21. YÜZYiLDA EMEK KAliTESi VE EGiTiM

21. YÜZYiLDA
EMEK KAliTESi VE EGiTiM
Muhtesem KAYNAK, Prof.Dr.
Gazi Üniversitesi, iiBF
Globallesmenin dünyayi yeniden sekillendirmeye basladigi günümüz 21. yüzyil kosullarinda, gelismis ülkeler oldugu kadar gelismekte olan ülkeler de siddetli bir rekabet ortamina dogru sürüklenmektedir. Enformasyon ve iletisim teknolojilerinin
kilit roller üstlendigi ve böylece ekonomilerin sembolik yapilara dönüstügü bu yeni
21. yüzyil kosullarinda, sembollerle yogrulmus isgücüne ihtiyaç vardir. Eskinin bilindik teknolojileriyle çalisan isgücü giderek ISkartaya çikartilirken, yeni teknolojilere
uyum yetenegi yüksek ve ögrenmeye açik yüksek nitelikli, bir baska deyisle, kaliteli
isgücüne olan talep artmaktadir. Bu da gelismis ülkeler oldugu kadar, gelismekte olan ülkelerin de egitim programlarini buna uygun hale getirmelerini gerekli
kilmaktadir. Dolayisiyla, Türkiye'nin de, gerek dünyadaki yarisabilirligini arttirabilmesi, gerekse mevcut issizlik sorunlarini kalici bir sekilde çözebilmesi için egitimli
isgücünü hem nicelik hem de nitelik bakimindan yükseltmesi, kisaca, kaliteli isgücünü yetistirmesi zorunludur. Bu bakimdan, Türkiye, okul öncesi egitimden baslamak
üzere, ilk, orta ve yüksekögretimin tamamini kapsayacak bütünlesik bir anlayistan
hareketle tüm egitim ve ögretim sisteminde yüksek kaliteli egitim olanaklari olusturmali, bir baska deyisle, kaliteli okul öncesi, ilk, orta ve üniversite egitimi elde
etmeye yönelik politikalar üretmeli, yüksek kaliteli egitim odakli bir paradigma degisikligine gitmelidir.
167
Üniversite Kurultayi 2010
CLOBALLESME
VE REKABET
Globallesmenin dünyayi yeniden sekillendirmeye basladigi günümüz 21.
yüzyil kosullarinda, gelismis ülkeler oldugu kadar gelismekte olan ülkeler
de siddetli bir rekabet ortamina dogru sürüklenmektedir.
Artik dünyada
ayakta kalmak, dal,asi bu rekabetten karli çikmak isteyen her firma ya da
sanayi, ya da her ülke konumunu buna göre ayarlamak zorundadir.
Ekonomilerin sembolik yapilara dönüstügü bu yeni 21. yüzyil kosullarinda
sembollerle yogrulmus isgücüne ihtiyaç vardir. Yelpazenin en dibinde yer
alan beden isçiligine, kalitesiz ucuz emek gücüne dayali rekabetçi yapilar
giderek daha az önemli olma yoluna gitmektedir. Ekonomilerde bedene
dayali isler azaldikça, "cogniterya" yani sembollerle hasir nesir olmus bilgi
isçileri çogalmakta ve bunlara dayali yüksek katma degerli ürün yaratma
yetenegi yükselmektedir.
"proleterya",
"cogniterya"ya
dönüsmektedir
(ToHler, 1992: 901. Her ne kadar, kalitesiz ucuz emek gücüne dayali rekabetçi yapilar, örnegin, çin'de oldugu gibi bazi ülkelerde hüküm sürmekte
ise de, uzun dönemli ve kalici bir rekabet gücünün yüksek katma deger
yaratma yeteneklerine sahip kaliteli emekte yattigini bilmekte sonsuz yarar vardir. Kaldi ki, çin gibi ucuz emek deposu olan ülkelerde bile emek
kalitesi sürekli gelismektedir. 2002-2008 döneminde yilda orta/ama % 10;4
hizla büyüyen (World Bank, 2010) ve 2010 yili içinde Japonya'YI geçerek
ABD/den sonra dünyanin ikinci büyük ekonomisine sahip olmasi beklenen
çin/in bu çarpici basarisinin arkasindaki iki temel güçten biri hizli sermaye birikimi ise, digeri de emek kalitesinde elde etmis oldugu ilerlemedir
(Zheng 2010L
21. yüzyilin "ham petrolü" kaliteli insan sermayesidir, emegidir. Gelinen bu
yeni durumda, kaliteli olmayan ucuz isgücü giderek daha pahaliya mal olacagindan kalitesiz ve ucuz isgücüne dayali üretim ve dagitim da bir süre
sonra karsiz hale gelecektir. Kalitesiz ve ucuz isgücü, yoksul ülkelere her
zaman piyasa avantaji saglamaya yetmeyecektir. Hele gittikçe globallesen
dünya kosullarinda bu hiç yetmeyecektir. Bu bakimdan, önemli olan emek
kalitesinin, gelecekte daha da siddetlenecek rekabetçi kosullarda yüksek
katma degerli ürünler üretecek yeteneklere kavusturulmasidir.
ENFORMASYON
CELisMELER
VE iLETisiM
TEKNOLOJiLERiNDE
MEYDANA
CELEN
VE EMEK KALiTESi
Rekabet gücünün lier yerde belirleyici olmasi ve yasanan teknoloji devrimi, uyum yetenegi yüksek, yeni beceriler kazanmis ve ögrenmeye
açik isgücüne olan talebi arttirmakta, verimlilige, egitime ve arastirmagelistirmeye
yönelik yatirimlara agirlik verilmesi önem kazanmaktadir.
Meydana gelen yeni teknolojik gelismelerle birlikte nitelik düzeyi düsük
isgücüne talep azalirken, nitelik düzeyi yüksek isgücünün üretim ve istihdamda önemi artmaktadir. Nitelikli isgücüne yani ,kaliteli emege duyulan
168
Üniversite Kurultayi 2010
ihtiyaç gittikçe yükselmektedir. Degisimin bas döndürücü hizi, isgücünün
yalnizca geçmiste iyi egitim almis olmasini degil, ayni zamanda egitimin
sürekli olmasini ve ögrenme ile egitimin iç içe geçmesini gerektirmektedir. Bir kez ediniimis bilgiye dayanarak ömür boyu süren meslekler tarihe
karismakla yüz yüzedir. Ayrica, önümüzdeki 20 yil içinde, dünyada mevcut
olan mesleklerin yarisinin günümüzdeki uygulama biçimleri ile ortadan
kalkabilecegi öne sürülmektedir (UNDP2008: 90L
Yeni teknolojiler, analitik beceri ve sorun çözme yetenegi yüksek, sürekli
ögrenmeye açik nitelikli isgücünü gerektirmektedir.
