İSDEMİR Özelleştirmesi

İSDEMİR
VE
ÖZELLEŞTİRME
KIVANÇ DURU
2014
İÇİNDEKİLER
TABLO VE GRAFİK LİSTESİ .......................................................................................................... 3 ÖZET ................................................................................................................................................... 4 ANAHTAR KELİMELER .................................................................................................................. 4 ABSTRACT ........................................................................................................................................ 4 KEY WORDS ..................................................................................................................................... 4 I.GİRİŞ ................................................................................................................................................ 5 I.I. Özelleştirmenin Tanımı ........................................................................................................... 5 I.II. Özelleştirmenin Amacı ............................................................................................................ 5 I.III. Özelleştirmenin Türleri ........................................................................................................... 5 II. DÜNYADA ÖZELLEŞTİRME ÇALIŞMALARI ......................................................................... 6 II.I. Türkiye’de Özelleştirme Çalışmaları ...................................................................................... 7 III. DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ .......................................................................................................... 8 III.I. Dünyada Demir Çelik Sektörü ................................................................................................ 8 III.II. Türkiye’de Demir Çelik Sektörü ......................................................................................... 9 IV. İSDEMİR VE ÖZELLEŞTİRİLMESİ ........................................................................................ 10 IV. I. İSDEMİR ................................................................................................................................. 10 IV. II. Süreç ................................................................................................................................. 11 IV. III.
Özelleştirme Öncesi ve Sonrası Dönemlerin Analizi ....................................................... 11 IV. III. I. Üretim ............................................................................................................................... 11 IV.III.II. Üretim Kalitesi .............................................................................................................. 12 IV.III.III. Enerji Üretim ve Tüketimi............................................................................................. 13 IV.III.IV. İstihdam Oranları ........................................................................................................... 13 IV.III.V. a- Finansal Analizler.......................................................................................................... 14 Net Satışlar ................................................................................................................................ 14 b- Dönem Net Karı (Zararı) ........................................................................................................... 14 c- Toplam Borç Stoku ................................................................................................................... 15 d- Cari Oran (İstenen 2,0) .............................................................................................................. 15 e- Stok Devir Hızı.......................................................................................................................... 16 f- Ticari Alacak Devir Hızı ........................................................................................................... 16 V. SONUÇ ........................................................................................................................................ 17 KAYNAKÇA .................................................................................................................................... 18 2
TABLO VE GRAFİK LİSTESİ
GRAFİKLER
GRAFİK-1:1988-2010 Yılları Arası Dünyada Özelleştirme Oranları……………………….....2
GRAFİK-2:Kıta Bazında 2013 Yılı Ham Çelik Üretimi…………………………………....….5
GRARİK-3:2002-2012 Üretim Değerleri…………………………………………………...….6
GRAFİK-4:2002-2012 Geliştirilen Çelik Kalite Sayısı………………………………………..7
GRAFİK-5:Net Satışlar…………………………………………………………………....…...9
GRAFİK-6:Dönem Net Karı / Zararı…………………………………………………………..9
GRAFİK-7:2007-2012 ToplamBorçStoku…………………………………………………….10
GRAFİK-8:Cari Oran……………………………………………………………............….....10
GRAFİK-9:Stok devir hızı……………………………………………………………………..11
GRAFİK-10:TicariAlacakDevirHızı…………………………………………………………...11
TABLOLAR
TABLO-1:YILLAR İTİBARİYLE ÖZELLEŞTİRME İŞLEMLERİ…………………………..3
TABLO-2:İSDEMİR 2012 Yılı Elektrik Üretim-Tüketimi……………………………………..8
3
ÖZET
Dünyada liberal iktisadi görüşün öncülüğünde 1957 yılında Almanya da ilk örneği görülen
özelleştirme çalışmaları 1970’ler de yaygınlık göstermiş, 1980’ler de Türkiye ye sıçramıştır. Türkiye
de 2003 yılında hızlı bir şekilde yükselişe geçen özelleştirme çalışmaları ekonomik, sosyal ve çevresel
yönden pek çok etkiyi de beraberinde getirmektedir. Yapılmış olan özelleştirmelerin analizleri
yapılacak olan özelleştirmelerin daha sağlıklı ve verimli yapılabilmesi için büyük önem arz
etmektedir.
Bu araştırmada; 2008 yılında demir çelik sektöründe uzun ürün üretim kapasitesine göre en
büyük bütünleşmiş demir çelik fabrikası olan İskenderun demir çelik fabrikasının özelleştirilme süreci
üzerine çalışılmıştır. Özelleştirme öncesi ve sonrası analizler ile İskenderun demir çelik fabrikasının
özelleştirmesinin etkileri sonuca bağlanmak istenmektedir.
ANAHTAR KELİMELER
İsdemir, İskenderun Demir Çelik Fabrikası, Özelleştirme, Demir Çelik Sektörü, Erdemir
ABSTRACT
Privatizationefforts, whichwereledby liberal economicviews in theworldandfirstseen in
Germany in 1957, grewandbecamewidespread in 1970s. Privatizationwasintroduced in Turkey in
1980s. Privatizationeffortswhichwere on rise at a greatpace in 2003 in
Turkeybringalongvariouseconomic, socialandenvironmentalimpacts. Anyanalysiswhichfocuses on
alreadycompletedprivatizationprocesses is of greatimportancetoensurethatthefutureprivatizationefforts
can be undertaken in an efficientandhealthymanner.
