baraj havzaları yeşil kuşak ağaçlandırma eylem planı

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
BARAJ HAVZALARI
YEŞİL KUŞAK AĞAÇLANDIRMA
EYLEM PLANI
2013-2017
Elazığ - Keban Barajı
Kapak Fotoğrafları:
Sivas - 4 Eylül Barajı
Karaman - Ermenek Barajı
Mersin - Karakızderesi
Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü
www.cem.gov.tr
BARAJ HAVZALARI YEŞİL KUŞAK
EYLEM PLANI
Su, hem bölgemizde hem de Dünya’da son derece değerli, ekonomik ve stratejik bir kaynaktır. Tabii hayatın devamı için zaruri bir ihtiyaç olan suyun sürdürülebilir yönetilmesi
şarttır. Bu sebepten dolayı su kaynaklarının tahsisinde, kullanılmasında ve korunmasında havza esaslı planlamaya özen gösterilmelidir. Ayrıca su talebinin sürekli olarak karşılanabilmesi için suyun akarsular üzerinde kurulan barajlarda depolanması ve programlı
bir şekilde hizmete sunulması gerekmektedir.
Barajlar Türkiye’nin en önde gelen altyapı yatırımlarından olup içme ve kullanma suyu,
sulama, sanayide faydalanma, taşkın ve sel kontrolü, enerji üretimi, balıkçılık, rekreasyon, yaban hayatı ve diğer çevresel gayelere yönelik önemli hizmetler sunmaktadır.
WWF’ya göre (2006) 1.000 m3 kişi/yıl miktarından daha az kullanılabilir suyu olan ülkeler
“su fakiri” olarak, 2.000 m3ten az suyu olan ülkeler “su stresi” ve 8.000-10.000 m3’ten
fazla suyu olan ülkeler “su zengini” olarak sınıflandırılmaktadır.
Türkiye’de kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı 1.519 m3 civarındadır. Sanıldığı gibi Türkiye su zengini bir ülke değildir. Bu sebeple
Türkiye’nin gelecek nesillerine sağlıklı ve
yeterli su bırakabilmesi için kaynakların
çok iyi korunup, akılcı kullanılması
gerekmektedir.
Bakanlığımız tarafından 2003 yılından itibaren su depolarımız
durumunda olan baraj ve göletlerin su verimi ve kalitesini
arttırmak gayesiyle su toplama havzalarında ağaçlandırma, erozyon kontrolü, mera
ıslahı çalışmalarına ivme kazandırılmış, geniş alanlarda
başarılı çalışmalar yapılmıştır. Bakanlığımızın politikaları
gereği bu çalışmalar bundan
sonra artarak devam ettirilecektir.
3
GAYE VE KAPSAM
Türkiye’deki baraj havzalarının önemli kısmı, bitki örtüsünden mahrum yüksek eğimli
arazilerden oluşmaktadır. Oysa erozyon Kontrolü açısından, baraj havzalarının orman
örtüsüyle kaplı olması arzu edilir. Zira; bitki örtüsüyle kaplı olmayan havzalarda, rüsubat taşınımından dolayı barajlar hızla dolmaktadır.
Türkiye’de büyük emek ve paralar harcanarak tesis edilen barajlarımıza erozyonla gelen katı maddeleri azaltmak, barajların ömrünü artırmak, barajların ve su havzalarının
korunmasını sağlamak için ağaçlandırma ve erozyon kontrol çalışmaları yapılması gerekmektedir.
Türkiye’de işletmeye açılmış, inşa halinde ve proje safhasında olan 425 adet baraj ve
648 adet gölet olmak üzere toplam 1073 adet tesis bulunmaktadır. Yağışların düzensizliği ve yıllara göre değişen işletme şartları sebebiyle baraj ve göletlerin su
aynası işletme kodundan daha aşağılara inmekte,baraj ve göletler etrafında maksimum kotla göl aynası arasındaki alanlar
boş kalmaktadır. Eylem planı ile azami su kotu ile işletme kotu (normal su kotu) arasında kalan alanlar ile
havza koruma alanlarında ağaçlandırma, erozyon
kontrolü ve rehabilitasyon çalışmaları yapılarak
baraj ve göletlerin çevresinde yeşil kuşaklar
oluşturulacaktır.
