur (Tablo II.3.3).
TABLO II.3.4
THALAT VE HRACATIN ÜLKE GRUPLARINA GÖRE DA ILIMI
Yüzde
2002
TOPLAM THALAT
OECD Ülkeleri
(AB Ülkeleri)
Avrupa Ülkeleri(2)
Afrika Ülkeleri
Amerika Ülkeleri
Orta Do u Ülkeleri
Di er Asya Ülkeleri
Di er
TOPLAM HRACAT
OECD Ülkeleri
(AB Ülkeleri)
Avrupa Ülkeleri(2)
Afrika Ülkeleri
Amerika Ülkeleri
Orta Do u Ülkeleri
Di er Asya Ülkeleri
Di er
(1)
Pay
(1)
2003
46.184
29.500
20.701
5.645
2.354
546
3.395
3.913
295
32.817
21.439
16.791
3.137
1.545
222
3.288
1.731
100,0
63,9
44,8
12,2
5,1
1,2
7,4
8,5
0,6
100,0
65,3
51,2
9,6
4,7
0,7
10,0
5,3
60.679
38.179
27.440
7.816
2.997
956
3.966
5.916
323
42.385
27.464
22.068
4.192
1.923
233
4.489
2.339
155
0,5
58
Yüzde
Yüzde
Pay
De i im
100,0
62,9
45,2
12,9
4,9
1,6
6,5
9,7
0,5
100,0
64,8
52,1
9,9
4,5
0,5
10,6
5,5
0,1
31,4
29,4
32,6
38,5
2,3
75,1
16,8
51,2
9,6
29,2
28,1
31,4
33,6
24,5
4,8
36,5
35,1
-62,4
Kaynak: D E.
(2) Rusya Federasyonu, Moldova, Ukrayna ve Beyaz Rusya bu grup içinde yer almaktadır.
52
2003 Yıllık Rapor
2002 yılında kötüle en dı ticaret hadleri 2003 yılında bu e ilimini devam
ettirmemi tir. Ocak-Eylül döneminde ihracat fiyatları ortalama yüzde 9,5 oranında,
ithalat fiyatları ise ortalama yüzde 9 oranında artmı tır.
Ayrıca, Euronun ABD doları kar ısındaki de erlenmesi 2003 yılında da
devam etmi tir. 2002 yılı sonunda 1,0422 olan ABD doları/Euro paritesi 2003 yılı
sonunda 1,2502 seviyesine kadar yükselmi tir. Söz konusu hareket, en büyük
pazarımız olan Avrupa Birli ine olan ihracatın ABD doları de erini yükselterek
ihracat gelirlerini artırıcı bir rol oynamı tır (Tablo II.3.4).
Türk lirası 2003 yılı ubat-Eylül döneminde reel olarak de erlenirken, yılın
son çeyre inde de er kaybetmi tir. Ancak yıl geneline bakıldı ında Türk lirası yurt
içi ve yurt dı ı TEFE enflasyonu kullanılarak hesaplanan reel kur endeksine göre
yüzde 8,8, TÜFE enflasyonu kullanılarak hesaplanan reel kur endeksine göre ise
yüzde 8,9 oranında güçlenmi tir (Tablo II.3.5).
TABLO II.3.5
REEL EFEKT F DÖV Z KURU ENDEKS
(1995 yıllık ortalama=100)
TÜFE Bazlı Endeks
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002 I
II
III
IV
2003 I
II
III(2)
IV(2)
103,1
101,7
115,9
120,9
127,3
147,6
116,3
138,4
118,9
115,2
125,4
123,5
140,6
151,5
140,4
(1)
TEFE Bazlı Endeks
97,0
100,1
110,7
107,9
108,8
118,3
107,3
128,5
110,8
107,9
117,0
118,5
130,4
137,4
126,0
Kaynak: TCMB, D E ve IFS.
(1) Dönem sonu verileridir. TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru hesaplamasında 19 ülke için
(Almanya, ABD, talya, Fransa, ngiltere, Japonya, Hollanda, Belçika, sviçre, Avusturya, spanya,
Kanada, Kore, sveç, Tayvan, ran, Brezilya, Çin ve Yunanistan) IMF tarafından olu turulan
a ırlıklar kullanılmı tır. TEFE bazlı endeksin olu turulmasında ise, Tayvan ve Çin dı ında yukarıda
belirtilen di er 17 ülke a ırlıkları kullanılmı tır. Hesaplamalarda döviz kurları için aylık ortalama
de erler kullanılmı tır.
(2) Geçici.
2003 Yıllık Rapor
53
Euronun ABD
doları kar ısında
de er kazanması
ihracat gelirlerini
olumlu etkilemi tir.
2003 yılının ilk on
ayında dı ticaret
açı ı ve faiz
ödemelerinde
gözlenen artı cari
i lemler dengesini
olumsuz
etkilemesine kar ın,
hizmet gelirleri
olumlu bir etki
yaratmı tır.
Dı ticaret açı ındaki geni leme ve portföy hesabındaki hisse senedi ve
Hazine ka ıtlarına ait temettü ve faiz ödemeleri 2003 yılının ilk onbir ayında cari
i lemler dengesini olumsuz etkilemi tir. Hizmetler dengesi ise özellikle turizm
gelirlerinde gözlenen büyük oranlı artı sonucunda aynı dönemde cari i lemler
dengesine olumlu katkıda bulunmu tur. Bu geli melerle, cari i lemler dengesi
2003 yılının ilk onbir ayında 4,2 milyar ABD doları açık vermi tir.
2003 yılı ba ındaki Irak sava ı hizmet gelirleri üzerinde olumsuz etki yaratmı
ancak kalıcı bir etkide bulunmamı tır. Söz konusu gerginlik dolayısıyla yılın ilk
çeyre inde gerileyen bavul ticareti, Mayıs ayıyla beraber 2002 yılındaki
performansına yakla mı ve yılın ilk onbir aylık döneminde geçen yılın aynı
dönemine göre sadece yüzde 3,7 oranında azalmı tır.
Irak sava ı ve sonrasında altına olan talebin artması altın fiyatlarını yükseltmi
ve parasal olmayan net altın ithalatı, Ocak-Kasım döneminde geçti imiz yılın aynı
dönemine göre yüzde 85,1 oranında artarak 2,4 milyar ABD doları seviyesine
ula mı tır.
TABLO II.3.6
TUR ZM STAT ST KLER
Turizm Gelirleri (Milyon ABD doları)
Ortalama Harcama (ABD doları)
Giden Turist Sayısı (Bin Ki i)
Gelen Turist Sayısı (Bin Ki i)
AB (Bin Ki i)
BDT (Bin Ki i)
1999
2000
2001
2002
2003(1)
5.203
736
7.069
7.487
3.506
1.052
7.636
764
9.991
10.428
5.551
1.383
8.090
718
11.275
11.619
6.648
1.430
8.481
656
12.920
13.247
7.708
1.661
9.353
712
13.133
13.320
7.460
1.973
Kaynak: TCMB, Turizm Bakanlı ı.
Irak sava ının etkisiyle Ocak-Nisan döneminde ülkemizi ziyaret eden yabancı
sayısı ve turizm gelirleri dü mü tür. Ancak, olumsuz etkinin ortadan kalkmasıyla
beraber, gerek ziyaretçi sayısı ve gerekse ortalama harcama artı göstermi tir.
Böylece, yılın ilk onbir ayında turizm gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 13,9 oranında artarak 9,4 milyar ABD doları olmu tur.
II.3.3. Sermaye Hareketleri
2002 yılının OcakKasım döneminde
resmi rezerv ve IMF
kredileri hariç net
4,4 milyar ABD
doları sermaye
giri i olmu tur.
2003 yılının Ocak-Kasım döneminde sermaye akımları ve resmi rezervlerin
toplamı olarak tanımlanan finans hesabı 1,3 milyar ABD doları fazla vermi tir.
IMF kredileri ve resmi rezerv de i imleri dı arıda tutuldu unda, söz konusu
dönemde 4,4 milyar ABD doları net sermaye giri i olmu tur. Söz konusu dönemde,
54
2003 Yıllık Rapor
2002 yılı aynı döneminde gözlenen e ilimin aksine uzun vadeli sermaye
hareketlerinde çıkı , kısa vadeli sermaye hareketlerinde ise giri gözlenmi tir
(Tablo II.3.7).
TABLO II.3.7
SERMAYE HAREKETLER NDEN SEÇ LM
KALEMLER
Ocak-Kasım
Sermaye ve Finans Hesabı
Finans Hesabı
Do rudan Yatırımlar
Portföy Yatırımları
Di er Yatırımlar
Rezerv Varlıklar
Net Hata Noksan
Bilgi için:
Kısa Vade
Uzun Vade
IMF Kredileri
2002
2002
2003
1.587
1.587
863
-593
7.470
-6.153
-66
1.328
1.328
914
-732
7.191
-6.045
-1.120
1.303
1.303
19
2.239
1.675
-2.630
2.900
-1.279
2.338
6.365
-1.239
2.031
6.365
3.101
-1.007
-430
Kaynak: TCMB.
2003 Ocak-Kasım döneminde do rudan yatırımlar kaynaklı net yabancı
sermaye giri i önemli oranda azalırken, 2002 yılında açık veren portföy yatırımları
bu dönemde 2,2 milyar ABD doları fazla vermi tir. 2002 yılında net 6,4 milyar
ABD doları tutarındaki IMF kredi kullanımları sonucu artan di er yatırımlar
kaynaklı sermaye giri i, 2003 yılı Ocak-Kasım döneminde bu etkinin ortadan
kalkmasıyla dü mü tür. Net hata ve noksan kalemi ise Mart ayından itibaren
önemli miktarda fazla vermektedir. Bu geli meler sonucunda resmi rezervlerde bu
dönemde artı olmu tur.
Yılın ilk on bir ayında yabancıların yurt içinde gerçekle tirdikleri do rudan
yatırımlar bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 54,3 oranında azalırken,
yerle ikler tarafından yurtdı ında yapılan do rudan yatırımlar bir önceki yılın aynı
dönemine göre 4 kat artmı tır. Bunun sonucunda do rudan yatırım kaynaklı
yabancı sermaye giri i beklentilerin oldukça altında gerçekle mi tir.
2003 yılında makro ekonomik istikrarın korunması ile beraber yabancı
yatırımcıların Türkiye’ye ait menkul kıymetlere olan ilgisi devam etmi tir. Portföy
yatırımları içinde yer alan devlet iç borçlanma senetleri ve hisse senetleri
hareketleri bu e ilimi ortaya koymaktadır. MKB endeksinin ve D BS fiyat
2003 Yıllık Rapor
55
endeksinin özellikle yılın ikinci yarısında artı göstermesi, yabancıların portföy
hareketlerine yön veren unsurlar oldu u dü ünülmektedir (Grafik II.3.1).
GRAF K II.3.1
MKB B LE K ENDEKS VE YABANCILARIN NET H SSE SENED
ALIMI
400
17000
300
15500
200
14000
100
12500
0
10:2003
07:2003
04:2003
01:2003
10:2002
07:2002
04:2002
8000
01:2002
-300
10:2001
9500
07:2001
-200
04:2001
11000
01:2001
-100
Yabancıların hisse senedi alımı (sol eksen, milyon ABD doları)
Bile ik endeks (sa eksen)
Kaynak: MKB.
Yurt dı ı
piyasalarda Türkiye
ekonomisine ili kin
olu an olumlu
görünüm
neticesinde Türk
tahvilleri 2003
yılında de er
kazanmı tır.
Di er taraftan, yurt dı ı piyasalarda Türkiye ekonomisine ili kin olu an
olumlu görünüm neticesinde Türk tahvilleri 2003 yılı genelinde de er kazanmı tır.
Söz konusu olumlu geli melere paralel olarak yıl içinde Hazine bu piyasalardan
be kez tahvil ihracı yoluyla borçlanma imkânı bulmu tur. Ayrıca, bütçe
disiplininin sa lanması ve bu çerçevede makro ekonomik hedeflerin
tutturulaca ına dair dı piyasalarda olu an güven, ABD-Türkiye tahvil getiri
farkının yıl içinde tarihinin en büyük dü ü ünü ya amasına sebep olmu tur (Grafik
II.3.2).
Hazine, 2003 yılının Ocak-Kasım döneminde toplam 5,3 milyar ABD doları
tutarında yeni ihraca kar ılık, 3,8 milyar ABD doları tutarında tahvil geri
ödemesinde bulunmu tur.
Türkiye’de yerle ik bankalarca yurtdı ı muhabirleri nezdinde tutulan cari ve
depo hesaplarından olu an bankaların döviz varlıkları kalemi, yıl genelinde
oldukça dalgalı bir seyir izlemi tir. Söz konusu kalem, yılın ilk çeyre inde 4,1
56
2003 Yıllık Rapor
milyar ABD doları azalmı , Nisan-Kasım döneminde ise 2,8 milyar ABD doları
artarak bu tutarda sermaye çıkı ına neden olmu tur.
GRAF K II.3.2
YURT DI I P YASALARDA HRAÇ ED LM
GET R FARKI
(Baz Puan)
TÜRK TAHV LLER N N
1200
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300
12-2003
10-2003
08-2003
06-2003
04-2003
02-2003
12-2002
10-2002
08-2002
06-2002
04-2002
02-2002
12-2001
10-2001
08-2001
200
Kaynak: TCMB.
GRAF K II.3.3
ÖZEL SEKTÖR T CAR KRED
KULLANIMI LE T CARET HACM
(Üç Aylık, Milyar ABD doları)
Kredi
7
Ticaret Hacmi
33
31
6
29
27
5
25
23
4
21
19
Kredi
11:2003
09:2003
07:2003
05:2003
03:2003
01:2003
11:2002
09:2002
07:2002
05:2002
03:2002
01:2002
11:2001
09:2001
07:2001
05:2001
03:2001
01:2001
11:2000
09:2000
07:2000
05:2000
03:2000
17
01:2000
3
Ticaret Hacmi
Kaynak: TCMB.
2003 Yıllık Rapor
57
2003 yılında dı ticaret hacminde görülen yüksek oranlı artı lar, ticari kredi
kullanımını artırmı tır (Grafik II.3.3). Ocak-Kasım döneminde dı ticaret hacmi
geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 30,5 oranında büyürken, ticari kredi
kullanımı yüzde 18,1 oranında artmı ve 21,7 milyar ABD doları olmu tur.
2002 yılında döviz açık pozisyonlarını artırmamak için yurt dı ından
kullandıkları sendikasyon kredileri tutarını önemli ölçüde azaltan bankacılık
sektörü, 2003 yılında gerek kurumsal ve bireysel kredi talebinin artması, gerekse
ihracatın finansmanı için kısa vadeli sendikasyon kredisi kullanımını artırmı lardır.
Bunun sonucunda, 2002 yılında kısa vadeli kredilerde geri ödeyici pozisyonunda
olan bankalar, 2003 yılı ilk on bir aylık döneminde net kısa vadeli kredi kullanıcısı
olmu tur.
Irak sava ının kısa sürede sonuçlanması ve belirsizliklerin ortadan
kalkmasıyla birlikte, bankacılık dı ı özel sektörün yurt dı ı piyasalardan uzun
vadeli kredi kullanımı artmaya ba lamı tır. 2003 yılı Ocak-Kasım döneminde uzun
vadeli kredi kullanımı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 8 oranında
artmı tır. Uzun vadeli kredi kullanımının artmı olması yatırım harcamalarının
yüksek seviyesini korudu unu göstermektedir (Grafik II.3.4).
GRAF K II.3.4
UZUN VADEL KRED KULLANIMI ve YATIRIM HARCAMALARI
(özel sektör, yıllık yüzde de i im)
-%30
-%50
-%50
Kredi (sol eksen)
03 03
-%20
03 01
-%10
02 03
%10
02 01
%10
01 03
%40
01 01
%30
00 03
%70
00 01
%50
99 03
%100
99 01
%70
98 03
%130
98 01
2003 yılında dı
ticaret hacminde
görülen yüksek
oranlı artı lar ticari
kredi kullanımını
artırmı tır.
Yatırım harcamaları (sa eksen)
Kaynak: TCMB, D E.
58
2003 Yıllık Rapor
Yurt dı ında çalı an Türk vatanda larının Merkez Bankası’nda açtıkları kredi
mektuplu döviz tevdiat hesapları ve süper döviz hesaplarına giri ler 2003 yılı
Nisan ayından bu yana dü me e ilimindedir. 2003 yılında üç kez yapılan faiz
indirimlerinin bu dü ü lerin önemli belirleyicisi oldu u dü ünülmektedir.
Merkez Bankası 2003 yılında döviz alım ihaleleri ile 5,7 milyar ABD doları,
döviz kurlarında görülen a ırı dalgalanma nedeniyle yapılan do rudan alım
müdahaleleriyle ise 4,2 milyar ABD doları döviz alımı yapmı tır. Böylece, 2002
yılı sonunda 26,7 milyar ABD doları olan Merkez Bankası rezervleri 2003 yılı
sonunda 33,6 milyar ABD doları seviyesine ula mı tır.
TABLO II.3.8
DI F NANSMAN HT YACI VE F NANSMAN KAYNAKLARI
Ocak-Kasım
2002
1. Cari lemler Dengesi
2. Net Hata Noksan
I. Toplam Finansman htiyacı (=1+2)
II. Toplam Finansman (=1+2+3)
1. Sermaye Hareketleri (net)
Portföy Yatırımları (net)
Genel Hükümetin Tahvil hracı
Yabancıların Türkiye'
de Menkul Kıymet Alımı
Yerle iklerin Yurt Dı ında Menkul Kıymet Alımı
Krediler (IMF kredileri hariç)
Genel Hükümet
Bankalar
Uzun Vade
Kısa Vade
Di er Sektörler
Uzun Vade
Kısa Vade
Ticari Krediler
Mevduat
Di er
2. IMF Kredileri
3. Rezerv De i imi (- artı )
Bankaların Döviz Varlıkları
Resmi Rezervler
-1.521
-66
-1.587
1.587
781
-593
1.029
913
-2.096
1.437
-669
-1.028
-297
-731
3.134
1.379
-728
2.483
348
-411
6.365
-5.559
594
-6.153
2002
-208
-1.120
-1.328
1.328
114
-732
1.243
412
-1.948
842
-526
-1.423
-484
-939
2791
1.263
-649
2.177
431
-427
6.365
-5.151
894
-6.045
2003
-4.203
2.900
-1.303
1.303
3.105
2.239
1.509
2.034
-1.127
917
-1.927
578
-101
679
2266
442
287
1.537
1.227
-1.278
-430
-1.372
1.258
-2.630
Kaynak: TCMB.
2003 Yıllık Rapor
59
Cari i lemler
açı ının artmasına
kar ın, net hata ve
noksan kaleminin
2,9 milyar ABD
doları pozitif olması
finansman
ihtiyacını
sınırlamı tır.
Cari i lemler ve net hata ve noksan kalemleri toplamı olarak tanımlanan dı
finansman ihtiyacı, 2003 yılının Ocak-Kasım döneminde bir önceki yılın aynı
dönemine göre de i memi , 1,3 milyar ABD doları olarak gerçekle mi tir (Tablo
II.3.8). Söz konusu dönemde cari i lemler açı ının bir önceki yıla göre büyük
oranda artmasına kar ın, net hata ve noksan kaleminin 2,9 milyar ABD doları
pozitif olması, finansman ihtiyacını sınırlamı tır. Finansman ihtiyacının
kar ılanması açısından 2003 yılı, 2002 yılına göre farklı özellikler ta ımaktadır.
2002 yılında 6,4 milyar ABD doları IMF’den olmak üzere, genellikle orta ve uzun
vadeli kaynaklardan finansman sa lanmı , ayrıca kısa vadeli sermaye çıkı ları
gerçekle mi tir. 2003 yılının ilk on bir ayında ise finansman ihtiyacı a ırlıklı
olarak kısa vadeli sermaye hareketleri ile finanse edilmi tir. Alt kalem bazında söz
konusu kısa vadeli sermaye hareketleri, genel olarak yabancıların hisse senedi ve
devlet iç borçlanma senetleri ka ıtlarından olu an menkul kıymet alımı ve
bankacılık sektörü kısa vadeli kredi kullanımından olu mu tur. 2003 yılında
dönemler itibarıyla dı finansman ihtiyacı ve finansman kaynaklarında farklı
yapılar gözlenmi tir. Irak sava ının ya andı ı 2003 yılı ilk çeyre inde 4,2 milyar
olarak gerçekle en dı finansman açı ı, bankaların döviz varlıklarındaki azalı ve
mevduat artı ı ile kar ılanmı tır. Yılın geri kalanında net hata ve noksan
kalemindeki artı tan dolayı dı finansman fazlası gerçekle mi ve bunun
sonucunda resmi rezervlerde 3,3 milyar ABD dolar tutarında artı olmu tur.
II.3.4. Dı Borçlar
Dı borç stoku 2003
ayında 2002 yılı
sonuna göre yüzde
8,2 oranında artı
göstermi tir.
2002 yılı sonunda 131,3 milyar ABD doları olan toplam dı borç stoku,
yüzde 8,2 oranında artarak 2003 yılı Eylül ayı itibarıyla 142 milyar ABD doları
olmu tur. Bu dönemde orta ve uzun vadeli dı borçlar yüzde 6,4 oranında, kısa
vadeli dı borçlar ise yüzde 22,4 oranında artmı tır (Tablo II.3.9).
Orta ve uzun vadeli dı borçlar Eylül ayı sonunda 123,4 milyar ABD dolarına
ula mı tır. Bu artı ta, büyük bölümünü IMF tarafından serbest bırakılan kredi
dilimlerinin olu turdu u uluslararası kurulu lara olan dı borçlardaki artı ile
parite de i imlerinden önemli ölçüde etkilenen ve Merkez Bankası’nda tutulan
kredi mektuplu döviz tevdiat hesaplarında artı etkili olmu tur. Bu dönemde
Merkez Bankası dahil kamu sektörü dı borç stoku yüzde 6,9 oranında, özel sektör
orta ve uzun vadeli dı borç stoku ise finansal olmayan kurulu ların borçlarına
ba lı olarak yüzde 4,8 oranında artmı tır. Di er taraftan, ticari bankaların kısa
vadeli borçlanmalarına ba lı olarak, kısa vadeli dı borç stoku Ekim ayı itibarıyla
18,4 milyar ABD dolarına ula mı tır.
60
2003 Yıllık Rapor
TABLO II.3.9
DI BORÇ STOKU VE VADE YAPISI
Dı Borç Stoku
Kısa Vadeli Borçlar
Genel Hükümet
TCMB
Ticari Bankalar
Di er Sektörler
Orta-Uzun Vadeli Borçlar
Kamu Sektörü
TCMB
Özel Sektör
Finansal
Finansal Olmayan
Dı Borç Stoku/GSMH
Kaynak: TCMB, HM.
2000
2001
2002
2003-I
2003-II
2003-III
118,7
28,3
1,0
0,7
16,9
9,7
90,4
47,8
13,4
29,2
7,6
21,6
58,9
113,8
16,2
0,0
0,6
8,0
7,7
97,6
46,3
23,8
27,5
4,8
22,7
79,0
131,3
15,2
0,0
0,5
6,3
8,4
116,0
63,9
21,5
30,6
4,7
25,9
72,3
133,0
16,7
0,0
0,4
7,8
8,5
116,3
64,2
22,0
30,2
4,6
25,6
72,2
137,9
16,8
0,0
0,4
7,3
9,0
121,2
67,0
22,9
31,3
4,7
26,6
70,8
142,0
18,6
0,0
0,4
9,2
9,1
123,4
68,1
23,2
32,0
4,7
27,3
65,2
TABLO II.3.10
DÖV Z KOMPOZ SYONU T BARIYLA
DI BORÇ STOKUNA PAR TE ETK S (1)
ABD doları
Euro
Ö. Çekme Hakları
sviçre Frangı
ngiliz Sterlini
Japon Yeni
Di er (ABD doları)
TOPLAM
2002 Dı Borç Stoku
2003 Eylül
Parite
2002
2003
2003
Etkisinden
Yıl Sonu
Eylül Sonu Eylül Sonu
Kur
Nominal Arındırılmı
Kuru ile
Kuru ile
Kuru ile
Farkı
Hareket
Hareket
(A)
(B)
(C)
(B-A=D) (C-A=E)
(E-D=F)
61.678
61.678
66.797
0
5.119
5.119
40.166
43.978
44.456
3.812
4.290
479
22.018
22.975
23.515
957
1.498
540
856
912
28
84
56
828
732
754
789
21
57
35
5.287
5.653
4.912
366
-376
-742
555
565
657
11
102
91
131.264
136.459
142.038
5.195
10.774
5.578
Kaynak: TCMB, HM.
(1) (A) 2002 yıl sonu dı borç stoku, 2002 yıl sonu kuru ile; (B) 2002 yıl sonu dı borç stoku, 2003
yılı Eylül ayı sonu kuru ile; (C) 2003 yılı Eylül ayı dı borç stoku, 2003 Eylül ayı sonu kuru ile; (D)
2002 yıl sonu dı borç stokunun, 2002 yıl sonu kuru ile hesaplanan tutarı ile, 2003 Eylül ayı sonu
kuru ile hesaplanan tutarı arasındaki farktır; (E) 2002 yılı dı borç stoku rakamı ile 2003 Eylül ayı dı
borç stoku rakamı arasındaki farktır; (F) Nominal hareket ile kur farkı arasındaki farktır.
Dı borç stokunun döviz cinslerine göre da ılımında vade ayırımına göre
farklılıklar görülmektedir. Orta ve uzun vadeli dı borç stokunun yüzde 44,3’ünü
ABD doları, yüzde 31,3’ünü Euro cinsinden borçlanmalar olu tururken, kısa vadeli
dı borç stokunun yüzde 64,9’unu ABD doları, yüzde 31,4’ünü Euro cinsinden
2003 Yıllık Rapor
61
borçlanmalar olu turmaktadır. Di er taraftan Özel Çekme Hakları özellikle orta ve
uzun vadeli dı borçlanmalarda önemli yer tutmaktadır.
Çapraz kur
de i imlerinin
etkisinden
arındırıldı ında
dı borç stokundaki
artı ın 5,6 milyar
ABD doları oldu u
görülmektedir.
Döviz kompozisyonu ve miktarlara ba lı olarak çapraz kurlardaki de i meler
dı borç stokunun ABD doları kar ılı ı de erini etkilemektedir. 2003 yılında Euro,
ABD doları kar ısında yüzde 20 oranında de er kazanmı tır. Bunun sonucunda
parite etkisi, ABD doları cinsinden hesaplanan dı borcu 3,8 milyar ABD doları
artırıcı yönde etki yapmı tır. ABD doları kar ısındaki çapraz kur de i imleri, Euro
dı ındaki di er döviz cinslerinde de dı borç stokunun ABD doları kar ılı ını
artırıcı yönde geli mi tir. Çapraz kur de i iminin toplam 5,2 milyar ABD doları
tutarındaki artırıcı etkisi arındırıldı ında dı borç stokundaki artı ın 10,8 milyar
ABD doları yerine 5,6 milyar ABD doları olarak gerçekle ti i görülmektedir
(Tablo II.3.10). Çapraz kurdaki söz konusu artırıcı etki kısa vadeli dı borçlarda
495 milyon ABD doları, orta ve uzun vadeli dı borçlarda ise 4,7 milyar ABD
dolarıdır.
Ülkenin ödeme kapasitesine ili kin önemli bir gösterge olan ve dı borç
anapara ve faiz ödemelerinin döviz gelirlerine oranı olarak hesaplanan dı borç
servisi oranında, 2003 yılında ihracat ve turizm gelirlerindeki artı ve dı borç
servis miktarındaki azalma sonucu dü ü gözlenmi tir. Buna göre 2002 yılı
sonunda yüzde 47 olan dı borç servisi oranı 2003 yılı Ekim ayı sonunda yüzde
36,4 oranında gerçekle mi tir (Tablo II.3.11).
TABLO II.3.11
DI BORÇ SERV S ORANI
2000
2001
2002
Ekim 2003
Dı Borç Servisi
-Anapara(1)
-Faiz
21.937
15.638
6.299
24.623
17.489
7.134
28.638
22.236
6.402
22.362
16.612
5.750
Toplam Döviz Gelirleri
-Toplam Mal hracatı(2)
-Hizmet Gelirleri
-Yatırım Gelirleri
-Cari Transferler
59.146
30.721
20.364
2.836
5.225
56.959
34.373
16.030
2.753
3.803
60.885
40.124
14.785
2.486
3.490
61.431
41.541
15.018
1.888
2.984
37,09
43,23
47,04
36,40
Dı Borç Servisi Oranı (%)
Kaynak: TCMB, HM.
(1) Tahvil ihracı yoluyla sa lanan krediler ve IMF geri ödemeleri dahil.
(2) Bavul ticareti dahil.
62
2003 Yıllık Rapor
Likidite durumu için önemli bir gösterge olan brüt rezervler ile kısa vadeli
borçlar farkı, 2003 yılının ilk çeyre inde geriledikten sonra ikinci ve üçüncü
çeyrekte tekrar yükselmi tir. Bankaların yo un kısa vadeli borçlanmalarına kar ın
Merkez Bankası döviz rezervlerinin artması, brüt rezervler ile kısa vadeli borçlar
farkının artmasında belirleyici olmu tur (Tablo II.3.12).
TABLO II.3.12
BRÜT REZERVLER LE KISA VADEL BORÇLAR (KVB) FARKI (1)
Brüt Döviz Rez. - KVB
Merkez Bankası
Bankalar
Di er Sektörler(2)
Brüt Rez.(3) - KVB
2000
2001
2002
2003-I
2003-II
2003-III
5.878
21.519
-5.893
-9.748
6.884
12.939
18.197
2.395
-7.654
13.971
21.583
26.356
3.652
-8.425
22.862
15.865
26.104
-1.768
-8.472
17.144
18.834
28.227
-379
-9.014
20.113
23.007
33.487
-1.385
-9.096
24.286
Kaynak: TCMB.
(1) (-) i areti açı ı göstermektedir.
(2) Di er sektörlerin yurt dı ı döviz mevcut ve alacaklarına ili kin veri olmadı ından tutarlar bu
sektörlerin yurt dı ına olan borçlarını yansıtmaktadır.
(3) Brüt rezervler, altın ve döviz rezervlerinin toplamıdır.
II.4. F YATLAR
II.4.1. Fiyatlardaki Geli meler
Enflasyonla mücadelede 2002 yılında elde edilen kazanımlar 2003 yılında da
artarak devam etmi , TÜFE ve TEFE, 2003 yılı sonunda sırasıyla yüzde 18,4 ve
yüzde 13,9 artı göstermi tir. Böylelikle, 2002 yılından sonra 2003 yılında da
enflasyon hedeflerine ula ılmı , TÜFE’de gerçekle en enflasyon yüzde 20 olan
hedefin 1,6 puan, TEFE’de gerçekle en enflasyon da yüzde 16,5 olan öngörünün
2,6 puan altında kalmı tır (Tablo II.4.1).
Yılın ilk çeyre i dı ında, döviz kurunun seyri enflasyonu olumlu etkileyen
önemli bir faktör olmu tur. Türk lirası 2002-2003 yılları arasında, döviz kuru
sepeti (1 ABD doları + 0,77 Euro) kar ısında yıl sonu de erlerine göre yüzde 7
de er kazanmı tır. 2001 krizi sonrası dalgalı kur rejimine geçi ve tamamlayıcı
kurumsal ve yapısal reformlar ile desteklenen ekonomideki yapısal dönü üm Irak
Sava ı sonrası dönemde Türk lirasının yabancı para birimleri kar ısında
güçlenmesinde etkili olmu tur.
2003 Yıllık Rapor
63
2003 yılı sonu
enflasyon oranları
TÜFE’de yüzde
18,4, TEFE’de ise
yüzde 13,9 olarak
gerçekle mi tir.
Yılın ilk çeyre i
dı ında, döviz
kurunun seyri
enflasyonu olumlu
etkileyen önemli bir
faktör olmu tur.
TABLO II.4.1
ENFLASYON
2000
ARALIK-ARALIK
2001
2002
2003
TEFE
TEFE (Kamu)
TEFE (Özel)
TEFE (Tarım Dı ı)
32,7
24,7
35,7
30,4
88,6
99,7
84,6
96,3
30,8
32,4
30,3
29,6
13,9
11,4
14,9
12,1
TÜFE
TÜFE (Dı Tic. Konu Olan)
TÜFE (Dı Tic.Konu Olmayan)
TÜFE (Mallar)
TÜFE (Hizmetler)
TÜFE (Kamu Kont. Olan Fiyatlar)
TÜFE (Kamu Kont. Olmayan Fiyatlar)
TÜFE (Day. Tüketim Malları)
TÜFE (Gıda Dı ı)
TÜFE (Konut Dı ı)
hracat Fiyat Endeksi
thalat Fiyat Endeksi
39,0
34,6
43,4
34,6
47,0
32,9
40,7
38,9
39,9
35,7
-1,0
0,2
68,5
78,1
59,4
80,9
48,2
92,0
62,1
67,8
65,6
72,9
-5,0
-5,8
29,7
30,1
29,4
29,7
29,8
31,3
29,2
45,0
31,5
30,1
6,1(1)
9,2(1)
18,4
14,5
22,5
15,5
24,0
17,6
18,6
6,4
17,9
18,2
9,2(1)
2,9(1)
Kaynak: D E.
(1) Eylül-Eylül.
Enflasyondaki dü ü te etkili olan bir ba ka unsur iç talebin 2003 yılında
üretim kapasitesini zorlayacak düzeye eri memesi ve fiyatlar üzerinde önemli bir
baskı yaratmamasıdır.
Yıl içerisinde, kamu
kontrolündeki
fiyatlarda enflasyon
hedefi ile uyumlu
bir ayarlama
politikası
izlenmi tir.
Yıl içerisinde, kamu kontrolündeki fiyatlarda enflasyon hedefi ile uyumlu bir
ayarlama politikası izlenmi tir. Döviz kuru geli meleri, ba ta akaryakıt fiyatları
olmak üzere kamu kontrolündeki fiyat artı larını sınırlayan önemli bir faktör
olmu tur. Buna ba lı olarak, fiyat artı ı genel TÜFE artı ının altında yüzde 17,6
olarak gerçekle mi tir (Tablo II.4.1).
TABLO II.4.2
DÖNEMLER T BARIYLA F YAT ARTI LARI
(Yüzde)
1. Çeyrek
2. Çeyrek
3. Çeyrek
4. Çeyrek
2002
2003
2002
2003
2002
2003
2002
2003
TEFE
8,8
12,4
3,4
-0,8
8,1
-0,7
7,5
2,9
TEFE (Özel)
5,2
13,4
9,7
-3,9
10,7
1,7
3,7
0,5
TEFE (Kamu)
10,2
12,0
1,1
0,4
7,1
-1,6
9,1
3,9
TÜFE
4,6
8,2
7,5
3,5
9,9
1,7
4,9
4,0
Kaynak: TCMB.
64
2003 Yıllık Rapor
II.4.2. Tüketici Fiyatları Endeksindeki Geli meler
Gıda ve tarım fiyatlarındaki mevsimsel artı larla birlikte, Irak Sava ı
nedeniyle artan döviz kuru ve akaryakıt fiyatları, yılın ilk çeyre inde tüketici
fiyatları enflasyonunun 2002 yılının aynı dönemine göre oldukça yüksek
gerçekle mesine neden olmu tur. Ancak, dı sal ve geçici unsurlardan kaynaklanan
bu yükseli e ilimi sava ın sona ermesiyle birlikte tersine dönmü ve fiyat
artı larında belirgin bir yava lama görülmü tür (Tablo II.4.2).
2003 yılı genelinde TÜFE’de en dikkat çekici geli melerden biri mal ve
hizmet fiyatları arasındaki farklıla ma olmu tur. 2002 yılı sonunda, sırasıyla,
yüzde 29,7 ve yüzde 29,8 olan mal ve hizmet grubu fiyat artı ları, 2003 yılı
sonunda sırasıyla yüzde 15,5 ve yüzde 24 olarak gerçekle mi tir (Grafik II.4.1).
GRAF K II.4.1
MAL VE H ZMET F YATLARI
100
70
40
TÜFE
Mallar
Tem.03
Oca.03
Tem.02
Oca.02
Tem.01
Oca.01
Tem.00
Oca.00
Tem.99
Oca.99
Tem.98
Oca.98
Tem.97
Oca.97
Tem.96
Oca.96
10
Hizmetler
Kaynak: D E.
Alt gruplar itibarıyla incelendi inde, sa lık, e itim ve lokanta, pastane ve otel
fiyatlarının genel TÜFE fiyatlarının üzerinde artı gösterdi i görülmektedir.
Ayrıca, bu grupların tamamında hizmet sektörünün a ırlıklı oldu u izlenmektedir.
Di er taraftan, e lence-kültür, ev e yası, ula tırma ve giyim-ayakkabı grupları
sırasıyla en dü ük fiyat artı ı gösteren TÜFE alt grupları olmu lardır. Bu grupların
tamamında döviz kuru geli melerinin belirleyici oldu u dü ünülmektedir.
2003 Yıllık Rapor
65
2003 yılı genelinde
TÜFE’de en dikkat
çekici geli melerden
biri mal ve hizmet
fiyatları arasındaki
farklıla ma
olmu tur.
Gıda, içki ve tütün sektörü yıllık fiyat artı ının yüzde 21,2 olarak gerçekle ti i
ve bu sektörün 2003 yılında en yüksek fiyat artı ı gösteren TÜFE alt
kalemlerinden biri oldu u görülmektedir. Yüzde 19,9 oranında yükselen gıda
fiyatları, enflasyonu genel e ilimi ile tutarlı bir seyir izlemi tir. Di er taraftan,
yüzde 34,5 artan sigara ve tütün grubu fiyatları özellikle mali tedbirler
çerçevesinde gerçekle en Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artı larından olumsuz
etkilenmi tir.
Giyim ve ayakkabı grubu fiyatları yüzde 14,5 artı la genel TÜFE artı ının 3,9
puan altında kalmı tır. Döviz kurunun seyrinden olumlu etkilendi i dü ünülen bu
grupta, fiyat artı e ilimi genel enflasyon e ilimine paralel olarak 2002 yılına göre
önemli ölçüde yava lamı tır.
GRAF K II.4.2
TÜFE VE BA LICA ALT KALEMLER (1999-2003)
105
95
85
75
65
55
45
35
25
15
Genel
Giyim
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
Eki.02
Tem.02
Nis.02
Oca.02
Eki.01
Nis.01
Gıda
Tem.01
Oca.01
Eki.00
Tem.00
Nis.00
Oca.00
Eki.99
Tem.99
Nis.99
Oca.99
5
Konut
Kaynak: D E.
Konut grubunda
kira artı ları genel
TÜFE artı ının
oldukça üzerinde
gerçekle irken
ısınma ve di er
giderlerdeki artı lar
dü ük kalmı tır.
Konut grubunda yer alan kira artı ları genel TÜFE artı ının oldukça üzerinde
gerçekle irken, ısınma ve di er giderlerdeki artı lar, özellikle do algaz ve elektrik
fiyatlarına yıl boyunca zam yapılmamasının da etkisiyle dü ük kalmı tır. Böylece,
konut grubu genelinde 2003 yılı fiyat artı ı yüzde 18,6 ile yıl sonu TÜFE artı ına
yakın bir oranda gerçekle mi tir. 2001 yıl sonunda yüzde 39,7’den 2002 yılı
sonunda yüzde 29’a gerileyen kira artı larının 2001 yılında genel enflasyon
e iliminin oldukça altında kaldı ı, 2002 yılında da yüzde 30 olan enflasyon hedefi
66
2003 Yıllık Rapor
ile uyumlu oldu u görülmü tür. Buna kar ın, 2003 yılında kira artı ları yüzde 23,7
oranı ile yıl sonu TÜFE hedefinin 3,7 puan, yıl sonu gerçekle en TÜFE
enflasyonunun da 4,3 puan üzerinde kalmı tır (Tablo II.4.3).
Dayanıklı tüketim mallarının a ırlıklı olarak bulundu u e lence-kültür ile ev
e yası gruplarında gerçekle en yıl sonu fiyat artı ı, sırasıyla, yüzde 10 ve yüzde
12,1 olarak gerçekle mi tir. Bu iki grup 2003 yılında en dü ük fiyat artı ı gösteren
TÜFE alt grupları olmu lardır. Güçlenen Türk lirasının tüketici enflasyonu
üzerindeki olumlu etkisi en belirgin olarak bu iki grupta gözlenmi tir. Ayrıca, 2003
yılında uygulanan sıkı para, maliye ve gelirler politikalarıyla iç talebin kontrol
edilmesi de bu gruplardaki fiyat artı larını sınırlayıcı bir di er faktör olmu tur.
TABLO II.4.3
TÜFE VE TEFE'YE ALT KALEMLER N KATKILARI
(Yüzde)
A ırlık
(A)
2002
Yıllık De i im
(B)
Katkı
(A*B)
2003
Yıllık De i im
(B)
Katkı
(A*B)
TÜFE
Gıda
Giyim
Konut
Ev E yası
Sa lık
Ula ım
Kültür
E itim
Lokanta
Di er
100
31,1
9,7
25,8
9,4
2,8
9,3
3,0
1,6
3,1
4,4
29,7
24,7
40,1
28,9
25,9
27,5
36,8
24,5
53,8
32,3
30,5
7,7
3,9
7,5
2,4
0,8
3,4
0,7
0,9
1,0
1,3
18,4
21,2
14,5
18,6
12,1
21,8
14,2
10,0
22,0
32,2
17,5
6,6
1,4
4,8
1,1
0,6
1,3
0,3
0,4
1,0
0,8
TEFE
Tarım
Madencilik
malat
Kamu
Özel
Enerji
100
22,2
2,5
16,5
54,6
4,2
30,8
35,2
38,4
29,7
34,3
27,7
24,3
7,8
1,0
5,7
15,1
1,0
13,9
20,0
15,9
12,6
13,2
12,3
3,2
4,4
0,4
2,2
6,7
0,1
Kaynak: D E.
Ula tırma grubunda, özel ula ım araçları ve akaryakıt fiyatlarının seyri
belirleyici olmu ve yine döviz kuru geli meleri fiyat artı larını önemli ölçüde
sınırlamı tır. Buna kar ın, ula ım hizmetleri fiyatları, maliyet ko ullarına uygun
olmayan bir biçimde yüzde 25,3 artı göstermi tir.
2003 Yıllık Rapor
67
Dayanıklı tüketim
mallarının a ırlıklı
olarak bulundu u
e lence- kültür ve
ev e yası, 2003
yılında en dü ük
fiyat artı ı gösteren
TÜFE alt grupları
olmu lardır.
Hizmet grubu fiyatlarındaki katılı ın belirgin olarak gözlendi i gruplardan biri
de sa lık grubu olmu tur. laç fiyatlarında yıllık fiyat artı ı yüzde 4,2 ile sınırlı
kalırken, tıbbi hizmetlerin fiyatları yüzde 25,9, hastane hizmetleri fiyatları da
yüzde 46,5 artı göstermi tir.
E itim sektörü fiyat artı ı, 2002 yılında yüzde 53,8 ile enflasyon hedefinin
18,8 puan üzerinde gerçekle tikten sonra 2003 yılında yüzde 22 ile yine enflasyon
hedefinin üzerinde kalmı tır.
Lokanta, pastane ve otel yüzde 32,2 oranında artan fiyatlarıyla, TÜFE’de en
çok fiyat artı ı gösteren grup olmu tur. Tamamı hizmet sektöründen olu an bu
grupta, fiyat katılıklarının yanı sıra olumlu geçen turizm sezonunun da talep yönlü
bir etkisi oldu u dü ünülmektedir.
GRAF K II.4.3
TÜKET C F YATLARI ENDEKS (1999-2003)
140
120
100
80
60
40
20
0
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
Eki.02
Nis.02
Tem.02
Oca.02
Eki.01
Tem.01
Nis.01
Eki.00
Oca.01
Tem.00
Nis.00
Oca.00
Eki.99
Nis.99
Tem.99
Oca.99
-20
Yıllık Yüzde De i im
Üç Aylık Hareketli Ortalama (Yıllıklandırılmı , Mevsimsel Düzeltme yapılmı )
Döviz Kuru ABD doları/Türk lirası (Yıllık Yüzde De i im)
Kaynak: D E, TCMB.
Özetle, döviz kurunun 2003 yılında enflasyondaki dü ü e katkısı açık olmakla
birlikte, Türk lirasının güçlenmesinde ve elde edilen di er kazanımlarda uygulanan
ekonomik programın çok önemli bir rolü oldu u da gözardı edilmemelidir.
TCMB Beklenti Anketi verilerine göre, enflasyon beklentileri 2003 yılının ilk
üç aylık döneminde yıl sonu enflasyon hedefinden belirgin olarak sapmı tır. Bu
68
2003 Yıllık Rapor
dönemde Irak sava ı ile ilgili geli melerin, özellikle petrol fiyatları ve kur yoluyla,
enflasyonu olumsuz etkileyebilece i endi esi, yıl sonu enflasyon tahminlerinin
yüzde 20’lik hedeften Nisan ayı itibarıyla yakla ık 8 puan sapmasına neden
olmu tur. Ancak takip eden dönemde anılan faktörlerin enflasyon üzerinde kalıcı
sapmalara neden olmayaca ı anla ılmı ve beklentiler hedefe yakla mı tır. 2003
yıl sonuna do ru ise beklentiler hedefin altına gerilemi tir (Grafik II.4.4).
GRAF K II.4.4
TCMB BEKLENT ANKET
(Yıl Sonu Tüketici Enflasyonu Beklentileri)
30
28
26
24
22
20
12-I
12-II
11-I
11-II
10-I
10-II
09-I
09-II
08-I
08-II
07-I
07-II
06-II
06-I
05-I
05-II
04-I
04-II
03-II
03-I
02-I
02-II
01-I
01-II
18
2003
Yıl Sonu Enflasyon Beklentisi
Enflasyon Hedefi
Kaynak: TCMB.
II.4.3. Toptan E ya Fiyatlarındaki Geli meler
2003 yılında TEFE aylık artı oranı ortalaması yüzde 1,1 ile gerek 1994-2001
ortalaması olan yüzde 4,8’in gerekse de 2002 yılı ortalaması olan yüzde 2,3’ün
oldukça altında kalmı tır. Ocak-Mart döneminde Irak sava ı ile ilgili geli melerden
olumsuz etkilenerek yükseli e geçen yıllık toptan e ya enflasyonu, bu konuyla
ilgili belirsizliklerin ortadan kalkmasıyla Nisan ayında tekrar dü ü e ilimine
girmi , yaz aylarından itibaren ise söz konusu dü ü e iliminin döviz kurundaki
gerilemeye paralel olarak hızlandı ı görülmü tür. Bunun yanında, kamu sektörü
fiyatlarının enflasyon hedefi ile tutarlı belirlenmesi, özellikle imalat sanayi için
temel girdi olan elektrik ve gaz fiyatlarındaki artı ların tek haneli düzeylerde
kalması TEFE enflasyonundaki dü ü ü desteklemi tir. Böylece, 2002 yılı sonunda
yüzde 30,8 olan TEFE yıllık artı oranı, 2003 yılı sonunda 1977’den beri görülen
en dü ük yıllık artı oranı olan yüzde 13,9’a gerilemi tir (Grafik II.4.5).
2003 Yıllık Rapor
69
Yıl sonu itibarıyla
TEFE’deki artı
yüzde 13,9 olarak
gerçekle mi tir.
GRAF K II.4.5
TEFE (1999-2003)
140
120
100
80
60
40
20
TEFE Devlet
TEFE Özel
Eki.03
Nis.03
Tem.03
Oca.03
Eki.02
Nis.02
Tem.02
Oca.02
Eki.01
Nis.01
Tem.01
Oca.01
Eki.00
Nis.00
Tem.00
Oca.00
Eki.99
Tem.99
Nis.99
Oca.99
0
TEFE Toplam
Kaynak: D E.
Tarım fiyatları
Mayıs ayından
itibaren TEFE
enflasyonundaki
dü ü e ilimini
destekleyen alt
gruplardan biri
olmu tur.
Özel imalat sanayi
fiyatları, Türk
lirasının de er
kazanmasnın
etkisiyle tarihsel
olarak dü ük
oranlarda artı
göstermi tir.
Daha çok arz ko ulları ve mevsimsel hareketlerin etkili oldu u tarım fiyatları,
2003 yılı Ocak-Nisan döneminde genel TEFE’nin oldukça üzerinde artı
gösterirken, Mayıs ayından itibaren TEFE enflasyonundaki dü ü e ilimini
destekleyen alt gruplardan biri olmu tur. Ocak – Nisan 2003 döneminde yüzde
31,5 ile TEFE’nin (yüzde 14,4) üzerinde artı gösteren bu grup ürünleri fiyatları
Mayıs-Aralık döneminde yüzde 8,7 gerilemi tir. Buna ra men, yıl sonu itibarıyla
tarım fiyatları artı oranı yüzde 20 ile yıllık TEFE artı oranının 6,1 puan üzerinde
kalmı tır.
TEFE alt grupları içinde döviz kuru ve beklentilerdeki de i imlere kar ı en
hassas alt grup olan özel imalat sanayi fiyatları, Ocak-Mart döneminde Irak Sava ı
ile ilgili geli melere ba lı olarak döviz kuru ve faiz oranlarında meydana gelen
yükseli ten olumsuz etkilenmi tir. Ancak, Nisan ayında ba layan Türk lirasının
de er kazanması sürecinin Eylül ayına kadar sürmesiyle özel imalat sanayi fiyat
artı ları yılın geri kalanında tarihsel olarak dü ük oranlarda artı göstermi tir.
Ekim ve Kasım aylarında döviz kurunda yükseli gerçekle mesine kar ın,
enflasyon bekleyi lerinin dü meye devam etmesi ve önemli bir iç talep baskısı
olmaması nedeniyle, bu yükseli in özel imalat sanayi fiyat artı ı üzerindeki etkileri
sınırlı kalmı tır. Böylelikle, 2002 yılı sonu itibarıyla yüzde 27,7 olan özel imalat
sanayi fiyat artı oranı, 2003 yılı sonunda yüzde 12,3 oranına gerilemi tir.
70
2003 Yıllık Rapor
GRAF K II.4.6
TEFE VE ALT KALEMLER
TEFE
Elektrik, Gaz
ve Su
Özel malat Sanayi
Kamu malat
Sanayi
Madencilik
Tarım, Avc. Orm.
ve Balıkçılık
0
5
10
15
20
Kaynak: D E.
GRAF K II.4.7
ÖZEL MALAT F YATLARI VE DOLAR KURU
Özel malat Fiyatları
Eyl.03
May.03
Oca.03
Eyl.02
May.02
Oca.02
Eyl.01
May.01
Oca.01
Eyl.00
May.00
Oca.00
Eyl.99
May.99
Oca.99
Eyl.98
May.98
Oca.98
145
130
115
100
85
70
55
40
25
10
-5
-20
Kur
Kaynak: D E, TCMB.
Alt sektörler itibarıyla bakıldı ında, yıllık fiyat artı oranlarının sektörler
arasında önemli ölçüde farklılık gösterdi i görülmektedir. Özel imalat sanayi
sektörü içinde en yüksek a ırlı a sahip olan gıda ve içecek imalatı ile tekstil
ürünleri imalatı sektörlerindeki fiyat artı oranları, sırasıyla, yüzde 17,4 ve yüzde
16,4 oranlarında gerçekle irken, kimyasal madde ürünleri imalatı ve petrol ürünleri
2003 Yıllık Rapor
71
imalatı gibi kura kar ı daha duyarlı olan sektörlerde yıllık fiyat artı ları, sırasıyla,
yüzde 5,5 ve yüzde 6,2 oranlarında kalmı tır.
TABLO II.4.4
TEFE VE ALT KALEMLER, 1994=100
SEKTÖRLER
GENEL
TARIM
Tarım, Avcılık
Ormancılık
Balıkçılık
MADENC L K
Kömür Madenleri
Ham Petrol, Do algaz
Metal Cevheri
Ta Ocakçılı ı
MALAT
Gıda
Tekstil
Giyim
Deri
Ka ıt
Petrol Ürünleri
Kimyasal Ürünler
Plastik ve Kauçuk
Metalik Olm. Madenler
Metal Ana Sanayii
Metal E ya
Makine-Teçhizat
Elektrikli Cihazlar
Motorlu Kara Ta ıtı
ENERJ
Elektrik
Su
2001
KAMU
2002 2003
2001
ÖZEL
2002
99,7
66,7
101,3
26,9
113,7
103,4
99,8
82,9
60,9
55,0
49,5
74,7
106,9
76,5
100,0
104,3
55,6
62,1
78,7
115,8
122,9
82,4
32,4 11,4
31,7 11,4
26,2 17,7
47,5 12,2
12,1 -11,5
14,2
-3,5
34,3 13,2
50,2 15,7
42,5 12,3
45,6
1,2
20,6
9,9
29,7
1,9
37,3
7,4
23,3
5,5
10,7 17,3
16,4 10,8
8,0
6,8
31,7 23,2
24,3
4,4
24,3
3,2
18,5
-1,5
57,8 23,5
84,6
65,5
67,6
26,6
48,5
91,6
101,8
34,5
119,2
86,0
94,5
92,8
101,0
64,9
71,8
98,4
120,8
103,9
85,4
100,0
86,6
81,2
95,5
79,9
92,6
-
30,3
35,2
35,3
46,5
18,2
58,5
68,9
36,5
49,7
47,2
27,7
23,3
22,0
63,1
52,9
21,1
33,4
14,6
17,1
21,6
60,4
26,9
36,1
21,7
30,3
-
TOPLAM
2002 2003
2003
2001
14,9
20,0
17,6
70,5
52,0
27,2
29,5
15,0
21,4
28,0
12,3
17,4
16,4
19,7
7,0
1,6
6,2
5,5
7,1
11,5
15,3
11,9
17,8
4,5
16,9
-
88,6
65,5
67,6
26,6
48,5
72,3
101,4
27,4
114,9
91,4
96,1
91,1
99,2
64,7
67,6
91,2
110,4
98,6
85,4
100,0
94,6
81,1
95,1
79,8
92,6
115,8
122,9
82,4
30,8
35,2
35,3
46,5
18,2
38,4
38,3
46,8
20,9
36,2
29,7
27,7
22,7
62,8
47,6
23,5
36,3
16,1
17,1
20,8
39,6
26,9
36,1
21,7
30,3
24,3
18,5
57,8
13,9
20,0
17,6
70,5
52,0
15,9
21,8
12,4
-2,0
19,2
12,6
17,1
16,4
19,4
7,4
1,7
7,1
5,5
7,1
11,9
13,5
11,9
17,9
4,5
16,9
3,2
-1,5
23,5
Kaynak: D E.
2003 yılı Aralık ayı itibarıyla enerji fiyatları yıllık yüzde 3,2 oranında artarak
TEFE içinde en dü ük artı gösteren alt kalem olmu tur. Alt kalemler itibarıyla
elektrik fiyatları Aralık ayı itibarıyla geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1,5
oranında gerilerken su fiyatları yüzde 23,5 oranında artmı tır. Bu durum maliyet
ko ullarının elektrik fiyatlarında fiyat ayarlamasına gidilmesi ihtiyacını
azaltmasından ileri gelmektedir.
72
2003 Yıllık Rapor
GRAF K II.4.8
TCMB KT SAD YÖNEL M ANKET
(Gelecek Oniki Aylık Döneme li kin TEFE Beklentileri)
75
65
55
45
35
25
0312
0310
0308
0306
0304
0302
0212
0211
0209
0207
0205
0203
0201
0111
0109
0107
0105
0103
0101
15
Kaynak: TCMB.
TCMB ktisadi Yönelim Anketi verilerine göre 2003 yılının ilk üç ayında,
gelecek 12 aylık döneme ili kin TEFE beklentileri ekonomide maliyet yönlü
baskıların etkisiyle yükselmi tir. Ocak ayı anketinde yüzde 31,3 olan enflasyon
beklentileri Mart ayında yüzde 35,6 düzeylerine yükselmi tir. Takip eden dönemde
maliyet baskılarının enflasyon üzerinde kalıcı etkilerinin olmayaca ının görülmesi
ve tarım sektörünün enflasyona olumlu katkısıyla gelecek 12 aylık dönemde toptan
e ya enflasyon beklentileri gerilemi tir. Söz konusu beklentiler Aralık ayı
itibarıyla yüzde 17,4 düzeyindedir (Grafik II.4.8).
Sonuç olarak, 2003 yılında ekonomik programın kararlılıkla uygulanmasına
ba lı olarak maliyet yönlü baskıların zayıflaması ve iç talepteki canlanmanın
sınırlı kalması, toptan e ya enflasyonunun 2002 yılından sonra 2003 yılında da
dü ü e ilimini sürmesini sa lamı tır. Tüm alt kalemler içerisinde en yüksek yıllık
artı tarım fiyatlarında gözlenirken, üretim sürecinde önemli bir maliyet unsuru
olan enerji fiyatlarındaki artı ın sınırlı olması TEFE enflasyonunu olumlu yönde
etkilemi tir.
2003 Yıllık Rapor
73
74
2003 Yıllık Rapor
III
PARA POL T KASI VE P YASALAR
III.1. PARA POL T KASI
Merkez Bankası’nın temel amacı, yasada belirtildi i üzere fiyat istikrarını
sa lamaktır. 2003 yılı para politikası uygulamaları, bu nihai hedef do rultusunda
belirlenmi tir. Hedefle tutarlı ve güvenilirli i yüksek bir programa göre yürütülen
para ve maliye politikalarının sonucunda 2003 yılı boyunca fiyat istikrarı
sa lanması do rultusunda önemli kazanımlar elde edilmi tir.
2001 yılı ubat ayında ya anan krizin ardından yürürlü e konulan ve 2002 yılı
ba ında 2002-2004 dönemini kapsayacak ekilde revize edilen “Güçlü Ekonomiye
Geçi Programı” ile para ve kur politikasına yeni bir çerçeve çizilmi tir. Buna göre,
gelecek dönem enflasyonuna odaklanan ve “örtük enflasyon hedeflemesi” olarak
nitelendirilen bir politika izlenmeye ba lanmı tır. Bu politika uyarınca, Merkez
Bankası dalgalı kur rejimi altında bir yandan kısa vadeli faiz oranlarını enflasyonla
mücadelede temel politika aracı olarak kullanmakta, di er yandan IMF ile
yürütülmekte olan program çerçevesinde, parasal performans kriterleri ile gösterge
niteli indeki hedefleri gözetmektedir. Bu çerçeve 2003 yılında da korunmu , 2003
yılı için belirlenen tüm kriter ve hedeflere ula ılmı tır (Tablo III.1.1).
TABLO III.1.1
PERFORMANS KR TERLER , GÖSTERGE DE ERLER VE
GERÇEKLE MELER
Para Tabanı Üst Limit Net ç Varlıklar Üst Limit Net Uluslararası Rezerv Seviyesi
(Trilyon TL)
(Trilyon TL)
(Milyon Dolar)
Hedef (1) Gerçekle me Hedef (1) Gerçekle me Hedef (2)
Gerçekle me
12.800(P)
11.883
32.800(G)
30.951
-6.500(P)
-5.996
30 Nisan 2003
13.039
34.100(G)
29.395
-7.000(P)
-3.865
30 Haziran 2003 13.200(P)
14.100(P)
13.877
33.800(G)
22.968
-6.000(P)
1.504
30 Eylül 2003
14.900(P)
14.657
28.400(G)
25.997
-2.000(P)
-536
31 Aralık 2003
Kaynak: TCMB.
(1) Üst sınırlar, söz konusu tarihlerdeki ve bu tarihlerin her biri ile sona eren son be i günündeki
stokların ortalaması üzerinden hesaplanacaktır.
(2) Alt sınır.
(P): Performans Kriteri, (G): Gösterge de er.
2003 Yıllık Rapor
75
Merkez Bankası’nın
temel amacı,
yasada belirtildi i
üzere, fiyat
istikrarını
sa lamaktır.
IMF ile
yürütülmekte olan
Para programı
çerçevesinde
belirlenen dönemsel
ve yılsonuna ili kin
tüm kriter ve
hedeflere
ula ılmı tır.
Merkez Bankası,
2003 yılında da
temel politika aracı
olan kısa vadeli faiz
oranlarını, gelecek
dönem
enflasyonuna ili kin
unsurları
gözönünde
bulundurarak
belirlemeye devam
etmi tir.
Merkez Bankası, 2003 yılında temel politika aracı olan kısa vadeli faiz
oranlarını gelecek dönem enflasyonunu belirleyen unsurları gözönünde
bulundurarak belirlemeye devam etmi tir. Bu çerçevede, döviz kurlarında ve petrol
fiyatlarında Irak sava ından sonra gözlenen dü meye ba lı olarak maliyet yönlü
enflasyonist baskının ortadan kalkması, ekonomik programda öngörülen yapısal
reformlarla ilgili kararların ve bütçe disiplinine ili kin önlemlerin alınaca ına dair
kararlılık, ve bunlara ba lı olarak güven ortamının olu masıyla birlikte enflasyon
beklentilerinin olumluya dönmesi sonucunda Merkez Bankası Nisan ayından
itibaren Haziran, Temmuz, A ustos, Eylül ve Ekim aylarında altı kez faiz
indiriminde bulunmu tur. Sonuç olarak, Nisan ayı ba ında yüzde 44 seviyesinde
bulunan gecelik borçlanma faiz oranı, Ekim ayında yüzde 26 seviyesine
dü ürülmü tür.
Di er taraftan, Merkez Bankası ubat 2001 krizi sonrası uygulamaya ba ladı ı
dalgalı kur rejiminin gere i olarak, 2003 yılında döviz kurlarının piyasa ko ullarına
göre olu masına büyük önem vermi tir. Bununla beraber, kurlarda her iki yönde
a ırı dalgalanmalar görüldü ünde döviz piyasasına do rudan müdahalelerde
bulunulabilece ini ve döviz kurunun uzun dönemli e ilimini ve do al denge
de erini etkilememek artıyla, döviz rezervlerini güçlendirmeye yönelik olarak
ihale yöntemiyle döviz alımları yapılabilece ini programın ba langıcından itibaren
çe itli yollarla kamuoyuna bildirilmi tir. Bu çerçevede, Irak sava ının ertesinde,
ters para ikamesiyle de artan döviz arzı sonucu, uluslararası rezerv pozisyonunun
güçlendirilmesi hedefi ile uyumlu olarak 6 Mayıs 2003 tarihinde günlük döviz alım
ihalelerine yeniden ba lanmı tır. Eylül ayı sonundan itibaren ise gerek döviz arz
fazlasındaki azalma, gerekse bazı bankaların yıl sonu nedeniyle hesaplarını
düzenlemeye yönelik döviz talepleri nedeniyle ba layan ve Rusya’daki
geli melerin etkisiyle hızlanan döviz kurlarındaki yükselmeye ba lı olarak, 23
Ekim 2003 tarihinden ba lamak üzere döviz alım ihalelerine ara verilmi tir. Yine
bu çerçevede, Mayıs ayından itibaren a ırı oynaklı ı önlemeye yönelik olarak
Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında birer kez, ve Eylül ayında iki kez do rudan
döviz alım müdahalesinde bulunulmu tur. Mayıs-Ekim döneminde Merkez
Bankası’nca alımı yapılan toplam döviz tutarı 9,9 milyar ABD dolarına ula mı tır.
Merkez Bankası, fiyat istikrarına ili kin politikaların etkin bir ekilde
yürütülebilmesi için, finansal piyasalardaki istikrarı güçlendirmeye yönelik
uygulamalarına devam etmi tir. Bu do rultuda, 2003 yılı ba ında Piyasa Yapıcılı ı
Sisteminin desteklenmesine yönelik bir adım olarak Devlet ç Borçlanma Senedi
(D BS) ödünç i lemleri piyasasını faaliyete geçirmi tir. Böylece, ödünç D BS
vermek isteyen bankalara dü ük risk ile ilave getiri elde etme imkanı yaratılırken,
ödünç alacak taraftaki Piyasa Yapıcısı bankaların ikincil piyasada kotasyon verme
76
2003 Yıllık Rapor
yükümlülükleri kolayla tırılmı tır. Ayrıca, Mart ayı sonunda Irak’a yönelik olarak
ba latılan askeri operasyonun piyasalara olumsuz yansımalarının en aza indirilmesi
amacıyla, Döviz ve Efektif piyasalarında bankalara ılımlı borç verme
operasyonlarına imkan tanımak suretiyle piyasalar kısa sürede istikrara
kavu turulmu tur. Benzer ekilde, Kasım ayında stanbul’da meydana gelen terör
eylemleri sırasında bankalara sınırsız borçlanma imkanı tanımı , geçici olarak borç
verme faiz oranını dü ürerek piyasalardaki gerginli i ve ya anabilecek
dalgalanmaları azaltmı ve ödeme sistemlerinin sorunsuz kapanmasını sa lamı tır.
Bu noktalar dı ında 2003 yılında para politikası operasyonel yapısında önemli bir
de i ikli e gidilmemi tir; yıl boyunca 5 katrilyon Türk lirası ile 14 katrilyon Türk
lirası aralı ında dalgalanan likidite fazlası Bankalararası Para piyasasındaki Türk
lirası depo i lemleri ve açık piyasa i lemleri çerçevesinde MKB repo-Ters repo
pazarında gerçekle tirilen ters repo i lemleri ile çekilmeye devam edilmi tir.
Merkez Bankası, piyasadan çekti i fazla likiditenin vadesini uzatmak ve likidite
yönetimini daha esnek hale getirmek amacıyla, dört haftalık Türk lirası depo alım
ihalelerine ilave olarak, Kasım ayında iki haftalık Türk lirası depo ihalelerine
ba lamı ve depo alım ihalelerinde alınacak tutarın piyasadaki likidite seviyesi
dikkate alınarak esnek biçimde belirlenmesini sa lamak üzere, ihale miktar
sınırlandırmasını kaldırmı tır. Ayrıca, Merkez Bankası, bankacılık sisteminin
aracılık maliyetlerinin azaltılması yolu ile finansal piyasaların etkin çalı masına ve
derinle mesine katkıda bulunacak birtakım düzenlemelerde bulunmu tur. Bu
çerçevede, Türk lirası zorunlu kar ılıklara uygulanan faiz oranının, bankacılık
sistemindeki mevduatların a ırlıklı ortalama basit faiz oranlarının yüzde 75’i ile
80’i aralı ında olması öngörülmü tür.