Dünya Bankasi'ndan
Mary canning'e göre, yüksek nitelikli isgücü, yalnizca teknik know-how'la
donatilmis olmayip, elindeki biigiyi analiz etme ve dönüstürme yeteneklerinin yanisira yaratici niteliklere de sahip olan kisi ya da kisilerdir (World
Bank 2005, 14). Artik, emek kalitesi, yalnizca isini dogru bir sekilde yapmak
ve düzgün davranis özellikierine,
kisaca, iyi bir is disiplini ve ahlakina sahip olmak anlamina gelmemektedir. Bunlara ek olarak, hakim olunan bilgi
miktari (ve derinligil, tasinan liderlik özelligi, yönetimsel beceri, yaraticilik
(ve bulusçuluk), ögrenme (ve sorun çözme) yetenegi ve degisen çevresel
kosullara uyum saglayabilme (Heskett, 2006) anlamina da gelmektedir. Bu
bakimdan emek kalitesi, statik degil, dinamik bir kavram olarak anlasilmalidir.
Üretimde enformasyon ve iletisim teknolojilerinin
basta ABD gibi gelismis ülkeler olmak üzere gittikçe yaygin bir sekilde kullanilmaya baslanmasi
(Schreyer 2000) emek kalitesinin de yükseltilmesini gerekli kilmaktadir. Aaronson ve Suiiivan (2001l'e göre, ABD'de 1965'den bu yana gerçeklesen %
2,Tlik verimlilik artisinin O,22'lik kismi emek kalitesindeki artistan kaynaklanmaktadir. 1980'Ierden itibaren ekonomik büyüme ve teknolojik gelisme
bakimindan ABD'nin gerisine düsmeye baslayan Avrupa Birligi ülkeleri de,
bir yandan ABD ile aralarindaki büyüme ve teknolojik gelisme açigini kapama yönünde çesitli çabalar içinde bulunurken, diger yandan da sözkonusu ileri teknolojilerde
kullanabilecekleri nitelikli isgücü arzini genisletme
yönünde emek kalitesini yÜkseltmeye ugrasmaktadir. Avrupa Komisyonu
tarafindan yayimlanan bir çalismada (European Commission 1993) da kaliteli emek gücünün önemi vurgulanmakta ve AB'nin diger gelismis ülkelerle sürdürdügü teknoloji yarisinda üstün gelebilmesinin yüksek derecede
becerikli isgücüne sahip olmakla mümkün olabilecegi öne sürülmektedir.
Tablo 1'de yer alan veriler, Avro alanindaki emek kalitesinin 1984-2005 döneminde her yilortalama % 0,47 düzeyinde YÜkseldigini göstermektedir.
Ancak, emek kalitesindeki bu gelisme, bu artis bile, Avrupa'daki nitelikli isgücü arzindaki açigi kapamaya yetmemektedir.
Avrupa'da bilgilerini
güncellestirmeyi sürdüremeyen isçilere talep azalirken, yüksek egitimli isgücüne, teknik bilgi ve beceriye olan talep hizla artmaktadir. Yayimlanan
bir çaiismada, Avrupa'da istedigi kalitedeki isgücünü bulamayan birçok
isyerinin bUlundugu saptanmistir. Örnegin, International Data Corporati-
169
Üniversite Kurultayi 2010
on, 2008 yili itibariyle Avrupa'daki biigisayar agi uzmani açigini 615.000 kisi
olarak tahmin etmektedir (Wikia Human Science 2007),
Emek kalitesi gelisimi bakimindan Avro Alani ortalamasinin da gerisinde
kalan Almanya'da (bkz. Tablo 1) ciddi bir nitelikli isgücü açigi vardir. 14
haziran 2007 tarihli Wall street Journal'de, Almanya'da, 48.000'ni mühendisten olusan yüksek nitelikli isgücü için toplam 600.000 kisilik bos pozisyonun bulundugu belirtilmistir. Yine Almanya/da küçük isyerlerinin % SO'inin
nitelikli isgücü bulmada sikinti içinde olduklari saptanmistir. cologne Institute for Business Research, nitelikli isgücü kitligi açisindan Almanya için
alarm zillerinin çalmaya basladigini belirtmektedir (DW 2004),
Tablo 1. 1984-2005 Döneminde Avro Alani ve Almanya, Fransa ve italya'da
Emek Kalitesinin Yillik ortalama Gelisimi (YOG)
Alan/Ulke
089
YOG
045
0.47
0.27 (%)
sa
Alani
nva
Kaynak: Schwerdt, G. ve J. Turunen (2007): "Growth
Review Of Income and Wealth, Series 53, Number 4.
in Euro Area Labour
Quality,
Esasen, son çeyrek yüzyilda hizlanan teknolojik gelismeler sonucunda ortaya çikan yüksek nitelikli isgücü, bir baska deyisle, kaliteli emek ihtiyaci
yalnizca Avrupa'nin sorunu degildir. Hindistan gibi gelismekte olan ülkelerin sorunu oldugu gibi, dünyanin önder ülkesi ABD'nin de sorunudur.
Örnegin, her yil 400.000 mühendisin mezun oldugu ve son yillarda elde
ettigi yazilim programlarindaki
basarisi ile göz kamastiran Hindistan'da
bile sirketlerin istedikleri kalitede isgücünü bulmakta zorlandiklari ifade
edilmektedir.
India's National Association of Software Services companies, Hindistan'daki teknoioji profesyonelleri açiginin 2010'da 500.000 kisiye
ulasacagini tahmin etmektedir (NASS2006), 2007 yilinda 126.000 hemsire
açiginin bulundugu ABD'de de bu açigin, 2020'de 400.000'e ulasacagi ve
ayrica 200.000 kisilik doktor açiginin olacagi tahmin edilmektedir
(WSJ
2007).