2013-2017 yıllarını kapsayan bu eylem planı ile yapılacak yeşil kuşak ağaçlandırma
çalışmalarında öncelikli olarak işletmede,
inşaat ve proje safhasında olan toplam
400 adet baraj ve göletin göl aynası ve
çevresindeki havza koruma alanlarının
ağaçlandırılması planlanmaktadır.
Karaman - Ermenek Barajı
4
Özetle Bu Eylem Planı ile;
Havza koruma alanında bulunan ağaçsız alanlar ile, zaman zaman su altında
kalan ve baraj koruma alanında bulunan arazilerin değerlendirilmesi,
Su miktarının ve kalitesinin artırılması,
Yeni rekreasyon ve turizm alanlarının oluşturulması,
Yaban hayatı için yeni barınma alanları meydana getirilmesi,
Yapılacak olan ağaçlandırmalarda gelir getirici türler kullanılarak yöre halkı
ekonomisine katkıda bulunulması,
Erozyonun ve rüsubat taşınımının önlenerek barajların ekonomik ömrünün
uzatılması hedeflenmektedir.
Sivas
5
Baraj ve Gölet Havzaları
Yeşil Kuşak Ağaçlandırmalarında
Çalışma Öncelikleri
İçme suyu temini maksatlı baraj ve gölet havzaları
Erozyona çok hassas baraj ve gölet havzaları
Şehirler çevresinde bulunup rekreasyon ihtiyacı olan yerlerdeki baraj ve
gölet havzaları
Ziraat alanlarını sulama için tesis edilen baraj ve gölet havzaları
Enerji üretimine yönelik baraj havzaları
Yeşil Kuşak ağaçlandırma çalışmalarında öncelikli olarak işletmede, inşaat ve
proje safhasında olan toplam 400 adet baraj ve göletin çevresindeki havza koruma alanlarının ağaçlandırılması planlanmaktadır.
Eylem planı kapsamında yeşil kuşak ağaçlandırması yapılacak alanlarda; öncelikle barajların sosyal ve mülkiyet meselelerinin olmadığı, kuruluşlarca koordineli çalışma imkânı bulunan kısımlarda çalışmaya başlanacaktır.
Elazığ - Keban Barajı
6
Ağaçlandırmalarda
Kullanılacak Türler
Eylem Planı kapsamında çalışma yapılacak ağaçlandırma alanları, yılın belli dönemlerinde ya da bazı yıllarda geçici subasar alanlar özelliği gösterebilmektedir. Bu sebeple;
Tür seçiminde yörenin toprak, iklim, topografya, yaban hayatı, barajın yeri, kullanım
maksadı gibi özelliklerinin yanı sıra subasar kısımlar için suya dayanıklı türlerin kullanımına dikkat edilecektir.
Subasar özelliği taşıyan alanlarda, bu şartlara uygun türlerin boylu fidanları kullanılacaktır.
Baraj havzaları etüt edilerek değerlendirilecek, uygun yerlerde yeşil kuşak ağaçlandırmaları, yerleşim yerlerine yakın bulunan yerlerde ise rekreasyon veya sportif maksatlı
ağaçlandırma projeleri yapılacaktır.
Ağaçlandırmalarda, içme suyu temin edilen baraj havzalarına öncelik verilecek olup
bu alanlarda kaliteli içme suyu elde etmek önemli olduğundan suyun kalitesini bozmayacak türlere ağırlık verilecektir.
Saf tür dikimleri yerine tabii türlerin de içinde bulunduğu özellikle yapraklı ve ibreli türlerimizle karışık, sıra ve gruplar
halinde dikimler yapılacaktır.