III.1.1. Merkez Bankası Bilançosu
Bir önceki bölümde de inildi i üzere, IMF ile yapılmı olan Stand-by
anla ması çerçevesinde düzenlenmi Merkez Bankası bilanço kalemlerine ili kin
performans kriterlerinin ve gösterge niteli indeki de erlerin tespit edilmesi
uygulamasına 2003 yılında da devam edilmi tir. Buna göre, Para Tabanı ve Net
Uluslararası Rezervler (NUR) için performans kriterleri, Net ç Varlıklar (N V)
için de gösterge niteli inde hedefler konulmu tur. Aralık ayı sonu itibarıyla,
belirlenen bu hedeflere ula ılmı tır (Tablo III.1.1).
Bilançonun temel büyüklüklerinin 2003 yılı içinde göstermi
de i imler u ekilde özetlenebilir:
oldu u
Merkez Bankası yükümlülüklerinden olan Para Tabanı bir önceki yıl sonuna
göre yüzde 42,6 oranında artı göstermi tir. Para Tabanının düzeyi temel olarak alt
2003 Yıllık Rapor
77
Para Tabanının
düzeyi temel olarak
alt kalemlerinden
emisyon hacmindeki
geli meler
tarafından
belirlenmektedir.
kalemlerinden emisyon hacmindeki geli meler tarafından belirlenmektedir. Yıl
boyunca Para Tabanının ortalama yüzde 70’ini olu turan emisyon kalemi, 2002 yılı
sonuna göre yüzde 39,8 oranında artmı tır. Emisyonun genel olarak turizm sezonu,
yılba ı, bayram öncesi ve maa ödeme dönemlerinde mevsimsel artı lar gösterdi i
ve söz konusu dönem sonlarında emisyon dönü lerine ba lı olarak daraldı ı
bilinmektedir. Ayrıca, Merkez Bankası’nın günlük likidite yönetimi çerçevesinde
gerçekle tirdi i i lemler emisyon hacmini etkileyebilmektedir. Bununla birlikte,
özellikle yılın son çeyre inde, emisyonda gözlenen hızlı artı e iliminde, reel para
talebi artı ının önemli bir rol oynadı ı dü ünülmektedir. 2003 yılı boyunca, para
talebindeki artı ın temel belirleyicileri, enflasyonist bekleyi lerdeki iyile meyle
birlikte yılın ikinci çeyre inden itibaren istikrarlı bir ekilde dü mekte olan yıllık
enflasyon oranları olmu tur. Ayrıca, Irak sava ının beklenenden kısa sürmesi ve
risk algılamalarının azalması sonucu istikrara kavu an Türk lirası ve dü en faizler,
para talebindeki artı ın di er önemli nedenleri arasında sayılabilir.
Para Tabanının di er alt kalemi olan Serbest Tevdiat ise yapısı gere i dalgalı
seyrini devam ettirmekle birlikte 2003 yılı sonunda bir önceki yıl sonuna göre
yüzde 69,9 oranında artı göstermi tir. Bir di er alt kalem olan Zorunlu Kar ılıklar
ise, özellikle yılın ikinci yarısında Türk lirası mevduatlarda meydana gelen hızlı
artı ın etkisiyle, yüzde 36,9 oranında artmı tır (Grafik III.1.1).
GRAF K III.1.1
PARA TABANI VE ALT KALEMLER
(Trilyon TL)
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
Aralık
2002
ubat
2003
Para Tabanı
Nisan
2003
Emisyon
Haziran
2003
A ustos
2003
TL Zorunlu Kar ılıklar
Ekim
2003
Aralık
2003
Serbest Tevdiat
Kaynak: TCMB.
78
2003 Yıllık Rapor
Bilançonun aktif tarafını olu turan önemli kalemlerden N V, yıl boyunca
Hazine’nin borçlanma i lemleri, dönemsel likidite dalgalanmaları ve buna ba lı
olarak Merkez Bankası’nın gerçekle tirdi i açık piyasa ve bankalararası para
piyasası i lemleri nedeniyle oldukça dalgalı bir seyir göstermi tir. Yıl sonu
itibarıyla de erlendirildi inde ise, bir önceki yıl sonuna göre sınırlı miktarda
artarak yalnızca yüzde 4,2 oranında yükseldi i görülmektedir.
Merkez Bankası’nın kamu kurum ve kurulu larına avans vermesi ve kredi
kullandırması uygulamasına son verilmesini takiben, 5 Kasım 2001 tarihinden
itibaren Hazine Borçları hesabı temel olarak ters repo i lemleri, enflasyon ve
kurdaki geli melere ba lı olarak TÜFE ve dövize endeksli D BS’lerin yeniden
de erlendirilmesi nedeniyle hareket etmektedir. Bu kalem, 2003 yılında bir önceki
yıl sonuna göre yüzde 10 oranında azalı göstermi tir. Bu durum, söz konusu
hareketlere ek olarak özellikle Mayıs ayında Hazine’nin Merkez Bankası’na olan
3,1 katrilyon Türk lirası tutarındaki kupon ödemesinden kaynaklanmı tır.
Kamu Türk Lirası Mevduat ve Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat alt
kalemleri büyük ölçüde kamunun finansman ihtiyacına ba lı olarak ve Hazine’nin
nakit yönetimi çerçevesinde belirlenmektedir. Söz konusu kalemler özellikle
Hazine’nin iç ve dı borçlanmalarından kaynaklanan Türk lirası ya da döviz
giri lerine ek olarak vergi tahsilatları sonucunda artı gösterirken, iç ve dı borç ve
maa ödemeleri nedeniyle azalmaktadır. Bu çerçevede 2003 yılı boyunca Kamu
Türk Lirası Mevduat hesabı 0,9 katrilyon Türk lirası ile 3,9 katrilyon Türk lirası
arasında dalgalanırken, Döviz Olarak Takip Edilen Mevduat 3,2 katrilyon Türk
lirası ile 6,5 katrilyon Türk lirası arasında dalgalanmı tır.
GRAF K III.1.2
PARA TABANI, NET Ç VARLIKLAR, NET DI VARLIKLAR
(Trilyon TL)
PARA TABANI
NET DI VARLIKLAR
31.12.2003
30.11.2003
31.10.2003
30.09.2003
31.08.2003
31.07.2003
30.06.2003
31.05.2003
30.04.2003
31.03.2003
28.02.2003
31.01.2003
31.12.2002
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
NET Ç VARLIKLAR
Kaynak: TCMB.
2003 Yıllık Rapor
79
N V alt
kalemlerinden
Hazine Borçları ,
2003 yılında
Hazine’nin Merkez
Bankası’na olan 3,1
katrilyon Türk lirası
tutarındaki kupon
ödemesi nedeniyle
önemli ölçüde
azalı göstermi tir.
TABLO III.1.2
MERKEZ BANKASI B LANÇOSU KALEMLER
(Trilyon TL)
I- PARA TABANI (A+B+C)
A- Emisyon
B- TL Zorunlu Kar ılıklar
C- Serbest Tevdiat
II- NET DI VARLIKLAR(A+B+C)
A- Net Uluslararası Rezervler (1-2+3)
1- Brüt Uluslararası Rezervler
a- Altın
b- Efektif Deposu
c- Muhabir Hesaplar
- Cari Hesaplar
- Portföy Hesapları (TDF hariç)(2)
- Di er
d- Rezerv Dilim Pozisyonu
2- Brüt Uluslararası Yükümlülükler
a- Döviz Alacaklıları
b- Akreditif Bedelleri
c- Kısa Vadeli Dı Krediler
d- Dresdner Hesabı (1 Yıl)
e- Bankalar Döviz Mevduatı(3)
f- IMF
- Kullanımlar
- SDR Tahsisatı
3- Vadeli lemler (Net)
a- Swap
b- Forward lemleri
B- Orta Vadeli Dı Krediler (Net)
C- Di er
1- Dresdner Hesabı
a- 2 Yıl
b- 3 Yıl
2- TDF
3- Di er(TCMB tar.depo. hariç)
III- NET Ç VARLIKLAR
A- Hazine borçları
a- Bankamız portföyü
aa. 5 Kasım 2001 öncesi D BS
Ab. kincil piyasadan alınan D BS
b- Di er Hazine borçları
B- Kamu'
nun TL Mevduatı
C- Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat
D- Fonlar
E- Banka Dı ı Kesimin Mevduatı
F- Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler
G- Açık Piyasa lemleri (net)
H- Di er Kalemler
I- De erleme Hesabı
J- IMF Acil Yardım Takip Hesabı (Hazine)
K- Bankalara Verilen Depolar (TCMB)(4)
N V(1)
Hazine'
nin IMF Yükümlülü ü(2)
Hazine'
nin 1 Yıldan Kısa Vadeli Döviz Yükümlülü ü(3)
Net ç Varlıklar(Program Tanımı)(1+2+3)
31.Ara.02
cari
10.427
7.636
1.672
1.120
2.940
17.718
45.271
2.149
1.058
41.813
2.128
39.685
0
251
-27.553
-26
-650
0
-2.722
-10.719
-13.436
-13.186
-250
0
0
0
2.293
-17.070
-20.292
-12.794
-7.498
2.526
696
7.487
31.181
31.241
31.241
0
-61
-272
-5.460
-178
-63
263
-9.579
-7.256
-1.148
0
0
31.Mar.03 30.Haz.03
(1)
(1)
sabit
sabit
12.208
12.861
8.303
9.160
1.828
1.896
2.077
1.805
3.285
4.365
13.592
15.208
36.103
37.455
1.893
1.527
1.099
447
32.906
35.277
1.178
1.806
31.727
33.470
0
1
205
205
-22.511
-22.247
-27
-23
-526
-542
0
0
-2.176
-2.346
-8.970
-8.725
-10.812
-10.612
-10.608
-10.408
-204
-204
0
0
0
0
0
0
2.001
2.007
-12.308
-12.850
-15.377
-15.256
-9.470
-9.165
-5.906
-6.091
2.456
1.793
613
613
8.923
8.495
30.342
28.542
30.407
28.582
30.407
28.582
0
0
-65
-40
-1.212
-1.809
-3.177
-4.667
-52
-38
-24
-26
102
9
-9.789
-6.354
-6.745
-6.844
-695
-318
0
0
173
0
8.923
8.495
18.509
19.350
2.762
1.422
30.194
29.268
30.Eyl.03
(1)
sabit
13.961
10.033
2.149
1.779
11.692
22.300
44.743
1.527
468
42.544
1.212
41.331
1
205
-22.443
-16
-614
0
-2.923
-8.879
-10.010
-9.806
-204
0
0
0
1.987
-12.595
-15.095
-8.493
-6.602
1.887
613
2.269
26.749
26.818
26.818
0
-69
-1.532
-5.745
-42
-25
10
-11.868
-4.837
-442
0
0
2.269
19.883
254
22.406
31.Ara.03
(1)
sabit
14.867
10.676
2.289
1.903
8.847
19.644
41.867
1.527
846
39.289
1.566
37.724
0
205
-22.223
-17
-756
0
-3.082
-9.291
-9.078
-8.874
-204
0
0
0
1.991
-12.789
-15.017
-8.227
-6.790
1.615
613
6.020
26.954
27.007
27.007
0
-53
-864
-6.285
-48
-95
7
-8.260
-5.168
-220
0
0
6.020
20.416
0
26.436
31.Ara.03
cari
14.867
10.676
2.289
1.903
7.066
23.040
48.562
2.234
983
45.110
1.652
43.458
0
234
-25.521
-17
-838
0
-4.037
-10.196
-10.433
-10.200
-233
0
0
0
1.929
-17.904
-20.092
-11.052
-9.040
1.593
595
7.801
28.024
28.079
28.079
0
-55
-864
-6.517
-48
-95
7
-8.260
-5.168
723
0
0
Kaynak: TCMB.
(1) 31 Ekim 2003 tarihli Niyet mektubu ekindeki 31.12.2001 tarihli kurlar ve pariteler kullanılarak hesaplanmı tır.
(2)Portföy Hesapları=Dresdner+Bankamız pozisyonları.
(3) Bankalar Döviz Mevduatı=Zorunlu Kar ılıklar+Serbest mkanlar (= ki gün ihbarlı+Döviz depo).
(4) Merkez Bankası’nın taraf olarak verdi i döviz depoları Net Dı Varlıklar içerisinden çıkarılarak Net ç varlıklar
büyüklü üne dahil edilmi tir.
80
2003 Yıllık Rapor
N V altındaki bir di er önemli kalem, bilançoda net olarak gösterilen Açık
Piyasa lemleri (AP ) kalemidir. AP stoku, Merkez Bankası’nın açık piyasa ve
bankalararası para piyasası i lemlerinden olan netle tirilmi
borçlarını
göstermektedir. Merkez Bankası’nın ubat 2001 krizi sonrası kamu bankaları ve
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) bünyesindeki bankaların likidite
ihtiyaçlarının kar ılanması amacıyla söz konusu bankalardan 14 katrilyon Türk
lirası tutarında D BS alması sonucu olu an fazla likiditenin etkileri 2002 yılında
oldu u gibi 2003 yılında da devam etmi tir. 21 Ekim 2003 tarihinde 14 katrilyon
Türk lirası ile yıl içindeki en üst seviyesine ula an likidite fazlası, Bankalararası
Para Piyasasındaki Türk lirası depo i lemleri ve açık piyasa i lemleri çerçevesinde
MKB repo-Ters repo pazarında gerçekle tirilen ters repo i lemleri ile çekilmeye
devam edilmi tir. Yılın son aylarında bir yandan bayram tatili nedeniyle artan nakit
talebi, bir taraftan Hazine’nin itfasının üzerinde borçlanması ve vergi tahsilatlarının
likiditeyi daraltıcı etkisi; di er yandan maa ödemeleri ve çiftçilere do rudan gelir
deste i ödemelerinin geni letici etkileri nedeniyle AP (net) kalemi göreli olarak
dalgalı bir seyir izlemi tir. Bu i lemler sonucunda, AP (net) kalemi 2003 yılı
boyunca 1,3 katrilyon Türk lirası azalarak 8,3 katrilyon Türk lirası düzeyinde
gerçekle mi tir (Grafik III.1.3).
GRAF K III.1.3
AÇIK P YASA LEMLER
(Trilyon TL)
0
-2.000
-4.000
-6.000
-8.000
-10.000
-12.000
-14.000
31.12.2003
30.11.2003
31.10.2003
30.09.2003
31.08.2003
31.07.2003
30.06.2003
31.05.2003
30.04.2003
31.03.2003
28.02.2003
31.01.2003
31.12.2002
-16.000
Kaynak: TCMB.
Merkez Bankası’nın kâr ve zararını içeren Di er Kalemler hesabı , Merkez
Bankası’nın kendi i lemlerinden kaynaklanan borç ve alacak i lemlerinin
netle tirilmi tutarını yansıtmaktadır. 2003 yılı boyunca Merkez Bankası’nın fazla
2003 Yıllık Rapor
81
likiditeyi ters repo i lemleri ile çekmeye devam etmi olması, bir yandan Merkez
Bankası’nın ödedi i faiz maliyetini artırırken, di er yandan enflasyondaki dü me
e ilimi portföyündeki TÜFE’ye endeksli D BS’lerin getirilerini dü ürerek Merkez
Bankası karlılı ını olumsuz yönde etkilemi tir. Sonuç olarak Di er Kalemler
hesabı 2002 yılı sonunda -7,3 katrilyon Türk lirası düzeyinde iken 2003 yılı
sonunda –5,2 katrilyon Türk lirası düzeyinde gerçekle mi tir.
Türk lirasının yabancı paralar kar ısındaki de erinin de i mesine paralel
olarak Merkez Bankası dı varlık ve yükümlülüklerinin yeniden de erlenmesi
sonucu ortaya çıkan kur farklarını gösteren De erleme Hesabı, 2002 yılı sonunda
–1,2 katrilyon Türk lirası düzeyinde iken 2003 yılı sonunda 0,7 katrilyon Türk
lirası düzeyine yükselmi tir. Bu de i im Irak sava ının sona ermesiyle ba layan
dönemde Türk lirasının de er kazanma sürecine girmi olması ve ABD dolarının
euro kar ısında de er kaybetmesinden kaynaklanmı tır.
Bilançonun aktif tarafının ikinci kısmını olu turan ve sabit program kurlarıyla
takip edilen Net Dı Varlıklar, 2003 yılında yüzde 125 gibi önemli bir oranda
artmı tır. 2002 yılı sonunda 2,730 milyar ABD doları de erinde iken 2003 yılı
sonunda 6,145 milyar ABD doları de erine yükselmi tir. Bu artı ta Mayıs ayında
ba layan ve toplam tutarı yakla ık 9,9 milyar ABD dolarını bulan döviz alım
ihaleleri ve do rudan döviz müdahaleleri en büyük etken olmu tur.
III.1.2. Para Arzları
2003 yılında M1 ve
M2 para arzlarının
artı oranı
enflasyonun
oldukça üzerinde
gerçekle irken,
M2Y para arzının
artı ı enflasyonun
altında kalmı tır.
2003 yılında dar ve geni tanımlı para arzları, (M1 ve M2), 2002 yıl sonu
rakamları ile kar ıla tırıldı ında, sırasıyla, yüzde 51,2 ve yüzde 32,2 nominal,
yüzde 27,8 ve yüzde 11,7 reel artı kaydetmi lerdir. M1 para arzındaki artı ın
temel kayna ının, alt kalemlerinden olan vadesiz mevduatlarda meydana gelen
yüzde 62,3 oranındaki nominal artı oldu u görülmektedir. M2 para arzının alt
kalemi olan vadeli mevduatlar ise 2003 yıl sonu itibarıyla nominal olarak yüzde
26,5, reel olarak da yüzde 6,9 dolaylarında geni lemi tir (Tablo III.1.3)
2003 yılı Mart ayından Ekim ayına kadar Türk lirası’nın ABD doları
kar ısında istikrarlı olarak de er kazanmasıyla birlikte Döviz Tevdiat Hesapları’nın
(DTH) Türk lirası kar ılıkları da dü ü trendi izlemi tir. Ekim ayında de er
kaybeden Türk lirası, Kasım ayından itibaren tekrar de er kazanmaya ba lamı ve
DTH’ların Türk lirası kar ılıkları bunu takip ederek dü ü trendini devam
ettirmi tir. 2002 yılında yüzde 26 oranında artarak 72,8 katrilyon Türk lirası
seviyesine yükselmi olan DTH’ların Türk lirası kar ılıklarının, 2003 yılında Türk
lirası’nın ABD doları kar ısında de er kazanması sonucu olarak yüzde 4,6
82
2003 Yıllık Rapor
oranında azalarak 68,9 katrilyon Türk lirası seviyesine dü tü ü görülmektedir
(Tablo III.1.3, Tablo III.1.4). 2003 yılı toplam Türk lirası mevduattaki artı ise
yüzde 10,7 oranında gerçekle mi tir. Bu geli meler sonucunda Türk lirası
cinsinden DTH’ların toplam Türk lirası mevduat içerisindeki payı 2002 yıl sonu
itibarıyla yüzde 57,2 iken, 2003 yıl sonunda yakla ık 8 puanlık bir azalı göstererek
yüzde 49,3 olarak gerçekle mi tir (Grafik III.1.5).
GRAF K III.1.4
REEL PARASAL BÜYÜKLÜKLER
(Trilyon TL)
25
20
15
M2
M2Y
M2YR
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
Eki.02
Tem.02
Nis.02
Oca.02
Eki.01
Tem.01
Nis.01
Oca.01
Eki.00
Nis.00
Oca.00
5
Tem.00
10
2,5
2,4
2,3
2,2
2,1
2,0
1,9
1,8
1,7
1,6
1,5
M1(Sa Eksen)
Kaynak: TCMB.
(1) TÜFE (1994=100) kullanılarak reelle tirilmi tir.
GRAF K III.1.5
DTH/TOPLAM MEVDUAT
(Yüzde )
65
60
55
50
45
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
Eki.02
Tem.02
Nis.02
Oca.02
Eki.01
Tem.01
Nis.01
Oca.01
Eki.00
Tem.00
Nis.00
Oca.00
40
Kaynak: TCMB.
2003 Yıllık Rapor
83
M2 ve DTH’ların toplamından olu an M2Y para arzı ise 2002 yıl sonuna göre
nominal olarak yüzde 12,3 oranında artarken, 2003 yıl sonu TÜFE enflasyonunun
yüzde 18,4 olarak gerçekle ti i göz önüne alındı ında reel olarak yakla ık yüzde 5
oranında daraldı ı görülmektedir (Grafik III.1.4, Tablo III.1.3).
GRAF K III.1.6
REPO/TOPLAM TL MEVDUAT
(Yüzde)
38
32
26
20
14
8
Eyl.03
Kas.03
Tem.03
Mar.03
May.03
Oca.03
Eyl.02
Kas.02
Tem.02
Mar.02
May.02
Oca.02
Eyl.01
Kas.01
Tem.01
Mar.01
May.01
Oca.01
Eyl.00
Kas.00
Tem.00
Mar.00
May.00
Oca.00
2
Kaynak: TCMB.
TABLO III.1.3
TEMEL PARASAL BÜYÜKLÜKLER, KUR, F YAT GEL MELER
(2002 Yılı Sonuna Göre Kümülatif Yüzde De i im)
M1
Dola ımdaki Para
Vadesiz Mevduat
M2
Vadeli Mevduat
M2Y
DTH (TL.kar .)
DTH (ABD doları)
REPO
Dolar Kuru
Euro Kuru
TÜFE(1994=100)
I
II
III
IV
V
VI
1,8
-4,3
8,1
0,3
-0,2
0,5
0,7
0,6
16,5
0,5
4,5
2,6
5,5
3,5
7,6
1,5
0,3
-1,1
-3,3
-0,7
11,8
-1,9
2,4
4,9
2,5
9,3
-4,3
3,6
4,0
-0,4
-3,9
-6,5
42,1
4,4
8,2
8,2
8,8
8,7
8,9
4,1
2,6
-2,8
-8,5
-5,5
17,1
-2,6
3,6
10,4
7,8
7,0
8,7
6,3
5,8
-4,9
-14,3
-1,3
-3,7
-12,2
-0,5
12,2
18,3
18,8
17,9
11,0
8,8
-2,2
-13,4
0,4
-11,7
-12,7
-3,2
12,0
2003
VII
29,5
27,7
31,5
15,7
11,5
0,1
-13,1
1,1
-4,9
-13,1
-3,6
11,6
VIII
IX
X
XI
XII
29,0
26,9
31,2
17,1
13,5
0,3
-13,9
1,7
-3,8
-14,2
-10,2
11,7
34,4
34,6
34,2
21,9
18,1
3,3
-12,5
4,5
8,5
-16,4
-7,2
13,8
46,7
36,8
56,9
26,8
20,7
10,5
-3,3
5,7
4,5
-8,7
3,2
15,5
53,5
52,9
54,1
29,6
22,3
11,8
-3,3
7,7
28,5
-10,3
2,9
17,3
51,2
40,5
62,3
32,2
26,5
12,3
-4,6
10,2
11,4
-13,5
4,0
18,4
Kaynak: TCMB.
84
2003 Yıllık Rapor
Bankaların ve aracı kurumların mü terileri ile yaptıkları repo i lemleri ile
M2Y para arzının toplanması ile elde edilen M2YR para arzı, 2003 yıl sonu
itibarıyla 153 katrilyon seviyesine ula arak 2002 yıl sonuna göre nominal olarak
yüzde 12,3 oranında geni lerken, reel olarak yüzde 5,1 oranında daralmı tır. Repo
i lemleri, 2002 yıl sonu itibarıyla 2,7 katrilyon Türk lirası dolaylarında iken 2003
yılı ilk çeyre inin sonu itibarıyla bu miktar 3,9 katrilyon Türk lirası seviyelerine
çıkmı tır. 2003 yıl sonu itibarıyla ise 3 katrilyon Türk lirası civarında
gerçekle mi tir (Tablo III.1.4). Buna ra men di er mevduatlardaki artı oranının
çok daha fazla olmasından dolayı toplam repo hacminin Türk lirası cinsinden
toplam mevduata oranı 2002 yıl sonuna göre 1 puan kadar azalarak yüzde 4,1
olarak gerçekle mi tir (Grafik III.1.6).
2002 yılında dü ü e ilimi göstermi olan ve M2 para arzının para tabanına
oranlanmasıyla elde edilen para tabanı çarpanının, bu e ilimini 2003 yılında da
devam ettirdi ini söylemek mümkündür. 2002 yıl sonu itibarıyla 5,9 olarak
gerçekle mi olan çarpan 2003 yıl sonunda 5,3 olmu tur. Para çarpanındaki bu
dü ü ün temel nedeni para tabanındaki artı ın a ırlıklı olarak emisyondaki artı tan
kaynaklanmasıdır. 2003 yılı Kasım ayında para çarpanının yılsonu de erinin de
altına dü erek 4,7 olarak gerçekle mesinin nedeni ise bayram tatili dolayısıyla
emisyonda gözlenen geçici artı olmu tur. Yıl sonunda emisyondaki daralma ile
birlikte çarpan tekrar yükselmi ve 5,3 dolayında gerçekle mi tir (Grafik III.1.7,
Grafik III.1.8).
TABLO III.1.4
PARASAL GÖSTERGELER
(Trilyon TL)
M1
Dola ımdaki Para
Vadesiz Mevduat
M2
Vadeli Mevduat
M2Y
DTH (TL.kar .)
M2YR
REPO
Dolar Kuru
Euro Kuru
TÜFE(1994=100)
Aralık
2001
Aralık
2002
Mart
2003
Haziran
2003
Eylül
2003
Aralık
2003
11.073
4.801
6.272
46.986
35.913
104.133
57.147
106.931
2.798
1.433.199
1.265.229
5.756
14.259
7.209
7.050
61.195
46.936
133.450
72.255
136.213
2.763
1.633.732
1.691.403
7.469
14.622
7.881
6.740
63.412
48.791
132.878
69.465
136.803
3.925
1.705.559
1.829.724
8.078
16.869
8.562
8.306
67.916
51.046
130.509
62.593
132.949
2.440
1.426.927
1.637.255
8.363
19.160
9.706
9.454
74.611
55.450
137.868
63.258
140.867
2.999
1.366.040
1.569.171
8.503
21.564
10.129
11.434
80.923
59.359
149.855
68.932
152.934
3.079
1.412.533
1.759.028
8.840
Kaynak: TCMB.
2003 Yıllık Rapor
85
Bankaların
mü terilerle
yaptıkları repo
hacminin Türk
lirası cinsinden
toplam mevduata
oranındaki dü ü
e ilimi 2003 yılında
da devam etmi tir.
Para tabanı
çarpanının dü ü
e ilimi 2003 yılında
da devam etmi tir.
GRAF K III.1.7
PARA TABANI ÇARPANI1
8
7
6
5
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
Eki.02
Tem.02
Nis.02
Oca.02
Eki.01
Tem.01
Nis.01
Oca.01
Eki.00
Tem.00
Nis.00
Oca.00
4
M2/PARA TABANI
Kaynak: TCMB.
GRAF K III.1.8
PARA TABANI ÇARPANININ B LE ENLER
7,5
1,3
7,0
1,2
1,1
6,5
1,0
6,0
0,9
5,5
0,8
5,0
0,7
Eki.03
Tem.03
Nis.03
Oca.03
Eki.02
Tem.02
Nis.02
Oca.02
Eki.01
Tem.01
Nis.01
Oca.01
Eki.00
0,5
Tem.00
4,0
Nis.00
0,6
Oca.00
4,5
Vadeli Mevduat/Vadesiz Mevduat
Dola ımdaki Para/Vadesiz mevduat(Sa Eksen)
Kaynak: TCMB.
1
Para tabanı; dola ımdaki para, Bankalar’ın TCMB nezdindeki zorunlu kar ılıkları ve serbest
mevduatları toplamından olu maktadır. Rezerv para; para tabanına fon hesapları ve Banka dı ı
kesimin mevduatlarının eklenmesi suretiyle elde edilmektedir.
86
2003 Yıllık Rapor
III.1.3. Kredi Geli meleri
2003 yılının Nisan ayından itibaren makroekonomik belirsizliklerin azalması,
kredi faiz oranlarının dü mesi ve ekonominin büyüme e ilimine girmesinin sonucu
olarak krediler hem arz hem talep yönlü olarak artı e ilimine girmi tir. Bu
dönemde, en çok artı ın, tüketici kredileri ve Küçük ve Orta Boy letmelere
(KOB ) açılan krediler gibi, geri dönmeme olasılı ı daha sınırlı olan kredi
kalemlerinde meydana geldi i gözlemlenmi tir. Aynı zamanda, tahsili gecikmi
alacaklarda kamu bankaları, özel bankalar ve TMSF kapsamındaki bankalardan
kaynaklanan bir dü ü ya anmı tır.
Mevduat bankalarıyla birlikte, Kalkınma ve Yatırım Bankaları (KYB)
kredilerinin kurumsal sektörlere göre da ılımına baktı ımızda, 2001 yılında
ya anan krizden sonra hızla dü en hane halkı kredilerinin, 2002 yılındaki reel
bazda artı ından sonra 2003 yılı Ekim sonu itibarıyla reel olarak yüzde 50 artttı ı
gözlenmi tir. Aynı ekilde, 2003 yılı Ekim sonu itibarıyla irketlere ve bireysel
i letmelere kullandırılan krediler reel bazda yüzde 11 oranında geni lerken, özel
sektöre açılan krediler reel olarak yüzde 18 oranında artmı tır (Grafik III.1.9).
GRAF K III.1.9
REEL KRED ENDEKS (1) 1997=100
250
200
150
100
Eyl.03
Haz.03
Ara.02
Mar.03
Eyl.02
Haz.02
Ara.01
Mar.02
Eyl.01
Mar.01
Haz.01
Eyl.00
Ara.00
Haz.00
Mar.00
Eyl.99
Ara.99
Haz.99
Ara.98
Mar.99
Eyl.98
Haz.98
Ara.97
Mar.98
50
Özel Sektöre Açılan Krediler
irketler ve Bireysel letmeler
Hanehalkı
Kaynak: TCMB.
(1) TÜFE ile hesaplanmı tır.
2003 yılında mevduat bankaları ve KYB kredilerinin GSY H ve toplam
mevduata oranı 2001 yılına göre halen dü ük olmakla birlikte 2002 yılı ile
kar ıla tırıldı ında artı göstermi tir. Bankaların kredi arzı konusundaki tutumları
2003 Yıllık Rapor
87
için gösterge sayılabilecek, kredilerin mevduat hacmine oranı 2003 yılı sonunda
yüzde 33 olarak gerçekle mi tir (Grafik III.1.10).
GRAF K III.1.10
MEVDUAT BANKALARI ve KYB KRED LER N N
GSY H’YA VE MEVDUATA ORANI
(Yüzde)
20
90
80
18
70
16
60
14
50
40
12
30
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
20
1990
10
Mali Olmayan Kurulu lara Verilen Kredilerin GSY H'ya Oranı (Sol Eksen)
Toplam Mevduata Oranı (Sa Eksen)
Kaynak: TCMB.
TABLO III.1.5
KRED LERDEK GEL MELER
(Trilyon TL)
2001
Aralık
TL Krediler1
YP Krediler1,2
Toplam Krediler1
17.544
13.705
31.249
Mevduat Bankaları3
Ticari Krediler
27.437
htisas Kredileri
3.812
Banka Türlerinin Toplam çindeki Payları (yüzde)
Kamu Mevduat Bankaları
23,6
Özel Mevduat Bankaları
72,2
Yabancı Mevduat Bankaları
4,1
2002
Aralık
Mart
2003
Haziran
Eylül
Aralık
17.409
14.436
31.845
20.834
15.608
40.011
23.983
13.137
40.521
27.753 33.678
13.196 14.492
44.366 51.748
27.896
3.949
32.457
4.102
32.365
4.712
35.993 42.653
4.866 5.365
22,8
70,4
6,8
20,9
72,7
6,3
23,0
71,3
5,7
22,7
71,8
5,5
23,2
71,3
5,5
Kaynak: TCMB.(Haftalık Basın Bülteni geçici veriler).
(1) Mevduat ve KYB’nın Yurt içinde Mali Olmayan Kesime Verdikleri Kredilerdir.
(2) Yapı Kredi Bankası’nın yurtdı ı ubesinde kullandırılan ve Mart 2003 itibarıyla Finansal Yeniden
Yapılandırma Sözle mesi çerçevesinde yurtiçi ubeye devredilen toplam 3.335 trilyon Türk lirası
tutarındaki krediler, Haftalık Basın Bülteninde verilen YP krediler toplamından çıkarılmı tır.
(3) Mevduat Bankalarının yurt içine verdikleri Türk lirası ve YP kredilerin toplamına göre.
88
2003 Yıllık Rapor
III.2. MERKEZ BANKASI
LEMLER
Merkez Bankası 2003 yılında temel politika aracı olan kısa vadeli faiz
oranlarını, enflasyonu etkileyen de i kenlerin gelecek dönemlerdeki olası
hareketlerini analiz ederek belirlemeye devam etmi tir. Bu çerçevede, dı sal
belirsizliklerin büyük ölçüde ortadan kalkmasıyla, ekonomik programın uzun
vadeli bir bakı açısıyla kararlılıkla uygulanmaya devam edilece i, mali disiplin ve
yapısal reformlardan sapma olmayaca ı varsayımı altında, kısa vadeli faizlerin
seviyesi belirlenmi tir. 2003 yılı para politikası uygulamasında Merkez Bankası
i lemleri, Merkez Bankası’nın temel amacı olan fiyat istikrarı çerçevesinde, yıl
sonu için belirlenen yüzde 20 enflasyon hedefine ula maya odaklanmı tır.
Enflasyon hedefi ile Beklenti Anketi verilerinden çıkarılan yıl sonu enflasyon
beklentisi arasındaki fark 2002 yılı ba ında 15,1 puan iken 2003 yılı ba ında 4,7
puana inmi tir. Güvenilirlikte böyle bir geli me, 2002 yılında yüzde 59’dan yüzde
44’e kadar dü ürülen gecelik borçlanma faizlerinin, 2003 yılı boyunca da dü me
e ilimini sürdürece i beklentisini yaratmı tır. Gerçekle meler de beklentiler
yönünde olmu ve en sonuncusu Ekim 2003 de yapılan indirimler ile yıl içinde
faizler yüzde 44’den yüzde 26 seviyesine kadar dü ürülmü tür.
Yıl içinde Merkez Bankası i lemlerini etkileyen en önemli unsur, Irak sava ı
olmu tur. Özellikle, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kuzey Irak’a gönderilmesine
ili kin tezkerenin TBMM tarafından reddi üzerine Türkiye’nin sava ın dı ında
kalmasıyla, beklentilerde bozulma gözlenmi tir. Merkez Bankası, sava öncesi
sürecin en önemli kararını 3 Mart’ta almı ve piyasalardaki likidite fazlalı ına
ra men ortaya çıkabilecek herhangi bir ihtiyaç halinde kredi veren son merci
görevini yerine getirece ini hatırlatmı tır. Ek olarak, döviz piyasalarında sava
yüzünden ortaya çıkabilecek bir oynaklı ın da müdahale nedeni sayılabilece i
vurgulanmı tır. 20 Mart’ta ba layan Irak sava ı ile birlikte, Geç Likidite Penceresi
faizi 5 puan dü ürülerek yüzde 56 seviyesine indirilmi , bankalara sa lanan
fonlamanın limitsiz olmasına da karar verilmi tir.
Döviz i lemleri açısından ise aynı tarihte iki karar alınmı tır: Bir taraftan döviz
likiditesindeki dü ü ü engellemek için ABD doları döviz deposu sa lanmasına
karar verilmi ve faiz oranı da yüzde 12’den yüzde 8’e dü ürülmü tür. Di er
taraftan, bankacılık sisteminde ortaya çıkabilecek efektif ihtiyacı için Döviz ve
Efektif Piyasaları aracılı ı ile efektif taleplerinin kar ılanaca ı hatırlatılmı tır. 24
Mart tarihinde, bankacılık sistemine ek bir destek olarak, döviz depoları için talep
edilen faiz oranı 2 puan daha dü ürülerek yüzde 6 seviyesine çekilmi tir. Sava ın
beklenenden kısa sürmesinin de yardımı ile bu önlemler ba arılı bir ekilde etkisini
2003 Yıllık Rapor
89
Merkez Bankası
2003 yılında temel
politika aracı olan
kısa vadeli faiz
oranlarını,
enflasyonu
etkileyen
de i kenlerin
gelecek
dönemlerdeki olası
hareketlerini analiz
ederek belirlemeye
devam etmi tir.
göstermi ve sava sırasında fiyat istikrarını tehdit edebilecek bir piyasa sarsıntısı
ya anması engellenmi tir.
25 Nisan’da yılın
ilk faiz indirimi
yapılmı ve gecelik
faiz oranı yüzde
44’den yüzde 41’e
dü ürülmü tür
25 Nisan’da ise yılın ilk faiz indirimi yapılmı ve gecelik faiz yüzde 44’den
yüzde 41’e dü ürülmü tür. Mayıs ayından itibaren beklentilerdeki düzelme hızını
arttırmaya ba lamı tır. Sava nedeni ile bankacılık sisteminden çıkan yerli ve
yabancı para mevduatın sisteme dönü ü ile ortaya çıkan döviz arz fazlası, Türk
lirasının de er kazanmasına neden olmu tur. Bu durumun ters para ikamesi nedeni
ile kalıcı olaca ının anla ılması üzerine, 6 Mayıs tarihinden itibaren döviz alım
ihalelerine ba lanmı tır. Bu alımlar, Ekim ayına kadar devam etmi tir. Düzenli
ihaleler ile yapılan alımlara, ilki 21 Mayıs’ta olmak üzere, toplam 6 kez a ırı
oynaklık nedeni ile yapılan do rudan müdahale alımları da eklenmi tir. Döviz
alımlarının tamamı müdahaleler dahil, 9,9 milyar ABD doları seviyesine ula mı tır.
Her müdahalede, kur rejiminde herhangi bir de i iklik olmadı ı ve amacın sadece
oynaklı ı engellemek oldu u açıkça belirtilmi tir. Müdahaleler ve döviz alımları,
uygulanan para politikasının bir parçası olan dalgalı kur rejimi genel çerçevesine
aykırı bir operasyon olarak yürütülmemi tir.
Kasım’da stanbul’da ya anan bombalı saldırılar, Merkez Bankası i lemlerinde
ek tedbirler alınmasını gerekli kılmı tır. Bankalara yüzde 28 faiz oranından limitsiz
likidite kullandırılaca ı duyurulmu ve ödeme sistemlerinde ortaya çıkabilecek
herhangi bir aksaklı ı engellemek için kapanı saatlerinin tüm i lemlerin
tamamlanmasına kadar uzatılaca ı ilan edilmi tir. Döviz piyasasındaki olası
likidite azalı ına yönelik spekülatif hareketlerin a ırı dalgalanma yaratmasına izin
verilmeyece ine dikkat çekilmi tir. Bu tedbirler ertesi gün de sürdürülmü ancak
koruyucu önlem olarak i lem yapılmasına gerek kalmadan piyasalar dengeye
ula mı tır.
Yıl içinde likidite fazlası, döviz alımları, sterilizasyon nedeni ile yapılan faiz
ödemeleri ve munzam kar ılıklara ödenen faizler nedeni ile kalıcı hale gelmi ve
hiç eksiye dü memi tir. Sava sırasında dü me e ilimine girmesine ra men, yaz
aylarının sonunda 10.000 trilyon seviyelerine çıkan fazla likidite Hazinenin borç
çevirme oranını arttırdı ı dönemlerde azalmı , azalttı ı dönemlerde ise
yükselmi tir. Dı borçlanma kaynaklarının iç borç itfasında kullanıldı ı
dönemlerde likidite artı e ilimi hızlanmı tır. Likidite fazlası, Bankalararası Para
Piyasası ve Açık Piyasa lemleri aracılı ı ile çekilmi tir. Bankalararası Para
Piyasası’nda gecelik i lemlere ek olarak Nisan 2002’de ba lanılan ve Çar amba ve
Cuma günleri düzenlenen dört haftalık depo alım ihalelerine, Kasım ayından
itibaren her hafta Pazartesi günü yapılacak iki haftalık depo alım ihaleleri de
90
2003 Yıllık Rapor
eklenmi tir. Dört haftalık ihalelerin tersine, iki haftalık ihalelerde üst limit
uygulaması yapılmamı ve ihaleler yıl sonuna kadar devam etmi tir.
Tablo III.2.1.’de MKB Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım ve RepoTers Repo Pazarları ile Hazine haleleri ve Bankalararası Para Piyasası faiz oranları
verilmektedir. 2003 yılının tümünde faizler, ilk çeyrekte yükselme trendine
girmi lerse de yılın geri kalan döneminde dü me e ilimi göstermi tir.
TABLO III.2.1
FA Z ORANLARI
(A ırlıklı Ortalama Bile ik Faiz Oranları, Yüzde)
2003
MKB Tahvil ve Bono
Piyasası
Kesin Alım-Satım
Pazarı
MKB Tahvil ve Bono
Piyasası
Repo-Ters Repo
Pazarı (O/N)
Hazine
haleleri
BPP
(O/N)
54,8
54,0
58,5
56,6
49,4
47,4
47,9
40,5
35,3
30,8
29,6
27,4
55,2
55,2
55,2
54,4
50,7
46,8
44,3
38,1
35,6
31,2
29,7
29,7
56,8
55,3
59,9
57,5
51,1
46,0
46,1
38,7
32,2
29,0
28,6
27,9
55,2
55,2
55,2
54,5
50,6
46,5
44,1
38,3
35,7
31,6
29,7
29,6
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Kaynak: TCMB, MKB.
III.2.1. Açık Piyasa
lemleri
2003 yılında, temel likidite düzenleme araçlarından biri olan açık piyasa
i lemleri aktif olarak kullanılmı tır. ubat 2001’de ya anan krizden sonra kamu
bankaları ve TMSF bünyesindeki bankalardan satın alınan Devlet ç Borçlanma
Senetleri (D BS) nedeniyle ortaya çıkan likidite, 2003 yılı boyunca piyasalarda
fazla likiditenin devam etmesine neden olmu tur. Bu likidite fazlası, MKB
nezdinde yapılan ters repo i lemleri ve Bankalararası Para Piyasasında (BPP)
borçlanma yapılarak çekilmi tir.
Yıl içinde, ters repo i lemleri ve BPP’de borçlanma yapılarak çekilen fazla
likidite miktarı günlük yakla ık en dü ük 5.000 trilyon Türk lirası ile en yüksek
14.000 trilyon Türk lirası arasında de i mi tir. Tüm yıl için aylık ortalama çekilen
2003 Yıllık Rapor
91
ubat 2001’de
ya anan krizden
sonra kamu
bankaları ve TMSF
bünyesindeki
bankalardan satın
alınan Devlet ç
Borçlanma
Senetleri nedeniyle
ortaya çıkan
likidite, 2003 yılı
boyunca
piyasalarda fazla
likiditenin devam
etmesine neden
olmu tur.
likidite Mayıs ayında 6.300 trilyon Türk lirası seviyesiyle en dü ük düzeyde ve
Ekim ayında 12.100 trilyon Türk lirası seviyesi ile de en yüksek düzeyde olmu ,
yıllık ortalama olarak ise 8.800 trilyon Türk lirası düzeyinde gerçekle mi tir. Ba ta
Merkez Bankasının döviz alımları kar ılı ı yaratılan Türk lirası olmak üzere, fazla
likiditenin açık piyasa i lemleri ile çekilmesi sonucu ödenen faizler ile zorunlu
kar ılıklara ödenen faizler fazla likiditeyi artıran unsurlar olmu tur. Özellikle ters
para ikamesi ve sistem dı ı efektif giri i sonucu Merkez Bankasının yo un döviz
alımında bulunması ile yaratılan fazla likidite, Hazinenin Türk lirası cinsi
borçlanmasını ve net döviz cinsi borç geri ödemesini kolayla tırarak, bir anlamda
fazla likiditenin Hazine tarafından sterilize edilmesine imkan sa lamı tır. Böylece,
ba ta Hazinenin döviz cinsi borç geri ödemeleri olmak üzere, Hazinenin Merkez
Bankası portföyünde bulunan D BS kuponları için yaptı ı ödemeler ve para tabanı
talebindeki artı fazla likiditeyi azaltan unsurlar olmu tur. Bu i lemler sonucunda,
2003 yılı sonu itibarıyla piyasadaki fazla likidite 8.300 trilyon Türk lirası
düzeyinde gerçekle mi tir.
Piyasadaki
likiditenin
bankalar
arasındaki
dengesiz da ılımı,
özellikle fazla
likiditenin azaldı ı
Mayıs–Temmuz
döneminde, para
piyasası faiz
oranları üzerinde
baskı yaratmı tır.
Ancak, Merkez
Bankasınca piyasa
yapıcısı bankalara
sa lanan likidite
imkanı faiz
oranlarının a ırı
dalgalanmasını
önlemi tir.
Yıl içindeki fazla likiditenin yüzde 20,9’u AP ve yüzde 79,1’i ise BPP
i lemleri ile çekilmi tir. Türk lirası depoların BPP i lemleri içindeki payı yüzde
19,9 olmu tur.
Piyasadaki likiditenin bankalar arasındaki dengesiz da ılımı, özellikle fazla
likiditenin azaldı ı Mayıs–Temmuz döneminde, para piyasası faiz oranları
üzerinde baskı yaratmı tır. Ancak, Merkez Bankasınca piyasa yapıcı bankalara
sa lanan likidite imkanı faiz oranlarının a ırı dalgalanmasını önlemi tir. Bu
çerçevede piyasa yapıcısı bankalar, Merkez Bankası repo imkanından söz konusu
dönem içinde sınırlı miktarda yararlanmı lardır.
2003 yılında AP portföyüne birinci ve ikinci piyasadan do rudan alım i lemi
yapılmamı tır. Yapısal likidite fazlalı ı nedeni ile i lemler ters repoda
yo unla mı tır. Vadeler kısa tutuldu u için ters repo dönü hacmi de yüksek
seviyelerde kalmı tır. Dar hacimli repo ve repo dönü i lemleri ise likidite
fazlasının görece dü ük seviyelere indi i Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında
gerçekle tirilmi tir (Tablo III.2.2).
92
2003 Yıllık Rapor
TABLO III.2.2
AÇIK P YASA LEMLER
(Trilyon TL)
2003
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
TOPLAM
Do rudan
Alım
(1)
-
Erken
tfa ve Kupon
Ödemeleri
(2)
3.086,5
780,2
637,9
497,4
5.002,0
Ters
Repo
(3)
Ters
Repo
Dönü
(4)
Repo
(5)
Repo
Dönü
(6)
Net Etki
(7)(1)
79.529,0
38.282,0
46.524,5
35.652,5
12.311,5
8.949,5
18.781,0
29.429,5
51.356,5
85.663,0
40.059,5
39.486,5
486.025,0
79.160,3
40.551,6
45.659,4
36.372,3
13.002,9
8.969,7
17.484,6
29.040,9
50.946,5
84.595,5
42.144,6
40.422,8
488.351,4
60,0
149,0
560,1
769,1
60,1
79,2
632,1
771,4
-368,8
2.269,6
-865,1
719,8
-2.395,1
89,9
-2.148,6
-388,5
-1.047,9
-1.067,5
2.085,1
438,9
-2.678,0
Kaynak: TCMB.
(1)
(7)=(1) - (2) - (3) + (4) + (5) - (6).
Amacı fiyat istikrarını sa lamak olan Merkez Bankası, aynı do rultuda
finansal piyasalardaki istikrara büyük önem vermekte, bu piyasalardaki istikrarı
tehdit edecek herhangi bir ok kar ısında mevcut araçları etkin ekilde kullanmaya
çalı maktadır. Bu çerçevede, aldı ı önlemler ve yaptı ı açıklamalarla
ya anabilecek dalgalanmaları en aza indirmektedir.
Di er yandan Merkez Bankası, tamamını “Kamu ve Fon Bankaları
Operasyonu” çerçevesinde portföyüne aldı ı, vadeleri 2006-2010 yılları arasında
de i en, TÜFE’ye endeksli ve yılda bir kupon ödemeli D BS’ler sebebiyle 2003
yılında Hazineden toplam 5.002 trilyon Türk lirası kupon tahsilatı
gerçekle tirmi tir.
Dar hacimle gerçekle en repo ortalama basit faizleri, Mayıs ayında yüzde 48
düzeyinde iken Temmuz ayında yüzde 41,21 seviyesine inmi tir. Ters repo
i lemleri ise yıla yüzde 44 basit faiz oranından ba lamı ve yıl içinde dü me
e ilimi koruyarak yıl sonunda yüzde 26 seviyesinde olu mu tur (Tablo III.2.3).
2003 Yıllık Rapor
93
Amacı fiyat
istikrarını
sa lamak olan
Merkez Bankası,
aynı do rultuda
finansal
piyasalardaki
istikrara büyük
önem vermekte, bu
piyasalardaki
istikrarı tehdit
edecek herhangi
bir ok kar ısında
mevcut araçları
etkin ekilde
kullanmaya
çalı maktadır.
TABLO III.2.3
AP REPO-TERS REPO ORTALAMA FA Z ORANLARI
(Yüzde)
REPO
TERS REPO
2003
BAS T
B LE K
BAS T
B LE K
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
48,00
41,51
41,21
-
61,56
51,40
50,90
-
44,00
44,00
44,00
43,63
41,00
38,21
35,39
32,32
30,45
27,11
26,00
26,00
55,21
55,20
55,21
54,64
50,63
46,51
42,43
38,13
35,58
31,14
29,68
29,68
Kaynak: TCMB.
III.2.2. Bankalararası Para Piyasası
lemleri
Merkez Bankası’nın Türk lirası likidite fazlalı ını sterilize etme i lemlerindeki
etkinli inin artırılması amacıyla BPP’deki mevcut i lem çe itlerine ek olarak 2002
Nisan ayından itibaren her hafta Çar amba ve Cuma günleri düzenlenen 4 hafta
standart vadeli Türk lirası depo alım ihalelerine ba lanmı tır. Bu ihalelerin gecelik
i lemlere ek olarak gündeme alınmasının nedeni, likidite fazlasının kısa ve orta
dönemde devam edece i öngörüsü olmu tur. Irak sava ının sonra ermesinden sonra
yüksek döviz alımları nedeniyle, likiditedeki yüksekli in kalıcı olması biraz daha
netle mi ve bunun üzerine Kasım ayından itibaren her hafta Pazartesi günleri 2
hafta standart vadeli Türk lirası depo alım ihaleleri de düzenlenmeye ba lanmı tır.
Ayrıca, 2003 Kasım ayından itibaren ihalelerde alınacak en fazla tutar sınırlaması
kaldırılmı tır.
Yıl içinde toplam
499.439,1 trilyon
Türk lirası gecelik
alım i lemi
yapılmı tır. En
yo un i lem hacmi
seviyesi Mart
ayında ve en dü ük
ise Kasım ayında
gözlenmi tir.
Yıl içinde toplam 499.439,1 trilyon Türk lirası gecelik alım i lemi yapılmı tır.
En yo un i lem hacmi seviyesi Mart ayında ve en dü ük ise Kasım ayında
gözlenmi tir. Gecelik satı i lemi dar hacimde sadece ubat ve Kasım aylarında
toplam 8,8 trilyon Türk lirası olarak gerçekle mi tir (Tablo III.2.4).
94
2003 Yıllık Rapor
TABLO III.2.4
BANKALARARASI PARA P YASASI'NDA
MERKEZ BANKASI'NIN LEMLER
(Trilyon TL)
2003
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
TOPLAM
O/N
O/N
Geç
Likidite
Penceresi
Alı
Satı
Satı
Alı
Tutar
Tutar
Tutar
Tutar
40.204,7
35.944,9
69.654,9
56.059,7
41.455,4
36.021,2
48.601,4
40.077,5
32.209,6
33.947,9
23.415,4
41.846,1
499.439,1
0,5
8,3
8,8
24
24
17.717,4
15.117
13.801,7
16.543,8
9.716,3
11.732,4
13.645,7
14.152,4
22.997,8
25.774,6
11.232,3
8.741,1
181.172,7
1 Hafta
2 Hafta
4 Hafta
Depo Alım Depo Alım
Toplam
halesi
halesi
Tutar
Tutar
Net Alı (1)
733
468
1.201
1.797,3
1.198,7
1.370,8
1.598
1.798
1.589,6
1.317,4
898,1
798,5
898,4
900
2.805
16.970,1
59.719,5
52.260,2
84.827,4
74.201,5
52.969,7
49.343,3
63.564,5
55.128,1
56.006
60.620,9
36.248,4
53.860,2
698.750,1
Kaynak: TCMB.
(1) Net alı lar, toplam alı lardan satı lar dü ülerek bulunmu tur.
Bankalararası Para Piyasası i lemlerine 51 banka ile devam edilmi tir. Aracılık
i lemlerine son verildi i için i lemler, MERKEZ BANKASI taraflı gerçekle mi tir.
Ödeme sistemlerinde olu abilecek olası likidite aksaklıklarına kar ı alınan bir ek
tedbir olan Gün çi Limit imkanı, en yo un ekilde 779 trilyon Türk lirası ile
Temmuz ayında kullanılmı tır. En dü ük kullanım ise, 218 trilyon Türk lirası ile
Ocak ayında gerçekle mi tir.
Bankalararası Para Piyasası’nda düzenlenen ihale i lemlerinde uygulanan
küsuratlar, faizler dü tükçe yüksek kalmı tır. Özellikle Türk lirası depo ihale
i lemlerinde faiz oranı farklılıklarının yeterince iyi yansıtılamamasına yol açan bu
durumun de i tirilmesine karar verilmi tir. Bu nedenle, ihale i lemlerinde faiz
çe itlili i ile birlikte gelen tekliflere esneklik sa lanması amacıyla 7 Kasım 2003
tarihinden itibaren yıllık faiz oranlarının tam, tamın yüzde biri ve katları (Örn:
XX.00, XX.01, XX.02, XX.03 vb.) eklinde tanımlanması ve bunlar dı ında
küsurat kullanılmaması kararla tırılmı tır.
2003 Yıllık Rapor
95
hale i lemlerinde
faiz çe itlili i ile
birlikte gelen
tekliflere esneklik
sa lanması
amacıyla 7 Kasım
2003 tarihinden
itibaren yıllık faiz
oranlarının tam,
tamın yüzde biri ve
katları (Örn:
XX.00, XX.01,
XX.02, XX.03 vb.)
eklinde
tanımlanması ve
bunlar dı ında
küsurat
kullanılmaması
kararla tırılmı tır.
Bankalararası Para Piyasası ortalama basit faiz oranları (Tablo III.2.5) yıl
içinde, dü me e ilimini korumu tur. Kasım ayında ba latılan iki haftalık ihale
ortalama basit faizleri yüzde 26.01 olarak gerçekle mi ve Aralık ayında 26.09
seviyesine yükselmi tir. Sadece Kasım ayında kullanılan Geç Likidite Penceresi
imkanı için uygulanan basit ortalama faiz oranı ise yüzde 28 olmu tur.
TABLO III.2.5
BANKALARARASI PARA P YASASI’NDA
ORTALAMA BAS T FA ZLER
2003
O/N
1 Hafta
2 Hafta
4 Hafta
LON
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
44,00
44,00
44,00
43,55
41,00
38,23
36,54
32,43
30,66
27,47
26,00
26,00
44,00
44,00
44,00
43,52
41,00
38,33
36,04
32,41
30,80
27,51
26,00
26,00
26,01
26,09
44,93
45,00
45,65
45,40
42,48
40,00
38,61
33,29
30,73
27,30
26,14
26,07
28,00
-
Kaynak: TCMB.
III.2.3. Döviz ve Efektif
Kurların piyasa
ko ulları
tarafından
belirlendi i dalgalı
kur rejimine, 2003
yılında da devam
edilmi tir.
lemleri
Kurların piyasa ko ulları tarafından belirlendi i dalgalı kur rejimine, 2003
yılında da devam edilmi tir. 3 Ocak 2003 tarihli basın duyurusunda kur
politikasının genel çerçevesi çizilmi ve Merkez Bankası’nın hiç bir ekilde
kurların düzeyini ya da yönünü belirleme amaçlı döviz alım-satım i lemi
yapmayaca ı belirtilmi tir. Yıl içinde bütün i lemler bu genel ilke çerçevesinde
gerçekle tirilmi tir.
2002 yılı sonunda 1.647.654 Türk lirası olan ABD dolar kuru, 2003 yılı ilk 3
ayında Irak’daki geli meler nedeniyle de er kaybetmi , 24 Mart 2003 tarihinde yıl
içindeki en yüksek de eri olan 1.754.813 Türk lirasına ula mı tır. ABD dolar kuru,
Nisan ayından itibaren, enflasyondaki dü me e ilimi, bütçe disiplini, IMF ile
görü melerin olumlu gitmesi, ABD kredi beklentisi, ihracat ve turizm gelirlerinin
beklentilerin üstünde gerçekle mesi gibi nedenlerle Ekim ayına kadar de er
kaybetmi ve 23 Eylül 2003 tarihinde yıl içindeki en dü ük seviyesi olan 1.356.557
Türk lirasına inmi tir. Ekim ayında gözlemlenen kısa süreli de er kazancının
ardından döviz kuru de er kaybetmeye devam edip 2003 yılını 1.399.998 Türk
96
2003 Yıllık Rapor
lirası seviyesinde tamamlamı tır. Yıl içinde toplam i lem hacmi paylarına
bakıldı ında, (Tablo III.2.6) döviz depo i lemleri yüzde 65,36 ile ilk sırayı almı tır.
Bunu, Türk lirası-döviz piyasası i lemleri yüzde 31,51 ile takip etmi tir.
TABLO III.2.6
2003 YILINDA DÖV Z VE EFEKT F P YASALARI
ABD doları cinsinden
i lemler
TL Döviz
TL Efektif
Döviz Efektif
Döviz Döviz
Efektif Efektif
Döviz Depo
Toplam
20.070,9
1.201,5
2,0
30.242,0
51.516,4
Di er yabancı
para cinsinden
i lemler
791,7
0,9
11.386,5
12.179,1
Toplam
20.070,9
1.993,1
3,0
41.628,5
63.695,5
LEM HAC MLER
Toplam i lemlerdeki payı
(yüzde)
31,51
3,13
0,00
65,36
100,00
Kaynak: TCMB.
Döviz ve Efektif Piyasalarında, Irak tedirginli i kendini Ocak ayında iyice
hissettirmeye ba lamı , fakat kurlar dar alanda hareket etmi tir. Olası Irak harekatı
ve IMF ile yapılması gereken 4. gözden geçirme görü melerinin ne zaman
ba layaca ı ile ilgili haberlere odaklanmı olan ve pozisyonların kapalı oldu u
döviz piyasasında, gün içi kâr amaçlı i lemler yo unla mı tır.
ubat ayında Irak’ta çıkması muhtemel sava piyasada tedirginli i artırmı ve
dikkatler Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kuzey Irak’a gönderilmesine ili kin tezkere
kararının TBMM’den geçmesi ve buna ba lı olarak ABD tarafından verilmesi
beklenen krediye yo unla mı tır. ABD’nin, Türkiye’nin de içinde bulundu u bir
grup ülkeye operasyondan dolayı olu acak zararları telafi etmek için mali yardımda
bulunaca ını açıklaması yurtiçi piyasada Türk lirasının de er kaybetmesini
önlemi tir. Takip eden ay ba ında, Irak harekatı sırasında Türkiye’deki üslerin
kullanımı ve asker bulundurma konusundaki tezkerenin Meclis’ten geçmemesi
üzerine ya anan tedirginlikle döviz kuru hızla yükselmi , 2. tezkere kararındaki ve
ABD’nin müdahale tarihindeki belirsizlikler nedeniyle döviz kuru artmaya devam
etmi tir. ABD’nin Türkiye için dü ündü ü yardım paketinin geçerlili i hakkındaki
belirsizlikler döviz piyasalarında dalgalanmalar yaratmı tır. Sava ın ba lamasıyla
en yüksek seviyesine çıkan kur, Merkez Bankası’nın 20 ve 24 Mart tarihli basın
duyurularının ardından güven ortamının yeniden sa lanmasıyla gerilemi tir.
2003 Yıllık Rapor
97
Döviz ve Efektif
Piyasalarında, Irak
tedirginli i kendini
Ocak ayında iyice
hissettirmeye
ba lamı , fakat
kurlar dar alanda
hareket etmi tir.
20 Mart 2003 tarihli basın duyurusuyla, Irak’a yönelik olarak ba latılan askeri
operasyonun piyasalara olası olumsuz yansımalarını en aza indirmek ve finansal
sistemin istikrarını sürdürmek amacıyla a a ıdaki düzenlemeler yapılmı tır:
Irak krizi, dalgalı
kur rejiminden
ödün vermeden ve
herhangi bir
müdahaleye ihtiyaç
duyulmaksızın
Merkez
Bankası’nın
piyasalarda güveni
sa layabildi i bir
dönem olmu tur.
a.
Merkez Bankası nezdinde faaliyet gösteren Döviz ve Efektif
Piyasaları’nda bankalara, borç alabilme limitleri çerçevesinde bir hafta
vadeli ABD doları döviz deposu sa lanmı ve söz konusu depolara
uygulanacak faiz oranı yüzde 12’den yüzde 8’e indirilmi tir.
Olu abilecek efektif talebini kar ılamak üzere, Merkez Bankası
ubelerinde gerekli hazırlıklar yapılarak efektif mevcudu artırılmı tır.
b.
Piyasa likiditesinin azalması ya da istikrarı bozucu spekülatif
hareketler sonucu döviz kurlarında görülebilecek a ırı dalgalanmaların
yakından takip edilece i, her iki yönde olu acak a ırı dalgalanma
durumunda do rudan müdahale edilece i duyurulmu tur.
c.
Döviz ve efektif piyasalarında bir hafta vadeli döviz depolarına
uygulanan faiz oranı, 24 Mart 2003 tarihli basın duyurusuyla yüzde
8’den yüzde 6’ya indirilmi tir.
Irak krizi, dalgalı kur rejiminden ödün vermeden ve herhangi bir müdahaleye
ihtiyaç duyulmaksızın Merkez Bankası’nın piyasalarda güveni sa layabildi i bir
dönem olmu tur. Mart ayının son haftasında ABD’nin sava bütçesinden Türkiye
için yeni bir yardım paketi ayırmayı öngördü ünü açıklaması ile döviz kurları a a ı
hareketle yeniden 1.700.000 Türk lirası seviyesine gerilemi tir.
Mart sonunda sava ın kısa sürece inin anla ılması ve belirsizli in ortadan
kalkması ile yakalanan olumlu hava Nisan ayında da devam etmi tir. ABD ile
ili kilerin yumu aması ve 8,5 milyar ABD dolarlık kredinin gündeme gelmesi
piyasalardaki bekleyi leri iyile tirmi , 1 ABD doları 1.650.000 Türk lirasının altına
gerilemi tir. IMF’nin kredi dilimini serbest bırakması, enflasyon oranlarının
beklentilerin altında gerçekle mesi ve ba arılı Hazine ihaleleriyle ABD dolar kuru
1.600.000 Türk lirasına dü mü tür. Irak’taki sava ın sona ermesiyle birlikte
bankaların fazla pozisyonlarını eritme e ilimine girmeleri de Nisan ayındaki arz
fazlasında etkili olmu tur.
2003 yılı bütçesinde alınan ek önlemlerle mali disiplinin sa lamla tırılması ve
Mayıs ayına de in bütçe performansı ve mali disiplini sa lamak üzere alınan bazı
önlemlere ili kin gerçekle melerin umut verici olması, yaz aylarında olumlu
98
2003 Yıllık Rapor
ödemeler dengesi beklentileri ile birlikte de erlendirildi inde, döviz arz fazlası
olu ma sürecinin devam etme olasılı ı güçlenmi tir. Bu çerçevede, olu an arz
fazlasını dalgalı kur rejimi ile çeli meyecek ve döviz kurunun uzun dönemli denge
de erini etkilemeyi amaçlamayacak ekilde, güçlü döviz rezervi pozisyonuna sahip
olmasının uygulanan programa ili kin güvenin artmasına sa layaca ı katkı dikkate
alınarak, 6 Mayıs 2003 tarihinde günlük 20 milyon ABD doları tutarı ile döviz alım
ihalelerine ba lanılmı tır.
Merkez Bankası kurlarda olu an a a ı yönlü a ırı oynaklık nedeniyle, 12 ve 21
Mayıs tarihlerinde gerçekle tirilen do rudan alım müdahaleleri ile toplam 579
milyon ABD doları döviz almı tır. Mayıs ayında Merkez Bankası dı ında piyasada
ciddi alıcı olmadı ı görülmektedir. Yaz aylarında gözlemlenen ilave döviz arzı
dikkate alınarak, Haziran ayı ile birlikte ihale miktarı 20 milyondan 30 milyon
ABD dolarına çıkarılırken, maksimum fiyat ko ullu ihale sisteminin fazla döviz
likiditesinin sterilize edilmesinde yetersiz kalması ve ihalelerde öngörülen döviz
alı larının gerçekle tirilememesi nedeniyle, 16 Haziran’dan itibaren döviz alım
ihalelerindeki maksimum fiyat artı kaldırılmı tır.
GRAF K III.2.1
DÖV Z KURLARINDAK OYNAKLIK
(ABD doları ve Euro De i im Katsayısı, Yüzde)
3,50
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
Oca.03
Mar.03
May.03
De i im Katsayısı-ABD Dolar
Tem.03
Eyl.03
Kas.03
De i im Katsayısı-Euro
Kaynak: TCMB.
Grafik III.2.1’de görüldü ü gibi yıl içinde kur oynaklı ı dalgalı bir seyir
izlemi tir. Hem Euro hem de ABD doları için en yüksek dalgalanma Ekim ayında
gözlemlenirken, yılın ilk iki ve son iki aylarında oynaklık dü ük seviyelerde
kalmı tır.
2003 Yıllık Rapor
99
Merkez Bankası
kurlarda olu an
a a ı yönlü a ırı
oynaklık nedeniyle,
12 ve 21 Mayıs
tarihlerinde
gerçekle tirilen
do rudan alım
müdahaleleri ile
toplam 579 milyon
ABD doları döviz
almı tır.
Döviz piyasasında gözlenen talep eksikli i yanı sıra, piyasadaki Türk lirası
likiditenin göreceli olarak azalması ve bu durumun Hazine ihale sonuçlarına ba lı
olarak devam edebilece i beklentisi, döviz satı larını artırmı ve döviz kurunda
oynaklı a neden olmu tur. Bu nedenle, 9 Haziran tarihinde do rudan alım yönünde
müdahalede bulunulmu ve piyasadan 566 milyon ABD doları alınmı tır. Haziran
ayında döviz alım ihaleleri ile 630 milyon ABD doları alınmı tır. Temmuz ayında
olu an arz fazlasının mevsimsel faktörlerin de etkisiyle artarak devam edece i
öngörüldü ünden, günlük ihale tutarı 40 milyon ABD doları olarak belirlenmi tir.