KALiTESiz EMECiN ISKARTAYA ÇiKARTiLMASi
Globallesme sürecinin temel aktörlerinden enformasyon ve iletisim teknolojilerinde ortaya çikan gelismeler paralelinde kaliteli isgücüne talebin
yükselmesi sonucunda, egitimli isgücüne yönelik talep artarken (bkz. sekil
1), eski teknolojik bilgiye ve bu anlamda "eski moda beseri sermaye''ye
sahip isgücü de her an iSkartaya çikartilmakla karsi karsiyadir. Murnane,
Willett ve Levy (1995) ve Borgans, Marey ve Weel (2006)'ya göre, yetersiz
egitimli ve düsÜk kaliteli isgücü, enformasyon ve iletisim teknoi.ojilerinde
meydana gelen gelismeler paralelinde ortaya çikan ve giderek daha çok
170
Üniversite Kurultayi 2010
talep edilen/edilmeye baslanan analitik beceri ve çözüm yeteneklerine yeterince cevap verememekte ve bu yüzden emek piyasasindaki is bulma
gücü de azalmaktadir. Smits ve Zwick (2004) de, enformasyon ve iletisim
teknolojilerinde
meydana gelen gelismelere karsilik veremeyen beceri eksikligini ve yabanci dil noksanligini, düsük egitimli isgücü istihdam edilmesindeki isteksizligin nedeni olarak göstermektedir.
Teknolojik gelismeyle isgücünün niteligi arasindaki iliski her zaman iktisatin
önemli tartisma konularindan birisi olmustur. Ve bu tartismalarda da teknolojide meydana gelen gelismelerin genelde beceri sapmaliNanli oldugu
yönünde görüsler hakimdir. Bu anlamda teknolojik gelisme!erle beceri
niteligi arasinda bir tamamlayicilik iliskisinin varligindan söz etmek mümkündür. Konuya bu açidan bakildiginda, teknolojik gelisme ile isgücünün
niteligi arasindaki tamamlayicilik iliskisinin 20. yüzyilla birlikte belirginlesmeye, enformasyon ve iletisim teknolojilerinde
ortaya çikan gelismelerle
birlikte iyice önem kazandigini öne sürmek mümkündür. Bununla beraber, 19. yüzyilda meydana gelen teknolojik gelismelerin becerisiz emegi
becerili emekle ikame edici yönlü oldugu da vurgulanmalidir.
19. yüzyilda
fabrikalar atelyeleri ikame ederken, üretim sürecinin becerisizlestirilmesi
(deskilling) sonucunda becerili emek de becerisiz emek tarafindan ikame
edilmistir. Daha önce beceri sahibi zenaatkarlar, ustalar tarafindan yapilan
islerin, isbölümünün gelismesi sonucunda daha küçük ve daha az beceri
gerektiren parçalara ayrilmasiyla birlikte zenaatkarlarin yerini, niteliksiz,
Orta
YÜksek
M~~~~OO~O-NM~~~~OOOO_NM~~
000000000000000000000000000000
00000000000000000000000
_ - - ~ - - - - - - - - - - -- --i _ (""',~\"~
t""'-j
(""'~
("'·1
("".~
sekil 1. Avro Alani'nda Egitim Düzeylerine Göre Çalisilan saat paylarinin Gelisimi
Kaynak: Schwerdt, G. ve J. Turunen (2007):"Growth in Euro Area Labour Quality,
Review of Income and Wealth, Series 53, Number 4.
171
Üniversite Kurultayi 2010
düz isçiler almistir (ACemoglu 2002L. Taylorist ve fordist üretim yönetimi
ilkeleri de bir anlamda bu yönde gösterilen çabalari özetlemektedir.
Diger taraftan, enformasyon ve iletisim teknolojilerinin
gelismesiyle birlikte biigisayar destekli tasarim ve üretimin yayginiasmaya ve üretim sürecinin esneklesmeye kisaca post-fordist üretim yönteminin önem kazanmaya baslamasi, beraberinde emek kalitesinde de bir yükselme ihtiyacini
vurgular hale gelmistir. Spitz (2003), bilgisayar kullaniminin, ele/kuvvete
dayali ve özellikle tekrarlanan becerilere olan talebi azalttigi, buna karsilik, analitik, etkilesimsel ve hesaplamaya dayanan beceri/eri arttirdigini
buimustur. Birçok is türünde talep edilen beceride meydana gelen bu degisim, enformasyon ve iletisim teknolojilerinin
yayiliminin eslik ettigi organizasyonel degisimlerle iliskilidir. Dolayisiyla, kavramsal ve insan odakli
becerilere sahip, esnek ve birden çok (multil beceriye sahip isgücüne olan
talep giderek artmaktadir (lindbeck ve Snower 1999L.çünkü günümüz kosullarinda bu türden becerilere sahip isgücünün verimliligi daha yüksektir.
Gill (1988), yüksek toplam faktör verimliligi ile çalisan sanayiierin görece
yüksek oranda egitimli isçi çalistirdiklarini saptamistir (Kruger 2007:11 'den
Gilli i. (1988): Technological Change, Educatian and Obsolescence of Human capital: Same Evidence for the US, Doktora Tezi, The University of
Chicago).
CENEL/MESLEKi
EoiTiM
VE EMEK KALiTESi
Uluslararasi alanda rekabetin artmasi, bir yandan giderek daha nitelikli insan gücünün yetistirilmesini gerekli kilarken, tüm ülkeleri de bu yeni insan
gücünü yetistirmek üzere kisa, orta ve uzun vadeli politikalar hazirlamaya
ve uygulamaya zorlamaktadir. Diger taraftan, isgücünün yüksek niteliklere
sahip olmasini belirleyen birinci/ etken egitim, ikincil etken is deneyimidir.
Melka ve Nayman (2004)'in Fransa ve ABD ile ilgili olarak yapmis olduklari
çalismada da isgücünün niteligini yani emek kalitesini belirleyen temel etkenin egitim oldugu saptanmistir.
Kaliteli emek olusumunun altinda, ülkelerin uyguladiklari egitim sürecinin
yattigi açiktir. Bu bakimdan, kaliteli emek olusumunun ülkelerin sat1ip olduklari egitim sistemleri tarafindan yönlendirilmeleri
gerekir. Aaronson
ve SulHvan (2001), ABD'de isgücünün egitim durumunun ve deneyim düzeyinin isgücü verimliligindeki
büyümenin önemli bir kismini açikladigini
belirtmektedir.
