istanbul`da bir grup işyerinde sigara içme yasakları ve bu yasakların
Transkript
istanbul`da bir grup işyerinde sigara içme yasakları ve bu yasakların
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007 Araştırma makalesi İstanbul’da Bir Grup İşyerinde Sigara İçme Yasakları ve Bu Yasakların Çalışanların Sigara İçme Durumlarına Etkisi Smoking Restrictions in a Group of Workplaces in İstanbul and Its Effect on Smoking Status of the Workers Nadi BAKIRCI Tülay OKUŞLUK ® ÖZET ® ABSTRACT Amaç: Bu araştırmada, iş yerlerinde uygulanan sigara içme yasaklarının çalışanların sigara içmelerine etkisini ve bu yasaklara yönelik tutumlarını belirlemek amaçlanmıştır. Objectives: The purpose of the study was to determine the effects of smoking restrictions in a group of workplaces and attitudes of the workers towards these regulations. Yöntem: Araştırma İstanbul İli’nde dördü kamu kuruluşuna dördü özel kuruluşa ait olmak üzere toplam sekiz iş yerinde yürütülmüştür. Bu iş yerlerinde çalışan 1.062 kişiden 961’i (%90,5) araştırmaya katılmıştır. Demografik bilgiler, çalışma koşulları, sigara içme davranışları, sigara içmelerine yasakların etkisi ve yasaklar hakkındaki düşünceleri standart bir anket formuyla sorulmuştur. Bağımlılık düzeyini belirlemek için “Fagerstörm Bağımlılık Testi” uygulanmıştır. İşyerinde sigara yasağını tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışan 358 kişi araştırmaya katılanların %37,3’ünü oluşturmuştur. Methods: The study was performed in 8 workplaces, 4 of which were private and the other 4 were public. Ninetysix percent of the workers who have been working in these workplaces participated in the study (90.5%). Apart from demographic characteristics of the workers and working conditions, effects of the smoking restrictions in these workplaces were questioned. Fagerstörm Addiction Test was performed to determine the addiction level. 358 workers who were in the workplaces where the smoking restrictions have been applied precisely were the %37,3 of the total subjects. Bulgular: Araştırmaya katılanların %50,0’ı halen sigara içmekte, %17,6’sı bırakmış, %32,4’ü ise hiç içmemiş veya denemiştir. Sigarayı bırakan veya deneyip devam etmeyenlerin %6,6’sı neden olarak iş yerindeki sigara yasaklarını bildirmiştir. Bu işçilerin tamamına yakını (%94,7) yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalışmaktadır. Halen sigara içen ve yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalışanların %46,2’si, yasakları uygulamayan iş yerlerinde çalışanların ise %25,2’si sigarayı bırakmayı düşünmekte veya bırakmaya hazırlanmaktadır (p<0,0001). Sigara yasağının sigarayı bırakmalarına veya içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu bildiren işçilerin sıklığı, yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde daha yüksektir. Sigara yasaklarını tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışan 358 kişinin 313’ü (%87,4) uygulanan sigara içme yasağını desteklemektedir. Results: Fifty percent of the workers were current smokers 17.6% were ex-smokers, and 32.4% were never smoked or had tried to smoke. Six point six percent of ex-smokers and workers, who had tried to smoke but given up stated that the reason for that was the smoking restriction in workplace. Almost all these workers were in the workplaces where the smoking restrictions have been applied precisely (94.7%). Among current smokers, 46.2% of the workers are working in the workplaces where the smoking restrictions have been applied and 25.2% of the workers in the other group of workplaces were at the contemplation or preparation phase of smoking cessation (p<0.0001). The