Baraj havzalarındaki mevcut tabii türler aynen
muhafaza edilecektir. Yeşil kuşak ağaçlandırmalarında yaban hayatının ve yöredeki insanların faydalanabileceği yetişme ortamı
şartlarına uygun, meyveli ve insanlara
ekonomik olarak katkı sağlayabilecek
türlere ağırlık verilecektir. Misal olarak
arıcılığa destek olacak yalancı akasya,
söğüt, dişbudak, okaliptüs, iğde gibi
çiçekli türler, ipek böcekçiliğinde faydalanılan dut gibi, sepetçilikte kullanılan söğüt ve bunlar gibi gelir getirici
türler kullanılacaktır.
Türkiye’nin ekolojik yetişme bölgelerine
göre, projelerde kullanılacak türler aşağıda verilmiştir.
Şanlıurfa
7
1. Akdeniz Ekolojik Bölgesi
A) Subasar bölüm: Taxodium distichum (Amerikan Bataklık Servisi),
Liquidambar orientalis (Sığla), Alnus glutinosa ‘orientalis’ (Kızılağaç), tabii
Salix spp., (Söğüt), Salix babylonica (Salkım Söğüt),
B) Nemli ya da kısa süreli (geçici) subasar bölüm: Platanus orientalis (Doğu
Çınarı), Liquidambar styraciflua (Amerikan sığla Ağacı), Liquidambar orientalis
(Sığla), Nerium oleander (Zakkum), Populus nigra (Kara Kavak), Populus alba
(Ak Kavak), Eucalyptus camaldulensis (Kırmızı Okaliptüs), Mrytus communis
(Mersin), Vitex agnus castus (Hayıt), Ulmus spp. (Karaağaç), Washington
robusta (Palmiye), Washington filifera (Palmiye),
2. Akdeniz Ardı Ekolojik Bölgesi
C) Subasar bölüm: Tabii Salix spp., (Söğüt) Salix babylonica (Salkım Söğüt),
D) Nemli ya da kısa süreli su basar bölüm: Platanus orientalis (Doğu Çınarı),
Populus nigra (Kara Kavak), Populus alba (Ak Kavak), Ulmus spp, (Karaağaç),
Fraxinus excelsior (Yaygın Dışbudak), Fraxinus angustifolia (Sivri Meyveli
Dişbudak), Aesculus hippocastanum (At Kestanesi), Acer negundo (Dişbudak
Yapraklı Akçaağaç), Elaeagmus angustifolia (İğde), Morus alba (Beyaz Dut),
Robinia pseudoacacia (Yalancı Akasya), Tuzlu kısımlarda Tamarix spp (Ilgın)
3. Karadeniz Ekolojik Bölgesi
E) Subasar bölüm: Taxodium distichum (Amerikan Bataklık Servisi),
Liquidambar orientalis (Sığla), Alnus glutinosa ‘glutinosa’, Alnus glutinosa
‘barbata’ (Sakallı Kızılağaç) Fraxinus angustifolia (Sivri Meyveli Dişbudak),
Salixspp., (Tabii Söğüt) Salix babylonica (Salkım Söğüt),
F) Nemli ya da kısa süreli subasar bölüm: Platanus orientalis (Doğu Çınarı),
Liquidambar styraciflua (Amerikan sığla Ağacı), Liquidambar orientalis
(Sığla), Acer negundo (Dişbudak Yapraklı Akçaağaç), Acer pseudoplatanus,
(Çınar Yapraklı Akçaağaç), Acer campestre (Ova Aklçaağacı), Populus nigra
(Kara Kavak), Populus alba (Ak Kavak) , Ulmus spp (Karaağaç), Ginkgo biloba
(Mabet Ağacı), Betula alba (Huş), Liriodendron tulipifera (Amerikan Lale
Ağacı), Fraxinus excelsior (Yaygın Dişbudak), Fraxinus angustifolia (Sivri
Meyveli Dişbudak),
4. Karadeniz Ardı Ekolojik Bölgesi