Ancak, döviz fazlasındaki artı ın öngörülenin üstünde gerçekle mesi nedeniyle 17
Temmuz tarihinden itibaren günlük ihale tutarı 50 milyon ABD dolarına
çıkarılmı tır. Türk lirasının özellikle ABD doları kar ısındaki de erinin oynaklı ı,
ABD dolarının uluslararası piyasalarda kazandı ı de er de dikkate alındı ında
daha belirgin hale geldi inden 18 Temmuz tarihinde döviz piyasasına do rudan
müdahalede bulunulmu ve piyasadan 938 milyon ABD doları alınmı tır.
Kuzey Irak’ta Türk
askerlerinin göz
altına alınmasıyla
olu an gerginlik ve
TMSF’nin
devraldı ı bir
bankadaki garanti
edilen toplam
mevduat tutarının
tahmin edilenden
çok daha büyük
oldu unun
anla ılmasına
ra men dövizdeki
arz fazlası Temmuz
ayında da devam
etmi tir.
Kuzey Irak’ta Türk askerlerinin göz altına alınmasıyla olu an gerginli e ve
TMSF’nin devraldı ı mar Bankası’nda garanti edilen toplam mevduat tutarının
tahmin edilenden çok daha büyük oldu unun anla ılmasına ra men dövizdeki arz
fazlası Temmuz ayında da devam etmi tir. Söz konusu arz fazlasını piyasadan
çekmek üzere düzenlenen ihalelerle Temmuz ayında toplam 990 milyon ABD
doları alınmı tır. Temmuz ayında da Merkez Bankası dı ında piyasada ciddi alıcı
olmadı ı görülmü tür. Haziran’dan sonra Temmuz ayı enflasyonunun da
beklentilerin altında gerçekle mesi, IMF’ye yapılacak borç ödemelerinin
ötelenmesi, 7. uyum paketinin Cumhurba kanı tarafından onaylanması ve Temmuz
ayında oldu u gibi Merkez Bankası dı ında ciddi alıcı olmaması nedeniyle A ustos
ayında da döviz alım ihalelerine aynı ekilde devam edilmi , bu ay içinde
düzenlenen ihalelerle toplam 1,05 milyar ABD doları alınmı tır. Yukarıda
sıralanan olumlu geli meler, piyasalarda sonbaharda kurların sıçrayaca ına ili kin
beklentiyi önemli ölçüde kırmı tır.
Yaz aylarında gözlenen arz fazlasının Eylül döneminde de devam etmesinin
beklenmesi nedeniyle döviz alım ihalelerine opsiyon ilavesi yapılmı tır. Buna göre,
ihalede döviz satmaya hak kazanan kurulu lara ihalede gerçekle en ortalama fiyat
üzerinden ek satım opsiyonu tanınmı tır. Böylelikle, 40 milyon ABD doları ihale
ve 20 milyon ABD doları opsiyon hakkı kullanımlarıyla olmak üzere günlük
olarak alınabilecek en fazla tutar 60 milyon ABD dolarına çıkarılmı tır. Ancak,
yapılan ihalelerde gerek ortalama günlük alım tutarı, gerekse ihalelere gelen
ortalama günlük teklif tutarının A ustos ayındaki tutarlardan yüksek olması
nedeniyle 11 Eylül 2003 tarihinden ba lamak üzere, 50 milyon ABD doları ihale ve
100
2003 Yıllık Rapor
25 milyon ABD doları opsiyon hakkı olmak üzere, günlük en fazla alım tutarı 75
milyon ABD dolarına yükseltilmi tir.
Eylül ayında gözlenen arz fazlasına neden olan hususlar arasında, A ustos ayı
enflasyonunun da beklentilerin altında gerçekle mesi, ABD’den gelecek 8,5 milyar
dolarlık krediye ili kin anla manın sa lanması, Bütçe rakamlarının olumlu
kar ılanması sayılabilir. Ay içinde, döviz piyasasında gözlemlenen oynaklık
üzerine, döviz piyasasına ilki 10 Eylül, ikincisi 25 Eylül tarihlerinde olmak üzere
iki kez alım yönünde müdahale edilmi ve 2,15 milyar ABD doları alınmı tır.
Türk Lirasının Nisan ayından itibaren ba layan de er kazanma e ilimi,
enflasyondaki dü ü , bütçe disiplini, IMF ile görü melerin olumlu gitmesi ve ABD
kredisi beklentisiyle Ekim ayı ba ına kadar devam etmi tir (Grafik III.2.2). Olu an
seçim ihtimalinin 6 Ekim’de YSK’nın ba vuruları reddetmesiyle ortadan kalkması
döviz arzını daha da artırmı tır. Bu nedenle döviz alım ihalelerine gelen teklif
miktarı hızla yükselmi ve ihale miktarı 7 Ekim’de 80 milyona çıkarılmı tır.
Ancak, Ekim ayının ikinci haftasından itibaren gözlenen pozisyon kapamaları
nedeniyle döviz alım ihalelerine gelen teklif miktarı azalmaya ba lamı tır. Bu
nedenle, 21 Ekim 2003 tarihinden itibaren ihale miktarı 40 milyon ABD dolarına
indirilmi tir.
GRAF K III.2.2
DÖV Z KURLARI
(ABD doları ve Euro)
1.900.000
1.800.000
1.700.000
1.600.000
1.500.000
1.400.000
Satı (USD)
02.12.2003
02.11.2003
02.10.2003
02.09.2003
02.08.2003
02.07.2003
02.06.2003
02.05.2003
02.04.2003
02.03.2003
02.02.2003
02.01.2003
1.300.000
Satı (EURO)
Kaynak: TCMB.
2003 Yıllık Rapor
101
Eylül ayında
gözlenen arz
fazlasına neden
olan hususlar
arasında, A ustos
ayı enflasyonunun
beklentilerin
altında
gerçekle mesi,
ABD’den gelecek
8,5 milyar dolarlık
krediye ili kin
anla manın
sa lanması, Bütçe
rakamlarının
olumlu
kar ılanması
sayılabilir.
Ekim ayının ikinci
yarısında döviz
piyasasında
gözlemlenen arz
noksanlı ı
nedeniyle Merkez
Bankası, 23 Ekim
tarihinden itibaren
döviz alım
ihalelerine ara
vermi tir.
Döviz kurları, Ekim ayı boyunca artı e ilimini korumu tur. Mevsimsel
faktörler dı ında bu durumu destekleyen geli meleri sıralamak gerekirse;
Amerika’dan gelecek 8,5 milyar ABD dolarlık kredi ile ilgili anla manın
sa lanmasına ra men ayrıntıların netle memesi, 32 Sayılı Kararın de i tirilece i
söylentileri, Irak’tan döviz çıkı ının 10.000 ABD doları ile sınırlandırılması, mar
Bankası mudilerine yapılacak ödemenin dövize önemli talep yaratabilece i
beklentisi ve kamu kurulu larının yo un alımları. Ekim ayının ikinci yarısında
döviz piyasasında gözlemlenen arz noksanlı ı nedeniyle Merkez Bankası, 23 Ekim
tarihinden itibaren döviz alım ihalelerine ara vermi tir.
5 Kasım’da açıklanan AB lerleme Raporunda, özellikle Kıbrıs konusunda
çözümsüzlü ün Türkiye’nin AB üyeli ini etkileyebilece i yolunda bazı yorumlara
yer verilmi olması döviz kurunu etkilemi , daha sonra gelen yabancı satı ları ve
kamu kurumlarının alımlarındaki azalma nedeniyle, Tekel’in özelle tirilmesindeki
ba arısızlı a ra men, ABD dolar kuru 5 Kasım seviyesinin dahi altına inmi tir.
Bunun nedeni, bazı yerli ve yabancı piyasa oyuncularının bu seviyeyi yeni Türk
lirası pozisyonu almak için uygun görmeleridir. Kasım’da stanbul’da ya anan
terörist saldırılar kuru sıçratmı sa da, Merkez Bankası’nca alınan tedbirler ile
piyasaların normal i leyi ine dönmesi sa lanmı tır.
Yüklü kamu alımları, Kıbrıs seçimleri ve Avrupa Birli i ile ili kilerdeki
belirsizli e ra men Aralık ayı boyunca Türk lirası ABD dolarına kar ı de er
kazanmaya devam etmi tir. ABD dolarının Euroya kar ı de er kaybederek
paritenin 1,20’nin üstüne çıkması ve yabancı yatırımcıların bilanço
düzenlemelerini Kasım ayında tamamlayıp tekrar pozisyon almaya ba lamaları söz
konusu durumun temel nedenleri olmu tur. 2003 yılının son ayında döviz kurları,
ABD doları ve Eurodan olu an sepet bazında yatay bir seyir izlemi , döviz piyasası
göreli olarak sakin bir dönem geçirmi tir.
102
2003 Yıllık Rapor
IV
MAL P YASALAR
IV.1. BANKACILIK SEKTÖRÜ
IV.1.1. Bankacılık Sektöründeki Geli meler
Genel De erlendirme
Türk bankacılık sektöründeki toplam banka sayısı, 2003 yılında yeniden
yapılandırma sürecinin devam etmesi nedeniyle bir önceki yıla göre azalmı tır.
2002 yılında 54 olan toplam banka sayısı, 2003 yılında 2 özel ve 2 yabancı
sermayeli banka sayısındaki azalma nedeniyle 50’ye gerilemi tir. Bu dönemde,
sektördeki mevduat bankalarının sayısı 40’tan 36’ya gerilerken, kalkınma ve
yatırım bankaların sayısı de i memi ve 14’te kalmı tır. Mevduat bankaları, 3
kamu bankası, 18 özel banka, 13 yabancı banka (4 Türkiye’de kurulmu yabancı
banka ve 9 Türkiye’de ube açmı yabancı banka) ve 2 tane de Tasarruf Mevduatı
Sigorta Fonu (TMSF) kapsamında bulunan bankadan olu maktadır. TMSF
kapsamında bulunan Bayındırbank varlık yönetimi fonksiyonu gören “geçi
bankası” olarak kullanılmaktadır. Satı sürecindeki Pamukbank’ın ise, verilen
tekliflerin yetersiz bulunması sonucunda bir kamu bankası ile birle tirilerek
çözüme kavu turulmasına karar verilmi tir.
Özel sermayeli bankalardan Fiba Bank A. . 3 Nisan 2003 tarihinde Finans
Bank A. .ye devredilmi tir. Türkiye mar Bankası T.A. .nin ise 3 Temmuz 2003
tarihinde BDDK tarafından bankacılık i lemleri yapma ve mevduat kabul etme izni
kaldırılmı tır. Ayrıca, Türkiye’de ube açan yabancı bankalardan ING Bank N.V.
Mayıs ayında, Credit Suisse First Boston ise Eylül ayında tasfiye olmu tur.
BDDK, mar Bankası’nın 3 Temmuz 2003 tarihinde bankacılık i lemleri
yapma ve mevduat kabul etme iznini kaldırarak, Banka’nın yönetim ve denetimini
TMSF’ye devretmi tir. 12 Haziran 2003 tarihinde Çukurova Elektrik ve Kepez
Elektrik’in imtiyaz sözle mesinin iptal edilmesi üzerine, aynı gruba ait olan
2003 Yıllık Rapor
103
Banka’nın BDDK tarafından atanan üye dı ındaki di er yönetim kurulu üyeleri 26
Haziran tarihinde toplu olarak istifa etmi lerdir. Böylece, TMSF’ye devredilen
önceki banka uygulamalarının tersine, mar Bankası’nın tüm yükümlülüklerinin
ödenmesi yerine sadece tasarruf mevduatının ödenmesi mümkün olmu tur. mar
Bankası’nın beyan etmi oldu u mevduat miktarı 754 trilyon Türk lirası (540
milyon ABD doları) iken, TMSF’ye devrinden sonra gerçek mevduat miktarının
8,4 katrilyon Türk lirası (6 milyar ABD doları) oldu u ortaya çıkmı tır. Ayrıca,
Banka’nın 2002 yılı Ekim ayından itibaren izinsiz olarak kar ılıksız Devlet ç
Borçlanma Senedi satı ı yaptı ı ve 2003 yılı Haziran ayında mar Off-shore
Bank’taki off-shore hesapları yurtiçi mevduata dönü türdü ü ortaya çıkmı tır. mar
Bankası nezdindeki tespit çalı maları tamamlandıktan sonra, 17 Ocak 2004
tarihinde bir plan çerçevesinde tasarruf mevduatı sahiplerine ödemeler
ba latılmı tır.
Son yıllarda bankacılık sisteminde istikrarlı bir yapının ortaya çıkabilmesi için
önemli adımlar atılmı olmasına ra men, yeniden yapılandırma süreci devam
etmektedir. Kamu bankaları finansal açıdan yeniden yapılandırılırken, operasyonel
açıdan yapılandırılmaları devam etmektedir. 1997 yılından itibaren mar Bankası
hariç TMSF’ye devredilen 20 bankadan 18’i çözüme kavu turulmu tur. Geriye
kalan 2 bankadan biri “geçi bankası olarak kullanılırken, di eri için ba latılan
satı sürecinin ba arısız olması nedeniyle bir kamu bankasına devredilmeye
çalı ılmaktadır. Özel bankaların sermaye yapıları ise güçlendirilmi ve piyasa
riskleri sınırlandırılmı tır.
Ya anan krizlerden olumsuz etkilenmi olan reel sektör irketlerinin
faaliyetlerini sürdürmeye devam ederek, yeniden üretim ve geri ödeme
kapasitesine kavu maları amacıyla hukuki altyapısı olu turulan Mali Sektöre Olan
Borçların Yeniden Yapılandırılması ( stanbul Yakla ımı) ile 2003 yılı Eylül ayı
itibarıyla 69 küçük ölçekli ve 157 büyük ölçekli firma yeniden yapılandırılmı tır.
stanbul yakla ımı ile yeniden yapılandırılan borç miktarı 2003 yılı Eylül ayı
itibarıyla toplam 5,1 milyar ABD dolarıdır. Di er taraftan, 31 Ocak 2002 tarihinde
bankaların tahsili gecikmi alacaklarını çözüme kavu turmak ve bankaların
aktiflerine canlılık kazandırmak amacıyla hukuki altyapısı olu turulan varlık
yönetim irketleri ise u ana kadar ülkemizde yeterli ilgiyi görmemi tir.
Bankaların kâr marjları üzerindeki yükleri azaltarak daha etkin ve istikrarlı bir
yapı olu turabilmek amacıyla, aracılık maliyetlerinin azaltılması için çalı malar
yapılmaktadır. Firmalara kredinin maliyeti ile tasarruf sahiplerine mevduatın net
getirisi arasındaki fark eklinde hesaplanan aracılık maliyetinin azaltılmasına
yönelik çalı malar çerçevesinde, Türk lirası zorunlu kar ılıklara Merkez Bankası
104
2003 Yıllık Rapor
tarafından bankaların Türk lirası mevduatlara uyguladıkları a ırlıklı ortalama basit
faiz oranının yüzde 75’i ile yüzde 80’i arasında bir faiz ödemesi yapılmaktadır.
Bankacılık sektörünün personel ve ube sayısı, 2003 yılında kamu ve TMSF
bankalarındaki gerileme sonucu azalmaya devam etmi tir. Özel bankaların ise ube
sayısı azalırken, personel sayısı artmı tır (Tablo IV.1.1). Bankaların personel
sayısı, 2003 yılı Eylül ayında 2002 yılına göre 123.271’den 122.964’e gerilerken,
ube sayısı da 6.106’dan 5.968’e gerilemi tir.
TABLO IV.1.1
BANKA GRUPLARININ SEKTÖR PAYLARI
(Yüzde)
Toplam
Aktifler
TMD(1)
Kamu B.
Özel B.
TMSF B.
Yabancı.B.
K.Y.B.
Sektör Toplamı
(Katrilyon TL)
31,9
56,2
4,4
3,1
4,4
100,0
212,7
45,6
46,2
5,4
1,8
1,0
100,0
86,1
Kamu B.
Özel B.
TMSF B.
Yabancı.B.
K.Y.B.
Sektör Toplamı
(Katrilyon TL)
33,6
56,3
3,0
2,9
4,3
100,0
240,1
45,6
46,9
1,6
1,1
1,1
100,0
104,0
Takip.
Krediler
Alacaklar
Aralık 2002 tibarıyle
15,5
43,6
69,4
32,0
2,0
21,7
4,4
1,1
8,6
1,7
100,0
100,0
49,0
10,4
Kasım 2003 tibarıyle
17,1
49,1
70,1
36,9
1,2
10,6
4,2
1,4
7,4
2,0
100,0
100,0
62,8
9,0
Mevduat
Personel(2)
ube(2)
35,1
58,4
4,2
2,2
0,0
100,0
138,0
40.158
66.869
5.886
5.416
4.942
123.271
2.019
3.659
203
206
19
6.106
38,4
56,8
2,8
2,0
0,0
100,0
151,3
38.465
69.768
4.643
5.430
4.658
122.964
1.987
3.575
177
211
18
5.968
Kaynak: TCMB.
(1) Toplam menkul de erler, alım-satım amaçlı, satılmaya hazır ve vadeye kadar elde tutulacak menkul
de erler kalemlerinin toplamından olu maktadır.
(2) Eylül ayı itibarıyla, Personel ki i, ube adet.
IV.1.2. Bankacılık Sektörü Bilançosu ile lgili Geli meler
Bankacılık sektörünün toplam aktifleri 2003 yılı Kasım ayında 2002 yılı
sonuna göre Türk lirasının ABD dolarına kar ı de er kazanması nedeniyle yabancı
para cinsinden kalemlerdeki reel dü ü ler sonucu, reel bazda yüzde 4 oranında
dü erek 240,1 katrilyon Türk lirasına gerilemi tir. Aynı dönemde, ABD doları
cinsinden bakıldı ında ise yüzde 27 oranında artarak, 165 milyar ABD dolarına
yükselmi tir (Tablo IV.1.2).
2003 Yıllık Rapor
105
Bankacılık
sektörünün bilanço
büyüklü ü 2003 yılı
Kasım ayında 165
milyar ABD
dolarına
yükselmi tir.
TABLO IV.1.2
TOPLAM AKT F VE PAYLARI
Aralık 2002
Milyar
ABD doları
Pay (%)
Toplam
Kamu Bankaları
Özel Bankalar
TMSF Bankaları
Yabancı Bankalar
Kalk. ve Yat. Bnk.
Kasım 2003
Milyar
ABD doları
Pay (%)
129,7
100,0
165,0
100,0
41,4
72,9
5,7
31,9
56,2
4,4
55,4
92,9
4,9
33,6
56,3
3,0
4,0
5,8
3,1
4,4
4,7
7,1
2,9
4,3
Kaynak: TCMB.
2003 yılı Kasım ayında kamu bankaları ve özel bankaların toplam aktifler
içerisindeki payı, bir önceki yıl sonuna göre artmı tır. Kamu bankalarının Türk
lirası cinsinden i lemlerinin bilanço içindeki payının yüksek olması sektör içindeki
payının yükselmesine yol açmı tır. TMSF kapsamındaki bankaların payı ise bu
bankaların tasfiye i lemlerine devam edilmesi nedeniyle dü mü tür. Yabancı para
cinsinden i lemlerin payı, di er banka gruplarına göre görece yüksek olan yabancı
bankaların payı Türk lirasının ABD dolarına kar ı de er kazanması sonucu
dü mü tür.
Bankaların konsolide bilançosu, 2003 yılı Nisan ayından sonra Irak sava ı ile
ilgili belirsizliklerin azalması, faiz ve döviz kurlarının istikrara kavu ması ve
ekonomik büyüme ile sistem dı ına çıkan fonların tekrar sisteme geri dönmesi
sonucu yükselmi tir. Fakat, 2003 yılının ilk 11 aylık döneminde döviz kurlarının
yüzde 11,2 oranında dü mesi ve Türk lirasının de er kazanması nedeniyle, yabacı
para cinsinden i lemlerin Türk lirası kar ılıklarında bir azalma ortaya
çıkarmaktadır. Bu nedenle, banka bilançolarının analizinde Türk lirası cinsinden
ve yabancı para cinsinden kalemler ayrı ayrı de erlendirilmektedir. Türk lirası
cinsinden kalemler Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ile reelle tirilirken, yabancı
para cinsinden i lemler ABD doları cinsinden de erlendirilmektedir. Bilanço
kalemlerinin Türk lirası ve yabancı para toplamları ise gerçek durumu
yansıtmadı ı için belirtilmemektedir.
106
2003 Yıllık Rapor
TABLO IV.1.3
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN SEÇ LM B LANÇO KALEMLER
(Trilyon TL)
Aralık 2002
K.B.
Ö.B.
Kasım 2003
Y.B.
Toplam
K.B.
Ö.B.
Y.B.
Toplam
67.831
119.471
6.630
212.681
80.651
135.155
6.845
240.080
45.524
59.548
3.171
120.742
59.249
74.324
3.581
149.114
22.308
59.923
3.459
91.938
21.403
60.832
3.264
90.966
3.996
7.835
987
15.613
4.555
5.900
876
13.877
39.245
39.819
1.548
86.105
47.436
48.775
1.629
104.015
Türk lirası
25.940
20.858
711
52.551
35.239
27.837
906
69.549
Yabancı Para
13.305
18.961
837
33.554
12.198
20.938
723
34.466
7.616
33.972
2.161
48.981
10.737
44.005
2.655
62.791
Türk lirası
5.856
11.098
955
20.136
8.872
19.997
1.318
32.624
Yabancı Para
1.760
22.873
1.206
28.845
1.865
24.008
1.337
30.167
4. Takipteki Al. (Brüt)
4.545
3.335
112
10.430
4.430
3.323
123
9.015
5. Faiz ve Gelir T.R.
6.283
6.303
169
13.489
4.353
7.916
241
13.369
8.782
AKT F TOPLAMI
Türk lirası
Yabancı Para
1. Bankalardan Alacakl.
2. Topl. Menkul De er. (Net)(1)
3. Krediler
6. tirakler ve Ba . O.(Net)
909
6.863
45
8.703
993
7.476
69
1.412
1.579
264
3.911
2.238
1.859
360
4.723
67.831
119.471
6.630
212.681
80.651
135.155
6.845
240.080
Türk lirası
44.589
48.642
2.906
105.431
58.390
63.892
3.287
135.739
Yabancı Para
23.243
70.829
3.724
107.250
22.261
71.264
3.558
104.342
48.489
80.629
3.086
137.973
58.056
85.918
3.097
151.345
Türk lirası
30.881
25.129
504
58.915
40.498
32.705
538
75.822
Yabancı Para
17.608
55.500
2.582
79.058
17.558
53.213
2.559
75.524
2. Repo l. Sa . Fonlar
1.022
4.074
2
6.161
1.026
7.146
8
10.276
2. Bankalara Borçlar
2.230
13.703
1.476
21.967
1.952
15.060
1.409
22.209
753
1.332
84
2.376
1.105
1.558
105
2.923
6.747
15.194
1.388
25.699
9.481
19.879
1.686
34.507
3.692
5.378
500
12.108
3.693
5.772
513
12.890
271
444
183
16.864
165
1.277
295
4.766
1.056
2.410
83
2.883
1.780
2.660
220
5.533
-9.075
-3.969
-609
-40.802
0
-2.875
-183
-12.404
6.233
31.632
1.694
44.836
5.660
35.894
1.512
47.101
3.739
39.334
8.695
53.903
5.411
64.108
8.247
80.702
7. Di er Aktifler
PAS F TOPLAMI
1. Mevduat
3. Faiz ve Gider Rees.
4. Özkaynaklar
Ödenmi Sermaye
Yedek Akçeler
Dönem K/Z
Geçmi Dön. K/Z
Seçilmi Bilanço Dı ı Kal.
1.Gayrinakdi Kred. Ve Yükl.
2.Tahhütler
Kaynak: TCMB.
K.B.: kamu bankaları, Ö.B.: özel bankalar, Y.B.: yabancı bankalar.
(1) Toplam menkul de erler, alım-satım amaçlı, satılmaya hazır ve vadeye kadar elde tutulacak menkul
2003 yılının ilk on bir aylık döneminde, konsolide bankacılık sektörü
bilançosundaki geli meler incelendi inde, Türk lirası cinsinden aktifler reel bazda
yüzde 5 oranında, yabancı para cinsinden aktifler ise ABD doları bazında yüzde 12
oranında artmı tır. Konsolide bilançonun Türk lirası cinsinden pasif kalemleri reel
2003 Yıllık Rapor
107
bazda, yabancı para cinsinden pasif kalemler ise ABD doları bazında yüzde 9
oranında artmı tır. Konsolide bilanço büyüklü ü ise aynı dönemde reel bazda
yüzde 4 oranında daralmı tır. Yukarıda belirtildi i gibi, bu daralma döviz
kurundaki gerileme sonucunda yabancı para i lemlerin Türk lirası kar ılıklarındaki
reel gerilemeden kaynaklanmaktadır.
Bankacılık sektörünün aktifleri içerisinde en çok artan kalem krediler kalemi
olmu tur (Tablo IV.1.3). Özellikle 2003 yılı Nisan ayından itibaren, ekonominin
büyüme e ilimine girmesi ve makroekonomik belirsizliklerin azalması sonucunda
kredi arz ve talebi artmı tır. Bu dönemde, en çok artan kredi kalemleri geri
dönmeme olasılı ı daha sınırlı olan tüketici kredileri ve Küçük ve Orta Boy
letmelere açılan krediler olmu tur.
Konsolide bilanço içerisinde en büyük paya sahip kalem olan toplam menkul
de erler kalemi, Kasım ayında bir önceki yıl sonuna göre artı e iliminde
olmu tur. Fakat, 2003 yılında ekonomik programın uygulanmasında gösterilen
kararlılık sonucunda, borç yönetiminde sa lanan olumlu geli meler ve banka dı ı
kesimin D BS portföyündeki artı nedeniyle bankalar kamu sektöründen daha çok
özel sektörü fonlamı lardır.
Bankaların likit varlıklarından olan Merkez Bankasından Alacaklar, Para
Piyasalarından Alacaklar ve Bankalardan Alacaklar kalemlerinde ise toplamda
önemli dü ü ler sa lanmı tır. Banka grupları bazında ise kamu bankalarının
likidite fazlalı ı nedeniyle likit varlıkları artarken, özel bankaların likit varlıkları
daralmı tır. Özellikle bankacılık sektörünün yeniden yapılandırılmasında önemli
adımların atılması ve makroekonomik istikrarın artı ı ile beraber bankaların tekrar
özel sektörü fonlamaya ba laması, bankaların portföy tercihlerini de i tirmi tir.
Bunun sonucunda, bankaların likit varlıkları daralırken, kredileri artmı tır. Banka
grupları bazında incelendi i zaman ise kamu bankalarının likidite fazlalı ı
sonucunda Merkez Bankasından Alacaklar ve Para Piyasalarından Alacaklar
kalemi artarken, özel bankaların Merkez Bankasından Alacaklar ve Para
Piyasalarından Alacaklar kalemi önemli bir daralma göstermi tir. A ırlıklı olarak
yabancı para cinsinden i lemlerden olu an bankalardan alacaklar kalemi
incelendi i zaman ise kamu bankalarının bankalardan alacaklar kalemi artarken,
özel bankaların bankalardan alacaklar kalemi gerilemi tir.
Konsolide bilançonun aktif kalemlerinden zorunlu kar ılıklar kalemi ise
mevduat hacmindeki artı a paralel olarak yükselmi tir. Türk lirası cinsinden
zorunlu kar ılıklar reel bazda yüzde 29 ve yabancı para cinsinden zorunlu
kar ılıklar ABD doları bazında yüzde 13 oranında artmı tır.
108
2003 Yıllık Rapor
Bankaların pasifleri içinde en büyük paya sahip kalem olan mevduatlar 2003
yılında enflasyon oranındaki dü ü le beraber artan makroekonomik istikrar
sonucunda sistem dı ında tutulan fonların tekrar bankacılık sistemine gelmesi
sonucunda artmı tır. Bankaların finansman kaynaklarından ba ka biri olan ve 2002
yılı ubat ayından itibaren bilanço içerisinde izlenen repo i lemlerinden sa lanan
fonlar kalemi ise özel bankalar ve TMSF kapsamındaki bankaların likit yatırım
fonları ile artmı tır. Kamu bankalarının repo i lemlerinden sa lamı oldu u fonlar
azalırken, özel bankaların Türk lirası cinsinden repo i lemleri yüzde 49, yabancı
para cinsinden repo i lemleri ise ABD doları bazında yüzde 99 artmı tır.
Bankaların a ırlıklı olarak Türk lirası cinsinden kalemlerden olu an
özkaynaklar kalemi 2003 yılında yükselmi tir. Bu dönemde, bankaların dönem
kârlarındaki artı lar sermaye yapılarının güçlenmesine yol açmı tır.
Bilanço dı ı i lemlerden olan gayri nakdi kredi ve yükümlülükler kalemi ise
sınırlı ölçüde artarken, taahhütler kalemi bilançoya göre çok hızlı artmı tır. Türk
lirası cinsinden taahhütler reel bazda yüzde 60 oranında artarken, yabancı para
cinsinden taahhütler ABD doları bazında yüzde 29 oranında artmı tır.
IV.1.2.A. Krediler
Krediler, 2003 yılı Nisan ayından itibaren makroekonomik belirsizliklerin
azalması, kredi faiz oranlarının dü mesi ve ekonominin büyüme e ilimine girmesi
nedeniyle hem arz hem de talep yönlü artı e ilimine girmi tir (Grafik IV.1.1). Bu
dönemde, Türk lirası cinsinden krediler reel bazda yüzde 38, yabancı para
cinsinden krediler ise ABD doları bazında yüzde 18 oranında artmı tır.
Bu dönemde ortaya çıkan kredi artı ı temel olarak özel bankalar ve kamu
bankalarının açmı oldu u kredilerden kaynaklanmı tır (Grafik IV.1.2). Özel
bankaların Türk lirası cinsinden kredileri reel bazda 53 oranında artarken, yabancı
para cinsinden krediler ABD doları bazında yüzde 18 oranında artmı tır. Kamu
bankalarının ise Türk lirası cinsinden kredileri reel bazda 29 oranında artarken,
yabancı para cinsinden krediler ABD doları bazında yüzde 19 oranında artmı tır.
Aynı dönemde, TMSF bankalarının kredileri ise tasfiye sürecinde oldukları için
daralmı tır.
2003 Yıllık Rapor
109
Kredi hacmi, 2003
yılı Nisan ayından
itibaren artı
e iliminde olmu tur.
GRAF K IV.1.1
KRED HACM
(Sabit Fiyatlarla, Milyar TL)(1,2)
4.000
20.000
19.000
3.600
18.000
3.200
17.000
2.800
16.000
0311
0309
0307
0305
0301
0303
15.000
0211
2.400
TL Krediler
YP Krediler (Milyon ABD doları-Sa Eksen)
Kaynak: TCMB.
(1) TÜFE 1994=100 endeksi ile sabit fiyatlara çevrilmi tir.
(2)Yabancı apara kredilerde 2003 mart ayı hesap transferi düzeltilmi tir.
Yabancı para cinsinden kredilerin toplam krediler içindeki payı, 2002 yılı
Aralık ayında yüzde 55,7 iken, 2003 yılı Kasım ayında gerek Türk lirası cinsinden
kredilerin yabancı para kredilere göre daha hızlı artması, gerekse de Türk lirasının
ABD doları kar ısında de er kazanması sonucunda yüzde 48’e gerilemi tir. Bu
dönemde, yabancı para cinsinden krediler ABD doları bazında yüzde 18 oranında
artarken, yabancı para cinsinden kredilerin Türk lirası kar ılı ı ise reel bazda
yüzde 11 oranında daralmı tır.
GRAF K IV.1.2
KRED LER N BANKA GRUPLARINA GÖRE DA ILIMI
(Yüzde)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Özel Bankalar
TMSF Bankaları Kamu Bankaları
Aralık 2002
Kalk. ve Yat.
Bank.
Yabancı
Bankalar
Kasım 2003
Kaynak: TCMB.
110
2003 Yıllık Rapor
2003 yılının ilk on bir aylık döneminde gerek Türk lirası cinsinden gerekse de
yabancı para cinsinden kredi faiz oranları dü ü e ilimini sürdürmü tür (Grafik
IV.1.3).
GRAF K IV.1.3
KRED FA Z ORANLARI
(Yüzde)
0310
0309
0308
0307
45
0306
5,5
0305
50
0304
5,8
0303
55
0302
6,0
0301
60
0212
6,3
0211
65
0210
6,5
ABD doları Kredi Faiz Oranı (Sol Eksen)
TL Kredi Faiz Oranı (Sa Eksen)
Kaynak: TCMB.
Takipteki kredilerin toplam krediler içindeki payı 2002 yılı sonunda yüzde
21,3 iken, 2003 yılı Kasım ayında yüzde 14,4’e gerilemi tir. Kredilerin geriye
dönmeyen kısmı, ekonominin büyüme e ilimine girmesi, kredi faiz oranlarındaki
ve döviz kurlarındaki gerileme sonucunda dü ü e iliminde olmasına ra men hala
yüksek seviyesini korumaktadır. Kasım ayında, bir önceki yıl sonuna göre Türk
lirası cinsinden tahsili gecikmi alacaklar reel bazda yüzde 25, yabancı para
cinsinden tahsili gecikmi alacaklar ise ABD doları bazında yüzde 41 oranında
azalmı tır.
IV.1.2.B. Bankaların Menkul De er Portföyü
Bankacılık sektörünün toplam menkul de erleri 2003 yılının ilk on bir aylık
döneminde de artı e ilimini sürdürmü tür. Türk lirası cinsinden toplam menkul
de erler reel bazda yüzde 13 oranında, yabancı para cinsinden menkul de erler ise
ABD doları bazında yüzde 16 oranında artmı tır. D BS portföyünü ta ıyan iki
büyük banka grubu olan kamu bankaları ve özel bankaların hem Türk lirası
cinsinden hem de yabancı para cinsinden menkul de erleri artmı tır (Tablo
IV.1.4). Fakat, kamu bankalarının Türk lirası cinsinden toplam menkul de erleri
2003 Yıllık Rapor
111
Menkul de erler
toplam 2003
yılında da artı
e ilimini
sürdürmü tür.
artarken, özel bankaların hem Türk lirası hem de yabancı para cinsinden toplam
menkul de erleri artmı tır.
TABLO IV.1.4
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN TOPLAM MENKUL DE ERLER
(Trilyon TL)
Aralık 2002
Toplam Menkul De erler
Türk Lirası
Yabancı Para
Kamu
39.245
25.940
13.305
Özel
39.819
20.858
18.961
Yabancı
1.548
711
837
TMSF
4.655
4.640
15
Toplam
86.100
52.546
33.554
Kasım 2003
Toplam Menkul De erler
Türk Lirası
Yabancı Para
Kamu
47.436
35.239
12.198
Özel
48.775
27.837
20.938
Yabancı
1.629
906
723
TMSF
4.991
4.771
220
Toplam
104.013
69.547
34.466
Kaynak: TCMB.
IV.1.2.C. Mevduat
Mevduat hacmi artı
e ilimini
sürdürmü tür.
Di er kalemlerde oldu u gibi, Türk lirasının ABD doları kar ısında de er
kazanması nedeniyle, Türk lirası cinsinden ve yabancı para cinsinden mevduatları
ayrı ayrı de erlendirmek gerekmektedir. Kasım ayında, Türk lirası cinsinden
mevduatlar reel bazda yüzde 10 oranında ve yabancı para cinsinden mevduatlar ise
ABD doları bazında yüzde 8 oranında artmı tır. Türk lirasının Nisan ayından
itibaren ABD dolarına kar ı de er kazanması nedeniyle, Türk lirası cinsinden
mevduatın getirisinin yabancı para cinsinden mevduata göre daha yüksek
gerçekle mesi, tasarruf sahiplerinin Türk lirası cinsinden tasarruf tercihleri
artmı tır (Grafik IV.1.4).
Bu dönemde, kamu bankalarının Türk lirası cinsinden mevduatı reel bazda ve
yabancı para cinsinden mevduatı ABD doları bazında yüzde 12 oranında artarken,
özel bankaların Türk lirası cinsinden mevduatı yüzde 11 ve yabancı para cinsinden
mevduatı ABD doları bazında yüzde 8 oranında artmı tır. Aynı dönemde, yabancı
bankaların mevduat hacmi de artarken, TMSF kapsamındaki bankaların tasfiye
sürecinin devam etmesi nedeniyle Türk lirası cinsinden mevduatı reel bazda yüzde
26 ve yabancı para cinsinden mevduatı ise ABD doları bazında yüzde 27 oranında
daralmı tır.
2003 yılı Nisan ayından itibaren hem Türk lirası cinsinden mevduatın hem de
yabancı para mevduatın ortalama vadesi artı e iliminde olmu tur (Grafik IV.1.5).
112
2003 Yıllık Rapor
2003 yılında, Türk lirası cinsinden mevduatın ortalama vadesi bir önceki yıla göre
2,6 aydan 2,8 aya, DTH’ın ortalama vadesi de 2,6 aydan 2,7 aya yükselmi tir.
GRAF K IV.1.4
MEVDUAT FA Z ORANLARI
(Yüzde)
0310
0309
0308
30
0307
2,5
0306
35
0305
2,8
0304
40
0303
3,0
0302
45
0301
3,3
0212
50
0211
3,5
3 Ay Vadeli ABD Doları Mevduat Faiz Oranı (Sol Eksen)
3 Ay Vadeli TL Mevduat Faiz Oranı (Sa Eksen)
Kaynak: TCMB.
GRAF K IV.1.5
MEVDUATIN ORTALAMA VADES
(Ay Bazında)
2,9
2,8
2,7
2,6
Türk lirası
0312
0311
0310
0309
0308
0307
0306
0305
0304
0303
0302
0301
0212
2,5
DTH
Kaynak: TCMB.
Mevduat hacmi, 2002 yılında oldu u gibi 2003 yılında da vadesiz mevduat, 1
ay vadeli mevduat ve 3 ay vadeli mevduata yo unla mı tır (Grafik IV.1.6).
2003 Yıllık Rapor
113
GRAF K IV.1.6
MEVDUATIN VADELERE GÖRE DA ILIMI
(Yüzde)
60
50
40
30
20
10
0
Vadesiz
1 Ay Vadeli
2002 Aralık
3 Ay Vadeli
6 Ay Vadeli
1 Yıl ve Üstü
Vadeli
2003 Aralık
Kaynak: TCMB.
IV.1.2.D. Özkaynaklar
2002 yılı sonunda 25,7 katrilyon Türk lirası olan bankacılık sektörünün toplam
özkayna ı, reel bazda yüzde 15 oranında artarak 2003 yılı Kasım ayında 34,5
katrilyon Türk lirasına yükselmi tir.
Kamu bankaları ve
özel bankaların
özkaynakları
güçlenirken, TMSF
kapsamına alınan
bankaların
özkaynakları
erimi tir.
Bu dönemde, kamu ve özel bankaların özkaynakları artarken, TMSF
kapsamına alınan bankaların özkaynakları daralmı tır. Kamu bankalarının
özkaynaklarındaki artı geçmi yıl zararlarının sıfırlanması ve dönem kârındaki
yükseli ten kaynaklanmı tır. Enflasyon muhasebesinden kaynaklanan sermaye
yedekleri kalemindeki dü ü e ra men, kamu bankalarının özkaynakları artmı tır.
Özel bankaların dönem kârı ise bir önceki yıla göre reel bazda yüzde 6 oranında
daralmasına ra men, geçmi yıl zararlarındaki dü ü nedeniyle özkaynakları
artmı tır. TMSF kapsamındaki bankalar ise 2003 yılında kâr açıklamalarına
ra men, yedek akçelerinde ve enflasyon muhasebesinden kaynaklanan sermaye
yedeklerindeki dü ü sonucu özkaynakları daralmı tır.
IV.1.2.E. Bankalara Borçlar
Bankaların yurt
dı ından sa lamı
oldukları krediler
artmı tır.
“Bankalara Borçlar” kalemi, a ırlıklı olarak bankaların yurt dı ından sa lamı
oldukları kredilerden olu maktadır. Bankaların yurt dı ından sa ladı ı krediler,
2002 yılı sonunda 8,5 milyar ABD doları iken, 2003 yılı Kasım ayında özel
bankaların kredilerindeki artı sonucu 9,9 milyar ABD dolarına yükselmi tir
(Grafik IV.1.7). Mart ayında Irak sava ı ile ilgili olarak ortaya çıkan
114
2003 Yıllık Rapor
belirsizliklerden olumsuz etkilenmesine ra men, bu krediler Temmuz ayından
itibaren tekrar artı e ilimine girmi tir.
GRAF K IV.1.7
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YURT DI INDAN KULLANDI I KRED LER
11.000
10.000
9.000
0311
0309
0307
0305
0303
0301
0211
8.000
Kaynak: TCMB.
Kasım ayında, kamu bankaları, TMSF kapsamındaki bankalar ve yabancı
bankaların yabancı para cinsinden “bankalara borçlar” kalemi yıl sonuna göre
ABD doları bazında daralırken, özel bankaların yabancı para cinsinden “bankalara
borçlar” kalemi ABD doları bazında yüzde 25 artmı tır.
IV.1.2.F. Yabancı Para Pozisyon Açı ı
Bilanço içi verilerine göre dövize endeksli kalemler hariç tutularak hesaplanan
yabancı para pasif ve yabancı para aktif kalemleri arasındaki fark, 2003 yılı Mart
ayına kadar artı e iliminde olmu tur. Fakat, bankaların pozisyon açı ı Mart
ayında Irak sava ı ile ilgili belirsizliklerin yurtiçi piyasaları olumsuz etkilemesi
sonucu özel bankalar ve yabancı bankaların pozisyonlarını kapamaları ile önemli
ölçüde azalmı tır. Nisan ayında ise, Irak’ta sıcak sava ın sona erdi inin
açıklanması, makroekonomik belirsizliklerin azalması ve ekonominin büyüme
e ilimine girmesi sonucu pozisyon açı ı artı e ilimine girmi ve Kasım ayında
9,2 milyar ABD dolarına yükselmi tir (Grafik IV.1.8). Bilanço içi verilere göre
hesaplanan pozisyon açı ının 7,2 milyar ABD dolarlık kısmı özel bankaların
pozisyon açıklarından kaynaklanmaktadır. Aynı dönemde, kamu bankaları, TMSF
kapsamındaki bankalar ve yabancı bankalar da sırasıyla, 590 milyon ABD doları,
1,4 milyar ABD doları ve 202 milyon ABD doları pozisyon açı ına sahiptir.
Kalkınma ve yatırım bankaları ise 153 milyon ABD doları pozisyon fazlasına
sahiptir.
2003 Yıllık Rapor
115
Bankacılık
sektörünün yabancı
para pozisyon açı ı
2003 yılı Mart
ayından sonra
sınırlı da olsa artı
e iliminde
olmu tur.
GRAF K IV.1.8
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN B LANÇO Ç YABANCI PARA
PAS F-AKT F FARKI
10.200
9.700
9.200
8.700
0311
0310
0309
0308
0307
0306
0305
0304
0303
0302
0301
0212
0211
8.200
Kaynak: TCMB.
Bankacılık sektörünün bilanço dı ı i lemlerini ve dövize endeksli kalemlerini
de dikkate alan yabancı para net genel pozisyonu ise 2002 yılı sonunda 512 milyon
ABD doları açık verirken, 2003 yılı sonu verilerine göre özel bankalar ve TMSF
kapsamındaki bankaların pozisyon açıklarındaki dü ü sonucu 266 milyon ABD
doları fazla vermi tir (Grafik IV.1.9). 2003 yılında bütün banka gruplarının
yabancı para net genel pozisyonu bir önceki yıla göre daha dü ük olmu tur. Aralık
ayında, özel bankalar 135 milyon ABD doları açık verirken, kamu bankaları,
kalkınma yatırım bankaları ve yabancı bankalar sırasıyla 227 milyon ABD doları,
136 milyon ABD doları ve 39 milyon ABD doları fazla vermi tir. TMSF
kapsamındaki bankaların pozisyon açı ı ise 2 milyon ABD doları olmu tur.
GRAF K IV.1.9
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YABANCI PARA NET GENEL POZ SYONU
800
500
200
-100
-400
Sektör
TMSF Kapsamındaki Bankalar
0312
0311
0310
0309
0308
0307
0306
0305
0304
0303
0302
0301
0212
-700
Özel Bankalar
Kaynak: TCMB.
116
2003 Yıllık Rapor
IV.1.3. Bankacılık Sektörünün Gelir-Gider Yapısındaki Geli meler
2002 yılında 2,9 katrilyon Türk lirası kâr eden bankacılık sektörü, 2003 yılı
Eylül ayı itibarı ile 4,4 katrilyon Türk lirası kâr etmi tir (Tablo IV.1.5). ABD
doları cinsinden bakıldı ında, bankacılık sektörü 2002 yılı Aralık ayında 1,8
milyar ABD doları kâr ederken, 2003 yılı Eylül ayındaki bankacılık sektörü kârı,
3,2 milyar ABD dolarına ula mı tır. 2003 yılı Eylül ayında, TMSF kapsamındaki
bankalar da dahil olmak üzere tüm banka grupları kâr etmi lerdir. Kamu bankaları,
özel bankalar, kalkınma ve yatırım bankaları, TMSF kapsamındaki bankalar ve
yabancı bankalar sırasıyla 1,5 katrilyon Türk lirası, 2 katrilyon Türk lirası, 381
trilyon Türk lirası, 321 trilyon Türk lirası ve 217 trilyon Türk lirası kâr etmi lerdir.
TABLO IV.1.5
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN KONSOL DE GEL R-G DER TABLOSU
SEÇ LM KALEMLER
(Trilyon TL)
1.FA Z GEL RLER :
Kredilerden Alınan Faizler
Bankalardan Alınan Faizler
Bankalararası Para Piy. l.Alınan Faizler
TMD'
lerden Alınan Faizler1
Di er Faiz ve Faiz Benzeri Gelirler
2.FA Z G DERLER :
Mevduata Verilen Faizler
Bankalara Verilen Faizler
Bankalararası Para Piy. l.Verilen Faizler
NET FA Z GEL R (G DER )
Takipteki Alacaklar Özel Provizyonu
PRO.SONRASI NET FA Z GEL.(G D.)
3.FA Z DI I GEL RLER :
Bankacılık Hizmetleri Gelirleri
4.FA Z DI I G DERLER :
Personel Giderleri
Di er Faiz Dı ı Giderler
5.D ER FA Z DI I GEL.(G D.)
Sermaye Piy. l. Kârları (Zar.) (Net)
Kambiyo Kârları (Zararları) (Net)
VERG ÖNCES KÂR (ZARAR)
Vergi Provizyonu
DÖNEM NET KÂRI (ZARARI)
(1) TMD: Toplam menkul de erler, alım-satım
Aralık 2002
Türk Yabancı
Para Toplam
Lirası
Türk
Lirası
38.483
8.142
847
3.360
24.716
1.007
28.058
24.090
1.365
171
10.425
3.360
7.065
6.868
2.260
11.691
3.566
4.635
1.380
2.971
0
3.623
1.148
2.475
25.658
6.005
447
2.076
15.843
1.012
19.227
16.267
732
159
6.431
1.647
4.784
4.780
1.963
8.780
2.836
3.390
1.849
3.008
0
2.633
1.859
775
5.909
2.240
640
75
2.822
97
3.534
2.223
982
97
2.375
277
2.098
863
207
454
30
124
-2.072
297
-2.371
435
5
430
44.392
10.382
1.486
3.435
27.539
1.104
31.592
26.313
2.348
268
12.800
3.637
9.163
7.731
2.468
12.145
3.596
4.759
-692
3.269
-2.371
4.057
1.153
2.905
Eylül 2003
Yabancı
Para
Toplam
3.506
1.173
221
58
1.862
184
2.183
1.396
476
60
1.323
99
1.224
556
153
219
21
55
2.078
212
1.867
3.640
1
3.640
29.164
7.178
668
2.134
17.705
1.197
21.409
17.663
1.208
219
7.755
1.746
6.009
5.336
2.116
8.998
2.857
3.444
3.927
3.220
1.867
6.274
1.859
4.414
amaçlı, satılmaya hazır ve vadeye kadar elde tutulacak menkul
Kaynak: TCMB.
2003 Yıllık Rapor
117
Bankacılık sektörü,
2003 yılı ilk dokuz
aylık döneminde 4,4
kâr etmi tir.
Alt kalemler bazında incelendi inde, 2003 yılı Eylül ayında bir önceki yıl
sonuna göre gelir kalemlerinden olan kredilerden alınan faizler, bankalardan alınan
faizler, bankalararası para piyasalarındaki i lemlerden alınan faizler, toplam
menkul de erlerden alınan faizler ve faizdı ı gelirlerde azalı kaydedilmekte
oldu u görülmektedir. Buna ek olarak, gider alt kalemleri incelendi inde, 2003 yılı
Eylül ayında, 2002 yılı Aralık ayı sonuna göre, mevduata verilen faizler, bankalara
verilen faizler, bankalararası para piyasalarındaki i lemlere verilen faizler ve
personel giderlerinde azalı gerçekle mi tir. 2003 yılı Eylül ayı itibarıyla,
bankacılık sektörü net kârındaki artı , temel olarak, kambiyo kârlarındaki belirgin
artı ve giderlerde kaydedilen azalı tan kaynaklanmı tır.
2002 yılında 1,1 katrilyon Türk lirası kâr eden kamu bankaları, 2003 yılı Eylül
ayında 1,5 katrilyon Türk lirası kâr etmi lerdir. Konjonktürel geli melerle birlikte
dü en faiz oranları, kamu bankaları faiz gelirleri ve faiz giderlerini de etkilemi ; bu
çerçevede, faiz gelir ve giderlerinde belirgin azalı gerçekle mi tir. Gerek faiz
gelirleri gerekse faiz dı ı gelirlerde azalı kaydedildi i 2003 yılında, faiz
giderlerindeki azalı la birlikte dönem net kârında, bir önceki yılın sonuna göre
artı a yol açmı tır.
Özel bankalar 2002 yılında 2,4 katrilyon Türk lirası kâr ederken, 2003 yılı
Eylül ayında 2 katrilyon Türk lirası kâr etmi lerdir. Özel banka kârlarında 2002
yılına oranla kaydedilen gerileme, toplam faiz gelirlerindeki belirgin dü ü ten
kaynaklanmı tır. Öte yandan, söz konusu dönemde, kambiyo kârlarında belirgin bir
artı gözlenirken, menkul kıymetlerden alınan faiz gelirlerinde ise kaydede er bir
azalı gerçekle mi tir.
2002 yılında TMSF kapsamındaki bankalar 1,1 katrilyon Türk lirası zarar
ederken, 2003 yılı Eylül ayında söz konusu bankalar, 321 trilyon Türk lirası kâr
etmi lerdir. TMSF kapsamındaki bankaların dönem kârındaki artı, temel olarak
takipteki alacaklar özel provizyonundaki ve kambiyo zararlarındaki gerilemeden
kaynaklanmı tır.
2002 yılında kalkınma ve yatırım bankalarının kârı 464 trilyon Türk lirası
iken, 2003 yılı Eylül ayında, 381 trilyon Türk lirasına gerilemi tir. Kalkınma ve
yatırım bankalarının kâr oranlarındaki dü ü , büyük ölçüde azalan faiz gelirleri ve
faiz dı ı gelirlerden kaynaklanmaktadır. Ancak, bu dönemde faiz giderleri ve faiz
dı ı giderlerin de azalmı olması ve net parasal pozisyon zararının büyük oranda
gerilemesi, söz konusu bankaların elde etti i kârdaki dü ü ü bir miktar
sınırlamı tır.
118
2003 Yıllık Rapor
2002 yılında yabancı bankaların kârları 83 trilyon Türk lirası olarak
gerçekle irken, 2003 yılı Eylül ayında 217 trilyon Türk lirası olarak gerçeklemi tir.
Yabancı banka kârlarının, 2003 yılı Eylül ayında, bir önceki yılın sonuna göre artı
kaydetmesinde faiz gelirleri ve faiz dı ı gelirlerde gerçekle en azalı a ra men, faiz
giderleri ve faiz dı ı giderlerdeki azalı ve buna ek olarak, sermaye piyasası
i lemleri kârlarındaki artı ve net parasal pozisyon zararındaki azalı etkili
olmu tur.
IV.1.4. Yasal ve dari Düzenlemeler
1 Mart 2003 tarih, 25035 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların
Sermaye Yeterlili inin Ölçülmesine ve De erlendirilmesine li kin Yönetmelikte
De i iklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile 31 Ocak 2002 tarih ve 24657 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan “Bankaların Sermaye Yeterlili inin Ölçülmesine ve
De erlendirilmesine li kin Yönetmelik”in 1 nci ve 2 nci Ek’lerinde “yüzde 0 ve
yüzde 50 Risk A ırlıklı Aktifler, Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler” ba lı ı
altında yer alan krediler grubuna eklemeler yapılmı tır.
8 Mart 2003 tarih, 25042 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4814 sayılı
“Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında
Kanunda De i iklik Yapılmasına li kin Kanun” ile 3167 sayılı “Çekle
Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun”un
bazı maddeleri de i tirilmi tir. Ayrıca, 9 Mart 2003 tarih ve 25074 sayılı Resmi
Gazete’de Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması
Hakkında Kanuna li kin 2003/1 sıra numaralı Bankamız Tebli i yayımlanmı tır.
5 Nisan 2003 tarih ve 25070 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/1 sıra
no.lu Zorunlu Kar ılıklar ve Umumi Disponibilite Hakkında Tebli lerle;
bankaların D BS Ödünç lemleri Piyasası’nda yapılan i lemlerden kaynaklanan
yükümlülükleri, Bankamız bünyesinde kurulan söz konusu piyasanın i leyi inin
te vik edilmesi amacıyla, zorunlu kar ılık ve disponibilite yükümlülüklerinden
muaf tutulmu tur. Zorunlu kar ılık ve umumi disponibilite yükümlülüklerinin
hesaplanmasında dikkate alınan pasiften indirilecek kalemler, BDDK’nın
Muhasebe Uygulama Yönetmeli i eki Tek Düzen Hesap Planı (THP) ve
zahnamesi Hakkında Tebli de yaptı ı de i iklikler dikkate alınarak THP’deki ana
hesap isimleri itibarıyla düzenlenmi tir.
24 Nisan 2003 tarih, 25088 sayılı Resmi Gazete’de 4842 sayılı “Bazı
Kanunlarda De i iklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 4389 sayılı Bankalar
Kanunu’nun 20 nci maddesinin (2) numaralı fıkrası de i tirilirken, 6 ncı
maddesinin (c) bendine ilave bir hüküm getirilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
119
10 Haziran 2003 tarih, 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların
Kurulu ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte De i iklik Yapılmasına li kin
Yönetmelik” ile konsolidasyon kapsamında gözetim ve denetime tabi olan ba lı
ortaklık, i tirak ve birlikte kontrol edilen ortaklıklar, kredi sınırlarının
uygulanmasında yüzde 150 oranında dikkate alınacak i lemlerin dı ında
tutulmu tur.
20 Haziran 2003 tarih, 25144 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Özel
Finans Kurumlarının Kurulu ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte De i iklik
Yapılmasına li kin Yönetmelik” ile özel finans kurumları ile bankaların tabi
oldukları hükümlerin uygulanmasında paralellik sa lanmı , özel finans
kurumlarının fon toplama yöntemlerinde çe itlilik arttırılırken, fon
kullandırabilecekleri alanlar geni letilmi tir.
3 Temmuz 2003 tarih ve 25157 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan
1083 sayılı BDDK Kararı ile Bakanlar Kurulunca 31 Mayıs 2000 tarihinde
kararla tırılan 2000/682 sayılı Sigortaya Tabi Tasarruf Mevduatı ile Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu Tarafından Tahsil Olunacak Primler Hakkında Kararın
1’inci maddesinde tanımlanan hesapların anapara ve faiz tutarları toplamının, 3
Temmuz 2003 tarihinden itibaren uygulanmak üzere tamamı, 5 Temmuz 2004
tarihinden itibaren uygulanmak üzere 50 milyar Türk Lirasına kadar olan kısmı
sigorta kapsamında oldu u belirlenmi tir. Ayrıca, söz konusu Karar’da TMSF’den
yapılacak Türk lirası kar ılı ı ödemeler için izlenecek yol da belirlenmi tir. Aynı
tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1084 sayılı BDDK Kararı ise, kayıtlı
bilanço dı ı yükümlülükler de dahil olmak üzere Türkiye'
de kurulmu mevduat
bankalarının ve bu bankaların bilançolarında hesapları konsolide edilen yurt dı ı
ubelerinin yükümlülüklerinin tamamının garanti kapsamında olması
uygulamasının 5 Temmuz 2004 tarihinden geçerli olmak üzere kaldırılması
hükmünü içermektedir.
4 Temmuz 2003 tarih ve 25158 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/2
sıra no.lu Zorunlu Kar ılıklar Hakkında Tebli le, özel finans kurumlarınca tesis
edilen zorunlu kar ılıklara faiz ödenmemesinden kaynaklanan maliyet farkını
ortadan kaldırmak amacıyla bu kurumlara indirimli Türk lirası zorunlu kar ılık
oranı uygulanmaya ba lanmı ve söz konusu oran 4 Temmuz 2003 tarihinden
itibaren yüzde 6’dan yüzde 5,7’ye dü ürülmü tür. Ancak Özel Finans Kurumları
Birli i’nin, kurumlarının zorunlu kar ılıklarına Bankamız Kanunu’nun 40-II’nci
maddesi çerçevesinde ödeme yapılması yönündeki talebi dikkate alınarak
hazırlanan ve 15 Ocak 2004 tarih ve 25347 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan
2004/1 sıra no.lu Zorunlu Kar ılıklar Hakkında Tebli le, özel finans kurumlarınca
120
2003 Yıllık Rapor
tesis edilen zorunlu kar ılıklara da bankalarla aynı düzeyde faiz ödenmesi
öngörülmü ve buna paralel olarak bu kurumların Türk lirası zorunlu kar ılık
yükümlülüklerine indirimli zorunlu kar ılık oranı uygulanmasına son verilerek, 2
Ocak 2004 tarihli yükümlülük cetvelinden geçerli olmak üzere özel finans
kurumlarının Türk lirası yükümlülükleri için uygulanan zorunlu kar ılık oranı
yüzde 5,7’den yüzde 6’ya (bankalarla aynı düzeye) yükseltilmi tir.
25 Temmuz 2003 tarih, 25179 sayılı Resmi Gazete’de “Finansal Yeniden
Yapılandırma Çerçeve Anla malarının Onaylanması, Kabulü ve Uygulanmasına
li kin Genel artlar Hakkında Yönetmelikte De i iklik Yapılması Hakkında
Yönetmelik” ile 11 Nisan 2002 tarihli Finansal Yeniden Yapılandırma Çerçeve
Anla malarının Onaylanması, Kabulü ve Uygulanmasına li kin Genel artlar
Hakkında Yönetmeli in 9’uncu maddesi de i tirilmi tir.
30 Temmuz 2003 tarih, 25184 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4949 sayılı
“ cra ve flas Kanununda De i iklik Yapılmasına Dair Kanun” ile tarafların
haklarını zedelemeden icra takip sürecinin hızlandırılmasına ili kin tedbirler
alınmı tır.
12 A ustos 2003 tarih, 25197 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4969 sayılı
“Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De i iklik Yapılmasına Dair
Kanun” ile bankacılık i lemleri yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılan
bankalarda bulunan ve do rulu u kanıtlanan tasarruf niteli ini haiz hesapların,
Hazine Müste arlı ı ve TMSF’nin ortakla a önerisi üzerine Bakanlar Kurulu’nun
belirleyece i esaslar çerçevesinde TMSF tarafından ödenece i belirlenmi tir.
Ayrıca, yetkili mercilere bildirimi yapılan ve tespit edilen tasarruf mevduatı
arasında fark bulunması hallerinde tahsilatın hızlandırılması ve mudilere ödeme
yapılabilmesine ili kin esas ve usuller düzenlenerek, usulsüz i lemlerin
önlenmesine ili kin bir takım müeyyideler getirilmi tir.
Bankacılık sisteminin aracılık maliyetlerinin azaltılması yolu ile bankaların
daha etkin ve verimli çalı masına katkıda bulunmak amacıyla bankaların
Bankamız nezdinde tesis ettikleri zorunlu kar ılıklara faiz ödenmektedir. Türk
lirası zorunlu kar ılıklara uygulanacak faiz oranının, bankaların Türk lirası
mevduatlara uyguladı ı a ırlıklı ortalama basit faiz oranının yüzde 75’i ile yüzde
80’i aralı ında belirlenmesi ilkesi benimsenmi olup, bu çerçevede 9 Temmuz
2002’de yüzde 25 olarak belirlenmi olan söz konusu oran, bankaların Türk lirası
mevduat faiz oranlarındaki dü ü e ilimine paralel olarak 19 A ustos 2003
tarihinde yüzde 23’e, 19 Eylül 2003 tarihinde yüzde 21’e, 15 Ekim 2003 tarihinde
yüzde 19’a ve 26 Aralık 2003 tarihinden geçerli olmak üzere de yüzde 16’ya
2003 Yıllık Rapor
121
dü ürülmü tür. Yabancı para zorunlu kar ılık faiz oranları ise, bankaların
Bankamızda serbest olarak bulundurdukları 2 gün ihbarlı döviz tevdiat hesabı faiz
oranları ile aynı düzeyde ve haftalık olarak belirlenmekte olup, söz konusu oranlar,
12-18 Ocak 2004 haftasında, ABD doları cinsinden kar ılıklar için yüzde 0,400,
Euro cinsinden kar ılıklar için yüzde 0,985 olarak belirlenmi tir.
20 Eylül 2003 tarih, 25235 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların
Kurulu ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte De i iklik Yapılmasına li kin
Yönetmelik” ile, Türkiye’de faaliyette bulunan bankalarca ihraç edilen veya bu
bankaların kefaletleri ile verilen ve Yönetmeli in (b) bendi kapsamında olmayan
gayrinakdi krediler ile kredi kartı ya da çek defteri verilmek suretiyle verilen gayri
nakdi kredilerin, kredi sınırı uygulamasında yüzde 25 oranında dikkate alınaca ı
hükme ba lanmı tır.
28 Ekim 2003 tarih ve 25273 sayılı Resmi Gazete’de Tasarruf Mevduatı
Sigorta Fonuna Devredilen Bankalar ile BDDK’nın Faaliyetlerinin ve Bunlara
li kin ddiaların Ara tırılarak Bankacılık ve Finans Sektörünün Sa lıklı Bir Yapı
ve leyi e Kavu turulması çin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi
Amacıyla Bir Meclis Ara tırması Komisyonu Kurulmasına li kin Karar
yayımlanmı tır.
31 Ekim 2003 tarih ve 1143 sayılı BDDK Kararı uyarınca sigortaya tabi
tasarruf mevduatı ile TMSF tarafından tahsil olunacak primlere ili kin esaslar
yeniden belirlenmi tir.
26 Aralık 2003 tarih ve 25328 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5020 sayılı
“Bankalar Kanunu ile Bazı Kanunlarda De i iklik Yapılmasına li kin Kanun” ile
4389 sayılı Bankalar Kanunu’nda bazı de i iklikler ve eklemeler yapılmı tır.
27 Aralık 2003 tarih ve 25329 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5021 sayılı
“Bazı Kanunlarda De i iklik Yapılması ve Bankalar Kanunu Hükümlerine
istinaden Bankacılık lemleri Yapma ve Mevduat Kabul Etme zni Kaldırılan
Türkiye mar Bankası Türk Anonim irketi Hakkında Tesis Edilecek Bazı lemler
Hakkında Kanun” ile 31 Temmuz 2003 tarihli 4969 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun
Hükmünde Kararnamelerde De i iklik Yapılmasına Dair Kanun”un geçici 2 nci
maddesi de i tirilirken, BDDK’nın 3 Temmuz 2003 tarihli ve 1085 sayılı Kararı
ile bankacılık i lemleri yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılan T. mar
Bankası T.A. .’de bulunan mevduatların ödenmesine ili kin izlenecek usul ve
esaslar belirlenmi tir.
122
2003 Yıllık Rapor
31 Aralık 2003 tarih, 25333 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5033 sayılı
“Kar ılıksız Çek ve Protestolu Senetler ile Kredi ve Kredi Kartları Borçlarına
li kin Kayıtların Dikkate Alınmaması Hakkında Kanun” ile söz konusu Kanunda
belirtilen artları yerine getiren gerçek ve tüzel ki iler için Merkez Bankası
kayıtlarından silme i lemi yapılaca ına ili kin düzenleme yapılmı tır.
31 Aralık 2003 tarih ve 25333 sayılı Resmi Gazete’de Tek Düzen Hesap Planı
ve zahnamesi Hakkında Tebli de De i iklik yapılmasına Dair Tebli
yayımlanmı tır. Söz konusu tebli le bazı hesapların isimleri de i tirilmi , bazı
yeni hesaplar açılmı tır.
IV.2. MENKUL KIYMET P YASALARI
2003 yılı Ocak-Ekim döneminde Sermaye Piyasası Kurulu kaydına alınan
menkul kıymet ihraçları, 2002 yılı aynı dönemine göre piyasa fiyatlarıyla yüzde
25,3 oranında artarak 4,5 katrilyon Türk lirası tutarında gerçekle mi tir.
2003 yılı Ekim ayı itibarıyla, Kurul kaydına alınan hisse senedi ve menkul
kıymet yatırım fonu (MKYF) toplam de eri, sırasıyla, 894 trilyon ve 3,4 katrilyon
Türk lirası olarak gerçekle mi tir. Yıl içinde hisse senetlerin ihraçlarının en yo un
oldu u aylar Mart ve A ustos ayları iken, menkul kıymet yatırım fonu ihraçlarının
en yo un oldu u aylar Ocak ve Mayıs ayları olmu tur (Grafik IV.2.1).
GRAF K IV.2.1
2003 YILINDA SPK KAYDINA ALINAN H SSE SENED VE
MENKUL KIYMET YATIRIM FONU HRAÇLARI
(Milyar TL)
250.000
1.400.000
1.200.000
200.000
1.000.000
150.000
800.000
100.000
600.000
400.000
50.000
200.000
Hisse Senedi hracı (Sol Eksen)
2003-10
2003-09
2003-08
2003-07
2003-06
2003-05
2003-04
2003-03
2003-02
0
2003-01
0
MKYF hracı
Kaynak: SPK.
2003 Yıllık Rapor
123
2003 yılı Ocak-Ekim
döneminde menkul
kıymet ihraçları,
artarak 4,5
tutarında
gerçekle mi tir.