Thisstudyexaminestheprivatizationprocessinitiated in 2008 of an ironandsteelfactory in
Iskenderunwhich is thelargestintegratedironandsteelfactory of thesectorduetothecapacity it has
toproducelongproducts. Theanalysesfocusing on preand post privatizationprocessesaimtodraw a
conclusionregardingtheimpacts of privatizingtheironandsteelfactory in Iskenderun.
KEY WORDS
Isdemir, Iskenderun Ironand Steel Company, Privatization, Ironand Steel Sctor, Erdemir
4
I.GİRİŞ
I.I.
Özelleştirmenin Tanımı
Deregülasyon ile piyasada tekelleşmeyi önlemek amacıyla piyasaya girişi serbestleştirme ve
denasyonalizasyon uygulamaları doğrultusunda düzenlemelerin görüldüğü ülkeler de gelişim gösteren
özel sektör lehine bir serbestleşme çalışmasıdır.En yaygın ve kapsamlı tanımı ile; “Kamunun sahip
olduğuticari ve sınai teşebbüsler ile varlıkların mülkiyet, yönetim ve denetimlerinintamamen veya
kısmen özel kişi ve kuruluşlaradevredilmesi “ anlamınıtaşımaktadır.1Kaynakların etkin ve yaygın
kullanımı için yapılan bir yönetim farklılaştırması olarak da tanımlanabilir.
I.II.
Özelleştirmenin Amacı
1980’li yıllarda önce gelişmiş ülkelerde, daha sonra gelişmekte olan tüm kapitalist
ülkelerde merkezi planlamayı benimseyen ekonomilerin başarısızlığı göz önünde
bulundurularak sermayenin çıkarı üzerine temellendirilmiş özelleştirme dalgası moda gibi
farklı şekillerde yayılmıştır.2Özelleştirme, kamu açıklarının kapatılması, vergi gelirlerinin
arttırılması, devletin işlemeyen hantal yapısından üretim faktörlerinin arındırılması, yeni ekonomik
dinamizm yaratılması ve devletinrekabetçi piyasa faaliyetlerinden ari olarak kanun koyucu, savunma
sağlayıcı gibi liberal iktisadi görüşün temelini oluşturduğu bir yapı içerisine girmesi açısından önem
arz etmektedir.
Dünyada son 30 yıllıkkonjonktürde, kamu kaynaklarının kullanımı ile kendi ekonomisini
oluşturan bir yapının tekelleşmesinin kaçınılmaz olduğu görüşü kabul görmektedir. Haksız rekabet
koşullarının devlet eliyle oluşturulması, servet dağılımının dengesizliğini arttırırken üretimde etkinliği
azaltmıştır. KİT’lerin zararlarının kamu kaynaklarından karşılanması buna en büyük dayanaktır. Bu
durum sermaye piyasasının gelişmesini engellemektedir.
Özelleştirmenin, serbest piyasa ekonomisine işlerlik kazandırılması, sermaye piyasasının
geliştirilmesi, verimliliğin artırılması, gelir dağılımınındüzeltilmesi, yabancı sermaye girişinin
artırılması ve kamu teşebbüslerindekigizli işsizliğin ortadan kaldırılması gibi ekonomik amaçları;
enflasyonlamücadele, devlete gelir sağlama, fonların etkin kullanımı ve denk bütçeninsağlanması gibi
mali amaçları; sermayenin tabana yayılmasını sağlamak vesiyasi felsefeyi uygulamaya koymak gibi
sosyal ve siyasi amaçları vardır.3
Özelleştirmenin en önemli amaçlarından birisi, büyük yatırımların politizasyondan arındırarak
ekonomik gelişimin, politika malzemesi yapılmasını engellemektir.
I.III. Özelleştirmenin Türleri











Sermaye Piyasası Kanalı ile Hisse Senedi Satışı
Teklif Alma Yolu ile Hisse Senedi Satışı (Blok Satış Yöntemi)
Direkt Satış
Çalışanlara Satış
Özelleştirme Benzeri Yöntemler (Geniş Anlamda Özelleştirme)
İhale Yöntemi
Yap-İşlet Devret Yöntemi
Kiralama (Leasing) Yöntemi
Yönetim Devri Yöntemi
Ortak Girişim (JointVenture) Yöntemi
İmtiyaz Yöntemi
1
Rakamlarla Özelleştirme / Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:2012
TÜRKİYE’DE ÖZELLEŞTİRMENİN ÜCRET VE İSTİHDAM ÜZERİNDEKİ ETKİSİ, Ebru Öztüm Tümer,
Yüksek Lisans Tezi
3
Rakamlarla Özelleştirme / Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:2012
2
5
II. DÜNYADA ÖZELLEŞTİRME ÇALIŞMALARI
Batı Almanya, özelleştirme uygulamasında ilk defa 1957 yılında başlamış ve başarılı özelleştirme
örnekleri verilmiştir. Batı Almanya’da özelleştirmenin temel amacı, sosyal piyasa ekonomisini
geliştirmek ve gelir dağılımındaki adaletsizliği bir ölçüde de olsa çözüme kavuşturmaktadır. Bu
esaslar çerçevesinde, önce Preussag adlı maden sektöründe faaliyet gösteren bir anonim şirket
özelleştirilmiştir. Hisse senetlerinin satışa sunulması sırasında bir kişiye en çok 5 adet hisse senedi
satılması şeklinde bir sınırlama getirilerek, hisselerin daha çok kimse tarafından alınması sağlanmıştır.
