Birleşen Sermaye Şirketi Ortaklarırurı V er gil e n dirilm esi

Birleşen Sermaye Şirketi Ortaklarırurı V er gil e n dirilm esi

Birleşen Sermaye Şirketi Ortaklarırurı
V er gil e n dirilm esi
Funda B A Ş A R A N Y A V A Ş L A R *
' Die Ertragsbesteuerung
der Gesellschafter
von übertragenden
•'.
Kapitalgesellschaften
In Verbindung mit der Globalisierung ist eine oft vorkommende
talgesellschaften
miteinander verschmelzen.
der Betriebswirtschaft.
Im Ertragsteuerrecht
Dies hat aber Folgen im Steuerrecht sowie in
ist die Verschmelzung
handeln; auf der Ebene der übertragenden Kapitalgesellschaft,
den/neu gegründeten
Kapitalgesellschaft
tragenden Kapitalgesellschaft.
Situation, dass die Kapi­
auf drei Ebenen zu be­
auf der Ebene der aufnehmen­
und auf der Ebene der Gesellschafter
Dieser Aufs atz konzentriert
sich auf die letzte Ebene im tür­
kischen Recht, nämlich auf die Ebene der Gesellschafter der übertragenden
schaft bei Verschmelzung
durch
Möglichkeit,
Kapitalgesellschaft
die keine Verschmelzung
gegen eine Verschmelzung
Klage gegen die Verschmelzungsentscheidung
teile der neugegründeten
Kapitalgesellschaft mit der Verschmelzung
ten ihre stillen Reserven
auf und damit ist die Verschmelzung
der übertragenden
•Personenhandelsgesellschaften
lösen die verschmelzenden
natürlichen Personen
einkommensteuerpflichtig.
ten oder Kapitalgesellschaften
Kapitalgesellschaf­
auf Ebene der Gesellschafter
Einkommen.
können natürliche
Personen,
sein. Im türkischen Recht sind die
Wenn es urn
Personenhandelsgesellschaf­
geht, knüpft das türkische Steuerrecht die Besteuerung an die
(zivilrechtlichen)
der Körperschaftsteuer
nicht steuerpflichtig,
Kapitalgesellschaft
oder Kapitalgesellschaften
der
automatisch. Im Rah­
Gesellschaft nicht erfolgsneutral. Die Gesellschafter erzielen
Die Gesellschafter
sellschaften
Gesellschafter
zu erheben, erhalten sie die An­
durch Neugründung
unterschiedlichen
wollenden
.keine Mittel haben ausser der
men der Verschmelzung
der übertragenden
Kapitalgesell­
Neugründung.
Da im türkischen Handelsrecht
übertragenden
der •über­
Rechtsformen an. Während die Gewinne von Kapitalge­
unterliegen,
sind die
Personenhandelsgesellschaften
sondern die Gewinne der Gesellschafter unterliegen
der
Einkommen-
Steuer. Da gemäß dem Einkommensteuergestz
die Einkünfte in sieben Einkunftsarten
aufge­
teilt werden und für jede Einkunftsart eine unterschiedliche Ermittlungsart gilt, ist die Ein­
künftequalifikation der Gesellschafter, die natürliche Personen oder
schaften oder Kapitalgesellschaften sind, von höchster
Personenhandelsgesell­
Bedeutung.
Dieser Aufsatz richtet sich hauptsächlich auf die Peststellung der Einkunftsart'der
sellschafter der übertragenden Kapitalgesellschaft
bei einer Verschmelzung
Ge­
und dabei wird
auch die Ermittlung der Einkünfte untersucht.
1
1. GİRİŞ
Sermaye şirketleri arasında birleşmeye gidilmesi, -son yıllarda küreselleşmeyle
bağlantılı olarak sık rastlanılan olgulardan biridir. Birleşme, pek çok bilim dalı ara­
sında h u k u k biliminin de uğraş alam içine girmekte; birleşmenin "gelir/kazanç" el­
de edilmesine n e d e n olması, vergi h u k u k u n u n da konuyla yakından ilgilenmesine
n e d e n olmaktadır. A n c a k , diğer bazı vergi h u k u k u sistemlerinden farklı olarak, ül­
1
k e m i z d e b u k o n u özel bir kanunla d ü z e n l e n m e m i ş ; K V K ' d a md.36-39 arasındaki
hükümlerle sorun ç ö z ü m l e n m e y e çalışılmıştır. Ayrıca, vergi h u k u k u n u n özel h u ­
kuk olay ve işlemlerinin üstüne kurulu olmasına bağlı olarak, -KVK'da özel bir d ü ­
zenleme b u l u n m a d ı ğ ı ve K V K ' d a yer alan düzenlemelere aykırılık taşımadığı sü­
rece- TTK'daki düzenlemelerin de dikkate alınması gerekmektedir .
2
• Türk Ticaret H u k u k u n d a bir ya da b i r d e n fazla ticaret şirketine ait
malvarlığının,
içlerinden birine (devir yoluyla birleşme) ya da yeni kurulan bir şirkete (yeni şirket
A l m a n H u k u k u n d a şirket birleşmeleri A k t i e n g e s e t z ile U m w a n d l u n g s g e s e t z ' d e , birleşmelerin
vergilendirilmesi ise 1.1.1995 tarihinde y ü r ü r l ü ğ e giren U m v v a n d l u n g s s t e u e r g e s e t z ' d e d ü z e n ­
lenmiştir. A n c a k , esas olma ilkesi ç e r ç e v e s i n d e , ticaret h u k u k u n u n d ü z e n e u y g u n . m u h a s e b e il­
keleri U m v v a n d l u n g s s t e u e r g e s e t z ' d e k i d ü z e n l e m e l e r karşısında u y g u l a m a önceliğine sahiptir­
ler (esas o l m a ilkesi için b k z . Başaran, T ü r k v e A l m a n - V e r g i Bilançosu H u k u k l a r ı n d a Gayri
M a d d i İktisadi Kıymetleri Aktifleştirme Şartlan, İstanbul, Beta Yayınevi, 1999, s.13-21). A v u s ­
turya H u k u k u n d a ise, birleşmeler A k t i e n g e s e t z , G m b H G e s e t z ve Kartellgesetz, birleşmelerin
vergilendirilmesi 1991 tarihli U m g r ü n d u n g s g e s e t z v e Kartellgesetz'de düzenlenmiştir (Brenner/
T ü m p e l , Internationales Steuerrecht u n d F u s i o n e n , H a n d b u c h Fusionen, Hrsg.: P e m s t e i n e r /
Mittermaier, L i n d e V e r l a g W i e n , 2002, s.541 ve s.664).
Ferdi işletmelerin ya da şahıs şirketlerinin birleşmesine ilişkin K V K ' d a k r n e b e n z e r ayrmtilı bir
d ü z e n l e m e n e y a z ı k ki G V K ' d a y e r a l m a m a k t a d ı r . Bu k o n u d a k i tek d o ğ r u d a n d ü z e n l e m e , " d e ­
ğer artış k a z a n ç l a r ı " kenar başlıklı G V K m ü k . m d . 8 0 , s o n fıkra ile " v e r g i l e n d i r i l m e y e c e k diğer
k a z a n ç v e iratlar" kenar başlıklı G V K m d . 8 1 ' d i r . G V K m ü k . m d . 8 0 , s o n fıkraya g ö r e / faaliyetine
d e v a m e d e n bir ticari işletmenin k ı s m e n y a da t a m a m e n satılmasından doğan, kazançlar ticari
kazançtır. G V K m d . S İ ' d e ise, ferdi bir i ş l e t m e n i n mirasçılar tararından a y n e n devralınarak işle­
tilmesine d e v a m edilmesi ( b . l ) , ferdi bir i ş l e t m e n i n t ü m aktif v e pasifleriyle bir s e r m a y e şirketi­
n e devir o l u n m a s ı (b.2), ve kolektif ve. adi k o m a n d i t şirketlerin t ü m aktif v e pasifleriyle birlikte
s e r m a y e şirketine d ö n ü ş m e s i ( b . 3 ) " , belli şartlara b a ğ l ı olarak vergi dışı tutulmuştur.
kurma y o l u y l a birleşme), tasfiye
luyla geçmesini
olunmaksızın,
kendiliğinden
ve külli halefiyet
yo­
ifade eden birleşmede, birleşen ya da devralman şirketler infisah et­
mekte , infisah e d e n .şirketlerin ortakları ise yeni kurulan y a da devralan şirketin
3
şirket paylarına
ya ilanına
-birleşme'sözleşmesinin
bağlı olarak-
^kendiliklerinden"
onaylanmasına
ilişkin
kararın
tescili
ve­
sahip olmaktadır (örgütlenme sözleş­
mesi teorisi - Organisationsvertrag) . A B K o m i s y o n u m u n 2.10.2002 tarihli Devir Di­
4
rektifi Taslağı'nm aksine, Türk H u k u k u bakımından, birleşmeye karşı ortakların,
5
yargı y o l u n a müracaatla birleşme kararım iptal ettirme dışında başka bir imkânları
b u l u n m a d ı ğ ı için, birleşme neticesinde ellerindeki şirket payları -kendiliğinden-
birleşilen
şirketin şirket paylarıyla değişmiş olmaktadır. Bu çerçevede, ortaklık sona ermemekte,
yeni kurulan ya da devralan şirkette d e v a m etmektedir (ortaklığın d e v a m ı ilkesi) .
6
Buna karşılık, yalnızca k u r u m birleşmelerinin vergilendirilmesini değil, aynı zaBirleşme genel olarak TTK m d . l 4 6 - 1 5 1 ' d e d ü z e n l e n m i ş o l u p , infisah k o n u s u ise kollekrif şirket­
ler b a k ı m ı n d a n TTK md.185, b.3, adi k o m a n d i t şirketler b a k m a m d a n TTK md.267, a n o n i m şir­
ketler b a k ı m ı n d a n T T K md.434, fil, b.7 ve s e r m a y e s i paylara b ö l ü n m ü ş k o m a n d i t şirketler b a ­
k ı m ı n d a n T T K m d . 4 7 6 , f . l ' d e ele alınmıştır.
T e k i n a l p / P o r o y / Ç a m o ğ l u , Ortaklıklar ve K o o p e r a t i f H u k u k u , 8.B., İstanbul, Beta Yayınevi,
2000, Nr.141, Nr.156; Türk, Ticaret Ortaklıklarmm Birleşmesi, A n k a r a , Banka v e Ticaret H u k u k u
Araştırma Enstitüsü Y a y ı n N o : 185, O l g a ç Matbaası, 1986, s.84-86.
V o r s c h l a g füx eine Richtlinie- des Europaeischen Parlaments u n d des Rates betreffend Ü b e r nahmeangebote
vom
02.20.2002,
KOM
(2002),
www.europa.eu.rnt/eur-lex/de/com/pdf/2002/com2002_
534
endg.,
şu
adreste
ulaşılabüir:
0534de01.pdf.
T e k i n a l p / P o r o y / Ç a m o ğ l u , Nr.144; TTK h ü k ü m l e r i ç e r ç e v e s i n d e birleşme süreci şirket türüne
g ö r e k i m i farklılıklar arz etmekteyse de, g e n e l olarak ö n c e şirketin icra orgaru birleşmeyi karar­
laştırmaya yetkili, o r g a n d a n birleşme k o n u s u n d a gerekenleri y a p m a k üzere izin almakta, bir­
l e ş m e s ö z l e ş m e s i için gerekli hazırlıklar k a p s a m ı n d a m a h k e m e y e başvurularak her iki şirketin
d e ö z s e ı m a y e l e r i n i n tespiti, birleşme devir y o l u y l a gerçekleşiyorsa devralan şirketin y a p a c a ğ ı
s e r m a y e artirımrnm v e değiş-tokuş biriminin hesaplanması v e n i h a y e t b i r l e ş m e d e herhangi bir
salonca o l u p o l m a d ı ğ ı n ı n saptanması talep e d i l m e k t e , a r d ı n d a n birleşen şirketler arasında bir­
l e ş m e s ö z l e ş m e s i imzalanarak b u s ö z l e ş m e h e r iki şirketin d e yetkili organlarının onayına su­
nulmakta, n i h a y e t birleşme karan tescil v e ilan e d i l m e k t e d i r ( T e k i n a l p / P o r o y / Ç a m o ğ l u , Nr.151
v d ) . Yapılacak s e r m a y e artirırru. ile d e ğ i ş - t o k u ş birimi k o n u s u n d a nihai s ö z , k u ş k u s u z taraflara
ait o l u p b i r l e ş m e sözleşmesi y o l u y l a kararlaştırılacaktır. T T K m d . 1 5 0 , f.l gereğince, yetkili or­
g a n ı n b i r l e ş m e kararı, ilan g ü n ü n d e n itibaren üç ay sonra h ü k ü m ifade eder. İlandan önce, bir­
leşen şirketlerin borçlarını yerine getirmeleri y a da b o r c u karşılayan miktarı T C M e r k e z Bankası
ya da m u t e b e r bir b a n k a y a tevdi etmeleri v e y a alacaklıların b i r l e ş m e y e razı • olmaları halinde,
b i r l e ş m e kararın ilanı g ü n ü n d e n itibaren h ü k ü m ifade edecektir (TTK m d . 1 5 0 , f . l ) . .Doktrinde
T e k i n a l p / P o r o y / Ç a m o ğ l u ( N r . l 5 9 a , Nr.161), anonim şirketlerde ilana l ü z u m o l m a d ı ğ ı n a ve bir­
l e ş m e n i n tescil ile birlikte h ü k ü m ifade ettiğine işaret ederken; b u n a karşılık Paklar (Kurumlar
Vergisi K a n u n u Y o r u m ve U y g u l a m a s ı , Genişletilmiş 2.B., İstanbul, İstanbul Matbaası, 1987,
s.571, s.574), şirket türleri arasında herhangi bir ayırım y a p m a k s ı z ı n tüm sermaye şirketleri b a k ı ­
m ı n d a n b i r l e ş m e n i n tescil v e ilanıyla birlikte külli halefiyetin h u k u k i s o n u ç d o ğ u r a c a ğ ı , birleşen
şirketin aktif v e pasifinin birleşüen şirkete intikal e d e c e ğ i n i belirtmektedir.
