İnovasyonun Ekonomik Kalkınmaya Etkileri

ĠNOVASYONUN EKONOMĠK KALKINMAYA ETKĠLERĠ
OĞUZ BAL*
ÖZET
İnovasyon, yeni bir kavram olmamakla birlikte kimi ülkeler için yeni bir kavrammış gibi sunulmaktadır. Oysa
Ekonomi biliminde inovasyon terimi, Adam SMITH’ den beri kullanılsa da terime en büyük katkıyı Joseph
A.SCHUMPETER sağlamıştır. Teknolojik gelişmenin, inovasyon ve icadın ekonomik kalkınmaya etkilerini en
sağlam ve detaylı kanıtlarla ekonomi teorisine sunmuştur. Teknolojinin kalkınmada dışsal olduğunu iddia eden
iktisatçı SOLOW, daha sonra teknolojinin sağladığı tasarrufun doğrudan büyümeye etkili olabildiğini görmüş ve
iddiasından dönmüştür.
Gelişmenin motoru rekabettir. Hem iç hem de küresel rakiplerine üstünlük sağlayan firma hayatta kalır.
İnovasyon; firmanın yeni bir malı üretip pazara sürülmesi ve onun pazarda tutulmasıdır. Bu tanımlamadaki yeni
ile kastedilen, ürünün her aşamasındaki yeniliğidir. İnovasyon çoğunlukla teknolojik gelişme ve icat ile eş
anlamlıdır. Teknoloji’yi geliştirmeden herhangi bir alanda rekabet edebilme şansı yoktur. Özel ya da kamu
mülkiyetindeki firma inovasyon yapamamışsa fazla zaman kaybetmeden örgütsel entropiye varmış olacaktır.
Firma varlığının, ülke ekonomisine katma değer üretmesinin ve gelişmesinin nedeni olan inovasyonu göz ardı
edemez. Bunun şartı; dışa açık, çağının bilgisiyle donanmış girişimci ruha sahip bireyler olmaktır.
Günümüz toplumları bazı ihtiyaçların varlığından ancak yeni icatlarla farkında oluyor. Bilgi ve teknolojik
yeniliklerle pazarlanan üründen elde edilen fayda kaybedilen, zamanın değerini ve fırsat maliyetini
oluşturmaktadır. İnovasyon, fırsat maliyetini minimumlaştıran bir olgudur.
Bu makale, beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde İnovasyon, kavram, kapsam ve amaç bakımından ele
alındı. İkinci bölümde, ekonomik kalkınmanın tanımlanması konusu incelendi, Üçüncü bölümde inovasyon ve
ekonomik kalkınma arasında teorik ilişkiler üzerinde duruldu. Türkiye ekonomisinin inovasyona olan ihtiyacı,
bölge ve dünya ölçeğindeki konumu dördüncü bölümde ele alındı. Beşinci bölümde de sonuç ve öneriler yer
almıştır.
Anahtar Kelimeler: İnovasyon, rekabet, bilgi
ABSTRACT
EFFECTS OF THE ECONOMIC DEVELOPMENT OF INNOVATION
Innovation, it is not a new concept for some countries, although like a new concept had presented. In the science
of economy this concept was used by Adam Smith, but largest contribution was made by Joseph A. Schumpeter.
He presented the most robust and most detailed evidences the technological development, innovation, invention,
and impacts theirs in order to the economic development of economic theory. Ekonomist Solow, who
technology's on development, claimed to be exogenous. After that, the savings provided by technology, might
be effective to grow directly understood, and returned to the allegations.
Competition is the engine of development. Company can survive if it provide the advantage against both
domestic and global competitors . Innovation includes supplied and new goods and services by the
manufacturers for markets . That goods , also has to must be acceptable on the market. In this definition ,
innovation is meant new product at every stage. Innovation is often synonymous with invention and
technological development. There is no chance to compete in any field without development the technologic.
If the innovation has not been in a private or public companies, without losing much time will take the
organizational entropy. Company, for their continued presence and value added provided by the country's
economy due to innovation can not give up. His sake, to be open to the outside world, entrepreneurial
individuals to be equipped with knowledge of his own era.
Today's societies, from the presence of some needs is aware of with the new inventions. The benefit derived
from the knowledge and technological innovations, and the opportunity cost is the value of the lost time.
Innovation, a fact which makes the opportunity cost to a minimum. The first section innovation, concept, scope,
objective terms were discussed. The second section, it was examined the definition of economic development.
*
Yard.Doç.Dr. Kocaeli Üniversitesi, [email protected]
1
This article consists of five sections. In the third charter, focused on the theoretical relationships between
innovation and economic development. The need of innovation for Turkey's economy at regional and worldwide position, the fourth chapter were discussed. In the fifth section the conclusions and recommendations were
included.
Keywords: Innovation, competition, information.
GĠRĠġ
Ekonomi yerel ya da bölgesel olmaktan çıkmış küreselleşmiştir. Dünya ekonomisi
birbirinden bağımsız ulus ekonomisinin ötesine geçmiştir. Bu gün dünyanın herhangi bir
köşesinde meydana gelecek bir ekonomik kriz, bir domino etkisiyle tüm dünyayı sarsmakta
önce kurumların ve sonra da giderek en küçük bir firmanın dahi kararlarını etkilemektedir.
Bu etkileşim sadece ekonomik alana değil siyasal, ekolojik, teknolojik, alanlarda da böyledir.
Bilişim sektöründe akıl almaz hızlı gelişme bilgiye sınır tanımamaktadır. Teknolojide de
durum aynıdır. Bu günün ekonomileri sadece mal ve hizmet üretmiyor beraberinde bilgi de
üretiyor. Bu nedenledir ki günümüz toplumlarına “bilgi toplumu” tamlaması kullanılmaktadır.
Acaba bilginin ve bilişimin bu denli yaygın olduğu dünyamızda bilgiye sahip olmada ya da
biliyi kullanmada hiç mi kıskançlık yoktur? Öyle görünüyor ki; bu konuda küresel bakış
açısına biraz eleştirel bir tavır takınmak pek de yadırganacak bir tavır olmasa gerek. Çünkü
gerçekten dünyada bir çelişkiler yumağı yaşanmaktadır. İki kutuplu dünyadan tek
kutupluluğa sonra da çok kutupluluğa dönüşmüş olan bir dünyanın olmadığını da
söyleyemeyiz.. Ekonomileri bir anda çökerten finansal krizler, gelişmiş ülkeler kendi
çözümlerini bonkörce ve anında üretirken diğerlerine acı reçetelerin dikte ettirilmesi elbette
eleştirel bakış açısını dile getirmektedir.
Gelişmiş ülkeler dedik, yani gelişmemiş ülkeler başkalarının ürettiği reçeteleri uygulamak
durumundadır. O halde gelişmiş ülke olmak gerekir. Gelişmiş ülkeler aynı zamanda bilgi
toplumu olan ülkelerdir. Bilgiyi ekonomiye aktarmanın ve yeni bilgi üretmenin ve rekabetin
var olduğu dünyada varlık göstermenin adı inovasyondur.
1.Ġnovasyon sözcüğünün etimolojisi, terimsel, kavramsal kapsamı ve amacı
İnovasyon, "yeni ve değişik bir şey yapmak" anlamındaki Latince "innovatus" kökünden
türetilmiştir. Türk Dil Kurumu’na göre Türkçe karşılığı; «yenileşim» dir. Terim olarak
; “Değişen koşullara uyabilmek için toplumsal, kültürel ve yönetimsel ortamlarda yeni
yöntemlerin kullanılmaya başlanması” şeklinde ifade edilmektedir. Var olan pek çok ürün ve
hizmeti daha güzel, daha kullanışlı, daha çok insanın işine yarayacak hale getirmeyi amaçlar.
İnovasyon kelimesi bazen yaratıcılık ile karıştırılmaktadır. Türkçeye yenilikçilik veya yenilik
olarak aktarılmaya çalışıldıysa da bu kelimeler inovasyonu ifade edememektedir.
1.1. Ġnovasyon, buluĢ ve yaratıcılık ayırımı
İnovasyon, geleceği oluşturacak şartlarla ve sürdürülebilir kârlı büyüme sağlamakla ilgilidir.