G) Subasar bölüm: Tabii Salix spp., (Söğüt) Salix babylonica (Salkım Söğüt)
H) Nemli ya da kısa süreli subasar bölüm: Platanus orientalis (Doğu Çınarı),
Populus nigra (Kara Kavak), Populus alba (Ak Kavak), Ulmus spp (Karaağaç),
Fraxinus excelsior (Yaygın Dışbudak), Fraxinus angustifolia (Sivri Meyveli
Dişbudak), Aesculus hippocastanum (At Kestanesi), Betula alba (Huş), Acer
8
negundo (Dişbudak Yapraklı Akçaağaç), Acer pseudoplatanus (Çınar Yapraklı
Akçaağaç) Elaeagnus angustifolia (İğde), Morus alba (Beyaz Dut), Robinia
pseudoacacia (Yalancı Akasya), Tuzlu kısımlarda Tamarix spp (Ilgın),
5. İç Anadolu Ekoloji Bölgesi
I) Subasar bölüm: Tabii Salix spp. (Söğüt)
J) Nemli ya da kısa süreli subasar bölüm: Populus nigra (Kara Kavak), Populus
alba (Huş), Ulmus spp (Karaağaç), Fraxinus excelsior (Yaygın Dişbudak),
Fraxinus angustifolia (Sivri Meyveli Dişbudak), Fraxinus americana (Amerikan
Dişbudak), Aesculus hippocastanum (At Kestanesi), Betula alba (Huş), Acer
negundo (Dişbudak Yapraklı Akçaağaç), Elaeagnus angustifolia (Iğde), Morus
alba (Beyaz Dut), Robinia pseudoacacia (Yalancı Akasya), Tuzlu kısımlarda
Tamarix spp (Ilgın),
6. Kuzey Doğu Anadolu Ekoloji Bölgesi
(Erzurum, Erzincan, Kars, Bayburt, Agrı, Sivas, Van,
Hakkâri vb)
K) Subasar bölüm: Tabii Salix spp. (Söğüt)
L) Nemli ya da kısa süreli subasar bölüm: Populus nigra (Kara Kavak), Populus
alba (Ak Kavak), Ulmus spp (Karaağaç), Fraxinus excelsior (Yaygın Dişbudak),
Fraxinus americana (Amerikan Dışbudak), Betula alba (Huş), Betula nigra
(Huş), Betula pumila( Huş), Betula pubescens (Tüylü Huş), Betula medwediewi
(Kızılağaç Yapraklı Huş), Betula litwinowii (Kafkas Tüylü Huş) Hippophae
rhamnoides (Yalancı İğde), Viburnum lantana (Tüylü Kartopu) Ribes spp
(Firenk Üzümü), Elaeagmus angustifolia (iğde), Tuzlu kısımlarda Tamarix spp
(Ilgın),
7. Doğu Anadolu Güney Bölümü
(Tunceli, Malatya; Adıyaman, Diyarbakır, Bitlis vb)
M) Subasar bölüm: Salix spp. (Tabii Söğüt) Liquidambar orientalis
(Sığla)
N) Nemli ya da kısa süreli subasar bölüm: Platanus orientalis
(Çınar), Populus nigra (Kara Kavak), Populus alba (Ak Kavak),
Populus eufratica (Fırat Kavağı), Ulmus spp, (Karaağaç), Fraxinus
excelsior (Yaygın Dışbudak), Fraxinus angustifolia (Sivri Meyveli
Dişbudak), Morus alba (Beyaz Dut), Elaeagnus angustifolia
(İğde), Aesculus hippocastanum (At Kestanesi), Acer negundo
(Dişbudak Yapraklı Akçaağaç), Robinia pseudoacacia (Yalancı
Akasya), Tuzlu kısımlarda Tamarix spp, (Ilgın)
Doğu Çınarı
(Platanus orientalis)
9
Baraj ve Gölet Havzalarında
Gerçekleştirilecek Ağaçlandırma ve
Erozyon Kontrol Tedbirleri
1. İdari Tedbirler:
Bitki, toprak ve su arasındaki tabii dengenin bozulmasına yol açan yanlış insan müdahaleleri olduğundan, bu olumsuz faaliyetlerin durdurulmasına yönelik tedbirlerdir.