m a n d a " b i r l e ş m e " k u r u m u n u da d ü z e n l e y e n KVK, k u r u m u n yapısına ilişkin olarak,
T T K ' d a n bazı farklılıklar göstermektedir. Şöyle ki; " b i r l e ş m e " kenar başlıklı K V K
m d . 3 6 ' d a , "bir v e y a birkaç k u r u m u n diğer bir kurumla birleşmesi" denilerek, gerek
yeni şirket k u r m a y o l u y l a birleşme, gerekse devir y o l u y l a birleşme, ayrım y a p ı l ­
maksızın, " b i r l e ş m e " olarak kabul edilmekteyken ; K V K md.37, f . l , b . l ' d e , devir y o ­
7
luyla birleşme, T T K ' d a ö n g ö r ü l m e y e n bir koşula, "devralan v e d e v r a l m a n " k u rumlarm tam mükellef olmaları koşuluna bağlanmaktadır. Bu n e d e n l e , K V K ' y a g ö ­
re devir, T T K ' d a ö n g ö r ü l e n şartların yanı sıra, ayrıca devralan v e devralman k u ­
rumların tam mükellef olmaları halinde gerçekleştirilebilecektir-. B u n u n anlamı, tam
mükellef olmayan kurumlar arasında devrin mümkün olmadığıdır. K V K ' n m T T K ' d a n ni­
çin ayrılmış o l d u ğ u y o l u n d a , kanunun gerekçesinde herhangi bir açıklama b u l u n ­
mamaktadır . A n c a k , K V K m d . 3 9 ' u n devir y o l u y l a birleşmelerde kurumlar
8
ertelenmesine
9
vergisinin
imkân tanıdığı dikkate alınacak olursa, kanun k o y u c u n u n , kendisine
vergi ertelemesi imkânı tanınan b u k u r u m u daha sıkı şartlara b a ğ l a m a k istediği d ü ­
şünülebilir. A n c a k b u isteği, K V K m d . 3 7 ' d e k i şartları md.39, f . A ' y a taşıyarak " d e -
7
Ö n c e l / K u m r u l u / Ç a ğ a n , V e r g i H u k u k u , 10.B., A n k a r a , T u r h a n Kitabevi, 2003, s.344; Paklar,
s.572-573;
A k s i g ö r ü ş t e Kızılot, K u r u m l a r V e r g i s i K a n u n u v e U y g u l a m a s ı C.I v e C.II, A n k a r a ,
Y a k l a ş ı m Yayınları, 2000, K V K m d . 3 0 - 3 9 , s.2375; D o k t r i n d e Kızılot ( K V K , m d . 3 0 - 3 9 , s.2201,
s.2207) v e Ş e n y ü z ' ü n (Türk V e r g i Sistemi, 8.B., Bursa, Ezgi Kitabevi, 2002, s.364), yeni şirket
k u r m a y o l u y l a b i r l e ş m e y i " k o n s o l i d a s y o n " ya da " t a m birleşme ( f ü z y o n ) " , d e v r a l m a y o l u y l a
b i r l e ş m e y i ise katılma ( a b s o r p s i y o n ) " ş e k l i n d e isimlendirdikleri g ö r ü l m e k t e d i r . Benzer ş e k i l d e
Paklar da (s.571), y e n i şirket k u r m a y o l u y l a b i r l e ş m e y i " f ü z y o n = k a y n a ş m a " şeklinde nitelen­
d i r m e k t e d i r . A n c a k , b u terminoloji Türk V e r g i K a n u n l a r ı n d a ya da T T K ' d a k u l l a n ı l m a d ı ğ ı gibi,
k a y n a k A l m a n H u k u k u n d a f ü z y o n (Fusion) ibaresinin - " V e r s c h m e l z u n g " teriminin yanı sırah e r iki b i r l e ş m e şeklini d e k a p s a r şekilde bir üst k a v r a m olarak kullanıldığı g ö r ü l m e k t e d i r . D u ­
r u m , A v u s t u r y a v e İ s v e ç h u k u k l a n n d a da farklı değildir. Bkz. T i p k e / L a n g , Steuerrecht, 17.
A u f l g , K ö l n , V e r l a g O t t o S c h m i d t , 2002, § 1 1 , R z . 9 1 ; K n o b b e - K e u k , : Bilanz- u n d U n t e r n e h m e n s ­
steuerbilanz, 9. A u f l g . , K ö l n , V e r l a g Otto S c h m i d t , 1993, s.946; P e m s t e i n e r / M i t t e r m a i e r ( H r s g . ) ,
H a n d b u c h F u s i o n e n , A l l g e m e i n e , betriebswirtschaftliche, rechtliche u n d B r a n c h e n - A s p e k t e n ,
L i n d e V e r l a g W i e n , 2002; T s c h a e n n i U n t e n e h m e n s ü b e m a h m e n n a c h S c h w e i z e r R e c h t , Base u n d
Frankfurt a m M a i n , V e r l a g H e b i n g & L i c h t e n h a h n , 1989, s.50.
?
D e v i r , b i r l e ş m e şekillerinden biri olmasına r a ğ m e n , K V K ' n m g e r e k ç e s i n d e d e " b i r l e ş m e v e d e ­
v i r " ibareleri y a n y a n a kullanılmaktadır. G e r e k ç e y e g ö r e ; " K u r u m l a r ı n m e v c u d i y e t i n i cartadan
kaldıran b i r l e ş m e v e d e v i r hadiseleri d e tasfiye m a h i y e t i n d e o l d u ğ u n d a n , tasfiye h a k k ı n d a k i
h ü k ü m l e r i n b u n l a r a da tatbik edilmesi, y a l n ı z d e v i r halindeki h u s u s i y e t g ö z ö n ü n d e tutularak,
b u h a l d e m ü k e l l e f lehine h ü k ü m l e r k o n m a s ı m a k s a d a u y g u n b u l u n m u ş t u r . " B k z . K o c a h a n o ğ l u ,
Türk V e r g i K a n u n l a n , 6.B., İstanbul, T e m e l Matbaası, 1992, s.333, K V K m d . 3 0 ' u n gerekçesi, s o n
paragraf.
'
D e v r a l m a n değerlerin satılması ya da d e v r a l a n şirketin tasfiyesi h a l i n d e d e v i r d e n d o ğ a n k a ­
zançlar vergilendirilecektir. Buna karşılık, d o k t r i n d e Ö n c e l / K u m r u l u / Ç a ğ a n (s.344), K V K
m d . 3 7 v e m d . 3 9 ' d a " v e r g i s i z b i r l e ş m e l e r " için " d e v i r " d e y i m i n i n k u l l a n ı l d ı ğ ı m belirtmekte v e
b u d u r u m u n terminoloji karışıklığına y o l açtığına işaret etmektedirler.
virde vergi ertelemesinin şartlan" başlığı altında tek bir m a d d e d e
düzenleyerek
.gerçekleştirmek, T T K ' y l a ve b u n u n l a bağlantılı olarak -birleşmeye ilişkin genel d ü ­
zenleme niteliğinde olan v e TTK'yı takip eden- KVK m d . 3 6 ' y l a u y u m l u olma bakı­
m ı n d a n kanaatimizce daha isabetli o l u r d u . Her halükârda, K V K m d . 3 6 ' d a b ö y l e bir
şart b u l u n m a d ı ğ ı için, yeni şirket kurma y o l u y l a birleşmenin gerek tam mükellef iki
şirket arasında, gerekse tam mükellef şirket ile dar mükellef şirket arasında gerçek­
leştirilmesi-mümkündür. K V K ' n ı n TTK'dan.ayrıldığı diğer bir k o n u ise, birleşmeyi,
birleşen kurumlar b a k m a m d a n tasfiye h ü k m ü n d e kabul etmesidir ( K V K m d . 3 6 ) .
10
Vergilendirme bakmamdan, birleşme k o n u s u n u n üç cephesi bulunmaktadır; bir­
leşen şirketin/şirketlerin vergilendirilmesi, yeni kurulan/devralan şirketin vergilen­
dirilmesi v e birleşen şirket .ortaklarının vergilendirilmesi". Birleşen şirket(ler) bakı­
m ı n d a n meseleye yaklaşıldığında, devir yoluyla birleşmeler dışındaki birleşmelerde,
birleşen şirket(ler)deki gizli y e d e k akçeler gerçekleşmekte v e b ö y l e c e vergiye tabi
bir kazanç (birleşme kârı) m e y d a n a gelmektedir - . Kendisinde birleşilen şirket ba­
1
2
kımından vergi, her iki şirketteki birleşme nedeniyle ç ö z ü l e n alacak v e borçların ihtiyatlılık ilkesi t e m e l i n d e - farklı değerlerle değerlenmiş olmalarına bağlı olarak
m e y d a n a gelecek kazanç nedeniyle g ü n d e m e gelecektir . K V K ' d a özellikle ilk d u ­
13
r u m dikkate alınarak, birleşen sermaye şirketlerinin vergilendirilmesi düzenlenmiş,
ancak birleşen şirket ortaklarının vergilendirilmesi
k o n u s u ne K V K ' d a ne de G V K ' d a
ayrı bir h ü k ü m l e ö z e l olarak ele alınmamıştır. K o n u n u n , doktrinde de ayrıntılı bir
şekilde i n c e l e n m e d i ğ i görülmektedir. Buna karşılık, çeşitli yararları nedeniyle, özel­
likle uluslararası sermaye şirketlerin sıklıkla evlenme kararı aldıkları g ü n ü m ü z d e ,
Türk Vergi H u k u k u n d a , birleşen şirket ortaMarrrun vergilendirilmesi incelenmesi
gereken bir k o n u olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu makalede, sermaye şirketlerinin yeni şirket k u r m a y o l u y l a birleşmeleri h a ­
linde, birleşen şirket ortaklarıron gelir vergileri karşısındaki d u r u m u ele alınmakta,
özellikle ortaklarca elde edilen gelirin niteliği üzerinde durulmaktadır.. K V K md.37
anlammdaki devir y o l u y l a birleşmeler ile n e v ' i değişiklikleri, gizli y e d e k akçeler
gerçekleşmediği, dolayısıyla ortaklar kazanç elde etmedikleri v e b ö y l e c e vergiye ta­
bi bir d u r u m söz k o n u s u o l m a d ı ğ ı için inceleme, k o n u s u dışında kalmaktadır.
10
"
12
•
13
Tasfiye halinde, şirket mallan paraya çevrilir, alacaklar tahsil edilip borçlar ödendikten sonra
kalan miktar pay sahiplerine hisseleri oranında dağıtılır.
Jacobs, Untemehmensbesteuerung und Rechtsform, 3. Aufl., München, Verlag C H . Beck, 2002,
s.422.
Jacobs, s.422-423.
Jacobs, s.425.
2. O R T A K L A R I N BİRLEŞME NETİCESİNDE ELDE
ETTİKLERİ GELİRİN NİTELENDİRİLMESİ
2.1. Gerçek Kişi Ortakların Eİlde Ettikleri Gelirin
Nitelendirilmesi
14
2.1.1. Birleşen Şirket Payının Ortağın Şahsi Varlığına Ait
Olması
Birleşen şirket paylarının
15
-gerçek kişi- ortağın şahsi varlığına ait olması halinde,
birleşme neticesinde ortağın elde ettiği gelirin niteliği konusunda, Türk Vergi H u ­
kuku D o k t r i n i n d e iki farklı görüş bulunmaktadır. Bir g ö r ü ş e
16
göre, burada ortaklar
"menkul sermaye iradı" elde etmektedir. Çünkü, KVK md.36 gereğince, birleşme, in­
fisah eden kurum bakımından tasfiye hükmünde olup, tasfiyede ise, ortaklara dağıtılan
nominal sermaye dışındaki özvarlık unsurları "kâr dağıtımı" sayılarak vergilendi­
rilmektedir. O halde, birleşen şirket ortakları da, birleşme nedeniyle devredilen y e ­
dek akçeler v e diğer birleşme kârlarını kapsayacak şekilde, başka bir k u r u m u n pay
senedini alarak kâr elde etmektedir. Birleşen k u r u m u n malvarlığı yeni bir değerle­
m e y e tabi o l u p , b u şekilde tespit edilen değer artışı kurumlar vergisine tabi o l d u ğ u
için, "birleşen kurum ortaklarına verilen yeni hisse senetlerinin değerlerinin, birleşen ku­
rumun nominal
sermayesine
isabet eden dışında kalan kısmının, kendileri
menkul sermaye
iradı sayılarak vergilendirilmesi gerekliliği
doğar" .