Buluş ise doğada var olan fakat insanoğlu tarafında anlaşılmayan göz önünde olmasına
rağmen fayda ve zararları görülmeyen materyallerin bulunmasıdır. Buluş mutlaka yaratıcılığı
kullanmayı gerektirir. Yaratıcılık burada mutlak anlamda anlaşılmamalıdır. Yani; olmayan bir
şeyi hayal edebilme, herkesten farklı yollarla yapabilme ve yeni fikirler geliştirebilme
2
yeteneğidir. Yaratıcılık günlük olaylara ve nesnelere herkesten farklı bakabilmek ve farklı
yaklaşım tarzı geliştirebilmektir.
Teknik yeterlilikteki değişiklikler, buluş ve teknolojik gelişmelerden kaynaklanan bir
sonuçtur. Schumpeter onların arasında temel bir ayrım yapmıştır. Ona göre;
“Yenilik(=inovasyon) pazar için üretim yapma amacıyla bir buluşun eylemsel olarak
uygulanmasını ifade eder, diğeri ise yeni bir buluşu ifade eder.” Sözcüklerin birisi kelimenin
öz anlamını ifade ederken diğeri uygulamayı ifade eder. Schumpeter’e göre “buluş” ve
“buluşu yapan kimse” iki farklı anlam ifade eden terimlerin ayırımını yapmak girişimci diye
tanınan kişilerin görevidir. Değişimin sınırlılığı, bugünkü bilim adamlarının buluş yapması,
fiziksel miktar, beşeri sermaye ve kârlılık iledir. Buluş yapma ve teknolojik ilerleme
arasındaki ayırım oldukça keskin olabilir. Teknolojik değişim ve uygulamalı fizik bilimi
alanını sınırlamaya kalkışmak boş yere bir çalışmadır. Ne bilim adamı ne de bir girişimci
yaratıcı eylemler ve yönetsel başarı konusunda tekel oluşturabilirler. Bununla birlikte buluş
yapma ve teknolojik ilerleme arasındaki hat değişmeden kalır. Yeni buluşların tümü ticari
olarak kullanmayabilir. Bazılarının rafine edilmesi yıllar alabilir.
1.2. Ġnovasyona duyulan ihtiyacın kaynağı
İnovasyon, ekonomik büyümenin, artan istihdamın ve yaşam kalitesinin anahtarıdır. Tüm
sektörlerde faaliyet gösteren her türlü firmanın tüm iş alanlarında inovasyona ihtiyacı vardır.
İnovasyonun, inovasyon olarak adlandırılabilmesi için "firma için yeni" olması yeterlidir.
Firmalar, varlıklarını sürdürmek ve rekabet güçlerini artırmak için inovasyon yapmalıdır.
Ancak bu bir takım zorunlulukları da beraberinde getirmektedir. Bu zorunluluklar,
inovasyona duyulan ihtiyacı ortaya çıkaran unsurlardır. Bu ihtiyaçlar; Yeni pazarlara girmek,
pazar payını artırmak, ürünün teslim süresini kısaltmak,
bir hizmetin sunuş kalitesini
artırmak, kalite standartlarını uygulamak, tam zamanında üretim yapmak, rakip firmalara göre
rekabet avantajı kazanmak, daha hızlı büyümek, daha çok insana iş imkânı sağlamak gibi
ekonomi ve ekonomi dışı unsurları içermektedir.
2. Ġnovasyonun ekonomiyle iliĢkisi
Sanayi devrimi sırasında ne iş bölümü, ne de bürokrasi yeni bir şeydi: yeni olan yalnızca
ekonomik verimlilik ilkeleri doğrultusundaki kararlı uygulama ile birlikte rasyonelleşme
çabasıdır.(FUKUYAMA, F; 1999) Sanayileşmenin gelişmesiyle birlikte işletme içinde iş bölümü
ve uzmanlaşmanın artması sonucu finansman, üretim, pazarlama, ar-ge v.s gibi yeni görevler
doğmuştur. İş bölümünü esasta yenilenmeden ayırmak mümkün değildir. Bunlar, ekonominin
rasyonelleşmesinin iki yüzüdür; biri sosyal örgütlenmeyle, diğeri makineli üretimle
ilgilidir.(FUKUYAMA, F;1999)
Yeni uzmanlık alanları yeni yönetim biçimlerine ve birimlerine ilaveten yeni bilgi
kaynaklarını geliştirmiştir. Modern şirketler bilgiyi, yatırımı rasyonelce ve profesyonelce
elde etmek isterler. Rasyonel düşüncede bilgi, gelecek için bir yatırımdır. Bu nedenle ayrı bir
departman olarak bünyelerindeki AR-GE’ nin finanse edilmesini faydasız bir harcama kalemi
olarak algılamazlar. Firmanın kendine has kültürünü de geliştireceği için gelişen
sanayileşmeye eşlik eden toplumsal dönüşüm için en temel unsur olarak kabul edilmektedir.
Ekonomik büyüme arzusu günümüzde yaklaşık bütün toplumların evrensel bir
özelliğidir.(FUKUYAMA,F.1999) Ekonomik büyüme ve teknolojik değişme son derce içi içe
geçmiştir ki birinin diğeri üzerindeki etkilerini ayırt etmek neredeyse mümkün
değil.(DICKSON,D.;1992) Solow’a göre ABD’deki büyümenin (7/8)i geniş anlamda teknolojik
3
ilerlemeden, (1/8) lik kısmı ise sermaye yoğunluğundaki artıştan kaynaklanıyordu.
(SOLOW,1956; s:39,312-320)
İnovasyonun en çok etkili olduğu alanlar teknolojik sahadır. Bu bağlamda teknolojinin en
ince etkileri çoğunlukla sosyolojiktir. Çünkü onların ince etkileri dikkatli bir şekilde
incelenip araştırılmazsa anlaşılmayabilir. Bunlar aşamalı olarak bireylerin, grupların,
kurumların ve hatta girdiği toplumların davranışlarında değişiklikler meydana getirir.
Örneğin: buhar motorunun devreye girmesinden sonra su çarkında geçen yüzyıldakinden daha
da fazla gelişme gerçekleşmiştir, yünlü yelkenli gemide, demir gövdeli buharlı geminin
devreye girmesinden sonra daha uzun dönemli ve daha düşünsel gelişmeler sağlamıştır. 1920
ler boyunca içten yanmalı motorun rekabetinin buhar motorlarında daha çok teknolojik
gelişiminden sorumlu olduğu söylenebilir, benzer şekilde, aynı dönemde radyodaki rekabet
daha yeni ve ileri deneyimlerin yaşanmasına yol açmıştır.
Endüstriyel gelişme otomatik olarak genel sosyal büyümeyi biçimlendirir ki; bu, tek başına
ekonomik güç oluşturmada oldukça önemli bir olgudur. Nüfus büyümesi ve tasarrufların
artması ekonomik değişim ve dönüşümün temelini oluşturur. Olabilecek meydan okumalara
sanayinin gelişmesiyle cevap verilir. Bu, gelişme uzmanlaşmanın artmasını, çevresel
özellikleri uyararak sürekli ve organik bir şekilde yeni gelişmeleri artırır. Rekabetçi
kapitalizmin baskın olduğu dönemde tekil firmalar ve tüm sanayi artan talep dolayısıyla bir
düzeyden daha üst düzeye otomatik olarak yükselecektir-tekstilden ve demirden buhara,
elektrikten kimya sanayine- ard arda olmasa bile mutlaka genişleme yaratacaktır. Talep pratik
olarak her zaman öndedir. Başlangıçta her genişlemenin kendi üretimi, kendi talebini yaratır.
Bunun sonucu olarak genel bir çevresel genişleme gözlemlenir; örneğin demiryolu
taşımacılının genişlemesi gibi. Bu genişlemelerin her biri kendi kredisini oluşturarak kolayca
genel bir ifadeye oluşturabilir: var olan üretim faktörlerinin yeni bileşimi aracılığıyla yeni
alanlar, yeni firmalar, yeni mallar veya henüz denenmemiş metotlar, yeni pazarlar oluşturulur.
Bilimdışı ve ekonomik olarak verimliliği olmayan geri çekilir. Biz buna “innovation”
diyoruz. Schumpeter; “yenilikler” tanımına sadece teknik yenilikleri değil, pazarlama ve
örgütleme konusundaki yenilikleri de katmıştır.