Nitekim 100.058.000 DM tutarındaki hisse senedi 26.119 kişiye satılarak başarılı bir özelleştirme
uygulanması gerçekleştirilmiştir.4 Bu uygulamada Hisse Senetlerinin halka satış yöntemi izlenmiş ve
servet dağılımında ki dengenin sağlanmasın hedeflenmiştir. Tekelleşmeyi önleyici düzenleme olarak
bir kişiye en çok 5 hisse satış kotası getirilmiştir.
1970’li yıllarda Margaret Thatcher döneminde İngiltere deyoğun bir şekilde boy gösteren
özelleştirme çalışmaları Dünya da yükselen bir ivmeyle hızlanmıştır.
1986-1988 yıllarında Fransa’da Cumhuriyetçi Parti Hükümeti 2 yıl gibi kısa bir sürede 22 büyük
kamu şirketini özelleştirmiş ve bu özelleştirmelerden 12 Milyar ABD Doları gelir elde etmiştir.5
Meksika’daki özelleştirme programı, 1983 yılında bir IMF stabilizasyon programı çerçevesinde
başlamıştır. 1988 yılına kadar ise, bütçe açıklarını kapatmak amacıyla, yalnızca küçük işletmelere
dönük olarak ve bu işletmelerin tasfiyesini sağlamak şeklinde uygulanmıştır.Özelleştirmeden elde
edilen gelirler, önceleri, ekonomiyi beklenmedik şoklara karşı korumak amacıyla açılan özel bir
hesapta tutulmuştur. Mali açıdan güçlü bir konuma gelindiğinde ise 1992 yılı başı itibariyle 14 trilyon
Peso tutarında iç borç, sadece özelleştirme gelirleriyle ödenmiştir. Bu yolla, 1988 yılında GSYİH’nın
%29,2 oluşturan yurtiçi kamu borçları, 1991 yılı itibariyle GSYİH’nın %17,5’una indirilmiştir.6
1988-2010 yılları arasında bütün dünya ülkelerinde toplam 2 trilyon 352 Milyar Dolarlık
özelleştirme uygulaması gerçekleştirilmiştir. Bu tutarın 1 Trilyon 26 Milyar Dolarlık bölümü 25
Avrupa Birliği ülkesi tarafından yapılmıştır. Toplam özelleştirme uygulamalarının %44’ü AB ülkeleri,
kalan %56’sı diğer ülkeler tarafından gerçekleştirilmiştir.7
GRAFİK-1
1988‐2010 Yılları Arası Dünyada Özelleştirme Oranları
44%
56%
AB ÜLKELERİ
DİĞER
4
Doğan, 1993, s137
Rakamlarla Özelleştirme / Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:2012
6
Sudi Apak, Türkiye’de ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Ekonomik İstikrar Uygulamaları, İstanbul, Anahtar
Yayınevi, 1993, s.90
7
Rakamlarla Özelleştirme / Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:2012
5
6
II.I.
Türkiye’de Özelleştirme Çalışmaları
1946 yılında hükümet programında özel sektörün geliştirilmesine dair hükümler yer almakla
birlikte, Devlet 1950’li yıllarda yoğun yatırımlara girmiş ve KİT’lerinistihdam yaratma gücünden
faydalanma yolunu seçmiştir. Böylece, 1950’li yıllardan itibaren ekonomide devlet payının giderek
artmaya başlaması ve kaynakların verimlikullanılamaması gibi nedenlerle uzun vadede kamunun ticari
işletmecilik kurallarıyla bağdaşmayan bir yönetim anlayışını benimsediği görülmektedir.8Bu süreç
sonrasına da Türkiye’nin Ekonomik Politikada ki genel görüşü değişerek özel sektörün
geliştirilmesine yönelik politikalar, yatırımların devlet kontrolünden özel sektörün kontrolüne geçmesi
yönünde olmuştur.1983 yıllında dönemin başbakanı Turgut Özal öncülüğünde özelleştirme çalışmaları
başlamıştır.