frequency of the workers who have declared the smoking restriction at the workplaces was the reason of quitting or reducing of smoking were higher in the workplaces where the prohibit restriction have been applied. Eighty seven point four percent of the workers working in the workplaces where there was a “total” smoking ban declared their support for this ban. Sonuç: İşyerindeki sigara yasakları çalışanların büyük çoğunluğu tarafından desteklenmektedir. Sigarayı bırakma nedenleri arasında iş yerindeki sigara yasaklarının önemli bir yeri olduğu düşünülebilir. Çalışanları sigara içmeyi bırakmaya yönlendirmek ve pasif içiciliği önlemek için iş yerindeki sigara yasakları etkili olabilir. Conclusion: Precise application of smoking restriction in workplaces can be considered as an effective preventive measure against passive smoking as well as for stop smoking. Anahtar Sözcükler: Sigara İçme, İş yerinde Sigara Yasağı, Sigara Kontrolü, Sigarasız İş Yerleri, Sigarayı Bırakma Key Words: Smoking, Smoking Restriction in Workplaces, Yrd. Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı Hemşire, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yazışma adresi: Yrd. Doç. Dr. Nadi Bakırcı Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 34668 Haydarpaşa Istanbul e-posta: [email protected] Bu makale, Ankara İlinde, 24-26 Kasım 2006 tarihlerinde düzenlenen 3.Ulusal Sigara veya Sağlık Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur 19 [Geliş Tarihi: 15.01.2006 – Kabul Tarihi: 18.01.2007] TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007 Bakırcı ve Okuşluk Giriş ve Amaçlar 4. Hiç içmemişler (never smokers): Hayatları boyunca bir tane bile sigara içmemişler. Bazı karşılaştırmalı analizlerde 3. ve 4. grup birleştirilerek “sigara içmemişler” olarak değerlendirilmiştir. Tütün kullanımı insan sağlığını tehdit eden en önemli etken olarak kabul edilmekte, milyonlarca insanın sakat kalmasına ve ölmesine neden olmaktadır. Halk sağlığı çalışmaları açısında sigara ile mücadele en önemli ve öncelikli konu olarak varlığını sürdürmektedir. Sigara dumanının yalnızca sigara içen kişiyi değil, aynı zamanda o ortamı paylaşan başka insanların sağlığını da benzer biçimde tehdit ettiği gösterilmiştir (1-4). Bu nedenle özellikle son yıllarda pasif içicilerin korunmasına yönelik çeşitli önlemler gündeme gelmiştir. Ülkemizde 4207 sayılı “Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun” ile kapalı ortamlarda sigara içilmesi kısıtlanmıştır (5). Sigaraya karşı yürütülen yasal önlemlerin birçok ülkede etkili sonuçlar verdiği görülmektedir. Kapalı ortamlarda sigara içilmesini yasaklayan yasaların iş yerlerinde uygulanmasının sonuçlarını değerlendirmek, ülkemiz için halk sağlığı uygulamaları açısından büyük önem taşımaktadır. Sigarayı bırakma sürecinin aşamaları Prochasca ve Goldstrein’in önerdiği beş basamakta incelenmiştir (7). Bu aşamalar aşağıdaki gibidir: 1. Bırakmanın düşünülmediği aşama (precontemplation) 2. Bırakmanın düşünülmesi (contemplation): 6 ay sonrasına kadar sigarayı bırakma düşüncesinin varlığı 3. Bırakma hazırlığının yapılması (preparation): 1 ay sonrasına kadar sigarayı bırakma düşüncesinin varlığı 4. Bırakmanın denenmesi (action): Sigarayı bıraktıktan sonra 6 aydan az bir sürenin geçmesi 5. Bırakmanın sürdürülmesi (maintenance): Sigarayı bıraktıktan sonra 6 aydan fazla bir sürenin geçmesidir. Bağımlılık düzeylerini belirlemek için “Fagerstörm Bağımlılık Testi ” uygulanmıştır (8). Testten alınan puana göre bağımlılık düzeyleri “düşük” (5 puanın altı) ve “orta-yüksek” (5 puan ve üstü) olarak gruplandırılmıştır. Bu araştırma, İstanbul İli’ndeki bazı kamu ve özel iş