Yanlış insan müdahalelerinin önlenmesi için uygulamaya konacak faaliyetlerin, halk
tarafından benimsenmesi ve desteklenmesi gerekmektedir.Bu maksatla, baraj ve gölet çevrelerinde devletin hüküm ve tasarrufu altında olan yerlerde yapılacak ağaçlandırmaların, yörede yaşayan halk tarafından benimsenmesi, katılımı ve desteği sağlanacaktır.
Eğimli Teras
Taban Kuşakları
Eğimsiz Teras
Çalı Demetli Canlı Eşik
10
2. Kültürel Tedbirler:
Bitki örtüsü tesis etmek veya mevcut bitki örtüsünü geliştirmek gayesiyle yapılan
çalışmalardır. Kültürel tedbirler, bitkilendirme ya da ağaçlandırma biçiminde yapılır.
Ağaçlandırmada, ağaç ya da çalı fidanları kullanılır. Baraj havzaları yeşil kuşak ağaçlandırmalarında, yöredeki mevcut tabii türler aynen muhafaza edilerek rehabilite
edilecektir. Yaban hayatının ve yöredeki insanların faydalanabileceği, yetişme ortamı
şartlarına uygun meyveli ve insanlara ekonomik katkı verecek türler kullanılarak ağaçlandırma yapılacaktır.
Ağaçlandırmalarda, yapraklı ve ibreli türlerle saf veya karışık dikimler uygulanacak, su
basar kısımlar için suya dayanıklı türler kullanılacaktır.
3. Mekanik Tedbirler:
Yamaç ve oyuntu ıslahına yönelik yapısal faaliyetleri ihtiva etmektedir. Türkiye’nin topoğrafik yapısının eğimli ve dağlık olması, çok sayıda baraj ve göletlerin göl aynası
çevresinin, eğimli arazilerden oluşması sebebiyle erozyona açık bulunmaktadır. Bu
yüzden yamaç ve oyuntu ıslah tedbirlerine ihtiyaç duyulmaktadır.
Mini ekskavatörle
Teras
Kafes Tel Eşik
Brit
11
Van - Ağzıkara
Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilecek mekanik tedbirler aşağıdaki
gibi sınıflandırılabilir:
Yamaç Islahı Tesisleri
1. Çevirme Hendekleri (Saptırma Kanalları)
2. Toprak İşleme
a) Tam alanda makineli toprak işleme
b) Lastik tekerlekli traktör ile gradoniler şeklinde toprak işleme
c) Teraslar halinde toprak işleme
• Eğimli (Akıtıcı) Teraslar
• Eğimsiz Teraslar (Gradoni Tipi Teras)
• Çalı Demetli Teras
• Makine İle Yapılan Teraslar
- Buror Teraslar (Paletli Mini Ekskavatör ile Yapılan Teraslar)
- Lastik Tekerlekli Ekskavatör (örümcek) ile Yapılan Teraslar
- Meror Tipi Teraslar
3. Çizgi Ot ekimi
4. Örme Çit
5. Kafestel ve Geosentetik Çit
6. Taş kordon
12
Oyuntu Islahı Tesisleri
1. Çevirme Hendekleri (Saptırma Kanalları)
2. Tahliye Kanalları (Su Yolları )
3. Sınai Tesisler (Enine Yapılar)
a) Kuru duvar eşikler
b) Miks veya harçlı duvar eşikler
c) Çuvallı Toprak Sedde
d) Kafes tel eşikler
e) Biyolojik yapılar
- Örme Canlı Eşikler
- Çalı Demetli Canlı Eşikler
Mecra Islahı Tesisleri
1. Britler
2. Taban Kuşakları
3. Islah Sekileri (Islah Barajı-Taşıntı Barajı)
4. Tersip Bentleri (Biriktirme Barajları)
5. Geçirgen ve Süzücü Yapılar
13
EYLEM PLANININ UYGULANMASI
Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü; proje yapımında, Orman
Genel Müdürlüğü; proje yapımı ve uygulanmasında, Devlet Su İşleri Genel
Müdürlüğü ise; mülkiyetinde olan ve çalışmaya konu edilebilecek sahaların sınırlarını
belirleyerek çalışmalara katkı sağlayacaktır.