Egitimli isgücü, verimliligin artmasi bakimindan önem tasidigi kadar, özellikle gelismekte olan ülkelerin i/1tiyaç duyduklari teknolojik gelisme bakimindan da önem tasimaktadir. Egitimli isgücünün teknolojik gelisme bakimindan ülke ekonomisi üzerinde yaratacagi önemli etki,
gelismis ülkelerde ortaya çikan yeni teknoloji/ere erisimi kolaylastirmasi
ve teknoloji transferi ile disaridan elde edilebilecek açik bilgiierin aigilanmasi, özümsenmesi ve gelistirilmelerinin
ötesinde, örtük bilgiierin desifre
edilmelerinde ve yeni yaratici fikirlerle buluslarin ortaya çikarilmalarinda
172
Üniversite Kurultayi 2010
oynayacagi olumlu rolle~dir. Egitim sürecine katilimin artmasi, isgücünün
egitilmesi ve bu süreç sonunda isgücünün belirli bir düzeyde olusturulmasi, gelisen teknolojiyi edinip kullanabilmede bir çesit "esik atlama etkisi"
yaratan bir unsurdur (Wolff 2000L
Krueger ve Kumar (2003), ABD'nin kaydettigi teknolojik ilerleme ve bÜyümede, sahip oldugu genel nitelikli egitim sisteminin önemli payi oldugunu ileri sürmektedir. ABD'deki egitim sistemi, Avrupa'daki beceri odakli
ve uzmanlasmaya önem veren mesleki egitime yönelik olmaktan ziyade
genel nitelikli bir egitim sistemidir. Krueger ve Kumar (2003)'a göre, sadece genel egitim almis isgücü, yeni ve kullanimi riskli teknolojilere kolaylikla uyum saglayip onlari kullanabilirken; beceri odakli egitim almis isgücü,
eskinin bilindik üretim teknolojisini kullanmada daha etkin olmaktadir. Bu
bakimdan meslek liselerinden ve devami olan meslek yüksek okullarindan
mezun olanlarin temel özelligi, bilindik üretim teknolojilerinde
uzmanlasmis ve ustalasmis olma/ari dir.
Avrupa'da mesleki egitime önem veren sistem, teknolojik gelismenin görece duragan oldugu 1960'Iar ve 1970'Ierde ekonomik büyümesine olumlu katkilarda bulunsa da, 1980'ler ve 1990'Iardan itibaren hizli teknolojik
gelisme ile birlikte Avrupa'nin ABD'ye kiyasla daha yavas büyümesine ve
aralarindaki büyüme açiginin ABD lehine devam etmesine neden olmustur. Avrupa'nin mesleki egitimde odaklanmis olmasi, 1980'lerden itibaren
yeni teknolojilere adaptasyonunu ve ekonomik büyümesini engeller hale
gelmistir (Krueger 2007), Bu yüzden, Avrupa ülkeleri, bir yandan üretim
sistemlerinde gittikçe daha fazla kullanilmaya baslanan enformasyon ve
iletisim teknolojileri nedeniyle ihtiyaç duydugu kaliteli emek arzini yetistirmeye çalisirken, diger yandan da geieneksel istihdam sorunlarina çözüm bulmaya çalismaktadir.
TÜRKiYE'DE
iSTiHDAMDAKi
EMEK KALiTESi
Türkiye insan gücü bakimindan zengin bir ülkedir. Sahip oldugu büyük
miktardaki genç nüfus ise bu gücü daha da vurgulayan bir unsurdur. 2000
yili itibariyle, 70.586.256'luk bir nüfusa sahip Türkiye'de 43.280.534, 35 yas
alti nüfus vardir {TuiK 2009L Yapilan tahminlere göre, 2023 yilinda dahi
Türkiye, 2000 yili Dünya ve Avrupa-orta Asya nüfusundan daha genç bir
nüfusa sahip olacaktir. 2023 yilinda, Türkiye nüfusunun yaklasik % 70'i çalisma çaginda olacak ve azalan bir hizla da olsa, ülkenin çalisma çagindaki
nüfusu 2040 yilina kadar artmaya devam edecektir (UNDP2008), Nüfus artis
hizi düserken, çalisma çagindaki nüfusun artmaya devam etmesi nedeniyle ortaya çikan bu dönüsüme "demografik firsat penceresi" denmektedir.
Böyle bir durum, ülke tarihlerinde nadiren ortaya çikabilecek bir üretim
gücü "firsatiildir. Ancak, Türkiye, bu büYük güçten ve "demografik firsat
penceresi"nden yeterince yararlanarnamaktadir; çünkü henüz ne sahip oldugu genç nüfusa gerekli egitimi verme ne de yetiskin isgücünü yetistirme
173
Üniversite Kurultayi 2010
ve bilgilerini güncellestirme konularinda yeterince aktif davranmaktadir.
oysa, iyi egitilmis ve beceri kazandirilmis, dengeli ve saglikli beslenebilen
bir insan kaynagi, daha verimli çaiisabilen beseri sermaye, dolayisiyia artan
emek verimliligi ve sonuçta kalkinma demektir. insan sermayesi ne kadar
gelistirilirse, fiziki sermaye birikiminden ve teknoiojik gelismeden de o kadar etkin bir sekilde yararlanilabilir ve üretimle ilgili sorunlar o kadar daha
sistematik bir sekilde çözülebilir ve ekonomik kurumlarin organizasyonlari
o kadar daha iyi yapilabilir. Dahasi, dünya teknolojisini edinebilmek, ögrenip özümsemek ve ekonomik anlamda kullanilabilir hale gelmek; mevcut
teknolojiyi bir üst düzeyde yeniden üretebilme becerisini saglayabilmek
için de kaliteli emege ihtiyaç vardir.
Her ne kadar Bes Yillik Kalkinma Planlarinda, Türk insan gücünün uluslararasi alandaki rekabet gücünü arttirmak üzere egitim düzeyinin yükseltilmesi hedeflenmisse de, bu hedef yeterince gerçeklestirilememistir.