17
Buna karşılık, b i z i m de kaülmakta o l d u ğ u m u z diğer g ö r ü ş e
de ettiği gelir "değer
1 4
artış kazancı"dır.
yönünden
18
göre, ortakların el­
G V K mük.md.80 , f.l, b . l "menkul kıymet19
G V K ' d a , b ü t ü n gelir unsurlarının matrahını saptamaya y ö n e l i k tek bir y ö n t e m b u l u n m a y ı p , her
• bir gelir u n s u r u n u n matrahının saptanması ayri a y n d ü z e n l e n e r e k farklı kurallara tabi tutul­
m u ş o l d u ğ u n d a n , ortaklann elde etmiş o l d u k l a n gelirin nitelendirilmesi, uygulanacak kuralla­
rın tespiti b a k ı m ı n d a n b ü y ü k ö n e m taşımaktadır.
1 5
Bu m a k a l e d e , " p a y s e n e d i ' ' ya da "hisse s e n e d i " yerine " p a y " kavrarrurun kullanılması tercih
edilmektedir. Esasen, TTK, sermaye şirketlerine, n e p a y l a n ı n bir s e n e d e b a ğ l a m a z o r u n l u l u ğ u
ne- d e şirketi halka a ç m a z o r u n l u l u ğ u getirilmediği gibi, zaten limitet şirketlerde esas s e r m a y e
paylara değil, ortak sayışma b ö l ü n ü r . Bu n e d e n l e , her ortağın bir esas sermaye payı vardır. Bu
k o n u d a b k z . P o r o y / T e k i n a l p / Ç a m o ğ l u , Nr.764, Nr.766, Nr.1095, N r . l 6 4 3 ve Arşlardı/ D o m a n i ç ,
• s.72-73.
1 5
Kızılot, K V K m d . 3 0 - 3 9 , s.2353.
1 7
Kızılot, K V K m d . 3 0 - 3 9 , s.2353.
1 8
Özbalcr, K u r u m l a r Vergisi K a n u n u Y o r u m v e A ç ı k l a m a l a n , A n k a r a , .Oluş Yayıncılık, 2003,
s.760-761.
1 9
01.01.2003 tarihinden itibaren geçerli o l m a k üzere 09.04.2003 tarih v e 4783 S.K. md.8 ile değişti­
rilmiş şekli (RG t.24.04.2003, S.25088).
lef i n " , b.4 ise "ortaklık haklarının v e y a msselerirün" elden çıkarılmasından d o ğ a n
20
kazançların " d e ğ e r artışı kazancı" o l d u ğ u n u h ü k m e bağlamakta; aynı maddenin 2.
fıkrası, " e l d e n çıkarma" ibaresinin, m a d d e d e bentler halinde sıralanan mal v e hak­
ların "satılması, bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi, takası, kamulaştı­
rılması, devletleştirilmesi,
ticaret şirketlerine sermaye olarak konulması"'nı
ifade ettiğini
açıklamaktadır. Birleşmeye temel teşkil eden birleşme sözleşmesinden kaynaklanan
temel edimler, " e n az bir ortaklığın malvarlığı veya işletmesini devretmesi, ve b u ­
nun karşılığında b u ortaklığın ortaklarının başka ya da yeni bir ortaklığa alınması"
olup , dolayısıyla gerçek kişi ortaklar, birleşen şirketteki şirket paylarının yerine,
21
yeni şirketin şirket payının sahibi olmaktadırlar. O halde, birleşme ister yeni bir şir­
ket kurma, ister devralma yoluyla gerçekleşsin, her iki d u r u m d a da, ortak bakı­
mından konu, elindeki " ortakhk
payımn
devri"x\der\ farklı bir anlama sahip değil­
dir. Neticede, birleşen şirket ortağı elindeki payı devretmekte ve karşılığında başka
bir iktisadi kıymet (yeni kurulan şirket payını) elde etmektedir. Payın devri ve kar­
şılığında yenisinin alınması konulu hukuki işlem ister s a tim-alım isterse trampa olarak nitelendirilsin, ortağın elde ettiği kazanç " d e ğ e r arüş kazancı"dır—. Pay sahibi
bakımından birleşmeyi diğer bireysel p a y devirlerinden ayıran yan, birleşme şartla­
rının birleşen şirketler arasında yapılacak bir anlaşmayla saptanması ve buna bağlı
olarak, p a y m sona ermesi karşılığında elde edilecek yeni iktisadi kıymetin nitelik ve
niceliğinin tespitinde pay sahibinin iradesinin herhangi bir rol oynamaması, aksine
bu tespitin şirketler arasında yapılan arılaşma ile belirlenmesidir.
Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından d o ğ a n kazançlar her­
hangi bir şarta bağlanmaksızm değer artış kazancı olarak kabul edilmişken, GVK
mük.md.80, f.l, b . l ' d e , menkul kıymetlerin- devrine bağlı olarak değer artış kazancı
elde. edilmesini, menkul kıymetin ivazlı iktisap edilmiş olması şartına bağlamakta­
dır. Bu durumda, birleşen şirket hisse senedinin ortağa miras ya da bağış yoluyla
intikal etmiş olması halinde, ivazsız intikal eden bir menkul kıymet söz konusu ol­
d u ğ u n d a n birleşme neticesinden elde edilen gelir .değer artış kazancı olarak kabul
edilemeyecektir. Kanaatimizce b u durum, ortaklık haklan ile bu hakların sende
bağlanmış halini ifade eden hisse senedi arasında eşitlik ilkesine aykırı bir dıırum
yaratmaktadır; her ikisinin devri halinde de mali güçte arüş m e y dana. gelmiş olma­
sına rağmen, ivazsız iktisap edilen menkul kıymetin devri sonucu m e y d a n a gelen
mali güç artışı vergilendirme dışı tutulmuştur. Bu durum, mali g ü c e göre vergilen-
2 0
M e n k u l k ı y m e t kavramı KVK, G V K ya da V U K ' d a tarumlanmamıştır. SerPK m d . 3 , f.l, b . b ' y e
g ö r e m e n k u l k ı y m e t , "ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir m e b l a ğ ı temsil eden,'yatının
a r a a olarak kullanılan, d ö n e m s e l gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkanlan, ibareleri
aynı olan v e şartlan Kurulca belirlenen kıymetli evraktır."
2 1
Türk, s.87.
2 2
Özbalcı (s.760-761), hisse senetlerinin trampa edilmiş o l d u ğ u g ö r ü ş ü n d e d i r .
dirmeyi e m r e d e n A Y m d . 7 3 , f . l ' e aykırıdır.
Ortağm birleşme neticesinde elde ettiği gelir G V K mük.md.80, f.l, b . l ve b.4'te
değer artış k a z a n a olarak tammlanmış olmasaydı, ortakların birleşme neticesinde
menkul sermaye iradı elde ettiklerinin kabul edilip edilemeyeceğine gelince; kanaa­
timizce bu soruya o l u m s u z cevap v e r m e k gerekir. Çünkü, m e n k u l s e r m a y e iradı, " i rat" k a v r a m m a u y g u n olarak, menkul sermayenin bir başkasının kuHarumrna bıra­
kılması karşılığında elde edilen geliri ifade etmektedir . M e n k u l sermaye, -sadece23
başkasınrn kullanımına bırakıldığı için varhğtnt
sürdürmekte
v e öngörülen süre s o ­
n u n d a tekrar sahibine geri verilmektedir. Buna karşılık, birleşme neticesinde ortak­
lar yeni p a y senetlerini, sahip oldukları pay senetlerini (menkul sermayeyi) birleşilen
ortaklığın k u l l a m m m a sunmaları karşılığı olarak değil, bu pay senetlerinin
mesi karşılığında
sona
er­
almaktadırlar. Eski p a y senetleri artık var. olmamakta, birleşme ile
birlikte ortadan kalkmaktadır. " M e n k u l sermaye iradı" kavramını içeriksel olarak
temel alan bir değerlendirmede, birleşme neticesinde menkul sermaye niteliğindeki pa­
yın sona ermesi, sona erme karşılığında elde edilen yeni iktisadi kıymetin (birleşen
şirket payının) menkul sermaye iradı olarak nitelendirilemeyeceğini ortaya k o y ­
maktadır.
Burada d e ğ i n m e k istediğimiz bir başka nokta, A l m a n doktrininde
24
ortaya atılan,
birleşmenin şirket ortağının rızası hilafına o l d u ğ u hallerde " d e v i r " değil, aksine
"kamulaştırma" benzeri bir d u r u m u n s ö z konusu o l d u ğ u görüşünün Türk H u k u ­
kunda da ileri sürülüp sürülemeyeceğidir. Kanaatimizce, GVK m ü k . m d . 8 0 ' d e açık­
ça "kamulaştırma"run da "elden çıkarma" olarak kabul edilmiş olması, Türk Vergi
H u k u k u n d a birleşmenin ortağm rızasıyla ya da rızası hilafına yapılmış olmasının
önemli o l m a d ı ğ ı m göstermektedir; kanun k o y u c u her iki d u r u m d a da elde edilen
geliri " d e ğ e r artış kazancı" olarak kabul etmiştir.
G V K mük.md.80, f., b . l ' d e , Türkiye'de kurulu menkul kıymet borsalarında iş­
l e m gören v e üç aydan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri ile tam mükellef k u ­
rumlara ait olan v e bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin elden çı­
karılması neticesinde elde edilen gelirleri gelir vergisi kapsamı dışında tutmuştur. O
halde, bir gerçek kişinin, IMKB'de işlem g ö r e n bir sermaye şirketi hisse senedini ik­
tisabından itibaren 3 ay içinde, ya da tam mükellef bir sermaye şirketine ait hisse
senedini iktisabından itibaren 1 yıllık sürenin geçmesinden sonra, hisse senetlerinin
ait o l d u ğ u sermaye şirketinin başka bir şirketle birleşmesi neticesinde elde ettiği g e ­
lirler vergi dışındadır. Bu d u r u m , borsaya kayıtlı şirketler ile tam mükellef şirket-
2 3
Başaran, 4369 Sayılı Kanuna Göre " G e l i r " K a v r a m ı n ı n A n l a m ı , V D , S.223 (Mart 2000), s.116.
2 4
S c h u m a c h e r , Private Veraeusserungsgeschaefte n a c h &23 EstG für Minderheitsakrionäre als
steuerliche f o l g e b e i m sog. " S q u e e z e - o u t " ? , D B 2002,1628 v d . ; Aksi görüşte K n o b b e - K e u k , s.917.
Yazar, herhangi bir ayıran y a p m a k s ı z ı n pay takaslannı " d e v i r " olarak nitelendirmektedir.
lere ait hisse senetlerini, -süre şartına bağlı olarak- borsaya kayıtlı olmayan ya da
dar mükellef şirketlere ait hisse senetlerine nazaran daha cazip v e avantajlı hale ge. tirmektedir. Eşit mali güçlerin farklı vergilendirilmesine izin veren b u düzenleme,
verginin mali güçle orantıh olması ilkesine aykırıdır.
G V K mük.md.80, f.l, b . l ' d e , " ü ç aylık süreyi bir yıla kadar çıkartma veya tekrar
üç aya kadar indirme k o n u s u n d a " Bakanlar Kuruluma yetki verilmektedir. Belirt­
mek gerekir ki, b u düzenleme kanunilik ilkesine aykırıdır. Çünkü, G V K mük.md.80,
f.l, b . l ile, kanun koyucu, "gelir"in m e y d a n a gelme zamanım belli bir süreye bağla­
makta ve vergiyi doğuran olayın m e y d a n a gelmesini, başka bir deyişle "gelir elde
edimi''nin ancak b u süre içinde gerçekleşeceğini kabul etmektedir . O halde, bura­
25
daki üç aylık süre, vergiyi doğuran olayın m e y d a n a gelme şartlarından biri olup,
vergiyi doğuran olay konusunda Bakanlar Kurulu'na yetki verilmesi m ü m k ü n d e ­
ğildir.