Özelleştirmeye ilişkin ilk yasal düzenleme, 29.02.1984 tarih ve 2983 sayılıKanun ile
yapılmıştır. Kanun, özelleştirme uygulamalarına ilişkin geniş bir hareket alanı belirlemiş ve
özelleştirmenin kurumsal mekanizmasını oluşturmuştur. Bu çerçevede, gelir ortaklığı senedi, hisse
senedi ve işletme hakkı devrinden oluşan özelleştirme yöntemleri tanımlanarak, Toplu Konut ve Kamu
Ortaklığı Kurulu, Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi ve Kamu Ortaklığı Fonu kurulmuştur9
Bugün de yürürlükte olan ve özelleştirmelere temel teşkil eden 4046 sayılı
ÖzelleştirmeUygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 27 Kasım 1994 tarihli Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
4046 sayılı Kanun ile‘Özelleştirme Yüksek Kurulu’oluşturulmuş, ‘Özelleştirme İdaresi
Başkanlığı’(ÖİB) kurulmuş ve ‘Özelleştirme Fonu’nun kurulması düzenlenmiştir. Ayrıca, milli
güvenliğimiz açısından önem arz eden stratejik nitelikteki kuruluşlarda imtiyazlı hisse
bulundurulmasıve özelleştirme uygulamalarından elde edilecek gelirlerin, genel bütçe harcama ve
yatırımlarında kullanılmaması hükme bağlanmıştır.10Bu hükümle milli menfaatlerin zedelenmemesi ve
riskten korunması için bir mekanizma oluşturulmuştur. İmtiyazlı Hisse uygulaması;THY, TÜRK
TELEKOM, TÜPRAŞ, PETKİM ve ERDEMİR’in özelleştirilmelerinde hüküm olarak belirlenmiştir.
TABLO-1
Yıllar İtibariyle Özelleştirme İşlemleri
14.000
12.000
Milyon $
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
Kaynak: http://www.oib.gov.tr
8
Dünya ve Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları / Konya Ticaret Odası:2009
Başlangıçtan Bugüne Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları / T.C. Başbakanlık Devlet Planlama
Teşkilatı:1994
10
Rakamlarla Özelleştirme / Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:2012
9
7
TABLO-1 de görüldüğü üzere Türkiye’de Özelleştirme 2003 yılından itibaren hız kazanmıştır.
Özelleştirme gelirleri yaklaşık 30 yıllık sürecin 1/3’i olmasına rağmen 2004-2014 yılları arasında
51.056 Milyar ABD Dolarıyla yaklaşık 6,20 katına ulaşmıştır.Bu yükselişin başlıca sebebi IMF’nin
Türkiye için sunduğu paket dâhilinde olduğu, 2003 yılında hükümetin IMF’ye yazdığı niyet
mektubunun 20.maddesinde görülmektedir;
“Özel sektörün ekonomideki rolünün daha da artırılmasını teminen, önemli Kamu İktisadi
Teşebbüsleri’ nin özelleştirilmelerinin kısa sürede tamamlanması beklenmektedir. Özelleştirme
programında teknik sebeplerden doğan bazı gecikmelere rağmen, 2003 yılı sonuna kadar TÜPRAŞ ve
TEKEL’in ve 2004 yılı başında PETKİM’in özelleştirilmelerinin tamamlanması planlanmaktadır. Bu
yılın başından beri, özelleştirme gelirlerine ilişkin olarak sadece 144 milyon ABD Doları nakit gelir
elde edilmiş olmasına rağmen-ki bu durum, özelleştirme gelirlerine ilişkin Eylül ayı sonu gösterge
niteliğindeki hedefin tutturulamadığını göstermektedir-yıl sonu için 2,1 milyar ABD Doları
olanözelleştirme geliri hedefinin ulaşılabilir olduğuna inanılmaktadır. Bakanlar Kurulu tarafından
kısa zaman içinde kabul edilmesi beklenen (yapısal kriter) Türk Telekom’un özelleştirme
stratejisihazırlanmıştır. Gelecek yıl, Türkiye Şeker Fabrikaları, Türk Hava Yolları, Milli Piyango ve
diğer kamu iktisadi teşebbüslerinin özelleştirilmelerine ilişkin olarak ilerleme kaydedilmesi konusunda
kararlılık mevcuttur. 2004 yılında özelleştirmeden elde edilen nakit gelirlerin 3 milyar ABD Doları
tutarına ulaşması beklenmektedir.11”
1985 yılından itibaren 270 kuruluştaki kamu hisseleri, 22 yarım kalmış tesis, 1439 taşınmaz, 8
otoyol, 2 boğaz köprüsü, 120 Tesis, 6 Liman, şans oyunları lisans hakkı ile Araç Muayene İstasyonları
özelleştirme kapsamına alınmıştır.12
III. DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ
III.I. Dünyada Demir Çelik Sektörü
Yoğun olarak inşaat, sanayi, enerji ve savunma sanayi gibi birçok alanın ihyacını karşılayan
demir çelik sektörünün sürekliliğini koruyan talep tarafı, bu cevherin üretimini Dünya genelinde
önemli bir yere taşımaktadır.Dünya çelik tüketiminin 2015 yılı projeksiyonu1,4 milyar tondur.13
2012 yılında % 1,5 oranında artış gösteren dünya ham çelik üretimi, 2013 yılında % 3,1
oranında artışla, 1 milyar 607 milyon tona yükseldi.2013 yılında, Çin’in ham çelik üretimi % 6,6
oranında artışla, 779 milyon tona; Asya’nın üretimi ise % 5,3 oranında artışla, 1 milyar 81 milyon tona
yükselmiş bulunuyor.142013 yılında Avrupa birliği ülkelerinde 165 milyon 601 bin tona, diğer Avrupa
ülkelerinde 36 milyon 606 bin tona, Kuzey Amerika ülkelerinde 119 Milyon 251 bin tona, Güney
Amerika ülkelerinde 46 milyon 23 bin tona, Afrika ülkelerinde 15 milyon 687 bin tona, Orta Doğu
ülkelerinde 25 milyon 888 bin tona, Bağımsız Devletlerde 108 milyon 741 bin tona, Okyanusya
ülkelerinde 5 milyon 545 bin tona ulaşmıştır.15
11
http://www.tcmb.gov.tr / 6. Gözden Geçirmeye ilişkin Niyet Mektubu: 31.10.2003
Rakamlarla Özelleştirme / Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:2012
13
http://www.emo.org.tr
14
http://www.dcud.org.tr / 2013 yılında demir çelik sektörü
15
http://www.worldsteel.org
12
8
Çin, üretimde ve cevherde Dünyada başı çekmektedir ve demir çelik sektöründe en büyük
paya sahiptir. Bu da Asya kıtasının ortalamasını yükselterek kıta bazında Asya’yı en tepeye
taşımaktadır.