IV.2.1. Birincil Piyasalar
IV.2.1.A. Kamu Kesimi
2003 yılı Ekim ayı itibarıyla kamu kesiminin toplam menkul kıymet stoku,
2002 yılı sonuna göre yüzde 20,4 oranında artarak 181,7 katrilyon Türk lirasına
ula mı tır (Tablo IV.2.1).
TABLO IV.2.1
KAMU VE ÖZEL KES M MENKUL KIYMET STOK TUTARLARI
(Trilyon TL)
Kamu Kesimi
Menkul
Kıymet Stoku Pay(1)
Devlet
Tahvili
Hazine Özelle tirme Özel Menkul
Bonosu
Tahvili
Kıymet Stoku
Pay(1)
Toplam
Menkul
Kıymet Stoku
2002-12
150.939
92,6
112.850
37.020
1.069
13.177
7,4
163.047
2003-01
156.487
92,7
119.909
35.467
1.111
13.364
7,3
168.740
2003-02
160.523
92,8
121.335
38.077
1.111
13.630
7,2
173.042
2003-03
163.669
92,8
124.951
37.606
1.111
13.769
7,2
176.327
2003-04
171.199
93,0
129.227
40.861
1.111
13.958
7,0
184.046
2003-05
175.103
92,7
134.688
39.273
1.142
14.842
7,3
188.803
2003-06
176.412
92,4
135.872
39.398
1.142
15.627
7,6
190.897
2003-07
180.372
92,5
142.584
36.646
1.142
15.782
7.5
195.012
2003-08
180.048
92,3
145.507
33.399
1.142
16.126
7.7
195.032
2003-09
179.854
92,2
145.739
32.973
1.142
16.416
7.8
195.128
2003-10
181.746
91,7
149.334
30.857
1.555
16.481
8.3
198.227
Kaynak: SPK.
(1) Toplam menkul kıymet stoku içindeki payını göstermektedir.
Kamu kesimi
menkul kıymet
stokundaki artı ın
en önemli
belirleyicisi devlet
tahvili stokunda
görülen yüksek
oranlı büyüme
olmu tur.
Kamu kesimi menkul kıymet stokundaki artı ın nedeni devlet tahvili stokunda
görülen büyüme olmu tur. 2003 yılı Ekim ayı itibarıyla devlet tahvili stokundaki
artı , 2002 yılı sonuna göre yüzde 32,3 olmu tur. Buna kar ılık, hazine bonosu
stoku aynı dönemde yüzde 16,6 oranında azalmı tır.
Kamu kesimi menkul kıymet stokunun ekonominin toplam menkul kıymet
stoku içindeki a ırlı ı devam etmektedir. 2002 Aralık ayında bu oran yüzde 92,6
iken, 2003 yılı Ekim ayında yüzde 91,7 olmu tur (Grafik IV.2.2).
124
2003 Yıllık Rapor
GRAF K IV.2.2
KAMU KES M MENKUL KIYMET STOKUNUN TOPLAM
MENKUL KIYMET STOKU Ç NDEK PAYI
(Yüzde)
100
95
90
85
Yüzde
80
75
70
65
60
55
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
50
Kaynak: SPK.
IV.2.1.B. Özelle tirme
2003 yılında 141,7 milyon ABD doları özelle tirme tahsilatı sa lanmı tır.
2002 yılında gerçekle tirilen özelle tirme i lemlerinden dolayı elde edilen tahsilat
miktarı ise 258,4 milyon ABD dolarına seviyesindedir (Tablo IV.2.2).
TABLO IV.2.2
ÖZELLE T RME UYGULAMALARI
2001
2002
Satı /Devir Tahsilat Satı /Devir Tahsilat
Bedeli
Tutarı
Bedeli
Tutarı
Blok Satı
2003
Satı /Devir Tahsilat
Bedeli
Tutarı
-
-
-
-
13,0
5,0
50,9
38,5
8,1
4,3
119,1
99,3
Halka Arz
-
-
129,5
127,9
-
-
Uluslarası Arz
-
-
38,9
38,7
-
-
MKB'
de Satı
-
-
237,7
70,8
36,5
36,5
63,2
0,1
122,2
16,7
3,0
0,9
Tesis/Varlık Satı / Devri
Bedelli Devirler
Kaynak: Ö B.
2003 Yıllık Rapor
125
IV.2.1.C. Özel Kesim
Özel kesim menkul
kıymet stoklarının
ekonominin toplam
menkul kıymet
stokuna oranı 2003
yılı Ekim ayı
itibarıyla yüzde 8,3
oranında
gerçekle mi tir.
Tamamını hisse senetlerinin olu turdu u özel kesim menkul kıymet stokları,
2003 yılı Ekim ayı itibarıyla 2002 yılı sonuna göre yüzde 25,1 oranında artarak,
16,5 katrilyon Türk lirası düzeyine ula mı tır. Özel kesim menkul kıymet
stoklarının ekonominin toplam menkul kıymet stokuna oranı 2003 yılı Ekim ayı
itibarıyla yüzde 8,3 oranında gerçekle mi tir (Tablo IV.2.1). Özel kesim menkul
kıymet stokunun bu derece dü ük düzeyde kalması, Türkiye’de mali piyasaların
derinle memi oldu unu göstermektedir. Ayrıca, kamu kesimi borçlanma
gere inin göreli yüksek olu u özel kesimin mali piyasalardan dı lanması etkisi
yaratarak, bu sektörün finansman olanaklarını daraltmaya devam etmi tir.
Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları, Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları
2003 yılı Ekim ayı itibarıyla, A tipi yatırım fonunun toplam portföy de eri
2002 yılı sonuna göre yüzde 52,7 oranında artarak 664 trilyon Türk lirasına, B tipi
yatırım fonunun toplam portföy de eri yüzde 90,5 oranında artarak 17 katrilyon
Türk lirasına ula mı tır. A ve B tipi yatırım fonlarının toplam portföy de eri, B tipi
fonlarının toplam içindeki a ırlı ının etkisi ile yüzde 88,8 oranında artarak 18
katrilyon Türk lirası seviyesinde gerçekle mi tir (Tablo IV.2.3).
TABLO IV.2.3
2002 VE 2003 YILI YATIRIM FONLARININ PORTFÖY DA ILIMI
(Yüzde)
A Tipi
2002
Devlet Tahvili
Yab.Devlet Tahvili
Hazine Bonosu
Yab.Hazine Bonosu
Ters Repo
Repo
Hisse Senedi
Yab. Hisse Senedi
Di er
Toplam
2003*
B Tipi
2002
2003*
A ve B Tipi
2002
2003*
3,83
9,28
32,37
54,46
0,07
100,00
10,74
0,76
5,89
22,11
60,46
0,04
0,00
100,00
9,25
0,06
41,79
0,04
48,81
0,03
0,02
100,00
23,64
0,10
38,69
0,01
0,00
37,49
0,08
100,00
9,00
0,06
40,28
0,04
48,04
2,56
0,02
100,00
23,15
0,12
37,46
0,01
36,91
0,00
2,35
100,00
434,8
664,1
16980,7
15.218,1
9.346,7
17.644,8
Toplam Fon Port. De eri
(Trilyon TL)
Kaynak: SPK.
*Ekim 2003 verisi.
126
2003 Yıllık Rapor
Yatırım fonlarının portföy da ılımı incelendi inde, A tipi yatırım fonunda
hisse senedi ve ters reponun a ırlı ının toplam portföy içindeki payının Ekim ayı
itibarıyla yüzde 82,6 oldu u görülmektedir. B tipi yatırım fonunda ise a ırlık
hazine bonosu ve ters repodadır. Hazine bonosu ve ters reponun B tipi yatırım fonu
içindeki a ırlıkları sırasıyla yüzde 38,7 ve yüzde 37,5’tir. Bununla birlikte b tipi
yatırım fonları içerisinde devlet tahvilinin a ırlı ı yıl sonuna göre yüzde 9,3’ten
yüzde 23,6’ya yükselmi tir. Hazine bonosunun a ırlı ı 2002 yılı Aralık ayına göre
3,1 puan, ters reponun a ırlı ı 11,3 puan gerilemi tir. Hisse senedinin A tipi fonda
a ırlıklı olmasının en önemli sebebi, A tipi yatırım fonunun mevzuat gere i
minimum yüzde 25 oranında Türk irketlerinin hisse senetlerinden olu ması
zorunlulu udur. B tipi fonlarda böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır.
B tipi fonlar türleri itibarıyla incelendi inde, “likit fon”ların büyük bir a ırlı a
sahip oldu u görülmektedir. Vadesine 90 günden az kalmı sermaye piyasası
araçlarından olu an “B tipi likit fon” toplam portföy de eri, B tipi yatırım fonu
toplam portföy de erinin yüzde 71’ini olu turmaktadır.
Hisse senedi ve kamu ka ıtlarının a ırlıkta oldu u yatırım ortaklıkları toplam
portföyü 2003 yılı Eylül ayı itibarıyla 2002 yıl sonuna göre yüzde 34,8 oranında
artarak 187 trilyon Türk lirasına ula ırken, gayri menkul yatırım ortaklıkları
toplam portföyü aynı dönemde yüzde 4,6 oranında artarak 1 katrilyon 80 trilyon
Türk lirası düzeyinde gerçekle mi tir.
IV.2.2. kincil Piyasalar
kincil piyasada aylar itibarıyla kümülatif i lem hacmi, 2003 yılı Ekim ayı
itibarıyla 2002 yılı aynı dönemine göre yüzde 11,3 oranında artarak 333 katrilyon
Türk lirasına ula mı tır. kincil piyasa i lem hacminde 2003 yılında artı ın sınırlı
olmasının nedeni özel sektör menkul kıymetlerindeki artı a kar ılık kamu
ka ıtlarında meydana gelen yüzde 1,3 oranındaki azalma olmasıdır (Tablo IV.2.4).
2003 yılında kamu ka ıtlarının aksine, ikincil piyasada i lem gören özel sektör
menkul kıymetleri yüzde 51,3 oranında artmı tır. 2003 yılında hisse senedi dı ında
hiçbir özel sektör menkul kıymet yatırım aracı ikincil piyasada i lem görmemi tir.
Bu geli meler sonucunda, kamu menkul kıymetlerinin ikincil piyasada i lem gören
toplam menkul kıymetler içindeki payı yüzde 67’ye dü mü tür. 2002 yılı aynı
dönemi için bu oran yüzde 75,9 seviyesinde gerçekle mi tir.
2003 Yıllık Rapor
127
“Likit fon” toplam
portföy de eri, B
tipi yatırım fonu
toplam portföy
de erinin yüzde
71’ini
olu turmaktadır.
TABLO IV.2.4
KAMU MENKUL KIYMETLER K NC L P YASA
(Trilyon TL)
Devlet Tahvili
Hazine Bonosu
LEM HACM
Toplam
2002
2003
2002
2003
2002
2003
Ocak
14.727
ubat
11.676
Mart
11.346
Nisan
12.957
Mayıs
16.033
Haziran
15.370
Temmuz
16.080
A ustos
26.809
Eylül
8.696
Ekim
8.277
Kasım
6.697
Aralık
14.124
Toplam
162.792
Ortalama
13.566,0
Standart Sapma
5.226,2
De i im Katsayısı (1)
0,385
Oynaklık (2)
0,129
11.409
13.626
27.788
16.747
20.504
18.560
7.157
4.825
5.443
8.429
6.695
5.628
7,833
11,327
12,610
15,457
11,484
8,524
105,412
8,784.3
3,272.8
0.373
0.122
6.021
4.161
6.401
6.520
4.969
7.747
21.884
16.501
16.789
21.386
22.728
20.998
23,913
38,136
21,305
23,734
18,180
22,020
267,575
22,297.9
5,562.6
0.249
0.059
17.430
17.786
34.188
23.267
25.472
26.307
15,309
14,956
12,636
23,544
175,078
17,507.8
5,165.2
0.295
0.080
5,894
3,531
1,939
2,068
49,250
4,925.0
1,956.0
0.397
0.136
21,204
18,486
14,574
25,612
224,327
22,432.7
5,761.1
0.257
0.062
Kaynak: SPK.
(1) De i im Katsayısı = Standart Sapma / Ortalama.
(2) Oynaklık = 1 - (Ortalama2 / (Ortalama2 + Standart Sapma2 )).
IV.2.2.A. Hisse Senedi Piyasası
stanbul Menkul Kıymetler Borsası Hisse Senetleri Piyasası’nda, 2003 yılında
sermaye artı ı yoluyla 2 adet birincil halka arz gerçekle mi tir. Ayrıca, 2003
yılında 4 adet ikincil halka arz gerçekle tirilmi tir.
stanbul Menkul Kıymetler Borsası Hisse Senetleri Piyasası Ulusal Pazar’da,
2003 yılı Aralık ayı itibarıyla toplam i lem hacmi 99,4 milyar ABD doları
seviyesinde gerçekle mi tir. Söz konusu piyasada 2002 yılında kaydedilen toplam
i lem hacmi 70,0 milyar ABD doları, 2001 yılında 79 milyar ABD doları iken
2000 yılında bu rakam 181 milyar ABD doları seviyesinde gerçekle mi tir. ABD
doları bazında toplam i lem hacmi 2003 yılında bir önceki yıla göre yüzde 42
oranında artmı tır. Türk lirası bazında ise 2003 yılı içinde en çok i lem yapılan
aylar Ekim ve Aralık, en dü ük i lem yapılan ay ise Temmuz ayı olmu tur (Grafik
IV.2.3).
128
2003 Yıllık Rapor
GRAF K IV.2.3
MKB H SSE SENETLER P YASASI
AYLIK LEM HACM VE ULUSAL-100 ENDEKS
30.000
2000
1800
25.000
1600
1400
20.000
1200
15.000
1000
800
10.000
600
400
5.000
200
0
Oca.00
Mar.00
May.00
Tem.00
Eyl.00
Kas.00
Oca.01
Mar.01
May.01
Tem.01
Eyl.01
Kas.01
Oca.02
Mar.02
May.02
Tem.02
Eyl.02
Kas.02
Oca.03
Mar.03
May.03
Tem.03
Eyl.03
Kas.03
0
lem Hacmi
Ulusal-100 Endeksi (1986=100, Sa Eksen)
Kaynak: MKB.
Ulusal-100 endeksi ABD doları bazında incelendi inde, genel olarak i lem
hacmine paralel bir seyir izlemi tir. 2003 yılı Ocak ve ubat aylarında ABD
yardım paketi ve tezkere ile ilgili beklentiler endeksin yönünü belirlerken endekste
2003 yılında ya anan asıl yükseli i Eylül ve Ekim aylarında Yargıtay’ın DEHAP
kararı ve ABD kredisinin onaylanması ba latmı tır. Aralık ayında ise Petkim ve
Tüpra ihalelerine ek olarak Kıbrıs seçimlerinden net bir sonuç çıkmamasına
ra men piyasanın uzla mayı satın aldı ı yorumları yapılmı tır.. Sonuç olarak 2003
yıl sonu itibarıyla, Ulusal-100 endeksi 2002 yılı sonuna göre yüzde 111,4 oranında
yükselmi tir.
2003 Yıllık Rapor
129
2003 yılında
Ulusal-100 endeksi
2002 yılı sonuna
göre yüzde 111,4
oranında
yükselmi tir.
TABLO IV.2.5
MKB H SSE SENETLER P YASASI
YABANCI BANKA/ARACI KURUM VEYA AHIS NAM
VE HESABINA GERÇEKLE T R LEN LEMLER
Alı
2001 Toplamı
Ocak 02
ubat 02
Mart 02
Nisan 02
Mayıs 02
Haziran 02
Temmuz 02
A ustos 02
Eylül 02
Ekim 02
Kasım 02
Aralık 02
2002 Toplamı
Ocak 03
ubat 03
Mart 03
Nisan 03
Mayıs 03
Haziran 03
Temmuz03
A ustos 03
Eylül 03
Ekim 03
Kasım 03
Aralık 03
2003 Toplamı
6.323,6
683,1
431,3
580,8
633,6
392,7
286,3
612,7
355,9
250,0
552,7
1.141,3
506,7
6.427,0
403,4
457,8
368,7
438,7
482,0
414,6
461,8
723,5
1.249,7
1.636,3
970,5
1.560,6
9.167,5
Satı
5.815,0
700,9
434,1
493,5
536,0
389,5
336,9
548,5
431,4
259,9
496,7
1.388,7
426,1
6.442,0
284,4
405,6
487,7
482,0
472,9
365,6
384,5
549,1
939,0
1.504,9
778,5
1.503,6
8.157,7
Net
508,6
-17,8
-2,8
87,4
97,6
3,2
-50,6
64,2
-75,5
-9,9
56,0
-247,4
80,6
-14,9
119,0
52,2
-119,0
-43,3
9,0
49,0
77,3
174,4
310,7
131,4
192,0
57,0
1.009,8
Kaynak: MKB.
2001 yılında, mali piyasalarda ya anan olumsuzluklar nedeniyle yüzde 64
oranında daralan ve söz konusu olumsuzlukların yabancı yatırımcılar üzerinde
yarattı ı çekingenli in etkisiyle 2002 yılında da sadece yüzde 6 oranında artan
yabancı yatırımcıların Hisse Senetleri Piyasası’ndaki i lem hacmi, 2003 yılında
olumlu geli melerin etkisiyle önceki yıla göre yüzde 34,6 oranında büyümü tür.
2001 yılında yabancı banka ve aracı kurum veya ahıs nam ve hesabına 6,3 milyar
ABD doları seviyesinde alı i lemi gerçekle tirilirken, 2002 ve 2003 yıllarında bu
rakam sırasıyla 6,4 milyar ABD doları, ve 9,2 milyar ABD doları olmu tur. Aynı
ekilde 2001 yılında 5,8 milyar ABD doları olan satı i lemi, 2002 yılında 6,4,
2003 yılında ise 8,2 milyar ABD doları seviyesinde gerçekle mi tir. 2001 yılında
130
2003 Yıllık Rapor
net alıcı, 2002 yılında ise net satıcı pozisyonunda olan yabancı yatırımcılar, 2003
yılında tekrar net alıcı durumuna gelmi lerdir (Tablo IV.2.5).
Türk lirası bazında incelendi inde, 2003 yılı boyunca dalgalı bir trend izleyen
Ulusal-100 endeksi yıl sonu kapanı de erleri itibarıyla, 2002 yılı sonuna göre
yüzde 80 oranında artmı tır. Yıl sonu kapanı fiyatları itibarıyla, önceki yılın
kapanı fiyatlarına göre, sınai endeks yüzde 47,9, mali endeks ise yüzde 15,5
TABLO IV.2.6
MKB H SSE SENETLER P YASASI F YAT ENDEKSLER N N KAPANI
DE ERLER VE AYLIK YÜZDE DE
MELER
(2003 Yılı)
Ulusal-100
Sınai
Aylık
Mali
Aylık
Aylık
Endeks (1)
Yüzde De i im
Endeks (1)
Yüzde De i im
Endeks (1) Yüzde De i im
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
11.032
11.574
9.475
11.510
11.381
10.884
10.572
11.612
13.056
15.754
14.618
6,4
4,9
-18,1
21,5
-1,1
-4,4
-2,9
9,8
12,4
20,7
-7,2
10.702
11.119
9.692
12.062
11.850
10.945
10.684
11.555
12.474
14.188
13.238
8,2
3,9
-12,8
24,4
-1,8
-7,6
-2,4
8,2
8,0
13,7
-6,7
13.612
14.603
11.221
13.540
13.382
13.159
12.637
14.069
16.733
21.166
19.481
5,5
7,3
-23,2
20,7
-1,2
-1,7
-4,0
11,3
18,9
26,5
-8,0
Aralık
18.625
27,4
16.299
23,1
25.595
31,4
Kaynak: MKB.
(1) TL bazlı (1986=1).
Ulusal Pazar’da i lem gören 100 irketin hisse senetlerinin reel getirilerinde
yıl içinde dalgalı bir seyir gözlenmektedir. 2003 yılının ilk iki ayındaki pozitif reel
getiriler Irak sava ı ile birlikte negatife dönmü , sava ın kısa sürmesiyle Nisan
ayında tekrar yükseli e geçmi , ancak, takip eden üç ay boyunca reel getiriler
negatif olmu tur. A ustos ayıyla birlikte endeksin yükseli e geçmesiyle reel getiri
tekrar pozitife dönmü ve 2003 yılı Aralık ayı itibarıyla, 2002 yıl sonuna göre
yüzde 51,8 oranında artmı tır (Grafik IV.2.4).
2003 Yıllık Rapor
131
Ulusal Pazar’da
i lem gören 100
irketin hisse
senetlerinin
fiyatları 2003
yılnda reel bazda
ortalama yüzde
51,8 oranında
artmı tır.
GRAF K IV.2.4
ULUSAL-100 GET R ENDEKS
(Kümülatif Reel Getiri(1))
60
50
40
30
20
10
0
-10
Ara.03
Kas.03
Eki.03
Eyl.03
A u.03
Tem.03
Haz.03
May.03
Nis.03
Mar.03
ub.03
Oca.03
-20
Kaynak: MKB, TCMB.
(1) 1994 bazlı tüketici fiyat endeksiyle reelle tirilmi tir.
IV.2.2.B. Tahvil ve Bono Piyasası
MKB Kesin Alım Satım Pazarı
stanbul Menkul Kıymetler Borsası, Tahvil ve Bono Piyasası altında faaliyet
gösteren Kesin Alım Satım Pazarı’nda, 2003 yılı aylık toplam i lem hacimlerinin
2001 ve 2002 yılı de erlerinin üzerinde seyretti i gözlenmi tir (Grafik IV.2.5).
2003 yılı sonu itibarıyla, Kesin Alım Satım Pazarı’nda toplam i lem hacmi,
2002 yılına göre yüzde 108,7 oranında artarak 213,1 katrilyon Türk lirası
seviyesinde gerçekle mi tir. ABD doları bazında ise 2003 yılı toplam i lem hacmi
2002 yılına göre yüzde 114,7 oranında artmı tır.
132
2003 Yıllık Rapor
GRAF K IV.2.5
MKB TAHV L VE BONO P YASASI
KES N ALIM-SATIM PAZARI AYLIK LEM HACM
(Trilyon Türk lirası)
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
2001
2002
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
A ustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
Mart
Ocak
ubat
0
2003
Kaynak: MKB.
MKB Repo-Ters Repo Pazarı
stanbul Menkul Kıymetler Borsası, Tahvil ve Bono Piyasası altında faaliyet
gösteren bir di er pazar olan Repo-Ters Repo Pazarı’nda i lem hacmi, 2003
yılında bir önceki yıla göre yüzde 41,3 oranında artarak 1.040,5 katrilyon Türk
lirası seviyesine ula mı tır. ABD doları bazında bakıldı ında ise aynı dönemde
yüzde 45,9 oranında bir artı la 701,5 milyar ABD doları seviyesine yükselmi tir.
Aylar itibarıyla incelendi inde, söz konusu i lem hacminin 2003 yılının ikinci
yarısında artan e ilimli ve dalgalı bir seyir izledi i görülmektedir. Yıl içinde en
yüksek i lem hacmi Kasım ve Aralık aylarında gözlenmi tir. 2002 yılında RepoTers Repo Pazarı i lemleri kesin alım satım pazarındaki i lem hacminin stanbul
Menkul Kıymetler Borsası Tahvil ve Bono Piyasası’ndaki toplam i lem hacmine
oranı yüzde 87,8 iken 2003 yılında bu oran yüzde 83 olmu tur (Grafik IV.2.6).
2003 Yıllık Rapor
133
50.000
100
45.000
90
80
40.000
60
30.000
Yüzde
70
35.000
50
lem Hacmi (Sol Eksen)
Kas.03
Eyl.03
Tem.03
May.03
Mar.03
Oca.03
Kas.02
Eyl.02
30
Tem.02
20.000
May.02
40
Mar.02
25.000
Oca.02
Trilyon Türk lirası
GRAF K IV.2.6
MKB TAHV L VE BONO P YASASI
REPO-TERS REPO PAZARI LEM HACM VE PAYI
Pay (Sa Eksen)
Kaynak: MKB.
IV.2.2.C. Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası
2002 yılı ile
kar ıla tırıldı ında
2003 yılında ihraç
edilen tahvillerin
ortalama vadesi
artarken, ortalama
maliyeti dü mü tür.
stanbul Menkul Kıymetler Borsası, Uluslararası Pazar altında faaliyet
gösteren Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası’nda 2003 yılında 2 adet ABD doları
ve 2 adet Euro cinsinden olmak üzere toplam 4 adet tahvil ihraç edilmi tir.
2002 yılı ile kar ıla tırıldı ında, 2003 yılında ihraç edilen tahvillerin ortalama
vadesi artarken, ortalama maliyeti dü mü tür. 2003 yılı içerisinde ABD doları
cinsinden ihraç edilen tahvillerin toplam tutarı, 2,75 milyar ABD doları, ortalama
vadesi 10,2 yıl, ortalama yıllık faizi ise yüzde 10,3 oranında gerçekle irken, Euro
cinsinden ihraç edilen tahvilin tutarı 1,25 milyar Euro; vadesi 6,6 yıl, faiz oranı ise
yüzde 9,7 olmu tur (Tablo IV.2.7).
134
2003 Yıllık Rapor
TABLO IV.2.7
TÜRK YE CUMHUR YET ULUSLARARASI TAHV LLER
mza Tarihi
Anapara
Ödeme Tarihi
Tutar
(milyon )
Vade
(yıl)
Faiz
(yıllık %)
I- Amerikan Doları
150114USD2TR9,5F
140113USD2TR11F
130108USD2TR10.5F
190308USD2TR9.87F
230112USD2TR11.5F
271106USD2TR11.37F
150610USD2TR11.75F
150130USD2TR11.87F
051104USD2TR11.87F
150609USD2TR12.37F
151208USD2TR12.00F
230205USD2TR9.87F
190907USD2TR10.00F
060505USD2TR3.00F
TOPLAM
17.09.03
09.01.03
07.11.02
12.03.02
15.01.02
19.11.01
08.06.00
10.01.00
29.10.99
18.06.99
10.12.98
23.02.98
19.09.97
25.10.95
15.01.2014
14.01.2013
13.01.2008
19.03.2008
23.01.2012
27.11.2006
15.06.2010
15.01.2030
05.11.2004
15.06.2009
15.12.2008
23.02.2005
19.09.2007
06.05.2005
1.250
1.500
1.100
1.350
1.000
1.000
1.500
1.500
500
1.250
600
500
600
263
13.913
10,4
10
5,2
6
10
5
10
30
5
10
10
7
10
10
9,500
11,000
10,500
9,875
11,500
11,375
11,750
11,875
11,875
12,375
12,000
9,875
10,000
3,000
II- Euro
180111EURTR9.5F
240108EUR1TR9.87F
080507EUR1TR9.75F
070205EUR1TR11F
160204EUR1TR8.25F
221007EUR1TR8.12F
140405EUR1TR7.75F
090210EUR1TR9.25F
301106EUR1TR9.62F
250805EUR1TR9.62F
150304EUR1TR9.50F
TOPLAM
17.06.03
17.01.03
07.05.02
05.11.01
12.02.01
25.07.00
12.04.00
08.02.00
29.11.99
23.08.99
12.03.99
18.01.2011
24.01.2008
08.05.2007
07.02.2005
16.02.2004
22.10.2007
14.04.2005
09.02.2010
30.11.2006
25.08.2005
15.03.2004
750
500
750
800
750
1.500
600
1.000
750
400
1.000
8.800
7,7
5
5
3,3
3
7
5
10
7
6
5
9,500
9,875
9,750
11,000
8,250
8,125
7,750
9,250
9,625
9,625
9,500
Tahvil Tanımı
III- Alman Markı Cinsinden hraç Edilip 2002 Yılından tibaren Euro
Cinsinden Ödemeliye Dönü en Tahviller
200406DEM1TR10.5SD
15.04.98
20.04.2006
1.000
170204DEM1TR7.75F
12.02.97
17.02.2004
500
TOPLAM
1.500
8
7
10,5-7,00
7,750
Kaynak: MKB.
2003 Yıllık Rapor
135
136
2003 Yıllık Rapor
V
YÖNET M, PERSONEL VE DAR
LER
V.1. BANKA MECL S
07 Nisan 2003 tarihinde yapılmı olan Bankamız Hissedarlar Genel Kurulu
Ola an toplantısında, Banka Meclisi’ndeki görev süreleri 30 Nisan 2003 tarihi
bitiminde sona eren Banka Meclisi Üyelerinden Mehmet Teoman AKGÜR ile
Bülent Ça lar ÜNAL’dan açılan Banka Meclisi Üyeliklerine Durmu YILMAZ ile
Prof. Dr. Mustafa lker PARASIZ, 01 Mayıs 2003 tarihinden 30 Nisan 2006 tarihi
bitimine kadar 3 yıl görev yapmak üzere seçilmi lerdir.
V.2. PARA POL T KASI KURULU
Para Politikası Kurulu Üyesi Doç. Dr. Güven SAK, 2003 yılında görevini
sürdürmü tür.
V.3. YÖNET M KOM TES
Bankamız Ba kan Yardımcılarından Aykut EKZEN, 01 A ustos 2003 tarihi
bitiminde talebi üzerine emekliye ayrılmı tır.
Aykut EKZEN’den açılan Ba kan (Guvernör) Yardımcılı ına Doç. Dr. Erdem
BA ÇI, 08 Ekim 2003 tarih ve 2003/5044 sayılı kararla atanmı tır.
V.4. DENETLEME KURULU
07 Nisan 2003 tarihinde yapılmı olan Hissedarlar Genel Kurulu Ola an
toplantısında, Denetleme Kurulundaki görev süreleri 30 Nisan 2003 tarihi
bitiminde sona eren; (B-C) Sınıfı Üyesi Mustafa Saim UYSAL’dan açılan üyeli e
Bilal SAN (B-C) Sınıfı Hissedarlarınca, (D) Sınıfı Üyesi Ayce
OVALIO LU’ndan açılan üyeli e Mustafa Saim UYSAL (D) Sınıfı
Hissedarlarınca, 01 Mayıs 2003 tarihinden 30 Nisan 2005 tarihi bitimine kadar 2
yıl görev yapmak üzere Denetleme Kurulu Üyeliklerine seçilmi lerdir.
2003 Yıllık Rapor
137
V.5. KADRO VE PERSONEL DURUMU
Merkez Bankası’nın personel kadro sayısı 2003 yılı sonu itibarıyla 5653
olarak tespit edilmi tir. Fiili personel adedi 4770 olup personel kadrolarının
faaliyet dönemi sonu itibarıyla doluluk oranı yüzde 84,38 olmu tur.
Bu faaliyet dönemi içinde emeklilik, istifa, nakil ve ölüm gibi sebeplerle
755 personel Bankamızdan ayrılmı , buna kar ılık birimlerdeki i durumunun
gerektirdi i zorunluluklar nedeniyle Ara tırmacı, Denetçi Yardımcısı, Uzman
Yardımcısı, Sekreter, Koruma ve Güvenlik Memuru ve Hizmetli gibi elemanlar
olmak üzere toplam 84 personel alınmı tır. Ayrıca, çe itli nedenlerle Bankamızdan
ayrılan 18 mensubumuz da tekrar göreve ba lamı lardır.
Böylece yıl sonu itibarıyla fiili personel mevcudu 2002 yılına göre 653 ki i
azalarak 4770’e dü mü tür. Ayrıca, Banknot Matbaası Genel Müdürlü ü’nde 2003
yılı sonu itibarıyla 4 ki i i çi olarak çalı maktadır.
Banknot Matbaası Genel Müdürlü ü’nde çalı an i çiler adına 01 Mart 2001
tarihinden itibaren iki yıl müddetle yürürlükte kalmak üzere akdedilen “ Yeri”
düzeyindeki 19. Dönem Toplu
Sözle mesinin yürürlük süresi 28 ubat 2003
tarihinde sona erdi inden, Bankamızın üyesi bulundu u Kamu letmeleri
verenleri Sendikası ile Türkiye Basın Yayın, Grafiker ve Ambalaj Sanayii çileri
Sendikası arasında 12 Mayıs 2003 tarihinde ba layan yeni Toplu
Sözle mesi
görü meleri anla mayla sonuçlandırılmı ve akdedilen yeni Toplu Sözle mesi 01
Mart 2003 tarihinden geçerli ve 2 yıl süreli olmak üzere yürürlü e konulmu tur.
Merkez Bankası’ndaki personel mevcudunun yüzde 69,56’sını genel idare
hizmetleri, yüzde 12,14’ünü yardımcı hizmetler sınıfı, yüzde 6,79’unu destek
hizmetleri personeli (sa lık, teknik, avukatlık grubu) ve yüzde 11,51’ini sözle meli
elemanlar olu turmaktadır.
nsan Kaynakları Genel Müdürlü ü’ne ba lı E itim Müdürlü ü ile E itim
Planlama Müdürlükleri kaldırılarak, 3 Nisan 2003 tarihinden itibaren Personel
Geli tirme ve Yeti tirme Müdürlü ü adı altında yeniden örgütlenmi tir.
V.6. E
T M FAAL YETLER
2003 yılında düzenlenen e itim etkinliklerine Merkez Bankası ve di er
kurumlardan toplam 2720 ki i katılmı tır.
138
2003 Yıllık Rapor
Banka içi e itim programları kapsamında, “Bankacılık ve Meslek E itimi”,
“Yönetim E itimi”, “Genel Amaçlı E itim”, “Bilgisayar E itimi”, “Konferans ve
Paneller” ana ba lıkları çerçevesinde düzenlenen 84 programdan 2298 ki i
yararlanmı tır.
Di er kurumların düzenledi i kısa süreli programlara yurt içinde 163, yurt
dı ında 199 ki i katılmı tır. Lisansüstü (master/doktora) e itim programlarına yurt
içinde 25, yurt dı ında 15 ki inin katılımı sa lanmı tır. Böylece, Banka dı ında
düzenlenen programlardan toplam 422 Banka personeli yararlanmı tır.
Ayrıca, Üniversiteler, Bankalar, Türkiye Bankalar Birli i, çe itli kamu kurum
ve kurulu ları tarafından Bankanın görev alanına giren konularda düzenlenen 21
programda ö retim elemanı veya konu macı olarak 44 Banka mensubu
görevlendirilmi tir. 2003 yılında toplam 932 üniversite ö rencisine çe itli
birimlerde staj olana ı tanınmı tır.
E itim çalı maları çerçevesinde düzenlenen, Banka çalı anları ve Banka
dı ından izleyicilerin katıldı ı "Uzaktan E itim Teknolojileri" ve "Kurumsal irket
Yönetimi" konferanslarına ait bildiriler yayına hazırlanmı ve Banknot Matbaası
Genel Müdürlü ünde kitap olarak bastırılmı tır.
V.7. TEKN K DONANIM ÇALI MALARI
Bankamız dare Merkezi ve ubelerinde bili im teknolojilerinin etkin ve
yaygın kullanımını sa lamaya yönelik çalı malara 2003 yılı planları çerçevesinde
devam edilmi tir. Teknolojik yenilikler ve geli meler ı ı ında ortaya çıkan
donanım, yazılım, yöntem ve stratejik de i imler de erlendirilerek, uygun
bulunanlar Banka’ya kazandırılmı tır.
Kurumiçi bili im hizmetlerinin yanısıra, bankacılık sektörüne temel altyapı
olu turan ve Bankamız kanunu çerçevesince do rudan sorumlu oldu umuz EFT ve
EMKT gibi ödeme sistemleri alanında geçti imiz dönemlerde de oldu u gibi hem
ulusal hem de uluslararası düzeyde etkin çalı malar yürütülmü , bu sistemlerin,
sistemik öneme sahip ödeme sistemleri için BIS - Bank for International
Settlement tarafından belirlenen temel prensiplere uyumu de erlendirilerek, uyum
seviyesinin artırılması için gerekli düzenleme çalı maları ba latılmı tır.
e-Devlet, e-Türkiye yakla ımlarına destek olmak
teknolojilerinin yaygın kullanımı ile di er Kurum, Kurulu
2003 Yıllık Rapor
üzere internet
ve vatanda lara
139
sunulan hizmetlerde etkinli i artırmaya yönelik ara tırmalara devam edilmi ,
yürtülmekte olan çalı malara destek olunmu tur.
Ülkemizin Avrupa Birli ine üyelik sürecinde, mevcut mevzuatların
uyumla tırılması ve ihtiyaç duyulacak di er düzenlemelerin hazırlanması
çalı malarına Bankamız sorumluluk alanı çerçevesinde katkı sa lanmı tır.
V.8. N AAT VE ONARIM ÇALI MALARI
dare Merkezi ve ubelerde muhtelif tadilat, iyile tirme, bakım-onarım ve
teknik i lem faaliyetleri yürütülmü ve dare Merkezi Hizmet Binası elektrik alt
yapısı yenilenmi tir.
çi Dövizleri Genel Müdürlü ü eski Hizmet Binası Bankamız E itim Merkezi
olarak kullanılmak üzere düzenlenmi tir. Bankamızın 1. ve 2. derece deprem
bölgelerindeki hizmet binaları ile lojman ve sosyal tesis binalarının deprem
güçlendirme projeleri yaptırılmı tır.
140
2003 Yıllık Rapor
ÖRGÜT EMASI
GENEL KURUL
DENETLEME
KURULU
BA KAN
BANKA MECL S
PARA POL T KASI
KURULU
YÖNET M
KOM TES
Ç DENET M
GN. MD.
LET
M GN.MD.
P YASALAR
GN.MD
TEFT KURULU
BA KANLI I
BA KAN
YARDIMCISI
EM SYON GN.MD.
BANKNOT MATBASI
GN.MD.
B LG
LEM GN.MD.
GÜVENL K VE
SAVUNMA
SEKRETERL
BA KAN
YARDIMCISI
BA KAN
YARDIMCISI
BA KAN
YARDIMCISI
ARA TIRMA GN.MD.
NSAN KAYNAKLARI
GN.MD.
BANKACILIK VE
F NANSAL
KURULU LAR GN.MD.
BA HUKUK MÜ .VE
HUKUK LER GN.MD.
MUHASEBE GN.MD.
STAT ST K GN.MD.
SOSYAL LER
GN.MD.
Ç DÖV ZLER
GN.MD.
N AAT VE MALZEME
GN.MD.
DI
L K LER GN.MD.
YURT DI I
TEMS LC L KLER
UBELER
ADANA
STANBUL
ANKARA
ZM R
ANTALYA
ZM T
BURSA
KAYSER
DEN ZL
KONYA
D YARBAKIR
MALATYA
ED RNE
MERS N
ERZURUM
SAMSUN
ESK EH R
TRABZON
GAZ ANTEP
VAN
LONDRA
NEW YORK
TOKYO
FRANKFURT
Berlin
Bürosu
SKENDERUN
2003 Yıllık Rapor
141
142
2003 Yıllık Rapor
VI
MERKEZ BANKASI B LANÇOSU
VI.1. B LANÇO AÇIKLAMASI
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2003 yılı faaliyetlerinin sonucunda
ortaya çıkan bilançosundaki ana hesaplar a a ıda sunulmaktadır.
Aktif
1. Altın Mevcudu
2. Döviz Borçluları
3. Madeni Para
4. Dahildeki Muhabirler
5. Menkul De erler Cüzdanı
6. ç Krediler
7. Açık Piyasa lemleri
8. Dı Krediler
9. tirakler
10. Gayrimenkuller ve Demirba lar
11. Takipteki Alacaklar (Net)
A- Takipteki Alacaklar
B- Takipteki Alacaklar Kar ılı ı (-)
12. SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülü ü
13. De erleme Hesabı
14. Faiz ve Gelir Reeskontları
15. Muvakkat Borçlular
16. Di er Aktifler
17. Zarar
Aktif Toplamı TL
Nazım Hesaplar
1. Tedavüldeki Banknotlar
2. Hazine'
nin Alacakları
3. Döviz Alacaklıları
4. Mevduat
5. Açık Piyasa lemleri
6. Dı Krediler
7. thalat Akreditif Bedelleri,
Teminat ve Depozitolar
8. Ödenecek Senet ve Havaleler
9. SDR Tahsisatı
10. Sermaye
11. htiyat Akçesi
12. Kar ılıklar
13 De erleme Hesabı
14. Faiz ve Gider Reeskontları
15. Muvakkat Alacaklılar
16. Di er Pasifler
17. Kâr
Pasif Toplamı TL
Nazım Hesaplar
2003 Yıllık Rapor
2002 (Milyon TL)
2.149.366.567
43.816.006.381
8.606.795
2.689.095.121
28.848.908.521
262.804.388
2.071.599.997
251.626.078
7.819.173
155.632.025
2003 (Milyon TL)
2.234.170.898
46.922.503.744
7.377.912
1.758.775.474
27.645.805.802
6.556.133
432.999.998
166.346.625
20.786.547
197.758.402
2.054.166.530
-2.054.166.530
249.887.118
1.774.972.635
-1.774.972.635
233.218.176
723.478.393
7.346.510
33.981.289
19.824.646
1.548.363.435
81.959.293.985
400.112.786.330
10.675.527.631
294.029.190
85.411.923
56.260.799.995
8.260.095.369
12.093.985
27.166.626
190.892.239
216.449.755
80.945.860.785
278.985.992.013
7.635.621.892
357.920.523
106.881.372
55.714.056.295
9.579.837.313
13.088.703
653.217.592
9.865.303
249.887.118
25.000
2.600.556.142
79.566.879
1.146.601.172
2.654.680.312
77.426.900
35.312.421
31.315.848
80.945.860.785
278.985.992.013
837.448.514
12.818.666
233.218.176
25.000
2.655.945.505
76.810.832
2.429.838.953
82.929.824
42.300.420
81.959.293.985
400.112.786.330
143
AKT F HESAPLAR :
1. Altın Mevcudu
Yıl sonu bakiyesi 119.315.048,78 safi gram kar ılı ı 2.234.170.898 milyon
lira olan altın mevcudu, uluslararası standartta olan ve uluslararası standartta
olmayan altınlardan olu maktadır. Altınlar 31.12.2003 tarihinde Londra Borsasında
kote edilen 1 ons altın fiyatı 417,25 ABD doları kullanılarak hesaplanan
1 safi gram = 18.724.971,5868 Türk lirası üzerinden de erlendirilmi tir.
Uluslararası Standartta Olanlar
Uluslararası Standartta Olmayanlar
Toplam
Safi Gram
116.103.752,76
3.211.296,02
(Milyon TL)
2.174.039.472
60.131.427
119.315.048,78
2.234.170.898
116.103.752,76 safi gram kar ılı ı 2.174.039.472 milyon lira olan uluslararası
standartta olan altınlar, yıl içinde ABD dolarının Türk lirası kar ısında de er
kaybetmesine ra men, yıl sonunda yapılan de erlemesinde esas alınan ve Londra
borsasında kote edilen 1 ons altın fiyatının bir önceki yıl sonu de eri olan 342,75
ABD dolarından 2003 yılı sonunda 417,25 ABD dolarına yükselmesi sonucunda
hasıl olan 82.819.828 milyon liralık lehte kur farkı kadar artı göstermi tir.
Tamamı Merkez Bankası’na ait uluslararası standarttaki altının 33.670.645,06
safi gramı dare Merkezi kasalarında, 82.433.107,70 safi gramı ise yurt dı ı
muhabirler nezdinde muhafaza edilmektedir.
345.574,68 safi gramı Hazine'
ye ait olmak üzere 3.211.296,02 safi gram
kar ılı ı 60.131.427 milyon lira olan uluslararası standartta olmayan altınlar, yıl
içinde 20 yıllık hizmet arma anı almaya hak kazanmı mensuplara da ıtılmak
üzere yaptırılan madalyonlar nedeniyle 17 kg azalmasına ra men, 1 ons altının
ABD doları kar ılı ının bir önceki yıl sonuna göre artı göstermesi sonucunda hasıl
olan 1.984.503 milyon liralık lehte kur farkı kadar artı göstermi tir.
2. Döviz Borçluları
Konvertibl ve konvertibl olmayan döviz cinsleri üzerinden hariçteki
muhabirler nezdinde açılan hesaplar, IMF nezdindeki Rezerv Dilimi Pozisyonu ile
Merkez Bankası ubeleri kasalarında bulunan efektifleri içeren ve yıl sonundaki
döviz ve efektif alı kurlarından bakiyesi 46.922.503.744 milyon lira olan bu
kalemin, 46.922.114.362 milyon lirası konvertibl, 389.382 milyon lirası ise
konvertibl olmayan dövizlerden olu maktadır.
144
2003 Yıllık Rapor
A- Konvertibl:
45.705.242.453 milyon lirası hariçteki muhabirler nezdindeki konvertibl
dövizlerden, 234.190.031 milyon lirası Rezerv Dilimi Pozisyonundan ve
982.681.877 milyon lirası Merkez Bankası ubeleri kasalarındaki efektif
mevcutlarından olu maktadır.
B- Konvertibl Olmayan:
kili anla malar gere ince anla ma ABD doları üzerinden ve Merkez Bankası
nezdinde açılan 9.173 milyon liralık muhabir hesapları ile ube kasalarındaki
konvertibl olmayan 380.209 milyon liralık efektif mevcudunu ifade etmektedir.
3. Madeni Para
Bu kalem Merkez Bankası kasalarında mevcut madeni paraları göstermekte
olup yıl sonu bakiyesi 7.377.912 milyon liradır.
4. Dahildeki Muhabirler
Yıl sonu bakiyesi 1.758.775.474 milyon lira olan bu hesabın; 0.9 milyon lirası
Türk parası cinsinden dahili muhabirlik anla ması gere ince T.C. Ziraat
Bankası’nda açılan muhabir hesabı, 1.758.775.473 milyon lirası ise Döviz ve
Efektif piyasalarında gerçekle en döviz depo i lemleridir.
5. Menkul De erler Cüzdanı
2001 yılında Kamu ve fon bankalarından kesin alı ı yapılan ve aynı yıl Ekim
ayında uzun vadeli menkul kıymetlerle de i tirilen D BS’ler ile Hazine’den alınan
dövize endeksli tahvillerden olu an bu kalem, 2002 yılı sonunda 28.848.908.521
milyon lira bakiye gösterirken, 403.928.350 milyon lira nominal de erli menkul
kıymetin ters repo ile satı ı ve dövize endeksli D BS’lerden vadesi gelen 272
milyon SDR tutarındaki kıymetin itfası sonucu, 2003 yıl sonu itibarıyla
27.645.805.802 milyon lira bakiye göstermektedir.
Merkez Bankası’nın porftföyündeki TL menkul kıymetler (ters repo ile
satılanlar dahil) 31.12.2003 tarihindeki rayiç bedelleriyle, dövize endeksli
kıymetler ise 31.12.2003 tarihine isabet eden getirileri ilave edilmek suretiyle,
de erlendirilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
145
Merkez Bankası'
nın bankalarla yaptı ı geri alım vaadiyle satım i lemleri
nedeniyle; Menkul De erler Cüzdanındaki hareketin, Bilançonun aktifinde yer alan
Açık Piyasa lemleri “Röpor Borçluları / Menkul” kalemindeki menkul de erler
ile birlikte de erlendirilmesi gerekmektedir.
6. ç Krediler
Bankacılık Sektörü’ne kullandırılan kredileri içeren bu kalemin yıl sonu
bakiyesi olan 6.556.133 milyon liranın tamamı yabancı para cinsi tutarlardan
olu maktadır.
Merkez Bankası tarafından, Hazine Müste arlı ı’nca döviz cinsinden ihraç
edilen yılda bir faiz ödemeli özel tertip devlet tahvilinin teminata alınması
kar ılı ında, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’ na kullandırılan toplam 750 trilyon
liralık avans kredisinin 2002 yılı sonunda kalan 250 trilyon liralık kısmı 2003
yılında tahsil edilmi olup, yıl sonunda bakiye arz etmemektedir.
Milyon TL
A) Bankacılık Sektörü
a) Reeskont Kredileri
b) 1211 S.K. 40/1-c Kapsamında Kullandırılan Krediler
c) Di er
B) TMSF’na Kullandırılan Krediler
TOPLAM
7. Açık Piyasa
6.556.133
6.556.133
6.556.133
lemleri
Yıl sonu bakiyesi geçen yıla göre 1.638.599.999 milyon lira azalı ile
432.999.998 milyon lira olan bu kalem; Bankaların Merkez Bankası’na olan
Menkul De er Röpor i lemlerinden menkul kıymet borçlarını göstermektedir.
8. Dı Krediler
Sudan Merkez Bankası ile Merkez Bankası arasında imzalanan Bankacılık
Anla ması uyarınca, Rusya Fedarasyonu’na Toprak Mahsulleri Ofisi’nce yapılan
bu day ihracatı kar ılı ında Vnescheconombank tarafından düzenlenerek Merkez
Bankası’nca satın alınan senetler kar ılı ında ve 31 Aralık 1990 tarihinde sona
erdirilen Merkez Bankası ile Arnavutluk Merkez Bankası arasındaki Bankacılık
Düzenlemesi kapsamında tahsil edilemeyen alacaklar nedeniyle kullandırılan
krediler, imzalanan erteleme anla maları çerçevesinde tahsil edilmekte olup, 2002
146
2003 Yıllık Rapor
yıl sonunda 153.946.726,55 ABD doları olan kredi alaca ı 2003 yıl sonunda
119.173.559,51 ABD doları kar ılı ı 166.346.625 milyon lira olmu tur.
9.
tirakler
Yıl sonu itibarıyla bakiyesi 20.786.547 milyon lira olup, 1211 Sayılı Merkez
Bankası Kanunu'
nun 3. maddesi gere ince Merkez Bankası’nın, Bank For
International Settlements (BIS), Basle'
deki 10.000.000 SDR (2003 yılında BIS
tarafından para birimi altın kar ılı ı sviçre frangının, “1 altın kar ılı ı sviçre
frangı = 2 SDR” paritesinden SDR’ye dönü türülmesi nedeniyle, BIS’deki
i tirakimiz 5.000.000 altın kar ılı ı sviçre frangı yerine 10.000.000 SDR
olmu tur) ile Society For Worldwide Interbank Financial Telecommunication
(SWIFT)'
deki 11.700 Euro’luk i tirakini göstermektedir. Bu i tirakler
1 SDR = 2.076.613 lira ve 1 Euro = 1.745.072 lira üzerinden de erlendirilmi tir.
10. Gayrimenkuller ve Demirba lar
Bu kalem, Merkez Bankası’nın sahip oldu u bina, arsa ve demirba lardan
olu maktadır.
Arsalar hariç yeniden de erlemeye tabi tutulan gayrimenkullerin yeniden
de erlendirilmi bedelleri toplamı 203.699.208 milyon liradan, binalar için maliyet
bedelleri üzerinden ayrılan amortismanlar ile her yıl yeniden de erlemeye tabi
tutulan birikmi amortismanlar toplamı 14.749.918 milyon liranın dü ülmesinden
sonra gayrimenkullerin net de eri 188.949.290 milyon lira olup, 144.713.195
milyon liraya sigortalıdır.
1990 yılından bu yana yeniden de erlemeye tabi tutulmayan demirba ların
daha önceki yıllarda yapılan yeniden de erleme dahil tutarı 31.896.674 milyon
liradan, birikmi amortisman tutarı 23.087.563 milyon lira dü üldükten sonra kalan
net de eri 8.809.112 milyon lira olup, 21.575.622 milyon liraya sigortalıdır.
11. Takipteki Alacaklar
Irak Merkez Bankası'
ndan 1.179.046.192,53 ABD doları kredi alaca ımız
kar ılı ı 1.645.753.942 milyon lira ile Irak Bekhme Barajı projesi kapsamında
Enka n aat ve Sanayii A . den satın alınan senetler kar ılı ı kullandırılan
92.574.475,48 ABD doları kar ılı ı 129.218.693 milyon lira ve bu alacaklar için
ayrılan toplam 1.774.972.635 milyon lira kar ılı ın netle tirildi i bu kalem yıl sonu
itibarıyla bakiye göstermemektedir.
2003 Yıllık Rapor
147
12. SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülü ü
IMF tarafından ülkemize tahsis edilmi ve Hazine Müste arlı ı’nca
kullanılmı 112.307.000 SDR kar ılı ı 233.218.176 milyon lira tutarındaki Hazine
yükümlülü ünü göstermekte olup, pasifte “SDR Tahsisatı” kalemi ile kar ılıklı
olarak gösterilmektedir.
T.C. Merkez Bankası Kanunu’nun 61. maddesinin 25.04.2001 tarih, 4651
sayılı Kanun ile de i tirilen ekli ile bilançonun aktif ve pasifindeki altın ve
dövizlerin yeniden de erlemesi sonucu olu an gerçekle memi giderlerin takip
edildi i hesap olup, 2003 yıl sonu itibarıyla olu an aleyhte kur farkı 723.478.393
milyon liradır.
14. Faiz ve Gelir Reeskontları
31.12.2003 tarihinde tahakkuk eden faiz ve gelir reeskontlarının bakiyesi
7.346.510 milyon liradır.
15. Muvakkat Borçlular
Yıl sonu bakiyesi 33.981.289 milyon lira olan bu hesabın 23.683.148 milyon
lirası Türk parası, 10.298.141 milyon lirası ise yabancı para cinsinden alacakları
göstermekte olup, Türk parası cinsinden alacakların dökümü a a ıda gösterilmi tir.
Milyon TL
-Avans ve Depozitolar
-Ödenecek Kurumlar vergisinden mahsup edilecek
geçici vergi,gelir vergisi ve fon payı
- Di er
887.982
13.779.865
TOPLAM
23.683.148
9.015.301
16. Di er Aktifler
Yıl sonu bakiyesi 19.824.646 milyon lira olan bu hesabın, 15.824.886 milyon
lirası Türk parası, 3.999.760 milyon lirası ise yabancı para cinsinden alacaklarımızı
göstermektedir.
148
2003 Yıllık Rapor
17. Zarar
1.548.363.435 milyon lira olan Bankamız 2003 yılı zararına ili kin detaylı
açıklama “VI.2. 2003 YILI KÂR VE ZARAR HESABI” bölümünde yer
almaktadır.
PAS F HESAPLAR:
1. Tedavüldeki Banknotlar
2002 yıl sonu bakiyesi 7.635.621.892 milyon lira olan ve Merkez Bankası
Kanunu'
nun 36. maddesi ile verilen yetkiye dayanılarak tedavüle çıkarılan
banknotlar, 3.039.905.739 milyon lira artı göstererek yıl sonunda 10.675.527.631
milyon liraya ula mı tır.
2. Hazine’nin Alacakları
A- Altın :
345.574,68 safi gram kar ılı ı, 6.470.876 milyon liralık Hazine’nin altın
alaca ındaki geçen yıla göre meydana gelen 246.507 milyon liralık artı , 2003 yılı
içinde ABD dolarının Türk lirası kar ısında de er kaybetmesine ra men, 1 ons
altının ABD doları kar ılı ının bir önceki yıl sonuna göre artı göstermesinden
kaynaklanmaktadır.
B- Rezerv Dilimi mkânı :
Türkiye olarak IMF nezdinde, ülke kotası olan 964 milyon SDR’nin altın ve
yabancı para olarak ödenen kısmı dolayısıyla, Hazine’nin 112.775.000 SDR
tutarında Rezerv Dilimi mkanı bulunmaktadır. Aktifte “Döviz Borçluları”
kaleminde “Rezerv Dilimi Pozisyonu” ile kar ılıklı gösterilmekte olup, bu kalemin
yıl sonu bakiyesi 234.190.031 milyon liradır.
C- Di er :
Hazine’nin çe itli i lemlerinden do an alacak ve borçlarının netle tirilmi
tutarı olup 53.368.283 milyon lira alacak bakiyesi göstermektedir.
2003 Yıllık Rapor
149
3. Döviz Alacaklıları
Hariçteki muhabirlere olan, konvertibl dövizlerden 15.177.964 milyon lira,
konvertibl olmayan dövizlerden 70.233.959 milyon lira olmak üzere toplam
85.411.923 milyon liralık Merkez Bankası borcunu göstermektedir.
A- Konvertibl:
Geçen yıla göre 9.460.538 milyon lira azalı göstererek, 15.177.964 milyon
lira olan Konvertibl Döviz Alacaklıları, Hariçteki Muhabir Hesapları ile yurt dı ı
bankaların Merkez Bankası nezdindeki hesaplarından olu maktadır.
B- Konvertibl Olmayan:
kili anla malar gere ince anla ma doları üzerinden açılan nostro hesaplar
50.316.806,27 Anla ma doları kar ılı ı 70.233.959 milyon liradır.
4. Mevduat
Yıl sonunda 56.260.799.995 milyon lira bakiye gösteren hesabın Türk parası
ve yabancı para olarak dökümü a a ıda gösterilmi tir.
150
2003 Yıllık Rapor
Türk Parası
(Milyon TL)
Yabancı Para
(Milyon TL)
4.577.973.875
4.557.927.420
3.325.323.162
1.232.604.258
A) Kamu Sektörü:
a) Hazine, Genel ve Katma Bütçeli dareler
i) Hazine Hesapları
ii) Genel Bütçeli dareler
iii) Katma Bütçeli dareler
b) Kamu ktisadi Kurulu ları
c) ktisadi Devlet Te ekkülleri
d) Di er
B) Bankacılık Sektörü:
a) Yurt çindeki Bankalar
b) Yurt Dı ındaki Bankalar
c) Zorunlu Kar ılıklar
(TCMB Kanunu Madde 40)
i) Nakit
ii) Altın (Safi gram)
d) Di er (Valörlü lemler)
C) Muhtelif
a) Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesabı
b) Di er
D) Uluslararası Kurulu lar
E) Fonlar
a) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
b) Di er
955.026.944
863.493.367
481.995.351
110.032.907
271.465.109
543.702
6.822
90.983.053
4.191.277.872
1.900.618.928
1.901.016
20.046.455
10.196.374.479
2.981.555.775
-
2.288.617.000
2.288.617.000
140.928
4.287.212
4.287.212
10.199.971.789
48.310.271
21.413
48.288.858
7.214.818.704
7.214.818.704
24.257.670.696
24.148.387.150
109.283.546
1.829.906.857
1.906.445
1.828.000.412
Genel Toplam
15.398.874.088
40.861.925.907
5. Açık Piyasa
lemleri
Yıl sonu bakiyesi 8.260.095.369 milyon lira olan bu kalem, Merkez
Bankası’nın bankalara menkul de er i lemlerinden do an 433.645.369 milyon lira
nakit borcu ile Bankalararası Para Piyasası i lemlerinden 7.826.450.000 milyon lira
borcunu göstermektedir.
6. Dı Krediler
Garantisiz Ticari Borçları içeren bu kalemin, yıl sonu bakiyesi 12.093.985
milyon liradır.
7. thalat Akreditif Bedelleri, Teminat ve Depozitolar
thalat Yönetmelikleri gere ince Merkez Bankası’na yatırılan mal bedelleri ve
teminatlar ile döviz satı ı yapılmı akreditif i lemlerinin Türk lirası kar ılıklarını
içeren bu hesabın yıl sonu bakiyesi 837.448.514 milyon lira olup, bu tutarın
837.444.392 milyon lirası döviz satı ı yapılmı ithalat akreditif i lemlerini, 4.122
2003 Yıllık Rapor
151
milyon lirası ise Merkez Bankası’na yatırılan mal bedelleri ve teminatları
göstermektedir.
8. Ödenecek Senet ve Havaleler
Yıl sonu bakiyesi 12.818.666 milyon lira olan bu hesabın 13 milyon lirası
Türk parası, 12.818.456 milyon lirası konvertibl, 197 milyon lirası ise konvertibl
olmayan dövizler üzerinden Merkez Bankası ubelerince lehdarlarına ödenecek
havale bedellerini göstermektedir.
9. SDR Tahsisatı
IMF tarafından ülkemize tahsis edilmi ve Hazine Müste arlı ı’nca
kullanılmı 112.307.000 SDR kar ılı ı 233.218.176 milyon liralık IMF’e olan
yükümlülü ü göstermekte olup, aktifte “SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine
Yükümlülü ü” kalemiyle kar ılıklı olarak gösterilmektedir.
10. Sermaye
25 milyar Türk lirası olan Merkez Bankası sermayesi, 1211 Sayılı Kanun’un 5.
maddesi gere ince her biri 100.000 lira itibari kıymette, 250.000 hisseden ibaret
olup, hisse senetlerinin sınıflarına göre dökümü a a ıda yapılmı tır.
Sınıfı
Adedi
Toplam
çindeki
yüzdesi
(Milyon TL)
TL Tutarı
A
136.800
54,72
13.680
B
64.039
25,62
6.404
C
D (*)
625
0,25
62
48.536
19,41
4.854
250.000
100.00
25.000
(*) Medeni Kanun uyarınca Hazine’ye intikal eden 53 adet hisse D sınıfında izlenmektedir.
11. htiyat Akçesi
Yıl sonu bakiyesi 2.655.945.505 milyon lira olan bu kalem, 1211 sayılı
Merkez Bankası Kanunu’nun 59. ve 60. maddeleri gere ince ayrılmı bulunan
htiyat Akçeleri ile 2791 ve 3094 sayılı Kanunlar gere i meydana gelen Yeniden
De erleme Fonlarını içermektedir.
152
2003 Yıllık Rapor
Milyon TL
A. Adi htiyat Akçesi (1211 S.K. Madde 60)
B. Fevkalade htiyat Akçesi (1211 S.K. Madde 60)
C. Hususi htiyat Akçesi (1211 S.K. Madde 59)
D. De er Artı Fonu (2791 ve 3094 S. Kanunlar)
E. Maliyet Artı Fonu (49 Seri No.lu K.V. Genel Teb.)
TOPLAM
1.769.944.279
708.002.463
68.147
177.836.128
94.489
2.655.945.505
1211 sayılı Merkez Bankası Kanunu’nun 22/h maddesi çerçevesinde alınan
Banka Meclisi Kararı uyarınca, 2003 yılı zararı olan 1.548.363.435 milyon lira Adi
ve Fevkalade htiyat Akçelerinden kar ılanacaktır.
12. Kar ılıklar
Yıl sonu bakiyesi 76.810.832 milyon lira olan bu kalem, 1211 sayılı Merkez
Bankası Kanunu'
nun 59. maddesi gere ince; gayri safi kârdan, Merkez Bankasına
özgü i lemler dolayısıyla meydana gelebilecek riskleri kar ılamak üzere ayrılmı
olan kar ılıkları, yıl içinde ayrılan kıymet yollaması dahili sigorta kar ılıkları ile
emekli ikramiye ve kıdem tazminatı kar ılı ını göstermektedir.
Milyon TL
A. Emekli ikramiye ve kıdem tazminatı kar ılıkları
B. Di er Kar ılıklar
TOPLAM
47.119.587
29.691.245
76.810.832
Merkez Bankası bilançosunun aktif ve pasifindeki altın, döviz ve efektiflerin
yeniden de erlendirilmesi sonucunda olu an gerçekle memi gelirlerin takip
edildi i hesap olup, 2003 yılı içinde olu an aleyhte kur farkı aktifte izlendi inden
bakiye göstermemektedir.
14. Faiz ve Gider Reeskontları
31.12.2003 tarihi itibarıyla faiz ve gider reeskontları 2.429.838.953 milyon
lira olup, büyük bir kısmını Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat hesaplarına ili kin faiz
reeskontları olu turmaktadır.
2003 Yıllık Rapor
153
15. Muvakkat Alacaklılar
Yıl sonu bakiyesi 82.929.824 milyon lira olan bu hesabın 5.300.848 milyon
lirası Türk parası, 77.628.976 milyon lirası da yabancı para cinsinden Merkez
Bankası borçlarını göstermektedir.
16. Di er Pasifler
1.346.347 milyon lirası Türk parası ve 40.954.073 milyon lirası yabancı para
cinsinden olmak üzere Merkez Bankası’nın yıl sonu itibarıyla toplam 42.300.420
milyon liralık borçlarını göstermektedir.
VI.2. 2003 YILI KÂR VE ZARAR HESABI
MERKEZ BANKASI KÂR / ZARARI
(Milyon TL)
31.12.2002
31.12.2003
I- TÜRK L RASI
1.443.552.614
(238.749.586)
5.033.319.819
4.211.219.878
(2.607.415.819)
(3.622.558.838)
306.708.597
(2.914.124.406)
(1.077.409.934)
(2.545.148.904)
3- Türk Lirası Mevduat Zorunlu Kar ılık Faizleri
(724.955.219)
(889.739.525)
4- Di er
(257.396.177)
62.338.899
669.296.621
(276.295.469)
(303.390.301)
(347.007.028)
173.312.560
279.193.895
(334.216.699)
(52.053.461)
(1.382.935.577)
(1.309.613.849)
(853.347.283)
(930.204.555)
948.778.673
(1.986.287.624)
(46.734.265)
230.895.933
755.969.247
(1.825.189.274)
(53.380.810)
192.396.281
(529.588.294)
(379.409.294)
60.617.037
(1.548.363.435)
LEMLER NET KÂRI / (ZARARI)
1- Türk Lirası D BS Portföyü Net Kârı / (Zararı)
2- AP ve BPP Net Kârı / (Zararı)
a- Açık Piyasa lemleri Net Kârı / (Zararı)
b- Bankalararası Para Piyasası lemleri Net Kârı / (Zararı)
a - Verilen ç Kredilerden Alınan Faizler
b - üpheli alacaklar Kar ılı ı
c - Genel Giderler
d – Di er
II- YABANCI PARA
LEMLER NET KÂRI / (ZARARI)
1- Döviz Rezervleri Net Kârı / (Zararı)
a- Yabancı Para Portföy ve Depo Gelirleri
b- çi Dövizi Hesaplarına Ödenen Faizler
c- Yabancı Para Mevduat Zorunlu Kar ılık Faizleri
d- Altın ve Kambiyo Net Kârı
2- IMF Genel Kaynak Kullanımı Hesabı ve Hizmet Bedeli Ödemeleri
III- NET KÂR / (ZARAR) (I + II)
154
2003 Yıllık Rapor
2001 yılındaki Kamu ve TMSF bankaları operasyonu sonucu ortaya çıkan,
2002 ve 2003 yıllarında da devam eden, 2003 yılında döviz alım ihaleleri ile döviz
piyasasına do rudan alım yönünde yapılan müdahaleler sonucu artan likidite
fazlası, açık piyasa i lemleri ve bankalararası para piyasası i lemleriyle ekonomik
programa uygun ekilde sterilize edilmi tir. Yıl sonu enflasyon hedefine ula mak
ve orta vadede tek haneli enflasyonu kalıcı hale getirmek amacıyla uygulanan açık
piyasa i lemleri ve bankalararası para piyasası i lemleri nedeniyle ortaya çıkan
alım-satım zararı ve Merkez Bankası’na özgü bir uygulama olan i çi dövizi
hesaplarına ödenen faizler ile bir politika aracı olarak kullanılan zorunlu
kar ılıklara ödenen faizlerin etkisiyle, Merkez Bankası’nın 2003 yıl sonu zararı
1.548.363.435 milyon lira olarak gerçekle mi tir.