2.1.2. Birleşen Şirket P ayının Ortağın İşletme Varlığına Ait
Olması
Birleşen sermaye şirketi payının gerçek kişi ortağın ticari.işletmesine ait olması
halinde, artık değer artış kazancından-değil, aksine "ticari
kazanç"'tan
söz edilecek­
tir. Bu sonuç esas itibariyle "ticari işletmeye dahil ortaklık haklarının elden çıkarıl­
masından d o ğ a n kazançlar"ı "ticari kazanç" olarak nitelendiren G V K mük.md.80,
son fıkradan kaynaklanmaktadır. A n c a k m a d d e d e , ortaklık hakkının senede bağ2 5
Bkz. Tipke, D i e Steuerrechtsordnung, B d . II, 2. Auflg.,. Köln, 2003, s.720; Ö z b a l c ı , G V K Y o r u m
v e A ç ı k l a m a l a n , Oluş Yayıncılık, 2003, s.629-630 ve özellikle s.649 v d . ; Kızıl ot, Gelir Vergisi Ka­
n u n u ve U y g u l a m a s ı , C.2, Yaklaşım Yayıncılık, 1994, md.80-81, s.1557, s.1596-1597; Ö n c e l /
K u m r u l u / Ç a ğ a n (s.316-318) v e Şenyüz (s.179 vd.) açıklama y a p m a m a k l a birlikte, b u r a d a vergi
istisnasının varlığından söz etmemektedirler. Ancak, G V K m ü k . md.8Ö, f . l , b . l ' d e k i üç aylık sü­
re sonrasının bir vergi istisnası o l d u ğ u da düşünülebilir. Bu d u r u m d a dahi d ü z e n l e m e , A Y
m d . 7 3 , f.4'teki, alt v e üst sınırlan gösterilerek kanunla Bakanlar K u r u l u ' n a v e r g i istisnaları k o ­
n u s u n d a yetki verilmesini kabul eden kanunilik istisnasının kapsamı i ç i n d e o l m a d ı ğ ı n d a n , ka­
nunilik ilkesine yine a y k m olacaktır. D o k t r i n d e (Güneş, Verginin Yasallığı İlkesi, İstanbul, Alfa
Yayınevi, 1998, s.162), alt ve üst smırlann sayısal sınırlar olması gerektiği, aksine bir y o r u m u n
Bakanlar Kurulu'na yasadaki istisnayı yaratma ya da y o k etme şeklinde yanlış bir d u r u m a yol
açacağı behrtilmektedir. Kanaatimizce, s o n derece haklı olan b u g ö r ü ş ü b i r a z daha daraltabil. m e k m ü m k ü n d ü r . Şöyle ki, alt ve üst s m ı r l a n n sayısal olma z o r u n l u l u k l a n n m yanı sıra, istisna­
nın niceliksel içeriğine ilişkin olmalan gerekir, örneğin, değer artış k a z a n ç l a n için ö n g ö r ü l m ü ş
olan o n iki m ü y a r liralık, istisnada o l d u ğ u gibi. Buna karşılık istisnanın "kapsarru"na ilişkin k o ­
nularda Bakanlar Kurulu'na yetki verilebilmesi m ü m k ü n değildir; aksi halde,. Bakanlar K u r u ­
lu'na yeni bir istisna getirme imkânı tanınmış olur ki b u kanunilik ilkesine aykındır. G V K
m ü k . m d . 8 0 , f . l , b . l ' d e , T ü r k i y e ' d e kurulu m e n k u l k ı y m e t borsalarında i ş l e m g ö r e n hisse senet­
leri için ö n g ö r ü l m ü ş olan " ü ç aylık süreyi bir yıla kadar çıkartma" yetkasinin (kanaatimizce) " i s ­
tisnanın k a p s a m ı " n a ilişkin o l d u ğ u n u k a b u l etmek m ü m k ü n d ü r .
lanmış, başka bir deyişle bir pay senedirvin ya da borsaya kayıtlı bir menkul k ı y m e ­
tin (hisse senedinin) s ö z k o n u s u o l d u ğ u durumlar dışarıda bırakılmıştır. Kanaati­
mizce, b u d u r u m kanun k o y u c u n u n bilinçli olmayan bir d ü z e n l e m e eksikliğinden
kaynaklanmakta olup, s o n u ç üzerinde etkili değildir. Çünkü, G V K mük.md.80 son
fıkra olmasaydı dahi, -senede bağlanmış olsun ya da olmasın- bir iktisadi işletmevarlığına dahil sermaye şirketi paylarının elden çıkarılmasından elde edilen k a z a n a
GVK m d . 3 7 gereğince yine "ticari k a z a n ç " olarak değerlendirmek gerekecekti. Şöyle
ki, ticari işletmeye ait bir iktisadi kıymet bakımından asıl olan, o iktisadi kıymetin
işletmenin amacma hizmet etmesidir. Ticari işletmeye kayıtlı bir iktisadi kıymetin
devri görülen ticari faaliyetle bağlantılı ve neticede işletme varlığında b i r değişime
sebep olacağından, elde edilen kazancın ticari kazanç olarak değerlendirilmesi g e ­
rektiği açıktır.
2.2. Ticaret Şirketi Ortakların Geliri erinin Nitelendirilmesi
2.2.2. Şahıs Şirketi
Ortaklarda
TTK'da yasaklayıa bir düzenleme bulunmadığı için, bir şahıs şirketinin sermaye
şirketine ortak olması m ü m k ü n d ü r . Türk Vergi Hukuku Sistemi'nde, şahıs şirket­
26
lerinin kazançları kurumlar vergisine tabi tutulmayıp, şirket ortaklarırun elde ettik­
leri kâr payları gelir vergisine tabi tutulduğu için, şahıs şirketinin ortağı b u l u n d u ğ u
sermaye şirketinin başka bir şirketle birleşmesi neticesinde şahıs şirketinin elde etti­
ği kazanç ortaklar üzerinden vergilendirilecektir. Burada, şahıs şirketi bir ticari iş­
letme o l d u ğ u n d a n , işletme varlığma ait birleşen şirket payı üzerinden ticari
kazanç
elde edilmesi s ö z konusu olacaktır . G V K md.37, f.2'de, kollektif ortaklıklarda or­
27
takların, adi v e y a eshamlı komandit ortaklıklarda komandite ortakların ortaklık kâ­
rından aldıkları payların şahsi ticari kazanç o l d u ğ u h ü k m e bağlanmaktadır.
Ancak, şahıs şirketinin serbest meslek faaliyetinde bulunması halinde, kollektif
ve adi şirketlerde ortaklar v e adi komandit şirkeüerde komanditeler serbest meslek'
k a z a n a elde etmektedirler (GVK md.66, f.2, b.3). O halde, serbest meslek faaliye­
tiyle uğraşan bir şahıs şirketinin aktifinde paymı b u l u n d u r d u ğ u sermaye şirketinin
başka bir şirketle birleşmesi neticesinde elde edilen yeni paylar nedeniyle, şahıs şir­
keti ortakları serbest
meslek kazancı elde etmiş olacaklardır.
,
A d i k o m a n d i t şirketlerdeki komanditer ortaklar ise, getirdikleri sermaye n e d e ­
niyle b u gelire sahip oldukları için, menkul
sermaye
iradı elde' etmektedirler (GVK
md.75, f.2, b.2).
1 6
Bu y ö n d e b k z . T e k i n a l p / P o r o y / Ç a m o ğ l u , Nr.810, Nr.1616 v e Nr.1641.
2 7
Bkz. Y u k a n d a 2.1.2.
2.2.2. Sermaye Şirketi
Ortaklarda
2.2.2.1. T a m M ü k e l l e f S e r m a y e Şirketi Ortaklar .
TTK hükümleri çerçevesinde, bir'sermaye şirketinin başka bir sermaye şirketine
ortak .olabilmesi m ü m k ü n d ü r . -Kurumlar vergisine tabi- " k u r u m "
niteliğindeki
"sermaye şirketi" ortak, birleşme çerçevesinde " k u r u m kazancı" elde etmektedir
(KVK m d . l , f.2, b . l ve son fıkra; md.2). Bu kazanç kurumlar vergisine tabidir. K u ­
rum k a z a n a gelir vergisinde sayılan gelir unsurlarından teşekkül etmekteyse de
(KVK m d . l ) , K V K md.13, f.2 gereğince, safi kurum kazancının tespitinde GVK'daki
ticari kazanca ilişkin hükümler uygulanacaktır. Dolayısıyla, sermaye şirketinin elde
etmiş o l d u ğ u gelir unsurunun niteliğinin" herhangi bir pratik ö n e m i b u l u n m a y ı p ,
gelir her halükârda -ticari kazanç gibi hesap edilecek- " k u r u m kazancı" sayılacaktır.
Burada h e m e n dikkat çekilmesi gereken bir durum, ivazsız iktisap edilen hisse
senetleri bakmamdan ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki; -hatırlanacağı üzere -, gerçek ki­
28
şi ortakların ivazsız iktisap ettikleri -birleşen şirket- senetler(i) söz konusu o l d u ­
ğunda birleşme neticesinden elde edilen gelir değer artış kazancı olarak kabul edil­
mezken, sermaye şirketi ortağın, ivazsız
iktisap ettiği hisse senetlerinin birleşme n e ­
deniyle elden çıkması neticesinde elde ettiği kazanç vergiye tabi tutulmaktadır. Bu
d u r u m , sermaye şirketi ortaklar ile gerçek kişi ortaklar arasında eşitlik ilkesine ay­
kırı bir sonuca yol açmaktadır;
2.2.2.2. D a r M ü k e l l e f S e r m a y e Şirketi Ortaklar
Kanuni merkezi ya da iş merkezi Türkiye'de olmayan sermaye şirketleri, dar
mükellefiyet esasma tabidirler (KVK md.9). Türk Vergi H u k u k u n d a , dar mükellef
sermaye şirketi ortakların birleşme nedeniyle elde ettikleri kazancı otomatikman.
k u r u m k a z a n a şeklinde nitelendirerek, bunları ticari kazanç gibi tespit edebilmek
m ü m k ü n değildir. Burada, dar mükellef sermaye şirketi ortağın Türkiye'de her­
hangi bir ticari -ya da zirai- faaliyet neticesinde ticari -ya da zirai- kazanç elde edip
etmediği ö n e m taşımaktadır. Bunun için, şirketin, Türkiye'de bir işyeri ya da daimi
temsilcisinin bulunması ve b u işyeri ya da daimi temsilci üzerinden kazanç elde et­
mesi gerekir (GVK md.7, f.l, b . l ) . Bu d u r u m d a kazanç, -tam mükellef sermaye şir­
keti ortaklarda o l d u ğ u gibi- bilanço esasmda tespit edilecektir. Birleşme nedeniyle
elde ettiği değer artış kazancı ise, ticari kazanç gibi hesaplanacaktır (KVK md.13,
son fıkra).
Dar mükellef sermaye şirketi ortağın Türkiye'de ticari -ya da zirai- faaliyetinin
bulunmaması halinde, birleşme nedeniyle elde ettiği değer artış kazancı, GVK'daki
değer artış k a z a n a n ı n tespitine ilişkin hükümler çerçevesinde tespit edilecektir
2 8
Bkz. 2.1.1.
(KVK md.13, son fıkra).
GVK m d . 7 5 , f.2, b.2, K V K gereğince yıllık veya özel b e y a n n a m e veren dar m ü ­
kellef kunımlarrn, mcürim v e istisnalar düşülmeden önceki k u r u m kazancından, h e ­
saplanan kurumlar vergisi düşüldükten sonra kalan kısmın, " m e n k u l sermaye ira­
d ı " o l d u ğ u n u h ü k m e bağlamaktadır. Bu çerçevede, dar mükellef sermaye şirketi or­
tağın, indirim v e istisnalar düşülmeden önceki -yıllık b e y a n n a m e ile bildireceği- ti­
cari kazancı ya da -özel beyanname ile bUdireceği- değer artış kazancından, hesap­
lanan kurum kazancı indirildikten sonra kalan kısım " m e n k u l sermaye iradı" ola­
rak kabul edilecektir.
3. SAFİ GELİRİN/KAZANCIN TESPİTİ
3.1. Safi Değer Artış Kazancının Tespiti
Birleşme nedeniyle gelir/kazanç elde edilmesi, maliyet bedeli ilkesinin iktisadi
kıymetin kayıtlı değeri ile piyasa değeri arasında farklılıklara y o l açmasından kay­
naklanmaktadır . Kayıtlı değer ile piyasa değeri arasındaki bu fark, gizli yedek ak­
29
çe o l u p ; iktisadi kıymetin devri halinde satıcı, devirle birlikte bu gizli yedek akçeyi
30
ç ö z m ü ş ve gerçekleştirmiş olmaktadır. O halde, değer artış kazancında
len aslında payını
devreden
ortağın gizli yedek akçeler üzerindeki
bazı durumlarda firma değeridir
yedek
akçedir.
(peştemaliye) ;
31
şirket bakımından
vergilendiri­
payı ile
ise, toplam
birlikte
gizli
Nitekim, "safi değer artışı" kenar başlıklı G V K m ü k . m d . S l ' e göre,
değer artışında safi kazanç, elden çıkarma .karşılığında alman para v e aynılarla sağ­
lanan ve para ile temsil edilebilen her türlü menfaatlerin tutarından, elden çıkarılan
mal ve hakların maliyet bedelleri ile elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve sancının
uhdesinde kalan giderlerin "ve ödenen vergi ve harçların indirilmesi suretiyle b u l u ­
nacaktır (f.l, c . l ) . Elden çıkarma karşılığı alman hasılatın a y m ve menfaat olarak
sağlanan kısmının tutarı, VUK'daki. değerleme ile ilgili hükümlere göre tespit edile­
cek (f.l, c.2). Maliyet bedelinin mükellef tarafından tespit edilememesi halinde, m a ­
liyet bedeli yerine, V U K hükümlerine göre, takdir komisyonlarınca tespit edilecek
bedel, kazancı bilanço veya işletme hesabı esasına göre tespit edilen işletmelerde ise
son bilançoda v e y a envanter kayıtlarında gösterilen değer esas alınacaktır (f.2). Bu­
nunla birlikte, elden çıkarılan bir menkul kıymet ise, elden çıkarılan menkul kıy­
metler bakımından "iktisap b e d e h " n i n tevsik edilememesi halinde V U K md.266'da
yazılı itibari değer iktisap bedeli olarak kabul edilecektir (f.4). M a l v e hakların elden
çıkarılmasında iktisap bedeli, elden çıkarılan mal ve hakların, elden çıkarıldığı ay
2 9
Schreiber/ R o g a l l , BB 2003, s.497.