yerlerinde uygulanan sigara içme politikalarının değerlendirilmesi ve bu politikaların çalışanların sigara içme durumlarına yaptığı etkiyi belirlemek amacıyla yapılmıştır. İş yerlerinde sigara politikalarının uygulanmasına ait bilgiler hem yöneticilerden, hem de çalışanlardan elde edilmiştir. Tüm iş yerlerinde yöneticiler sigara içme yasaklarının olduğunu belirtmiştir. Ancak, yasakların ne düzeyde uygulandığı çalışanların beyanlarına bağlı olarak değerlendirilmiştir. Buna göre, çalışanların tümünün sigara yasaklarının tam olarak uygulandığını bildirdikleri dört iş yeri “yasakları tam uygulayan iş yerleri” olarak kabul edilmiştir. Diğer dört iş yerinde %68 ile %88 arasında değişen yüzdelerde sigara yasağının olduğu, ancak ya hiç uygulanmadığı ya da kısmen uygulandığı belirtilmiştir. Bu iş yerleri “yasakları tam uygulamayan iş yerleri” olarak kabul edilmiştir. Yöntem Araştırma, İstanbul İli’ndeki dört kamu ve dört özel sektöre ait iş yerinde, 2004 yılında yapılmıştır. Kamu iş yerlerinden ikisi daha sonra özelleştirilmiştir ancak bu araştırmada kamuya ait iş yerleri grubunda değerlendirilmiştir. Özel sektöre ait iş yerlerinin biri bilişim sektöründe satış ve satış sonrası hizmet veren iş yeri, ikisi sigorta şirketi, biri de sigorta şirketlerine destek veren bir şirkete ait iş yeridir. Kamuya ait iş yerleri ise, bankacılık, elektrik dağıtımı, vergi tahakkuk ve tahsilât işleri ve telefon şebekesi malzemesi üretim ve dağıtım işi yapmaktadır. Bu iş yerlerinde çalışan toplam1169 kişinin dışarıda çalışan 107’si çalışma dışında bırakılmıştır. Kapalı ortamda çalışan 1062 kişiden 961’i (%90,5) araştırmaya katılmıştır. Gruplandırılmış verilerin sıklık dağılımları sunulmuş ve ki-kare testi uygulanmıştır. Yaş sürekli değişken olarak alınmış, ortalamaları sunulmuş, ANOVA ve T-testi uygulanmıştır. Çok değişkenli analiz için lojistik regresyon analizi uygulanmıştır. Geriye doğru eksiltme (backward elimination) yöntemi seçilmiş, yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, nikotin bağımlılık düzeyi ve iş yerinde yasakların uygulanma durumu modele alınmıştır. Kişilere ilişkin demografik bilgiler, çalışma koşulları, sigara içme davranışları, sigara içmelerine yasakların etkisi ve yasaklar hakkındaki düşünceler standart bir anket formu ile araştırılmıştır. Anket formunun “sigara içme durumunun saptanması”na ilişkin bölümü Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği sorulardan yararlanarak hazırlanmış ve sigara içme durumu dört grupta incelenmiştir (6): 1. Halen içenler (current smokers): Hergün ya da ara sıra en az günde bir tane sigara içmekte olanlar. 2. Bırakanlar (former smokers): Daha önce toplam 100 adetten fazla (beş paket) sigara içmiş, ancak halen içmeyenler. 3. Denemiş olanlar: Daha önce toplam 100 adetten az (beş paket) sigara içmiş ve halen içmeyenler. Bulgular Çalışanların demografik özellikleri ve sigara içme davranışları Tablo 1’de sunulmuştur. Araştırmaya katılanların yaş ortalaması 39,9 ± 8,7 olup %49,3’ü erkektir. Çoğunluğu lise ve üniversite mezunudur (%91,9). Çalışanların %50,0’ı halen sigara içmektedir. Kadınların %48,0’ı ve erkeklerin %52,0’ı halen sigara içmektedir. Araştırmaya katılanların %17,6’sı sigarayı bırakmış %32,4’ü ise hiç içmemiş veya deneyip başlamamışlardan oluşmaktadır. 