2003 yıl sonu itibarıyla Merkez Bankası portföyünde bulunan Türk lirası
D BS’lerden elde edilen 4.211.219.878 milyon liralık faiz geliri, toplam
3.622.558.838 milyon lira olan açık piyasa i lemleri ve bankalararası para piyasası
i lemleri net zararını a maktadır. Ancak, Türk lirası zorunlu kar ılıklara ödenen
faizlerin etkisiyle Merkez Bankası’nın yıl sonunda Türk lirası i lemlerden net
zararı 238.749.586 milyon lira olmu tur.
Di er taraftan, bankacılık sektörü reformu çerçevesinde, bankaların reel
sektöre daha dü ük maliyetli kaynak kullandırmasına katkıda bulunmak amacıyla,
Merkez Bankası aracılık maliyetlerinin dü ürülmesini sa lamaya yönelik olarak
zorunlu kar ılıklara faiz ödemekte olup, 2003 yıl sonu itibarıyla Türk lirası zorunlu
kar ılıklara 889.739.525 milyon lira, yabancı para zorunlu kar ılıklara 53.380.810
milyon lira olmak üzere, toplam 943.120.335 milyon lira faiz ödenmi tir.
Merkez Bankası’nın yabancı para i lemlerden yıl sonu zararı 1.309.613.849
milyon liradır. Yabancı para portföy ve depo hesaplarından 755.969.247 milyon
lira, altın ve kambiyo i lemlerinden 192.396.281 milyon lira gelir elde edilirken,
i çi dövizlerine 1.825.189.274 milyon liralık faiz, yabancı para zorunlu kar ılıklara
53.380.810 milyon liralık faiz ve IMF’den kullanılan kaynaklar için 379.409.294
milyon liralık faiz ödenmi tir.
Türk lirası i lemleri içinde yer alan genel gider alt kalemleri bazında,
Bankanın operasyonel aktiviteleri için son iki yılda yapılan cari harcamaların 1994
fiyatlarıyla reel da ılımı a a ıdaki gibidir.
2003 Yıllık Rapor
155
Milyon TL
02-03
Reel (1994 fiyatlarıyla)
I-Personel Giderleri
II-Di er Giderler
III-Banknot Tabı Giderleri
TOPLAM
2002
2003
3.239.579
2.885.666
% De i im
-11
736.328
553.413
-25
563.418
552.873
-2
4.539.325
3.991.952
-12
Personel giderleri, aylıklar ile e itim ve sosyal güvenlik giderleri gibi di er
personel giderlerini de içermektedir.
2003 yılında 2002 yılına göre gider kalemlerinde azalı gözlenmektedir.
Personel giderlerindeki azalı , daha az sayıda ancak daha donanımlı eleman
istihdam edilmesi politikasına paralel olarak 2002 yılında 5423 olan personel
sayısı %12 azalı göstererek 2003 yılında 4770 olmu tur. Personel sayısındaki
azalı sonucu personel giderlerinde de % 11’lik dü ü gerçekle mi tir.
Di er giderlerdeki azalı , ola anüstü artlar nedeniyle tahmin edilen efektif
hareketlerinin gerçekle memesinden, Euro’nun tedavüle çıkması nedeniyle
Avrupa Para Birli ine üye ülkelerin paralarının dönü ümü için yapılan
harcamaların 2003 yılında 2002 yılına göre azalı göstermesinden, fiyat
artı larının ve döviz kurlarının beklenenden dü ük gerçekle mesinden
kaynaklanmaktadır.
Di er harcama kalemlerinde ise önemli bir de i im görülmemektedir.
Banknot tabı giderlerindeki azalı , Banknot Matbaası Genel Müdürlü ü’nde
2002 yılında 652 olan personel sayısının % 14 azalı göstererek 560 ki iye
inmesine paralel olarak personel giderlerindeki dü ü ile fiyat artı ları ve döviz
kurlarının beklenenden dü ük gerçekle mesindendir.
Merkez Bankası, Kanunu ile kendisine verilen emisyon, para politikasının
belirlenmesi, fiyat istikrarının sa lanması ve ülkenin döviz rezerv yönetimi gibi
temel görevleri yerine getirmek ve teknolojik geli melerin de gerisinde kalmamak
üzere gerek cari gerekse yatırım harcamalarında azami tasarrufa da özen göstererek
bütçesini hazırlamaktadır.
156
2003 Yıllık Rapor
Merkez Bankası’nın 2003 yılı bütçe harcamalarının da ılımına bakıldı ında,
temel fonksiyonlarından emisyonun yüzde 46, para politikasının yüzde 9, Merkez
Bankası’nca verilen bankacılık hizmetlerinin yüzde 9, döviz rezerv yönetiminin
yüzde 6’lık paya sahip oldu u görülmektedir.
AKT V TELER N DA ILIMI
Emisyon
4%
6%
Kredi Mek. Döv. Hes.
3%
Para Politikası
7%
46%
MB'
ce Ver. Bank. Hizm.
Döviz Rezerv Yön.
Ödeme Sistemleri
6%
Hazine lemleri
Kamuoyunu Bilg.
9%
Di er
9%
10%
Bu raporu Merkez Bankası Genel Kurulu’na sunarken, ba arılı çalı maları
nedeniyle bütün Merkez Bankası mensuplarına takdirlerimizi bildirmeyi görev
sayarız.
2003 Yıllık Rapor
157
158
2003 Yıllık Rapor
B LANÇO
KÂR VE ZARAR
HESABI
2003 Yıllık Rapor
159
TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI B LANÇOSU
31.12.2003 tarihinde sona eren 72. hesap devresi (Milyon TL)
A K T
F
I- Altın Mevcudu
A- Uluslararası St. Olan (Safi Gr.).….116.103.752,76
B- Uluslararası St. Olmayan(Safi Gr.) 3.211.296,02
TÜRK L RASI
HESAP TUTARI
TL
YABANCI PARA
HESAP TUTARI
TL
TÜRK L RASI
HESAP TOPLAMI
TL
YABANCI PARA
HESAP TOPLAMI
TL
GENEL TOPLAM
TL
2.174.039.472
2.234.170.898
60.131.427
II- Döviz Borçluları
A- Konvertibl
a- Efektif Deposu…………………………………….
b- Muhabir Hesapları…………………………………
c- Rezerv Dilimi Pozisyonu..…………………………
982.681.877
45.705.242.453
234.190.031
B- Konvertibl Olmayan
a- Efektif Deposu……………………………...……..
b- Muhabir Hesapları…………………………………
380.209
9.173
III- Madeni Para
389.382
46.922.503.744
1
1.758.775.473
1.758.775.474
19.129.285.062
8.516.520.740
7.377.912
7.377.912
IV- Dahildeki Muhabirler
V- Menkul De erler Cüzdanı
A- Devlet ç Borçlanma Senetleri
a- Kuponlu…………………………………………...
b- Kuponsuz……………………………………...…..
46.922.114.362
19.129.285.062
8.516.520.740
B- Di er………………………………………………..
27.645.805.802
VI- ç Krediler
A- Bankacılık Sektörü
a- Reeskont Kredileri
b- 1211 S.K. 40/1-c kap.Kul.Krediler
c-Di er
B. TMSF’na Kullandırılan Krediler
VII- Açık Piyasa lemleri
A- Röpor Borçluları……………………………….….
a.Nakit
i- Döviz……………………………………………..
ii- Menkul De er……………………………………
b- Menkul……………………………………………
6.556.133
6.556.133
6.556.133
432.999.998
432.999.998
B- Di er……………………………………………….
432.999.998
VIII- Dı Krediler
IX-
tirakler
166.346.625
166.346.625
20.786.547
20.786.547
X- Gayrimenkuller ve Demirba lar
A- Gayrimenkuller
Amortismanlar(-)
203.699.208
-14.749.918
188.949.290
B- Demirba lar
Amortismanlar(-)
31.896.674
-23.087.563
8.809.112
197.758.402
XI- Takipteki Alacaklar (Net)
-1.774.972.635
XII- SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülü ü
233.218.176
XIII- De erleme Hesabı
XVI- Di er Aktifler
XVII- Zarar
T O P L A M............
Binalar
: 144.713.195.370.000 Liraya sigortalıdır.
Demirba lar : 21.575.621.747.600 Liraya sigortalıdır.
160
7.346.510
7.346.510
XV- Muvakkat Borçlular
233.218.176
723.478.393
723.478.393
XIV- Faiz ve Gelir Reeskontları
NAZIM HESAPLAR
1.774.972.635
33.981.289
23.683.148
10.298.141
15.824.886
3.999.760
19.824.646
61.588.017.447
1.548.363.435
81.959.293.985
1.548.363.435
20.371.276.538
……………………………………………………………………………………………….…………………….
Reeskont ve avans i lemlerinde uygulanan iskonto ve faiz oranları:
Vadelerine en çok 3 ay kalan senetler kar ılı ında yapılacak :
-Reeskont i lemlerinde................................... % 43.00
-Avans lemlerinde.................…................... % 48.00
2003 Yıllık Rapor
400.112.786.330
TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI B LANÇOSU
31.12.2003 tarihinde sona eren 72. hesap devresi (Milyon TL)
TÜRK L RASI
HESAP.TUTARI
Milyon TL.
P A S F
I. Tedavüldeki Banknotlar
YABANCI PARA
HESAP.TUTARI
Milyon TL.
II. Hazine’nin Alacakları
A. Altın (Safi Gr.) ……… 345,574,68
B. Rezerv Dilimi mkanı …………
C. Di er (Net) …………
TÜRK L RASI
HESAP.TOPLAMI
Milyon TL.
10.675.527.631
6.470.876
53.203.085
III. Döviz Alacaklıları
A. Konvertibl………………....……
B. Konvertibl olmayan ……………
YABANCI PARA
HESAP.TOPLAMI
Milyon TL.
GENEL TOPLAM
Milyon TL.
10.675.527.631
234.190.031
165.198
294.029.190
15.177.964
70.233.959
85.411.923
IV. Mevduat
A. Kamu Sektörü
a. Hazine Genel ve Katma
Bütçeli dareler
b. Kamu kt. Kurulu ları
c. ktisadi Dev. Te ekkülleri
d. Di er (Belediyeler ve Özel dareler)
863.493.366
543.702
6.823
90.983.053
4.557.927.420
1.900.618.928
1.901.016
2.981.555.775
2.288.617.000
7.214.818.704
20.046.455
955.026.944
4.577.973.876
4.191.277.872
10.196.374.479
4.287.212
24.257.670.696
B. Bankacılık Sektörü
a. Yurtiçindeki Bankalar
b. Yurtdı ındaki Bankalar
c. Zorunlu Kar ılıklar
(1211 S.K. Md. 40)..
i.Nakit ………………...……….
ii.Altın (Safi Gr.)
d.Di er (Valörlü i lemler)
140.928
C. Muhtelif
a. K.M.D. Tevdiatı
b. Di er…………………………….
4.287.212
24.148.387.150
109.283.547
D. Uluslararası Kurulu lar
10.199.971.789
E. Fonlar
a. .Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
b. Di er
V. Açık Piyasa
21.413
48.288.858
1.906.445
1.828.000.412
48.310.271
1.829.906.857
56.260.799.995
lemleri
A. Röpor Alacaklıları
a. Nakit
i. Döviz ……………………………..
ii. Menkul De er………….
b. Menkul…………………………..
433.645.369
433.645.369
B. Di er
8.260.095.369
7.826.450.000
VI. Dı Krediler
A. Kısa Vadeli……………………..
B. Orta ve Uzun Vadeli……………
12.093.985
12.093.985
VII. thalat Akreditif Bedelleri,
A. Döviz Satı ı Yapılmı Akreditif
Bedelleri
B. Mal Bedeli ve Teminatlar
837.444.392
837.448.514
4.122
VIII. Ödenecek Senet ve Havaleler
13
IX. SDR Tahsisatı
X. Sermaye
12.818.653
12.818.666
233.218.176
233.218.176
25.000
25.000
XI. htiyat Akçesi
A. Adi ve Fevkalade
B. Hususi (Bank. Kan. Md.59)
C. De er Artı Fonu
(2791 ve 3094 S.Kan.)………………
D. Maliyet Artı Fonu……………..…..
2.477.946.742
68.147
177.836.128
94.489
2.655.945.505
XII. Kar ılıklar
A.Emekli kr. Ve Kıd. Tzm. Kar………..
B Vergi Kar ılıkları………………………
C. Di er Kar ılıklar………………………
47.119.588
76.810.832
29.691.245
XIII. De erleme Hesabı
XIV. Faiz ve Gider Reeskontları
2.429.838.953
2.429.838.953
XV. Muvakkat Alacaklılar
5.300.848
77.628.976
XVI. Di er Pasifler
1.346.347
40.954.073
42.300.420
39.563.442.670
42.395.851.314
81.959.293.985
T O P L A M............
NAZIM HESAPLAR
……………………………………………………………………………………....
2003 Yıllık Rapor
82.929.824
400.112.786.330
161
TÜRK YE CUMHUR YET
31.12.2003 Tarihindeki
ZARARLAR VE G DERLER
Türk Lirası (milyon)
Faiz Giderleri
7.052.244.462
Faiz Dı ı Giderler
1.975.234.627
Personel Giderleri
241.595.518
Di er Giderler
TOPLAM
162
92.621.182
9.361.695.789
2003Yıllık Rapor
MERKEZ BANKASI’nın
Kâr ve Zarar Hesabı
KÂRLAR
Türk Lirası
Faiz Gelirleri
6.332.938.304
Faiz Dı ı Gelirler
1.477.262.691
tirakimiz Gelirleri
3.131.359
Zarar
1.548.363.435
TOPLAM
9.361.695.789
2003 Yıllık Rapor
163
MERKEZ BANKASI’NDA DENET M
Di er bir denetim organı olan Tefti Kurulu tarafından Banka i lemleri
tefti edilmektedir. Bunun yanı sıra bankamız iç denetim sisteminin uluslararası
uygulamalara paralel olarak özellikle önde gelen merkez bankalarında da
görüldü ü gibi risk yönetimi ve iç kontrol sistemlerini geli tirmeye yönelik bir
güvence ve danı manlık hizmeti olarak hızla yeniden yapılandırılması
çalı maları devam etmektedir. Böylece risk odaklı proaktif bir iç denetim
fonksiyonunun, Merkez Bankasının çalı malarını Kanununda belirtilen
amaçlara uygun bir ekilde yürüttü ünün ve para politikalarının da buna göre
saptandı ının piyasa katılımcıları ve kamuoyunca anla ılır ve inanılır
kılınmasında en fazla katkıyı yapması beklenmektedir. Bu kapsamda, Merkez
Bankasındaki iç denetim fonksiyonunun uluslararası kabul gören standartlar ve
en iyi uygulamalar parelelinde yeniden yapılandırılması için Bankanın risk
yönetimi, iç kontrol ve yönetim süreçlerinin etkinlik ve verimlili inin sistematik
yakla ımlar kullanarak de erlendirilmesi ve geli tirilmesi yoluyla Bankanın
hedeflerine ula masına yardım etmek, etkinliklerini geli tirmek ve de er
katmak üzere danı manlık ve güvence hizmeti sunmak amacıyla 2002 yılı
sonunda kurulan ç Denetim Genel Müdürlü ü, IMF ile imzalanan Stand-By
anla masında da performans kriteri olarak yer aldı ı üzere 2003 yılında
kurulu una ili kin i lemleri sonuçlandırarak döviz rezervleri ve program
verilerine ili kin denetimini öngörülen sürede bitirmi tir. Uluslararası
standartlarda bir denetim fonksiyonun Bankada kurulmasını teminen, risk
temelli bir iç denetim planlaması yapılması için uluslararası bir risk
de erlendirme çalı masının planlanma a aması devam etmekte olup 2004 yılı
içerisinde tamamlanması hedeflenmektedir. Ayrıca Banka iç kontrol sisteminin
yeniden yapılandırılmasına ili kin olarak iç kontrol süreçlerinin ve mü terek
muhafaza i lemlerinin de erlendirildi i bir çalı ma yapılarak etkin bir iç
kontrol sistemi olu turulma çalı malarına hız verilmi tir. 2004 yılı sonuna kadar
Bankamız iç denetim faaliyetlerinin uluslararası en iyi uygulamalar paralelinde
teknoloji denetimi unsurları da dahil edilerek etkin bir i leve kavu ması
hedeflenmektedir.
164
2003 Yıllık Rapor
TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI A. .
2003
YETM K NC HESAP YILINA A T
DENETLEME KURULU RAPORU
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2003 Yılı Hesap Dönemi faaliyet ve
sonuçları ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde Kurulumuzca incelenmi tir.
1. dare Merkezi ve ubelerde yapılan denetleme ve sayımlarda; yedek ve servis
kasalarında bulunan nakit, altın, efektif ve kıymetli evrakın muhasebe ve mevcutlar
defterindeki kayıtlarına uygun bulundu u, bu kıymetlerin talimata göre muhafaza edilerek
idare edildi i,
2. Banka hesaplarıyla ilgili defterlerin incelenmesinde; düzenli olarak mevzuata uygun
tutuldu u, Banka i lemlerinde Bankamız Kanunu ve Ana Sözle mesi Hükümlerine aykırı
bir duruma rastlanmadı ı, Banka’ca do rudan ve dolaylı olarak açılan iç kredilerin
öngörülen limitler dahilinde i lem gördü ü,
3. 31 Aralık 2003 tarihi itibariyle düzenlenmi bulunan “Bilanço” ile “Kâr ve Zarar
Hesabının”, Kanunda öngörülmü bulunan de erlendirme ölçülerine göre tam olarak do ru
bilgi verecek ekilde muhasebe kurallarına göre düzenlendi i, finansal nitelikte i lemlerin
kaydedilmesinde, sınıflandırılmasında, özetlenmesinde ve mali tabloların genel kabul
görmü muhasebe ilkelerine ve standartlarına ba lı kalınarak, çe itli açılardan ve ayrı
maksatlarla de erlendirmelere olanak sa layacak gerçeklik, açıklık ve effaflıkta oldu u,
4. Hukuki sorumlulukla ilgili olarak Banka’ca açılan davanın sonuçlanmamı oldu u
Kurulumuzca tespit olunmu tur.
Sonuç olarak; düzenlenmesinde esas ve usül yönünden Banka Meclisi ile mutabık
bulundu umuz Bilanço ile Kâr ve Zarar Tablosu’nu Sayın Genel Kurul’un onayına
saygılarımızla arz ederiz.
Denetleme Kurulu Üyesi
Mustafa Saim Uysal
Necdet Kaya Sezer
Y. Emin Taylan
Bilal San
2003 Yıllık Rapor
165
166
2003 Yıllık Rapor
BA IMSIZ DENET M RAPORLARI
2003 Yıllık Rapor
167
168
2003 Yıllık Rapor
Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası A. .’ne
Ankara
1 Ocak 2003 – 31 Aralık 2003 Hesap Dönemine Ait Ba ımsız Denetim Raporu
1. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A. .’nin (“Banka”) 31 Aralık 2003
tarihi itibariyle düzenlenmi bilançosunu ve 1 Ocak 2003 – 31 Aralık 2003
dönemine ait kar ve zarar tablosunu denetlemi bulunuyoruz. Bu mali
tablolar Banka yönetiminin sorumlulu undadır. Bizim sorumlulu umuz
yaptı ımız denetim çalı malarına dayanarak görü bildirmektir.
2. Denetim çalı malarımız, Uluslararası Denetim Standartları’na uygun
olarak yapılmı tır. Bu standartlar, denetimin mali tablolarda önemli bir
yanlı lı ın olup olmadı ı konusunda makul bir güvenceyi sa lamak üzere
planlanmasını ve yapılmasını gerektirmektedir. Denetim çalı maları, mali
tablolardaki tutarlara ve açıklamalara baz olan kanıtların örnekleme
yöntemiyle incelenmesini içerir. Denetim çalı maları, aynı zamanda,
uygulanan muhasebe ilkelerinin ve yönetim tarafından yapılan önemli
muhasebe tahminlerinin ve genel olarak, mali tabloların sunumunun
de erlendirilmesini de içerir. Denetimimizin, beyan etti imiz görü ümüze
makul bir temel olu turdu u kanısındayız.
3. Görü ümüze göre, ekli mali tablolar Banka’nın 31 Aralık 2003 tarihi
itibariyle mali durumunu ve aynı tarihte sona eren yıla ait faaliyet
sonucunu, tarihi maliyet esasına göre, Türkiye’de uygulanan mevzuata ve
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’na uygun olarak
arzetmektedir.
2003 Yıllık Rapor
169
4. Görü ümüzü etkilememekle birlikte a a ıdaki hususu belirtmek isteriz:
Banka, son üç yıllık kümülatif enflasyon oranının 181% olarak
gerçekle ti i
yüksek
enflasyonlu
bir
ekonomide
faaliyet
göstermektedir. Türkiye’de geçerli mevzuat ve Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası Kanunu gere i Banka, kayıtlarını tarihi maliyet esasına
göre tutmaktadır. Bu itibarla, aktifteki ve pasifteki parasal olmayan
kalemlerin enflasyona göre endekslenmesi için ekli mali tablolarda
herhangi bir düzeltme yapılmamı tır. Enflasyon muhasebesi
düzeltmeleri, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na göre
hazırlanan ayrı bir raporda uygulanmı tır.
DRT DENET M REV ZYON TASD K
YEM NL MAL MÜ AV RL K A. .
Member firm of DELOITTE TOUCHE TOHMATSU
Levent YAVERO LU
Sorumlu Ortak
Zeki KURTÇU
Ortak
stanbul, 01 Mart 2004
170
2003 Yıllık Rapor
Türkiye Cumhuriyet
Ankara
BA IMSIZ DENET M RAPORU
1. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A. .’nin (“Banka”) 31 Aralık 2003 ve
2002 tarihli bilançoları ile aynı tarihte sona eren yıllara ait gelir, özsermaye
ve nakit akım tablolarını denetlemi bulunuyoruz. Sözkonusu mali tablolar
31 Aralık 2003 tarihi itibariyle Türk Lirasının satın alma gücüyle ifade
edilmi tir. Hazırlanan mali tablolardan Banka yönetimi sorumludur. Bizim
sorumlulu umuz, yaptı ımız denetime dayanarak bu mali tablolar üzerinde
görü bildirmektir.
2. Denetimlerimiz Uluslararası Denetim Standartları'
na uygun olarak
yapılmı tır. Bu standartlar, denetimin mali tablolarda önemli bir yanlı lı ın
olup olmadı ı konusunda makul bir güvenceyi sa lamak üzere
planlanmasını ve yapılmasını gerektirmektedir. Denetim, mali tablolardaki
tutarlara ve açıklamalara baz olan kanıtların, incelenmesini içerir. Denetim,
aynı zamanda, uygulanan muhasebe ilkelerinin ve yönetim tarafından
yapılan önemli muhasebe tahminlerinin ve genel olarak, mali tabloların
sunumunun de erlendirilmesini de içerir. Denetimlerimizin, beyan etti imiz
görü ümüze makul bir baz te kil etti i kanısındayız.
3. Görü ümüze göre, yukarıda bahsedilen mali tablolar Banka’nın 31 Aralık
2003 ve 2002 tarihleri itibariyle mali durumunu ve aynı tarihlerde sona eren
yıllara ait faaliyet sonuçlarını ve nakit akımlarını, Uluslararası Finansal
Raporlama Standartları'
na uygun olarak arzetmektedir.
Member Firm of DELOITTE TOUCHE TOHMATSU
Levent YAVERO LU
Zeki KURTÇU
2003 Yıllık Rapor
171
31 ARALIK 2003 VE 2002
TAR HLER T BAR YLE B LANÇO
(Tutarlar, Türk parasının 31 Aralık 2003’deki satın alma gücü ile Milyar TL olarak ifade edilmi tir (not 2)).
AKT FLER
2003
Not
Milyar TL
2002
Milyar TL
ABD Doları
Çevrimi
ABD Doları
Çevrimi
2003
Milyon
ABD Doları
2002
Milyon
ABD Doları
Nakit de erler ve bankalar
4
1,636,000
2,275,571
1,172
1,630
Altın rezervleri
5
2,234,170
2,449,040
1,601
1,755
Bankalar ve finansal kurulu larla bakiyeler
6
2,767,142
4,430,299
1,982
3,174
Alım satım amaçlı menkul kıymetler
7
72,131,469
81,244,536
51,676
58,205
Krediler (net)
8
175,373
811,576
126
581
Satı a hazır i tirakler
9
20,787
8,909
15
6
Sabit kıymetler (net)
10
137,867
151,015
99
108
57,025
227,228
41
163
79,159,833
91,598,174
56,712
65,622
Muhtelif alacaklar ve di er aktifler
AKT F TOPLAMI
li ikteki notlar bu tabloların tamamlayıcı parçasıdır.
172
2003 Yıllık Rapor
31 ARALIK 2003 VE 2002
TAR HLER T BAR YLE B LANÇO
(Tutarlar, Türk parasının 31 Aralık 2003’deki satın alma gücü ile Milyar TL olarak ifade edilmi tir (not 2)).
PAS FLER
2003
2002
ABD Doları
Çevrimi
2003
Milyon
ABD Doları
2002
Milyon
ABD Doları
Not
Milyar TL
Tedavüldeki banknotlar
11
10,675,528
8,700,211
7,648
6,233
Hazine’ye borçlar
20
59,839
121,910
43
87
Bankalara ve di er finansal
kurulu lara borçlar
12
22,563,224
24,366,925
16,165
17,457
13
çi dövizleri mevduatı
Milyar TL
ABD Doları
Çevrimi
26,183,270
28,881,557
18,758
20,691
Kamu sektörü mevduatı
5,533,000
4,817,661
3,964
3,451
Di er kurulu lar mevduatı
1,991,789
1,990,406
1,427
1,426
Repo taahhütlerinden borçlar
433,645
2,365,372
311
1,695
Uluslararası Para Fonu’na borçlar
14
10,253,511
15,116,551
7,346
10,830
Kurumlar vergisi kar ılı ı
18
-
-
-
-
Kar ılıklar
15
Muhtelif borçlar ve di er yükümlülükler
Ertelenmi vergi yükümlülü ü (net)
18
TOPLAM YÜKÜMLÜLÜKLER
78,363
47,877
56
34
988,130
901,311
708
646
-
406,509
-
291
78,760,299
87,716,290
56,426
62,841
40,615
358,919
40,615
3,841,269
29
257
29
2,752
399,534
3,881,884
286
2,781
79,159,833
91,598,174
56,712
65,622
223,379,467
174,810,688
160,033
125,237
ÖZKAYNAKLAR
Sermaye
Birikmi karlar
16
ÖZKAYNAK TOPLAMI
PAS F TOPLAMI
TAAHHÜTLER VE YÜKÜMLÜLÜKLER
21
2003 Yıllık Rapor
173
31 ARALIK 2003 VE 2002 TAR HLER T BAR YLE SONA EREN
HESAP DÖNEM NE A T GEL R TABLOSU
(Tutarlar, Türk parasının 31 Aralık 2003’teki satın alma gücü ile Milyar TL olarak ifade edilmi tir (not 2)).
Not
FA Z GEL RLER
Bankalardaki plasmanlardan alınan faizler
Menkul kıymetlerden alınan faizler (net)
Kredilerden alınan faizler
Di er faiz gelirleri
FA Z G DERLER
çi dövizlerine verilen faizler
Bankalara, finansal ve di er kurulu lara
verilen faizler
NET FA Z G DER
FA Z DI I GEL RLER
Açık piyasa i lemlerinden alınan faizler (net)
Kur farkı gelirleri (net)
Alınan temettüler
FA Z DI I G DERLER
Açık piyasa i lemlerine verilen faizler (net)
Kur farkı giderleri (net)
Komisyon gideri (net)
Di er faiz dı ı giderler
GENEL YÖNET M G DERLER
17
PARASAL ZARAR VE VERG ÖNCES
KAR/ (ZARAR)
NET PARASAL POZ SYON ZARARI
VERG ÖNCES ZARAR
VERG KAR ILI I
NET DÖNEM ZARARI
2003
2002
Milyar TL
Milyar TL
ABD Doları
Çevrimi
2003
Milyon
ABD Doları
77,496
4,872,750
27,768
83
4,978,097
163,638
7,339,523
132,348
102
7,635,611
56
3,491
20
3,567
117
5,258
95
5,470
(1,796,245)
(2,526,963)
(1,287)
(1,810)
(4,051,474)
(5,847,719)
(5,587,118)
(8,114,081)
(2,903)
(4,190)
(4,003)
(5,813)
(869,622)
(478,470)
(623)
(343)
3,211
3,211
869,982
1,582,413
5,178
2,457,573
2
2
623
1,134
4
1,761
(1,042,032)
(1,049,601)
(44,936)
(28,114)
(2,164,683)
(215,592)
(313,053)
(528,645)
(747)
(752)
(32)
(20)
(1,551)
(154)
(224)
(378)
(414,625)
(448,880)
(297)
(322)
(3,445,719)
1,001,578
(2,469)
718
(381,219)
(1,553,844)
(273)
(1,113)
(3,826,938)
(552,266)
(2,742)
(395)
356,766
(281,464)
256
(202)
(3,470,172)
(833,730)
(2,486)
(597)
174
2003 Yıllık Rapor
ABD Doları
Çevrimi
2002
Milyon
ABD Doları
31 ARALIK 2003 VE 2002 TAR HLER T BAR YLE
ÖZKAYNAK DE
M TABLOSU
(Tutarlar, Türk parasının 31 Aralık 2003’teki satın alma gücü ile Milyar TL olarak ifade
edilmi tir (not 2)).
Sermaye
Milyar TL
1 Ocak 2002 itibariyle
Ödenen temettüler
Net dönem zararı
31 Aralık 2002 tibariyle
Ödenen temettüler
Net dönem zararı
31 Aralık 2003 tibariyle
Birikmi
Karlar/(Zararlar)
Milyar TL
Toplam
Milyar TL
40,615
9,058,998
9,099,613
-
(4,383,999)
(833,730)
(4,383,999)
(833,730)
40,615
3,841,269
3,881,884
-
(12,178)
(3,470,172)
(12,178)
(3,470,172)
40,615
358,919
399,534
2003 Yıllık Rapor
175
31 ARALIK 2003 VE 2002 TAR HLER T BAR YLE SONA EREN HESAP
DÖNEMLER NE A T NAK T AKIM TABLOSU
(Tutarlar, Türk parasının 31 Aralık 2003’teki satın alma gücü ile Milyar TL olarak ifade edilmi tir (not 2)).
2003
Milyar TL
2002
Milyar TL
(3,470,172)
(833,730)
18,722
30,287
33,303
23,235
43,163
30,203
214,870
9,113,067
1,663,157
605,916
170,203
84,002
1,975,317
(1,803,701)
(3,913,292)
(406,509)
(172,369)
11,023,103
5,847,916
1,765,430
(129,442)
18,656
824,708
(4,491,044)
4,716,585
(525,133)
199,218
4,315,170
18,340,499
YATIRIM FAAL YETLER NE L K N NAK T AKIMLARI:
tirak Yatırımları
Sabit Kıymet Alımları (Net)
(11,878)
(5,574)
(392)
(5,115)
YATIRIM FAAL YETLER Ç N KULLANILAN NAK T
(17,452)
(5,507)
F NANSAL FAAL YETLERE L K N NAK T AKIMLARI:
Hazine Alacakları
Uluslararası Para Fonu’na Borçlar
Ödenen Temettüler
(62,071)
(4,863,040)
(12,178)
384,373
(15,692,162)
(4,383,999)
F NANSAL FAAL YETLERDEN SA LANAN NAK T
(4,937,289)
(19,691,788)
NAK T DE ERLERDEK NET ARTI
(639,571)
(1,356,796)
DÖNEM BA INDAK NAK T DE ERLER
2,275,571
3,632,367
DÖNEM SONUNDAK NAK T DE ERLER
1,636,000
2,275,571
LETME FAAL YETLER NE L K N NAK T AKIMLARI:
Net Dönem Zararı
Faaliyetlerden Sa lanan Nakit Akımına
Ula mak çin Yapılan Düzeltmeler:
Amortisman
üpheli Alacak Kar ılı ı
Kıdem Tazminatı ve Di er Kar ılıklar
LETME FAAL YETLER NDEK DE
Altın Rezervleri
Menkul De erler Portföyü
Bankalar Plasmanı
Krediler
Di er Aktifler
Di er Pasifler
Tedavüldeki Banknotlar
Bankalara Borçlar
Mevduat Hesapları
Kurumlar Vergisi
Ertelenmi Vergi
KL KLER:
LETME FAAL YETLER NDE KULLANINAN NAK T
176
2003 Yıllık Rapor
Kapsamı Özel Olarak Belirlenmi Denetim Çalı ması
9 Mart 2004
Türkiye Cumhuriyet
Ankara
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A. . (“Banka”) ile üzerinde mutabakata
varılan ve a a ıda sunulan hususlar ile ilgili çalı maları gerçekle tirdik. Bu
çalı malar yalnızca;
a. 31 Aralık 2003 tarihi itibariyle Net Uluslararası Rezervler (NUR), Net ç
Varlıklar (N V) ve Para Tabanı tutarlarının 31 Ekim 2003 tarihli Niyet
Mektubu’nda açıklandı ı ekilde olu turuldu unun incelenmesi,
b. 31 Aralık 2003 tarihi itibariyle NUR, N V ve Para Tabanı tutarlarının
NUR, N V ve Para Tabanı için ilgili dönemde uygulanacak tanımlamalara
uygun olarak olu turuldu unun incelenmesi,
c. Yukarıda (a) ve (b) paragraflarında belirtilen bilgilerin 31 Aralık 2002 ve
31 Aralık 2003 tarihi itibariyle tam denetim kapsamında denetlenmi ve
Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na göre düzeltilmi mali
tablolar ile mutabakatının yapılması ile sınırlıdır.
Yukarıda belirtilen kapsam dı ındaki hususlar kullanıcıların sorumlulu undadır.
Uyguladı ımız prosedürler a a ıda sunulmu tur:
1) 31 Ekim 2003 tarihli Niyet Mektubunu inceledik.
2) Banka tarafından hazırlanan NUR, N V ve Para Tabanı tutarlarının, 31
Ekim 2003 tarihli Niyet Mektubu’nun Ek G ve Ek H bölümlerinde
belirtilen tanımlara uygunlu unun mutabakatını yaptık.
3) T.C. Hazine Müste arlı ı’ndan, ilgili bakiyeleri için, yazılı ba ımsız
mutabakat mektubu alınmı tır.
2003 Yıllık Rapor
177
4) Banka tarafından hazırlanan NUR, N V ve Para Tabanı bilgilerinin,
Uluslararası Denetim Standartlar’ına uygun olarak denetlenmi ve
Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na göre hazırlanmı 31
Aralık 2002 ve 31 Aralık 2003 tarihli mali tablolarla mutabakatını yaptık.
Bulgular:
1) Banka tarafından hazırlanan bilgilerin denetlenmi mali tablolar ile
mutabakatı yapılırken, a a ıda belirtilen denetim düzeltmeleri, ilgili
hesaplarda dikkate alınmı tır:
a) Banka tarafından faiz ve gelir reeskontları veya faiz ve gider
reeskontları hesapları içerisinde takip edilen faiz gelir ve gider
reeskontları, ilgili hesaplara eklenmi tir.
b) Banka tarafından Net ç Varlıklar içerisinde takip edilen, dı
kredilere ili kin kar ılık gideri kredi bakiyesi ile netle tirilmi tir.
stisna:
NUR, N V ve Para Tabanı, ilgili dönemin son be i gününün ortalaması ile
hesaplanmı tır. Tarafımızdan yapılan denetim 31 Aralık 2002 ve 31 Aralık 2003
tarihi itibariyle gerçekle tirilmi olup, ortalamaya giren önceki dört güne ait
bilgiler üzerinde herhangi bir görü beyan etmiyoruz.
Yukarıda sunulan bulgular ve istisna dı ında, uyguladı ımız prodesürler sonucu, 31
Aralık 2002 ve 31 Aralık 2003 tarihleri itibariyle Banka tarafından yapılan NUR,
N V ve Para Tabanı hesaplamalarında bir hususa rastlanmamı tır.
Member Firm of DELOITTE TOUCHE TOHMATSU
Levent YAVERO LU
Zeki KURTÇU
Ek A — 31 Aralık 2002 tarihi itibariyle NUR, N V ve Para Tabanı
Ek B — 31 Aralık 2003 tarihi itibariyle NUR, N V ve Para Tabanı
178
2003 Yıllık Rapor
Ek A — 31 Aralık 2002 tarihi itibariyle NUR, N V ve Para Tabanı
Performans
Sabit *
Banka’ya Göre
5 Günlük Ortalama
31 Aralık 2002
Denetlenmi
Mali Tablolara
Göre
Trilyon TL
31 Aralık 2002
**/***
Trilyon TL
10,720
10,761
Net Dı Varlıklar
3,216
2,490
Net ç Varlıklar
7,504
8,271
28,603
29,370
Para Tabanı
Net ç Varlıklar (Program tanımı)
* 31 Aralık 2001 kurları kullanılarak hesaplanmı tır.
** Yabancı para bazında izlenen tutarlar 31 Aralık 2001 tarihindeki TL kar ılıkları
ile, TL hesaplar ise Türk parasının 31 Aralık 2002’deki satın alma gücü ile Milyar
TL olarak ifade edilmi tir.
*** Denetlenmi mali tablolara göre bulunan tutarlarda, ortalamaya giren önceki
dört güne ait bilgiler için herhangi bir düzeltme yapılmamı olup, bu günlere ait
bilgiler üzerinde görü beyan etmiyoruz.
Net Uluslararası Rezervler
2003 Yıllık Rapor
Banka’ya Göre
31 Aralık 2002
Denetlenmi
Mali Tablolara
Göre
31 Aralık 2002
Milyon ABD
Doları
Milyon ABD
Doları
10,042
9,936
179
Ek B — 31 Aralık 2003 tarihi itibariyle NUR, N V ve Para Tabanı
Performans
Sabit *
Banka’ya Göre
5 Günlük Ortalama
31 Aralık 2003
Para Tabanı
Tedavüldeki banknotlar
Bankaların TL mevduatları
Denetlenmi
Mali Tablolara
Göre
31 Aralık 2003
**
Trilyon TL
Trilyon TL
14,657
10,710
3,947
14,699
10,710
3,989
9,077
19,882
(9,048)
1,992
(12,797)
8,394
19,819
(9,050)
1,626
(13,051)
5,581
6,305
Net ç Varlıklar (1)
Hazine’nin IMF’e olan yükümlülü ü (2)
Orijinal vadesi 1 yıldan az olan Hazine’nin
YP yükümlülü ü (3)
5,581
20,416
6,305
20,416
-
-
Net ç Varlıklar (Program tanımı) (1+2+3)
25,997
26,721
Net Dı Varlıklar
Net Uluslararası Rezervler
Bankaların YP mevduatları
Orta vadeli dı krediler (net)
Di er
Net ç Varlıklar
* 31 Aralık 2001 paritesi ve 31 Aralık 2001 kuru ile hesaplanmı tır.
** Denetlenmi mali tablolara göre bulunan tutarlarda, ortalamaya giren önceki
dört güne ait bilgiler için herhangi bir düzeltme yapılmamı olup, bu günlere ait
bilgiler üzerinde görü beyan etmiyoruz.
180
2003 Yıllık Rapor
Ek B — 31 Aralık 2003 tarihi itibariyle NUR, N V ve Para Tabanı (devamı)
Denetlenmi
Mali Tablolara
Banka’ya Göre
Göre
31 Aralık 2003 31 Aralık 2003
*
Milyon ABD
Milyon ABD
Doları
Doları
Net Dı Varlıklar
A-Net Uluslararası Rezervler (1-2+3)
1-Brüt Döviz Rezervleri
2- Brüt Uluslararası Yükümlülükleri
a- Bankalar döviz mevduatı
b- IMF
c- Di er yükümlülükler
3- Vadeli lemler (net)
B- Orta Vadeli Dı Krediler(net)
C- Di er
6,145
3,773
13,646
29,083
(15,437)
(6,454)
(6,306)
(2,677)
-
13,427
29,083
(15,656)
(6,462)
(6,339)
(2,855)
1,383
114
(8,884)
(9,768)
* Denetlenmi mali tablolara göre bulunan tutarlarda, ortalamaya giren önceki dört
güne ait bilgiler için herhangi bir düzeltme yapılmamı olup, bu günlere ait bilgiler
üzerinde görü beyan etmiyoruz.
2003 Yıllık Rapor
181
182
2003 Yıllık Rapor
TÜRK YE – IMF PARASAL L K LER
2003 Yıllık Rapor
183
184
2003 Yıllık Rapor
TÜRK YE – IMF PARASAL L K LER
Türkiye’nin 1947 yılından beri üyesi oldu u Uluslararası Para Fonu (IMF) ile
ili kiler açısından, mali ajan Hazine Müste arlı ı, muhafaza kurumu ise Merkez
Bankası olarak belirlenmi tir.
Bu çerçevede, IMF’den SDR satın alma, geri ödeme, faiz ve di er ödemeler
mali ajan olması sıfatıyla, Türkiye adına i lem yapma yetkisine sahip olan Hazine
Müste arlı ı, söz konusu i lemlerin IMF’nin Merkez Bankası nezdindeki Türk
lirası üzerinden tutulan 1 ve 2 numaralı hesapları ile menkul kıymetler hesabına
yansıtılması Merkez Bankası tarafından gerçekle tirilmektedir.
Türkiye’nin IMF üyeli i çerçevesinde 31 Aralık 2003 tarihi itibarıyla kotası
964 milyon SDR’dir. IMF nezdinde, kotanın döviz üzerinden nakit olarak ödenen
kısmı olan 112 milyon SDR’lik rezerv pozisyonu mevcuttur.
Merkez Bankası’nın 2002 yılı sonunda 5.955 milyon SDR olan IMF’ye
yükümlülü ü, IMF’den rezerv amaçlı sa lanan kredinin 2003 yılı içinde yapılan
1.043 milyon SDR’lik anapara geri ödemesi sonucu, 31 Aralık 2003 tarihi
itibarıyla 4.912 milyon SDR’ye dü mü tür. Hazine Müste arlı ı’nın IMF’den
do rudan borçlanma yoluyla sa ladı ı krediler 2002 yılı sonunda 10.291 milyon
SDR iken, 2003 yılında Acil Yarım kredisinin 181 milyon SDR tutarında geri
ödemesine ra men, 1.191 milyon SDR’lik kredi giri i sonucunda 31 Aralık 2003
tarihi itibarıyla 11.301 milyon SDR’ye yükselmi tir. 2002 ve 2003 yıl sonları
itibarıyla Fon’dan sa lanan kaynakların ayrıntısı a a ıdaki tabloda sunulmaktadır.
(SDR)
Kullanımlar
Acil Yardım
Rezerv Deste i Amaçlı
2003
2002
16.212.777.500
16.245.660.000
180.750.000
361.500.000
4.911.827.500
5.954.960.000
11.120.200.000
9.929.200.000
Ek Rezerv Kolaylı ı
Do rudan Hazine Kullanımı
2003 Yıllık Rapor
185
31 Aralık 2003 tarihi itibarıyla IMF’nin Merkez Bankası nezdinde 17.064
milyon SDR kar ılı ı 37.325 trilyon Türk lirası mevcudu bulunmaktadır.
1 numaralı hesap
Milyon TL
10.743.914.229
SDR
4.911.827.500
2 numaralı hesap
7.319
3.346
26.581.130.119
12.152.175.000
37.325.051.667
17.064.005.846
Menkul kıymetler hesabı
IMF’nin 1 ve 2 numaralı hesapları, Merkez Bankası bilançosunun pasifinde
Uluslararası Kurulu lar Mevduatı ba lı ı altında izlenmektedir. Menkul kıymetler
hesabı ise Nazım hesaplarda izlenmekte olup, Hazine Müste arlı ı tarafından IMF
lehine verilmi ciro edilemez, faizsiz ve istendi inde paraya çevrilebilir menkul
kıymetlerden olu maktadır. Söz konusu menkul kıymetler, Türkiye’nin IMF
üyeli i çerçevesinde geçerli bir döviz cinsinden nakit olarak ödenen kısım
dı ındaki Türk lirası cinsinden kota yükümlülü ü, bütçe finansmanı amaçlı SDR
alımları ve IMF tarafından her yıl 30 Nisan’da gerçekle tirilen yeniden
de erlemeler nedeniyle ihraç edilmi kıymetlerdir.
Merkez Bankası ile Hazine Müste arlı ı arasında, Türkiye ile Fon arasındaki
ili kileri açıklı a kavu turmak amacıyla imzalanan 6 Mayıs 2002 tarihli protokole
istinaden, Fon tarafından rezerv deste i amacıyla Banka hesaplarına aktarılan
kaynakların TL-SDR kurundaki de i imler sonucu ortaya çıkan lehte veya aleyhte
kur farkları, ay sonları itibarıyla, Banka Kanunu’nun 61. Maddesi kapsamında kur
farklarının izlendi i De erleme Hesabından kar ılanmak veya De erleme Hesabına
aktarılmak suretiyle Banka tarafından Fon’un 1 ve 2 No’lu hesaplarına
yansıtılmaktadır.
IMF ile Türkiye ili kileri çerçevesinde üçer aylık devrelerde:
·
·
·
Kullanılan Fon kaynakları üzerinden faiz ödenmekte,
Rezerv pozisyonu üzerinden faiz tahsil edilmekte,
IMF nezdindeki SDR cari hesabı ile SDR tahsisatı arasındaki fark için faiz
ödenmektedir.
186
2003 Yıllık Rapor
2003
YASAL VE DAR DÜZENLEMELER
2003 Yıllık Rapor
187
188
2003 Yıllık Rapor
VII
YASAL VE DAR DÜZENLEMELER
Ülke ekonomisi üzerinde etkili olan, 2003 yılı içinde çıkartılan kanunlar, TBMM
kararları, Bakanlar Kurulu kararları, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
kararları ve Yüksek Planlama Kurulu kararlarından olu an yasal düzenlemeler ile
tebli , yönetmelik ve genelgeden olu an idari düzenlemeler, Mevzuat Numarası,
Mevzuat Ba lı ı, Resmi Gazete Tarih ve Numarası biçiminde sunulmu tur.
MEVZUAT
NUMARASI
RESM GAZETE
TAR H VE
NUMARASI
MEVZUAT BA LI I
KANUNLAR
1 Kanun No: 4783
Gelir Vergisi, Vergi Usul, Kurumlar Vergisi,
Veraset ve ntikal Vergisi Kanunları ile
4306, 4481 ve 4562 Sayılı Kanunlarda
De i iklik Yapılması Hakkında Kanun
09 Ocak 2003
24988
2 Kanun No: 4802
Avrupa Birli i Komisyonu ile Türkiye
Arasında Merkezi Finans ve hale Birli i ile
Ulusal
Fonun
Kurulmasına
li kin
Mutabakat Zabıtının Onaylanmasının Uygun
Bulundu una Dair Kanun
04 ubat 2003
25014
3 Kanun No: 4811
Vergi Barı ı Kanunu
27 ubat 2003
25033
4 Kanun No: 4814
Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek
Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunda
De i iklik Yapılmasına li kin Kanun
08 Mart 2003
25042
5 Kanun No: 4822
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda
De i iklik Yapılmasına Dair Kanun
14 Mart 2003
25048
6 Kanun No: 4833
Bütçe Kanunu (2003 Mali Yılı)
31 Mart 2003
25065
(Mük.)
7 Kanun No: 4834
Kesin Hesap Kanunu (2001 Mali Yılı)
03 Nisan 2003
25068
(Mük.)
8 Kanun No: 4837
Ekonomik stikrarı Sa lamak çin
Vergiler Alınması Hakkında Kanun
11 Nisan 2003
25076
9 Kanun No: 4847
Avrupa Birli i Uyum Komisyonu Kanunu
2003 Yıllık Rapor
Ek
19 Nisan 2003
25084
189
10 Kanun No: 4842
Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi,
Katma De er Vergisi, Vergi Usul, Harçlar,
Damga Vergisi, Kamu Finansmanı ve Borç
Yönetiminin Düzenlenmesi, Vergi adesi,
Finansal Kiralama, Sosyal Sigortalar ve
Bankalar Kanunları ile Bazı Kanunlarda
(08.05.2003 Gün ve 25102 Sayılı Resmi
Gazete’de Düzeltmesi Vardır)
24 Nisan 2003
25088
11 Kanun No: 4849
Vergi Barı ı Kanununda (4811 Sayılı)
24 Nisan 2003
25088
10 Haziran 2003
25134
12 Kanun No: 4857
Kanunu
13 Kanun No: 4875
Do rudan Yabancı Yatırımlar Kanunu
17 Haziran 2003
25141
14 Kanun No: 4876
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A. . ve 12 Haziran 2003
Tarım Kredi Kooperatifleri Tarafından
Üreticilere Kullandırılan ve Sorunlu Hale
Gelen
Tarımsal
Kredilerin
Yeniden
Yapılandırılmasına li kin Kanun
25136
15 Kanun No: 4884
Türk Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu, 17 Haziran 2003
Damga Vergisi Kanunu,
Kanunu ve
Sosyal Sigortalar Kanununda De i iklik
Yapılması Hakkında Kanun
25141
16 Kanun No: 4905
Devlet Memurları Kanunu ile Türkiye 01 Temmuz 2003
Cumhuriyeti Emekli Sandı ı Kanununda
De i iklik Yapılmasına Dair Kanun
25155
17 Kanun No: 4910
Gümrük Kanununda De i iklik Yapılmasına 01 Temmuz 2003
li kin Kanun
25155
18 Kanun No: 4961
Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 06 A ustos 2003
Kanunda De i iklik Yapılmasına Dair
Kanun
25191
19 Kanun No: 4962
Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda 07 A ustos 2003
De i iklik Yapılması ve Vakıflara Vergi
Muafiyeti Tanınması Hakkında Kanun
25192
20 Kanun No: 4964
Kamu hale Kanunu 4734 Sayılı ile 4735 15 A ustos 2003
Sayılı Kanun ve Bazı Kanunlarda
25200
21 Kanun No: 4969
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde 12 A ustos 2003
Kararnamelerde De i iklik Yapılmasına
Dair Kanun
25197
22 Kanun No: 5004
Bütçe Kanunu ile Ba lı Cetvellerinde
De i iklik Yapılmasına Dair Kanun (2003
Mali Yılı)
25297
190
22 Kasım 2003
2003 Yıllık Rapor
23 Kanun No: 5021
Bazı Kanunlarda De i iklik Yapılması ve
Bankalar Kanunu Hükümlerine stinaden
Bankacılık lemleri Yapma ve Mevduat
Kabul Etme zni Kaldırılan Türkiye mar
Bankası Türk Anonim irketi Hakkında
Tesis Edilecek Bazı
lemler Hakkında
Kanun
27 Aralık 2003
25329
24 Kanun No: 5027
Bütçe Kanunu (2004 Mali Yılı)
28 Aralık 2003
25330
(Mük.)
25 Kanun No: 5024
Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu
ve Kurumlar Vergisi Kanununda De i iklik
Yapılması Hakkında Kanun
30 Aralık 2003
25332
26 Kanun No: 5033
Kar ılıksız Çek ve Protestolu Senetler ile
Kredi ve Kredi Kartları Borçlarına li kin
Kayıtların Dikkate Alınmaması Hakkında
Kanun
31 Aralık 2003
25333
20 ubat 2003
25026
(Mük.)
TBMM KARARLARI
27 Karar No: 63
Türkiye Büyük Millet Meclisi Kamu ktisadi
Te ebbüsleri Komisyonu Kararı
28 Karar No: 770
Türkiye Halk Bankası A. .’nin 1997 Yılına 03 Haziran 2003
Ait Bilanço ve Gelir Tablosunun Tasvip
Edilmedi ine li kin Karar
25127
29 Karar No: 784
Tasarruf
Mevduatı
Sigorta
Fonuna
Devredilen
Bankalar
ile
Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurulunun
Faaliyetlerinin ve Bunlara li kin ddiaların
Ara tırılarak
Bankacılık
ve
Finans
Sektörünün Sa lıklı Bir Yapı ve leyi e
Kavu turulması çin Alınması Gereken
Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Bir
Meclis Ara tırması Komisyonu Kurulmasına
li kin Karar
25273
28 Ekim 2003
BAKANLAR KURULU KARARLARI
30 BKK 2003/5136
Bütçe Kanunu (2002 Mali Yılı) ve Katma
Bütçeli dareler 2002 Mali Yılı Bütçe
Kanunu’nun Eki Cetvellerde Yer Alan
Miktar
ve
Limitlerin
Yeniden
Belirlenmesine Dair Karar
16 Ocak 2003
24995
31 BKK 2002/5112
Ziraat Bankası, Türkiye Halk Bankası, ve
Türkiye Emlak Bankası A. .’lerin Görev
Zararı Alacaklarının Tasfiye Edilmesi
Hakkında 2001/2312 Sayılı Kararnamenin
Eki 2002/3893 ve 2002/4669 Sayılı
Kararlarda De i iklik Yapılmasına Dair
Karar
21 Ocak 2003
25000
2003 Yıllık Rapor
191
32 BKK 2003/5210
Kamu hale Kanunu (4734 Sayılı)’na Göre
halesi Yapılacak Olan Mal Alımlarına
li kin Fiyat Farkı Hesabında Uygulanacak
Esaslarda De i iklik Yapılmasına Dair Karar
05 ubat 2003
25015
33 BKK 2003/5275
Kamu ktisadi Te ebbüsleri ve Ba lı
Ortaklıklarının, 2002 Yılına Ait Genel
Yatırım ve
Finansman
Programında
De i iklik Yapılmasına li kin Karar
28 ubat 2003
25034
34 BKK 2003/5299
Yıllık Program 2003 Yılı Programının
Uygulanması,
Koordinasyonu
ve
zlenmesine Dair 2002/4810 Sayılı Kararda
De i iklik Yapılması Hakkında Karar
08 Mart 2003
25042
35 BKK 2003/5303
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında
Karar’da De i iklik Yapılması Hakkında
Karar
08 Mart 2003
25042
36 BKK 2003/5323
T.Halk Bankası A. .’nin Esnaf ve Sanatkar
Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Kefaletiyle
Esnaf
ve
Sanatkarlara
Kredi
Kullandırılmasına li kin Karar
13 Mart 2003
25047
37 BKK 2002/4810
2003 Yılı Programı 17 Ekim Gün ve 24909
(Mükerrer)
Sayılı
Resmi
Gazete’de
Yayımlanan 8 Ekim 2002 Gün ve 2002/4810
Sayılı 2003 Yılı Programının Uygulanması,
Koordinasyonu ve
zlenmesine Dair
Bakanlar Kurulu Kararı Eki
15 Mart 2003
25049
(Mük.)
38 BKK 2003/5346
Kamu ktisadi Te ebbüsleri ve Ba lı
Ortaklıklarının, 2003 Yılına Ait Genel
Yatırım ve
Finansman
Programında
De i iklik Yapılmasına Dair Karar
22 Mart 2003
25056
39 BKK 2002/4810
(2003 Yılı Yatırım Programı) 17 Ekim 2002
Gün 24909 (Mükerrer) Sayılı Resmi
Gazete’de Yayımlanan 8 Ekim 2002 Gün ve
2002/4810 Sayılı 2003 Yılı Programının
Uygulanması,
Koordinasyonu
ve
zlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı
Eki
10 Nisan 2003
25075
(Mük.)
40 BKK 2003/5456
thalat Rejimi Kararına Ek Karar
17 Nisan 2003
25082
41 BKK 2003/5440
30 Nisan 2003
25094
Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü 15 Mayıs 2003
Maddesinde Yer Alan Tevkifat Nispetleri
Hakkındaki 93/5148 Sayılı Kararnamenin
Eki Karar’da De i iklik Yapılmasına li kin
Karar
25109
42 BKK 2003/5590
192
2003 Yıllık Rapor
43 BKK 2003/5591
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında 15 Mayıs 2003
2002/4367 Sayılı Kararnamenin Eki Kararda
De i iklik Yapılmasına Dair Karar
25109
44 BKK 2003/5557
Mal ve Hizmetlere Uygulanacak Katma 22 Mayıs 2003
De er Vergisi Oranlarının Tespitine li kin
Karar’da De i iklik Yapılması Hakkında
Karar
25115
45 BKK 2003/5727
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 02 Temmuz 2003
Sayılı Kararda De i iklik Yapılmasına
li kin Karar
25156
46 BKK 2003/5751
Özel
lem
Vergisi
Artırılmasına li kin Karar
Tutarlarının 17 Temmuz 2003
25171
47 BKK 2003/5930
"Avrupa
Birli i
Müktesebatının 24 Temmuz 2003
Üstlenilmesine
li kin Türkiye Ulusal
Programı"
ile
"Avrupa
Birli i
Müktesebatının
Üstlenilmesine
li kin
Türkiye Ulusal Programının Uygulanması,
Koordinasyonu ve
zlenmesine Dair
Karar"ın Kabulü Hakkında Karar
25178
48 BKK 2003/5906
" thalat Rejimi Kararına Ek Karar"ın 25 Temmuz 2003
Yürürlü e Konulması Hakkında Karar
25179
49 BKK 2003/5872
04 A ustos 2003
25189
50 BKK 2003/5885
06 A ustos 2003
25191
51 BKK 2003/5978
08 A ustos 2003
25193
52 BKK 2003/6026
Karar’da De i iklik Yapılmasına Dair Karar
05 Eylül 2003
25220
53 BKK 2003/6041
2003 Yılı Yatırım Programının Düzeltilmesi
Hakkında Karar
05 Eylül 2003
25220
25 Eylül 2003
25240
54 BKK 2003/6193
55 BKK 2003/6105
Tahvil ve Sermaye Piyasası Aracı
Niteli indeki Di er Borçlanma Senetleri
hraç Limitlerine Dair Kararda De i iklik
Yapılmasına li kin Karar
09 Ekim 2003
25254
56 BKK 2003/6286
2004 Yılı Programı ile 2004 Yılı
Programının Uygulanması, Koordinasyonu
ve zlenmesine Dair Karar
21 Ekim 2003
25266
24 Ekim 2003
25269
Karar'
da De i iklik Yapılmasına Dair Karar
24 Ekim 2003
25269
24 Ekim 2003
25269
57 BKK 2003/6248
58 BKK 2003/6249
59 BKK 2003/6252
2003 Yıllık Rapor
193
60 BKK 2003/6286
(2004 Yılı Programı) 21 Ekim Gün ve
25266 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan
13 Ekim 2003 Gün ve 2003/6286 Sayılı
2004 Yılı Programının Uygulanması,
Koordinasyonu ve
zlenmesine Dair
Bakanlar Kurulu Kararı Eki
28 Ekim 2003
25273
(Mük.)
61 BKK 2003/6415
Belgesiz hracat Kredileri ile Vergi, Resim 12 Aralık 2003
ve Harç stisnası Belgeleri Hakkında Karar
25314
62 BKK 2003/6577
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü 30 Aralık 2003
Maddesinde Yer Alan Tevkifat Nispetleri
Hakkında Karar
25332
63 BKK 2003/6578
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 19, 21, 30 Aralık 2003
23/8, Mükerrer 80, 82 86/1-d ve 103 üncü
Maddelerinde Yer Alan Tutarlarla lgili
Karar
25332
64 BKK 2003/6547
Gümrük
Tarife
Cetvelinin
1/1/2004 30 Aralık 2003
Tarihinden Geçerli Olmak Üzere Yürürlü e
Konulması Hakkında Karar
25332
(Mük.)
65 BKK 2003/6660
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu 31 Aralık 2003
Kesintileri Hakkındaki Kararın Yürürlü e
Konulması Hakkında Karar
25333
66 BKK 2003/6670
T.Halk Bankası Anonim irketince Esnaf ve 31 Aralık 2003
Sanatkar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri
Kefaletiyle Esnaf ve Sanatkarlara Kredi
Kullandırılmasına li kin Karar
25333
67 BKK 2003/6662
thalat Rejimi Kararına Ek Karar.
31 Aralık 2003
25333
(I.Mük.)
BANKACILIK DÜZENLEME VE
DENETLEME KURULU KARARLARI
68 Karar No: 1023
Finansbank A. . ve Fiba Bank A. . Genel
Kurullarının Devre Dair Kararlarının
Tesciline li kin Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurulu Kararı
06 Nisan 2003
25071
69 Karar No: 1043
Sigortaya Tabi Tasarruf Mevduatı ile 16 Mayıs 2003
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nca Tahsil
Olunacak Primler Hakkında 2000/682 Sayılı
Bakanlar Kurulu Kararının Uygulanmasına
Dair Bankacılık Düzenleme ve Denetleme
Kurulu Kararı
25110
70 Karar No: 1083
Sigortaya Tabi Olacak Tasarruf Mevduatının 03 Temmuz 2003
Kapsamı, Tutarı, Sigorta Priminin Tarifesi
ile Tahsil Zamanı ve
ekline Dair
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
Kararı
25157
(Mük.)
194
2003 Yıllık Rapor
71 Karar No: 1084
Türkiye’de Kurulmu Mevduat Bankalarının 03 Temmuz 2003
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Tarafından
Devir Alınması Halinde Yurt Dı ı
ubelerinin
Garanti
Kapsamından
Çıkarılmasına Dair Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurulu Kararı
25157
(Mük.)
72 Karar No: 1085
Türkiye mar Bankası T.A. .’nin Bankacılık 04 Temmuz 2003
lemleri Yapma ve Mevduat Kabul Etme
zninin Kaldırılmasına Dair Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurulu Kararı
25158
(Mük.)
YÖNETMEL KLER
73 Yönetmelik
Devlet Muhasebesi Yönetmeli inin Bazı
Maddelerinde De i iklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik
16 Ocak 2003
24995
74 Yönetmelik
Borç ve Risk Yönetiminin Koordinasyonu
ve Yürütülmesine li kin Esas ve Usuller
Hakkında
Yönetmelikte
De i iklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik
28 Ocak 2003
25007
75 Yönetmelik
Bankaların
Sermaye
Yeterlili inin
Ölçülmesine ve De erlendirilmesine li kin
Yönetmelikte De i iklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik
01 Mart 2003
25035
76 Yönetmelik
Mal Alımı haleleri Uygulama Yönetmeli i,
Yapım
leri
haleleri
Uygulama
Yönetmeli i, Hizmet Alımı
haleleri
Uygulama Yönetmeli i ve Danı manlık
Hizmet
Alımı
haleleri
Uygulama
Yönetmeli inin
Bazı
Maddelerinde
De i iklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
07 Mart 2003
25041
77 Yönetmelik
Borsa Dı ı Te kilatlanmı Menkul Kıymetler
Piyasalarının Kurulu ve Çalı ma Esasları
Hakkında Yönetmelik
18 Mart 2003
25052
78 Yönetmelik
Risk Hesabı ile lgili Uygulanacak Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelik
25 Mart 2003
25059
79 Yönetmelik
Kıymetli Madenler Borsalarının Kurulu ve
Çalı ma
Esasları
Hakkında
Genel
Yönetmelik
27 Mart 2003
25061
80 Yönetmelik
Vadeli
lem ve Opsiyon Borsalarının
Kurulu ve Çalı ma Esasları Hakkında
Yönetmelik
12 Nisan 2003
25077
81 Yönetmelik
stanbul Altın Borsası Te kilat, Görev ve
Çalı ma Esasları Yönetmeli i
30 Nisan 2003
25094
2003 Yıllık Rapor
195
82 Yönetmelik
Bankaların Kurulu ve Faaliyetleri Hakkında 10 Haziran 2003
Yönetmelik
25134
83 Yönetmelik
Devlet Muhasebesi Yönetmeli inin Bazı 16 Haziran 2003
Maddelerinde Ek ve De i iklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik
25140
84 Yönetmelik
Özel Finans Kurumlarının Kurulu ve 20 Haziran 2003
Faaliyetleri
Hakkında
Yönetmelikte
De i iklik Yapılmasına li kin Yönetmelik
25144
85 Yönetmelik
Aracı Kurumların Tedrici Tasfiye Usul ve 27 Haziran 2003
Esasları Hakkında Yönetmelikte De i iklik
25151
86 Yönetmelik
Özel Finans Kurumları Özel Cari ve Katılma 27 Haziran 2003
Hesapları Güvence Fonu Yönetmeli inde
De i iklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
25151
87 Yönetmelik
Finansal Yeniden Yapılandırma Çerçeve 25 Temmuz 2003
Anla malarının Onaylanması, Kabulü ve
Uygulanmasına
li kin Genel
artlar
Hakkında
Yönetmelikte
De i iklik
Yapılmasına li kin Yönetmelik
25179
88 Yönetmelik
Tüketicinin Korunması Hakkında 4077 01 A ustos 2003
Sayılı Kanunun 29 uncu Maddesinde
Öngörülen Hesabın Kullanılmasına li kin
Yönetmelik
25186
89 Yönetmelik
Do rudan Yabancı Yatırımlar
Uygulama Yönetmeli i
Kanunu 20 A ustos 2003
25205
90 Yönetmelik
Do rudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı 29 A ustos 2003
Uyruklu Personel
stihdamı Hakkında
Yönetmelik
25214
91 Yönetmelik
Sigortacılık Ba ımsız Denetim
li kin Yönetmelik
lkelerine
08 Eylül 2003
25223
92 Yönetmelik
Dı Borç Ödeme Hesabı Olu turulması ve
leyi ine li kin Esas ve Usullere Dair
Yönetmelik
10 Eylül 2003
25225
93 Yönetmelik
Mal Alımı haleleri Uygulama Yönetmeli i
11 Eylül 2003
25226
94 Yönetmelik
Hizmet
Alımı
Yönetmeli i
haleleri
Uygulama
11 Eylül 2003
25226
95 Yönetmelik
Yapım
leri
Yönetmeli i
haleleri
Uygulama
11 Eylül 2003
25226
96 Yönetmelik
Danı manlık Hizmet
Uygulama Yönetmeli i
haleleri
11 Eylül 2003
25226
196
Alımı
2003 Yıllık Rapor
97 Yönetmelik
hracat
Yönetmeli inde
De i iklik
27 Eylül 2003
25242
98 Yönetmelik
halelere Kar ı Yapılacak dari Ba vurulara
Ait Yönetmelikte De i iklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik
04 Ekim 2003
25249
99 Yönetmelik
2003/6334 Devlet
Yönetmeli i
Genel 19 Kasım 2003
25294
100 Yönetmelik
hracat
Yönetmeli inde
De i iklik 21 Kasım 2003
25296
101 Yönetmelik
Gümrük
Yönetmeli inde
De i iklik 23 Aralık 2003
Yapılması Hakkında Yönetmelik
25325
102 Yönetmelik
thalat Yönetmeli inde De i iklik
Muhasebesi
31 Aralık 2003
25333
(1.Mük.)