3 0
S c h r e i b e r / R o g a l l , BB 2003, s.497.
3 1
Knobbe-KeuJk, s.897.
hariç olmak üzere DİE tarafından belirlenen toptan eşya fiyat endeksinde artış ora­
nında artırılarak hesap edilecektir (son fıkra).
GVK m u k . m d . 8 r d e zaman zaman adı geçen "iktisap b e d e l i ' n d e n kasıt "maliyet
bedeli"dir (VTJK md.262). Esasen değerleme ölçeklerini d ü z e n l e y e n V U K ' d a , "ikti­
sap değeri" şeklinde bir değerleme ölçeğine yer verilmemiş, "maliyet b e d e l i " bir öl­
çek olarak gösterilmiştir. Maliyet bedeli, "iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi v e ­
yahut değerinin arttırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bi­
l u m u m giderlerin toplamı"dır (VTJK md.262). İtibari değer ise, "her nevi senetlerle
esham ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değer"dir (VUK md.266). Görülmektedir
ki, kanun k o y u c u , maliyet bedelinin tespit edilememesi halinde, payın menkul kıy­
met haline getirilmiş o l u p olmamasma bağlı olarak farklı değerleme ölçekleri ön­
görmüş - ve özellikle takdir komisyonunca bedel tespitine izin vermiş-, böylece
farklı matrahların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Kanaatimizce bu, verginin mali
güçle orantılı olması ilkesine aykırıdır.
Birleşme nedeniyle sona eren paylar ile birleşme çerçevesinde alman payların
değerlerinin eşit olması halinde herhangi bir değer artış kazancı m e y d a n a gelmez,
burada matrah sıfırdır. Bu durum Alman doktrininde , sona eren v e alınan payla­
32
rın değerinin, şeklinin ve fonksiyonun eşit olması, başka bir deyişle iktisadi özdeşli­
ğin (wirtschaftliche Identität), bulunması halinde kabul, edilmektedir. Ortağın bir­
leşme sonrasında elde ettiği yeni payın değerinin, birleşme için verdiği payın değe­
rinin altında kalması halinde ise, " d e ğ e r artış k a z a n a " n d a n değil, aksine "elden çı­
karma zararı"ndan bahsetmek gerekecektir.
2003 yılı kazançları bakımından değer artış kazançlarrrun 12.milyar T L / s ı vergi­
den istisna edilmiştir; istisna haddi içinde kalan bu kısım için b e y a n n a m e verilme-'
yeceği gibi, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde b u kısım beyannameye
dahil- edilmeyecektir (GVK md.86, b . l - a ) .
3.2. Safi Ticari Kazancın Tespiti
Safi ticari k a z a n a n tespiti GVK d.38 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. Türk
Vergi Hukuku sisteminde safi ticari kazanca ulaşmada üç ayrı y ö n t e m öngörülmüş­
tür; bilanço esası (GVK md.38), işletme hesabı esası (GVK md.39) ve basit usul
33
3 2
K n o b b e - K e u k , s. 927.
3 3
Elde ettikleri gelirin gayet cüzi o l d u ğ u kabul edilen k ü ç ü k esnaf için geririlmiş olan b u usule
tabi olabilecekler, G V K m d . 4 7 ve m d . 4 8 ' d e ayrıntılı bir şekilde tespit edilmiş, aynca
GVK
m d . S İ ' d e bu usule tabi olamayacaklar sıralanarak basit usulü u y g u l a y a b i l e c e k vergi mükellefi
erinin kapsamı kesin bir şekilde çizümiştir. GVK md.51, b l . gereğince, kollektif şirket ortakk
an
ile k o m a n d i t şirketlerin k o m a n d i t e ortaklan basit usulden faydalanamazlar. Basit usulde ticari
kazanç, bir h e s a p d ö n e m i içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alış bedelleri
arasındaki o l u m l u farklar (GVK md.46, f.2, c.l). Bu usulde herhangi bir defter tutulmaz, Tic
an
(GVK md.46). Bilanço esası, VUK m d . l 7 7 ' d e tarurnlanıraş olan birinci sınıf tacirler
için uygulanacaktır .(VUK md.176); V U K md.177, b.4'e göre, her türlü ticaret şirket' leri birinci sınıf tacir o l d u ğ u için, şahıs şirketleri ile sermaye şirketi ortaklar, bi­
34
lanço esasına g ö r e kazançlarım tespit edeceklerdir. Bilanço esasına göre ticari ka­
zanç, teşebbüsteki ö z sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki o l u m l u farktır; b u miktara hesap dönemi içinde işletme sahip veya sahip­
lerince, işletmeye ilave olundan değerler bu farktan indirilir, işletmeden çekilen d e ­
ğerler ise farka ilave edilir (GVK md.38, f . l ) . VUK m d . l 9 2 ' d e tammlanmış olan öz
sermayeye, ya gerçek aktiften amortismanlar, borçlar ve karşılıklar çıkartılarak
(analitik y ö n t e m ) , ya da sermaye, yedek akçe v e kâr toplanarak ulaşılır (sentetik
y ö n t e m ) . Tutulması gereken defterler, bilanço ve bilançoda uygulanacak değer­
35
leme ölçekleri k o n u s u n d a VUK'daki defter tutma, bilanço v e değerleme k o n u s u n ­
daki h ü k ü m l e r u y g u l a m a alam bulacaktır.
V U K m d . l 7 8 ' d e k i kriterleri taşıyan gerçek kişi ortaklar ise, işletme hesabı esa­
sına göre kazançlarım tespit edeceklerdir. Burada ticari kazanç, bir hesap d ö n e m i içinde elde edilen hasılat ile' giderler arasındaki olumlu farktır (GVK md.39, f . l ) . Bu­
rada yalnızca işletme hesabı defteri tutulmakta (VUK md.193), defterin sol tarafına
giderler, sağ tarafında ise hasılat yazılmaktadır (VUK md.194). İşletme hesabı ve
değerleme konularında, VUK'daki ilgili düzenlemelere başvurulacaktır.
Türk kanun k o y u c u s u , bazı kötüye kullanımları önlemek amacıyla, gayri safi ti­
cari kazançtan indirilebilecek giderler ile indirilemeyecek giderlere ilişkin ayrıntılı
kataloglar ö n g ö r m ü ş t ü r G V K md.40 gereğince, şu giderlerin gayri safi ticari kazanç­
tan indirilmesi m ü m k ü n d ü r : Ticari kazancm elde edilmesi ve i d a m e ettirilmesi için
y a p ü a n genel giderler; hizmetli ve işçilerin işyerinde v e y a işyerinin müştemilatında
iaşe v e ibate giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı, -27.
m a d d e d e yazılı- giyim giderleri; işle ilgili olmak şartıyla, mukavelenameye veya ilama v e y a kanun emrine istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar; işle ilgili ve
yapılan işin ehemmiyeti v e genişliği ile mütenasip seyahat ve ikamet giderleri; kira­
lama yoluyla edinilen v e y a işletmeye dahil olan ve işte kullanılan taşıtların gider­
leri; işletme ile ilgili olmak şartıyla;, bina, arazi, gider, istihlak, d a m g a , belediye ver­
gileri, harçlar v e kaydiyeler gibi ayni vergi, resim ve harçlar; Vergi Usul Kanunu
hükümlerine g ö r e ayrılan amortismanlar; işverenlerce, Sendikalar Kanunu h ü k ü m ­
lerine göre sendikalara ödenen aidatlar; işverenler tarafından ücretliler adına bi-
kazanç, yapıları faaliyetler ilgili olarak Vergi U s u l K a n u n u h ü k ü m l e r i n e g ö r e alınması ve veril­
m e s i m e c b u r i o l a n alış v e giderler ile hasüaüara ilişkin belgelerde yazılı tutarlara göre hesapla­
nır ( G V K m d . 4 6 , f.2, c.2).
3 4
T T K md.136, ticaret şirketlerini şu şekilde sıralamaktadır:, kollektif şirketler, k o m a n d i t şirketler,
a n o n i m şirketler, limited şirkeüer ve kooperatifler.
3 5
Ö n c e l / K u m r u l u / Çağan, s.267.
. reysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları. Buna karşılık G V K m d . 4 1 , şu gider­
lerin, gayri safi ticari kazançtan mdirilmesirü açıkça yasaklamaktadır: teşebbüs sahi­
bi ile eşinin v e çocuklarımın işletmeden çektikleri paralar ve aynen aldıkları sair de• ğerler; teşebbüs saMbinin kendisine, eşine, küçük çocuklarına işletmeden ö d e n e n
aylıklar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar; teşebbüs sahibinin işlet­
meye k o y d u ğ u sermaye için yürütülecek faizler; teşebbüs sahibinin, eşinin ve küçük
çocuklarmın işletmede cari hesap veya diğer şekillerdeki alacakları üzerinden y ü r ü ­
tülecek faizler; her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile teşebbüs sahibinin suçla­
rından d o ğ a n tazminatlar; her türlü alkol ve alkollü içkiler ile tütün ve tütün m a ­
mullerine ait ilan v e reklam giderleri; kiralama yoluyla edinilen veya işletmede ka­
yıtlı olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu- deniz, uçak v e helikopter gibi
hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusuyla ilgili olmayanların giderleri ile
amortismanları; -kanunda öngörülen şartları taşıyan işletmelerin- işletmede kullan­
dıkları yabancı sermayeye ilişkin faiz, k o m i s y o n gibi giderleri ve maliyet unsurları
toplamının -kanunda ö n g ö r ü l d ü ğ ü şekilde hesaplanacak- kısmının %25'i; basm y o ­
luyla işlenen fiillerden v e radyo ve televizyon yayınlarından d o ğ a c a k m a d d i ve
manevi zararlardan dolayı ö d e n e n tazminat giderleri.
3.3. Safi Serbest Meslek Kazancının Tespiti
Safi serbest meslek kazancı, bir hesap dönemi içinde serbest.meslek faaliyeti kar­
şılığı olarak tahsil edilen para ve aynılar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile
temsil edilebilen menfaatlerden, bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildik­
ten sonra kalan farktır (GVK md.67, f . l ) . GVK md.68 gereğince, gayri safi serbest
meslek kazancından indirilebüecek giderler şunlardır: mesleki faaliyetin icrasma
tahsis edüen işyeri kirası; mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için
ödenen aydınlatma, ısıtma, telefon, kırtasiye giderleri, m ü s t a h d e m ücretleri, meslek,
ilan ve reklam vergileri işyeriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar; mesleki faaliyetin
ifasında başkalarına gördürülen hizmetler için ö d e n e n paralar; alman meslek kitap­
ları ve meslek dergileri için ödenen bedeller ve mesleki teşekküllere ö d e n e n aidat;
mesleki faaliyetler ilgili seyahat ve ikamet giderleri; meslekin ifasma l ü z u m l u aletle­
rin, eczaların ve sair maddelerin tedariki için yapılan giderler; mesleki faaliyette
kullanılan tesisat v e demirbaş eşya için Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrı­
lan amortismanlar; serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla emekli sandıklarına ö d e ­
nen giriş ve emeklilik aidatları; mesleki faaliyetle ilgili olarak kanun, ilam ve m u k a ­
velenameye göre ö d e n e n tazminatlar; işle ilgili olarak şehir içi ulaşım, posta, telgraf
ve. odabaşı ücretleri gibi müteferrik giderler ile envantere dahil olan binek otomobil­
lerin giderleri ve Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrüan amortismanları. Bu­
na karşılık, her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile serbest meslek erbabının suç­
larından d o ğ a n tazminatların gider olarak indirilmesi m ü m k ü n değildir.
Serbest meslek faaliyetinde bulunan koliektif şirketler ile adi k o m a n d i t şirketler,
serbest meslek kazançlarım, aynen diğer serbest meslek kazancı elde eden mükellef­
ler gibi, serbest meslek kazanç defterine göre tespit edeceklerdir ( G V K md.67, f."5 ve
f.6 ve V U K md.210, f . l ) . -İşletme hesabı esası defterine benzer şekilde- serbest mes­
lek kazancı defterinin bir tarafında giderler, diğer tarafında hasılat kaydedilecektir
(VUK md.210, f.2)..
G V K md.86, b.2 gereğince, şahıs şirketlerinin dar mükellef ortaklarının -tamamı
stopaja tabi tutulmuş- serbest meslek kazançları beyan dışıdır, dolayısıyla birleşme
neticesi elde edilen serbest meslek k a z a n a üzerinden y a p ı l a n s t o p a j , nihai vergilen­
dirme olacaktır.
3.4. Safi Menkul Sermaye İradının Tespiti
Kanun k o y u c u , safi menkul sermaye iradına ulaşılabilmesi için, gayri safi m e n ­
kul sermaye iradından, d e p o etme v e sigorta ücretleri gibi menkul kıymetlerin m u ­
hafazası için yapılan giderler ile temettülerin tahsil giderleri ile m e n k u l kıymetler ve
bunların iratları için ö d e n e n -gelir vergisi hariç- her türlü vergi, resim v e harcın in­
dirilmesine imkân vermektedir (GVK md.78). Birleşme neticesinde, elde edilen gelir
için yapılan ve kanunda indirilmesine izin verilen giderler adi k o m a n d i t şirket b ü n ­
yesinde v e takip edilen ticari k a z a n a tespit esası çerçevesinde dikkate alınacağın­
dan, komanditer ortağın birleşme nedeniyle elde ettiği gelir zaten safi menkul ser­
maye iradı olacaktır. Dolayısıyla, kanunda sayılan bu giderleri indirebilme imkânı
kanaatimizce bulunmamaktadır.