20 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007 Bakırcı ve Okuşluk Tablo 2. Sigara İçenlerin Bırakma Aşamalarına Göre Çalışanların Özelliklerinin Dağılımı (İstanbul, 2006) Halen sigara içenlerin %19,0’ı orta-yüksek nikotin bağımlılığına sahiptir. Bırakma aşamaları Tablo 1. Çalışanların Demografik Özellikleri ve Sigara İçme Davranışlarının İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006) Özellikler Cinsiyet Erkek Kadın Yaş (Ortalama+SS)* Öğrenim durumu İlk ve orta Lise Üniversite Nikotin Bağımlılığı** Düşük Orta-yüksek İş yerinde sigara yasağı*** Tam uygulanıyor Tam uygulanmıyor Toplam İş Yerinde Yasakların Uygulanması Özellikler Cinsiyet Erkek Kadın Yaş (Ortalama ±SS) Tam uygulayan (n=358) Sayı % 158 44,1 200 55,9 31,5±6,6 Tam uygulamayan (n=603) Sayı % Toplam (n=961) Sayı % p 316 52,6 474 49,3 <0,05 287 47,6 487 50,7 36,9±7,6 39,9±8,7 <0,05 Öğrenim durumu İlk ve orta 73 Lise 285 Üniversite Sigara içme davranışı 171 Halen içenler 50 Bırakanlar İçmemişler-denemişler 137 Nikotin Bağımlılığı Düşük Orta-yüksek 20,4 79,6 49 355 557 5,1 36,9 58,0 49 8,1 282 46,8 <0,05 272 45,1 47,8 13,9 309 119 51,3 19,7 480 50,0 169 17,6 175 29,0 38,0 n=149 134 89,9 15 10,1 n=287 219 68 85 34,6 72 0,8 33,8±7,7 Düşünmüyor Sayı % 161 65,4 162 69,2 35,6±7,4 Toplam Sayı % 245 100,0 234 100,0 35,0±7,5 5 59 93 17,9 31,4 35,2 23 129 171 82,1 68,6 64,8 28 100,0 188 100,0 264 100,0 121 29 34,3 4,9 232 54 65,7 65,1 353 100,0 83 100,0 79 78 157 46,2 25,2 32,7 92 231 323 53,8 74,8 67,3 171 100,0 309 100,0 480 100,0 * p<0,05 ** Sigara içenler arasında Fagerstörm Bağımlılık Testine Yanıt verenler (n=436) *** p<0,001 <0,05 312 32,4 n=436 76,3 353 23,7 83 HazırlanıyorDüşünüyor Sayı % 81,0 <0,05 19, Tablo 3’te sigarayı bırakmış olanların bırakma aşamaları görülmektedir. Sigarayı bırakanların yarıdan fazlası (%55,6) 5 yıldan daha uzun süredir sigara içmemişlerdir. Sigarayı bırakalı 5 yıl olmamışların daha genç oldukları ve sıklıkla yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde çalıştıkları görülmektedir. Araştırmaya katılan 961 kişinin 358’i (%37,3) sigara yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde, 603’ü (%62,7) yasakların tam uygulanmadığı iş yerlerinde çalışmaktadır. İşyerinde sigara yasaklarını tam uygulayan iş yerlerinde çalışanların daha genç oldukları, kadınların çoğunlukta olduğu ve daha yüksek eğitim seviyesine sahip oldukları görülmektedir. Halen sigara içenlerin sıklığı bu iki grupta benzer bir şekilde dağılmıştır. Ancak yasakları tam uygulayan iş yerlerinde sigara içmemiş veya denemiş ama başlamamışlar çoğunluktayken (%38,3’e karşın %29,0), içmeyi bırakanların sıklığı daha düşüktür (%13,9’a karşın %19,7). Tablo 3. Sigarayı Bırakanların Bırakma Süreci Aşamalarına Göre Çalışanların Özelliklerinin Dağılımı (İstanbul, 2006) Bırakma süreci aşamaları Bırakalı 5 Deniyor Sürdürüyor yılı geçiyor Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Özellikler Cinsiyet Erkek 12 11,4 29 27,6 64 61,0 105 100,0 Kadın 12 18,8 22 34,4 30 46,9 64 100,0 Yaş (Ortalama 34,8±10,2 33,1±7,4 40,6±7,2 37,8±8,3 ±SS) Öğrenim durumu 3 30,0 1 10,0 6 60,0 10 100,0 İlk ve orta 9 15,0 1 30,0 33 55,0 60 100,0 Lise 12 12,1 32 32,3 55 55,6 99 100,0 Üniversite İş yerinde sigara yasağı Tam uygulanıyor 7 14,0 25 50,0 18 36,0 50 100,0 Tam uygulanmıyor 17 14,3 26 21,8 76 63,9 119 100,0 Tablo 2’de sigara içmekte olanların sigarayı bırakma aşamaları görülmektedir. Halen sigara içenlerin %32,7’si sigarayı bırakmaya hazırlanmakta veya bırakmayı düşünmektedir. Cinsiyet, eğitim durumu ve nikotin bağımlılığı sigarayı bırakma aşamalarında istatistiksel olarak farklılık göstermemektedir. Sigarayı bırakmaya hazırlanan veya bırakmayı düşünenler düşünmeyenlere göre daha gençtir. Yasaları tam uygulayan iş yerlerinde sigarayı bırakmaya hazırlananlar veya düşünenlerin sıklığı uygulamanın olmadığı iş yerlerindekilere göre daha yüksektir. Yapılan çok değişkenli analizde, geriye doğru eksiltme ile modelde kalan tek etken olarak “iş yerinde sigara yasaklarının tam olarak