24 Ocak 2003
25003
YÜKSEK PLANLAMA KURULU
KARARLARI
103 2003/2
Yüksek Planlama Kurulunun 2003 Yılı
Programı
ve
Mali
Yılı
Bütçesi Makro Çerçeve Kararı
104 2003/14
Yıllık Program 2004 Mali Yılı Programı ve 05 Temmuz 2003
Mali Yılı Bütçesi Makro Çerçeve Kararı
TEBL
25159
LER
105 Tebli
Mülga Dı Krediler Kur Farkı Fonu’ndan
Kullanılmı
Kredilere
Uygulanacak
De i ken Faiz Oranı Hakkında Tebli
02 Ocak 2003
24981
106 Tebli
Kamu Hazinedarlı ı Genel Tebli i (2003
Mali Yılı Genel ve Katma Bütçeleri
Kanunla ıncaya
Kadar
Devlet
Harcamalarının Yapılmasına ve Devlet
Gelirlerinin Tahsiline Yetki Verilmesine
Dair) Sıra No:2003/I
08 Ocak 2003
24987
107 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i ( ta Amiri
Mutemet Avansları ve Kredileri ile lgili)
Sıra No:1
14 Ocak 2003
24993
108 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Devlet Harcama
Belgeleri ile lgili) Sıra No:2
14 Ocak 2003
24993
109 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Parasal Sınırlar,
Süreler ve Oranlarla lgili) Sıra No:3
14 Ocak 2003
24993
110 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Gider Tahakkuk
Memurlu u ile lgili) Sıra No:4
14 Ocak 2003
24993
2003 Yıllık Rapor
197
111 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Harcama Esasları
ile lgili) Sıra No:5
14 Ocak 2003
24993
112 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Aylık ve Ücret
Ödemeleri ile lgili) Sıra No:6
14 Ocak 2003
24993
113 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Hesaba Aktarma
Suretiyle Ödeme’ye li kin) Sıra No:7
14 Ocak 2003
24993
114 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Yetki Devri ve
Sorumluluklar ile lgili) Sıra No:8
14 Ocak 2003
24993
115 Tebli
Muhasebat
Genel
Tebli i
(Devlet
Hesaplarında Yer Verilmeyecek Tutarlara
li kin) Sıra No:9
14 Ocak 2003
24993
116 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Temlik ve Vergi
Borçlarına Takas ile lgili) Sıra No:12
14 Ocak 2003
24993
117 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Özel Gider
ndirimi ile lgili) Sıra No:13
14 Ocak 2003
24993
118 Tebli
Muhasebat
Genel
Tebli i
Mektupları ile lgili) Sıra No:15
(Teminat
14 Ocak 2003
24993
119 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Döner Sermaye
lemleri ile lgili) Sıra No:17
14 Ocak 2003
24993
120 Tebli
Muhasebat Genel Tebli i (Hakedi lerden
Yapılacak Kesintiler ile lgili) Sıra No:18
14 Ocak 2003
24993
121 Tebli
Gümrük
Genel
Tebli i
(Tarife
Sınıflandırma Kararları)Seri No:3
-
17 Ocak 2003
24996
122 Tebli
Özel Finans Kurumları Tarafından Verilen
Teminat Mektuplarının da Teminatı Olarak
Kabul Edilmesi Gerekti ine Dair Kamu
hale Tebli i No:2003/2
18 Ocak 2003
24997
123 Tebli
Portföy Yöneticili i Faaliyetine ve Bu
Faaliyette Bulunacak Kurumlara li kin
Esaslar Tebli i Seri: V, No:59
21 Ocak 2003
25000
124 Tebli
Bireysel
ve
Kurumsal
Portföylerin
Performans Sunumuna, Performansa Dayalı
Ücretlendirme ve Sıralama Faaliyetlerine
li kin Esaslar Hakkında Tebli Seri: V, No:
60
21 Ocak 2003
25000
125 Tebli
E ik De erler ve Parasal Limitlerin
Güncellenmesi ile lgili Kamu hale Kurumu
Tebli i No:2003/1
21 Ocak 2003
25000
198
2003 Yıllık Rapor
126 Tebli
Muhasebat
Genel
Tebli i
(Bütçe
Kanunlarında Gösterilmesi Gereken Parasal
Sınırlara li kin Sıra No.3)’nde De i iklik
Yapılmasına li kin Tebli
30 Ocak 2003
25009
127 Tebli
Kurumlar
Vergisi
Genel
Tebli i
( letmelerin
Kullandıkları
Yabancı
Kaynaklara li kin Gider ve Maliyet
Unsurlarına Göre Tespit Edilen Yeniden
De erleme Oranları ile lgili) Seri No:79
30 Ocak 2003
25009
128 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i (Borsada
Rayici Olmayan Yabancı Para Kurlarına
li kin) Sıra No:312
31 Ocak 2003
25010
129 Tebli
Bütçe Uygulama Talimatı (2003 Mali Yılı
Tedavi Yardımı) Sıra No:3
01 ubat 2003
25011
130 Tebli
Bütçe Uygulama Talimatı (2003 Mali Yılı,
Deprem Bölgesinde Yapılan Yatırım ve
Harcamaların Duyurulmasına li kin) Sıra
No:5
10 ubat 2003
25020
131 Tebli
Bütçeleri Kanunla ıncaya Kadar Devlet
Harcamalarının Yapılmasına ve Devlet
Gelirlerinin Tahsiline Yetki Kanunu ile lgili
Geçici Bütçe Uygulamaları) Seri No:6
10 ubat 2003
25020
132 Tebli
Kamu hale Kanunu Tebli i (Kamuya Ait
Mal ve Hizmet Alımı halelerinin Uygulama
ekline li kin) No: 2003/4
15 ubat 2003
25021
133 Tebli
Hisse
Senetlerinin
Kurul
Kaydına
Alınmasına ve Satı ına li kin Esaslar
Tebli inin Bazı Maddelerinde De i iklik
Yapılmasına Dair Tebli Seri:I, No:28
18 ubat 2003
25024
134 Tebli
Portföy Yöneticili i Faaliyetine li kin ve
Bu Faaliyette Bulunacak Kurumlara li kin
Esaslar Seri:V, No:59 Tebli inde De i iklik
Yapılmasına Dair Tebli Seri:V, No:61
18 ubat 2003
25024
135 Tebli
Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında
Satı Yöntemlerine li kin Esaslar Tebli inin
Bazı Maddelerinde De i iklik Yapılmasına
Dair Tebli Seri:VIII, No:36 (19.2.2003
Tarih ve 25025 Sayılı Resmi Gazetede
Düzeltmesi Vardır.)
18 ubat 2003
25024
136 Tebli
Sermaye Piyasasında Ba ımsız Denetim
Hakkında Tebli de De i iklik Yapılmasına
Dair Tebli Seri:X, No:20
18 ubat 2003
25024
2003 Yıllık Rapor
199
137 Tebli
Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali
Tabloların Düzeltilmesine li kin Usul ve
Esaslar Hakkında Tebli de De i iklik
Yapılmasına Dair Tebli Seri:XI, No:24
18 ubat 2003
25024
138 Tebli
Vergi Barı ı Kanunu Genel Tebli i Seri
No:1
08 Mart 2003
25042
(Mük.)
139 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i (Geçici
Vergi Dönemleri, Beyan ve Ödeme Süreleri
ile lgili) Sıra No:313
20 Mart 2003
25054
140 Tebli
Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kurulu lara
li kin Seri: V, No:46 Esaslar Hakkında
Tebli de De i iklik Yapılmasına Dair
Tebli Seri:V, No:62
20 Mart 2003
25054
141 Tebli
Aracılık Faaliyetlerinde Belge ve Kayıt
Düzenine li kin Seri:V, No:6 Sayılı
Tebli Seri:V, No:63
20 Mart 2003
25054
142 Tebli
Sermaye Piyasasında Ba ımsız Denetimine
li kin Seri:X, No:16 Sayılı
Tebli de
De i iklik Yapılmasına Dair Tebli Seri:X,
No:21
20 Mart 2003
25054
143 Tebli
Vergi Barı ı Kanunu Genel Tebli i (Gümrük
Vergi ve Cezaları ile lgili) Seri No:2
22 Mart 2003
25056
144 Tebli
Gelir Vergisi Genel Tebli i (Gelir veya
Kurumlar Vergisi Tevkifatları ile lgili) Seri
No:248
29 Mart 2003
25063
145 Tebli
Muhasebat
Genel
Tebli i
(Denetim
Elemanlarının Yolluk ve Di er Ödemelerine
li kin 14 Sıra No'
lu Tebli '
de De i iklik
Yapılmasına Dair)
02 Nisan 2003
25067
146 Tebli
4822
Sayılı
Kanunun
Tüketicinin
Korunması Hakkında 4077 Sayılı Kanun'
un
Geçici Birinci Maddesinin Uygulanmasına
Dair Tebli TRKGM:2003/03
02 Nisan 2003
25067
147 Tebli
Gümrük Genel Tebli i (Serbest Dola ıma
Giri ) Seri No:3
05 Nisan 2003
25070
148 Tebli
Umumi Disponibilite Hakkında Tebli de
De i iklik Yapılmasına li kin Tebli Sıra
No: 2003/1
05 Nisan 2003
25070
149 Tebli
Zorunlu Kar ılıklar Hakkında Tebli de
De i iklik Yapılmasına li kin Tebli Sıra
No:2003/1
05 Nisan 2003
25070
200
2003 Yıllık Rapor
150 Tebli
Kurulu ların Bütçe Ödeneklerini Serbest
Bırakma Oranları ile lgili) Sıra No:7
08 Nisan 2003
25073
151 Tebli
Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek
Hamillerinin Korunması Hakkında Kanuna
li kin Tebli Sıra No: 2003/1
09 Nisan 2003
25074
152 Tebli
li kin
Esaslar
Hakkında
Tebli ’de
De i iklik Yapılmasına Dair Tebli Seri:V,
No:64
15 Nisan 2003
25080
153 Tebli
dareye Ba lı Dernekler, Vakıflar ve Tüzel
Ki ilerin Gelirlerinin Denetimine Dair Kamu
hale Tebli i. No:2003/5
22 Nisan 2003
25087
154 Tebli
Ek Emlak Vergisi Genel Tebli i Seri No:1
24 Nisan 2003
25088
155 Tebli
Vergi Barı ı Kanunu Genel Tebli i Seri
No:3
24 Nisan 2003
25088
156 Tebli
2,3,6,11,13,16,17 Sıra No'
lu Muhasebat
Genel Müdürlü ü Genel Tebli lerinde
De i iklik Yapılmasına li kin Tebli ler
28 Nisan 2003
25092
157 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i (Vergi
Mükelleflerinin Maliye Bakanlı ından Bilgi
steme Hakları) Sıra No:315
30 Nisan 2003
25094
158 Tebli
Kurumlar
Vergisi
Genel
Tebli i 08 Mayıs 2003
(Kurumlarca Da ıtılacak Kar Payları
Üzerinden Gelir Vergisi Tevkifatına li kin)
Seri No:80
25102
159 Tebli
Gelir Vergisi Genel Tebli i Yatırım ndirimi 08 Mayıs 2003
stisnası ve Özel ndirimlerle lgili) Seri
No:249
25102
160 Tebli
Muhasebat Genel Müdürlü ü 3 Sıra No'
lu 11 Mayıs 2003
Parasal Sınırlar, Süreler ve Oranlara li kin
Genel Tebli inde De i iklik Yapılmasına
Dair Tebli
25105
161 Tebli
Bütçe Uygulama Talimatı (2003 Mali Yılı 11 Mayıs 2003
Ayrıntılı Harcama Programı) Sıra No:8
25105
162 Tebli
Bütçe Uygulama Talimatı (2003 Mali Yılı 11 Mayıs 2003
Ta ıt Edinilmesi ve Kullanımı Esasları ile
lgili) Sıra No:9
25105
163 Tebli
Vergi Barı ı Kanunu Genel Tebli i (Gelir ve 13 Mayıs 2003
Kurumlar Vergisi Ödeme Süreleri) Seri
No:4
25107
2003 Yıllık Rapor
201
164 Tebli
Tahsilat Genel Tebli i (Gecikme Zammının 15 Mayıs 2003
Tahsili ile lgili) Seri No:428
25109
165 Tebli
Kamu hale Tebli i (No:2003/6)
18 Mayıs 2003
25112
166 Tebli
Damga Vergisi Kanunu Genel Tebli i 27 Mayıs 2003
(Ka ıtların
Damga
Vergisine li kin) Seri No:41
25120
167 Tebli
Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci, 28 Mayıs 2003
Mali Mü avirlik ve Yeminli Mali Mü avirlik
Kanunu Genel Tebli i Sıra No:34
25121
168 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i (Yeminli 28 Mayıs 2003
Mali Mü avirlerin Tasdik Edecekleri
Belgelere li kin) Sıra No: 316
25121
169 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i (Vergi 28 Mayıs 2003
Dairelerinin
dari
Yargıya
Ba vuramayacaklarına Dair) Sıra No:317
25121
170 Tebli
Vergi adesi Genel Tebli i (Vergi adesinde 10 Haziran 2003
Uygulanan Oranların Yeniden Tespitine
Dair) Seri No:6
25134
171 Tebli
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında 11 Haziran 2003
Kararın Uygulanmasına li kin 2002/1 Sayılı
Tebli ’de De i iklik Yapılmasına Dair
Tebli No:2003/2
25135
172 Tebli
Ek Emlak Vergisi Genel Tebli i Seri No:2
12 Haziran 2003
25136
173 Tebli
Vergi Barı ı Kanunu Genel Tebli i Seri 12 Haziran 2003
No:5
25136
174 Tebli
Bütçe Uygulama Talimatı (2003 Mali Yılı, 14 Haziran 2003
Kamu Kurum ve Kurulu larında stihdam
Edilenlerin Harcırahına Dair) Sıra No:10
25138
175 Tebli
Yatırım Fonlarına li kin Esaslar Tebli inde 14 Haziran 2003
De i iklik Yapılmasına Dair Tebli Seri:
VII, No:21
25138
176 Tebli
Reeskont
lemlerinde Uygulanacak Üç 14 Haziran 2003
Aylık skonto Faiz Oranlarına Dair Tebli
25138
177 Tebli
Katma De er Vergisi Genel Tebli i Te vik 18 Haziran 2003
Belgesi Sahibi Mükelleflerin Makine
Teçhizatının Vergiden stisnası Seri No:87
25142
178 Tebli
Kurumlar Vergisi Genel Tebli i (Tevkifat 24 Haziran 2003
Uygulamalarına li kin) Seri No:81
25148
179 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i
No:319
25155
202
Sıra 01 Temmuz 2003
2003 Yıllık Rapor
180 Tebli
Bütçe Uygulama Talimatı (2003 Mali Yılı, 02 Temmuz 2003
Analitik Bütçe Sınıflandırması) Sıra No:12
25156
181 Tebli
Petkim Petrokimya Holding A. .’nin Yüzde 03 Temmuz 2003
88.86 Hissesinin Özelle tirilmesine Dair
Özelle tirme
Yüksek
Kurulu
Kararı
No: 2003/41
25157
182 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i 04 Temmuz 2003
(Mükelleflerin Tahsilat ve Ödemelerini
Tevsik Zorunlu una Dair) No:320
25158
183 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i (Geçici 04 Temmuz 2003
Vergi Dönemleri ile Beyan ve Ödeme
Sürelerine li kin) No:321
25158
184 Tebli
Zorunlu Kar ılıklar Hakkında 2002/1 Sıra 04 Temmuz 2003
No’lu Tebli de De i iklik Yapılmasına
li kin Tebli No:2003/2
25158
185 Tebli
Birle me lemlerine li kin Esaslar Tebli i 14 Temmuz 2003
(Ortaklık Kurma Yoluyla Devralma ve
Birle meler çin) Seri:I, No:31
25168
186 Tebli
Sermaye Piyasası Mevzuatı Çerçevesinde 14 Temmuz 2003
De erleme Hizmeti Verecek irketlere ve
Bu irketlerin Kurulca Listeye Alınmalarına
li kin Esaslar Hakkında Tebli de De i iklik
Yapılmasına Dair Tebli Seri:VIII, No:38
25168
187 Tebli
Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, 14 Temmuz 2003
Açı a Satı ve Ödünç Alma ve Verme
lemleri Hakkında Tebli Seri: V, No:65
25168
188 Tebli
Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni 14 Temmuz 2003
Dair Tebli Seri:V, No:66
25168
189 Tebli
Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kurulu lara 14 Temmuz 2003
Yapılmasına Dair Tebli Seri: V, No:67
25168
190 Tebli
Aracı Kurumlarda Uygulanacak ç Denetim 14 Temmuz 2003
Sistemine li kin Esaslar Hakkında Tebli
Seri: V, No:68
25168
191 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i 15 Temmuz 2003
(Mükelleflerin
Vergi
Tarhına
Esas
Kesinle en Vergi ile Vadesinde Ödenmemi
Vergi ve Cezalarına Dair) Sıra No:322
25169
192 Tebli
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında 17 Temmuz 2003
Tebli ’de De i iklik Yapılmasına li kin
Tebli No:2003/3
25171
2003 Yıllık Rapor
203
193 Tebli
Tahvillerin Kurum Kaydına Alınmasına 20 Temmuz 2003
li kin Esaslara Dair Seri:II, No:13 Sayılı
Tebli Seri:II, No:19
25174
194 Tebli
Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına 20 Temmuz 2003
li kin Esaslar Tebli i Seri: VIII, No:39
25174
195 Tebli
darelerin 4734 ve 4735 Sayılı Kanunların 24 Temmuz 2003
Uygulanmasında Do acak Tereddütler ile
lgili Kamu hale Tebli i No:2003/7
25178
196 Tebli
Bütçe Uygulama Talimatı (7 Sıra No’lu 26 Temmuz 2003
Bütçe Uygulama Talimatı’nda Yer Alan
Blokelere li kin) No:13
25180
197 Tebli
Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli i 31 Temmuz 2003
No:11
25185
198 Tebli
Kurumlar
Vergisi
Genel
Tebli i 01 A ustos 2003
(Mükelleflerin Nisan-Haziran 2003 kinci
Geçici Vergi Dönemi Gider ndirimlerine
Dair) No:82
25186
199 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i 01 A ustos 2003
(Mükelleflerin Mal ve Hizmet Alımlarında
Yapacakları Tahsilat ve Ödemelerini
Bankalar Aracılı ı ile Yapma Zorunlulu u
Sınırı) Sıra No:323
25186
200 Tebli
Vergi adesi Genel Tebli i Seri No:7
20 A ustos 2003
25205
201 Tebli
Harcırah Kanunu Genel Tebli i Seri No:37 26 A ustos 2003
(28.08.2003 Gün ve 25213 Sayılı Resmi
Gazete’de Düzeltmesi Vardır.)
25211
202 Tebli
Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebli i Seri 28 A ustos 2003
No:36
25213
203 Tebli
Kamu hale Kanunundaki Parasal Limitlerin 31 A ustos 2003
Güncelle tirilmesine Dair Tebli No:2003/8
25215
204 Tebli
Kamu hale Tebli i No:2003/9
31 A ustos 2003
25215
205 Tebli
Katma De er Vergisi Genel Tebli i Seri
No:88
01 Eylül 2003
25216
206 Tebli
Kurumlar Vergisi Tebli i Seri No:83
02 Eylül 2003
25217
207 Tebli
Gümrük Genel Tebli i (Geçici thalat) Seri
No:3
04 Eylül 2003
25219
208 Tebli
Kamu hale Kurumunun Do rudan Temin
Usulleri Hakkında De i iklik Yaptı ına Dair
Tebli No: 2003/10
10 Eylül 2003
25225
204
2003 Yıllık Rapor
209 Tebli
Kamu
hale
Kanunu’nun
18’inci
Maddesinde Yapılan De i iklikle lgili
Tebli No: 2003/12
10 Eylül 2003
25225
210 Tebli
11 Eylül 2003
25226
211 Tebli
Tebli '
de De i iklik Yapılmasına li kin
Tebli No:2003/4
27 Eylül 2003
25242
212 Tebli
Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım,
lemleri Hakkında Tebli de De i iklik
Yapılmasına Dair Tebli Seri:V,No:69
27 Eylül 2003
25242
213 Tebli
Gümrük Genel Tebli inde De i iklik
Yapılmasına Dair Tebli (Serbest Dola ıma
Giri ) Seri No:4
3 Ekim 2003
25248
214 Tebli
8 Ekim 2003
25253
215 Tebli
Reeskont
ve
Avans
lemlerinde
Uygulanacak Faiz Oranları Hakkında Tebli
8 Ekim 2003
25253
216 Tebli
Vergi adesi Genel Tebli i Seri No:8
10 Ekim 2003
25255
217 Tebli
15 Ekim 2003
25260
218 Tebli
Katma De er Vergisi Genel Tebli i Seri
No:89
21 Ekim 2003
25266
219 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i Sıra
No:324
28 Ekim 2003
25273
220 Tebli
Yatırım Fonlarına li kin Esaslar Tebli inde 04 Kasım 2003
De i iklik
Yapılmasına
Dair Tebli
Seri:VII, No:22
25279
221 Tebli
Katma De er Vergisi Genel Tebli i Seri 06 Kasım 2003
No:90
25281
222 Tebli
13 Sıra Nolu Muhasebat Genel Müdürlü ü 10 Kasım 2003
li kin Tebli
25285
223 Tebli
li kin Tebli
25285
224 Tebli
li kin Tebli
25285
2003 Yıllık Rapor
205
225 Tebli
Muhasebat Genel Müdürlü ü Genel Tebli i 10 Kasım 2003
Sıra No: 19
25285
226 Tebli
Tahsilat Genel Tebli i Seri No:429
12 Kasım 2003
25287
227 Tebli
Bireysel
ve
Kurumsal
Portföylerin 14 Kasım 2003
Performans Sunumuna, Performansa Dayalı
Ücretlendirme ve Sıralama Faaliyetlerine
Yapılmasına Dair Tebli
Seri: V, No:71
25289
228 Tebli
Anonim
ve
Limited
irketlerin 15 Kasım 2003
Sermayelerini Yeni Asgari Miktarlara
Yükseltme Sürelerinin Uzatılmasına li kin
Tebli No: ç Ticaret 2003/4
25290
229 Tebli
Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları 15 Kasım 2003
Hakkında
Tebli
Seri: XI, No:25
25290
(Mük.)
230 Tebli
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 17 Kasım 2003
Sayılı Karara
li kin 91-32/5 Sayılı
Tebli ’de De i iklik Yapılmasına Dair
Tebli No:2003-32/28
2592
231 Tebli
Kurumlar Vergisi Genel Tebli i Seri No:84
18 Kasım 2003
25293
232 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i Sıra 04 Aralık 2003
No:325
25306
233 Tebli
Sermaye
Piyasasında
Derecelendirme 04 Aralık 2003
Faaliyeti ve Derecelendirme Kurulu larına
li kin Esaslar Tebli i Seri: VII, No:40
25306
234 Tebli
Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i Sıra 12 Aralık 2003
No:326
25314
235 Tebli
Hisse
Senetlerinin
Kurul
Kaydına 17 Aralık 2003
Alınmasına ve Satı ına li kin Esaslar
Tebli inde De i iklik Yapılmasına Dair
Tebli Seri:I, No:32
25319
236 Tebli
Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni 17 Aralık 2003
Dair Tebli Seri:V, No:73
25319
237 Tebli
Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, 17 Aralık 2003
lemleri Hakkında Tebli de De i iklik
25319
238 Tebli
25320
206
18 Aralık 2003
2003 Yıllık Rapor
239 Tebli
Yıllık Yatırım Programında Yer Alan 20 Aralık 2003
Projelere Dı Finansman Sa lanmasına
li kin Esas ve Usullere Dair Tebli ’de
De i iklik Yapılmasına i kin Tebli
25322
240 Tebli
De erli Ka ıtlar Kanunu Genel Tebli i Seri
No:21
22 Aralık 2003
25324
(Mük.)
241 Tebli
Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebli i Seri
No:37
22 Aralık 2003
25324
(Mük.)
242 Tebli
Harçlar Kanunu Genel Tebli i Seri No:41
26 Aralık 2003
25328
243 Tebli
Damga Vergisi Kanunu Genel Tebli i Seri
No:42
26 Aralık 2003
25328
244 Tebli
Harçlar Kanunu Genel Tebli i Seri No:42
31 Aralık 2003
25333
245 Tebli
2004 Yılı Serbest Muhasebecilik, Serbest 31 Aralık 2003
Muhasebeci, Mali Mü avirlik ve Yeminli
Mali Mü avirlik Asgari Ücret Tarifesi
25333
246 Tebli
Tekdüzen Hesap Planı ve zahnamesi
Dair Tebli
31 Aralık 2003
25333
247 Tebli
Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye 31 Aralık 2003
Yeterlili ine li kin Esaslar Tebli inde
De i iklik Yapılmasına li kin Tebli
25333
248 Tebli
Banknot ve Benzeri Kıymetli Evraka 31 Aralık 2003
Mahsus Ka ıtların thaline li kin Tebli
( thalat:2004/10)
25333
(Mük.)
249 Tebli
Gümrük Genel Tebli i (Tarife) Seri No:6
31 Aralık 2003
25333
(2.Mük.)
250 Tebli
Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebli i Seri
No:38
31 Aralık 2003
25333
(3.Mük.)
GENELGELER
251 Genelge
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32
Sayılı Karar ile Ba bakanlık Hazine
Müste arlı ı’nın 91-32/5 Sayılı Tebli ine
li kin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Genelgesi Sayı:2003/1 (27.04.2003 Tarih,
25091 Sayılı Resmi Gazete’de Düzeltmesi
Vardır.)
26 Nisan 2003
25090
252 Genelge
Avrupa Birli i Uyum Süreci ve Ulusal 08 Mayıs 2003
Programı ile lgili Ba bakanlık Genelgesi
No:2003/29
25102
253 Genelge
2003/32 Sayılı Ba bakanlık Genelgesi
25116
2003 Yıllık Rapor
23 Mayıs 2003
207
254 Genelge
27 Haziran 2003
25151
255 Genelge
27 Haziran 2003
25151
256 Genelge
2004 Yılı Bütçe Ça rısı
29 Haziran 2003
25153
257 Genelge
2004 Yılı Yatırım Programı Hazırlama 31 Temmuz 2003
Esasları Hakkında Genelge No:2003/5
25185
258 Genelge
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 20 A ustos 2003
Müste arlı ının 91-32/5 Sayılı Tebli ine
Genelgesi Sayı:2003/2
25205
259 Genelge
Küçük ve Orta Ölçekli
letmelerin
Yatırımlarında Devlet Yardımları Hakkında
Karar
ve
Tebli
Hükümlerinin
Uygulanmasına li kin Genelge No: 2003/I
10 Eylül 2003
25225
260 Genelge
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 05 Kasım 2003
32 Sayılı Karar ile Ba bakanlık Hazine
Genelgesi Sayılı:2003/3
25280
261 DÜZELTME
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 06 Kasım 2003
Genelgesi Sayı:2003/3 ile lgili
25281
M LLETLERARASI ANDLA MA
262 2003/5216
EFTA Devletleri ile Türkiye Arasında
Anla ma’nın Eki Belgelerde De i iklik
Yapılmasına Dair 2/2000, 3/2000 Sayılı
Ortak Komite Kararlarının Onaylanması
Hakkında Karar
21 ubat 2003
25027
263 2003/5224
Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Toplulu u
Arasında mzalanan Mutabakat Zabıtlarının
Onaylanması Hakkında Karar
21 ubat 2003
25027
264 2003/5718
Türkiye
Cumhuriyeti
Hükümeti
ile 04 Temmuz 2003
Karadeniz Ekonomik birli i (KE ) Örgütü
Arasında Karadeniz Ekonomik
birli i
Parlamenter
Asamblesi
(KE PA)
Uluslararası Sekreteryası çin Evsahibi Ülke
Anla ması'
nın Onaylanması Hakkında Karar
25158
265 2003/5771
Avrupa Toplulu u ile Türkiye Cumhuriyeti 04 Temmuz 2003
Arasında Türkiye'
nin Gümrükler 2007
Topluluk Programına Katılımına Dair
Mutabakat Zaptı'
nın Onaylanması Hakkında
Karar
25158
208
2003 Yıllık Rapor
266 2003/5797
Türkiye'
nin Fiscalis 2003-2007 Topluluk 04 Temmuz 2003
Programına Katılımı Hakkında Türkiye
Cumhuriyeti ve Avrupa Toplulu u Arasında
Mutabakat Zaptı'
nın Onaylanması Hakkında
Karar
25158
267 2003/5728
Türkiye Cumhuriyeti ile
ran
slam 07 Temmuz 2003
Cumhuriyeti Arasında mzalanan, Karma
Ekonomik Komisyon Onyedinci Dönem
Toplantısı Mutabakat Zaptı'
nın Onaylanması
Hakkında Karar
25161
268 2003/5822
Avrupa
Konseyi’nin
mtiyaz
ve 09 Temmuz 2003
Muafiyetlerine
Müteallik
Umumi
Anla ma’ya Ek 6 Numaralı Protokol’ün
Onaylanması Hakkında Karar
25163
2003 Yıllık Rapor
209
210
2003 Yıllık Rapor
STAT ST K TABLOLARI
2003 Yıllık Rapor
211
212
2003 Yıllık Rapor
VIII
STAT ST K TABLOLARI
TABLO 1
EKONOM N N GENEL DENGES (CAR F YATLARLA)
(Milyar TL)
GSMH
Dı Kaynak
Toplam Kaynaklar
Toplam Yatırımlar
Kamu
Özel
Kamu
Özel
Stok De i mesi
Kamu
Özel
Toplam Tüketim
Kamu Harcanabilir Geliri
Kamu Tüketimi
Kamu Tasarrufu
Kamu Yatırımı
Kamu Tasarruf-Yatırım Farkı
Özel Harcanabilir Gelir
Özel Tüketim
Özel Tasarruf
Özel Yatırım
Özel Tasarruf-Yatırım Farkı
Özel Tasarruf Oranı
Toplam Yurtiçi Tasarruflar
S. Sermaye Yatırımı/GSMH
Yurtiçi Tasarruflar/GSMH
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
78 282 967
1 961 393
80 244 360
18 563 055
5 200 503
13 362 552
17 328 839
5 172 830
12 156 009
1 234 216
27 673
1 206 543
61 681 305
5 254 984
10 438 286
-5 183 302
5 200 503
-10 383 805
73 027 983
51 243 019
21 784 964
13 362 552
8 422 412
29.8
16 601 662
22.1
21.2
125 596 129
8 312 875
133 909 004
31 176 019
8 667 274
22 508 745
28 573 893
8 602 103
19 971 790
2 602 126
65 171
2 536 955
102 732 984
9 764 227
15 481 515
-5 717 288
8 667 274
-14 384 562
115 831 901
87 251 469
28 580 432
22 508 745
6 071 687
24.7
22 863 145
22.8
18.2
176 483 953
-2 360 709
174 123 244
28 379 907
9 824 902
18 555 004
33 470 391
11 300 047
22 170 344
-5 090 484
-1 475 145
-3 615 340
145 743 337
6 062 353
23 141 350
-17 078 997
9 824 902
-26 903 899
170 421 600
122 601 987
47 819 613
18 555 004
29 264 608
28.1
30 740 616
19.0
17.4
273 463 168
7 227 096
280 690 263
59 244 863
17 221 302
42 023 562
47 470 495
17 320 079
30 150 416
11 774 368
-98 777
11 873 145
221 445 400
17 793 151
34 826 623
-17 033 472
17 221 302
-34 254 774
255 670 017
186 618 777
69 051 240
42 023 562
27 027 678
27.0
52 017 768
17.4
19.0
357 045 000
17 790 074
374 835 074
86 866 225
16 110 985
70 755 240
62 984 709
16 774 200
46 210 509
23 881 516
-663 215
24 544 731
287 968 849
24 888 375
44 192 468
-19 304 093
16 110 985
-35 415 078
332 156 625
243 776 381
88 380 244
70 755 240
17 625 004
26.6
69 076 151
17.6
19.3
Kaynak: Devlet Planlama Te kilatı.
2003 Yıllık Rapor
213
TABLO 2
EKONOM N N GENEL DENGES (1998 F YATLARIYLA)
(Milyar TL)
GSMH
Dı Kaynak
Toplam Kaynaklar
Toplam Yatırımlar
Kamu
Özel
Kamu
Özel
Stok De i mesi
Kamu
Özel
Toplam Tüketim
Kamu Harcanabilir Geliri
Kamu Tüketimi
Kamu Tasarrufu
Kamu Yatırımı
Kamu Tasarruf-Yatırım Farkı
Özel Harcanabilir Gelir
Özel Tüketim
Özel Tasarruf
Özel Yatırım
Özel Tasarruf-Yatırım Farkı
Özel Tasarruf Oranı
Toplam Yurtiçi Tasarruflar
S. Sermaye Yatırımı/GSMH
Yurtiçi Tasarruflar/GSMH
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
50 261 878
1 664 176
51 926 054
12 044 218
3 439 169
8 605 049
11 237 857
3 421 090
7 816 768
806 361
18 080
788 281
39 881 836
3 373 983
6 199 691
-2 825 709
3 439 169
-6 264 878
46 887 895
33 682 145
13 205 750
8 605 049
4 600 702
28.2
10 380 042
22.4
20.7
53 447 165
3 189 558
56 636 724
14 000 091
4 065 255
9 934 836
12 877 192
4 037 131
8 840 061
1 122 899
28 124
1 094 776
42 636 632
4 155 146
6 447 236
-2 292 090
4 065 255
-6 357 344
49 292 019
36 189 397
13 102 622
9 934 836
3 167 786
26.6
10 810 533
24.1
20.2
48 350 537
-1 270 326
47 080 211
7 543 005
2 535 657
5 007 349
8 902 352
2 929 575
5 972 777
-1 359 346
-393 918
-965 429
39 537 206
1 660 876
6 340 079
-4 679 203
2 535 657
-7 214 860
46 689 661
33 197 126
13 492 535
5 007 349
8 485 186
28.9
8 813 332
18.4
18.2
52 110 821
-684 263
51 426 558
10 643 830
3 170 825
7 473 005
8 549 100
3 188 398
5 360 702
2 094 730
-17 573
2 112 303
40 782 728
3 390 642
6 478 023
-3 087 381
3 170 825
-6 258 206
48 720 179
34 304 705
14 415 474
7 473 005
6 942 469
29.6
11 328 093
16.4
21.7
54 716 362
348 013
55 064 375
12 389 054
2 387 341
10 001 712
9 022 443
2 480 836
6 541 607
3 366 611
-93 494
3 460 105
42 675 321
3 814 089
6 548 036
-2 733 947
2 387 341
-5 121 288
50 902 273
36 127 285
14 774 988
10 001 712
4 773 276
29.0
12 041 041
16.5
22.0
214
2003 Yıllık Rapor
TABLO 3
GAYR SAF M LL HASILA (CAR ÜRET C F YATLARIYLA)
(Milyar TL)
Tarım
Sanayi
n aat
Ticaret
Ula tırma ve Haberle me
Mali Kurulu lar
Konut Sahipli i
Serbest Meslek ve Hizmetler
(-) zafi Banka Hizmetleri
Devlet Hizmetleri
Kar Amacı Olmayan Özel Hizmet Kurulu ları
thalat Vergisi
G.S.Y. .H. (Alıcı Fiyatlarıyla)
Dı Alem Net Faktör Gelirleri
G.S.M.H. (Alıcı Fiyatlarıyla)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
11 851 055
17 973 866
4 362 039
14 750 945
10 868 376
4 228 349
3 465 420
2 830 826
4 284 141
8 781 478
272 487
2 314 575
77 415 272
867 694
78 282 967
17 540 631
29 027 782
6 483 106
24 906 513
17 645 564
4 698 024
5 772 955
4 430 360
4 097 693
12 633 650
477 141
5 065 425
124 583 458
1 012 671
125 596 129
21 521 043
45 881 462
9 240 878
37 403 001
28 159 160
6 639 387
8 491 898
6 592 344
11 534 431
18 525 724
918 063
6 573 910
178 412 438
-1 928 485
176 483 953
32 933 706
70 034 336
11 495 788
56 111 341
41 591 326
12 864 440
11 634 362
9 776 616
10 468 710
27 838 383
1 664 000
10 527 402
276 002 988
-2 539 820
273 463 168
33 591 148
63 431 905
8 201 096
51 984 505
38 977 169
11 561 802
10 688 020
8 970 227
6 858 709
26 683 175
1 146 287
9 826 780
258 203 405
-2 482 278
255 721 127
Kaynak: Devlet statistik Enstitüsü.
(1) Geçici (Eylül 2003 itibarıyla).
TABLO 4
GAYR SAF M LL HASILA (1987 ÜRET C F YATLARIYLA)
(Milyar TL)
Tarım
Sanayi
n aat
Ticaret
Ula tırma ve Haberle me
Mali Kurulu lar
Konut Sahipli i
Serbest Meslek ve Hizmetler
(-) zafi Banka Hizmetleri
Devlet Hizmetleri
Kar Amacı Olmayan Özel Hizmet Kurulu ları
thalat Vergisi
G.S.Y. .H. (Alıcı Fiyatlarıyla)
Dı Alem Net Faktör Gelirleri
G.S.M.H. (Alıcı Fiyatlarıyla)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
15 369
31 814
5 739
23 756
14 834
2 931
5 651
2 533
2 376
4 869
407
5 120
110 646
1 398
112 044
15 962
33 738
5 991
26 608
15 655
2 958
5 649
2 688
2 393
4 965
411
6 558
118 789
355
119 145
14 923
31 207
5 662
24 096
14 820
2 666
5 769
2 484
2 114
5 045
412
4 914
109 885
-2 102
107 783
15 979
34 142
5 383
26 679
15 618
2 477
5 872
2 668
1 921
5 082
415
6 047
118 440
-2 274
116 166
12 254
27 531
3 258
21 550
12 555
1 745
4 455
2 106
1 336
3 820
296
5 462
93 697
-1 837
91 860
2003 Yıllık Rapor
215
TABLO 5
SEKTÖRLER T BARIYLA SAB T SERMAYE YATIRIMLARI
(CAR F YATLARLA)
(Milyar TL)
2002
Tarım
Madencilik
malat
Enerji
Ula tırma
Turizm
Konut
E itim
Sa lık
Di er Hizmetler
TOPLAM
Kamu (1)
Özel
Toplam
Kamu (1)
2003 (2)
Özel
Toplam
1 597 215
120 294
557 164
3 599 059
4 759 889
132 084
133 835
2 099 059
886 750
3 434 730
17 320 079
562 796
545 936
8 968 263
941 770
7 852 915
2 064 271
5 134 977
456 033
1 217 090
2 406 366
30 150 416
2 160 011
666 230
9 525 427
4 540 829
12 612 804
2 196 355
5 268 812
2 555 092
2 103 840
5 841 096
47 470 495
1 240 260
215 412
506 632
2 528 881
4 586 189
114 877
171 184
2 432 335
966 706
4 011 724
16 774 200
1 233 961
907 003
13 779 240
347 787
14 631 698
3 732 366
5 733 579
768 650
1 879 460
3 196 764
46 210 509
2 474 221
1 122 415
14 285 872
2 876 668
19 217 887
3 847 243
5 904 763
3 200 985
2 846 166
7 208 488
62 984 708
(1) Konsolide Bütçe Dengesi’nde Personel Harcamaları içinde yer alan Yatırım çili i Kamu Yatırımları’na
ilave edilmi tir.
TABLO 6
SEKTÖRLER T BARIYLA SAB T SERMAYE YATIRIMLARI
(1998 F YATLARIYLA)
(Milyar TL)
2002
Tarım
Madencilik
malat
Enerji
Ula tırma
Turizm
Konut
E itim
Sa lık
Di er Hizmetler
TOPLAM
Kamu (1)
Özel
Toplam
Kamu (1)
2003 (1)
Özel
Toplam
336 761
22 793
98 409
635 002
901 885
24 810
27 910
384 561
170 849
585 419
3 188 398
95 580
102 408
1 507 844
164 467
1 262 719
392 923
1 103 156
84 312
238 618
408 676
5 360 702
432 341
125 201
1 606 252
799 470
2 164 604
417 733
1 131 066
468 872
409 466
994 095
8 549 100
211 240
32 962
72 150
361 078
704 063
17 304
28 775
356 915
150 763
545 585
2 480 836
167 265
138 251
1 884 805
49 340
1 894 078
569 739
992 840
113 821
298 272
433 196
6 541 607
378 505
171 213
1 956 955
410 418
2 598 141
587 043
1 021 615
470 735
449 035
978 781
9 022 443
(1) Konsolide Bütçe Dengesi’nde Personel Harcamaları içinde yer alan Yatırım çili i Kamu Yatırımları’na
ilave edilmi tir.
216
2003 Yıllık Rapor
TABLO 7
MALAT SANAY KAPAS TE KULLANIM ORANI (ISIC R3)
(Üretim De eri A ırlıklı Yıllık Ortalamalar)
(Yüzde)
Toplam
Kamu
Özel
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
73.2
79.7
69.6
76.1
78.4
74.6
71.6
81.3
66.4
76.2
82.7
72.2
78.7
83.8
75.5
Kaynak : Devlet statistik Enstitüsü.
(1) Geçici.
TABLO 8
SANAY ÜRET M ENDEKS
(Yıllık Ortalamalar)
(1997=100)
Toplam Sanayi
Devlet
Özel
Madencilik ve Ta ocakçılı ı
Ham Petrol ve Tabii Gaz Üretimi
malat Sanayii
Gıda Ürünleri ve çecek malatı
Tekstil Ürünleri malatı
Giyim E yası malatı
Kimyasal Madde Ürünleri malatı
Ana Metal Sanayii
B.y.s. Makina ve Teçhizat malatı
B.y.s. Elektrikli Makina ve Cihaz m.
Ta ıt Araçları ve Karoseri malatı
Elektrik, Gaz ve Su
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
97.5
103.9
95.0
100.2
107.1
95.9
100.4
87.0
102.0
101.8
98.7
86.6
86.3
78.4
112.9
103.4
99.3
105.0
97.4
97.4
102.1
104.1
95.7
108.7
111.0
102.4
92.4
90.3
115.9
121.2
94.4
96.2
93.8
89.6
77.1
92.4
101.7
90.9
105.3
97.0
97.3
73.5
75.6
63.5
119.0
103.4
95.5
106.4
82.2
73.3
102.5
104.6
102.3
108.8
110.8
107.1
89.2
84.3
80.7
125.4
109.9
91.3
117.0
78.4
73.2
109.4
108.7
103.3
107.2
119.7
118.5
105.7
84.4
106.1
134.5
Kaynak : Devlet statistik Enstitüsü.
2003 Yıllık Rapor
217
TABLO 9
BA LICA SANAY ÜRÜNLER ÜRET M
MADENC L K
Ta kömürü (Bin Ton)
Linyit (Bin Ton)
Ham Petrol (Bin Ton)
MALAT SANAY
Filtreli Sigara (Ton)
Rakı (Milyon Lt.)
Bira (Milyon Lt.)
Gazete Ka ıdı (Bin Ton)
Kraft Ka ıdı (Bin Ton)
Sülfürik Asit (Bin Ton)
Polietilen (Ton)
PVC+PCC Kompound (Ton)
LPG (Bin Ton)
Nafta (Bin Ton)
Benzin (Bin Ton)
Motorin (Bin Ton)
Fuel Oil (Bin Ton)
i e ve Cam E ya (Bin Ton)
Ham Demir (Bin Ton)
Sıvı Çelik (Bin Ton)
Blister Bakır (Ton)
Alümina (Ton)
Çimento (Bin Ton)
Traktör (Adet)
Otomobil (Adet)
Kamyon (Adet)
Otobüs, Minibüs, Midibüs (Adet)
ENERJ
Elektrik Enerjisi (Milyon Kwh)
SANAY KATMA DE ER
(1987 F YATLARIYLA) (Milyar TL.)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
2 750
65 748
2 939
3 330
59 686
2 748
3 639
56 543
2 551
3 312
48 187
2 440
2 998
43 528
2 375
119 291
79
669
68
37
832
216 537
191 327
772
1 963
3 412
7 932
6 584
1 066
5 181
13 816
43 408
159 122
34 216
24 864
222 119
13 086
31 545
122 929
69
690
128
41
659
224 603
176 769
712
1 910
2 758
6 919
6 532
1 142
5 333
13 581
29 951
161 228
36 224
35 908
305 603
28 327
46 841
126 082
68
697
88
43
576
206 526
147 174
732
2 056
3 027
7 579
7 250
1 141
5 289
14 382
24 792
145 993
30 125
15 054
226 795
7 056
12 446
131 366
59
736
54
37
630
201 380
156 539
758
1 525
3 831
7 736
6 835
1 242
5 012
16 046
19 375
152 869
32 577
10 371
259 812
12 223
15 506
112 555
57
784
20
15
546
191 034
139 974
770
1 371
3 889
8 019
6 922
1 315
5 694
17 644
22 489
153 507
35 058
29 288
390 726
18 720
43 241
116 441
124 849
123 018
129 367
139 731
33 494
33 738
31 207
34 142
Kaynak : Devlet statistik Enstitüsü, Devlet Planlama Te kilatı.
(1) Geçici.
218
2003 Yıllık Rapor
-
TABLO 10
ENERJ DENGES (M LYON TON PETROL E DE ER OLARAK "MTPE")
TÜKET M
Ticari
Petrol
Linyit
Ta kömürü (2)
Asfaltit
Hidroelektrik
Net Elektrik thali
Do algaz
Yenilenebilir
Ticari Olmayan
Odun
Artık
ARZ
ç Üretim
Petrol
Linyit
Ta kömürü
Asfaltit
Hidroelektrik
Odun
Artık
Do algaz
Yenilenebilir
thalat
Petrol
Ta kömürü (2)
Elektrik
Do algaz
hracat
Petrol hracı
Elektrik hracı
hrakiye
Stok De i imi
statistik Hata
1999
MTPE MTPE
2000
MTPE MTPE
74.3 100.0
67.6
91.0
30.1
40.5
12.3
16.6
9.3
12.5
0.0
0.0
3.0
4.0
0.2
0.3
11.8
15.9
0.9
1.2
6.7
9.0
5.3
7.1
1.4
1.9
74.3 100.0
27.6
37.1
3.1
4.2
12.2
16.4
1.0
1.3
0.0
0.0
3.0
4.0
5.3
7.1
1.4
1.9
0.7
0.9
0.9
1.2
49.4
66.5
30.2
40.6
7.8
10.5
0.2
0.3
11.2
15.1
2.8
3.8
2.8
3.8
0.0
0.0
0.6
0.8
0.5
0.7
0.2
0.3
81.3 100.0
74.8
92.0
32.3
39.7
13.2
16.2
11.7
14.4
0.0
0.0
2.7
3.3
0.3
0.4
13.7
16.9
0.9
1.1
6.5
8.0
5.1
6.3
1.4
1.7
81.3 100.0
26.9
33.1
2.9
3.6
12.1
14.9
1.2
1.5
0.0
0.0
2.7
3.3
5.1
6.3
1.4
1.7
0.6
0.7
0.9
1.1
56.3
69.2
32.0
39.4
10.5
12.9
0.3
0.4
13.5
16.6
1.6
2.0
1.6
2.0
0.0
0.0
0.5
0.6
0.3
0.4
-0.1
-0.1
2001
MTPE
%
76.0 100.0
69.8
91.8
31.0
40.8
11.9
15.7
8.5
11.2
0.0
0.0
2.1
2.8
0.4
0.5
14.9
19.6
1.0
1.3
6.2
8.2
4.9
6.4
1.3
1.7
76.0 100.0
25.2
33.2
2.7
3.6
11.6
15.3
1.3
1.7
0.0
0.0
2.1
2.8
4.9
6.4
1.3
1.7
0.3
0.4
1.0
1.3
52.7
69.4
30.7
40.4
6.7
8.9
0.4
0.5
14.9
19.6
2.6
3.4
2.6
3.4
0.0
0.0
0.6
0.8
1.1
1.4
0.2
0.2
2002
MTPE
%
78.4 100.0
72.4 92.3
30.8 39.3
10.6 13.5
10.6 13.5
0.0
0.0
2.9
3.7
0.3
0.4
16.1 20.5
1.1
1.4
6.0
7.7
4.7
6.0
1.3
1.7
78.4 100.0
24.6 31.4
2.5
3.2
10.5 13.4
1.2
1.5
0.0
0.0
2.9
3.7
4.7
6.0
1.3
1.7
0.4
0.5
1.1
1.4
58.3 74.4
32.6 41.6
9.6
12.2
0.3
0.4
15.8 20.2
3.2
4.1
3.1
4.0
0.1
0.1
1.2
1.5
-1.0
-1.3
0.9
1.1
2003 (1)
MTPE
85.2
79.5
32.3
12.4
9.1
0.0
3.2
0.1
21.3
1.1
5.7
4.5
1.2
85.2
26.9
2.3
12.4
2.0
0.0
3.2
4.5
1.2
0.2
1.1
58.3
30.1
7.0
0.1
21.1
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlı ı.
(1) Geçici.
(2) kincil kömür, kok ve petrokok dahil edilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
%
100.0
93.3
37.9
14.6
10.7
0.0
3.8
0.1
25.0
1.3
6.7
5.3
1.4
100.0
31.6
2.7
14.6
2.3
0.0
3.8
5.3
1.4
0.2
1.3
68.4
35.3
8.2
0.1
24.8
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
219
SEÇ LM
TABLO 11
TARIM ÜRÜNLER ÜRET M
(Bin ton)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
18 000
7 700
233
290
2 297
204
26
21 000
8 000
260
314
2 300
210
25
19 000
7 500
220
265
2 200
216
26
19 300
8 300
255
290
2 100
216
26
19 000
8 100
240
270
2 800
223
25
BAKLAG LLER
Yemeklik
Yemlik
1 221
134
1 174
138
1 320
130
1 508
132
1 437
123
MEYVELER
Ya Üzüm
Ya ncir
Elma
eftali
Portakal
Di er Ya Meyveler
Fındık
Antep Fıstı ı
Di er Kabuklu Meyveler
3 400
275
2 500
400
1100
2 913
530
40
216
3 600
240
2 400
430
1 070
3 123
470
75
213
3 250
235
2 450
460
1 250
3 149
625
30
205
3 500
250
2 200
455
1 250
2 975
600
35
208
3 650
280
2 500
460
1 215
3 211
490
85
211
ÇE TL ÜRÜNLER
eker Pancarı
Patates
So an (Kuru)
17 102
6 000
2 500
18 821
5 370
2 200
12 633
5 000
2 150
16 523
5 200
2 050
13 090
5 300
1 800
YA LI TOHUMLAR
Ayçiçe i
Susam
Yer Fıstı ı
Soya
Zeytin
950
28
75
66
600
800
24
78
45
1 800
650
23
72
50
600
850
22
90
75
1 800
800
22
85
65
900
KEY F VER C MADDELER
Tütün
Ya Çay
Ha ha (Kapsül)
243
1 096
31
200
758
12
145
825
21
153
792
18
152
770
48
DOKUMA MADDELER
Pamuk (Kütlü)
2 026
2 261
2 384
2 542
2 490
TAHILLAR
Bu day
Arpa
Çavdar
Yulaf
Mısır
Pirinç
Di erleri
(1) Tahmin.
220
2003 Yıllık Rapor
TABLO 12
BELED YELERCE VER LEN YAPI RUHSATLARINA GÖRE YEN
N AAT
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
641 798
3 025 555
685 030
298 130
200 936
119 545
4 970 995
884 353
4 423 712
1 512 227
434 625
259 609
143 835
7 658 360
1 431 454
5 915 906
1 229 981
1 038 395
432 236
216 386
10 264 358
1 158 962
4 523 773
1 169 052
842 758
547 163
252 732
8 494 440
864 407
4 681 844
1 216 941
715 811
322 331
224 440
8 025 774
8 479
37 038
9 123
3 887
2 637
1 598
62 762
7 860
37 492
9 030
3 777
2 257
1 278
61 695
8 088
31 779
7 130
5 538
2 309
1 203
56 046
4 985
18 173
4 717
3 332
2 217
1 044
34 467
3 172
15 820
4 137
2 329
1 083
788
27 328
De er (Milyar TL)
Ev
Apartman
Ticari Yapılar
Sınai Yapılar
Kültürel, Sıhhi ve Sosyal Yapılar
Di er Yapılar
TOPLAM
Alan (Bin m2)
Ev
Apartman
Ticari Yapılar
Sınai Yapılar
Di er Yapılar
TOPLAM
TABLO 13
BELED YELERCE VER LEN YAPI KULLANMA Z N BELGELER NE GÖRE
YEN LAVE VEYA KISMEN B TEN YAPILAR
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
355 368
1 848 700
483 503
261 866
91 908
39 706
3 081 051
533 783
3 128 984
657 206
390 553
95 550
73 900
4 879 977
884 373
4 719 711
803 485
471 110
213 651
135 461
7 227 792
861 920
4 119 545
1 105 937
883 011
268 150
132 790
7 371 352
648 524
3 128 105
747 287
419 818
249 706
108 525
5 301 965
4 622
22 441
6 500
3 319
1 106
512
38 500
4 748
26 618
6 123
3 473
844
657
42 463
5 065
25 002
4 753
2 544
1 118
746
39 229
3 770
17 004
4 661
3 641
1 056
556
30 688
2 338
10 987
2 620
1 427
855
379
18 606
De er (Milyar TL)
Ev
Apartman
Ticari Yapılar
Sınai Yapılar
Di er Yapılar
TOPLAM
Alan (Bin m2)
Ev
Apartman
Ticari Yapılar
Sınai Yapılar
Di er Yapılar
TOPLAM
2003 Yıllık Rapor
221
TABLO 14
ULA TIRMA H ZMETLER
1999
2000
2001
2002 2003 (1)
KARAYOLU ULA IMI TA IMA FAAL YETLER
Ta ınan Yolcu (Milyon Ki i)
633
694
634
619
650
Ta ınan Yük (Milyon Ton)
425
455
425
422
443
Yolcu Ta ıma (Milyon Ki ixkm)
175 236 185 681 168 211 163 327 171 493
Yük Ta ıma (Milyon Tonxkm)
150 974 161 552 151 421 150 912 158 458
Ta ıt (Milyon Ta ıtxkm)
49 866
56 151
52 631
51 664
54 247
TA IT PARKI
Binek Otomobil
4 072 326 4 422 180 4 534 803 4 600 140 4 677 765
Kamyon-Kamyonet
1 071 902 1 188 742 1 229 668 1 274 406 1 346 464
Otobüs-Minibüs
333 869 354 339 358 687 361 797 367 141
OTOYOL UZUNLUKLARI (Km)
1 749
1 773
1 851
1 851
1 892
DEVLET ve L YOLLARI UZUNLUKLARI
55 900
56 619
56 946
57 280
Asfalt, Beton, Parke (Km)
54 938
Stabilize, Kırmata , Toprak Tesviye ve Ham Yol (Km)
5 985
5 190
4 686
4 422
4 211
DEM RYOLU ULA IMI TA IMA FAAL YETLER
Ta ınan Yolcu (Milyon Ki i)
99
85
76
73
77
Ta ınan Yük (Milyon Ton)
16
19
14
14
16
Yolcu Ta ıma (Milyon Ki ixkm)
6 146
5 832
5 568
5 204
5 893
Yük Ta ıma (Milyon Tonxkm)
8 237
9 761
7 486
6 841
8 271
TA IT PARKI (Mevcut)
Çeken Araçlar:
Buharlı Lokomotif
50
50
50
50
50
DE Anahat Lokomotifi
487
485
479
476
467
DE Manevra Lokomotifi
81
87
89
85
74
Elektrikli Lokomotifler
77
80
78
78
74
Toplam Lokomotifler
695
702
696
689
665
Dizelli Dizi
55
54
50
50
49
Elektrikli Dizi
93
93
92
90
88
Çekilen Araçlar:
Yolcu Vagonu
1 040
1 038
1 031
1 013
965
Yük Vagonu
17 213
16 858
16 513
16 241
16 070
Furgon Vagonlar (Yolcu+Yük)
312
310
300
307
300
Di er Vagonlar
3 173
3 306
3 318
2 864
2 914
DEN ZYOLU ULA IMI TA IMA FAAL YETLER
Ta ınan Yolcu (Milyon Ki i) (2)
75
69
63
58
55
Yolcu Ta ıma (Milyon Ki ixmil)
324
290
261
224
197
TA IT PARKI
Yolcu Gemisi (Gros Ton)
111 833 107 597 107 450
86 358
86 358
HAVAYOLU ULA IMI TA IMA FAAL YETLER
Ta ınan Yolcu (Bin Ki i)
10 410
12 031
10 277
10 383
10 325
Ta ınan Yük (Ton) (Yolcu+Kargo Uça ı)
116 728 132 961 111 950 127 092 122 520
TA IT PARKI
Uçak Sayısı
75
73
69
66
65
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlü ü, TCDD, Türkiye Denizcilik letmeleri A. ., THY, D E
(1) Geçici
(2) ehir Hatları yolcu ta ımacılı ı dahildir.
222
2003 Yıllık Rapor
TABLO 15
HABERLE ME H ZMETLER
MEKTUP POSTASI (1000)
Yurtiçi
Yurtdı ı
Gelen
Giden
TELGRAF TRAF
Yurtiçi
Yurtdı ı
Gelen
Giden
(1000)
TELEFON TRAF
(1000)
Kontör Sayısı (2)
ehirlerarası (Manuel görü me sayısı)
Uluslararası (Çıkan / Dk.)
TLF. ABN. SAYISI (Adet)
Otomatik Abone
Manuel Abone
Araç Telefonu
Cep Telefonu
PTT YERLER (Adet)
Merkezler
ubeler
Acenteler
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
1 194 469
985 551
208 918
149 235
59 683
1 168 693
966 604
202 089
143 730
58 359
954 006
806 939
147 067
95 816
51 251
1 014 242
903 024
111 218
72 471
38 747
1 010 762
900 068
110 694
77 000
33 694
1 838
1 817
21
14
7
1 867
1 855
12
6
6
1 416
1 410
6
4
2
1 876
1 870
6
3
3
2 004
2 000
4
2
2
115 318 296
2 465
698 410
125 549 106
1 967
731 789
115 291 520
923
675 675
109 894 441
600
649 828
101 188 411
641 183
25 735 564
18 054 047
0
121 517
7 560 000
33 457 915
18 395 171
0
92 744
14 970 000
37 203 055
18 904 486
0
69 971
18 228 598
42 289 221
18 914 857
0
51 246
23 323 118
46 954 195
18 916 721
0
37 474
28 000 000
13 631
1 143
2 543
9 945
5 605
1 114
2 376
2 115
4 563
1 094
2 151
1 318
4 471
1 084
2 051
1 336
4 418
1 068
1 955
1 395
Kaynak: Posta letmesi Genel Müdürlü ü, Türk Telekomünikasyon A. ., Ula tırma Bakanlı ı.
(1) Geçici.
(2) ehiriçi, ehirlerarası ve Milletlerarası kontör sayıları dahildir.
TABLO 16
STEYENLER VE AÇIK
(Ki i)
LER
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
435 193
2 443 290
768 386
3 211 676
327 417
3 539 093
324 760
3 863 853
501 984
4 365 837
224 444
195 672
226 899
139 275
121 031
1 489 127
1 684 799
1 911 698
2 050 973
2 172 004
Açık sizler
487 525
730 496
718 665
464 228
562 818
Yıl çinde e Yerle tirilenler
201 942
185 610
213 998
125 071
60 666
Yıl çinde
Toplam
steyenler
steyenler (2)
Yıl çinde Bildirilen Açık ler
Toplam Açık ler (2)
Kaynak: Türkiye Kurumu Genel Müdürlü ü.
(1) Geçici (Kasım 2003 itibarıyla).
(2) Toplam i isteyenler ve açık i ler kümülatif olarak verilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
223
TABLO 17
MALAT SANAY NDE ÜRET MDE ÇALI ANLAR ENDEKS
(1997=100)
2001(*) 2002(*)
81.7
82.2
78.2
71.1
82.5
84.4
2003/1 2003/2 2003/3 2003/4 2003(1)
Toplam
82.1
Kamu
63.3
Özel
85.9
(*) Yıllık ortalama.
(1) Geçici (Eylül 2003 itibarıyla ortalama).
84.0
66.2
87.4
85.4
70.3
88.2
83.8
66.6
87.2
TABLO 18
MALAT SANAY NDE ÜRET MDE ÇALI ILAN SAAT BA INA NOM NAL
ÜCRET ENDEKS
(1997=100)
Toplam
Kamu
Özel
2001(*) 2002(*)
692.2 949.7
911.9 1341.7
647.8 900.9
2003/1 2003/2 2003/3 2003/4 2003(1)
1111.1
1523.1
1079.3
1120.6
1538.7
1087.4
1115.9
1530.9
1083.4
TABLO 19
MALAT SANAY NDE ÜRET MDE ÇALI ILAN SAAT BA INA REEL
ÜCRET ENDEKS
(1997=100)
Toplam
Kamu
Özel
2001(*) 2002(*)
96.0
90.0
126.6 127.1
90.0
85.4
2003/1 2003/2 2003/3 2003/4 2003(1)
89.1
122.2
86.6
84.7
116.3
82.2
86.9
119.3
84.4
224
2003 Yıllık Rapor
TABLO 20
DI ÜLKELERE GÖNDER LEN
(Ki i)
Amerika Birle ik Devletleri
Avustralya
Avusturya
Belçika
Danimarka
Federal Almanya
Fransa
Hollanda
ngiltere
sviçre
Libya
Suudi Arabistan
Di er Ülkeler
TOPLAM
Ç LER
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
131
11
1
1
14
2 350
25
2
23
5
698
5 178
9 036
17 475
46
4
1
1
3
2 135
87
1
29
1
385
1 862
9 090
13 645
104
5
5
1
5
2 437
202
2
19
1
238
4 657
12 566
20 242
168
11
2
0
5
3 367
341
131
27
2
1037
6 399
15 426
26 916
79
3
11
2
6
3 118
338
431
12
0
2441
6 002
19 381
31 824
Kaynak: Türkiye Kurumu Genel Müdürlü ü.
TOPLU
TOPLU
SÖZLE MELER
Kamu
Özel
KAPSADI I
Ç SAYISI
Kamu
Özel
KAPSADI I
Kamu
Özel
YER SAYISI
TABLO 21
SÖZLE MELER
1999
2000
2001
2002
2003
2 286
1 137
1 149
1 646
985
661
4 454
1 193
3 261
1 764
1 104
660
1 546
762
784
828 458
544 995
283 463
208 595
103 124
105 471
775 478
473 845
301 633
255 059
131 852
123 207
907 705
752 142
155 563
12 373
9 638
2 735
6 844
2 173
4 671
14 211
9 578
4 633
7 453
4 741
2 712
15 875
13 434
2 441
Kaynak: Çalı ma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı ı.
TABLO 22
GREVLER VE LOKAVTLAR
1999
2000
2001
2002
2003
34
3 263
229 825
52
18 705
368 475
35
17 861
286 015
27
4 618
43 885
23
1 535
144 772
4
931
76 470
2
2 483
32 760
-
2
888
110 415
GREVLER
Grev Sayısı
çi Sayısı
Kaybolan günü
LOKAVTLAR
Lokavt Sayısı
çi Sayısı
Kaybolan günü
Kaynak: Çalı ma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı ı.
2003 Yıllık Rapor
-
225
TABLO 23
F YAT ENDEKSLER
1999
2000
2001
2002
2003
58 460
61 533
52 840
57 369
59 708
89 219
83 008
88 638
90 724
90 167
144 827
115 753
152 488
151 614
170 246
216 639
180 394
219 245
224 542
256 894
270 891
236 405
268 451
279 669
284 182
1 565
1 918
1 494
1 459
1 533
2 370
2 647
2 595
2 278
2 330
3 830
3 766
4 382
3 796
4 421
5 750
5 891
6 428
5 631
6 619
7 219
7 889
8 106
6 972
7 349
8 192 806 12 619 704
19 820 481
28 974 581
35 861 660
YILLIK ORTALAMA
TOPTAN E YA F YATLARI
(1987=100) (1)
Genel
Tarım
Maden
malat
Enerji
(1994=100) (1)
Genel
Tarım
Maden
malat
Enerji
Genel (1968=100) (2)
TÜKET C F YATLARI
Genel (1987=100) (1)
Genel (1994=100) (1)
Genel (1995=100) (3)
84 799
1 917
1 041
130 803
2 970
1 599
201 348
4 586
2 460
291 580
6 649
3 583
365 190
8 330
4 471
(1987=100) (1)
Genel
Tarım
Maden
malat
Enerji
74 860
67 183
71 419
76 958
75 837
98 923
94 467
102 281
99 493
103 333
186 026
149 838
183 738
194 607
222 764
244 615
204 272
242 161
254 277
278 288
276 866
241 795
273 092
286 180
287 308
(1994=100) (1)
Genel
Tarım
Maden
malat
Enerji
1 980
2 126
2 057
1 933
1 947
2 626
2 973
3 005
2 502
2 675
4 952
4 921
5 177
4 905
5 774
6 479
6 653
7 163
6 360
7 177
7 382
7 984
8 302
7 161
7 409
10 238 991 14 220 214
25 396 399
32 234 589
38 213 001
253 618
5 756
3 141
328 469
7 469
4 058
388 496
8 840
4 807
YIL SONLARI
Genel (1968=100) (2)
TÜKET C F YATLARI
Genel (1987=100) (1)
Genel (1994=100) (1)
Genel (1995=100) (3)
108 381
2 457
1 319
151 026
3 416
1 870
Kaynak:
(1) Devlet statistik Enstitüsü.
(2) stanbul Ticaret Odası.
(3) stanbul Ücretliler Geçinme Endeksi, stanbul Ticaret Odası.
226
2003 Yıllık Rapor
TABLO 24
F YAT ENDEKSLER (Aylık)
2003
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haz.
Tem.
A us.