Tam mükellef ortak tarafından bir takvim yılı içinde elde edilen v e toplamı 600
milyon lirayı aşmayan, stopaja ve istisna uygulamasına k o n u olmayan menkul ser­
maye iratları vergi dışıdır (GVK md.86, b . l - d ) . Ayrıca, tam mükellef ortağın, gelir
vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan on iki milyarlık tutarı aşmaması k o ­
şuluyla, Türkiye'de stopaja tabi tutulmuş olan menkul sermaye iradı ile, dar mükel­
lef ortağın tamamı Türkiye'de stopaja tabi tutulmuş menkul sermaye iradı beyan
dışıdır ( G V K md.86, b . l - c ve b.2). Dolayısıyla^ burada stopaj nihai vergiyi teşkil
etmektedir.
t.
3.5. Safi Kurum Kazancının Tespiti
Yukarıda açıklandığı üzere , ortak sermaye şirkeüerirun safi k u r u m kazançları­
36
nın tespitinde, G V K ' n ı n ticari kazanca ilişkin hükümleri u y g u l a m a alam bulacaktır.
Burada ayrıca, K V K m d . 1 4 v e m.l5'te sıralanmış olan hasılattan indirilebilecek gi­
derler v e indirilemeyecek giderler de dikkate alınacaklardır. Gayri safi kazançtan
3 4
Bkz. 3.2.
indirilebilecek giderler şunlardır (KVK md.14): hisse ve tahvil senetlerinin ihraç gi­
derleri; ilk tesis ve taazzuv giderleri; genel heyet toplantıları için yapılan giderlerle
birleşme, fesih ve tasfiye giderleri; sigorta şirketlerinde bilanço g ü n ü n d e hükmü
d e v a m eden sigorta mukavelelerinin istilzam ettiği teknik ihtiyatlar; eshamlı k o ­
mandit şirketlerde komandite ortağın kâr hissesi; genel bütçeye dahil dairelere,
katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere, Bakanlar Kuru­
lunca vergi muafiyeti taranan vakıflara, kamu menfaatlerine yararlı sayılan d e m e k ­
lere ve bilimsel araştırma v e geliştirme faaliyetlerinde bulunan k u r u m ve kuruluş­
lara m a k b u z karşılığında yapılan bağış ve yardımların o yıla ait k u r u m kazancı­
nın %5'ine kadar olan kısmı; kurumlar vergisi beyannamelerinde her yılın zararı
ayri ayrı. gösterilmek v e beş yıldan fazla nakledilmemek koşuluyla geçmiş yılların
mali bilançolarına göre meydana gelen zararlar; faizsiz olarak kredi verenlere, ö d e ­
nen kâr payları ile özel finans kurumlarmca kâr ve zarara katılma hesabı karşılı­
ğında ödenen kâr payları. Gayri safi kazançtan indirilemeyecek giderleri ise şu şe­
kilde sıralamak gerekir (KVK md.15): ö z sermaye üzerinden ö d e n e n veya hesapla­
nan faizler; örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler; dağıtılan ör­
tülü kazançlar; her türlü yedek akçeler; dar mükellef kurumların bazı giderleri; k u ­
rumlar vergisi ile her türlü para ve vergi cezaları, A A T U H K ' n a göre ödenen g e ­
cikme z a m v e faizleri; -kanunen tespit edilen hadler saklı kalmak şartıyla- menkul
kıymetlerin itibari değerin altında satışından doğan zararlar, ö d e n e n komisyonlar
ve benzeri giderler; VUK'a göre ödenen gecikme faizleri; her türlü alkol v e alkollü
içkiler ile. tütün ve tütün mamullerine ait ilan ve reklam giderleri; kiralama yoluyla
edinilen veya işletmede kayıtlı olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu d e ­
niz, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusuyla il­
gili olmayanların giderleri ile amortismanları; -kanunda öngörülen şartları taşıyan
işletmelerin- finansman giderlerinin bir kısmı; basm yoluyla işlenen fiillerden v e
radyo ve televizyon yayınlarından doğacak maddi ve manevi zararlardan dolayı
ödenen tazminat giderleri.
KVK md.8, f.l, b . l ' d e "kurumların, tam mükellefiyete tabi başka bir kurumun
sermayesine iştirakten elde ettikleri kazançlar" kurumlar vergisinden istisna edil­
miştir. "İştirak kazançları istisnası" olarak isimlendirilen b u istisnanın kapsamına
" k u r u m tarafından ortak kurumlara dağıtılan kâr payları"run girdiğine şüphe b u ­
lunmamaktadır. Nitekim doktrinde , b u istisna kapsammda sadece kâr paylanrun
37
ele alınmış olduğu görülmektedir. Ancak, "bir kurumun başka bir k u r u m u n serma­
yesine iştirakten elde ettiği kazanç"lann kapsamı içine, birleşme neticesinde ortak
kurumların elde ettiği kazançlarının da girip girmediğinin araşürılması gerekir.
Her n e kadar, KVK geçici md.28, b.a'da, tam mükellefiyete tabi kurumların işti­
rak hisselerinin satışından doğan kazancın, satışın yapıldığı yılda k u r u m sermaye3 7
Ş e n y ü z , s.294 vd.; Özbalcı, s.161; Kızılot, K V K md.8, s.54S.
sine ilave edilen kısmının ( 1 . 1 . 1 9 9 9 - 3 1 . 1 2 . 2 0 0 3 tarihleri arasında uyg-ulanmak ü z e ­
re) kurumlar vergisinden istisna edilmiş olması, sorunun cevabı hakkında olumsuz
sinyaller verse de, kanaatimizce,. yapılacak geniş ve maddenin amacına u y g u n bir
•yorum, kısaca "birleşme kazancı" olarak mtelendirilebüecek inceleme konusu ka­
zançların da istisna kapsamı içinde değerlendirilmesi sonucuna bizi ulaştırmaktadır.
Çünkü, öncelikle bu tür kazançlar da "bir kurumun başka bir k u r u m u n sermaye­
sine iştiraki neticesinde" meydana gelmiş olan kazançlardır. Eğer böyle bir iştirak
olmasaydı, ortak kurum, ana kurumun başka bir şirketle birleşmesi neticesinde
birleşilen şirketlerin paylarım ve böylece geliri elde etmezdi. Diğer yandan, kanun
k o y u c u n u n iştirak' kazancı istisnası getirmesindeki amaç, kurum kazançlarının
defa kurumlar vergisi
ile yükümlendirilmesini
iki
önlemektir . Bu amaca ulaşabilmek
38
için, iştirak kazançları istisnanın kapsamına birleşme neticesinde k u r u m ortakların
elde ettikleri kazançları da dahil etmek gerekir. Çünkü;
a) Birleşme kârı kurumlar vergisine tabi olup (KVK md.36, f.l, c.2), birleşme n e ­
deniyle birleşen kuruma ait iktisadi kıymetlerin -rayiç bedel ile emsal bedelden az
olmamak üzere- taraflarca yapılacak anlaşmaya göre
cağı birleşme bilançosuna
40
39
değerlendirilerek hesaplana­
göre tespit edilecek servet değeri (öz sermayeden) ile bir­
leşme kararının tescil v e ilanıyla başlayan birleşme döneminin başında
•
1H
41
-infisah e-
Ş e n y ü z , s.294.
D o k t r i n d e Paklar (s.575), iktisadi kıymetleri cari değerleri üzerinden hesaplamak' gerektiği g ö ­
3 9
rüşündedir. Yazara g ö r e , cari d e ğ e r d e n anlaşılması gereken " r a y i ç d e ğ e r " dir. " B u değer, birle.
şen k u r u m ile birleşilen (devralan) k u r u m tararından müştereken saptanır. " B u değere, 'birleşen
k u r u m a ait firma değeri="peştemallık dahil, varlıklar emsal bedelleri ü z e r i n d e n y e n i d e n değer­
l e m e y e tabi tutularak ulaşılır. Anılan değer y a r d ı m ı ile de birleşen k u r u m u n 1.000,-, 1.500,- TL.
n o m i n a l değerindeki b e h e r hisse senedinin cari değeri b u l u n u r . " ; Özbalcı da cari değeri esas
almaktadır (s.740). Yazarın, "cari d e ğ e r " d e n kastının, "tarafların karşılıklı iradesi ile tespit edi­
len d e ğ e r " o l d u ğ u anlaşılmaktadır (s.741, s.743-745). Buna karşılık aynı yazar, aynı eserinin
başka bir yerinde (s.769) ise "rayiç üzerinden y e n i bir d e ğ e r l e m e y e tabi t u t m a k " tan bahsetmek­
tedir. V U K md.266 gereğince rayiç değer "bir iktisadi kıymetin değerleme g ü n ü n d e k i normal
alım satım d e ğ e r i " o l u p , yazarın "tarafların karşılıklı iradesi ile tespit edilen d e ğ e r " şeklinde ta­
nımladığı cari d e ğ e r d e n farklıdır. Çünkü, taraf iradelerine bağlı bir d e ğ e r olan cari değerin, ta­
rafların uzlaşmasıyla " n o r m a l " alım-satım değerinin altında ya da ü s t ü n d e olabilmesi m ü m ­
kündür.
4 0
Birleşme halinde, birleşen şirketler şirketin d u r u m u n u gösterir v e aynı ö r n e ğ e göre hazırlanmış
bilanço hazırlamak, ayrıca varlığı sona eren şirket(ler) ise, şirket borçlarının n e şekilde ö d e n e c e ­
ğini gösterir bir b e y a n n a m e y i bilanço ile birlikte ilan etmek z o r u n d a d ı r l a r (TTK m d . 1 4 9 ) .
1,1
Paklar, s.574. Yazar, şirket borçlarının ö d e n m e s i ve güven alana alınmasını m ü t e a k i p d ü z e n l e ­
nen birleşme b i l a n ç o s u n u n kesinleştiği tarihi, birleşme d ö n e m i n i n sonu olarak göstermektedir.
A n c a k b u tarihten sonra birleşen şirket ortaklarına, birleşilen şirketin hisse senetleri verilebile­
cektir. A y n ı görüşte Kızılot, ş.2341; Özbalcı'ya (s.739) göre, "...birleşmenin gerek başladığı, g e ­
rekse s o n u ç l a n d ı ğ ı tarihi, birleşme sözleşmesinin ilgili genel kurullarca tasdik tarihinden başkabir tarihe bağlama imkânı olamaz. Genel kurul karar tarihleri farklı o l d u ğ u n d a , s o n u n c u s u esas
den k u r u m u n birleşmeden önceki- hazırlanan vergi bilançosuna göre tespit edilen
servet değeri (öz sermaye) (KVK md.36, f.2, c . l ' d e k i
42
atıf gereğince K V K md.33, f.l,
c.l) arasındaki farktan oluşmaktadır* . Yeni şirket kurma y o l u y l a birleşmede, birle­
3
şen şirketlerin devir büançosundaki değerlerle yeni kurulacak şirket çatısı altına
girme imkânları olmayıp, KVK-md.36 v e burada atıfta bulunulan KVK m d . 32-33
hükümleri b u n u açık bir şekilde yasaklamaktadır . KVK md.36, f.2, birleşme kârına
44
aynı zamanda, birleşen kurum ortaklarına d o ğ r u d a n ya da dolaylı • şekilde verilen
değerlerin eklenmesini de şart koştuğundan , birleşilen k u r u m ortaklarına, verilen 45
paylar dışındaki- diğer değerlerin de birleşme kârının tespitinde hesaba katılacak ;
46
•nihayet, KVK md.14 ve 15 hükümlerinin de g ö z ö n ü n d e tutulması zorunlu o l d u ­
ğundan (KVK md.32, son fıkra), örneğin hisse senedi ihraç giderleri (md.14, b . l ) ile
birleşme giderleri de (md.14, b.3) hasılattan mdirilebilecektir.
alınmak gerekir."
4 2
K V K m d . 3 6 , f.2, c.l: "Tasfiye kârının tespiti hakkındaki h ü k ü m l e r , birleşme karının tespitinde
de caridir."
4 3
4 4
Kızılot, s.2344-2345; Şenyüz, s.365-366.
D e v i r büançosundaki değerlerle birleşme, ancak devir y o l u y l a birleşme halinde s ö z k o n u s u olabilir ( K V K md.37, f. 1, b.2).