2008
yili itibariyle, Türkiye'de çalisan isgücünün % 5'inin okuryazar olmayan,
% 44'ünün ilkokul veya alti, % 15'inin ortaokul ve dengi meslek okulu, %
22'sinin lise ve dengi meslek okulu ve % 15'inin de yüksek egitim düzeyinde Oldugu belirlenmistir
TUiK (2009). Türkiye'de istihdam edilen isgücünün temel özelligi, düsük egitimli ve niteliksiz olmasidir. Aslinda, bu özellik
Türkiye'ye özgü bir sorun da degildir. Türkiye ve benzeri gelismekte olan
tüm ülkelerde isgücü arzinin büyük çogunlugU niteliksizdir. Bu bakimdan
Türkiye ve benzeri ülkeler bir taraftan çagin gereklerine uygun isgücü arzini hazirlamak zorundayken ayni zamanda mesleksiz isgücüne de meslek
kazandirmak, bunlari birer nitelikli isçi haline getirmek zorundadir. Dolayisiyla, Türkiye'de durum sudur: Kalitesiz isgücü bakimindan isgücü arzi fazlaligi mevcutken, kaliteli isgücü bakimindan da arz kitligi vardir. Türkiye'de
birçok isyeri ister yüksek donanim, isterse mesleki egitim gerektiren birçok açik pozisyon için, is tanimlarina uygun yeterli isgücünü bulamamaktadir. Türkiye ekonomisinin önemli sorunlarindan biri, bilindik teknolojilerle
çalisacak meslek okulu mezunlarina yeterince sahip olmamasi iken, digeri
de yaratici özelliklere sahip, çagdas teknolojilerle hemen uyum saglayabilecek ve gerektiginde onlari daha da ileriye tasiyabilecek yüksek nitelikli
emek gücünün yetistirilmesine
gerektigi kadar önem vermemesidir.
Bu
bakimdan, Türkiye ekonomisi ikili bir açmazia karsi karsiyadir.
TÜRKiYE'DE
EciTiM,
ÖCRENCi VE ÖCRETMEN
KALiTESi
Türkiye, globallesen dünya kosullarinda iki önemli soru ile karsi karsiyadir: Birincisi, Türkiye, isgücünü global rekabete hazirlamak için yeterince
çaba gösteriyor mu? ikincisi ise, Türk egitim sisteminin mezunlari simdiki
ve gelecekteki is piyasasi için hazirlikli mi? issizlik rakamlari Türkiye'deki
okullarin ve üniversitelerin
bu zorlu görev için gerektigi kadar hazirlandigini gÖs,termemektedir. Özellikle, mezunlarin sahip Oldugu beceriler ile
isgücü piyasasinin talep ettigi beceriler arasinda büyük bir uyumsuzluk
174
üniversite
Kurultayi 2010
vardir. Orta ögretim ve üniversiteden mezun olanlarda gözienen issizligin
arz yönünden temel nedenlerinden biri budur. Uzunca bir süredir Türk
okullarindan kaliteli ögrenci yetismemektedir.
Uluslararasi alanda yapilan
test sonuçlari da bu yönde ciddiye alinmasi gereken bilgiler sunmaktadir.
Örnegin, ilk ve ortaögretim okulu ögrencilerinin kalitelerini ölçmek üzere
uluslararasi ölçekte yapilan TIMSS,PIRlS ve PISA test sinavlarinin sonuçlari
incelendiginde görülecektir ki, Türk ögrencileri oldukça geri siralarda yer
almaktadir (bkz. Tablo 2>' Türk ögrencileri, TIMSS, PIRlS ve PISAtestlerinin
kapsadigi, Matematik, Fen Bilgisi, Okuma ve Sorun çözme alanlarinin hepsinde yetersizdir ve yiiiar geçtikçe dikkate deger bir gelisme de kaydedememislerdir. Örnegin, Matematik ve Fen Bilgisi alanlarinda yapiian TIMSS
testinde Türk ögrenciler, 1999 yiiinda 38 ülke içinde Matematikte 31. ve
Fen Bilimleri'nde 33. sirada yer alirken, 2007 yilinda gerçeklestirilen ayni
testte 48 ülke içinde yine çok alt siralarda, 30. ve 31. siralarda yer almistir.
Yalnizca 2001 yilindaki PIRlS testine katilan ve 2006 yilindakine katilmayan
Türk ögrenciler, 2003 ve 2006 yillarinda yapilan PISAtestlerinde de benzer
sonuçlar almistir. iste bu veriler, Türk egitim sisteminin kaliteli ögrenCi hazirlamakta yetersiz kaldigini, düsük niteliklere sahip ögrenci yetistiren bu
sistemin Türkiye ekonomisinin ihtiyaçlarini gideremeyecegini
göstermekte ve gelecegin rekabetçi Türkiye'sini hazirlayamadigi anlamina gelmekte; firmalar/isyerleri de bu açigi gidermekte, bir baska deyisle, isgücünün
yetistirilmesinde
isteksiz davranmakta ve onlar da bu ise yeterince önem
vermemektedirler
(bkz. Tablo 3>'
Emek kalitesinin yükseltilmesinde, gençlerimizin yetenek ve bilgi birikimlerinin
çogaltilmasinda temel egitimden baslamak gerekmektedir.
Bu
anlamda, "Türkiye'de ilk ve ortaögretimin
ciddi bir reforma gereksinimi
vardir. Gevsek müfredatlar, kalabalik siniflar, ÖgrenCi katkisinin olmadigi
tek yönlÜ Ögretim ve kolaylastirilmis sinif geçmeler ..." (TÜBA21010: 18) ve
" ...ayni egitim sistemi içinde yetiserek ders verme sorumlUlugu aldiklarindan, birçogunda ders bilgisi ... (ve) pedagoji bilgisi açisindan eksiklikler"
(TÜBA 2010: 20) bulunan ögretmenler bunu zorunlu kilmaktadir. çünkü
emek kalitesinin ve böylece verimliligin arttirilmasina dayali kalkinma politikalarinin olusturulabilmesinde,
uygulanan egitim sisteminin çok önemli
bir yeri vardir. Bugün için oldugu kadar gelecek için de hazirlanmasi gereken ögrenciler, örnegin, daha bastan itibaren yetenek ve ilgilerine göre
siniflandirilabilmeli
ve iyi yetistiriimis, pedagojik formasyonu özümsemis
ögretmenler tarafindan egitilmelidir.
175
Üniversite Kurultayi 2010
Tablo 2. Ögrenci Kalitesini Ölçen Uluslararasi Testler ve Bu Testlerde
Türkiye'nin Yeri
Ülke
Katilan
Singapur,
Finlandiya,
Kanada,
ingiltere,
Kong/Çin,
Kanada,
çin,
Hong
Finiandiya,
KOng/Çin,
Finlandiya, Kong2, Japonya Japonya, Kore
49 in Okuma
Okuma
2001
35
38
57
31.