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
(1987=100) (1)
258 134
Genel
266 290
273 133
275 934
273 361
270 286
270 106
270 853
269 986
270 879
274 868
276 866
Tarım
215 876
227 160
240 253
251 746
253 222
241 611
235 757
230 392
228 438
230 371
240 235
241 795
Maden
262 536
278 016
288 236
275 811
263 488
257 205
258 274
264 225
266 753
261 212
272 561
273 092
malat
268 658
275 773
280 737
281 626
277 990
277 514
279 097
281 661
281 004
281 882
283 902
286 180
Enerji
280 339
281 863
283 315
281 641
282 863
284 904
285 134
285 256
285 380
285 772
286 407
287 308
(1994=100) (1)
6 841
Genel
7 056
7 282
7 410
7 364
7 222
7 184
7 169
7 173
7 213
7 336
7 382
Tarım
7 167
7 565
8 158
8 746
8 739
8 074
7 755
7 442
7 470
7 611
7 962
7 984
Maden
7 807
8 379
8 763
8 292
7 918
7 730
7 784
8 012
8 101
7 908
8 275
8 302
malat
6 682
6 837
6 954
6 968
6 916
6 929
6 973
7 043
7 037
7 056
7 105
7 161
Enerji
7 241
7 289
7 332
7 306
7 343
7 386
7 379
7 372
7 365
7 373
7 390
7 409
(1968=100) (2)
Genel
33 328 759 34 082 790 34 690 067 35 302 149
35416296 35 831 925 36 052 978 36 311 580 36 372 834 37 017 675 37 719 866 38 213 001
TÜKET C F YATLARI
(1987=100) (1)
Genel
335 586
342 405
352 738
361 073
7 662
7 835
8 078
8 247
4 062
4 117
4 209
4 442
367 552
367 021
365 039
365 420
372 925
378 839
385 186
388 496
8 363
8 331
8 344
8 503
8 624
8 763
8 840
4 612
4 460
4 474
4 519
4 671
4 728
4 807
(1994=100) (1)
Genel
8 377
(1995=100) (3)
Genel
4 547
Kaynak:
(1) Devlet statistik Enstitüsü.
(2) stanbul Ticaret Odası.
(3) stanbul Ücretliler Geçinme Endeksi, stanbul Ticaret Odası.
2003 Yıllık Rapor
227
TABLO 25
ALTIN F YATLARI
(Bin TL/Adet, Bin TL/Gram)
YILLIK ORTALAMA
Re at
Cumhuriyet
Külçe
YIL SONLARI
Re at
Cumhuriyet
Külçe
1999
2000
2001
2002
2003
27 503
25 511
3 779
39 767
38 871
5 642
77 013
74 759
10 766
109 648
105 213
15 267
134 823
121 066
17 569
32 400
32 350
4 826
41 750
40 875
5 853
95 000
91 000
12 938
127 333
124 667
18 017
142 500
131 250
18 938
Kaynak: Merkez Bankası.
TABLO 26
ALTIN F YATLARI (Aylık ortalama)
(Bin TL/Adet, Bin TL/Gram)
2003
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haz.
Tem.
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Re at
134 100
138 000
137 250
133 000
130 200
125 125
134 000
136 000
134 500
134 200
139 000
142 500
Cumhuriyet
131 000
130 667
127 500
116 625
115 100
110 625
107 250
114 400
118 000
122 000
128 375
131 250
19 950
18 800
18 363
17 313
16 740
15 663
15 363
16 440
16 875
17 660
18 725
18 938
Külçe
228
2003 Yıllık Rapor
TABLO 27
KONSOL DE BÜTÇE
(Milyar TL)
GEL RLER
Vergi Gelirleri
Dolaysız Vergiler
Dolaylı Vergiler
Vergi Dı ı Gelirler
Hibe
Katma Bütçe
HARCAMALAR
FA Z DI I HARCAMALAR
Personel
Di er Cari
Yatırım
Faiz Ödemeleri
Dı
ç (1)
K T'
lere Transferler
Di er Transferler
FA Z DI I DENGE
BÜTÇE DENGES
BÜTÇE EMANETLER
1999
18 973 292
14 807 267
6 712 882
8 094 385
3 878 626
7 521
2000
33 756 437
26 514 127
10 849 182
15 664 945
6 776 302
17
2001
51 812 542
39 767 892
16 080 397
23 687 495
11 375 703
1
2002
76 400 450
59 634 483
20 077 469
39 557 014
15 262 110
405391
2003
100 238 122
84 334 247
27 801 318
56 532 929
14 030 962
130597
279 878
28 017 791
17 296 951
6 908 320
2 239 566
1 540 232
10 720 840
896 218
9 824 622
416 800
465 991
46 602 626
26 162 764
9 982 149
3 611 314
2 472 317
20 439 862
1 648 000
18 791 862
885 908
668 946
80 379 004
39 314 395
15 203 977
5 164 362
4 139 803
41 064 609
3 570 308
37 494 301
1 200 656
1 098 466
115 485 633
63 614 975
23 160 297
7 889 422
6 887 544
51 870 658
5 063 621
46 807 037
2 170 000
1 742 316
140 053 981
81 444 818
30 200 762
8 217 904
7 165 121
58 609 163
5 890 277
52 718 886
1 881 000
6 192 033
1 676 340
-9 044 500
9 211 076
7 593 673
-12 846 189
13 605 597
12 498 147
-28 566 462
23 507 712
12 785 475
-39 085 183
33 980 031
18 793 304
-39 815 859
406 672
496 835
1 490 237
1 764 785
-262 332
AVANSLAR
NAK T DENGES
F NANSMAN
DI BORÇLANMA (NET)
Kullanım
Devirli+Garantili Kredi Dönü leri
Ödenen
Ç BORÇLANMA (NET) (2)
Devlet Tahvili (Net)
Satı
Ödenen
Hazine Bonosu (Net)
Satı
Ödenen
Garantili Borç Geri Dönü ü
-458 905
-9 096 733
9 096 733
459 693
2 565 938
241 536
-2 347 781
9 740 450
12 233 781
16 903 261
-4 669 480
-2 493 331
6 840 020
-9 333 351
0
-402 217
-12 751 571
12 751 571
2 676 734
5 927 574
402 178
-3 653 019
9 350 855
10 141 531
19 655 749
-9 514 219
-1 333 878
5 627 876
-6 961 754
543 202
-5 040 629
-32 116 854
32 116 854
-4 448 179
4 364 476
893 221
-9 705 876
23 542 321
8 534 382
35 091 058
-26 556 676
15 007 939
42 463 164
-27 455 225
0
2 932 795
-34 387 603
34 387 603
16 570 479
23 494 014
2 085 178
-9 008 712
17 474 459
-896 072
29 516 660
-30 412 732
18 370 532
66 157 006
-47 786 475
0
-1 824 059
-41 902 250
41 902 250
2 684 308
11 906 576
1 263 917
-10 486 185
42 884 258
54 856 821
93 064 411
-38 207 590
-11 972 563
55 697 198
-67 669 761
0
D
-1 103 410
723 983
13 022 712
342 664
-3 666 315
ER (1)
Kaynak: Hazine Müste arlı ı.
(1) Nakit dı ı faiz ödemelerini de içermektedir.
(2) Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu rakamları revize edilmi ve nakden ihraç edilen senetlerin de i iminden kaynaklanan
mahsup i lemleri de satı ve ödeme rakamlarına dahil edilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
229
TABLO 28
LETMEC K T’LER N F NANSMAN HT YACI (CAR F YATLARLA)(1)
(Milyar TL)
Sabit Sermaye Yatırımları
Stoklardaki De i im
Sabit Kıymetler De i imi
tirakler Sermaye Artı ı
Fonlara li kin Kanuni Ödemeler
1999
-1 326 697
-1 081 676
-42 074
-10 597
-95 765
2000
-2 206 608
-1 125 332
138 721
-18 910
-82 003
2001
-2 253 362
-1 320 411
74 756
-18 046
-78 723
2002
-3 731 299
-1 446 771
361 543
-110 454
-164 510
2003 (2)
-3 911 800
-746 734
-90 113
-22 223
-216 797
TOPLAM F NANSMAN HT YACI
-2 556 809
-3 294 132
-3 595 786
-5 091 491
-4 987 667
125 143
-867 988
600 523
37 269
355 340
0
-454 630
-1 753 112
941 463
153 575
203 444
0
2 100 961
-2 212 913
1 592 204
625 388
2 096 282
0
4 554 938
-20594
2 983 904
346 848
1 244 779
0
6 049 370
1525073
3 471 100
326 966
726 231
0
-2 431 666
-3 748 761
-1 494 826
-536 553
1 061 703
568 802
470 852
93 000
4 950
1 149 057
1 082 717
58 056
8 284
1 591 814
1 486 975
95 481
9 358
2 899 800
2 029 200
772 000
98 600
2 696 205
1 757 500
811 610
127 095
K T BORÇLANMA GERE
Ertelenen Ödemeler
Pe in Ödemeler
NAK T HT YACI
F NANSMAN
Kasa Banka De i imi
Menkul Kıymetler, Mevduat
ç Borçlanma
Merkez Bankası
Ticari Bankalar
Eximbank
Dı Borçlanma
Kullanım
Ödemeler
Hazine Bonosu
-1 862 864
2 675 561
-1 320 693
-507 996
507 994
-248 020
119 638
57 518
591
56 927
0
578 858
663 138
-84 280
0
-2 599 704
3 235 133
-1 510 646
-875 218
875 218
-79 204
-58 346
-9 126
0
-9 126
0
1 021 894
1 279 488
-257 593
0
96 988
4 370 999
-3 440 528
1 027 459
-1 027 459
-1 778 865
-162 416
-266 674
-3
-266 671
0
1 180 496
1 589 394
-408 898
0
2 363 247
2 151 785
-4 426 653
88 378
-88378
-147 502
-1 133 232
-90 019
985
-91 004
0
1 282 376
1 680 436
-398 060
0
3 757 908
-2 347 337
-891 507
519 064
-519064
-93 562
-549 438
-47 462
404
-47 866
0
171 397
1 524 034
-1 352 637
0
GSMH
78 282 967 125 596 129 176 483 953 273 463 168 357 045 000
BÜNYE Ç FONLAR
Yedekler
Cari Yıl Amortismanı
Kar ılıklar
Kur Farkları
Hazine Dı ı Ortaklıklar Sermaye Payı
KURUM DI I F NANSMAN HT YACI
Bütçe Transferleri
Sermaye
Görev Zararı
Yardım
K T BORÇLANMA GERE / GSMH
BÜTÇE TRANS.HAR Ç K T BG / GSMH
-2.4
-3.1
-2.1
-3.0
0.1
-0.8
0.9
-0.2
(1) 233 Sayılı KHK kapsamındaki K T’ler ve Ö B kapsamındaki kurulu lar dahildir.
230
2003 Yıllık Rapor
1.1
0.3
TABLO 29
FON KAYNAK VE HARCAMALARI (CAR F YATLARLA)(1)
(Milyar TL)
KAYNAKLAR
Vergi Gelirleri
Vergi Dı ı Normal Gelirler
Cari Transferler (Net)
Sermaye Transferleri (Net)
1999
1 369 189
1 110 662
258 527
0
0
2000
3 406 147
1 906 158
628 608
0
871 380
2001
3 644 983
3 349 844
295 138
0
0
2002
1 999 881
1 589 000
288 000
0
122 881
2003 (2)
4 326 000
1 304 000
384 000
152 000
2 486 000
ÖDEMELER
Cari Giderler
Faktör Giderleri (Net)
Sabit Sermaye Yatırımları
Cari Transferler (Net)
Sermaye Transferleri (Net)
1 872 587
295 236
50 220
518 946
707 830
300 354
1 927 191
463 355
27 857
719 452
716 528
0
2 822 799
616 754
99 858
320 035
1 331 291
454 860
1 943 131
1 196 000
565 736
3 908
177 487
0
2 029 000
1 374 000
646 000
9 000
0
0
-503 398
1 478 955
822 184
56 750
2 297 000
503 398
276 120
-34 971
249 147
13 102
-1 478 955
341 395
-88 585
-1 315 578
-416 188
-822 184
101 154
-142 993
128 528
-908 873
-56 750
394 026
-188 744
253 612
-515 644
-2 297 000
227 000
-181 000
-2 130 000
-213 000
BORÇLANMA GERE
F NANSMAN
Dı Borç Kullanımı
Dı Borç Ödemesi
ç Borç-Alacak li kisi (Net)
Kasa-Banka De i imi
(1) Kamu kesimi genel dengesine giren fonları kapsamaktadır. Fon kapsamı, tasfiyeler nedeniyle yıllar itibarıyla
de i mektedir. sizlik Sigortası Fonu hariçtir.
2003 Yıllık Rapor
231
TABLO 30
KONSOL DE BÜTÇE ÖDENEKLER ,
HARCAMA VE GEL RLER
(Milyar TL)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
ÖDENEKLER
Ba langıç
27 160 526
46 739 214
48 382 160
98 149 432
147 457 426
Yıl sonu
28 667 598
49 531 993
82 821 821
120 581 783
147 449 732
Cari Hizmet Ödenekleri
Ba langıç Ödene i
Yıl Sonu Ödene i
7 964 257
9 144 143
13 044 336
14 746 589
16 060 402
21 873 008
28 798 772
33 403 542
38 259 130
42 549 415
Yatırım Ödenekleri
Yıl Sonu Ödene i
1 345 592
1 781 131
2 368 922
3 093 038
3 470 167
5 010 051
5 736 802
8 810 865
8 392 703
8 575 390
Transfer Ödenekleri
Yıl Sonu Ödene i
19 617 832
20 130 702
34 507 478
35 620 477
33 298 096
62 414 560
71 378 549
88 017 086
111 295 433
107 601 480
Hazine Yardımı
Ba langıç
Yıl Sonu
-1 767 155
-2 388 378
-3 181 522
-3 928 111
-4 446 505
-6 475 798
-7 764 691
-9 649 710
-10 489 840
-11 276 553
HARCAMALAR
Cari Harcamalar
Yatırım Harcamaları
Transfer Harcamaları
28 084 685
9 172 790
1 544 427
17 367 468
46 705 028
13 613 937
2 475 116
30 615 975
80 579 065
20 448 022
4 149 580
55 981 463
115 682 350
31 107 959
6 891 836
77 682 555
140 053 981
38 418 666
7 165 121
94 470 194
GEL RLER
Vergiler
Vergi Dı ı Gelirler
Katma Bütçe Gelirleri
18 933 065
14 802 280
3 855 397
275 388
33 440 143
26 503 698
6 537 205
399 240
51 542 970
39 735 928
11 154 553
652 489
75 592 324
59 631 868
14 971 831
988 625
100 238 122
84 334 247
14 161 559
1 742 316
(1) Geçici.
TABLO 31
Ç BORÇ STOKU (Milyar TL)
TAHV LLER
Nakit
Nakit Dı ı
1999
19 683 392
16 960 758
2 722 634
2000
34 362 937
27 373 224
6 989 713
2001
102 127 926
40 703 763
61 424 163
2002
112 849 835
52 251 115
60 598 720
2003
168 973 626
105 841 900
63 131 726
BONOLAR
Nakit
Nakit Dı ı
3 236 753
3 236 754
0
2 057 684
2 049 388
8 295
20 029 334
17 649 743
2 379 591
37 019 856
37 019 856
0
25 413 074
24 642 074
771 000
22 920 145
36 420 620
122 157 260
149 869 691
194 386 700
TOPLAM
232
2003 Yıllık Rapor
Bu sayfa tabloların sunu düzenine ba lı olarak bo bırakılmı tır.
2003 Yıllık Rapor
233
TABLO 32.A
PARASAL YETK L LER- SEKTÖREL HESAPLAR
(Milyar TL)
VARLIKLAR
DI VARLIKLAR
Uluslararası Standartta Olan Altın (YP)
Konvertibl Döviz
Di er Dı Varlıklar
MERKEZ YÖNET MDEN ALACAKLAR
Bütçe le ilgili Kurumlar
Hazinece Çıkarılan Madeni Para
IMF Pozisyonu (2)
Hazineye Kısa Vadeli Avans
Devlet ç Borçlanma Senetleri
Tahkimle Aktifle tirilmi Alacaklar
Hazinedeki Di er Alacaklar (Net)
De erleme Hesabı
MAL OLMAYAN KAMU
G R MLER NDEN ALACAKLAR (3)
MEVDUAT BANKALARINDAN
ALACAKLAR
Avans ve Reeskont
Ticari
Tarımsal
Orta Vadeli Sınai Krediler (Bankalar)
Tahvil Üzerine Avans
Bankalar Kanalıyla K T'lere Verilen Krediler
Di er Alacaklar (4)
D ER MAL KURUMLARDAN
ALACAKLAR
Kalkınma ve Yatırım Bankalarından Alacaklar
Banka Dı ı Mali Kurumlardan Alacaklar
DA ITILAMAYAN VARLIKLAR
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
13 863 977
546 029
12 601 858
716 090
-204 502
1 134 690
27 660
190 286
0
916 745
0
0
-1 339 192
16 607 806
675 727
14 993 504
938 575
871 056
1 746 265
41 106
190 219
0
1 514 941
0
0
-875 209
30 782 124
1 485 813
27 249 003
2 047 309
34 523 915
34 698 719
49 422
189 785
0
34 459 512
0
0
-174 804
48 220 839
2 091 220
43 815 573
2 314 046
52 814 339
53 960 941
81 807
22 959 725
0
30 919 409
0
0
-1 146 601
49 814 225
1 874 053
45 882 893
2 057 279
52 247 790
51 821 093
112 360
23 292 319
0
28 416 415
0
0
426 697
2 913
1 724
4 045
5 030
4 508
3 087 688
7 675
7 675
0
0
0
0
3 080 013
6 543 409
0
0
0
0
0
0
6 543 409
9 665 218
16 270
16 270
0
0
0
0
9 648 948
2 703 000
12 804
12 804
0
0
0
0
2 690 195
2 171 712
8 249
8 249
0
0
0
0
2 163 463
0
0
0
622 652
17 372 729
500 000
0
500 000
704 766
25 228 761
750 000
0
750 000
1 798 855
77 524 158
250 000
0
250 000
637 820
104 631 028
0
0
0
1 937 233
106 175 468
(1) Kasım sonu itibarıyla.
(2) IMF Acil Yardım Takip Hesabı “Hazine IMF Pozisyonu” içerisinde izlenmektedir.
(3) Mali olmayan kamu giri imleri senetlerinin bankalar tarafından iskonto edilmesine ili kin i lemler “Mevduat
Bankalarından Alacaklar” olarak sınıflandırılırken, do rudan mali olmayan kamu giri imlerine açılan krediler “Mali
Olmayan Kamu Giri imlerinden Alacaklar” olarak gösterilmi tir.
(4) Daha önceki sunumda mevduat bankalarından “Di er Alacaklar” kalemi içerisinde netle tirilen “Kar ıla an Swap
lemlerinden TL Alacaklar” yine “Mevduat Bankalarından Alacaklar”da gösterilirken TL borçlar pasifte “Rezerv Dı ı
Yükümlülükler” içerisinde izlenmektedir.
234
2003 Yıllık Rapor
TABLO 32.P
PARASAL YETK L LER-SEKTÖREL HESAPLAR
(Milyar TL)
YÜKÜMLÜLÜKLER
REZERV PARA (IMF tanımı)
Dola ımadaki Ka ıt ve Madeni Para
Mevduat Bankaları Dı ındaki Para
Bankalardaki Para
Bankalar Mevduatı
Mevduat Kar ılıkları
Serbest Rezervler
Vadesiz Mevduat (TL)
Mali Olmayan Kamu Giri imleri
Yerel Yönetimler
Özel Sektör
Di er Mali Kurumlar
VADEL MEVDUAT
YABANCI PARA MEVDUATI
Banka Dı ı Mali Kurumlar
Yerel Yönetimler
BLOKE MEVDUATLAR
DI YÜKÜMLÜLÜKLER
IMF Kredileri Kullanımı
IMF Acil Yardım Takip Hesabı (Hazine)
Dı Krediler
Kredi Mektuplu Döviz Mevduatı
Di er Yerle ik Olmayanların Mevduatı
Muvakkat Alacaklılar (YP)
MERKEZ YÖNET M MEVDUATLARI
Genel ve Katma Bütçeli dareler Mev.
Genel ve Katma Büt. d. Proje Kredileri
Kamu ktisadi Kurulu ları (Kat. Büt. dar.)
Resmi Sosyal Güvenlik Kurumları
Akreditif Bedelleri
Merkezi Yönetime Di er Yükümlülükler
Bütçe Dı ı Fonlar
REZERV DI I YÜKÜMLÜLÜKLER (2)(3)
SERMAYE VE REZERVLER
DA ITILAMAYAN YÜKÜMLÜLÜKLER(3)
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
6 922 733
2 416 757
1 887 153
529 604
4 485 759
3 066 363
1 419 396
20 218
63
19 366
82
708
231 923
23 093
22 598
434
61
201
6 336 533
212 789
267 701
8 773
5 819 582
14 350
13 339
1 811 892
1 685 276
45 057
157
0
1
18 485
62 918
0
1 326 681
719 673
17 372 729
10 118 478
3 810 101
3 196 942
613 159
6 285 780
3 933 904
2 351 876
22 597
6
21 180
109
1 302
286 317
142 323
138 622
3 700
0
551
9 965 433
2 488 445
316 327
39 337
7 062 991
16 473
41 860
1 478 483
960 820
160 532
545
0
6
25 864
330 715
0
2 232 686
1 004 490
25 228 761
18 064 107
5 330 279
4 462 913
867 366
12 695 845
7 754 497
4 941 348
37 984
8
32 786
301
4 890
418 765
530 408
517 752
12 656
0
540
36 156 907
19 640 037
653 080
112 332
15 557 117
137 819
56 523
3 473 118
2 171 336
482 662
197
0
0
56 496
762 427
7 200 100
9 408 409
2 271 804
77 524 158
21 249 836
7 708 822
6 899 360
809 462
13 485 735
9 116 657
4 369 078
55 279
9
31 683
622
22 965
653 214
33 167
11 162
22 005
0
6
59 603 733
35 342 828
804 351
119 970
23 041 336
218 876
76 372
5 799 917
3 676 553
497 581
325
0
0
106 992
1 518 466
9 574 400
5 015 517
2 701 237
104 631 028
26 696 585
12 140 489
11 013 126
1 127 363
14 507 345
9 514 183
4 993 162
48 751
37
17 184
826
30 704
775 969
14 861
5 781
9 079
0
9
58 432 244
33 524 304
384 122
103 010
24 166 311
152 981
101 517
7 195 026
4 847 303
353 086
132
0
0
53 328
1 941 177
5 796 850
4 776 696
2 487 230
106 175 468
(2) Bankalarla yapılan ters repo anla maları gere i satılan menkul kıymet kar ılı ı TL, gecelik i lemler ve kar ıla an
swap i lemlerini içermektedir.
(3) Daha önceki sunumda mevduat bankalarından “Di er Alacaklar” kalemi içerisinde netle tirilen “Kar ıla an Swap
lemlerden TL Alacaklar” yine “Mevduat Bankalarından Alacaklar”da gösterilirken, TL borçlar pasifte “Rezerv Dı ı
Yükümlülükler” içerisinde izlenmektedir. Ayrıca “Da ıtılamayan Yükümlülükler”de gösterilen bankalara olan gecelik
kredilerden do an yükümlülükler de “Rezerv Dı ı Yükümlülükler”de izlenmektedir.
2003 Yıllık Rapor
235
TABLO 33
MERKEZ BANKASI - KRED LER
(Milyar TL)
KURUMSAL SEKTÖRLERE GÖRE
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
MERKEZ YÖNET M
Hazineye Kısa Vadeli Avans
Hazinedeki Di er Alacaklar (Net)
MAL OLMAYAN KAMU G R MLER
Hazine Kefaletini Haiz Bonolar
Kısa Vadeli Senet Reeskontu, Toprak
Mahsulleri Ofisi, (TMO)
ktisadi Devlet Te ekkülleri, Di er
( DT '
nin Vadesinde Ödenmeyen Borç.)
ktisadi Devlet Te ekkülleri,Ticari Senetler
MAL KURUMLAR
Mevduat Bankaları
Reeskont Kredileri
1211 S.K. 40/1-c Kap. Kul. Krediler
Di er
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Reeskont Kredileri
1211 S.K. 40/1-c Kap. Kul. Krediler
Di er
Banka Dı ı Mali Kurumlar
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
YURTDI I (2)
TOPLAM
0
0
0
2 913
0
0
0
0
1 724
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2 913
0
7 675
7 675
7 675
0
0
0
0
0
0
0
0
713 247
723 836
1 724
0
500 000
0
0
0
0
0
0
0
0
500 000
500 000
935 207
1 436 931
0
0
766 270
16 270
16 270
0
0
0
0
0
0
750 000
750 000
2 041 090
2 807 360
0
0
262 804
12 804
12 804
0
0
0
0
0
0
250 000
250 000
2 305 793
2 568 597
0
0
8 249
8 249
8 249
0
0
0
0
0
0
0
0
2 035 575
2 043 824
(2) Dı krediler içerisinde yer alan Irak'
a verilen krediler 1999/12 den itibaren Merkez Bankası Bilançosu’nda “Takipteki
Alacaklar” hesabına aktarılmı olup, “Yurtdı ı” rakamı özgün bilanço ile farklılık göstermektedir.
236
2003 Yıllık Rapor
TABLO 34
MERKEZ BANKASI - MEVDUAT
(Milyar TL)
MERKEZ YÖNET M
Genel ve Katma Bütçeli dareler
TL
YP
Genel ve Katma Büt. d. Proje Kredileri
TL
YP
Kamu ktisadi Kurumları
TL
YP
Kanunla Kur. Sosyal Güv. Kurumları
Bütçe Dı ı Fonlar
TL
YP
MAL KURUMLAR
Bankalar Mevduatı
Zorunlu Kar ılıklar
TL
YP
Serbest Rezervler
Mevduat Bankaları (YP)
Mevduat Bankaları (TL)
Di er Mali Kurumlar
TL
YP
Banka Dı ı Mali Kur. Tas.Mev.Sig.Fonu
TL (Vadesiz)
YP
Özel Finans Kurulu ları (ÖFK)
Yetkili Döviz Müesseseleri
ktisadi Devlet Te ekkülleri
TL (Vadesiz)
YP
YEREL YÖNET MLER
TL (Vadesiz)
YP
ÖZEL SEKTÖR (TL)
BLOKE MEVDUATLAR
YURTDI I YERLE KLER MEVDUATI
Kredi Mektuplu Döviz Mevduatı
Di er Mevduat (TL+YP)
D ER MEVDUAT
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
1 793 407
1 685 276
61 657
1 623 619
45 057
0
45 057
157
157
0
0
62 918
31 145
31 773
4 510 567
4 485 759
3 066 363
1 022 571
2 043 792
1 419 396
954 589
464 807
24 809
14 570
658
13 912
8 735
49
8 686
1 497
6
496
496
63
434
19 427
19 366
61
82
197
5 952 919
5 819 582
133 336
270
12 277 365
1 452 613
960 820
249 163
711 658
160 532
0
160 532
545
545
0
0
330 715
115 092
215 624
6 426 197
6 285 780
3 933 904
1 404 157
2 529 747
2 351 876
1 741 866
610 011
140 417
24 464
674
23 790
115 460
628
114 832
438
55
3 706
3 706
6
3 700
21 180
21 180
0
109
547
9 319 927
7 062 991
2 256 936
22 840
17 247 120
3 416 622
2 171 336
673 900
1 497 437
482 662
0
482 662
197
197
0
0
762 427
100 985
661 442
13 227 062
12 695 845
7 754 497
1 626 371
6 128 126
4 941 348
4 050 434
890 914
531 217
171 521
1 718
169 803
351 120
3 172
347 948
8 519
57
12 664
12 664
8
12 656
32 786
32 786
0
301
536
28 861 496
15 557 117
13 304 380
1 766
45 553 233
5 692 925
3 676 553
302 378
3 374 175
497 581
0
497 581
325
325
0
0
1 518 466
176 382
1 342 083
13 519 891
13 485 735
9 116 657
1 671 841
7 444 816
4 369 078
3 271 335
1 097 743
34 156
5 985
2 661
3 324
9 514
1 676
7 838
18 628
30
22 014
22 014
9
22 005
31 683
31 683
0
622
2
36 446 625
23 041 336
13 405 289
294
55 714 056
7 141 698
4 847 303
2 452 269
2 395 034
353 086
0
353 086
132
132
0
0
1 941 177
33 476
1 907 701
14 543 849
14 507 345
9 514 183
2 249 076
7 265 107
4 993 162
2 504 157
2 489 005
36 504
8 351
2 570
5 781
18
18
0
28 116
19
9 116
9 116
37
9 079
17 184
17 184
0
826
5
34 934 404
24 166 311
10 768 094
348
56 647 430
2003 Yıllık Rapor
237
TABLO 35.A
MEVDUAT BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR
(Milyar TL)
VARLIKLAR
REZERVLER
Para
Merkez Bankasındaki Mevduatlar
Serbest Rezervler
MERKEZ BANKASINDAN D ER
ALACAKLAR
Swap ve Repo Anla maları Altında
TCMB'
den Alınan Krediler (Net)
Di er Alacaklar
DI VARLIKLAR (2)
Bütçe ile lgili Kurumlar
Merkezi Yönetime Verilen Krediler
Merkezi Yönetimce Çıkar. Bono ve Tahviller
Merkezi Yönetimden Di er Alacaklar (2)
Bütçe Dı ı Kurumlar
Bütçe Dı ı Fonlardan Alacaklar
MAL OLMAYAN KAMU G R MLER NDEN
ALACAKLAR
K T'
lere Verilen Krediler
K T'
lerce Çıkarılan Bono ve Tahviller
K T'
lere tirakler
K T'
lerden Di er Alacaklar (2)
YEREL YÖNET MLERDEN ALACAKLAR
Yerel Yönetimlere Verilen Krediler
Yerel Yönetimlerce Çıkarılan Bonolar ve
Tahviller
Yerel Yönetimlerden Di er Alacaklar (2)
D GER MAL KURUMLARDAN ALA. (2)
Kalkınma ve Yatırım Bankalarından Alacaklar
Banka Dı ı Mali Kurumlardan Alacaklar (3)
ÖZEL G R MLERDEN ALACAKLAR
Özel Giri imlere Verilen Krediler
Özel Giri imlerce Çıkarılan Bono ve Tahviller
Özel Giri imlere tirakler
Özel Giri imlerden Di er Alacaklar (2)
YURT Ç BANKALARARASI
ALACAKLAR(2)(3)
PARA P YASALARINDAN ALACAKLAR
DA ITILAMAYAN VARLIKLAR (2)
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
4 544 384
529 604
4 014 780
3 061 460
953 320
5 765 793
613 159
5 152 634
3 919 581
1 233 053
10 712 903
867 366
9 845 537
7 683 120
2 162 417
12 679 019
809 462
11 869 557
9 258 435
2 611 122
13 993 946
1 127 363
12 866 583
10 486 462
2 380 121
5 064
58 519
1 125 664
2 078 745
1 338 596
0
5 064
8 077 676
23 147 513
23 147 513
129 979
12 460 479
10 557 055
0
0
0
58 519
11 514 031
35 251 297
35 251 297
233 179
19 537 667
15 480 451
0
0
1 053 000
72 664
17 745 631
62 069 905
62 069 905
1 291 552
60 142 152
636 201
0
0
2 070 500
8 245
20 666 823
80 302 965
80 302 965
720 810
78 018 447
1 563 708
0
0
1 330 000
8 596
18 581 757
97 041 382
97 041 382
476 404
94 181 783
2 383 195
0
0
624 513
602 091
0
0
22 422
21 998
21 916
540 897
531 169
0
0
9 728
47 595
42 349
389 750
378 973
0
0
10 777
111 896
77 603
51 094
22 557
1 403
0
27 134
73 840
73 682
40 173
38 105
0
0
2 068
172 610
172 425
0
82
1 083 733
584 617
499 116
16 564 768
15 390 632
3 121
866 944
304 071
0
5 246
2 057 450
719 186
1 338 264
28 515 417
25 561 979
73 681
2 305 468
574 289
0
34 293
1 998 441
1 054 441
944 000
34 994 593
30 776 161
210 553
2 992 877
1 015 002
0
158
2 999 881
1 069 897
1 929 984
38 574 252
31 997 840
434 982
5 350 631
790 799
0
185
3 586 666
853 819
2 732 847
52 587 019
46 222 860
219 677
5 293 694
850 788
6 232 183
3 163 943
1 550 475
7 727 662
11 384 199 22 170 809
102 917 856 162 211 197
2 117 915
7 315 825
33 263 080
200 123 442
1 323 181
4 686 229
32 517 634
225 869 193
2 230 113
588 573
11 254 674
68 143 009
Not: Temmuz 2002 tarihinden itibaren veriler enflasyon muhasebesine göre düzeltilmi tir.
(2) ubat 2002 tarihinden itibaren ters repo i lemlerinden alacaklar dahil edilmi tir.
(3) Özel Finans Kurumları Aralık 2002 tarihine kadar "Banka Dı ı Mali Kurulu lardan Alacaklar" içerisinde
izlenirken bu tarihten itibaren "Yurtiçi Bankalararası Alacaklar" içerisinde izlenmeye ba lanmı tır.
238
2003 Yıllık Rapor
TABLO 35.P
MEVDUAT BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR
(Milyar TL)
YÜKÜMLÜLÜKLER
VADES Z MEVDUAT
Özel Sektör
Yerel Yönetimler
Di er Mali Kurulu lar (2)
VADEL MEVDUAT (3)
Özel Sektör
Yerel Yönetimler
Di er Mali Kurulu lar (2)
REPO LEMLER NDEN SA LANAN FONLAR(4)
Özel Sektör
Yerel Yönetimler
Di er Mali Kurulu lar
YURT Ç YERLE KLER N DÖV. TEV.HES(3)
MEVDUAT SERT F KALARI
HRAÇ ED LEN MENKUL KIYMETLER (TL)(5)
DI YÜKÜMLÜLÜKLER (4)(5)
MERKEZ YÖNET M MEVDUATLARI
Bütçeye Ait Hesaplar (4)
Resmi Sosyal Güvenlik Kurumları
Bütçe Dı ı Fon Hesapları (2)
TCMB'
YE YÜKÜMLÜLÜKLER
Bankalararası Mevduat, Merkez Bankası
Alınan Krediler, TCMB
Muhtelif Borçlar, TCMB
Alacaklı Geçici Hesaplar, TCMB
Repo Anla malarından Kaynaklanan Menkul
Kıymet Borçları (4)
ÖZKAYNAKLAR (6)
YURT Ç BANKALARARASI YÜKÜM.(2)(4)
PARA P YASASINA BORÇLAR
MENKUL KIYMET ÖDÜNÇ P Y. BORÇLAR (7)
DA ITILAMAYAN YÜKÜMLÜLÜKLER (4)
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
2 802 444
1 768 022
211 825
237 657
584 940
17 650 540
16 924 894
69 421
223 872
432 353
----------18 397 862
14
18
9 787 234
2 961 467
756 059
254 766
1 950 642
2 334 558
303 419
13 056
48 164
219
4 187 375
2 560 104
306 051
405 226
915 994
24 519 296
23 513 970
128 104
435 847
441 375
----------25 277 821
0
18
15 466 169
5 053 033
1 232 320
356 783
3 463 930
5 599 584
582 127
0
43 536
19
6 338 666
4 271 616
442 900
639 245
984 905
35 910 439
33 691 720
204 700
872 340
1 141 679
----------59 596 905
0
18
14 383 093
6 163 034
1 185 761
1 009 647
3 967 626
5 823 385
168 560
157 088
61 570
11 467
7 859 692
5 545 241
397 447
787 780
1 129 224
46 068 719
42 241 496
557 654
2 005 766
1 263 803
4 636 966
1 960 123
61 693
353 326
2 261 824
72 287 470
0
18
15 783 275
9 477 711
2 988 218
1 021 594
5 467 899
191 190
132 905
0
58 281
4
9 747 268
7 170 445
413 776
1 293 341
869 706
57 777 802
53 154 405
1 132 574
2 075 060
1 415 763
7 633 720
2 561 361
36 519
415 099
4 620 741
68 866 625
0
0
16 212 874
13 229 090
5 751 949
1 038 229
6 438 912
204 785
170 488
0
34 297
0
1 969 700
6 644 759
2 725 345
873 746
--3 965 022
68 143 009
4 973 902
9 627 597
6 999 611
1 505 376
--4 681 976
102 917 856
5 424 700
21 348 272
4 682 171
3 978 779
--3 986 435
162 211 197
0
31 953 299
3 893 492
2 856 994
0
5 114 614
200 123 440
0
40 198 985
4 399 190
2 357 840
0
5 241 014
225 869 193
(2) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'
na ait TL mevduatlar "Di er Mali Kurulu lar" mevduatı içerisinde sınıflandırılmaktadır.
Ayrıca, Özel Finans Kurumları Aralık 2002 tarihine kadar "Di er Mali Kurulu lar" bu tarihten itibaren "Yurtiçi Bankalararası
Yükümlülükler" içerisinde izlenmektedir.
(3) Vadeli mevduatlar, mevduatın yanında Bankalar Kanununda mevduat olarak tanımlanmayan muhtelif alacaklar ve alacaklı
geçici hesaplar gibi banka yükümlülüklerini de içermektedir. Bu nedenle kurumsal sektörlere göre banka hesaplarındaki mevduat
tanımına giren rakamlar resmen açıklanan mevduat rakamlarından farklıdır. Adı geçen yükümlülüklerin YP tutarları da "Yurtiçi
Yerle iklerin YP Mevduatlarına" dahil edilmektedir.
(4) Tek Düzen Hesap Planında yapılan de i iklikle ubat 2002 tarihinden ba lamak üzere, daha önce bilanço dı ında izlenen
bankaların repo ve ters repo i lemlerine ili kin kalemler bilançolara dahil edilmi tir. Repo i lemlerinden sa lanan fonların
sektörel da ılımları yapılmı tır.
(5) " hraç Edilen Menkul Kıymetler"in yabancı para tutarı "Dı Yükümlülükler" içerisinde izlenmektedir.
(6) Mevduat Bankaları Bilançosu'
nda (Tek Düzen Hesap Planı'
na göre) yer alan "Özkaynaklar"a ek olarak varlık ve
yükümlülüklerdeki "Kar ılıklar" kalemi kapsanmaktadır.
(7) TDHP'
nda yapılan de i iklik nedeniyle Aralık 2002 tarihinden itibaren ilave edilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
239
TABLO 36.A
MEVDUAT BANKALARI- MEVDUAT
(Milyar TL)
MERKEZ YÖNET M
Sosyal Güv.Kur. ve Bütçeye Ait Hes.(TL)
Resmi Kurumlar
Kanunla Kurulan Sos.Güv. Kurumları
Di er Kurumlar
Bütçe Dı ı Hesaplar (TL)(2)(3)
Merkezi Yönetim DTH (YP)(4)
MAL OLMAYAN KAMU G R.(TL+YP)(4)
YEREL YÖNET MLER (TL+YP)(4)
ÖZEL SEKTÖR
Mali Olmayan irketler (TL)
Bireysel letmeler (TL)
Hanehalkı (TL)
Hane Halkına Hiz.Ver.Kar Amacı Ol.Kur.(TL)
Di er (Di . Kur. Mev.) (TL)
Döviz Tevdiat Hesabı (YP)
Hane Halkı, Yurtiçinde Yerle ik Gerçek Ki iler
Yurtiçinde Yerle ik Tüzel Ki iler (4)
Kıymetli Maden Depo Hesabı (YP)
YURTDI I YERLE KLER MEVDUATI
Elçilikler, Konsolosluklar, Uluslararası Kur. (TL)
Yerle ik Olmayanların Mevduatı (TL)
DTH,Yurtdı ında Yerle ik Gerçek Ki iler (YP)
DTH,Yurtdı ında Yerle ik Tüzel Ki iler (YP)
MAL KURULU LAR MEVDUATI
TL MEVDUATLARI
Bankalararası Mevduat
Merkez Bankası
Yurtdı ı Bankalar
Yurtiçi Bankalar (5)
Di er Mali Kurulu lar Mevduatı
Banka Dı ı Mali Kurulu lar (5)
DÖV Z TEVD AT HESAPLARI (YP)
Bankalararası Mevduat
Merkez Bankası
Yurtdı ı Bankalar
Yurtiçi Bankalar (5)
Di er Mali Kurulu lar Mevduatı
Banka Dı ı Mali Kurulu lar (4)(5)
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
1 413 780
899 465
583 769
254 766
60 930
514 315
---456 828
280 624
36 714 634
2 318 857
262 003
13 310 040
2 290 640
395 284
17 697 450
15 266 447
2 431 003
440 360
869 283
2 397
143 701
457 027
266 158
5 556 650
3 317 657
2 311 372
16 744
828 887
1 465 741
1 006 285
187 065
819 220
2 238 993
2 213 200
286 675
1 317 782
608 743
25 793
25 793
---45 291 799
2 343 643
1 445 107
999 491
356 783
88 833
898 536
---832 170
433 268
50 584 215
3 576 312
761 065
17 841 397
3 007 033
603 765
24 639 796
21 064 723
3 575 073
154 847
771 191
4 265
65 038
473 647
228 241
9 978 496
6 785 144
5 456 173
9 781
607 897
4 838 495
1 328 971
136 097
1 192 874
3 193 352
3 146 941
572 346
1 692 838
881 757
46 411
46 411
---64 942 983
2 839 837
2 129 619
970 340
1 009 647
149 632
710 218
---1 501 357
642 796
96 296 111
5 231 983
598 034
27 265 629
3 833 533
571 889
58 713 932
46 490 234
12 223 698
81 111
1 808 497
5 790
118 723
1 088 472
595 512
7 432 978
4 266 500
2 182 775
1 928
510 187
1 670 660
2 083 725
175 724
1 908 001
3 166 478
3 099 736
166 632
1 330 737
1 602 367
66 742
66 742
---110 521 576
5 731 199
3 248 590
1 729 073
1 021 594
497 923
1 856 776
625 833
4 501 164
963 623
114 699 985
6 201 326
918 152
34 451 682
4 339 784
907 516
67 787 899
56 524 752
11 263 147
93 626
2 610 885
7 167
193 390
1 613 257
797 071
7 068 333
3 139 858
825 180
1 844
140 146
683 190
2 314 678
165 690
2 148 988
3 928 475
1 745 531
131 061
434 176
1 180 294
2 182 944
47 573
2 135 371
135 575 188
8 818 601
5 870 319
4 296 775
1 038 229
535 315
2 252 366
695 916
4 823 997
1 570 006
123 952 092
6 619 548
1 179 702
43 802 377
6 078 401
1 398 727
64 816 452
53 395 773
11 420 679
56 885
2 805 800
7 301
275 332
1 721 087
802 080
6 900 369
3 196 035
982 786
108
48 208
934 470
2 213 249
88 813
2 124 436
3 704 334
1 691 841
170 380
912 020
609 441
2 012 493
15 426
1 997 067
148 870 868
(2) Di er Kurumlar Mevduatı içinde gösterilen "Bütçe Dı ı Fonlar Mevduatı" para arzlarına dahil edilmemektedir. Ancak
banka dı ı mali kurulu olarak sınıflandırılan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun bankalardaki mevduatı Aralık 1999
tarihinden itibaren ayrı tırılarak para arzlarına dahil edilmi tir.
(3) Ekim 1999 tarihine kadar “Özel Sektör Di er Kurumlar Mevduatı, Di er” içerisinde yer alan Devlet Memurları Konut
Edindirme Yardım hesabı ayrı tırılarak “Merkezi Yönetim Mevduatları” içerisine alınmı tır.
(4) Aralık 2002 tarihinden itibaren Yurtiçi Yerle ik Tüzel Ki ilerin Döviz Tevdiat Hesaplarının sektörel ayrımları
yapılarak ilgili sektör grupları içerisinde gösterilmi tir.
(5) "Özel Finans Kurumları" Aralık 2002 tarihine kadar "Banka Dı ı Mali Kurulu lar" içerisinde izlenirken, bu tarihten
itibaren "Yurtiçi Bankalar" içerisinde izlenmeye ba lanmı tır.
240
2003 Yıllık Rapor
TABLO 36.B
MEVDUAT BANKALARI- MEVDUAT
(Milyar TL)
TÜRLER NE GÖRE
TASARRUF MEVDUATI
Vadesiz
Vadeli
T CAR KURUMLAR MEVDUATI (2)
Vadesiz
Vadeli
D ER KURUMLAR MEVDUATI (3)
Vadesiz
Vadeli
Bilgi çin: Fonlar
RESM KURUMLAR MEVDUATI
Vadesiz
Vadeli
MEVDUAT SERT F KALARI
Vadesiz
Vadeli
DÖV Z TEVD AT HESAPLARI
Vadesiz
Vadeli
KIYMETL MADEN DEPO HESAPLARI(YP)
Vadesiz
Vadeli
BANKALARARASI MEVDUAT
T.C. Merkez Bankası
Kamu Mevduat Bankaları
Özel Mevduat Bankaları
Yabancı Mevduat Bankaları
Kamu ve Özel Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Yabancı Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Yurtdı ındaki Bankalar
Özel Kanunla Mev. Kabulüne Yetkili Kur.
Özel Finans Kurumları (2)
TOPLAM
1999
13 340 756
633 117
12 707 639
3 640 644
1 421 368
2 219 276
3 914 999
959 208
2 955 791
789 579
796 961
618 585
178 376
14
14
0
18 420 635
3 117 982
15 302 653
440 360
33 682
406 678
4 737 430
303 419
134 796
1 481 298
458 390
191 110
21 748
2 146 669
0
--45 291 799
2000
2001
2002
17 888 051 27 365 541 34 604 347
905 778
1 586 698
2 307 305
16 982 273 25 778 843 32 297 042
5 813 377
8 117 695 12 909 736
2 077 426
3 540 384
4 756 252
3 735 951
4 577 311
8 153 484
5 636 461
7 572 504
7 902 013
1 871 527
1 995 838
1 918 756
3 764 934
5 576 666
5 983 257
1 425 859
1 753 774
781 819
1 322 941
1 461 832
2 587 339
947 514
817 189
1 398 351
375 427
644 643
1 188 988
0
0
0
0
0
0
0
0
0
25 341 684 60 397 916 74 694 153
3 762 642 10 799 780 16 192 646
21 579 042 49 598 136 58 501 507
154 847
81 111
93 626
22 516
17 069
40 417
132 331
64 042
53 209
8 785 622
5 524 977
2 783 974
582 127
168 560
132 905
539 426
319 551
214 608
4 359 283
2 884 927
1 455 062
821 543
68 549
123 302
177 414
190 904
209 791
5 094
51 562
3 472
2 300 735
1 840 924
574 322
0
0
0
----70 512
64 942 983 110 521 576 135 575 188
2003 (1)
44 013 269
3 144 034
40 869 235
14 163 756
5 870 412
8 293 344
10 572 992
2 041 228
8 531 764
1 030 846
5 755 226
3 450 527
2 304 699
0
0
0
71 529 871
15 430 069
56 099 802
56 885
22 461
34 424
2 778 869
170 488
513 339
831 985
87 152
104 096
143
960 228
0
111 438
148 870 868
(2) Aralık 2002 tarihine kadar "Ticari Kurumlar Mevduatı" içerisinde yer alan "Özel Finans Kurumları"nın bankalardaki
mevduatı bu tarihten itibaren "Bankalararası Mevduat" içerisinde izlenmeye ba lamı tır.
(3) Di er Kurumlar Mevduatı içinde gösterilen "Bütçe Dı ı Fonlar Mevduatı" para arzlarına dahil edilmemektedir. Ancak
banka dı ı mali kurulu olarak sınıflandırılan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun bankalardaki mevduatı Aralık 1999
tarihinden itibaren ayrı tırılara para arzlarına dahil edilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
241
TABLO 37.A
KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR
(Milyar TL)
VARLIKLAR
1999
REZERVLER
893 749
Para
578
Merkez Bankasındaki Mevduat
10 278
0
Serbest Rezervler
10 278
Mevduat Bankalarından Alacaklar
882 893
Mevduat Bankalarınca Çıkarılan Menkul De .
0
Mevduat Bankalarına Verilen Krediler
882 577
Mevduat Bankalarından Di er Alac. (2)
316
Özel Finans Kurumlarından Alacaklar (3)
--MERKEZ BANKASINDAN D ER ALAC.
0
DI VARLIKLAR (2)
620 453
333 728
Bütçe ile lgili Kurumlar
333 728
Merkezi Yönetime Verilen Krediler
0
Merkezi Yönetimce Çıkarılan Bono ve Tah.
298 693
Merkezi Yönetimden Di er Alacaklar (2)
35 035
Bütçe Dı ı Kurumlar
0
Bütçe Dı ı Fonlardan Alacaklar
0
MAL OLMAYAN KAMU G R MLER NDEN
ALACAKLAR
42 292
K T’lere Verilen Krediler
0
K T’lerce Çıkarılan Tahviller
0
K T’lere tirakler
0
K T’lerden Di er Alacaklar (2)
42 292
YEREL YÖNET MLERDEN ALACAKLAR (2)
387 173
Yerel Yönetimlere Verilen Krediler
387 007
Yerel Yönetimlerce Çıkarılan Bon. ve Tahviller
0
Yerel Yönetimlerden Di er Alacaklar (2)
166
BANKA DI I MAL KURUMLARDAN
ALACAKLAR (3)(4)
34 757
ÖZEL SEKTÖRDEN ALACAKLAR
824 653
Özel Giri imlere Verilen Krediler
788 272
Özel Giri imlerce Çıkarılan Tahviller
0
Özel Giri imlere tirakler
14 946
Özel Giri imlerden Di er Alacaklar (2)
21 435
KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI ARASI
ALACAKLAR (2)
13 463
PARA P YASALARINDAN ALACAKLAR
12 169
DA ITILAMAYAN VARLIKLAR (2)
285 735
TOPLAM
3 448 172
2000
1 123 502
486
21 770
0
21 770
1 101 246
0
1 101 246
0
--0
728 275
395 100
395 100
0
349 818
45 282
0
0
2001
1 543 159
193
151 049
0
151 049
1 391 917
0
1 391 917
0
--0
1 580 205
434 307
434 307
0
331 947
102 360
0
0
2002
1 471 693
307
26 489
16 291
10 198
1 444 897
0
1 442 693
2 204
0
185
1 480 359
848 444
848 444
0
764 156
84 288
0
0
2003 (1)
1 847 012
195
37 029
29 849
7 180
1 809 765
0
1 808 077
1 688
23
430
1 189 720
1 216 276
1 216 276
0
1 079 153
137 123
0
0
24 828
0
0
0
24 828
715 009
714 830
0
179
28 905
0
0
0
28 905
919 904
919 600
0
304
43 862
0
0
0
43 862
1 204 646
1 204 450
0
196
52 371
0
0
0
52 371
1 286 877
1 284 795
0
2 082
36 495
1 069 946
1 032 357
0
18 065
19 524
55 947
1 883 233
1 841 590
0
26 092
15 551
86 225
2 515 549
2 243 900
0
133 730
137 919
140 705
2 776 691
2 457 758
373
155 809
162 751
30 823
199 672
341 726
4 665 376
39 141
803 572
844 230
8 132 603
57 421
1 194 650
601 542
9 504 576
48 279
905 500
1 011 397
10 475 258
(2) ubat 2002 tarihinden itibaren ters repo i lemlerinden alacaklar dahil edilmi tir.
(3) Özel Finans Kurumları Aralık 2002 tarihine kadar "Banka Dı ı Mali Kurulu lardan Alacaklar" içerisinde
izlenmi tir. Bu tarihten itibaren Özel Finans Kurumları banka olarak sınıflandırılmaktadır.
242
2003 Yıllık Rapor
TABLO 37.P
KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR
(Milyar TL)
YÜKÜMLÜLÜKLER
VADEL MEVDUAT (2)
Özel Sektör
Yerel Yönetimler
REPO LEMLER NDEN SA LANAN FONLAR (3)
Özel Sektör
Yerel Yönetimler
Banka Dı ı Mali Kurulu lar
YURT Ç YERLE KLER N DÖV Z TEV.HES.
HRAÇ ED LEN MENKUL KIYMETLER (TL)(4)
DI YÜKÜMLÜLÜKLER (3)
MERKEZ YÖNET M MEVDUATI
Bütçeye Ait Hesaplar (3)
Bütçe Dı ı Fonlar Hesabı
PARASAL SEKTÖRE YÜKÜMLÜLÜKLER (3)
Merkez Bankasına Yükümlülükler
Mevduat Bankalarına Olan Yükümlülükler
Özel Finans Kurumlarına Yükümlülükler (5)
KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI ARASI
YÜKÜMLÜLÜKLER (3)
ÖZKAYNAKLAR (6)
PARA P YASASINA BORÇLAR
MENKUL KIYMET ÖDÜNÇ P YASALARINA
BORÇLAR (7)
DA ITILAMAYAN YÜKÜMLÜLÜKLER (3)
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
329 933 359 186 1 070 079 714 051
28 349
14 554 100 360
82 282
0
0
0
0
298 640 339 578 946 722 573 561
2 944
5 054
22 997
58 208
------36 362
------36 175
------0
------0
------187
2 321
23 707
44 186 122 900
29
28
6
2
1 096 690 1 482 777 2 639 960 2 805 306
180 585 244 503 518 777 589 870
130 760
49 825
771 994
81 806
690 188
---
2003 (1)
610 076
76 818
1
459 208
74 049
26 018
18 180
0
0
7 838
148 787
1
2 943 371
549 519
178 396 416 469 499 687
66 107 102 308
90 183
977 915 1 115 848 1 341 348
100 023 224 550 196 623
877 892 891 298 1 144 722
----3
481 705
67 814
998 006
125 189
872 817
0
0
0
0
9
763 256 1 298 004 2 204 364 3 397 302
52 050 116 286
64 952
35 359
3 247
4 729 888
75 120
------0
0
251 314 162 970 474 431 462 067
391 225
3 448 172 4 665 376 8 132 603 9 504 576 10 475 258
(2) Kalkınma ve Yatırım Bankaları mevduat kabul etmemesine kar ın bazı yükümlülükleri, Parasal Durum'
daki
sınıflandırmaya sadık kalmak için mevduat olarak nitelendirilmi tir.
(3) Tek Düzen Hesap Planı’nda yapılan de i iklikle ubat 2002 tarihinden ba lamak üzere, daha önce bilanço
dı ında izlenen bankaların repo ve ters repo i lemlerine ili kin kalemler bilançolara dahil edilmi tir. Repo
i lemlerinden sa lanan fonların sektörel da ılımları yapılmı tır.
(4) “ hraç Edilen Menkul Kıymetler”in yabancı para tutarı “Dı Yükümlülükler” içerisinde izlenmektedir.
(5) Özel Finans Kurumları Aralık 2002 tarihine kadar “Banka Dı ı Mali Kurulu lar” içerisinde izlenmi tir. Bu
tarihten itibaren Özel Finan Kurumları banka olarak sınıflandırılmı tır.
(6) Kalkınma ve Yatırım Bankaları Bilançosu'
nda (Tek Düzen Hesap Planı'
na Göre) yer alan “Özkaynaklar”a ek
olarak varlık ve yükümlülüklerdeki “Kar ılıklar” kalemi kapsanmaktadır.
(7) TDHP'
nda yapılan de i iklik nedeniyle Aralık 2002 tarihinden itibaren ilave edilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
243
TABLO 38
KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI - KRED LER
(Milyar TL)
MERKEZ YÖNET M
YEREL YÖNET MLER
MAL KURULU LAR
Mevduat Bankaları
Özel Finans Kurumları (2)
Sigorta irketleri ve Özel Emeklilik Fonları
Mali aracılar
Finansal Kiralama irketleri
Faktöring irketleri
Tüketici Finansman irketleri
Di er Mali aracılar
Mali Yardımcılar
T.C.Merkez Bankası
ÖZEL SEKTÖR
Mali Olmayan irketler (3)
Bireysel letmeler (3)
Hanehalkı
Personele Verilen Krediler
Hanehakına Hizmet Veren Kar Amacı
Olm. Kurulu lar
Di er
YURTDI I
TOPLAM
1999
0
0
387 007
529 545
497 781
--12 799
18 965
--------------0
788 272
777 234
--6 170
6 170
2000
0
0
714 830
774 529
735 057
--30 035
9 437
--------------0
1 032 357
1 017 847
--7 479
7 479
2001
0
0
919 600
1 403 874
1 346 441
--39 141
18 292
--------------0
1 841 590
1 822 857
--10 796
10 796
2002
0
0
1 204 450
1 428 031
1 364 064
0
48 871
15 096
0
7 295
0
7 295
0
0
7 801
0
2 243 900
2 209 879
20 343
13 678
13 646
2003 (1)
0
0
1 284 795
1 739 076
1 671 460
0
35 224
32 392
0
25 140
317
23 524
0
1 299
7 252
0
2 457 758
2 420 471
20 576
15 866
15 199
--4 868
552 256
2 257 080
--7 031
636 133
3 157 849
--7 937
1 163 802
5 328 866
0
0
1 125 836
6 002 217
842
3
881 113
6 362 742
(2) "Özel Finans Kurumları" Aralık 2002 tarihine kadar "Banka Dı ı Mali Kurulu lar" içerisinde izlenmi tir.
(3) "Mali Olmayan irketler" Aralık 2002 tarihine kadar "Bireysel letmeleri"de kapsamaktadır.
244
2003 Yıllık Rapor
TABLO 39
MEVDUAT BANKALARI- KRED LER
(Milyar TL)
MERKEZ YÖNET M
YEREL YÖNET MLER
MAL KURULU LAR
Sigorta irketleri ve Özel Emeklilik
Fonları
Mali aracılar
Finansal Kiralama irketleri
Faktöring irketleri
Tüketici Finansman irketleri
Di er Mali aracılar
Mali Yardımcılar
Yurtiçi Bankalararası Krediler (2)
T.C.Merkez Bankası
ÖZEL SEKTÖR
Mali Olmayan irketler (3)
Bireysel letmeler (3)
Hanehalkı
Tüketici Kredileri
Kredi Kartları
Personele Verilen Krediler
Tarım Satı Kooperatifleri
Tarım Kredi Kooperatifleri
Hanehalkına Hizm. Veren Kar Amacı
Olm. Kur.
Di er
YURTDI I
TOPLAM
1999
129 979
602 091
21 916
611 592
550 301
29 147
2000
233 179
531 169
42 349
735 207
624 751
25 525
2001
1 291 552
378 973
77 603
1 016 370
878 257
57 262
2002
720 810
22 557
73 682
1 089 599
962 147
101 915
2003 (1)
476 404
38 105
172 425
886 009
735 740
138 335
----1 707
1 129
--------96 269
116 873
------12 122
15 055
------53 048
61 614
------0
2 377
------31 099
37 827
------3 939
20 333
32 144
84 931
80 851
25 537
11 934
0
0
0
0
0
15 390 632 25 561 979 30 776 161 31 997 840 46 222 860
10 435 244 15 459 400 22 609 348 14 507 269 20 353 786
------- 7 015 891 8 174 831
2 222 896 6 855 284 4 939 445 7 503 092 14 254 036
1 004 315 4 602 942 2 336 850 3 130 621 7 505 522
1 137 591 2 151 724 2 556 936 4 335 180 6 688 221
80 990
100 618
45 659
37 291
60 293
632 786 1 452 342 1 890 718 2 107 131 2 670 095
483 150
705 716
217 198
63 800
26 085
------62 552
86 740
1 616 556 1 089 237 1 119 452
738 105
657 287
210 856
268 290
411 508
570 187 1 782 141
16 967 066 27 372 173 33 952 167 34 474 675 49 577 944
(2) Özel Finans Kurumları Aralık 2002 tarihine kadar "Banka Dı ı Mali Kurulu lar" bu tarihten itibaren "Yurtiçi
Bankalararası Krediler" içerisinde izlenmektedir.
(3) Mali Olmayan irketler" Aralık 2002 tarihine kadar "Bireysel letmeleri"de kapsamaktadır.
2003 Yıllık Rapor
245
TABLO 40
BANKACILIK SEKTÖRÜ – YURT Ç KRED HACM
(Milyar TL)
1999
MERKEZ BANKASI (Dolaysız Krediler)
Merkezi Yönetim
Bankadı ı Mali Kurumlar
MEVDUAT BANKALARI
Merkezi Yönetim
Yerel Yönetimler
Bankadı ı Mali Kurumlar (2)
Özel Sektör
KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI
Merkezi Yönetim
Yerel Yönetimler
Bankadı ı Mali Kurumlar (2)
Özel Sektör
TOPLAM
2001
2002
2003 (1)
2 913
501 724
750 000
0
0
0
2 913
1 724
0
0
500 000
750 000
16 173 765 26 394 201 32 581 551
129 979
233 179 1 291 552
602 091
531 169
378 973
21 916
42 349
77 603
29 147
25 525
57 262
15 390 632 25 561 979 30 776 161
1 194 244 1 756 624 2 779 482
0
0
0
0
0
0
387 007
714 830
919 600
18 965
9 437
18 292
788 272 1 032 357 1 841 590
17 370 922 28 652 549 36 111 033
2000
250 000
0
0
250 000
32 916 804
720 810
22 557
73 682
101 915
31 997 840
3 463 446
0
0
1 204 450
15 096
2 243 900
36 630 250
0
0
0
0
47 048 129
476 404
38 105
172 425
138 335
46 222 860
3 774 945
0
0
1 284 795
32 392
2 457 758
50 823 074
Not: Bankalararası krediler, kredi hacmi rakamlarına dahil edilmemektedir.
(2) Özel Finans Kurumları Aralık 2002 tarihine kadar "Banka Dı ı Mali Kurulu lar" bu tarihten itibaren bankalararası
krediler içerisinde izlenmektedir.
246
2003 Yıllık Rapor
TABLO 41
PARASAL SEKTÖR ANAL T K B LANÇOSU
(M3Y PARA ARZI VE KAR ILIK KALEMLER ) (Milyar TL)
KAR ILIK KALEMLER
DI VARLIKLAR (Net)
Dı Varlıklar
Dı Yükümlülükler
YURT Ç KRED LER
Merkezi Yönetimden Alacaklar (Net)
Merkezi Yönetimden Alacaklar
Eksi: Merkezi Yönetim Mevduatları (2)(6)
Yerel Yönetimlerden Alacaklar
Mali Olmayan Kamu Giri imlerinden Alacak.
Özel Sektörden Alacaklar
Kalkınma ve Yatırım Bank. Alacaklar
Banka Dı ı Mali Kurulu lardan Alacaklar
D ER KALEMLER (Net)
TOPLAM
PARA ARZ I
M1
Dola ımdaki Para (3)
Vadesiz Mevduat
Parasal Yetkililer (5)
Mevduat Bankaları (2)
M2
Vadeli Mevduat
M2Y
Yerle iklerin YP Mevduatları
Parasal Yetkililer
M2YR
Repo lemlerinden Sa lanan Fonlar (4)
Mevduat Bankaları
M3
Resmi Mevduat (Vadeli/Vadesiz)
Di er TCMB Mevduatı (5)
M3Y (M2Y+Resmi Mev.+ Di er TCMB Mev.)
M3YR (M2YR+Resmi Mev.+Di er TCMB Mev.)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
5 964 601
21 941 653
-15 977 052
37 561 070
19 263 145
22 943 011
-3 679 866
21 998
627 426
16 564 768
584 617
499 116
-2 081 723
41 443 949
2 760 179
28 121 837
-25 361 658
63 223 246
31 560 164
36 122 354
-4 562 190
47 595
542 621
28 515 417
719 186
1 838 264
-7 515 887
58 467 538
-1 886 778
48 527 755
-50 414 533
128 439 070
90 190 345
96 593 820
-6 403 476
111 896
393 795
34 994 593
1 054 441
1 694 000
-17 803 945
108 748 347
-6 297 979
68 887 662
-75 185 641
164 742 193
122 788 096
133 117 305
-10 329 208
73 840
56 124
38 574 252
1 069 897
2 179 984
-17 220 310
141 223 904
-5 965 700
68 395 982
-74 361 682
194 832 457
138 441 481
149 289 172
-10 847 691
172 610
44 681
52 587 019
853 819
2 732 847
-25 828 744
163 038 013
4 681 181
1 887 153
2 794 028
351
2 793 677
22 401 817
17 720 636
17 720 636
40 562 720
18 160 903
23 093
18 137 810
------23 283 047
796 961
84 268
41 443 949
---
7 549 243
3 196 942
4 352 301
1 289
4 351 012
31 912 095
24 362 852
24 362 852
56 849 061
24 936 966
142 323
24 794 643
------33 530 572
1 322 941
295 536
58 467 538
---
11 368 782
4 462 913
6 905 869
3 679
6 902 190
47 241 075
35 872 293
35 872 293
106 566 525
59 325 451
530 408
58 795 043
------49 422 896
1 461 832
719 990
108 748 347
---
15 827 630
6 899 360
8 928 269
23 951
8 904 318
61 879 759
46 052 129
46 052 129
133 664 544
71 784 786
33 167
71 751 619
138 301 510
4 636 966
4 636 966
64 802 152
2 587 339
335 055
136 586 938
141 223 904
21 510 248
11 013 126
10 497 159
31 721
10 465 438
78 796 201
57 285 917
57 285 917
147 178 735
68 382 534
14 861
68 367 673
154 812 455
7 633 720
7 633 720
87 021 758
5 755 226
2 470 331
155 404 292
163 038 013
Not: Bankacılık sistemi verileri (Merkez Bankası hariç) Temmuz 2002 tarihinden itibaren enflasyon muhasebesine göre
düzeltilmi tir.
Not: Bu tablodaki “Para Arzı Kar ılık Kalemleri” Parasal Durum’ daki kar ılık kalemlerinden farklılık göstermektedir. Bunun nedeni
resmi para arzı tanımlarına giren pekçok kalemin Parasal Durum’ da farklı bölümde kaydedilmesidir. Bu de erlendirme farklılı ı
nedeni ile Parasal Durum'
daki parasal büyüklükler ile resmi para arzı ve kar ılık kalemleri farklı olmaktadır.
(2) "Merkezi Yönetim Mevduatı” içerisinde yer alan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna ait TL mevduatlar banka dı ı mali
kurulu lar mevduatı olarak sınıflandırılmı ve vade gruplarına göre ayrı tırılarak M1 ve M2 para arzlarına ilave edilmi tir.
(3) Ekim 1999 tarihinden itibaren “Dola ımdaki Para” içerisinde yer alan yoldaki paraların TL/YP ayrımı yapılarak YP kısmı “Dı
Varlıklar” içerisine alınmı , TL kısmı ise “Di er Kalemler (Net)” içerisinde gösterilmi tir.
(4) Tek Düzen Hesap Planı’nda yapılan de i iklikle ubat 2002 tarihinden ba lamak üzere, daha önce bilanço dı ında izlenen
bankaların repo ve ters repo i lemlerine ili kin kalemler bilançolara dahil edilmi tir. Repo i lemlerinden sa lanan fonlar da bu
tarihten itibaren M2YR ve M3YR tanımları içerisine dahil edilmi tir.
(5) Di er TCMB Mevduatı içerisinde yer alan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'
nun TL mevduatları M1 içerisine dahil edilmi tir.