FAALİYET
NO
AÇIKLAMA
SORUMLU VE
İLGİLİ
KURULUŞLAR
UYGULAMA
YILI
1.1. Baraj havzalarında yeşil
kuşak ağaçlandırmaları için
proje yapılması
ÇEM, OGM
2013-2017
1.2. Çalışılacak alanların tespiti
ve izin işlemlerinin yapılması,
OGM, DSİ
2013-2017
1.3. Baraj havzalarındayeşil
kuşak ağaçlandırmaları proje
yapımında verilerin temin
edilmesi
ÇEM, OGM,
DSİ
2013-2017
2.1. Baraj havzalarında
ağaçlandırma ve erozyon
kontrolü çalışması yapılması
OGM
2013-2017
2.3. Faaliyetler için tohum ve
fidan üretimi
OGM
2013-2017
2.4. Ana dere mecralarında
ıslah çalışması yapılması
DSİ
2013-2017
3
KÖYLÜLERİN
DESTEKLENMESİ
3.1. Baraj havzalarında yeşil
kuşak ağaçlandırmalarından
etkilenecek köylerin
desteklenmesi
OGM
2013-2017
4
PROTOKOLLER
4.1. Faaliyetlere katılacak
alakalı kurumlarla Protokol
Yapımı
ÇEM, OGM,
DSİ
2013-2017
5
İZLEME
DEĞERLENDİRME
5.1. Yapılan faaliyetlerin
izlenmesi gayesiyle veri temini
ve değerlendirilmesi
ÇEM, OGM,
DSi
2013-2017
1
2
14
FAALİYET
ADI
PROJE YAPIMI
PROJE
UYGULAMALARI
15
S.NO
ÇALIŞILACAK BARAJ VE GÖLET SAYISI
BARAJ
VE GÖLET
SAYISI
2013
2014
2015
2016
2017
1
Meriç-Ergene Havzası
75
2
4
7
7
7
2
Marmara Havzası
68
2
3
6
6
6
3
Susurluk Havzası
74
2
4
7
7
7
4
Kuzey Ege Havzası
27
1
2
2
2
2
5
Gediz Havzası
36
2
3
3
3
3
6
K.Menderes Havzası
20
1
2
2
2
2
7
B.Menderes Havzası
60
2
4
5
5
5
8
Batı Akdeniz Havzası
23
1
2
2
2
2
9
Antalya Havzası
33
3
3
4
4
4
10
Burdur Havzası
15
1
1
1
1
1
11
Akarçay Havzası
24
2
2
2
2
2
12
Sakarya Havzası
124
3
4
11
11
11
13
Batı Karadeniz Havzası
25
2
2
2
2
2
14
Yeşilırmak Havzası
83
2
4
8
8
8
15
Kızılırmak Havzası
139
2
4
14
14
14
16
Konya Kapalı Havzası
46
1
3
5
5
5
17
Doğu Akdeniz Havzası
16
1
1
1
1
1
18
Seyhan Havzası
12
1
1
1
1
1
19
Asi Havzası
13
1
1
1
1
1
20
Ceyhan Havzası
26
2
2
2
2
2
21
Dicle-Fırat Havzası
94
2
4
10
10
10
22
Doğu Karadeniz Havzası
6
1
1
1
1
1
23
Çoruh Havzası
17
1
1
1
1
1
24
Aras Havzası
8
1
1
1
1
1
25
Van Gölü Havzası
9
1
1
1
1
1
1073
40
60
100
100
100
TOPLAM
16
ANA HAVZA ADI
YAPILACAK ÇALIŞMALAR
Ağaçlandırma Çalışmaları
Çalı Demetli Teras
17
Erozyon Kontrolü Çalışmaları
Örme Çit
Kuru Duvar Eşik
18
1984
Uluborlu Barajı
2002
T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
CTA LTD. (0312) 222 66 77
Sivas - 4 Eylül Barajı
www.ormansu.gov.tr
Ankara - 2013