30.
34.
405
33.
28.
37.
31.
43.
36.
43.
33.
35.
Yeri
Tayvan,
Japonya,
Matematik
Siralamadaki
Singapur,
Hong
Kong/
Fen
Biigisi
çin
Tayvan,
Hong Türkiye'n
çin,
Finlandiya,
Test
Alanlari
.Ülke
çin Tayvan,
Yapildigi
Yil
5Hong
Siralamadaki
ilk
Singapur, çin
Liechtenstein
Zelanda
Liechtenstein
Liechtenstein
Kore,
ingiltere
Estonya
Kong2,
Japonya
Macaristan,
Japonya
Avustralya,
Hollanda
Kore,
HOllanda,
Japonya,
Kanada,
Yeni
Letonya
Hong
Kong/Çin,
Çin
Tayvan,
çin,
Kore,
Buigaristan,
Hong
Kong/
Kore,
Hong
Kong/
Kore,
Finlandiya,
Singapur, Kore,
Hong
çin
Tayvan,
Kore,
Finlandiya,
Kore,
çin
Tayvan,
isveç,
Hollanda,
KAYNAK
http://isc.bc.edu/timsS1999b/Pdf/SWP
Bookpdf (Erisim Tarihi: 27.02.2006l;
http://timss.bc.edu/TIMSS2007/POF/TIMSS2007 InternationalMathematicsReport
pdf (Erisim Tarihi: 15.10 2010);
http://timss.bc.edu/TIMSS2007/POFITIMSS2007 InternationalScienceReportpdf
(Erisim Tarihi: 15.10.2010);
http://nces.ed.govmubs2003/2003073.Pdf
(Erisim Tarihi: 27.02.2006l;
http://www.plsa.oecd.org/dataoecd/1/60/34002216.Pdf
(Erisim Tarihi: 27.02.2006);
http://www.pisa.oecd.org/dataoecd/25/12134009000.
pdf (Erisim Tarihi: 27.02.2006);
http://www.oecdorg/dataoecd/15/13/39725224.Pdf
(Erisim Tarihi: 15.10.2010);
176
üniversite
Kurultayi 2010
TIMSS,1995, 1999, 2003 ve 2007 yillarini kapsadigi halde Türkiye bu teste sadece 1999 ve 2007 yillarinda ve 8.
sinif ögrencileri düzeyinde katilmistir
2 Hong Kong, 'Hong Kong, SAR(Special Adminlstrative
Region)' olarak ifade edilmistir.
l PIRLS,2006 yilinda da yapilmakla birlikte TÜrkiye 2006 yilinda bu teste katilmadigindan tabloda yer verilmemistir.
,ipISA,2000 yiiinda da yapilmakla birlikte TÜrkiye 2000 yilinda bU teste katiimadigindan tabloda yer verilmemistir.
5 Toplam 41 ülke olmakla
birlikte ingiltere'den programin standartlarina uygun veri toplanamadigindan
sonuçlar ingiltere hariç 40 ülkeyi kapsamaktadir.
Açiklamalar:
TIMSS(The Third International Mathematics and Science Study), 4. ve 8. sinif ögrenCileri için 4 yilda bir vapilmaktadir. PIRLS(progress In International Reading Literacy StudV), 4. siM ögrencileri için 5 yilda bir yapilmaktadir.
PISA(The program For Internationai Student Assessment), 15 yas ögrencileri için 3 yilda bir yapiimaktadir.
1
Tablo 3. ilk 5 Ülke ve Türkiye için Emek Kalitesi Bakimindan Rekabet cöstergeleri (2010>
Egitim
1.
2.
3.
4.
5
Sistemi
Finlandiya 18,41)3
izlanda (8,08)
Singapur (8,08)
isviçre (8,05)_
Kanada (7,60l
TURKIYE (3,75)
(58 ülke icinde 41.J
Nitelikli
isgücünün
Yetistirilmesi
1. Danimarka (7,77)(
2. Malezya (7,73)
3. Japonya (7,68)
4. isvicre (7,51)
5. Avusturya (7,42)
1. israil (7,64ld
2. Danimarka (7,60)
3. izlanda (7,60)
4. irlanda (7,56)
5. Avusturya (7,41)
TURKIYE
TURKIYE (5,94)
(4,89)
(58 ülke icinde 47.)
lsgOcü
(58 ülke icinde 26.)
Kavnak: IMD (2010): World Competitiveness YearbOOk2010, Lausanne.
Notlar:
a: veri ne kadar YÜksekse, egitim sistemi de o kadar rekabetçi ekonominin ihtiyaçlarini karsilamaktadir.
b: veri ne kadar yÜksekse, üniversite egitimi de o kadar rekabetçi ekonominin ihtiyaçiarini karsiiamaktadir.
c: veri ne kadar yüksekse, firmalar da o kadar isgücünün yetistirilmesine
önem vermektedir.
d: veri ne kadar vüksekse, nitelikli isgücü de o kadar koiaylikla bulunmaktadir.
GörÜnürde ayni "miktar" egitimin verildigi iki farkli kalitedeki okulda egitim gören çocuklarin elde ettikleri yetenekler arasinda ciddi farklar vardir. Egitim süreçlerinde verilen egitimin kendi kalitesi de büyük öneme
haizdir. Bu açidan, ayni okullasma düzeylerine sahip iki farkli ülkede isgücünCm farkli faktör verimliliklerine sahip olmasinin nedeni de büyÜk ölçüde bundan kaynaklanmaktadir. Dolayisiyla, farkli okullasma oranlari ya
da okullasma oranlarinda meydana gelen artislar çok fazla açiklayici olamazlar. Burada asilolan çocuklarin ve gençlerin hangi ortamlarda, hangi
ders araçlari ve laboratuvar olanaklariyla, hangi ögretmenler tarafindan
egitildikleridir.
Ancak iyi egitim ortamlarinda, yeterli ders araçlari ve laboratuvar olanaklariyla, donanimli ögretmenler tarafindan egitilen, kisaca,
kaliteli egitim kosullarinda yetistirilen çocuklar kaliteli Ögrenciler olabilirler. Tersi, istisnadir.