Teknolojik gelişme, inovasyon, icatlar, buluşlar kapitalizmi nasıl geliştirir ve bugün için
kapitalizmin temsilcisi ve membaı olan ABD nin Kapitalist sisteminin muazzam gelişimine
nasıl katkıda bulunur? ABD Kapitalizmini açıklaması ve bu soruya yanıtı açısından J.
Schumpeter’in mükemmel açıklamalarıyla cevap verilebilir. Kapitalist Ekonomi, özel
mülkiyetle karakterize edilen bir sistemdir. Üretim kredi olgusuyla birlikte Pazar içindir. Bu
olgu diğer sistemlerden ayrılan kapitalizm için özel bir konuma sahiptir. Tarihin ilk
dönemlerinden bu yana var olmuş olsa da ondokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren yayılan
kapitalistik bir metottur. Ondokuzuncu yüzyıl rekabet çağı idi. Bu çağ, artan bir şekilde
tröstleşmeyi getirmiştir. Günümüz ekonomilerinde de aynı yapı gelişerek yer yer evrimleşerek
devam etmektedir.
2.1. Ġnovasyonun ekonomiye yansıması
Ekonomi teorisinde, bir ürünün veya faaliyetin görünür (içsel) maliyet ve fiyatına
yansımayan, dolayısıyla arz-talep koşullarıyla fiyatlandırılamayan, ancak üçüncü kişiler
ve/veya faaliyetler üzerinde olumlu veya olumsuz etkilere yol açan olgulara “Dışsal
Ekonomiler «external economies» olarak adlandırılmaktadır. Sanayinin ya da teknolojinin
üretimin «dışsal maliyeti» olağan hesaplamalara girmeyen belirli bir üretim tekniği ya da
teknolojik gelişmelerin topluma dayattığı maliyetlerdir. Bir malın hem üretimi hem de
tüketimi üçüncü kişilere bir maliyet yükleyebildiği gibi aynı zamanda da bir yarar
4
sağlayabilir. İşaret edilen maliyetler, tüketicilere vergilendirme yoluyla ödettirilirler. Ayrıca
üretimdeki ve tüketimdeki dışsallıklar, olumsuz – yararlı dışsallık biçiminde de olabilir.
Dışsal ekonomiler, mal ve hizmetlerin sosyal optimuma göre daha az veya daha fazla
arzına neden olan özel bir piyasa başarısızlığıdır. Negatif ve Pozitif dışsallıklar olmak üzere
iki başlık altında ele alınırsa:«negatif dışsallık»; söz konusu mal ve hizmetin sosyal
optimumdan daha fazla, «pozitif dışsallık» ise mal ve hizmetin sosyal açıdan optimum olan
miktardan daha az arzına neden olur.
Negatif dışsal ekonomi; bir ürünün veya faaliyetin içsel maliyetinde hesaba katılmayan
dolayısıyla fiyatına yansımayan, ancak ekonomi ve/veya toplum açısından ek maliyetlere yol
açan olgu olarak tanımlanabilir. Negatif dışsallığa örnek olarak, çimento üretirken hava
kirliliğine yol açan ve dolayısıyla da çevredeki tüketicilere sağlık riski biçiminde bir maliyet
yükleyen bir çimento üreticisinin durumu veya nehir kıyısında kurulu bir fabrikada boya
üreticisinin durumu gösterilebilir.
Pozitif dışsallık ise; bir malın üretimi üçüncü kişilerce bir maliyet yerine bir yarar da
sağlayabilmesidir. Olumlu dışsallığın örnekleri arasında, bahçesinde elma yetiştiren bir
çiftçinin bal üreticilerine sağladığı veya yüklü bir ar-ge karşılığında yeni bir mal üreten bir
üreticinin, bu icadı daha sonra kullanacak olan üreticilere sağladığı yarardan söz edilebilir.
Diğer bir deyişle, üretilen tüm mallar zihinsel emeğin ürünü olan teknolojileri kendi fiziksel
yapılarını da içerirler. Mesela; uydu tarafından fakir ülkelerdeki birçok bölgenin çekilen
fotoğrafları bu maliyetlerin ne ölçüde olduğunu gözler önüne sermektedir. Mineral ve gaz
bulunduran tabakaların hava yoluyla taşınması da aynı şekildedir.
Fotoğrafların
kullanılmasından izlenen ürün numuneleri, kereste kaynakları, toprak erozyonu ve çölleşme
gibi daha pek çok görünmeyen zararların oluştuğuna şahit oluruz. Nitekim üretimde geniş bir
alanda kullanılan makineler, elektrik motorları ve buhar makinelerinde denenerek zaman
harcayan değişimlerin çoğaltılması son kullanıcıların değişen ihtiyaç dizisine uyarlanmış
olur.† Teknolojik gelişme ve bilişimdeki gelişmeler yararlanacak kaynakları çeşitlendirebilir.
İnovasyon ekonomiye doğrudan etki edecek bir metot ve teknik olarak bilinç kazandırarak her
iki dışsallığın sağlayacağı faydayı da artıracaktır.
Yeni teknoloji bilgi toplumunu oluşturmuştur. Bilgi toplumunda hız yeni çalışma tarzını da
beraberinde getirmiştir. Bu yeni çalışma tarzı, oyun, seyahat ve düşünce biçimini
değiştirmektedir. Fiziksel güç yerine beyin gücü söz konusudur. Toplum bilgisayar,
enformasyon, bilimsel bilgi, ileri teknolojideki hızlı ilerlemeler sayesinde hızlı bir değişim
yaşamaktadır. Bilgi, artık sınır tanımayan, düşük maliyetli insanları doğrudan ve anında
etkileyen bir meta haline dönüşmüştür. Bilginin kaynağına ulaşmak herkesçe kolaylaşmıştır.
†
Bilindiği gibi Fordist üretim, hareketli montaj hattı sayesinde belirli ürünler için özel olarak hazırlanmış
makinelerle, kitle, standart ve fiyat rekabetine dayalı üretimi ifade etmektedir. Hareketli montaj hattı Fordist
üretimde endüstriyel organizasyonla, işletme organizasyonunu belirgin biçimde etkilemiştir. Fordist üretimde
işler Taylorist ilkelerle gelişen bilimsel yönetim yaklaşımına göre biçimlenmiştir. 1950-60’lı yıllarda hakim
olan Fordist tekno-ekonomik paradigma; üretim sürecinin mekanizasyonu ile emeğin itaati ve bölünmesini
artırma yolunda bir sistem öngörmekteydi.
Kitlesel üretimde Fordist üretim yöntemleri kullanılıyordu.
Fordist üretim yöntemi fazla nitelik ve eğitim gerektirmeyen, işin basit parçalara bölündüğü ve işçilerin aynı
işlemleri tekrarına dayalı bir çalışma biçimiydi. Bu organizasyon makineleşme, standartlaşma ve uzmanlaşma
temelinde biçimlendi. Makineye bağımlı işçinin ve işin ön plana çıktığı, yapılan işin makinenin ritmine göre
belirlendiği böylesi bir organizasyonda her ne kadar işin parçalanıp vasıfsızlaştırılması yönündeki gelişmeler
daha da derinleştiyse de, işçilerin sık sık greve gidip, sisteme karşı tepki koyabilme olanakları fazlaydı.[ H.
Ansal, “Kapitalist Üretim Esneklik Kazanıyor: Post-Fordizm”, Ġktisat Dergisi, Yıl.30, Sayı. 346, 1994,]
Sanayileşmiş ülkelerde yeni teknolojilerin üretim ve organizasyon modellerini etkilediği Fordist ve Taylorist
yaklaşımların önemini yitirdiği ileri sürülmektedir.
5
Bilgiye bencil olma duygusu ortadan kalkmış ve daha çok bilgiyi paylaşma söz konusu
olmuştur. Yeni uluslar arası ortamda artık “teknik insan” tipi ortaya çıkmıştır.