4 5
K V K md.36, f.2, birleşmede birleşen şirket ortaklarına birleşilen şirketin paylarının dışında baş­
ka değerler verilmesine imkân tanıyarak, T T K ' d a n b u nokta da a y n l m a k t a d ı r . K V K ' m d . 3 6 , f.2
k o n u s u n d a ilginç bir y o r u m , ticaret h u k u k u doktrininden gelmektedir. İngiliz v e -Amerikan h u ­
kuklarında, birleşmede karşı edim olarak p a y senetlerinin yanı sıra, başka iktisadi değerler v e ­
rebilmek m ü m k ü n k e n h u k u k u m u z b a k ı m ı n d a n b u n a imkân o l m a d ı ğ ı m belirten Türk (s.88 ye
burada dpn.75 ve 77), her ne kadar KVK m d . 3 6 , f.2'de, " m ü n f e s i h k u r u m u n veya kurumlarm
ortaklanna veya sahiplerine birleşilen k u r u m tarafından d o ğ r u d a n d o ğ r u y a v e y a vasıta ile veri­
len değerler" den bahsedilerek, ortaklara yeni kurulan ya da devralan ortaklığın şirket p a y l a n
haricinde başka bazı iktisadi değerler verilebilmesine imkân tanımışsa da, m a d d e y e göre " v e r i ­
len b u değerler, k u r u m u n tasfiyesi halinde ortaklara dağıtılan değerler y e r i n e " geçecek o l d u ­
ğ u n d a n , burada bir birleşmenin değil, t a s f i y e n i n belirtilmiş o l d u ğ u g ö r ü ş ü n d e d i r . O halde, y a ­
zara g ö r e , ortakların, yeni kurulan ya da devralan ortaklığın paylarını değil d e para, tahvil gibi
başka iktisadi değerler talep etmeleri halinde artık birleşmeden değil, satım veya trampadan
s ö z e t m e k v e b u n u n için de söz k o n u s u ortaklığın tasfiye edilmesi gerekecektir.
16
D o k t r i n d e , KVK md.36, f.2'de geçen " k u r u m ortaklanna d o ğ r u d a n ya da dolaylı şekilde verilen
d e ğ e r l e r " ibaresine, birleşilen k u r u m ortaklanna verilen payların da dahil o l u p olmadığı k o n u ­
s u n d a tartışma vardır. Kızılot (KVK md.30-39, s.2345) b u p a y l a n K V K md.36, f.2 kapsamına da­
hil etmezken, Semercigil (En Son Değişikliklerle K u r u m l a r Vergisi K a n u n u ve Açıklamaları,
Ankara 1995, s.453) bu p a y l a n n "dolaylı d e ğ e r l e r " .içinde yer aldığını belirtmektedir. Özbalcı
(s.741) ise, " K u r u m l a r Vergisi Kanunun, 36'ncı maddesini ü ç ü n c ü fıkrasında, birleşilen k u r u m ­
d a n alman değerlerin Vergi Usul K a n u n u n d a yazılı esaslara göre d e ğ e r l e n e c e ğ i belirtilmiştir.
Birleşen k u r u m u n alacağı p a y senetleri b u h ü k ü m gereğince değerlenecek..."
demektedir.
Birleşilen k u r u m d a n değer alınması, b u m a d d e n i n ikinci fıkrasında (ikinci c ü m l e d e ) d ü z e n l e n ­
m i ş o l d u ğ u için, yazarın birleşüen k u r u m d a n alman p a y l a n KVK m d . 3 6 , f.2, c.2 kapsamında
g ö r d ü ğ ü izlenimi ortaya çıkmaktadır.
b) Birleşme neticesinde birleşen şirket ortaklanma verilecek birleşilen şirket pay­
larının karşılığım, yeniden değerlenmiş- birleşme bilançosuna göre hesaplanacak
47
değer (öz sermaye) teşkil etmektedir . Ancak, birleşen k u r u m u n birleşme kârı üze­
43
rinden kurumlar vergisi mükellefiyeti b u l u n d u ğ u dikkate alınacak olursa, birleşen
kurum ortaklarına verilen birleşilen kurum paylarırun fiili değerini birleşme kârm-
Birleşen şirket ortaklarının, birleşilen şirketin şirket paylarına n e ö l ç ü d e sahip olacakları tespit
edilecek bir değiş-tokuş oranı ya da başka bir deyişle değiştirme birimi çerçevesinde h e s a p edi­
lecektir. Değiş-tokuş oranı k o n u s u n d a n e TTK'da ne de K V K ' d a "herhangi bir d ü z e n l e m e yoktur.
Ticaret h u k u k u d o k t r i n i n d e Tekinalp (Tekinalp/ P o r o y / Ç a m o ğ l u ) , N r . l 4 5 c ) , birleşen şirketlerin
a y n a y n ö z k a y n a k / s e r m a y e oranlan b u l u n d u k t a n sonra, çıkan oranların birbirleriyle oranla­
narak değiş-tokuş oranının tespit edilmesini önermektedir. Yazara g ö r e , " D e v r a l a n ticaret ortaklığmca yapılması gerekli sermaye artanmırun b ü y ü k l ü ğ ü , devralınanın malvarlığının, devra­
lan ticaret ortaklığının sermayesinin itibari değerine oranlanarak belirlenir. B u n u n için u y g u l a ­
m a d a iltihak e d e n v e devralan ticaret ortaklannm ö z kaynak/ sermaye oranlan bulunur. Ö z
kaynak, ticaret ortaklığının sermayesi ile y e d e k akçeleri ve y e n i d e n d e ğ e r l e m e f o n u n u n topla­
m ı n d a n -varsa- bilanço zararlarının çıkarılması ile bulunur. İki oranın oranlanması ile elde edi­
len faktör, iltihak e d e n ortaklığın sermayesine bölünürse, yapılması gereken s e r m a y e artırımı­
nın b ü y ü k l ü ğ ü e l d e edilir. Arttınlacak sermaye, devralman ortaklığın sermayesine b ö l ü n ü r s e
payların değiş-tokuş oranı tespit edilir."
Vergi h u k u k u doktrrrıinde görüş birliği o l d u ğ u n d a n s ö z etmek güçtür. Değiştirme birirninin,
her iki ortaklığın da a y n a y n cari ö z sermayesinin ve b u ö z sermayelerin birbirine oranı
(Şenyüz, s.367); tespit e d ü e c e k oran (Paklar, s.576); birleşen k u r u m hisse seneüerinin cari değeri
ile birleşen k u r u m hisse senetleri cari değerinin birbirine oranı ( Ö z b a l a , s.743; Kızılot, K V K
md.30-39, s.2347-2348) çerçevesinde olması gerektiği belirtilmektedir. Kızılot, cari değerin, bir­
leşme bilançosuna göre ortaya çıkan bilanço değerinden (öz s e r m a y e d e n ) ç o k farklı o l d u ğ u n u
belirtmekte v e cari değerin tespitinde, Ö z b a l c i y a paralel şekilde ( Ö z b a l a , s.743-745), bilanço
d e ğ e r i n d e n , borsadaki fiyatlardan ve s o n üç yıldaki temettü ortalamasına g ö r e kapitalizasyon
d e ğ e r i n d e n yararlanmanın m ü m k ü n o l d u ğ u n u , ancak rayiç değerin b u n l a r d a n t a m a m e n farklı
olmasının da ihtimal dahilinde b u l u n d u ğ u n u , b u değerin esas itibariyle taraflann anlaşmasıyla
belirleneceğini belirtmektedir. Böylece yazar, bir y a n d a n birleşen şirket ortaklarına verilen p a y l a n n karşüığıru, birleşen şirket varlıklarının y e n i d e n değerlenmesi s o n u c u bilançoya göre orta­
ya çıkan ö z sermaye o l d u ğ u n u .kabul etmekte; ancak diğer y a n d a n , değiş-tokuş birimurıin tespi­
tinde y e n i d e n d e ğ e r l e m e sonrası belirlenen ö z sermayeyi değil, cari. ö z sermayeyi temel almak­
tadır.
D o k t r i n d e Paklar (s.576), K V K md.36, f.3'ün atfıyla V U K md.279 çerçevesinde, birleşen k u r u m
ortaklanna verilecek şirket p a y l a n n karşılığını/ değerini (alış b e d e l i n i ) , y e n i d e n değerlenmiş
değerleri içeren birleşme bilançosuna göre hesaplanacak ö z sermayenin o l u ş t u r d u ğ u n d a n b a h ­
setmektedir. Tekinalp ( / P o r o y / Ç a m o ğ l u , N r . l 4 5 b ) , devralma d u r u m u n d a devralan ortaklığın
sermaye artımına gideceği v e artırım neticesinde oluşan paylar d e v r a l m a n ortaklığın ortaklan­
na verileceğinden, s e r m a y e artırımın karşüığıru devralman ortaklığın malvarlığının teşkil etti­
ğini belirtmektedir. Ö z b a l a (s.740-741) ise, birleşen k u r u m a ait varlıkların cari değerle değerle­
m e y e tabi tutulması neticesinde ortaya çıkan değerin ( ö z sermaye) alınacak p a y l a n n değerine
karşılık geldiğini ifade etmektedir.
dan birleşme nedeniyle doğan mali yükümlülükler indirildikten sonra
49
kalan m e b ­
lağ oluşturmaktadır.
Bu açıklamalar göstermektedir ki, birleşme halinde b i r l e ş m e kârı iki. defa k u rrxmlar-vergisiyle yükümlendirilin ekte dir; birleşen k u r u m , bünyesinde ve kurum
ortaklarda. Birleşme halinde birleşen şirket bünyesinde meydana gelen birleşme kâ­
rı kurumlar vergisine tabi olmakta, ardından birleşme neticesinde kurum ortaklara
yeni paylar yoluyla yansımakta, değer artış kazancı kabul edilerek ikinci kez b u de­
fa ortaklar nezdinde vergilendirilmektedir. Dolayısıyla, iştirak kazançları istisna­
sının varlık amacına aykırı sonuçların gerçekleşmesi g ü n d e m e gelmektedir .
50
Birleşme nedeniyle elde edilen kazançların iştirak kazançları istisnası içinde ka­
bul edümesi halinde ise, eşitlik ilkesi gereğince, gerçek kişi ortakların birleşme d o ­
layısıyla elde ettikleri devir kazançlarının da vergi dışı bırakılması gerekecektir.
Aynı gelir üzerinden iki defa kurumlar'vergisi alınmadığına göre, aynı gelir üzerin­
den önce kurumlar vergisi ardından gelir vergisinin almamaması gerekir.
İstisna kapsamına birleşme nedeniyle elde edilen kazançların dahil edilmemesi
halinde, birleşme neticesinde -ticari kazançları nedeniyle- yıllık beyanname ya da değer artış kazançları nedeniyle- özel beyanname vermek z o r u n d a olan dar mükel­
lef kurumlara ait, indirim ve istisnalar, d ü ş ü l m e d e n önceki -yıllık beyanname ile
bildireceği- ticari kazanç ya da -özel beyanname ile bildireceği- değer artış kazan­
cından, hesaplanan kurum kazancı indirildikten sonra kalan kısım (menkul ser­
maye iradı, GVK md.75, f.2, b.4), ana merkeze aktarılması halinde stopaja tabi tutu­
lacaktır (GVK md.94, b.6-b, iii). Son derece karışık olan bu düzenleme ile kanun k o ­
yucu, dar mükelleflerin Türkiye'de elde ettikleri ve ticari kazanç'ile değer artış ka­
zancına dayanan kurum kazançlarını iki defa (önce " k u r u m kazancı"- olarak kurum­
lar vergisine, ardından merkeze aktarılmaları halinde "menkul sermaye iradı" ola­
rak gelir vergisi stopajına) vergiye tabi tutmaktadır. Böylece, dar mükellefler üze­
rindeki vergi yükü arttırılmaktadır.
4. ÖDENECEK VERGİNİN TESPİTİ
4.1. Gerçek Kişi Ortaklar ile Şahıs Şirketi Ortaklarda
Gelir vergisine tabi gerçek kişiler ile şahıs şirketi ortaklarınca ödenmesi gereken
vergi şu şekilde tespit edilecektir:
4 9
Ö z b a l c ı , s.740-741; Şenyüz, s.366-367.
5 0
N i t e k i m A l m a n y a ' d a , kurumların iştirak ettikleri bir sermaye şirketine ait paylarım devretmele­
r i n d e n meydana gelen kazançlar vergi dışı kabul edilmektedir. Bu k o n u d a b k z . Schreiber/ R o gall, D i e Besteuerung der G e w i n n e aus der Veraeusserung v o n Anteilen an Kapitalgesellschaf­
ten, BB 2003, s.499.