(6) Aralık 2002 tarihinden itibaren Merkezi Yönetimin Döviz Tevdiat Hesapları derlenmeye ba lanmı olup Kar ılık Kalemleri
içerisinde yer alan "Merkezi Yönetim Mevduatları"na ilave edilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
247
TABLO 42
MERKEZ BANKASI - ANAL T K B LANÇO
(Milyar TL)
VARLIKLAR
DI VARLIKLAR
Ç VARLIKLAR
Nakit lemler
Hazine Borçları
Bankamız Portföyü
5 Kasım 2001 öncesi D BS
kincil Piyasadan alınan D BS
Di er
Bank.Sektör. Açıl. Nakit Krediler
TMSF'
na Kullandırılan Krediler
Di er Kalemler
De erleme Hesabı
IMF Acil Yardım Takip Hesabı (Hazine)
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
14 526 524
-1 507 084
-358 526
901 173
913 722
913 722
0
-12 549
7 680
0
-1 267 379
-1 339 192
190 634
13 019 440
18 004 037
-1 100 599
-416 026
1 490 801
1 514 941
1 514 941
0
-24 140
0
500 000
-2 406 827
-875 207
190 634
16 903 438
34 409 563
25 679 957
25 664 127
34 403 119
34 459 512
34 301 090
158 422
-56 394
16 270
750 000
-9 505 262
-174 804
190 634
60 089 520
50 995 283
23 075 242
24 221 843
30 812 443
30 919 409
30 919 409
0
-106 966
12 804
250 000
-6 853 404
-1 146 601
0
74 070 525
52 887 435
23 585 267
22 862 315
28 023 959
28 078 806
28 078 806
0
-54 847
6 556
0
-5 168 200
722 952
0
76 472 702
11 432 340
6 696 686
4 735 654
1 723 362
3 012 292
1 587 100
3 932 210
2 390 748
1 488 653
1 022 571
466 082
31 194
21 615
-2 345 110
-2 406 795
61 685
13 019 440
15 923 554
10 405 974
5 517 580
1 222 177
4 295 403
979 884
5 949 348
3 772 411
2 015 481
1 404 157
611 324
115 720
45 736
-4 969 464
-5 218 625
249 161
16 903 438
50 220 700
36 733 224
13 487 475
3 139 113
10 348 363
9 868 820
7 975 887
5 282 660
2 520 198
1 626 371
893 827
104 157
68 872
1 892 934
1 243 969
648 964
60 089 520
53 551 071
37 368 781
16 182 290
5 462 814
10 719 476
20 519 454
10 668 323
7 635 622
2 791 824
1 671 841
1 119 983
178 059
62 818
9 851 131
9 578 737
272 394
74 070 525
52 338 474
35 624 994
16 713 480
6 517 106
10 196 374
24 134 228
15 010 146
10 675 528
4 191 278
2 288 617
1 902 661
48 310
95 030
9 124 082
8 260 095
863 987
76 472 702
YÜKÜMLÜLÜKLER
TOPLAM DÖV Z YÜKÜMLÜLÜKLER
Dı Yükümlülükler
ç Yükümlülükler
Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat
Bankaların Döviz Mevduatı
MERKEZ BANKASI PARASI
Rezerv Para
Emisyon
Bankalar Mevduatı
Bankalar Zorunlu Kar ılıkları
Bankalar Serbest mkanı
Fon Hesapları
Banka Dı ı Kesimin Mevduatı
Di er Merkez Bankası Parası
Açık Piyasa lemleri
Kamu Mevduatı
TOPLAM
(1) Geçici.
Not: Her hafta Resmi Gazete'
de yayımlanan Haftalık Vaziyet (Merkez Bankası Bilançosu) Aktif = Pasif toplamı ile ekonomik
analizlerde kullanılmak üzere hazırlanan Analitik Bilanço Aktif = Pasif toplamı a a ıdaki nedenlerden dolayı e it olmamaktadır.
A) Yayımlanan bilançoda, pasifte Uluslararası Kurulu lar Mevduatı kaleminde Türk Lirası olarak yer alan IMF’ye borcumuz,
Analitik Bilanço’da cari kurdan (TRL-SDR) de erlenmi olarak pasifte Dı Yükümlülükler kaleminde, kur farkı ise aktifte
De erleme Hesabı kaleminde gösterilmektedir.
B) Haftalık Vaziyet’in aktifinde yer alan Madeni Para, Dahildeki Muhabirler, Gayrimenkuller ve Demirba lar, Muvakkat Borçlular,
Di er Aktif Hesaplar toplamı ile pasifte yer alan Ödenecek Senet ve Havaleler, Sermaye, htiyat Akçesi, Kar ılıklar, Muvakkat
Alacaklılar, Di er Pasifler toplamları netle tirilerek bakiye, Analitik Bilanço’nun aktif tarafına Di er Kalemlere yazılmaktadır.
C) Haftalık Vaziyet’te pasifte yer alan Hazine Altın Alaca ı Analitik Bilanço’da Hazinenin Di er Borçları ile netle tirilmektedir.
D) Yayımlanan bilançoda Açık Piyasa lemleri içerisinde yer alan Menkul Kıymet lemlerinden Nakit olarak borç ve alacaklar ile
gecelik i lemler Analitik Bilanço’da pasif tarafta, Menkul Kıymet lemlerinden Menkul Olarak Borç ve Alacaklar ise aktif tarafta
Kamuya Açılan Nakit Krediler ba lı ı altında netle tirilmi tir.
E) 18 Ekim 1999 tarihi itibarıyla, Analitik Bilanço “Dı Yükümlülükler” kaleminde yer alan IMF’ye borcumuz, Acil Yardım tutarı
kadar arttırılmı , kar ılı ı “ ç Varlıklar” ba lı ı altında “IMF Acil Yardım Takip Hesabı (Hazine)” hesabında, kur farkı ise aktifte
“De erleme Hesabı”nda gösterilmi tir. Ancak 6 Mayıs 2002 tarihinde Hazine Mü te arlı ı ile TCMB arasında imzalanan protokol
uyarınca “IMF Acil Yardım Kredisi Takip Hesabı (Hazine)” kalemi, 21 Haziran 2002 tarihinden itibaren “Hazine Yükümlülü ü”
olarak de erlendirilmi tir.
248
2003 Yıllık Rapor
TABLO 43
HRAÇ ED LEN MENKUL DE ERLER
(Milyar TL)
1999
KAMU KES M
Devlet Tahvili
Hazine Bonosu
2000
2001
26 886 408 32 468 545 209 613 235
20 027 770 26 685 862 164 183 336
6 858 638 5 782 683 45 429 899
2002
2003 (1)
125 303 125 123 685 627
58 900 025 75 127 572
66 403 100 48 558 055
ÖZEL KES M
855 545 5 792 296 5 730 395
4 193 318 4 292 680
Tahvil
Hisse Senedi (2)
678 871 3 007 974 1 684 498
1 597 317
894 194
Banka Bonosu
12 471
147 697
83 614
Finansman Bonosu
176 674 2 767 908 3 830 879
MKYF Katılma Belgesi (2)
2 405 346 3 385 049
Yabancı Yatırım Fonu Katılma Belgesi (3)
3 943
67 321
107 041
13 437
VDMK
Kaynak: Hazine Müste arlı ı, Sermaye Piyasası Kurulu
(1) Ekim 2003 itibariyle
(2) Satı a sunulan fiyat üzerinden ihraç tutarı
(3) Yabancı yatırım fonları pay sayısı üzerinden kayda alınmı tır. Kayıt tarihi itibariyle kayda alınan payların Merkez
Bankası döviz satı kuru üzerinden dolar kar ılı ı Türk Lirası tutarlarıdır.
TABLO 44
ULUSLARARASI REZERVLER
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
1 011
1 006
1 032
1 279
1 279
BRÜT DÖV Z REZERVLER
Merkez Bankası
Bankalar
32 746
23 177
9 569
33 179
22 172
11 007
29 180
18 787
10 393
36 787
26 807
9 980
40 413
31 324
9 089
BRÜT ULUSLARARASI REZERVLER
Muhabir Açıkları (Overdrafts)
33 757
6
34 185
26
30 212
20
38 066
15
41 692
11
NET REZERVLER
33 751
34 159
30 192
38 051
41 681
ALTIN (2)
(2) Altın 1999 yılı sonunda 270 dolar/ons, 2000 yılı sonunda 269 dolar/ons, 2001 yılı sonunda 276.5 dolar/ons, 2002
yılı sonunda 342,75 dolar/ons üzerinden de erlendirilmi tir.
2003 Yıllık Rapor
249
TABLO 45
DI T CARET
Milyon TL
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
thalat
6 934
7 275
10 348
17 725
22 344
29 791
53 112
68 993
82 930
104 855
113 274
178 495
613 292
1 002 325
1 461 425
2 127 081
4 034 939
5 994 754
7 561 157
12 353 041
20 470 614
33 827 597
58 813 592
88 918 000
159 628 300
329 022 100
683 826 641
1 649 154 021
3 559 029 759
7 419 624 416
11 898 371 328
17 185 041 882
34 227 081 874
50 550 213 196
78 389 702 304
102 361 618 435
hracat
4 468
4 832
6 409
9 087
11 876
18 031
21 190
20 077
30 775
31 344
55 351
75 750
221 498
530 726
937 311
1 298 945
2 608 332
4 152 927
5 012 345
8 844 331
16 809 242
24 819 337
34 033 944
57 387 400
101 901 200
170 699 400
550 041 707
1 001 123 478
1 907 001 834
4 039 401 624
7 032 148 731
11 211 265 206
17 347 694 857
38 770 187 935
54 621 624 134
69 570 807 476
Milyon ABD Doları
Dı Ticaret
Hacmi
1 260
1 338
1 536
1 847
2 448
3 403
5 310
6 140
7 089
7 549
6 887
7 331
10 819
13 636
14 589
14 963
17 891
19 301
18 561
24 348
25 997
27 417
35 261
34 640
37 586
44 773
41 376
57 346
66 851
74 820
72 895
67 258
82 278
72 733
87 613
115 612
thalat
764
801
948
1 171
1 563
2 086
3 778
4 739
5 129
5 796
4 599
5 069
7 909
8 933
8 843
9 235
10 757
11 343
11 105
14 158
14 335
15 792
22 302
21 047
22 871
29 428
23 270
35 709
43 627
48 559
45 921
40 671
54 503
41 399
51 554
68 734
hracat
496
537
588
677
885
1 317
1 532
1 401
1 960
1 753
2 288
2 261
2 910
4 703
5 746
5 728
7 134
7 958
7 457
10 190
11 662
11 625
12 959
13 593
14 715
15 345
18 106
21 637
23 224
26 261
26 974
26 587
27 775
31 334
36 059
46 878
Dı Ticaret
Dengesi
-268
-264
-360
-494
-678
-769
-2 246
-3 338
-3 169
-4 043
-2 311
-2 808
-4 999
-4 230
-3 097
-3 507
-3 623
-3 385
-3 648
-3 968
-2 673
-4 167
-9 343
-7 454
-8 156
-14 083
-5 164
-14 072
-20 403
-22 298
-18 947
-14 084
-26 728
-10 065
-15 495
-21 856
(1) Geçici.
250
2003 Yıllık Rapor
TABLO 46
ULUSLARARASI STANDART SANAY SINIFLAMASINA GÖRE HRACAT
(ISIC R3)
Tarım ve Hayvancılık
Ormancılık ve Tomrukçuluk
Balıkçılık
Maden Kömürü, Linyit ve Turb
Ham Petrol ve Do algaz
Metal Cevherleri
Ta ocakçılı ı ve Di er Madencilik
Gıda Ürünleri ve çecek
Tütün Ürünleri
Tekstil Ürünleri
Giyim E yası
Bavul, Saraciye, Ayakkabı
A aç ve Mantar Ürünleri
Ka ıt ve Ka ıt Ürünleri
Basım ve Yayım
Kok Kömürü, Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt
Kimyasal Madde ve Ürünler
Plastik ve Kauçuk Ürünleri
Metalik Olmayan Di er Mineraller
Ana Metal Sanayi
Metal E ya Sanayi (Makina ve Teçhizat Hariç)
Makina ve Teçhizat malatı
Büro, Muhasebe ve Bilgi lem Makinaları
Elektrikli Makina ve Cihazlar
Haberle me Teçhizatı ve Cihazlar
Tıbbi, Hassas, Optik Aletler ve Saat
Motorlu Kara Ta ıtları ve Römorklar
Di er Ula ım Araçları
Mobilya
Yeniden De erlendirme
Elektrik, Gaz
Di er Faaliyetleri
E lence, Kültür ve Sporla lgili Faaliyetler
Di er Hizmet Faaliyetleri
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
2 386
8
38
1
5
112
267
1 744
96
5 687
4 142
181
68
149
48
315
1 235
668
955
2 104
559
1 259
60
693
771
67
1616
771
487
80
14
0
1
0
26 587
1 966
7
25
2
5
128
267
1 559
128
5 899
4 150
190
63
164
43
301
1 382
781
1119
2 305
549
1 426
63
826
962
75
1 750
882
630
93
20
0
16
0
27 775
2 225
9
30
4
3
81
261
1 789
87
6 148
4 213
212
109
242
43
416
1 464
941
1 228
2 921
676
1 637
52
1039
1002
77
2 659
948
701
91
20
1
4
0
31 334
2 027
10
51
1
3
102
281
1 637
105
7 029
5 142
214
118
302
49
670
1 558
1 085
1 468
3 239
828
2 180
40
1 057
1 575
89
3 605
529
928
102
16
17
1
0
36 059
2 435
16
74
1
3
172
356
2 320
90
8 899
6 077
285
154
356
67
897
1 883
1 461
1 787
3 815
1 407
3 177
40
1 219
1 939
124
5 409
1 032
1 260
0
20
54
1
46
46 878
(1) Geçici.
2003 Yıllık Rapor
251
TABLO 47
ULUSLARARASI STANDART SANAY SINIFLAMASINA GÖRE THALAT
(ISIC R3)
Tarım ve Hayvancılık
Ormancılık ve Tomrukçuluk
Balıkçılık
Maden Kömürü, Linyit ve Turb
Metal Cevherleri
Ta ocakçılı ı ve Di er Madencilik
Tütün Ürünleri
Tekstil Ürünleri
Giyim E yası
Bavul, Saraciye, Ayakkabı
A aç ve Mantar Ürünleri
Ka ıt ve Ka ıt Ürünleri
Basım ve Yayım
Kok Kömürü, Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt
Plastik ve Kauçuk Ürünleri
Metalik Olmayan Di er Mineraller
Ana Metal Sanayi
Metal E ya Sanayi (Makina ve Teçhizat Hariç)
Büro, Muhasebe ve Bilgi lem Makinaları
Haberle me Teçhizatı ve Cihazlar
Tıbbi, Hassas, Optik Aletler ve Saat
Motorlu Kara Ta ıtları ve Römorklar
Di er Ula ım Araçları
Mobilya
Yeniden De erlendirme
Elektrik, Gaz
Di er Faaliyetleri
E lence, Kültür ve Sporla lgili Faaliyetler
Di er Hizmet Faaliyetleri
TOPLAM
1999
2000
2001
1 529
124
1
311
3 703
112
128
1 071
50
1 664
172
205
132
898
156
1 284
6 839
892
406
2 392
731
5 158
1 207
1 568
3 145
1 123
3 362
1 032
464
719
81
1
8
0
40 671
1 978
149
2
615
6 196
149
144
1 193
46
1 880
246
312
207
1 152
251
2 587
8 076
1 039
421
3 535
776
5 954
1 595
1 606
3 994
1 341
5 985
1 474
563
784
132
5
114
0
54 503
1 324
88
1
300
6 076
110
97
1 029
43
1 704
262
269
106
785
220
1 799
6 770
813
319
3 612
817
5 140
782
1 223
2 035
1 001
2 213
1 360
397
521
162
8
13
0
41 399
2002 2003 (1)
1 594
112
1
689
6 193
190
127
1 399
50
2 522
325
331
153
1 007
200
2 191
8 655
1 074
411
4 707
1 012
6 543
988
1 704
2 336
1 156
2 919
961
498
1 093
128
279
5
0
51 554
(1) Geçici.
252
2003 Yıllık Rapor
2 407
148
4
891
7 766
2 078
150
1 626
58
3 111
415
437
283
1 287
250
2 694
11 103
1 433
524
7 253
1 010
8 148
1 211
2 019
3 026
1 424
6 399
540
678
0
43
284
7
29
68 734
TABLO 48
FASILLARA GÖRE HRACAT (Milyon ABD doları)
Örme Giyim E yası
Örülmemi Giyim E yası
Elektrikli Makine ve Cihazlar
Demir ve Çelik
Yenilen Meyveler
Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar
Dokumaya Elveri li Maddelerden Hazır E ya
Kara Ta ıtları ve Bunların Aksamı
Pamuk, Pamuk pli i, Pamuklu Mensucat
Sentetik ve Suni Devamsız Lifler
Demir veya Çelikten E ya
Sebze ve Meyvelerden Elde Edilen Müstahzarlar
Tütün ve Tütün Mamulleri
Plastik ve Mamulleri
Tuz, Kükürt, Topraklar ve Ta lar
Yenilen Sebzeler
Sentetik ve Suni Filamentler
Cam ve Cam E ya
Hayvansal ve Bitkisel Katı ve Sıvı Ya lar
Halılar
Kauçuk ve Kauçuktan E ya
Deri E ya
Di er Fasıllar
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
3 787
2 413
1 647
1 542
1 247
1 272
944
1 474
777
605
606
571
562
416
428
274
404
328
332
270
348
265
6 075
3 729
2 506
1 978
1 624
1 030
1 418
1 021
1 593
713
608
697
486
491
499
485
264
490
386
157
295
383
307
6 615
3 641
2 639
2 260
2 070
1 201
1 745
1 055
2 335
843
640
976
528
435
610
537
375
470
411
235
263
459
328
7 277
4 443
3 254
2 867
2 270
1 193
2 142
1 255
3 304
811
654
1 244
516
385
680
615
322
502
446
156
287
514
307
7 891
5 724
3 798
3 456
2 904
1 379
2 964
1 628
5 245
991
762
1 381
667
419
922
709
470
638
519
345
381
684
316
10 576
26 587
27 775
31 334
36 059
46 878
(1) Geçici.
2003 Yıllık Rapor
253
TABLO 49
FASILLARA GÖRE THALAT (Milyon ABD doları)
Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar
Mineral Yakıtlar, Mineral Ya lar
Ham Petrol
Kara Ta ıtları ve Bunların Aksamı
Demir ve Çelik
Plastik ve Mamulleri
Organik Kimyasal Ürünler
Optik Alet ve Cihazlar
Pamuk, Pamuk pli i, Pamuklu Mensucat
Hava Ta ıtları
Sentetik ve Suni Flamentler
Ka ıt ve Karton
Eczacılık Ürünleri
Debagatte ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasalar
Demir veya Çelikten E ya
Sentetik ve Suni Devamsız Lifler
Muhtelif Kimyasal Maddeler
Hayvansal ve Bitkisel Katı ve Sıvı Ya lar
Ham Postlar ve Deriler
Aluminyum ve Alimunyumdan E ya
Kauçuk ve Kauçuktan E ya
Di er Fasıllar
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
6 390
5 377
2 755
5 098
3 094
2 056
1 806
1 626
1 027
671
552
640
745
858
585
486
553
505
426
195
472
423
7 086
7 817
9 541
4 208
6 113
5 467
2 778
2 179
2 037
1 242
1 080
937
695
939
1 035
614
705
665
512
364
383
548
538
8 314
6 304
8 339
3 878
3 636
1 827
1 797
1 733
1 625
953
950
250
567
652
1 088
492
845
550
484
314
427
418
365
7 782
8 174
9 204
4 088
4 356
2 333
2 905
2 382
1 888
1 089
1 293
296
751
855
1 439
681
709
858
580
402
621
526
523
9 689
10 188
11 399
4 777
5 487
5 369
4 686
3 233
2 250
1 350
1 637
151
854
1 163
2 013
847
822
943
742
495
613
714
764
13 015
40 671
54 503
41 399
51 554
68 734
(1) Geçici.
254
2003 Yıllık Rapor
TABLO 50
ÜLKELERE GÖRE HRACAT
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
1.Avrupa Birli i Ükeleri
Almanya
ngiltere
Fransa
talya
2.EFTA Ülkeleri
zlanda
Norveç
sviçre
3.Di er OECD Ülkeleri
A.B.D.
Japonya
B. Türkiye Serbest Bölgeleri
C. OECD Üyesi Olmayan Ülkeler
1.Avrupa Ülkeleri (2)
Rusya
Ukrayna
Romanya
2.Afrika Ülkeleri
Cezayir
Mısır
Libya
3.Amerika Ülkeleri
4.Ortado u Ülkeleri
Suudi Arabistan
ran
5.Di er Asya Ülkeleri
Çin
Malezya
Hong-Kong
Singapur
6.Di er Ülkeler
18 056
14 348
5 475
1 829
1 570
1 683
362
2
91
268
3 346
2 437
122
780
7 750
2 042
589
226
268
1 657
408
467
140
243
2 204
367
158
1389
37
37
99
144
215
18 986
14 510
5 180
2 037
1 657
1 789
324
5
80
239
4 151
3 135
149
895
7 894
2 298
644
258
326
1 373
383
376
96
247
2 211
387
236
1381
96
39
114
126
385
20 588
16 118
5 367
2 175
1 895
2 342
316
3
70
243
4 153
3 126
124
934
9 813
2 685
924
289
392
1 521
422
421
67
335
2 892
501
361
1514
199
35
146
105
865
23 553
18 459
5 869
3 025
2 135
2 376
409
5
115
289
4 685
3 356
130
1 438
11 067
3 447
1 172
313
566
1 697
514
326
165
241
3 576
555
334
1940
268
152
150
99
166
30 263
24 350
7 453
3 659
2 818
3 167
533
14
171
348
5 380
3 736
156
1 893
14 723
4 681
1 363
437
871
2 111
568
343
254
255
5 037
739
524
2 577
492
227
94
100
61
TOPLAM
26 587
27 775
31 334
36 059
46 878
A. OECD ülkeleri
(2) Daha önce bu kalemde gösterilen Rusya Federasyonu, Moldova, Ukrayna ve Beyaz Rusya dı ındaki BDT ülkeleri,
“Di er Asya Ülkeleri” kalemine eklenmi tir.
2003 Yıllık Rapor
255
TABLO 51
ÜLKELERE GÖRE THALAT
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
A. OECD Ülkeleri
1.Avrupa Birli i Ükeleri
Almanya
ngiltere
Fransa
talya
2.EFTA Ülkeleri
zlanda
Norveç
sviçre
3.Di er OECD Ülkeleri
A.B.D.
Japonya
B. Türkiye Serbest Bölgeleri
C. OECD Üyesi Olmayan Ülkeler
1.Avrupa Ülkeleri (2)
Rusya
Ukrayna
Romanya
2.Afrika Ülkeleri
Cezayir
Mısır
Libya
3.Amerika Ülkeleri
4.Ortado u Ülkeleri
Suudi Arabistan
ran
5.Di er Asya Ülkeleri
Çin
Malezya
Hong-Kong
Singapur
6.Di er Ülkeler
28 311
21 401
5 880
2 190
3 127
3 192
926
2
175
749
5 984
3 080
1 393
508
11 852
4 117
2 374
774
401
1 687
682
109
502
495
1 987
579
636
2 946
895
219
125
115
620
35 630
26 610
7 198
2 748
3 532
4 333
1 155
4
260
891
7 865
3 911
1 621
496
18 377
6 371
3 887
982
674
2 714
1 192
141
786
580
3 122
962
816
4 382
1 345
269
152
155
1 208
25 958
18 280
5 335
1 914
2 284
3 484
1 481
2
251
1227
6 196
3 261
1 307
303
15 138
5 318
3 436
758
481
2 819
1 064
92
848
420
2 811
730
840
3 023
926
239
102
111
747
32 984
23 321
7 042
2 438
3 053
4 097
2 512
3
366
2143
7 151
3 099
1 466
575
17 995
6 343
3 892
991
662
2 696
1 126
118
754
592
3 682
794
921
4 367
1 368
245
114
132
315
43 543
31 495
9 400
3 471
4 158
5 446
3 355
3
394
2957
8 693
3 420
1 914
586
24 604
8 818
5 420
1 304
942
3 244
997
188
1 071
1070
4 334
968
1857
6 765
2 596
391
113
129
374
TOPLAM
40 671
54 503
41 399
51 554
68 734
(1) Geçici.
(2) Daha önce bu kalemde gösterilen Rusya Federasyonu, Moldova, Ukrayna ve Beyaz Rusya dı ındaki BDT ülkeleri,
“Di er Asya Ülkeleri” kalemine eklenmi tir.
256
2003 Yıllık Rapor
GEN
TABLO 52
EKONOM K KATEGOR LERE (BEC) GÖRE DI T CARET
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
HRACAT
Sermaye Malları
Ara Malları
Tüketim Malları
Di erleri
26 587
1 796
10 841
13 893
58
27 775
2 140
11 573
14 014
49
31 334
2 630
13 403
15 253
48
36 059
2 740
14 637
18 533
150
46 878
4 308
18 372
23 909
289
THALAT
Sermaye Malları
Ara Malları
Ham Petrol
Tüketim Malları
Di erleri
40 671
8 729
26 553
2 755
5 062
327
54 503
11 341
35 710
4 208
7 249
203
41 399
6 964
29 971
3 878
4 084
380
51 554
8 492
37 443
4 088
5 008
610
68 734
11 222
49 536
4 777
7 511
465
(1) Geçici.
TABLO 53
DI T CARET F YAT ENDEKSLER (Yıllık Ortalamalar)(ISIC R3)
(1994=100)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
HRACAT
GENEL
MALAT
Tekstil
Ana Metal Sanayii
Motorlu Kara Ta ıtı ve Römorklar
91.7
90.5
90.9
90.3
90.2
78.9
96.1
94.5
87.8
86.6
85.2
83.6
94.4
83.6
89.3
85.0
85.5
85.1
81.6
82.2
90.4
81.5
85.8
85.1
83.9
83.5
82.6
79.9
84.5
83.9
80.2
88.3
91.8
92.2
88.8
88.2
90.1
102.7
85.4
99.1
THALAT
GENEL
MALAT
Tekstil
Ana Metal Sanayii
Motorlu Kara Ta ıtı ve Römorklar
90.8
101.7
90.7
89.1
88.2
90.2
83.0
97.0
88.7
94.9
169.7
88.5
79.3
84.2
93.9
89.9
87.5
83.7
94.6
153.5
88.8
81.2
85.9
93.3
83.8
90.5
81.5
93.5
150.4
88.1
93.6
82.5
91.1
83.8
89.7
84.5
100.5
176.6
93.5
97
87.1
100.9
96.9
94.0
90.8
Kaynak: Devlet statistik Enstitüsü
(1) Geçici (Kasım 2003 itibariyle)
2003 Yıllık Rapor
257
TABLO 54
ÖDEMELER DENGES
I. CAR LEMLER HESABI
A.Dı Ticaret Dengesi
1.Genel Mal Ticareti
hracat FOB
hracat
Bavul Ticareti
Uyarlama: Di er Mallar
thalat FOB
thalat (CIF)
Uyarlama: Navlun ve Sigorta
Uyarlama: Di er Mallar
2.Parasal Olmayan Altın (net)
B.Hizmetler Dengesi (Net)
Ta ımacılık
Turizm
n aat Hizmetleri
Finansal Hizmetler
Di er Ticari Hizmetler
Resmi Hizmetler
Di er Hizmetler
C.Yatırım Geliri Dengesi (Net)
Do rudan Yatırımlar
Portföy Yatırımları
Di er Yatırımları
Faiz Geliri
Faiz Gideri
D.Cari Transferler
çi Gelirleri
Bedelsiz thalat
Resmi Transferler
1999
-1 344
-10 469
-9 390
28 842
26 587
2 255
0
-38 232
-40 671
2 439
0
-1 079
7 487
799
3 732
1 095
-312
3 368
-290
-905
-3 537
-167
89
-3 459
1 074
-4 533
5 175
4 529
284
362
2000
-9 819
-22 410
-20 510
30 721
27 775
2 946
0
-51 231
-54 503
3 272
0
-1 900
11 368
492
5 923
968
-303
4 082
-277
483
-4 002
89
-434
-3 657
1 168
-4 825
5 225
4 560
451
214
2001
3 390
-4 543
-3 580
34 347
31 334
3 039
-26
-37 927
-41 399
2 483
989
-963
9 130
833
6 352
654
-391
1 693
-319
308
-5 000
52
-694
-4 358
1 139
-5 497
3 803
2 786
810
207
2002
-1 521
-8 337
-6 982
40 071
36 059
4 065
-53
-47 053
-51 554
3 093
1 408
-1 355
7 880
861
6 600
832
-400
-68
-572
627
-4 554
-86
-835
-3 633
784
-4 417
3 490
1 936
1 054
500
2003 (1)
-4 203
-11 200
-8 825
45 917
42 385
3 599
-67
-54 742
-60 679
3 495
2 442
-2 375
8 836
715
7 396
788
-46
233
-575
325
-5 049
-216
-1 163
-3 670
559
-4 229
3 210
2 070
883
257
II. SERMAYE VE F NANS HESAPLARI
A.SERMAYE HESABI
B.F NANS HESAPLARI
1.Do rudan Yatırımlar (Net)
2.Portföy Yatırımları (Net)
3.Di er Yatırımlar (Net)
Varlıklar
Ticari Krediler
Krediler
Di er Varlıklar
Yükümlülükler
Ticari Krediler
Krediler
Mevduatlar
Di er Yükümlülükler
4.Rezerv Varlıklar
Uluslararası Para Fonu Nezd. Varlıklarımız
Resmi Rezervler
III. NET HATA VE NOKSAN
-377
0
-377
138
3 429
1 782
-2 304
-106
-453
-1 454
-291
4 086
719
3 057
239
71
-5 726
-112
- 5 614
1 721
12 581
0
12 581
112
1 022
11 801
-1 939
-26
116
-1 690
-339
13 740
805
12 868
-20
87
-354
0
-354
-2 762
-1 719
0
-1 719
2 769
-4 515
-2 667
-601
-445
-734
927
-349
-2 066
-1 930
614
-832
82
2 694
0
2 694
-1 671
1 587
0
1 587
863
-593
7 470
-777
-921
19
594
-469
8 247
2 483
5 319
348
97
-6 153
0
- 6 153
-66
1 303
0
1 303
19
2 239
1 675
-146
-596
-392
1 258
-416
1 821
1 537
-1 050
1 227
107
-2 630
0
-2 630
2 900
(1) Geçici (Ocak-Kasım itibarıyla).
258
2003 Yıllık Rapor
TABLO 55
ÖDEMELER DENGES NDEK BAZI KALEMLER N AYRINTILARI
CAR
LEMLER DENGES
SERMAYE VE F NANS HESAPLARI
DO RUDAN YATIRIMLAR
Yurtdı ında
Yurtiçinde
PORTFÖY YATIRIMLARI
Varlıklar
Yükümlülükler
Hisse Senetleri
Borç Senetleri
D
ER YATIRIMLAR
Varlıklar
Ticari Krediler
Krediler
Di er Varlıklar
Yükümlülükler
Ticari Krediler
Uzun Vade
Kısa Vade
Krediler
Merkez Bankası
Uluslar. Para Fonu Kredileri
Uzun Vade
Kısa Vade
Genel Hükümet
Uluslar. Para Fonu Kredileri
Uzun Vade
Kısa Vade
Bankalar
Uzun Vade
Kısa Vade
Di er Sektörler
Uzun Vade
Kısa Vade
Mevduatlar
Merkez Bankası
Bankalar
Di er Yükümlülükler
REZERV VARLIKLAR
1999
-1 344
-377
138
-645
783
3429
-759
4188
428
3760
1 782
-2 304
-106
-453
-1454
-291
4 086
719
-52
771
3 057
518
520
-2
0
-1932
0
-1932
0
2187
117
2070
2284
2344
-60
239
-229
468
71
-5 726
2000
-9 819
12 581
112
-870
982
1022
-593
1615
489
1126
11 801
-1 939
-26
116
-1690
-339
13 740
805
8
797
12 868
3348
3351
-3
0
117
0
-883
1000
4378
-363
4741
5025
4897
128
-20
622
-642
87
-354
2001
3 390
-1 719
2769
-497
3266
-4515
-788
-3727
-79
-3648
-2 667
-601
-445
-734
927
-349
-2 066
-1930
11
-1941
614
10229
10230
-1
0
-1977
0
-977
-1000
-8076
-1024
-7052
438
255
183
-832
736
-1 568
82
2 694
2002
-1 521
1 587
863
-175
1038
-593
-2096
1503
-16
1519
7 470
-777
-921
19
594
-469
8 247
2483
1353
1130
5 319
-6138
-6138
0
0
11834
12503
-669
0
-1028
-297
-731
651
1379
-728
348
1336
-988
97
-6 153
2003 (1)
-4 203
1 303
19
-439
458
2239
-1127
3366
954
2412
1 675
-146
-596
-392
1258
-416
1 821
1537
852
685
-1 050
-1356
-1356
0
0
-1001
926
-1927
0
578
-101
679
729
442
287
1 227
491
736
107
-2 630
(1) Geçici (Ocak-Kasım itibarıyla).
2003 Yıllık Rapor
259
TABLO 56
DI BORÇ STOKU (Milyon ABD doları)
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
DI BORÇ STOKU
KISA VADEL DI BORÇLAR
UZUN VADEL DI BORÇLAR
102 975
22 921
80 054
118 685
28 301
90 384
113 811
16 403
97 408
131 264
16 424
114 840
142 325
21 059
121 266
BORÇLULARA GÖRE
Merkez Bankası
Krediler
Kredi Mektuplu DTH
Genel Hükumet
Ticari Bankalar
Di er Sektörler
A-Kamu Sektörü
1-Genel Hükümet
a-Konsolide Bütçe
b-Yerel Yönetimler
c-Fonlar
d-Üniversiteler
2-Di er Kamu
3 K T’ler
B-Merkez Bankası
Krediler
Kredi Mektuplu DTH
C-Özel Sektör
Finansal
Finansal Olmayan
22 921
686
6
680
0
13 172
9 063
80 054
42 375
37 629
34 582
2 391
648
8
863
3 883
10 312
396
9 916
27 367
7 482
19 885
28 301
653
26
627
1 000
16 900
9 748
90 384
47 802
42 373
39 523
2 253
591
6
1 193
4 236
13 429
3 705
9 724
29 153
7 582
21 571
16 403
752
20
732
0
7 997
7 654
97 408
46 330
41 179
38 761
1 835
560
23
1 117
4 034
23 591
13 643
9 948
27 487
4 789
22 698
16 424
1 655
15
1 640
0
6 344
8 425
114 840
63 920
59 104
56 828
1 595
655
26
1 038
3 778
20 340
8 068
12 272
30 580
4 701
25 879
21 059
2 504
11
2 493
0
9 171
9 384
121 266
68 141
63 473
61 371
1 457
614
31
1 086
3 582
21 081
7 948
13 133
32 044
4 709
27 335
102 975
22 921
11 540
11 381
80 054
16 871
9 128
7 743
63 183
46 445
24 461
7 063
3 986
990
21
9 916
8
118 685
28 301
17 306
10 995
90 384
20 048
8 669
11 379
70 336
48 202
27 289
5 673
4 288
1 203
17
9 724
8
16 738
22 134
113 811
16 403
7 775
8 628
97 408
30 614
8 552
22 062
66 794
45 457
27 436
3 371
3 942
731
5
9 948
8
16
21 337
131 264
16 424
5 187
11 237
114 840
40 158
9 193
30 965
74 682
50 838
29 404
3 614
4 489
1 047
3
12 272
8
1
23 844
142 325
21 059
7 896
13 163
121 266
41 942
9 237
32 705
79 324
52 189
29 483
3 420
4 766
1 374
3
13 133
8
2
27 135
ALACAKLILARA GÖRE
Ticari Banka Kredileri
Özel Kesim Kredileri
A-Resmi Alacaklılar
Hükümet Kurulu ları
Uluslararası Kurulu lar
B-Özel Alacaklılar
1-Krediler
Ticari Bankalar
Bankacılık Dı ı Finansman Kurulu lar
Parasal Olmayan Kurulu lar
Kıyı Bankaları
Özel Yatırım ve Kalkınma Bankaları
Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları
Garantisiz Ticari Borçlar
Di er
2-Tahvil
Kaynak: Hazine Müste arlı ı, Merkez Bankası.
260
2003 Yıllık Rapor
TABLO 57
DI BORÇ STOKUNUN DÖNEM SONU KURLARIYLA
DÖV Z C NSLER NE GÖRE DA ILIMI
DÖV Z C NS
ABD Doları
Alman Markı
EURO
SDR
sviçre Frangı
ngiliz Sterlini
Japon Yeni
Fransız Frangı
Hollanda Florini
Di er (ABD Doları)
TOPLAM
1999
2000
2001
2002
2003 (1)
54 271
27 573
7 196
899
958
807
8 009
1 181
714
1 367
102 975
64 462
23 147
14 842
4 186
783
809
7 447
1 014
647
1 348
118 685
57 420
826
34 215
14 106
686
709
5 176
23
21
629
113 811
61 678
0
40 166
22 018
828
732
5 287
0
0
555
131 264
66 830
0
44 728
23 515
909
786
4 903
0
0
655
142 325
Kaynak: Merkez Bankası, Hazine Müste arlı ı.
TABLO 58
KRED MEKTUPLU DÖV Z TEVD AT HESAPLARI
TOPLAM
Yurtdı ı Adresliler
Kısa Vadeli
Orta – Uzun Vadeli
Yurtiçi Adresliler
Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları Döviz Bile imi
(Orijinal Döviz Cinsleri tibarıyla) (Milyon)
ABD Doları
Alman Markı
Fransız Frangı
Hollanda Florini
sviçre Frangı
Euro
ngiliz Sterlini
1999
2000
2001
2002
2003(1)
10 775
10 596
680
9 916
10 514
10 351
627
9 724
10 807
10 680
732
9 948
14 097
13 912
1 640
12 272
16 498
16 289
2 699
13 590
179
163
127
185
209
233
19 418
495
876
115
26
3
476
19 898
548
911
116
150
3
850
0
0
0
121
11 215
4
1 203
0
0
0
125
12 277
6
1 313
0
0
0
119
12 688
7
2003 Yıllık Rapor
261
TABLO 59
DÖV Z TEVD AT HESAPLARI
1999
2000
2001
2002
2003(1)
44 534
6 728
37 806
4 176
33 630
49 329
5 760
43 569
5 526
38 043
52 864
3 992
48 872
5 693
43 179
52 224
3 149
49 075
4 238
44 837
54 967
4 127
50 840
3 672
47 168
Döviz Tevdiat Hesapları Munzam Kar ılı ı
3 784
3 766
4 257
4 555
4 960
Döviz Tevdiat Hesapları Döviz Bile imi
(Orijinal Döviz Cinsleri tibarıyla) (Milyon)
ABD Doları
Alman Markı
Fransız Frangı
Hollanda Florini
EURO
sviçre Frangı
Japon Yeni
ngiliz Sterlini
29 193
24 591
1 955
721
1189
378
1 386
289
35 188
21 643
2 072
856
2598
402
1 653
317
38 080
2 787
177
105
14 224
465
2 019
382
36 886
0
0
0
13 696
362
3 155
421
35 548
0
0
0
15 162
346
5 194
558
Döviz Tevdiat Hesapları
Yurtdı ı Adresliler
Yurtiçi Adresliler
Bankalararası
Di er
TABLO 60
ORTA VE UZUN VADEL DI BORÇ ÖDEMELER PROJEKS YONU
(BORÇLULARA GÖRE)
TOPLAM
Anapara
Faiz (1)
Kamu Sektörü
Anapara
Faiz (1)
Merkez Bankası
Anapara
Faiz (1)
Özel Sektör
Anapara
Faiz (1)
2003 Q4
2004
2005
2006
2007
2008
2009+ (2)
7 490
5 621
1 869
29 419
23 542
5 877
24 948
20 319
4 629
24 079
20 471
3 608
12 432
9 555
2 877
10 244
7 991
2 253
36 998
27 780
9 218
2 007
1 070
8 319
4 231
11 783
3 713
16 653
2 982
6 841
2 366
6 215
1 849
23 750
8 220
730
44
4 209
124
2 735
35
0
0
0
0
0
0
0
0
2 884
755
11 013
1522
5 802
881
3 817
626
2 714
512
1 776
404
4 030
998
(1) Faiz ödemelerine masraf ve ücretler dahildir.
262
2003 Yıllık Rapor
YABANCI SERMAYEL
SEKTÖRLER
TABLO 61
RKETLER N SEKTÖREL DA ILIMI (1)
Toplam
Mevcut
Toplam
irketlerin Sermaye çindeki
Yabancı Sermaye Yabancı Sermaye Toplam Sermayesi Yabancı Sermaye
Milyon TL
çindeki Payı %
Milyon TL
Payı %
Firma Adedi
TARIM
MADENC L K
MALAT SANAY
Gıda Sanayii
çki Sanayii
Tütün Sanayii
Dokuma Giyim ve Deri Sanayii
plik Dokuma Örme ve Apre Sanayii
Hazır-Giyim Sanayii
Deri ve Deri Mamulleri Sanayii
Ayakkabı Sanayii
Orman Ürünleri
Mobilya Sanayii
Ka ıt ve Basım-Yayım
Ka ıt Sanayii
Basım-Yayın Sanayii
Kimya Sanayii
Endüstriyel Kimyasal Ürünler
Di er Kimyasal Ürünler
Di er Petrol ve Kömür Ürünleri
Kauçuk Sanayii
Plastik Sanayii
Lastik Sanayii
Gübre Sanayii
Metal Dı ı Madeni Ürünler
Seramik Pi mi Kil ve Çimentodan Gereçler
Cam Sanayii
Çimento Sanayii
Di er Metal Dı ı Madenler
Temel Metal Sanayii
Demir Çelik Sanayii
Demir Dı ı Metal Sanayii
Makina malat Sanayii
Madeni E ya Sanayii
Elektriksiz Makina malat Sanayii
Elektrikli Makina Teçhizat Sanayii
Elektronik Sanayii
Ta ıt Araçları malat Sanayii
Ta ıt Araçları Yan Sanayii
Ölçü-Kontrol ve Optik Donanım malat Sanayii
Uçak Sanayii
Di er malat Sanayii
ENERJ
H ZMETLER
Ara tıma-Geli tirme
Bankacılık ve Di er Finansal Hizmetler
Çama ırhane ve Kuru Temizleme
Deniz Ta ımacılı ı
Di er Faaliyetler
Di er Toplumsal Hizmetler
Haberle me
Hava Ta ımacılı ı
n aat Taahhüt Hizmetleri
Kara Ta ımacılı ı
Kiralama
Otel,Pansiyon,Kamping
Özel E itim
Restorant,Kafe,Yeme- çme
Sa lık Hizmetleri
Sigortacılık
Sinema ve Di er E lence Yerleri
Ta ımacılıkla lgili Di er Hizmetler
Ticaret
Yatırım Finansmanı
Di er Çe itli ahsi Hizmetler
151
101
1 667
168
5
14
7
67
224
46
10
19
13
4
17
22
42
65
100
11
4
82
8
2
6
22
14
12
3
12
20
18
25
46
28
95
120
37
130
15
2
132
51
4 541
15
37
1
62
346
269
45
55
200
20
9
360
12
295
48
31
12
173
2470
70
11
278 417 122
37 919 647
3 182 618 272
466 724 036
14 324 089
141 479 397
1 198 709
16 303 143
124 756 388
3 460 039
251 857
3 564 142
1 555 818
5 304 800
10 932 181
2 354 329
128 708 862
62 629 343
581 722 646
61 627 473
977 368
67 183 135
107 154 675
34 609
8 256 225
10 552 103
9 509 265
74 240 687
158 528
7 821 991
108 568 923
5 656 735
3 827 773
6 869 743
8 764 917
185 179 045
139 465 927
392 888 385
307 259 027
5 824 390
13 522 150
92 005 419
367 096 783
3 799 698 315
4 048 475
809 179 858
2 000
11 968 032
241 899 654
381 489 235
716 559 540
4 043 797
46 130 474
3 567 973
30 159 928
308 453 546
104 306
95 535 698
46 916 350
127 200 065
2 558 146
57 164 999
499 217 138
406 911 585
6 587 516
3.63
0.49
41.52
6.09
0.19
1.85
0.02
0.21
1.63
0.05
0.00
0.05
0.02
0.07
0.14
0.03
1.68
0.82
7.59
0.80
0.01
0.88
1.40
0.00
0.11
0.14
0.12
0.97
0.00
0.10
1.42
0.07
0.05
0.09
0.11
2.42
1.82
5.13
4.01
0.08
0.18
1.20
4.79
49.57
0.05
10.56
0.00
0.16
3.16
4.98
9.35
0.05
0.60
0.05
0.39
4.02
0.00
1.25
0.61
1.66
0.03
0.75
6.51
5.31
0.09
294 158 826
47 354 929
5 411 113 189
694 802 214
15 339 644
152 729 787
14 374 340
40 647 876
249 092 277
4 890 734
540 332
6 718 332
2 991 781
26 105 500
20 420 880
9 245 624
155 175 370
91 688 880
613 999 075
80 849 612
1 581 450
95 275 664
166 494 949
69 115
20 303 925
57 754 694
284 394 287
155 569 436
167 164
11 172 484
593 535 445
9 890 842
6 575 621
9 437 701
10 544 498
225 832 055
244 916 181
625 376 778
517 852 586
6 664 663
28 735 000
159 356 393
392 363 428
6 460 294 924
4 555 570
1 495 319 636
10 000
27 871 288
307 643 477
478 113 813
1 536 220 439
9 312 137
75 053 528
9 234 446
30 363 500
375 211 447
466 250
104 996 419
63 257 143
201 947 652
3 778 062
93 763 176
661 119 603
975 444 338
6 613 000
94.65
80.08
58.82
67.17
93.38
92.63
8.34
40.11
50.08
70.75
46.61
53.05
52.00
20.32
53.53
25.46
82.94
68.31
94.74
76.22
61.80
70.51
64.36
50.07
40.66
18.27
3.34
47.72
94.83
70.01
18.29
57.19
58.21
72.79
83.12
82.00
56.94
62.82
59.33
87.39
47.06
57.74
93.56
58.82
88.87
54.11
20.00
42.94
78.63
79.79
46.64
43.43
61.46
38.64
99.33
82.21
22.37
90.99
74.17
62.99
67.71
60.97
75.51
41.72
99.61
GENEL TOPLAM
6 511
7 665 750 139
100.00
12 605 285 296
60.81
(1) 30 Haziran 2003 itibarıyla.
2003 Yıllık Rapor
263
TABLO 62
YABANCI SERMAYE Z NLER N N YILLARA GÖRE DA ILIMI
Faaliyet
Gösteren
irket Sayısı
1 525
1 856
2 123
2 330
2 554
2 830
3 161
3 582
4 068
4 533
4 950
5 328
5 841
6 280
6 511
Yıllar
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003 (3)
zin Verilen Yabancı
Sermaye Miktarı
(Milyon ABD $)
1 512
1 861
1 967
1 820
2 063
1 478
2 938
3 836
1 678
1 646
1 700
3 477
2 725
2 243
1 208
Kümülatif (2)
(Milyon ABD $)
4 562
6 423
8 390
10 210
12 273
13 751
16 689
20 525
22 203
23 849
25 549
29 026
31 752
33 995
35 203
(1) Geçici.
(2) zin ve te vik belgelerinin verildi i tarihteki döviz kurları esas alınmı tır.
(3) 17.06.2003 tarihinde yürülü e giren 4875 sayılı Do rudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ile yabancı sermayeli
irketlerin ve ubelerin kurulu u ve faaliyetlerine ili kin izin sistemi kaldırılmı tır.
TABLO 63
2003 YILI DEVLET Ç BORÇLANMA SENETLER
(Yüzde)
Aylar
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A u-stos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
HALE FA ZLER (1)
6 Aylık
(182 güne kadar)
12 Aylık
(546 güne kadar)
47.57
43.82
48.50
46.33
41.11
38.42
36.68
30.60
27.73
26.15
24.73
24.67
57.39
57.24
58.29
58.95
53.59
49.18
52.50
44.32
35.25
30.53
29.26
29.51
Not: Faizler ihale tarihlerine ve basit faiz oranlarına göre verilmi tir. Aynı ay içinde aynı gruba giren birden
fazla ihale yapılmı sa basit aritmetik ortalama alınmı tır.
(1) Hazine tarafından gerçekle tirilen iskontolu döviz ihale faizleri yer almamaktadır.
264
2003 Yıllık Rapor
TABLO 64
2003 YILI DEVLET Ç BORÇLANMA SENETLER
HALELER NDE SATILAN M KTARLAR (1)
(Milyar TL)
Aylar
6 Aylık
(182 güne kadar)
12 Aylık
(546 güne kadar)
4 194 156
2 931 832
2 209 422
4 617 627
3 857 960
3 522 435
6 327 975
1 932 310
1 240 416
3 284 230
3 666 308
1 911 176
6 946 012
7 474 635
9 358 791
8 692 761
11 559 573
6 191 464
8 391 433
8 253 281
748 767
3 781 298
8 633 219
3 360 834
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Not: Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmı tır.
Ortalama ve opsiyonlu satı lar dahil edilmi tir.
Nominal satı miktarları kullanılmı tır.
(1) Hazine tarafından gerçekle tirilen iskontolu döviz ihaleleri yer almamaktadır.
.
TABLO 65
2003 YILI BANKALARARASI PARA P YASASI
Günlük
lem Adedi
(1)
Aylar
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
124
126
128
130
106
96
94
96
100
102
96
88
Günlük
lem Hacmi
(Milyar TL) (1)
5 429 045
6 532 656
8 078 805
7 066 814
5 044 738
4 699 362
5 527 352
5 250 300
5 091 455
5 510 995
4 272 118
4 683 500
LEMLER
Gerçekle en Bir Günlük Faizler (%)
En
En
Dü ük
Yüksek
Ortalama (2)
44.00
44.00
44.00
41.00
41.00
38.00
35.00
32.00
29.00
26.00
26.00
26.00
44.00
51.00
44.00
44.00
41.00
41.00
38.00
35.00
32.00
29.00
28.00
26.00
44.00
44.00
44.00
43.55
41.00
38.23
36.54
32.43
30.66
27.47
26.00
26.00
(1) Aylık ortalamalar (çift taraflı).
(2) Bir gecelik i lemlerin aylık ortalama basit faizleri.
2003 Yıllık Rapor
265
TABLO 66
2003 YILI DÖV Z VE EFEKT F P YASALARI
LEMLER (1)
TL/ABD $ Gösterge Kuru
Bankalararası Döviz Piyasası lemleri (Çift Taraflı)
Tarih
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
A ustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Aylık
Toplam
lem
Sayısı
Aylık
Toplam
lem
Hacmi
Milyon
ABD $
1 498
2 464
2 690
1 656
1 926
1 714
2 162
1 710
1 656
1 800
712
884
4 066
3 740
5 225
5 133
4 175
4 345
5 556
5 258
5 565
6 285
2 637
2 904
Kurlar
(TL/ABD $)
Ayın
Ayın
En Yüksek
En Dü ük
Kuru
Kuru
1 534 000
1 444 900
1 431 250
1 440 000
1 401 000
1 472 000
-
1 425 999
1 411 700
1 378 050
1 389 997
1 353 250
1 364 748
-
( lan Tarihine Göre)
Aylık
Ortalama
Katılan
Kurulu
Sayısı
En
Yüksek
En
Dü ük
Aylık
Ortalama
14
18
17
16
16
17
19
18
15
16
11
11
1 682 447
1 648 562
1 754 813
1 703 926
1 556 291
1 443 460
1 437 044
1 436 057
1 394 589
1 503 557
1 504 757
1 462 160
1 643 418
1 596 241
1 606 758
1 574 838
1 426 609
1 414 332
1 379 822
1 388 823
1 354 525
1 367 643
1 458 867
1 399 998
1 663 629
1 627 779
1 668 706
1 628 691
1 490 507
1 425 365
1 404 029
1 402 931
1 378 580
1 429 057
1 478 555
1 433 300
(1) Merkez Bankası’nın Döviz ve Efektif Piyasaları’ndaki aracılık faaliyetlerinden a amalı olarak çekilmesine
uygun olarak TL kar ılı ı i lemlerin 2002 yılı Eylül ayı itibarıyla sona ermi olması nedeniyle en yüksek ve en
dü ük kurlar olu mamı tır. Ancak, 6 Mayıs 2003 tarihinden itibaren döviz alım ihalelerine ba lanması
nedeniyle, Mayıs 2003'
ten itibaren "Kurlar" ba lı ı altında "Ayın En Yüksek" ve "Ayın En Dü ük" kurları
görünmektedir."Ayın En Yüksek" kuru, ilgili ayda yapılan döviz alım ihalelerinde kazanan fiyatların en
yükse ini, "Ayın En Dü ük" kuru ise kazanan fiyatların en dü ü ünü ifade etmektedir. Merkez Bankası
23.10.2003 tarihinden itibaren döviz alım ihalelerine ara vermi tir.
266
2003 Yıllık Rapor
TABLO 67
REEL EFEKT F DÖV Z KURU ENDEKSLER
(1995=100)
TÜKET C F YATLARI ENDEKS NE GÖRE
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs Haziran Temmuz A ustos
Eylül
Ekim
Kasım Aralık
1997
102.6
105.4
107.1
109.1
108.2
106.1
108.0
110.0
111.3
114.0
114.6
115.9
1998
119.3
117.4
116.2
116.1
115.7
115.5
116.3
118.5
121.1
122.5
122.8
120.9
1999
121.5
121.2
121.8
121.8
121.0
121.5
122.4
122.1
124.1
126.1
126.4
127.3
2000
128.6
131.5
132.4
132.9
135.7
132.3
133.5
135.9
139.0
142.4
146.5
147.6
2001
148.1
138.4
113.5
101.2
114.2
111.8
105.1
98.9
98.5
96.6
107.4
116.3
2002
130.3
135.8
138.4
143.8
133.4
118.9
107.6
112.2
115.2
119.0
123.7
125.4
2003
119.2
122.7
123.5
127.9
135.8
140.6
145.1
147.2
151.5 142.9* 140.6* 140.6*
* Geçici.
TOPTAN E YA F YATLARI ENDEKS NE GÖRE
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mayıs Haziran Temmuz
A usto
s
Eylül
Ekim
Kasım Aralık
1997
100.6
104.2
106.7
107.6
107.3
106.0
107.0
108.0 108.3 109.3
108.8
110.5
1998
113.1
111.7
110.8
110.2
109.8
108.7
108.7
109.4 110.6 110.4
110.2
107.8
1999
107.1
107.5
107.9
108.5
107.8
106.7
107.3
105.9 107.4 107.2
107.1
108.7
2000
110.5
113.4
114.2
114.7
116.1
112.4
111.8
112.5 114.0 116.0
117.9
118.2
2001
118.1
111.7
95.4
88.3
101.1
98.9
94.2
89.0
97.8
107.2
2002
119.0
125.2
128.5
133.3
123.6
110.8
101.3
105.6 107.9 111.2
114.3
117.0
2003
113.7
117.8
118.5
123.2
128.3
130.4
134.5
136.0 137.6 128.6* 126.6* 126.1*
89.1
88.5
* Geçici.
2003 Yıllık Rapor
267
TABLO 68
SINIFLARINA GÖRE F L PERSONEL DURUMU
(31 Aralık 2003)
Kadro
ubeler
dare
Merkezi
Adana
Ankara
Antalya
Bursa
Denizli
Diyarbakır
Edirne
Erzurum
Eski ehir
Gaziantep
skenderun
stanbul
zmir
zmit
Kayseri
Konya
Malatya
Mersin
Samsun
Trabzon
Van
TOPLAM
Adedi
Gn. d. Hiz.
K
E
Teknik
Hiz.
Sa lık
Hiz.
Avukatlık
Hiz.
Yardımcı
Hiz.
K
K
K
K
E
2 944 804
803 27 219
96
33
33
4
430 143
139
86
25
24
107
33
41
1
79
18
34
74
5
35
65
15
29
1
66
4
32
75
17
31
79
18
35
1
71
20
31
1
595 184
177 2 10
249
84
86 3 10
94
27
38
4
84
5
44
1
78
8
36
1
74
9
29
1
78
28
28
2
83
19
28
1
83
11
40
63
6
29
1
5 653 1 516 1 802 32 258
E
10
1
5
5
2
18
5
E
6
1
2
1
1
9
2
E
35 267
4
6
3 11
2 10
1
7
5
2
6
2
4
1
7
7
8
1
8
16 65
14 31
3
6
2
4
2
5
1
7
2
7
1
3
1
6
1
5
94
485
Toplam
K
Sözle meli
E
K
E
882 1 295 122 239 2 538
38
43
2
83
146
150
21
317
27
34
9
70
34
49
1
7
91
18
39
5
62
7
41
15
63
17
34
4
55
5
39
6
50
17
38
2
6
63
18
44
4
66
21
40
1
2
64
209
253
2 26
490
104
127
1
7
239
30
48
1
5
84
7
49
1
8
65
10
42
13
65
10
37
1
9
57
30
37
2
69
20
32
13
65
12
46
8
66
7
35
6
48
1 669
2 552
132
417
Toplam Personel Sayısı ......................................................... 4 770
Banknot Matbaası Genel Müdürlü ü çi Sayısı ........................... 4
Toplam ................................................................................... 4 774
31 Aralık 2002 Tarihindeki Personel Mevcudu ..................... 5 430
FARK....................................................................................... -656
268
Genel
Toplam
2003 Yıllık Rapor
4 770
TABLO 69
T.C. MERKEZ BANKASI
UBE, TEMS LC L K VE BÜROLAR
Açılı Yılı
Personel Sayısı (2003 Sonu)
1969
1931
1963
1969
1974
1955
1963
1959
1954
1956
1951
1931
1932
1983
1968
1974
1977
1933
1933
1963
1978
83
317
70
91
62
63
55
50
63
66
64
490
239
84
65
65
57
69
65
66
48
1976
1982
1977
1977
1997
8
3
4
4
2
UBELER
Adana
Ankara
Antalya
Bursa
Denizli
Diyarbakır
Edirne
Erzurum
Eski ehir
Gaziantep
skenderun
stanbul
zmir
zmit
Kayseri
Konya
Malatya
Mersin
Samsun
Trabzon
Van
TEMS LC L K VE BÜROLAR
Frankfurt Temsilcili i
Berlin Bürosu
Londra Temsilcili i
New York Temsilcili i
Tokyo Temsilcili i
2003 Yıllık Rapor
269
270
2003 Yıllık Rapor
2002-2003
B LANÇO KAR ILA TIRMALARI
2003 Yıllık Rapor
271
2002 - 2003
A K T
B
L A N Ç O L A R I N I N
(M L Y O N
F
2002
I- Altın Mevcudu
A- Uluslararası Stand. Olan ……………..………………………..……………
B- Uluslararası Stand. Olmayan …………………………………..…………..
II- Döviz Borçluları
2003
2.149.366.567
2.091.219.643
58.146.924
2.234.170.898
2.174.039.472
60.131.427
43.816.006.381
46.922.503.744
A- Konvertibl
a- Efektif Deposu…………………………………….………………………...
b- Muhabir Hesapları
c- Rezerv Dilimi Pozisyonu
43.815.572.589
1.056.967.685
42.507.676.469
250.928.435
46.922.114.362
982.681.877
45.705.242.453
234.190.031
B- Konvertibl Olmayan
a- Efektif Deposu………………………………………………………………
b- Muhabir Hesapları…………………………………………………………..
433.792
423.051
10.741
389.382
380.209
9.173
III- Madeni Para
IV- Dahildeki Muhabirler
V- Menkul De erler Cüzdanı
A- Devlet ç Borçlanma Senetleri
a- Kuponlu……………………………………………………………………..
b- Kuponsuz
B- Di er………………………………………………………………………….
VI- ç Krediler
A- Bankacılık Sektörü
a- Reeskont Kredileri
b- 1211 S.K.40/1-c kap.Kul.Kred.
c- Di er
B- TMSF’na Kullandırılan Krediler
VII- Açık Piyasa lemleri
A- Röpor Borçluları
a.Nakit
i- Döviz………………………………………………………………………
ii- Menkul De er……………………………………………………………...
b- Menkul
B- Di er
VIII- Dı Krediler
IX-
tirakler
8.606.795
7.377.912
2.689.095.121
1.758.775.474
28.848.908.521
28.848.908.521
28.848.908.521
27.645.805.802
27.645.805.802
27.645.805.802
262.804.388
6.556.133
12.804.388
6.556.133
250.000.000
2.071.599.997
2.070.499.997
432.999.998
432.999.998
2.070.499.997
1.100.000
432.999.998
251.626.078
166.346.625
7.819.173
20.786.547
155.632.025
197.758.402
A- Gayrimenkuller
Amortismanlar(-)…………………………………………………….………
156.530.293
-11.451.423
203.699.208
-14.749.918
B- Demirba lar
Amortismanlar(-)…………………………………………………….………
28.786.952
-18.233.797
31.896.674
-23.087.563
0
2.054.166.530
-2.054.166.530
0
1.774.972.635
-1.774.972.635
249.887.118
233.218.176
X- Gayrimenkuller ve Demirba lar
XI- Takipteki Alacaklar (Net)
XII- SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülü ü
XIII- De erleme Hesabı
XIV- Faiz ve Gelir Reeskontları
723.478.393
27.166.626
7.346.510
XV- Muvakkat Borçlular
190.892.239
33.981.289
XVI- Di er Aktifler
216.449.755
XVII- Zarar
NAZIM HESAPLAR ...................................
272
19.824.646
1.548.363.435
80.945.860.785
81.959.293.985
278.985.992.013
400.112.786.330
2003 Yıllık Rapor
KAR
TL )
ILA
T I R I L M A S I
P A S
2002
I. Tedavüldeki Banknotlar
F
2003
7.635.621.892
10.675.527.631
II. Hazine'nin Alacakları
A. Altın …………………………….…………………………………………….....
B. Rezerv Dilimi mkanı…………………………………………………………...
C. Di er (Net) ……………………………………………………………………...
357.920.523
6.224.369
250.928.435
100.767.719
294.029.190
6.470.876
234.190.031
53.368.283
III. Döviz Alacaklıları
A. Konvertibl……………………………………………...………………………..
B. Konvertibl Olmayan………………………………………………….………...
106.881.372
24.638.502
82.242.870
85.411.923
15.177.964
70.233.959
IV. Mevduat
A. Kamu Sektörü
a. Hazine Genel ve Katma
Bütçeli dareler…………………………………………………………………..
b. Kamu kt. Kurulu ları…………………………………………………………..
c. ktisadi Dev. Te ekkülleri……………………………………………………….
d. Di er(Belediyeler ve Özel
dareler)………………………………………………………………………….
55.714.056.295
4.228.155.299
56.260.799.995
5.533.000.819
4.143.816.548
324.918
22.013.568
5.421.420.786
543.702
20.053.278
62.000.265
90.983.053
B. Bankacılık Sektörü
a. Yurtiçindeki Bankalar
b. Yurtdı ındaki Bankalar
c. Zorunlu Kar ılık
(1211 S.K. Md.40)
i.Nakit………………………………………...…………………………………
ii.Altın (Safi Gr.) ………………………………..………………………………
d. Di er (Valörlü lemler)
13.511.299.147
4.393.690.313
809.244
14.387.652.351
4.882.174.703
1.901.016
9.116.657.238
9.503.435.704
142.352
140.928
C. Muhtelif
a. K.M.D.Tevdiatı………………………………………………..………………..
b. Di er……………………………………………………..………………………
D. Uluslararası Kurulu lar
E. Fonlar
a. Tasarruf Mevduatı Sigorta
Fonu……………………………………………………………………………..
b. Di er……………………………………………………………………………
23.260.209.947
23.041.336.124
218.873.823
13.186.412.238
1.527.979.664
24.261.957.908
24.148.387.150
113.570.759
10.199.971.789
1.878.217.128
9.513.928
1.518.465.736
1.927.858
1.876.289.270
V. Açık Piyasa lemleri
A. Röpor Alacaklıları
a. Nakit
i. Döviz………………………………………………………………………….
ii. Menkul De er…………………………………………………………………
b. Menkul
B. Di er
9.579.837.313
2.075.937.313
8.260.095.369
433.645.369
VI. Dı Krediler
A. Kısa Vadeli……………………………………………………..……………….
B. Orta ve Uzun Vadeli………………………………………………………..…...
VII. thalat Akreditif Bedelleri,
A. Döviz satı ı yapılmı Akreditif
Bedelleri………………………………………………………..………………...
B. Mal bedeli ve Teminatlar………………….……………………………………..
VIII. Ödenecek Senet ve Havaleler
IX. SDR Tahsisatı
X. Sermaye
XI. htiyat Akçesi
A. Adi ve Fevkalade…………………………………………….……………………
B. Hususi ( Bank.Kan Md.59)……………………………………………….……
C. De er Artı Fonu
(2791 ve 3094 S.Kan.)………………………………………………..………….
D. Maliyet Artı Fonu
XII. Kar ılıklar
A. Emekli kr. Ve Kıd. Tzm. Kar……………………………………………….
B. Vergi Kar ılıkları……………………………………………………………….
C. Di er Kar ılıklar………………………………………………………………..
2.075.937.313
433.645.369
7.503.900.000
7.826.450.000
13.088.703
12.093.985
13.088.703
12.093.985
653.217.592
837.448.514
653.213.470
4.122
837.444.392
4.122
9.865.303
12.818.666
249.887.118
233.218.176
25.000
25.000
2.600.556.142
2.655.945.505
2.460.974.121
68.147
139.423.203
2.477.946.742
68.147
177.836.128
90.671
94.489
79.566.879
76.810.832
31.944.460
29.301.189
18.321.230
47.119.588
XIII. De erleme Hesabı
1.146.601.172
XIV. Faiz ve Gider Reeskontları
29.691.245
2.654.680.312
2.429.838.953
XIII. Muvakkat Alacaklılar
77.426.900
82.929.824
XIV. Di er Pasifler
35.312.421
42.300.420
XV. Kar
31.315.848
NAZIM HESAPLAR ...........................
2003 Yıllık Rapor
80.945.860.785
81.959.293.985
278.985.992.013
400.112.786.330
273
274
2003 Yıllık Rapor

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2003 Yıllık Rapor I - İMB

Transkript

Benzer belgeler

GÜNLÜK BÜLTEN

Ankara - 23 Ocak 2014, Hilton Otel

PPK - Mayıs 2016

dünya su verileri - World Water Forum

haftalık voltaj

EURO/USD - Ziraat Katılım

30.07.2013

Erkek Giyimind Erkek Giyiminde LC Waikiki En Çok

ekonomi politik

Hollanda`da kriz sokağa mı yansıdı?