Bilişim devriminin yarattığı bilgi toplumunda ekonomik sistemler de değişime
uğramaktadır. Ekonominin temel faktörlerinden olan girişimciyi bilgi üretmeye yönelten
temel motif kendini ispatlamada ve rekabettir. Bilgiyi kullanarak bilişim teknolojisinde
başarılı olmak bir dizi inovasyona bağlıdır. Şimdiye kadar bilgi teknolojisindeki gelişmeler
sonucunda, üretim ve tüketim mallarının kalite ve niteliği artarken, bunların üretim sürecinin
en başından nihai olarak tüketimine kadar geçen her aşamada daha yoğun bilgi ve
danışmanlığa ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca girdi ve satış süreçlerinin küreselleşmesi de bu
ihtiyacı artırmıştır.(ERKAN,H.;1994) Günümüz ekonomilerinde üretim pazar içindir, dolayısıyla
inovasyon da pazar için olmalıdır. İnovasyondan beklenen, bilim ve teknoloji etkinliğinde bir
fikrin kuram, eylem ve sonuç bakımından faydaya dönüşmesi ve belki de anlam bakımından
çok önemli olmak üzere bu faydanın pazarlanabilir ve somut bir çıktı ile birlikte olmasıdır.
Başarılı üretimin pazarda tutulan üretim olması gerekmektedir. Dolayısıyla; inovasyon,
piyasada tutunmanın şartıdır.
Tarihte çok şiddetli iktisadi dalgalanmalar ve istikrarsızlıklar yaşanmıştır. Bu
dalgalarda veya felaketler kapitalist sistemin özünde var olan bir özelliktir. Bunun sadece
dönemsel olabileceğini de söyleyebiliriz. Kurumsal olarak kapitalizm ayakta kalmıştır.
Dolayısıyla buna kapitalist sistem değil kapitalist düzen diyebiliriz. O halde meydana gelen
ve gelecek olan olgulara kapitalist düzen içinde istikrarlı veya istikrarsız iş koşulları demek
daha doğru olacaktır. İstikrarı yakalamak firma bazında inovasyonu sağlamakla mümkün
olmuştur. Eldeki teknolojiden sağlanan toplam faydanın maksimum olduğu yerde, marjinal
fayda sıfır olmuştur. İnovasyona önem veren girişimci o aşamadayken yenilik yapmalıdır.
Büyümenin de şartı gerçekleşmiş olacaktır. Yeniliğe karar veremeyen firma ise tarih olur.
Schumpeter’e göre: « istikrarsızlığın pek çoğu savaş ve savaş sonrası değişiklikler»ce
yaratıldı. Teşhis ve tedavi edici politikaya tüm ülkelerdeki ekonomistlerin dikkatini çekmiştir.
Ekonomi, özel mülkiyetle karakterize edilen bir sistemdir. Üretim kredi olgusuyla birlikte
Pazar içindir. Bu olgu diğer sistemlerden ayrılan kapitalizm için özel bir konuma sahiptir.
Tarihin ilk dönemlerinden bu yana var olmuş olsa da Ondokuzuncu yüzyılın ortalarından
itibaren yayılan kapitalistik bir metottur. Ondokuzuncu yüzyıl rekabet çağıdır ki bu çağ, artan
bir şekilde tröstleşmeyi getirmiştir.
Ziraî meseleyi halleden ileri sanayi ülkeleri sanayi devrimiyle beraber, dev bir üretim gücüne
erişmişlerdir. Schumpeter’in deyimi ile “sosyal maliyeti” bir toplumsal sefalet olan ve
çocukların günde 16 saat çalışması ile gerçekleştirilen kapitalist gelişme olmuştur.
Schumpeter, üretim fazlalarının yabancı pazarlar aramaya sermaye hareketlerine ve
emperyalizme yol açtığını söylemekle beraber bunun kapitalist bünyeye ait bir hal olduğu
fikrinde değildir.
Ona göre Ricardo; kıymeti emekle izah ederek, gerçek hayatta
karşılaştığımız fiili nispi fiyatları veya uzun vadeli nispi fiyat normallerini açıklamaya
çalışıyordu. Ricardo’ nun rant teorisi, üretim faktörlerinden birini saf dışı etmek için atılmış
esaslı bir adımdır. Schumpeter’e göre gelişme; iktisadî akımın yörüngesini terk edip daha
yüksek seviyede ikinci bir denge noktasına sıçraması demektir. Bu sıçramanın arkasındaki
kuvvet ise, iktisadi hayata getirdiği yenilikler (innovations) ile piyasanın alışılmış düzenini
temelinden sarsan ve kımıldatan müteşebbistir. Bütün bu gelişmeler peş peşe olmayıp belirli
zaman noktalarına biriktikleri için, iktisadi gelişme düz ve çizgisel yürüyecek yerde, yığıntılı
ve ve dalgalı bir manzara gösterir. Gelişme, bu görünümüyle ileri kapitalist ekonomilerdeki
konjonktür dalgalanmalarından başka bir şey değildir. Büyüme ise, iktisadi gelişmenin
dalgalı ve arızalı seyrine karşın yavaş sindirici ilerlemelerdir. İktisadi büyüme; nüfus, toprak,
teknik seviye ve teknolojik bilgi gibi temel unsurların devamlı değişmelerinden ibarettir.
6
Schumpeter’e göre; cidden kapitalist olan bir dünya emperyalist eğilimler için iyi bir zemin
olamaz. Fakat buna rağmen o yine emperyalist yayılma eğilimine sahip olabilir. Kapitalist
ekonomiye ve ekonomi vasıtasıyla halkların ruhuna işlemiş olduğu her yerde emperyalizm
aleyhtarlığı pek bellidir.
3. Kalkınmakta olan bir ekonomiye inovasyonun katkıları
Ekonomik kalkınma; tüm ekonomik göstergelerde hem nicelik hem de niteliksel olarak
iyileşme anlamına gelen bir süreçtir. Bu süreç; sanayi ve tarımdaki verimlik artışını, giderek
dışa bağımlılığın azaltılmasını, hizmetler sektöründeki fırsat eşitliğini, kentleşmeyi
içermektedir. Kalkınma yolunda alt yapı ile ilgili yatırımların tamamlanması devam ederken
milli gelirde de artış gözlenmektedir. Hayat standartları arttıkça, tasarruf ve yatırım imkânları
da artar.
Girişimcilerin bu süreç içerisinde görevi dönen çark içerisinde tasarrufları yatırımlara
aktararak üretim hacimlerini arttırmaktır. Girişimci inovasyon türlerini kullanarak,
birbirleriyle rekabet edebilecek düzeyde firmaların oluşmasını sağlar. Firma Kapitalist
sistemde karar verme mekanizmalarındandır. Firmanın faaliyet alanıysa tamamen girişimci
ruha sahip kişi ya da ortaklıkların ataklarıyla belirlenir. Firmaların kurumsallaşması için
işbölümü zorunlu bir şarttır. Kurumsallaşmış bir firmanın hayatta kalması inovasyon
tekniklerinin pratik olarak uygulanmasına bağlıdır. Dolayısıyla onun sağlayacağı istihdam ve
üretimle toplumun kalkınmasında etkin bir yere sahip olur.
Firmanın teorisinde ve verimlik artışının anlaşılmasında yeni ve gelişmiş teknolojilerin kabul
edilmesi ve uygulanması konusu en önemli konulardan birisidir. İleri sürmekte olduğumuz
şey teknolojik gelişmenin rotasıdır. Bu konular müteşebbisin kararlarını belirleyen en önemli
unsurlardan biri olup ilerlemelerin uyumu için şarttır. Ekonomik aracıların davranışlarını
etkilemekte, gelecek değişim beklentileri çok önemeli rol oynamaktadır. Gelecek değişim
beklentisi farklı davranış kombinezonları geliştirilmesine neden olacaktır.
Böylesi
beklentilerin temelinde yatan akıl dışı ve anormal davranışlardır ve gelecek hakkındaki farklı
beklenti setlerinin oluşmasına izin verilir.
Bazı kuşkucu ekonomistler, hedeflenen verimlik artışına ve kalkışa geçişe, araç gereç
donanımın imalatına teknolojinin katkısının olup olmadığını sormaktadırlar. Bunun için
verimlilik–büyüme oranı geniş bir alanı kapsamaktadır.
Onlar, teknolojinin geliri
belirleyeceğini ve yarı mamul ile daha hızlı geliştirileceğini belirtirler.