GRAFİK-2
ORTA DOĞU
2%
GÜNEY AMERİKA
3%
OKYANUSYA ÜLKELERİ
0%
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ
11%
DİĞER AVRUPA ÜLKELERİ
3%
KUZEY AMERİKA
0%
AFRİKA
1%
BAĞIMSIZ DEVLETLER
8%
ASYA
72%
Kıta Bazında 2013 Yılı Ham Çelik Üretimi
Kaynak: http://www.worldsteel.org/
III.II. Türkiye’de Demir Çelik Sektörü
İlk olarak 1937 yılında Karabük demir çelik fabrikasının kurulmasıyla uzun mamul de cevhere
dayalı üretim başlayan Türkiye, bu girişimini hızlandırarak 1965 yılında Ereğli demir çelik fabrikasını,
1975 yılında ise İskenderun demir çelik fabrikasını kurmuştur.
Ham çelikte 2013 yılında 34 milyon 657 bin ton üretim yapan Türkiye, Aralık 2013 ihracat
rakamlarında 26.303.444,00 TL ile %9,21’lik16 oranla, ihracat sıralamasında 4.sırada yer almaktadır.
16
Türkiye İhracatçılar Meclisi / ARALIK 2013 İHRACAT RAKAMLARI
9
IV. İSDEMİR VE ÖZELLEŞTİRİLMESİ
IV. I. İSDEMİR
Ülkemizin kuruluş tarihi itibari ile üçüncü, uzun ürün üretim kapasitesine göre en büyük
entegre demir ve çelik fabrikası olan İSDEMİR, 2008 yılında devreye aldığı 3,5 milyon ton/yıl sıcak
haddeleme kapasitesi ile Türkiye'nin uzun ve yassı ürün üreten tek entegre tesisidir. İSDEMİR, 3 Ekim
1970 tarihinde Türkiye'nin güneyinde Akdeniz kıyısında, İskenderun'a 17 km mesafede, Payas
(Yakacık) yöresinde kurulmuştur. Kurulduğu tarihte sosyal tesisleri ile birlikte toplam 16,75 milyon
m2 alan (fabrika alanı 6,8 milyon m2) üzerine yerleşmiştir.
1975 yılında 1,1 milyon ton/yıl çelik blum üretim kapasitesi ile işletmeye alınan İSDEMİR,
yapılan I. tevsiatla 1985 yılından itibaren 2,2 milyon ton/yıl üretim kapasitesine çıkarılmıştır.
Uluslararası kalite standartlarında Pik, Blum, Kütük, İnşaat Çelikleri gibi uzun mamul üretilmesi
amacıyla kurulan İSDEMİR tesislerinde kok - sinter - yüksek fırın - çelikhane - sürekli döküm ve
sıcak haddeleme prosesleriyle üretim yapılmaktadır. Ürünler iç piyasa yanında başta Güney Avrupa ve
Orta Doğu ülkeleri olmak üzere tüm dünya ülkelerine ihraç edilmektedir. Yapılan Modernizasyon ve
Dönüşüm Yatırımları (MDY) ile uzun ürünlerin yanı sıra Ağustos 2008 tarihinden itibaren yassı ürün
üretimine de başlanmıştır. İsdemir'in esas ürün gamında pik, kütük, kangal, slab, sıcak haddelenmiş
rulo ve levha bulunmaktadır. Bu ürünlerin yanı sıra kok kömürü, oksijen, azot, argon, amonyum sülfat,
granüle cüruf, katran ve benzol gibi yan ürünler de elde edilmektedir.17
İSDEMİR Ortaklık Yapısı
Ortaklar
T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları A.Ş.