Diger taraftan, bilissel nörobilim, çocuk ve gençlere bilissel becerilerin kazandirilmasi ve bu yeteneklerinin mümkün Oldugu kadar erken yaslarda
tesviki yönünden, bu egitimin erken çocukluk dönemlerinde baslatilmasinin kritik bir öneme sahip Oldugunu SÖYlemektedir (UNESeO2008: 23>' Bu
alanda yapilan güncel çalismalara göre de, bilissel yeteneklerin gelistirilmesi ne kadar erken yaslarda baslatilirsai bundan saglanacak geri dönüsler
de O kadar daha fazla olacaktir. Doiayisiyla, gençlerin kisisel yeteneklerinin
gelistirilmesine yönelik yatirimlar mümkün Oldugu kadar erken yaslardaki
egitim kalitesinin yükseltilmesi yönünde yapilmalidir (Fasih 2008). Ayrica,
177
üniversite Kurultayi 2010
erken çocukluk döneminde baslatilacak bu türden bir egitimin,
lik programiariyla da desteklenmesi gerekmektedir.
etkili sag-
Her ne kadar, egitim ve ögretim süreci sirasinda, meslek okullari baglaminda, ögrencilere birer meslek kazandirmak önemli ise de, özellikle günümüz kosullarinda egitimin temel ilkesi, yenilikçi, deneyci ve arastirici
düsüncedeki insanlarin yetistirilmesi yönünde olmalidir. O halde, ilk ve
ortaögretimdeki
egitim sistemi kadar, üniversitedeki egitim ve ögretim
düzenine de egilmek gerekmektedir. çünkÜ "Lisans egitimini tamamlayarak mezun olmus gençlerimizin durumu tatmin edici olmaktan uzaktir.
Lisans egitimini tamamlamis bir gencin mesleki bilgiierin ötesinde en az
su yeteneklere sahip olmasi gerekmektedir: (1) Düsüncelerini okunup anlasilabilir bir metne dönüstürebilmeleri,
(2) DiSdünya ile iletisim becerisini
saglayacak en az bir geçerli yabanci dili yeterli seviyede Ögrenmis olmalari, (3) Ancak yüksekögretim kurumlarinin ezberci bir anlayistan yapIlanmaci anlayisa geçmesiyle mümkün olabilecek sekilde, ömür boyu ögrenme
aliskanligi edinmeleri, (4) Elestirel bir düsünme kapasitesi gelistirmeleri"
(TÜBA2010: 18).
SONUÇ
Demografik geçis dönemini yasamakta olan ve ayni zamanda kalkinma sürecini henüz tamamlayamamis Türkiye gibi gelismekte olan bir ülkede hizIi büyümenin yolu, sermaye birikimi ve teknolojik gelisme Oldugu kadar
bu birikimi ve gelismeyi etkin bir sekilde kullanabilecek ve yukarilara tasiyabilecek donanimli bir isgücü arzinin olusturulmasidir. Gelismis ülkeler
Oldugu kadar gelismekte olan ülkelerin de siddetli bir rekabet ortamina
dogru sürÜklendigi 21. yüzyilda, Türkiye' nin, gerek dünyadaki yarisabilirligini arttirabilmesi,
gerekse mevcut issizlik sorunlarini kalici bir sekilde
çözebilmesi için egitimli isgücünü hem nicelik hem de nitelik bakimindan
yükseltmesi, kisaca, kaliteli isgücünü yetistirmesi zorunludur. Bu bakimdan, Türkiye, okul öncesi egitimden baslamak üzere, ilk, orta ve yüksekögretimin tamamini kapsayacak bütünlesik bir anlayistan hareketle tüm
egitim ve ögretim sisteminde yüksek kaliteli egitim olanaklari olusturmali,
bir baska deyisle, kaliteli okul öncesi, ilk, orta ve üniversite egitimi elde
etmeye yönelik politikalar üretmeli, yüksek kaliteli egitim odakli bir paradigma degisikligine gitmelidir. Ayrica, bu paradigma degisikliginde "yasam boyu egitim" (Ijfe-Iong-Iearning), "yeniden egitim" (re-education) gibi
çagdas anlayislara da yer verilmelidir. çünkü gelecekte insan sermayesi
arZlndaki büyüme, egitimin nicelik bakimindan arttirilmasindan
çok nitelik yönünden kapasitesini yükseltmesine dayanacaktir. Bu hem ekonomik
kalkinma, hem issizlik sorunlarinin kalici bir sekilde giderilmesi, hem de
çagi anlayan, yorumlayan ve gelistirme yönünde adimlar atabilecek aydin
bireylerin yetistirilmesi yönünden gerekli olacaktir.
178
üniversite
Kurultayi 2010
KAYNAKÇA
Acemoglu,
D. (2002): "Technical Change, inequality,
and the Labor Market",
Journal
of Economic Literature, vol. XV.
Aaronson, D. ve D. Suiiivan (2001): "Growth in Worker Quality", Economic perspectives, Federal Reserve Bank of Chicago, !Jttpj/www.ch
icaggfe9· o r..9lPu b lication/econ
omjg:ierspectives/2001/4qepart5.pdf
(Erisim Tarihi: 09.02.2007).
Borgans, L., P.S. Marey ve B. T. Weel (2006): Information Technologv and the LaborMarket value of Skills: Evidence from Europe, ROA, Maastricht University, http://
www.roa.unimaas.nl/cv/BorgharisLQdfp/r~gJons.pdf
(Erisim Tarihi: 04.03.20071.
DW (Deutsche Welle) (2004): "German Experts Warn of Alarming Lack of Skilled Workers", http://www.dw-world.de/dw/article/0.2144.1219935.00.html(Erisim
Tarihi:
05.08.20101.
European Commission (1993): White Paper on Growth, Competitiveness and Emplovment: The Cha/lenges and WavsForward into the 21st century, COM (93) 700 Final,
Brussels.
Fasih, T. (2008): Linking Educatian PolicV to Labor Market Outcomes, siteresources.
worldbank.org/
.../DID_Labor _market_ outcomes.pdf
(Erisim Tarihi, 01.08.20101.
Heskett,
J. (2006): "How Important
is Quality of Labor? And How is lt Achieved?",
Business School, .http://hQ~wk..:
(Erisim Tarihi: 01.03.2007).