Günümüzde bireyleri grupları ve giderek tüm toplumu etkileyen, bilginin kaynağı haline
gelmiş olan internet olgusu bilgi ve iletişimde yeniden dağılımı sağlayan etken bir konuma
ulaşmıştır. O kadar ki; var olan sosyal hiyerarşiyi yeniden(güçlendirme ya da zayıflatma
yönünde)yapılandırmaktadır. Sosyal değişimi oluşturan projeleri ve uygulamalarını denetleme
yolu artık internet aracılığıyla gerçekleşmekte ve internet tabanlı dönüşüm eylemlerini
belgeleme çalışmalarına ağırlık verilmektedir. Mevcut sosyal yapı eleştirilerini ve ona ilişkin
eylemleri internet aracılığıyla yapmamız olanaklı hale gelmiştir. Var olan hiyerarşilere sosyal
bilimlerden taşınan kavramları yerleştirme ve o kavramların reel ve potansiyel etkilerine
internetin etkisini görmek hiçbir şekilde inkâr edilemez. İnternet ve siyaset bilimi, internet ve
demokrasi, iktidar-bilgi-medya, bilim politikası ve bilgi difüzyonu, ekonomi politik gibi
kavramları içerdiği anlamlar yeni teknolojinin etki alanı içerisindedir. Özellikle ekonomi
politikte olan etkisini en dar anlamıyla şöyle söyleyebiliriz: emek değere dayalı ekonomik
görüş temelinden bilgi değer temeline kayma… İnternet ağlarının gelişmesi sosyal, kültürel,
ekonomik ve dilbilim alanlarındaki değişim giderek de yayılmaktadır. Vurgulanmak istenen;
ekonomik alanda iş ve ticaret alanlarında önemli bir dönüşüm platformunu oluşturmakta, yeni
hizmet alanlarını geliştirmektedir.
7
Batı toplumları geçtiğimiz dört yüzyıl boyunca teknolojik değişmeyi teşvik etme amacıyla
ekonomik güdüler geliştirdiler. Patentlerin teknolojik yaratıcılığı teşvik ettiğine, ülke
ekonomisini zenginleştirdiğine, toplumun teknolojik ve ekonomik konusu açısından eksiksiz
bir ölçüt oluşturduğuna ve çok çalışmalarından ötürü yaratıcı insanları hak ettikleri ödüllere
kavuşturduğuna yaygın biçimde inanılır.(BASALLA,G.;2004) Günümüzde uygulanan NeoLiberal politikalar sayesinde, devletin ekonomik yaşamda etkinliğinin en aza indirgenmesiyle
girişimci daha da avantajlı durumdadır. Devlet; sadece yol gösterici-denetici durumunda olup
rekabet şartlarını gözetmekle yükümlüdür.
3.1. Ġnovasyonun kaynakları ve dıĢsallık sorunu
Schumpeter “yenilikler” tanımına sadece teknik yenilikleri değil, pazarlama ve örgütleme
konusundaki yenilikleri de katmıştır. Schumpeter bile icatların kaynağını, ekonomi için dışsal
saymıştır. Bir icat, yeni geliştirilmiş ürünler, üretim süreçleri, sistemlerle ilgili fikir, çizim
veya modeldir. Bu tür icatlar sıklıkla patent koruması altına alınırlar, ama mutlaka teknolojik
yenilikler neden olmazlar. İktisadi anlamda yenilik, söz konusu olan ürün, üretim yöntemi ya
da cihaz ilgili ilk başarı gerçekleştiğinde ortaya çıkar.
Schumpeter’in “Ardışık Sanayi Devrimleri Teorisi” kitabında bu değişim dalgaları içinde yer
alan araştırma, icat ve yenilikler tarihsel ve tanımsal biçimde ele alınmaktadır. İktisadi
döngüler üzerine yazdığı büyük eserinde yarım yüzyıl gibi dalganın varlığını kabul eder. Her
döngünün farklılığı o dönemdeki kıtlıklar, savaşlar, altın madenlerinin keşfi gibi tarihi
olayların farklılığından dolayı değişiktir. Ona göre; bu özelliklerin en önemlisi, kapitalist
büyümenin ana motoru ve girişimci kârına kaynağı, çok büyük ölçüde değişiklik gösteren
teknolojik yeniliklerdir. İngiliz sanayi devrimini birinci dalga olarak göstermiştir. Bu dönem
makineleşmede büyük ölçüde su gücüne dayalı ve başlıca tekstil sanayileri ile sınırlıdır.
İkinci dalga; Sanayi makinelerinin ve demir yollarının buhar gücüyle kullanıma sürülmesi
gibi.. Bu dalgada mühendis, usta işçi gerektirmiş okuryazarlığın yayılmasını gerektirmiştir.
Schumpeter’e göre; icatların kaynağını, ekonomi için dışsal saymıştır. Bir icat, yeni
geliştirilmiş ürünler, üretim süreçleri, sistemlerle ilgili fikir, çizim veya modeldir. Bu tür
icatlar sıklıkla patent koruması altına alınırlar, ama mutlaka teknolojik yeniliklere neden
olmazlar. İktisadi anlamda yenilik, söz konusu olan ürün, üretim yöntemi ya da cihaz ilgili ilk
başarı gerçekleştiğinde ortaya çıkar. Schumpeter’in “Ardışık Sanayi Devrimleri Teorisi”
kitabında bu değişim dalgaları içinde yer alan araştırma, icat ve yenilikler tarihsel ve tanımsal
biçimde ele alınmaktadır. İktisadi döngüler üzerine yazdığı büyük eserinde yarım yüzyıl gibi
dalganın varlığını kabul eder. Her döngünün farklılığı o dönemdeki kıtlıklar, savaşlar, altın
madenlerinin keşfi gibi tarihi olayların farklılığından dolayı değişiktir. Ona göre; bu
özelliklerin en önemlisi, kapitalist büyümenin ana motoru ve girişimci kârına kaynağı, çok
büyük ölçüde değişiklik gösteren teknolojik yeniliklerdir. İngiliz sanayi devrimini birinci
dalga olarak göstermiştir.
Ġkinci dalga; Sanayi makinelerinin ve demir yollarının buhar gücüyle kullanıma sürülmesi
gibi… Bu dalgada mühendis, usta işçi ve okuryazarlığın yayılmasını gerektirmiştir. Bu dönem
makineleşmede büyük ölçüde su gücüne dayalı ve başlıca tekstil sanayileri ile sınırlıdır.
Emperyalizm ve sömürge fetihleri teknolojinin yayılmasına yol açan özel kültürel temas
biçimleri arasında büyük bir öneme sahiptir. Hindistan’ı yönettikleri iki yüz yıl boyunca
(1740-1947) İngilizler, maddi kültürlerinin hemen hemen bütün özelliklerini Hindistan’a
taşıdılar. Ürünlerin çoğu, Hindistan’da yaşayan İngiliz askeri ve sivil personel ve bunların
aileleri için getirtilmişti; ama bu ürünler arasında bulunan üç önemli icat, Hindistan halkının
hayatında kalıcı ve geniş bir etkiye sahip olmuştu. Bu icatlar şunlardı: Buharlı gemi,
demiryolu ve elektrikli telgraf.( BASALLA,G.;2004) Bu durum onları Batı teknolojisiyle
8
tanışmalarına ve yenilik, değişme ve ilerleme algılamalarının anlamını kavramalarına neden
oldu. Sanayileşme daha sonraki yıllarda (1947 den sonra) gerçekleşti.
Teknolojinin yayılma tarzından bir ikincisi, hünerlerin ve ürünlerin göç eden insan
kümeleriyle birlikte aktarılmasına bağlıdır(BASALLA,G.;2004).