Hisse Tutarı (TL)
%
20,00
İntifa Hakkı
2.756.976.163,06
95,0681436
143.022.284,84
4,9318029
Erdemir Müh. Yön. Ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş.
387,06
0,0000133
Erdemir Çelik Servis Merkezi Sanayi ve Ticaret A.Ş.
774,14
0,0000267
Erdemir- Romania S.R.L./ROMANYA/
387,06
0,0000133
Erdemir Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.
1,92
0,0000001
OYAK Pazarlama Hizmet ve Turizm A.Ş.
1,92
0,0000001
İskenderun Demir ve Çelik A.Ş. Çalışanları
Yardımlaşma Sandığı Vakfı
Toplam
2.900.000.000,00*
%100 (*) Ödenmiş Sermaye Rakamına Eşittir.
Kaynak: İSDEMİR 2013 Yılı Faaliyet Rapor
17
http://www.isdemir.com.tr/
10
IV. II. Süreç
31 Ocak 2002 tarihli Hisse Devir Sözleşmesi ile İSDEMİR'de yassı üretime geçilmesine
yönelik yatırımların yapılması şartı ile ERDEMİR'e devredilmiştir. Devir,İMKB’den hisse devri
şekliyle 5.550.000.000 Milyar TL’ye yapılmıştır.18ERDEMİR hisse senetlerinin %46,2'si
(Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın sahip olduğu hisselerin tamamı), Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun
01.12.2005 tarih ve 2005/140 sayılı kararı doğrultusunda; 27 Şubat 2006 tarihinde hisselerinin tamamı
OYAK'a ait olan- ATAER Holding A.Ş.'ye devredilmiş olup, söz konusu devirle beraber İSDEMİR,
OYAK çatısı altında faaliyet göstermeye başlamıştır. Halen İSDEMİR hisselerinin %92,91'i
ERDEMİR'e, %7,09'u ise İSDEMİR Çalışanları Yardımlaşma Vakfı'na aittir.19
IV. III.Özelleştirme Öncesi ve Sonrası Dönemlerin Analizi
IV. III. I.Üretim
Özelleştirmenin olumlu etkileri, üretimde kısa dönemde kendini göstermeye
başlamıştır.Modernizasyon ve Dönüşüm Yatırımları (MDY) tamamlanarak başlangıçta 2,2 milyon
ton/yıl olan sıvı çelik kapasitesi 5,3 milyon ton/yıl seviyesine çıkarılmış olup uzun ürünün yanı sıra
ağırlıklı olarak yassı mamul üretimi yapılmaktadır.Yassıya dönüşümün en önemli projesi olan Sıcak
Haddehane’ de 2 Ağustos 2008 tarihinde ilk sıcak bobin üretimi gerçekleştirildi.20 2012 yılı içerisinde
İSDEMİR’in Modernizasyon ve Dönüşüm Yatırımları tamamlanmıştır.21
GRAFİK-3
2002‐2012 Üretim Değerleri (Bin Ton)
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2002
2003
2004
2005
Sıcak Maden
2006
2007
2008
Sıvı Çelik
2009
2010
2011
Esas Ürünler(*)
2012
(*) Pik, Kütük ve Slab ürünlerinin satışa sunulan kısımları ile Kangal ve Rulo üretimleri toplamıdır.
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2006 / İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
18
19
http://www.oib.gov.tr
http://www.isdemir.com.tr/
http://www.erdemir.com.tr/
21
http://www.isdemir.com.tr/
20
11
Grafik-3’e göre karşılaştırmalı tablolar analizine bakılacak olunursa;
Sıcak maden üretiminde 2006 yılına kadar 2.120,10 milyon ton civarında iken %17’lik bir
artışla 2007 yılında bu sayı 2.470,8 milyon tona çıkmıştır.Özelleştirme sonrası ise 2012 de%99’luk bir
artışla 4.237,9 milyon tona ulaşmıştır.
Aynı yükseliş, sıvı çelikte 2006 yılında 2.049,9 milyon tondan 2007 yılında 2.286,2 milyon
tona ulaşarak %11,50’lik artış göstermiştir. 2012 de ise %129,97’lik bir artışla 4.714,1 milyon tona
ulaşmıştır.
Pik, kütük ve slap ürünlerinin satışa sunulan kısımlarının toplamını ile rulo ve kangal
üretimlerinin toplamını gösteren, Esas ürünlerde de 2006 yılında 2.117,9 milyon ton iken 2007 yılında
2.468,8 milyon ton ile %16,56’lık bir artış görülmektedir. 2012 yılında ise özelleştirme sonrası
%114’lük bir artışla 4.533,3 milyon tona ulaşmıştır.
IV.III.II.
Üretim Kalitesi
Özelleştirme sonrası üretim kalitesi analizinde 2007-2012 yılları arasında geliştirilen çelik
kalite sayısında Uzun çelikte %38,70’lik bir yükseliş olmuştur. Üretimine 2008 yılında başlanan Yassı
çelikte ise 2012 yılına gelindiğinde %210’luk bir artış olmuştur.