Working Knowledge for Business Leaders, Harvard
hbs.edu/item/5570.html
http://isc.bc.edu/timss1999b/pdf/SWP
Book.pdf
(Erisim Tarihi: 27.02.2006); http://
ti mss. bc. edUlTIMSS2007 /PDFITIMSS2007 in ternati ona IMathemati cSReport. pdf
(erisim tarihi: 15.10.2010);
http://t;mss.bc.eduITIMSS2007/PDFITIMSS2007
sim tarihi: 15.10.2010);
http://nces.ed.gov/pubs2003/2003073.pdf
internationalScien
(eri-
(Erisim Tarihi: 27.02.2006);
http://www.J21sa.oecd.org/dataoecd/1/60/34002216.
pdf (Erisim Tarih i: 27.02.2006);
http://www.pisa.oecd.org/dataoecd/25/12/34009000.pdf
http://www.oecd.org/dataoecd/15/13/39725224.pdf
IMD (Internationalinstitute
ceReport. p df
for Management
(Erisim Tarihi: 27.02.2006);
(Erisim Tarihi: 15.10.2010);
Development)
(2010): World Competi-
tiveness Yearbook 2010, Lausanne.
Kaynak, M. (2006): "Türkiye'de
Emek Kalitesi", TisKAkademi, Cilt: 1, Sayi: 1, Ankara.
Kaynak, M. (2007): "issizlik ve Emek Kalitesi", Genç issizligi Sempozvumu TisK Akade-
mi, Cilt: 2, Özel Sayi: 1, Ankara.
Krueger, D. (2007): US-Europe Crowth Differences: The Role of Education, University
of pennsylvania, CEPRve NBER, wWWRenQ:..CLt/ilell.n:i9l12aper k[lJe9.~r tem14 10448...:
Q_df(Erisim Tarihi: 09.02.2007L.
Krueger, D. ve K.B. Kumar (2003): "Skill-Specific Rather Than General Education: A
Reason for US-Europe Growth Differences?, Journal of Economic Growth, vol. 9,
NO. 2, http://www.econ.upnn.edu/=
krueger/research/edueur.QQf
(Erisim Tarihi:
09.02.20071.
A. ve D. Snower (1999): Multi-Task Learning and the Reorganization of
Work, From Tavloristic to Holistic Organization, Institute for the StUdy of Labor,
Lindbeck,
Bonn, Discussion paper, No. 39, ftp://re2ec.iza.org/Repec/Discu_ssionp~er/Q.Q39.pdf
(Erisim Tarihi: 09.02.2007).
179
Üniversite Kurultayi 2010
Melka, J. ve L. Nayman (2004): Labor Quality and Skill Based Technological
Change
in France", CEP II, www.niesr.ac.uk/rese.arch/epke/france
skills 24.pdf (Erisim Taril1i:
27.03.2006L.
Murnane, R..l., J.B. Willet ve F. Levy (1995): "The Growing Importance
of Cognitive
NBERWorking Paper Series, No. 5076, http://www.
Skills in wage Determination",
!}ber.org/papers/w5076.pdf
(Erisim Tarihi: 04.03.2007),
NASSCOM (The National Association of Software and Services Companies (2006): "India in 2010: The Making of a Blockbuster", http://www.nasscom.in/Nasscom/templa= 50326 (Erisim Tarihi: 05.08.2010),
tes/NormaIPage.aspx?id
Schreyer, P. (2000l: The Contribution of Information and Communication Technology to Output Growth: A Study of the Gl Countries, OECD, Director for Science,
Technologyand
industry,
STI Working Paper 2002/2, .tittP.J.Lwww.oecd.org/dataoecd/25/38/1826375.pdf
(Erisim Tarihi: 01.02.2007),
Schwerdt,
G. ve J. Turunen
(2007): "Growth
in Euro Area Labour Quality, Review Of
Income and wealth, Series 53, Number 4.
Smits, W. ve T..Zwick (2004): "Why Do Business Service Firms Employ Fewer Apprentices? A Comparison Between Germany and the Netherlands", International Journal
of Manpower, Vol. 25, No. 1.
Spitz, A. (2003): IT Capital, Job Content and Educational Attainment, ZEW Discussion
Paper 03-04, Mannheim, ftR.://fm.:.zew-,-Ci~!J2ub/zew-d_ocs/dp/dQ..illQ~.l?_q.f (Erisim Tarihi: 03.03.2007L.
Toffler, Alvin (1992) : Yeni Güçler Yeni soklar, (çev. B. Çorakçi), Altin Kitaplar YayineVi,
istanbUL.
TUiK (Türkiye istatistik
Kurumu)
TÜBA (TÜrkiye Bilimler
2009, Ankara.
(2009): istatistik Göstergeler 1923-2008, Ankara.
Akademisi)
(2010l: Türkiye Bi/imler Akademisi Bilim Raporu
Development
Program)
2008 insani Gelisme Raporu, Ankara ..
(2008): Türkiye'de Gene/ik, Türkiye
UNESCO (United
and Cultural
UNDP (United
Nations
Nations
Educational,
Scientific
Organization)
(2008):
Report 2008, Ox-
Education for All by 2015-Wi/1we make it?, EFA Global Monitoring
ford
University
Press, Oxford.
Zheng, J. (2010l: China's Growth Potential in Comparison with the USand the EuUnion: A Knowledge Production perspective, www.ceauk.org.ukl2010.ç"[email protected]~tl,J1L.JJin..9.hai-Zii~
..r:i.g--lli1f (Erisim Tarihi: 04.10.201 Ol.
ropean
WSJ (Wall street Journal) (2007): "Europe's Labor Shortage", http://online.wsj.com/
= opinion &ojcontent = otep (Erisim Tariarticle/SB118176922956534351.html?mod
hi: 05.08.2010l.
Wikia Human Science (2007): "Employment
Trends in the 21st Century", tiJ!i2.:1/hu:
manscience.wikia.com/wiki/employment
trends in the 21st century (Erisim Tarihi: 05.08.2010l.
E.N. (2000l: Productivity Convergence and Education: Evidence fmm
Countries, September, Draft, http://professormurmann.netlnelson-festlwolffp.doc
(Erisim Tarihi: 11.02.2007L.
Wollf,
OECD
World Bank (2005): Business Environment and Knowledge for Private Sector Crowth,
Knowledge Economy Forum IV, istanbul, Turkey, March 22-25, 2005, imge MatbaciIik, YayinCilik, Reklam Ambalaj San. Ve Tic. Ltd. StL, Ankara.
World Bank (2010l: World Development
NW, Washington, OC.
180
Report 2010, The World Bank 1818 H Street