Üçüncü dalga; Sanayide profesyonelleşmiş Ar-Ge birimleri, yeni ürün ve üretim
teknolojilerinin kurumsallaşması ile elektrik enerjisinin kullanılması ve kimya sanayinin
değişiklileriyle gerçekleşmiştir. Ar-Ge birimlerinin öneminin artması otomobil ve Petro
kimya sanayi ürünlerinin dünya çapında yayılması Dördüncü dalgayı oluşturmuş. Bilim ve
teknolojinin gelişmesinde odak kavramlar olan Ar-Ge faaliyetleri ve inovasyon sürecinin gelişimi
öncelikle bir sistemi gerektirir. Bu açıdan bakıldığında ülkelerin bilim ve teknolojik ilerlemeler
sağlaması açısından, öncelikle, bu gelişmenin sistemini kurması ve ülke kaynaklarının
dağılımında - özellikle kamu kaynakları – yeni düzenlemeleri geliştirmesi gerekecektir. Böylesine
bir gelişmenin ortaya çıkarılması ise, daha çok, ulusal uzlaşma sorunu ile ilişkilidir. Bu nedenle,
bilim ve teknolojinin hedef ve uygulama politikalarının belirlenmesi bir uzlaşmanın ürünüdür. Bu
uzlaşma ülke içinde olduğu kadar, bölgesel ve uluslararası düzeyde sağlanması gerekir; çünkü
ülkeler bazındaki ulusal çıkarlar, o ülkelerin içinde bulunduğu bölgesel ittifak platformlarında,
üye ülkelerin ortak çıkarlarını gözeten bir süzgeçten geçirilerek yeni bir bireşime ulaştırılmakta ve
bu bireşim uluslararası düzeye dönüşmektedir. Ucuz mikro elektronik ve ekonominin
bilgisayarlaşması da BeĢinci dalgayı oluşturmuştur. Bu dalgalanmalar teknolojinin uzantısı
olan niceliksel boyutunun dönüşümünün yanı sıra sosyal ve niteliksel dönüşümün boyutuyla
da ilgilidir.
3.2.Ġnovasyonun baĢarılı olabilme Ģartları
Ekonomik bir birimin büyümesinin ölçütü bireysel olarak firmanın veya kurumun kendi
kendini dile getirmesidir. Bunu nasıl dile getireceği konusundaki yapacağı analizde büyüme
süreçlerini de analiz etmiş olur. Büyüme ve gelişme süreçlerinde bir firmanın, firmaya ait
olan ya da içinde bulunduğu sektöre ait olduğu bireyler yoluyla kendini dile getirdiği
doğrudur. Önceki paragraflarda da işaret ettiğimiz gibi sektörün kendisi bir girişimciler
toplamı değil, bir ilişkiler ağıdır; iki veya daha fazla sayıda gücün etkileşme alanıdır.
Günümüz ekonomisinde firmaların kendisi sektörsel faaliyetlerin kaynağı değildir, çünkü bir
kaynak, tanımı gereği bir faaliyet alanından başka bir şeydir. Sektör, girişimcilerin ve hatta
tüm çalışanların birbirleriyle karşılıklı eyleme giriştikleri iletişim aracıdır ve firmayı büyüten
de top yekin sektör değil, girişimcilerdir.
Ekonomik faaliyette bilinç dışı eylemin etken olduğu görülmemiş bir şeydir. Sektörün ya da
firmanın bir alanda faaliyet göstermesi öncü sektörün diğerlerini peşine katmasıyla tarihi
akışını sürdürür. Firmanın doğuşundan itibaren başlayan büyüme süreci eğer hayatta kalmak
istiyorsa yapacağı atılımların yavaş yavaş ve kendiliğinden gerçekleşecek olmasını beklemesi
saçma bir şeydir. İlerleme esnasında eğer bir sektör özel olarak da firma belirli bir alanda bir
inovasyon yapmaya karar verdiği zaman gerçekleşen, ileriye doğru bir sıçramadır. Sıçramayı
gerçekleştirmekte ki kararlılığını girişimci kendi çalışanını ikna etmiş ya da en azından
inovasyonun çarpıcılığını kabul etmiş olur. Yapılacak olan atılımın gerçekleştiği anda firma
için büyük bir değişim ve gelişim olacağını kavraması gereken de her zaman girişimci
insandır.
Toplumda bu atılımı yapacak olan ve böylece içinde yaşadığı toplumun büyümesini sağlayan
insan gerçekten ender özelliklere sahip kişiliklerdir. Böyle kişilikler, öncelikle önündeki
olayları sezebilecek bilinçli insanlardır. Sürekli olarak kendinde bulunan iş fikrini yaratıcı bir
çabaya çevirmek, duraklama halindeki bir şeyi harekete dönüştürmek yeteneğinde olan özel
kişiliklerdir. Girişimcinin görüşü firmanın görüşü haline gelebilirse, firmadaki canlık tüm
faaliyet alanına da yansıyabilir. İş fikrinin uygulamaya dönüşmesiyle sürekli bir değişimler
9
dizisinden geçerek ilerler, farklıklaşmaya yol açarsa büyüme gerçek bir büyüme olur. Bunu
başaramayan bir firma kendi gücünü kaybeder ve çöküşe geçer.
Günümüzde firma sanayi toplumun anlayışından farklıdır. Bireysel yarar yerini sosyal fayda
ve katılımcılıkla değiştirmiştir. Global düşünme tarzı sonunda paylaşımcılığı öne çıkarmıştır.
Bilgiye ve bilişime önem verilemektedir.
Toplumlar, bilişim teknikleri sayesinde
sınırsızlılığı ve hızı yaşamaktadır. Zaman ve mekân boyutunu da aşmış adeta küresel bir köy
haline dönüşmüştür. Dünyanın her neresinde olunursa olunsun ortaya konulan bir yenilik
herhangi bir engeli tanımadan en uzak bireye kadar ulaşıyor. Bu, bilginin paylaşımını ve
bilgiye eleştiri imkânı da sağlıyor. Artık insanoğluna bir yasayı dikte ettirmek ya da kayıtızşartsız boyun eğdirmenin imkânı kalmamıştır. Gönüllü katılım olmazsa olmaz.. Bireylerin
kendini ifade etme yeteneklerini geliştirme ve bunu üretime sunmanın bir hak olduğunu kabul
etmek hatta önündeki engelleri kaldırmak girişimcilere düşmektedir. Kurumsal bir firma
bunu kendisine politika olarak benimsediği takdirde değerlendireceği ilk şey, insanların
yetenek ve beyin yapısıdır.
İnovasyon; girişimciliğin önündeki siyasal, sosyal ve ekonomik, yönetimle ilgili
engellerin kaldırılması ya da mümkün olmasa bile en aza indirilmesiyle başarılabilecek bir
olgudur. Girişimciliğin elde edilmesiyle motoru rekabet ise rekabette inovasyonun nedenidir.
Girişimcilik ve rekabet hürriyetçi bir ortamda gelişir. İnovasyonun gerçekleşebilmesi için
gerekli sosyal ve ekonomik şartlar olarak düşünecek olursak, birinci grup şartlar:1-Yaşam
hakkı, 2-Mülkiyet hakkı,3-İfade etme hakkı,4-Seçme ve seçilme hakkı, 5-Öz yönetim hakkı
gibi sayabileceğimiz hakların tanınmasıyla gerçekleşir. İkinci grup şartları da 6-Hızlı karar
vermede başarı,7- Piyasaya yakınlık,8- Teknolojiye yatkınlık,9-Uygun çevreye yakın
olma,10-Bilgiye yakınlıktır.
3.3.GeliĢmiĢ ve GeliĢmekte olan ülkelerde Ġnovasyon
Güney Kore gibi gelişmiş ülkeleri yakalama yolunda önemli mesafeler katetmiş ve
katetmekte olan ülkelerin ortak özelliği, ekonomik ve sosyal politikalarının odağına
innovasyonu yerleştirmişlerdir. Güney Kore, Finlandiya, Malezya, İrlanda, Tayvan ve
Singapur gibi örnekler, refah toplumu oluşturmanın innovasyonla mümkün olduğunu
kanıtlıyorlar. Çin ve Hindistan da aynı yolda emin adımlarla ilerliyor. Güney Kore, OECD
ülkeleri arasında GSMH bazında Ar-Ge için en çok pay ayıran ülkelerden biridir. Fakat
hükümetin Ar-Ge paylaşımındaki rolü düşüktür. Bu doğrultuda finans ve performans sağlama
özel sektörün elindedir. Tayvan, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonraki ekonomik yapılanma
sürecinden başlayarak, KOBİ odaklı büyüme stratejisi uygulayarak, bu yolda ilk adımlarını
attığı 1950'lerdeki 900 Dolar'lık kişi başına düşen milli gelirini bugün 25 bin Dolar'ın üzerine
çıkardı. Tayvan ekonomisinin belkemiğini innovasyona dayalı KOBİ'ler oluşturur. 1998'deki
Asya krizinde bile rekabet güçlerini kaybetmeyen bu KOBİ'ler, innovasyon odaklı büyüme
stratejisinin sağlamlığının bir göstergesidir. Çin, oyuncak, ayakkabı, hırdavat, daha sonra
tekstil ve hazır giyim, günümüzde de otomotiv yan sanayi ve elektronik sektörleri üretimin
hızla Çin'e kaydığı sektörler oldu. Hindistan da özellikle hizmet sektörlerinde çok önemli
mesafeler kat etmekte. Dünya nüfusunun yarısını bünyesinde barındıran Asya kıtasının
geleceğe damgasını vuracağını gösteriyor.