GRAFİK-4
2002‐2012 Geliştirilen Çelik Kalite Sayısı
UZUN
YASSI
210
172
224
228
184
168
138
85
79
99
116
130
42
32
25
233
0
0
0
0
2002
2003
2004
2005
11
2006
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2006 / İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
12
IV.III.III.
TABLO-2
Enerji Üretim ve Tüketimi
İSDEMİR 2012 Yılı Elektrik Üretim‐Tüketimi
İSDEMİR Kuvvet Santrali Elektrik Enerjisi Üretimi
1.153.342.057 kWh
Ulusal Şebekeden Satın Alınan Elektrik Enerjisi
Ulusal Şebekeye Verilen Elektrik Enerjisi
747.576.988 kWh
459.200 kWh
TOPLAM İSDEMİR ELEKTRİK ENERJİSİ
TÜKETİMİ : 1.900.459.845 kWh
İSDEMİR’in Ulusal Tüketimdeki Payı % 0,79 ‘dur.
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
Demir çelik üretiminde ki enönemli değişken maliyetlerden birisi olan enerji üretimi rakamları
üretime bağlı olarak yükseliş ve azalış göstermektedir. Bu sebeple enerji tüketim rakamlarının yükseliş
ve azalışı üretime bağımlıdır. Enerji tüketiminde ki fayda analizi tasarruf rakamları üzeriden
yapılabilinmektedir.
İSDEMİR'de uygulanan enerji tasarrufu çalışmaları neticesinde devir öncesi 2001’den bugüne
% 37 enerji tasarrufu sağlanmıştır.22
IV.III.IV.



İstihdam Oranları
31.12.2006 tarihi itibariyle, 1.123’ü Beyaz Yakalı, 4.896’sı Mavi Yakalı olmak üzere toplam
6.019 personel istihdam edilmektedir.
31.12.2007 tarihi itibariyle, 1261'i Beyaz Yakalı, 5028'i Mavi Yakalı olmak üzere toplam
6.289 personel istihdam edilmektedir.
31.12.2012 tarihi itibariyle, 885'i Beyaz Yakalı, 4.658'i Mavi Yakalı olmak üzere toplam
5.543 personel istihdam edilmektedir.
Özelleştirmenin en önemli etkilerinden birisi olan istihdam rakamlarına bakıldığında, özelleştirme
sonrası istihdam da düşüş olduğu gözlenmektedir. Özelleştirmenin yapıldığı yıl olan 2006’da toplam
da 6.019 personel çalışırken 2012 yılına gelindiğinde bu rakam %7,90 azalarak 5.543’e gerilemiştir.
22
İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
13
IV.III.V.
Finansal Analizler
a- Net Satışlar
GRAFİK-5
Net Satışlar (BİN TL)
6.000.000,00
5.000.000,00
4.000.000,00
3.000.000,00
2.000.000,00
1.000.000,00
0,00
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Net Satışlar
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
Net satışların özelleştirmenin yapıldığı yıldan sonra, 2008 küresel mali krizin etkilerinin
görüldüğü 2009 yılı hariç sürekli olarak yükseliş eğilimde olduğu görülmektedir.
b- Dönem Net Karı (Zararı)
GRAFİK-6
Dönem Net Karı / Zararı (BİN TL)
400.000,00
200.000,00
0,00
2007
2008
2009
2010
2011
2012
‐200.000,00
Dönem Net Karı / Zararı
‐400.000,00
‐600.000,00
‐800.000,00
‐1.000.000,00
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
2007 yılından sonra ki yıllarda Dönem Net Kârında büyük oranda düşüş gözlenmiştir. 2009 ve
2011 yıllarında Dönem Net Zararları mevcuttur. 2009 yılında ki zarar 800 milyon TL’nin üzerine
çıkmıştır.
14
c- Toplam Borç Stoku
GRAFİK-7
2007‐2012 Toplam Borç Stoku
4.500.000,00
4.000.000,00
3.500.000,00
3.000.000,00
2.500.000,00
2.000.000,00
1.500.000,00
1.000.000,00
500.000,00
0,00
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Toplam Borç Stoku
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
2007-2012 yıllarında kısa vadeli ve uzun vadeli yabancı kaynakların toplamında artış
görünmektedir. Bu artışı, üretimde ki artışa bağlı olarak ham madde ve enerji yoğunluğunda ki
değişken giderler oluşturmaktadır.
d- Cari Oran (İstenen 2,0)
GRAFİK-8
Cari Oran
1.914.452,00
1.783.872,00
1.430.682,00
1.627.051,00
831.925,00
1.083.157,00
0,90
1,20
1,00
1,00
1,30
1,10
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Cari Oran
Kısa Vadeli Borç Stoku (BİN TL)
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
İşletmenin Dönen varlıklarıyla Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklarını ödeme gücünü gösteren
orandır. 2007-2012 yıllarında istenen oranın yakalanamadığı görünüyor.Genel anlamda işletmenin
kısa vadeli borçlarını ödeyemediği görülmektedir.