1) Matrahın tespiti: Yıllık beyannarrıede, bir takvim yılı içinde elde edilen ka­
zanç ve iratların tamamı bir araya getirilerek toplanır (GVK 84, b . l ) , bu toplamdan
aşağıdaki indirimler yapılır:
a) Zarar indirimleri (GVK md.88):
al) A Y md.73, f.l'deki verginin mali güçle orantılı olması ilkesine u y g u n şekilde,
gelir toplanırken, gelir unsurlarının bir kısmında meydana gelen zararlar, diğer ge­
lir unsurlarından elde edilen kazanç v e iratlardan mahsup edilecektir (GVK md.88,
f . l ) . Ancak, GVK md.88, f.l, parantez içi h ü k m ü ile bu ilke ihlal edilerek, diğer ka­
zanç ve iratlardan d o ğ a n zararların, diğer gelir unsurlarından m a h s u b u " yasaklan­
mıştır. Böylece, elden çıkarma zararının varsa diğer gelir unsurlarından indirile­
bilmesi m ü m k ü n değildir. Kanun k o y u c u , menkul sermaye iratlarında, sermayede
meydana gelen eksilmeleri zarar kabul etmediği için (GVK md.88, f.3), kanaatimizce
birleşme neticesinde teslim edilen paya oranla- daha düşük değerli pay elde.etme
nedeniyle m e y d a n a gelen zararlar m e n k u l sermaye iratlarında da dikkate alınama­
yacaktır, b u da verginin mali güçle orantılı olması ilkesine aykırıdır. Birleşme n e d e ­
niyle elde edilen gelirler dikkate alınırken, birleşme neticesinde m e y d a n a gelen za­
rarı dikkate almamanın hukuki bir izahı yoktur. GVK md.88, f.2 gereğince, gelirin
toplanması ve zararların gelir getiren kazanç ve iratlardan mahsubuna rağmen ka­
patılmayan zarar kısmının, gelecek yılların gelirinden -beş yıl içinde- mahsubu
mümkündür.
a2) T a m mükellefiyette yurtdışı faaliyetlerden doğan zararlar, toplam gelirden
mahsup edilir (GVK md.88, f.4). Ancak, Türkiye'de gelir vergisinden istisna edilmiş
bir kazançla ilgili yurtdışı zararın, yurtiçindeki kazanç ve iratlardan
mahsubu
m ü m k ü n değildir (GVK md.88, f.6).
b) Gelirin elde e d i l m e s i y l e ilgili o l m a m a k l a birlikte, gelirden yapılabilecek
diğer indirimler:
b l ) Sigorta primleri ( G V K md.89, b . l ) : Beyan edilen gelirin %10'unu (bireysel
emeklilik sistemi dışındaki şahıs sigorta primleri için, b e y a n edilen gelirin %5'ini)
ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, mükellefin şahsına, eşine ve kü­
çük çocuklarına ait hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, analık, d o ğ u m ve tahsil gibi
şahıs sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylan;
b2) Bağış ve yardımlar ( G V K md.89, b . 2 ) : Kamuya yararlı faaliyetlerde bulunan
-GVK md.89, b.2'de belirtilmiş olan- k u r u m ve kuruluşlara bir takvim yılı içinde
yapılan bağış ve yardımlardan, bağışm yapıldığı takvim yılma ait beyan edilen geli­
rin en fazla %5'ine kadar olan kısmı ile, G V K md.89, b.2'de gösterilen kamu idare ve
müesseselerine bağışlanan okul ve y ü z yatak kapasitesinden az olmamak üzere ö ğ - "
renci yurdu dolayısıyla yapılan harcamalar veya b u tesislerin inşası için b u kuruluş­
lara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile, mevcut tesislerin faaliyetlerine devam
ettirebümeleri için yapılan her türlü nakdi v e ayni bağış ve yardımların tamamı;
b3) Eğitim v e sağlık
harcamaları
( G V K md.89, b..4): Beyan edilen gelirin %5'ini
.aşmaması, Türkiye'de yapılması ve, gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti b u l u ­
nan gerçek v e tüzel kişilerden alınacak belgelerle ispatlanması şartıyla, mükellefin
kendisi, eşi v e küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim v e sağlık harcamaları;
b4) Bağ-Kur primleri (1479 S.K. md.49, f.3).
2) Tarifenin uygulanarak yasal verginin tespiti: Yukarıda sayılan indirimler
somasında ortaya çıkan meblağ matrahı oluşturmaktadır. Matraha, GVTC md.'103'te
düzenlenmiş olan artan oranlı tarife uygulanarak vergi miktarı hesaplanacakür .
51
Tarife, %20'lik oran ile başlamakta, her basamakta beş puan artarak %4'lük bir oran
ile sona ermektedir. Burada tarife dışı bir miktar öngörülmemiş olup, kazanılan her _
kuruş vergiye tabidir.
3) Ö d e n m e s i gereken verginin tespiti:
a) Stopaj y o l u y l a alman vergiler: Yıllık b e y a n n a m e d e gelir olarak beyan edilen
kazanç v e iratlar üzerinden daha önce yapılmış olan stopajlar, beyanname üzerin­
den hesaplanan gelir vergisinden mahsup edüir (GVK md.121, f . l ) .
b) Geçici vergi: Geçici vergiye tabi olan -basit usule tabi olanlar hariç olmak üzere- ticari kazanç sahipleri ile serbest, meslek k a z a n a sahipleri, yıl içerisinde ö d e ­
miş oldukları geçici vergileri, beyanname ü z e r i n d e n hesaplanan gelir vergisinden
mdireceklerdir (GVK mük.md.120).
c) Yabancı memleketlerde ö d e n e n vergiler: Tam mükellefiyete tabi mükellefle­
rin yabancı memleketlerde elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden ilgili ülkede
ödedikleri benzeri vergiler, Türkiye'de tarh edilen gelir vergisinin yabancı memle­
kette elde edilen kazanç v e iratlara isabet eden .kısmından indirilir (GVK md.123,
f.l).
4.2. Sermaye Şirketi Ortaklarda
Kurumlar vergisine tabi sermaye şirketi ortaklarm ödemesi gereken vergi şu şe­
kilde tespit edilecektir:
1) Matrahın tespiti: KVK md.13, f . l ' d e , kurumlar vergisinin safi kurum k a z a n a
üzerinden hesap edileceğini belirtmektedir. Bu nedenle, yukarıda safi kurum kazan­
cına dair yapılan açıklamalar, matrahının tespiti bakımından da aynen geçerlidir.
2) Tarifenin uygulanarak yasal verginin tespiti: KVK m d . gereğince, kurumlar
vergisi oranı %30'dur (KVK md.25, f . l ) . Bu oran matraha uygulanarak, kurumlar
vergisi hesap edilecektir.
5 1
D e ğ e r artış k a z a n d a n da, diğer gelir unsurlan.gibi, artan oranlı tarifeye tabidirler. E k o n o m i y e
zarar verdiği gerekçesiyle, devir kazançlarını %0 ile %20 arasında s e y r e d e n "uluslararası alan­
daki genel ortalamada vergilendirme önerisi (Pöllath, s.1345), kanaatimizce verginin mali güçle
orantılı olması ilkesine aylandır.
3) Ö d e n m e s i gereken v e r g i n i n tespiti:
a) Stopaj y o l u y l a ö d e n e n vergiler:.Beyannamede gösterilen kazançlardan, KVK
ya da G V K ' y a tevkifan kesilmiş vergiler, beyanname üzerinden hesaplanan k u r u m ­
lar vergisinden mahsup edilecektir (KVK md.44, f.l).
b) Geçici vergi: Kurumlar vergisi mükellefleri., yıl içinde ödemiş oldukları geçici
vergiyi, hesaplanan kurumlar .vergisinden mahsup edilecektir (KVK md.25, £.2).
c) Yabancı m e m l e k e t l e r d e ö d e n e n vergiler: Y a b a n a memleketlerde elde edile­
rek Türkiye'de genel netice hesaplarına intikal ettirilen kazançlardan ilgili yabancı
ülkede ödenen benzeri vergiler, Türkiye'de tarh olunan kurumlar
vergisinden
indirilecektir (KVK md.43, f.l).
5. SONUÇ
Yukarıda yapılan açıklamalar göstermektedir ki, birleşen şirket ortaklarının ver­
gilendirilmesi konusunda h u k u k u m u z d a sistematik bir düzenleme bulunmadığı
gibi, .zaman zaman gelir vergisi mükellefleri, zaman zaman ise gelir vergisi mükel­
lefleri ile kurumlar vergisi mükellefleri arasında eşitlik ilkesine ve eşitlik ilkesiyle
bağlantılı olarak verginin mali güçle orantılı olması ilkesine aykırı bazı sonuçlar or.taya çıkmaktadır. Oysa, verginin malı güçle orantılı olması ilkesi, h u k u k u m u z d a açık bir anayasal ilkedir (AY md.73, f . l ) . Birleşme çerçevesinde mali güçleri eşit mik­
tarda artan vergi mükelleflerinin -hukuki nitelikleri ne olursa olsun-, niçin birbirin­
den farklı vergi yüklerine maruz kaldıklarının bu ilke karşısında izahı yoktur.
Birleşen S e r m a y e Şirketi Ortaklarının Vergilendirilmesi
KAYNAKÇA
Aslanlı/ D o m a n i ç , Limited Şirketler H u k u k u ve Uygulaması, Hisseli K o m a n d i t Şirketler, TTK-ŞerhiIII, İstanbul, 1989, s.72-73.
Başaran, F., Türk ve A m a n Vergi Bilançosu Hukuklarında Gayri M a d d i İktisadi Kıymetleri Aktifleştirme Şartlan, İstanbul, Beta Yayınevi, 1999,.s.l3-21.
Başaran, F., 4369 Sayılı Kanuna Göre " G e l i r " Kavramının A n l a m ı , v d , s.223 (Mart 2000), s.114-124.
Brenner/ T ü m p e l , Internationales Steuerrecht U n d , In: H a n d b u c h Fusionen, Hrgs.: Pemsteiner/ Mittermaier, Linde Verlag W i e n , 2002, s.539-566.
Güneş, G., Verginin Yasallığı İlkesi, Istanbul, Alfa Yayınevi, 1998, s.162.
Kızılot, Ş., Kurumlar Vergisi Kanunu ve Uygulaması C.I v e C.II, Ankara, Yaklaşım Yayınlan, 2000,
s.2201, 2207, 2341-2348; 2375; Gelir Vergisi Kanunu ve U y g u l a m a s ı C.2, Ankara, Yaklaşım
Y a y ı n l a n , 1994, m d . 8 0 - 8 1 , s.1557, 1596-1597.
K o c a h a n o ğ l u , O. S., Türk Vergi Kanunlan, 6.B., İstanbul, T e m e l Matbaası, 1992, s.333.
K n o b b e - K e u k B., Bilanz- u n d Unternehmenssteuerbilanz, 9. Aufig., Köln, Verlag Otto Schmidt,
1993, s.897, 917, 927, 946.
Jacobs O. H., U n t e m e h m e n s b e s t e u e r u n g u n d Rechtsform, 3. Aufl., M ü n c h e n , Verlag C.H. Beck,
2002, s.422-425.
Öncel/ K u m r u l u / Çağan, V e r g i ' H u k u k u , 10.B., Ankara, Turhan Kitabevi, 2003, s.267, 316-318, 344.
Özbalei, Y., Kurumlar Vergisi Kanunu Y o r u m y e Açıklamalan, Ankara, Oluş Yayıncılık, 2003, s.739745, 743-745, 760-761, 769.
Ö z b a l a , Y., Gelir Vergisi Kanunu Y o r u m ve Açıklamalan, Ankara, O l u ş Yayıncılık, 2003, s.629-630,
649 v d .
Paklar, S., K u r u m l a r Vergisi Kanunu Y o r u m v e Uygulaması, Genişletilmiş 2.B., İstanbul, İstanbul
Matbaası, 1987, s.571-576.
Pemsteiner/ Mittermaier (Hrsg.), H a n d b u c h Fusionen, Allgemeine, betriebswirtschaftliche, rechtli­
che u n d Branchen-Aspekten, Linde Verlag W i e n , 2002.
P o r o y / Tekinalp/ Ç a m o ğ l u , Ortaklıklar v e Kooperatif H u k u k u , 8.B., İstanbul 2000, Nr.141, 144, 145c,
151, 156, 161, 764, 766, 810, 1095, 1161, 1641, 1643.
Pöllath, R., Veraeusserungsgewinn-Besteuerung 2002-.Was N u n ? , D b 2002, 1342 v d .
Schreiber/ Rogall, Die Besteuerung der G e w i n n e aus der Veraeusserung V o n Anteilen an Kapitalge­
sellschaften, Bb 2003, 497 v d .
Schumacher, R., Private Veraeusserungsgeschaefte N a c h & Estg für Minderheitsaktionäre als steu­
erliche Folge b e i m sog. " S q u e e z e - O u t " ? , D b 2002, 1626 v d .
Semercigil, M., En Son Değişikliklerle Kurumlar Vergisi K a n u n u ve A ç ı k l a m a l a n , Ankara 1995,
s.453.
Şenyüz, D., Türk Vergi Sistemi, 8.B., Bursa, Ezgi Kitabevi, 2002, s.179 v d . , 294 vd., 364-367.
Tipke, K., D i e Steuerrechtsordnung, Bd. II, 2. Auflg., K ö l n 2003, s.720.
T i p k e / Lang, Steuerrecht, 17. Auflg, Köln, Verlag Otto Schmidt, 2002, §11,- Rz.91.
Tschaeni, R., U n t e n e h m e n s ü b e m a h m e n nach Schweizer Recht, Base u n d Frankfurt A m Main, Ver­
lag H e b i n g & Lichtenhahn, 1989, s.50.
Türk, H.S., Ticaret Ortakliklarmm Birleşmesi, Ankara, Banka v e Ticaret H u k u k u Araştırma Ensti­
tüsü Yayın N o : 185, O l g a ç Matbaası, 1986, s.84-89.
Vorschlag für eine Richtlinie des Europaeischen Parlaments u n d des Rates betreffend Ü b e r n a h m e • angebote v o m 02.20.2002, O M (2002), 534 endg., w w w . e u r o p a . e u . i n t / e u r - l e x / d e / c o m / p d f / 2 0 0 2 /
com2002_0534de01.pdf