Dünya Ekonomik Forumu'nun yaptığı araştırmalara göre son yılların rekabet gücü en yüksek
ülkesi Finlandiya. Bu ülke, innovasyona yaptığı yatırımla, güçlü bir ekonomi ve hayat
standartları yüksek bir toplum oluşturmayı başardı. Fin hükümeti, yaklaşık çeyrek asır önce
innovasyona büyük kaynaklar ayırmaya ve innovasyonu teşvik eden bir ortam oluşturmaya
başladı. Bu yatırımlar, ekonomik durgunluk dönemlerinde bile hız kesmedi. 1990'ların
başında yaşanan ve işsizliği yüzde 20'lere tırmandıran krizin etkileri de bu sayede atlatıldı.
Krizden hemen sonra kapsamlı bir eğitim ve araştırma programı başlatıldı. Böylelikle tarım
10
ve ormancılığa dayalı ekonomi, yerini sanayiye dayalı ekonomiye, ardından da innovasyon
ekonomisine bıraktı. 2000'li yıllarda, bilişim teknolojileri Fin ekonomisinin öncü sektörü
haline geldi. 1985'lerde 10.000 Dolarlar civarında olan kişi başına düşen milli gelir, üç
mislinden fazla artış gösterdi.138 yıl önce araç lastiği ve bot üretmek üzere kurulan Nokia,
innovasyon açısından büyük başarılara imza atarak, mobil iletişim devi haline geldi. İsveç'i
100 yıldan kısa bir süre içinde, bir buz çölünden ''endüstri ötesi ülke'' haline getiren faktörün
belli başlı 50 adet innovatif icat olduğu, bir Yunanlı doktora öğrencisinin teziyle
kanıtlanmıştır.
2000-2002 yılları arasında OECD ülkeleri çapında Ar-Ge alanındaki devlet harcamaları gayri
safi millî harcamalar içindeki payı % 0,63’ten % 0,68’e yükselmiştir. 2001 yılından beri
teröre karşı savunma yatırımlarının desteklenmesi nedeniyle ABD’deki özel sektör Ar-Ge
harcamaları geriledi. Buna karşın Japonya’da 2000-2003 yılları arasında Ar-Ge yatırımlarında
büyük bir artış gözlendi. Japonya’nın Ar-Ge yatırımlarının gayri safi millî harcamalar
içindeki payı bu yıllar arasında % 2,12’den % 2,32’ye yükseldi. Avrupa Birliği ülkelerinde ise
küçük ölçekte artışlar gözlendi.
2002-2004 arasında Belçika, İrlanda ve Norveç’in yeni vergi teşvik programları uygulamasıyla
Ar-Ge için vergi teşvikleri kullanan OECD ülkelerinin sayısı 18’e çıktı. İngiltere’de de küçük
firmalara uygulanan programlar tamamlanarak büyük firmalar için vergi teşviki getirildi. 2004
yılından itibaren gittikçe artan bir trendle önem kazanan pazarlardan birisi de teknoloji lisanslama
olmuştur. Lisanslama, icatları en iyi şekilde ticarileştirebilecek olanların eline vererek onların
yaratıcı yenilik süreçlerinin verimliliğini arttırmıştır. Toplam patent izin ve ruhsatlarının önemli
ve artan bir oranını uluslararası lisanslama oluşturmakta olup dünya çapındaki alımlar 2004
yılında 100 Milyar $’ı aşmıştır. Lisanslama, icatların yaygınlaşması ve bunları izleyen
yeniliklerin OECD bölgesinde 1996 yılında 468 Miyar $ olan Ar-Ge harcamaları 2006 yılına
gelindiğinde 818 Milyar $’a tırmanmıştır. Artış 2001-2006 yılları arasında yavaşlasa da 1996’dan
2006 yılına kadar hükümetlerin Ar-Ge harcamaları yıllık % 4,6 artış göstermiştir.
Yine 2006 yılında dünyadaki Ar-Ge ve innovasyon piyasası incelendiğinde Ar-Ge ve
inovasyonun küresel dağılımında değişiklik olduğu görülmüştür. Özellikle Çin’in Ar-Ge ve
innovasyon harcamaları 2001 yılından 2006 yılına % 19 artış göstererek 86,8 Milyar $’a
ulaşmıştır. Çin’le beraber Güney Afrika, Rusya, Hindistan gibi ülkelerde de 2005-2006 yıllarında
Ar-Ge yatırımlarında artış olmuştur. Japonya ve ABD yine Ar-Ge harcamalarında küresel ölçekte
başı çekmektedir. 2005 verilerine göre OECD’nin üç ana bölgesi ele alındığında; Ar-Ge
harcamalarının % 35’inin ABD’ye, % 14’ünün Japonya’ya, % 24’ünün AB’ye ait olduğu
görülmektedir.
2005 yılından itibaren hükümetlerin innovasyon konusunda dolaylı yardımlara yöneldiği
görülmektedir. Buna göre 21 OECD ülkesi Ar-Ge yapan şirketlere vergi indirimine gitmiştir.
Türkiye de bu indirimleri uygulayan ülkeler arasında bulunmaktadır. Özellikle KOBİ’ler ArGe sübvansiyonlarından yararlanmıştır. 2010 yılına gelindiğinde ekonomik krizin etkilerinin
sürdüğü görülmektedir. Bu krizden hızlı, sürdürülebilir ve kalıcı bir çıkış arayışında olan
ülkeler için bilim, teknoloji ve innovasyonun harekete geçirici ve ivme kazandırıcı bir etki
yaratması beklenmektedir. Fakat bu aşamada krizin bilim, teknoloji ve innovasyon politikaları
üzerindeki etkileri de önem kazanmaktadır. Brezilya, Çin, Hindistan, Rusya ve Güney Afrika
gibi yükselen ekonomilerin bu alanlardaki eğilimleri küresel etkiler yaratmaktadır.
2007-2008 yıllarında OECD bölgesinde Ar-Ge harcamalarındaki reel büyüme yavaşlayıp %
4’ün üzerindeki bir seviyeden % 3’e düşmüştür. Aynı düşüş patent sayılarında da yaşanmıştır.
Buna karşın tüm OECD ülkelerinde bilimsel makale sayılarında 1998 ile 2008 yılları arasında
artış olmuştur.
11
4. Türkiye’de Ġnovasyon çalıĢmaları
Ar-Ge inovasyonun olmazsa olmaz aşamasıdır. Ülkemizde inovasyona yönelik ilk
çalışmalardan bahsetmek gerekirse; Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) ilk sırada
yer alacaktır. 1997 yılında Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu İnovasyonu odak alan bir
politika izlemeye başladı. 2006 yılında İnovasyon Stratejisi ve Eylem Planını hazırlaması,
İnovasyon Gücümüzün artırılması açısından güzel bir gelişme olarak değerlendirilebilir.
Tübitak’ın araştırmayı destekleyen programlar yürütmeye başlaması, patent teşvikleri önemli
adımlar arasında yer alabilir.
Ancak Ar-Ge sonuçlarının da inovasyona dönüştürülmesi için bazı şartların sağlanmış olması
gerekir; ilgili firmanın “çevresiyle ilgili” olması gerekir, teknolojik gelişmenin önemini
anlamış olması gerekir, girişimci olması gerekir. Yeni teknolojileri kullanarak kendi içinde
yenilikler yaratmak da inovasyondur, yeni teknolojiler üreterek ekonomik ve toplumsal
faydaya dönüştürmek de. Bu kavramları birbirinden ayrı düşünmek mümkün değildir. 2009
yılı itibariyle gayri safi yurtiçi hâsılasının (GSYH) yüzde 0,85'ini AR-GE harcamalarına
ayırırken bu oranın AB ortalaması yüzde 2 düzeyinde bulunuyor.