15
e- Stok Devir Hızı
GRAFİK-9
Stok devir hızı
4,3
3,8
3,1
3,2
2007
3,3
2,9
2008
2009
2010
2011
2012
Stok devir hızı
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
2007-2012 yıllarında İSDEMİR’in stok devir hızı önce düşüş göstermiş sonra genel seyrini
korumuştur. Aynı dönemlerde satışların artışıyla uyum göstermeyen stok devir hızı sonucunda
işletmenin giderlerinin yüksek olduğu anlaşılmaktadır. 2009 yılında yüksek oranda zarar görünmesine
ve satışların düşmesine rağmen, üretimde çok az düşüş görünmemektedir. Buna istinaden stok devir
hızının yükseliş göstermesinin sebebi, 2009 yılında işletme maliyetlerinin artmış olduğunu
göstermektedir.
f- Ticari Alacak Devir Hızı
GRAFİK-10
Ticari Alacak Devir Hızı
50
40
30
20
10
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Ticari Alacak Devir Hızı
Kaynak: İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
Alacak devir hızı işletmenin alacaklarının tahsil edebilme yeterliliğini götermektedir. 20072010 yılları arasında hızlı bir düşüş dörülmektedir. 2010 yılından sonra tahsilat politikasında iyileşme
olduğu görülmektedir.
16
V. SONUÇ
Bu çalışmada 2008 yılında özelleştirilen İSDEMİR’in özelleştirilme sonrası etkileri
incelenmiş ve bulgular doğrultusunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır;
Özelleştirme öncesi yassı çelik üretimine geçilme şartı koyularak, ürün çeşitlendirmesi
yapılmış ve iç pazar ihtiyacını karşılamaya yönelikönceliği bulunan fabrikanın bu hedeften sapmaması
sağlanmıştır. Sektörde tecrübeli ve güçlü bir sermaye yapısına sahip ERDEMİR’e satılarak OYAK
çatısı altında yönetimsel anlamda güçlendirici bir ilerleme kaydedilmiştir.
Özelleştirme sonrası hammadde ve enerji alımında ki artış, üretimde ki artışın bir
göstergesidir. Esas ürün üretiminde %114’lük, sıcak maden üretiminde %99’luk ve sıvı çelik
üretiminde %11,50’lik artışgerçekleşmiştir. Özelleştirme sonrası satışlarda, yükseliş trendi yakalanmış
ve 2012 yılında 5.339.769,00 bin TL rakamına ulaşılması, pazarda ki payın büyüdüğünü
göstermektedir.
Modernizasyon yatırımları 6 yıllık bir sürede tamamlanmış ve toplamda 3.361.023,00 binTL
yatırım harcaması yapılmıştır.
2007-2012 yılları arasında toplam 539.780,00 bin TL kar elde edilmesine karşılık 2009 ve
2011 de ki zararların toplamı 953.372,00 bin TL’dir. Özelleştirme sonrası 6 yıllık süreçte İSDEMİR
toplam olarak 413.592,00 bin TL zarar etmiştir. Toplam borç stoku 3.750.223,00 bin TL’ye ulaşmıştır.
Borçluluk oranı %65,97’dir ve 1,10 cari oran ile “beklenilen” orana ulaşılamamıştır.
Özelleştirme sonrası çalışan personel sayısında 2012 yılı itibariyle %7,90’lık bir düşüş
görülmüştür. İstihdam da ki azalmanın %7,90’ı mavi yakalı, %20,21’i beyaz yakalıdır.
Tüm bu veriler göz önüne alındığında özelleştirme sonrası işletmenin sermaye, yönetimsel ve
üretim alanlarında olumlu gelişmeler kat ettiği, finansal anlamda zayıfladığı ve sosyal anlamda
gerilediği gözlenmiştir.
17
KAYNAKÇA
-
Rakamlarla Özelleştirme / Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:2012
-
Sudi Apak, Türkiye’de ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Ekonomik İstikrar Uygulamaları,
İstanbul, Anahtar Yayınevi, 1993, s.90
-
Doğan, 1993, s137
-
Dünya ve Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları / Konya Ticaret Odası:2009
-
Başlangıçtan Bugüne Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları / T.C. Başbakanlık Devlet
Planlama Teşkilatı:1994
-
IMF 6. Gözden Geçirmeye ilişkin Niyet Mektubu: 31.10.2003
-
Türkiye İhracatçılar Meclisi / ARALIK 2013 İHRACAT RAKAMLARI
-
TÜRKİYE’DE ÖZELLEŞTİRMENİN ÜCRET VE İSTİHDAM ÜZERİNDEKİ ETKİSİ, Ebru
Öztüm Tümer, Yüksek Lisans Tezi
-
İSDEMİR Faaliyet Raporu 2006
-
İSDEMİR Faaliyet Raporu 20007
-
İSDEMİR Faaliyet Raporu 2012
-
http://www.emo.org.tr
-
http://www.dcud.org.tr
-
http://www.worldsteel.org
-
http://www.tcmb.gov.tr
-
http://www.isdemir.com.tr
-
http://www.oib.gov.tr
-
http://www.erdemir.com.tr
18