Gerek kurumlar olarak gerekse üniversiteler ve işletmeler olarak, Ar-Ge, inovasyon, patent,
marka ve özgün tasarımlar üzerine daha fazla yoğunlaşmak gereklidir. Ülkemizde 2008
yılında Cumhuriyet tarihimizde ilk defa patent ve faydalı model başvurusunda 10 binin
üzerine çıkılmıştır. 2009 yılında küresel ekonomik krizin etkilerine rağmen yine 10 binin
üzerinde başvuru vardır. Ülkemiz de marka ve endüstriyel tasarım başvurularında çok daha
olumlu bir tablo söz konusudur karşı karşıyayız. Son birkaç yıldır ülkemiz, Avrupa’da en çok
marka ve tasarım başvurusunun yapıldığı ilk üç ülke arasında yer almaktadır. 2009 yılında 70
binin üzerinde marka başvurusu ve 27 bin dolayında endüstriyel tasarım için TSE’ye başvuru
yapılmıştır.
4.1.Yasal desteklemeler
4.1.1 4691 Sayılı kanun kapsamında teknoloji
Geliştirme Bölgeleri
Bu Kanun ile üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörleri arasında
işbirliği sağlanarak. Bu kanun kapsamında Temmuz 2009 tarihi itibariyle 34 adet Teknoloji
Geliştirme Bölgesi (Ankara 6 adet, İstanbul 4 adet, Kocaeli 3 adet, İzmir, Konya, Antalya,
Kayseri, Trabzon, Adana, Erzurum, Mersin, Isparta, Gaziantep, Eskişehir, Bursa, Denizli,
Edirne, Elazığ, Sivas, Diyarbakır, Tokat, Sakarya, Bolu ve Kütahya illeri) kurulmuştur. Söz
konusu bölgelerde; firma sayısı 1.176’ya, istihdam edilen personel sayısı 11.779’a,
tamamlanan proje sayısı 5.065’e, üzerinde çalışılan proje sayısı3.653’e, ihracat 540 Milyon
ABD dolarına, yabancı firma sayısı 32’ye, bu firmalarca yapılan yatırım tutarı 450 milyon
ABD. Dolarına ve alınan patent sayısı ise 237’ye ulaşmış bulunmaktadır. 4691 Sayılı
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde yer alarak
faaliyette bulunan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu bölgelerdeki
yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları gelir ve kurumlar vergisinden
müstesna edilmiştir.
4.1.2 5746 Sayılı kanun kapsamında; Ar-Ge merkezi, Teknogirişim sermaye desteği
Bu Kanunun temel amacı ülkemizin, uluslar arası rekabet gücünün artırılmasını, yenilikçilik
kapasitesinin geliştirilmesini ve dünyadaki gelişmelere uygun bir sanayi altyapısının
oluşturulmasını teşvik etmektir.
12
Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri
5746 Sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun”
kapsamında yer alan; Ar-Ge Merkezlerinin kurulması, Rekabet Öncesi İşbirliği Projelerinin
değerlendirilmesi, Teknogirişim Sermaye Desteğinin verilmesi ile ilgili faaliyetler de
Bakanlıkça desteklenmektedir.
Ar-Ge Merkezleri
5746 Sayılı Kanunun Ar-Ge Merkezi Belgesi kapsamında sağlanan teşvik ve muafiyetler,
ülkemizde Ar-Ge payının artırılmasında büyük katkısı bulunan bu işletmeler için büyük önem
arz etmektedir. Zira ülkemizin Avrupa Birliği sürecinde yaptığı anlaşmalar çerçevesinde
Gayrı Safi Yurt İçi Hâsılasından Ar-Ge’ye ayırdığı payın 2012 yılına kadar yüzde 2’ye
çıkarılması ve bu payın en az yüzde 1’inin özel sektör tarafından karşılanması gerekmektedir.
Bunun yanında, bu teşvik yabancı yatırımcıların da Ar-Ge Merkezlerini ülkemize
yönlendirmeleri ve ülkemizin bölgede Ar-Ge üssü haline gelmesinde büyük rol oynayacak bir
mekanizmadır. Söz konusu kanun kapsamında Ar-Ge Merkezlerinin kurulmasına yönelik
olarak toplam 67 başvuru alınmıştır. Başvurulardan 53’ü kabul, 4’ü ret ve 2’si
değerlendirmeye alınmamış olup, 8’i ile ilgili de değerlendirme çalışmaları sürdürülmektedir.
5. Sonuç ve öneriler
Makaleden de anlaşılacağı gibi; firma açısından rekabet etme yeteneğinin inovasyon ile
sağlanabileceği kesin olarak belirlenmiştir. Firma, istihdam kapısı demektir. İstihdam ise
ülke kalkınmasının en önemli sorunudur. Firmayı canlı tutmak, faaliyetinde devamlılığını
sağlamak istihdamı sürdürebilme başarısını göstermektir. Firmaların; dış nedenlerden dolayı
faaliyetinin kötüleşmesi, ekonomi yönetimindeki karar birimlerini denetim mekanizmalarının
çalışmamasından kaynaklanmaktadır.
Eğer firma, standartlar doğrultusunda devam
edebilseydi sorun olmayacaktı. Standartlar ise önceden belirlenmiş kriterlerden ibarettir. Bu
kriterler, firmanın yaşama kalitesini de ortaya koyan kriterlerdir. Firmanın yaşama kalitesi
de o firmadaki inovasyon faaliyetlerinin varlığıyla ilgilidir.
İnnovasyonun gerçekleştirilmesi konusunda çağın teknolojik imkânlarına ulaşmak şarttır.
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin toplum hayatına etkileri asla göz ardı edilmemelidir.
Bilimsel araştırmalar ve pazarlamada yeni teknikler, yeni makineler, donanımlar, üretim ve
dağıtım sistemleri işletme, iletişim ve kamu yönetimi bahsedilen teknolojilerle yeni bir dalga
oluşturmuştur. Firmalar bunlardan geri kaldığında hızlı bir çöküş sürecine girerler.
Tekelci rekabet artık günümüzde geçerliliğini yitirmiştir. Rekabet anlayışını değiştirmek
kaçınılmaz hale gelmiştir. Yeni pazarlar yeni istihdam alanlarını da beraberinde getirmiştir.
Üretim hızla uluslararasılaşma, liberal bir dış ticaret ve küresel haberleşme yeni iş alanları,
kalifiye beyin gücünün istihdamını gerektiriyor. Bu açıdan eğitim sisteminin baştan sona
yeniden yapılandırmaya ihtiyacı vardır.
Sonuç olarak; innovasyon ve içeriğindeki teknolojik yenilikler toplumu statik halden dinamik
bir yapıya dönüştürüyor. Ekonomi- teknoloji ilişkisinin yeniden incelenmesi ve «Solow
Paradoksu» denen verimliliğin yavaş artışı; üretim, tüketim, çalışma saatleri, sağlıklı yaşam
süresi gibi önemli yapısal değişikliklerle dışsal değil ekonomide içsel bir dinamik unsur
olduğunu ortaya koymuştur.
13
KAYNAKLAR
1BASALLA, George, Teknolojinin Evrimi, TÜBİTAK. Semih Ofset, Ankara,12.
Basım, 2004,s:164
2-
DICKSON, David; “Alternatif Teknoloji” Ayrıntı Yay. İst.;1992,s:42
3ERKAN, Hüsnü; Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Türkiye İş Bankası yay.
Yayın No:326;1994,s:117
4FREEMAN, Chris- SOETE Luc,; “The Economics of Industrial Innovation”
TUBİTAK Yay.;3. Bsk., Ank. 2003.
5-
FUKUYAMA, Francis ; “Tarihin Sonu ve Son İnsan” Gün Yay. İst. 1999.,s; 90
6-
ROSENBERG, Nathan, “On Techonological Expectations” Economic Journal
Valume 86, İssue 343 Set.1976,523-535,
SCHUMPETER, Joseph,”The Instability of Capitalism” The Economic Jurnal.
Vol. 38, No.151(Sep.,1928),pp-361-386,httb://www.jstor.org/stable/222415.
7-
SOLOW, R.M. (1957) “Technical Change and the Aggregate Production Function”
Review of Economics and Statistics, 39, 312-320.
8-
Solow, R.M. (1956) “A Contribution to the Theory of Economic Growth” Quarterly
Journal of Economics, 70, 65-94.
9-
10-
www.musiad.org.tr/img/yayinlarraporlar/cerceve 52.01
1112-
TÜİK, Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması, 2009
www.oecd.org/ff/?404;http://www.oecd.org:80/edu/eag20
14