uygulanması” durumunun sigarayı bırakma düşüncesinin oluşmasını sağladığı görülmektedir (OR=2,9) (%95 GA=1,9-4,3). p >0,05 <0,05 >0,05 <0,05 Sigarayı bırakan veya deneyip başlamayanların %87,1’i sağlıklarını korumak için sigaradan uzaklaştıklarını belirtmektedirler. Çalışanların %6,6’sı ise iş yerindeki sigara yasaklarını bir neden olarak bildirmekte ve bu 21 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007 Bakırcı ve Okuşluk Tablo 6. Sigara Yasaklarını Tam Olarak Uygulayan İşyerlerindeki Sigara İçen ve İçmeyen İşçilerin Uygulamalara Desteği (İstanbul, 2006) kişilerin tamamına yakınının yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde çalıştıkları görülmektedir (Tablo 4). İş Yerinde Yasakların Uygulanması Tablo 4. Sigarayı Bırakma/Deneyip Başlamama Nedenlerinin İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006) Nedenler Sağlığı korumak İş yerindeki yasaklar Hastalandığı için Tiksinme-sevmeme Sigara karşıtı yayınlar Yakınların baskısı Maddi nedenler Toplam Sigara İçme Durumu İçen İçmeyen Toplam İş Yerinde Yasakların Uygulanması Tam Tam uygulauygulayan mayan Toplam Sayı % Sayı % Sayı % 88 84,5 162 87,6 250 87,1 18 17,5 1 0,1 19 6,6 8 7,8 15 8,1 23 8,0 8 7,8 15 8,1 23 8,0 7 7 5 6,8 6,8 4,9 11 9 17 6,0 4,9 9,2 18 16 22 6,3 5,6 7,7 103 100,0 184 100,0 287 100,0 Araştırma çalışanların sigara içme davranışlarına ve tutumlarına ait kesitsel verileri sigara yasaklarının tam olarak uygulandığı ve uygulanmadığı iş yerlerine göre karşılaştırmakta ve böylece yasakların sigara içme durumuna etkisini değerlendirmeye çalışmaktadır. Bu tür bir araştırma planında, sigara ile ilgili iş yerindeki düzenlemelerin etkisi düzenlemeden önceki ve sonraki süreçler izlenmediği için etkinin değerlendirilmesinde sınırlılıklar oluşabilmektedir. Ayrıca, sigara ile ilgili düzenlemelerin tam olarak uygulandığı iş yerlerinin tümünün özel sektöre ve karşılaştırılan grubun kamuya ait olması da bu araştırmanın başka bir özelliğidir. Bu durum sigara yasaklarını tümüyle uygulayan bir kamu iş yerini bulma zorluğundan kaynaklanmıştır. Bu araştırmadaki iş yerleri kamu ve özel sektöre ait iş yerlerini temsil etmediği için genellikle kamu iş yerlerinin esnek bir politika uyguladıkları sonucuna varmak uygun olmasa da, iş yerlerinin seçimi sırasında, kamu iş yerlerinde uygulanan politikaların genellikle son derecede esnek olduğu gözlemlenmiştir. Bu sınırlılıklara karşın, iş yerindeki politikaların çalışanların beyanlarına bağlı olarak sigara içmelerine ait davranışları ve tutumları nasıl etkilediği değerlendirilebilmiştir. Beyana dayalı olarak verilen bilgilerin, halen sigara içenlerin sigara içme davranışlarını değerlendirmek için geçerliliği olan bir yöntem olduğu daha önce gösterilmiştir (9). Çalışanların araştırmaya katılma yüzdesinin yüksek oluşu (%90,5) seçilen iş yerlerinin güçlü bir şekilde temsil edildiğini göstermektedir. İşyerinde Yasakların Uygulanması Tam Tam uygulayan uygulamayan Toplam Sayı % Sayı % Sayı % 6,5 9 2,6 22 4,0 122 61,3 105 30,3 227 41,6 64 199 31,2 100,0 233 67,2 347 100,0 297 546 54,4 100,0 Toplam Sayı % 171 100,0 187 100,0 358 100,0 Tartışma ve Sonuç Tablo 5 Çalışanların İş Yerindeki Sigara Yasağının Sigara İçmelerine Etkisine Ait Bildirimlerinin İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006) 13 Desteklemiyor Sayı % 29 17,0 16 82,6 45 22,6 c2=5,0 ; p<0,05 İş yerinde uygulanan sigara yasaklarının sigara içme davranışlarını nasıl değiştirdiğine ait bilgiler Tablo 5’te sunulmaktadır. Düşüncesini belirten 546 kişinin 22’si (%4,0) yasakların sigarayı bırakmalarına, 227’si (%41,6) ise içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu vurgulamaktadır. Yasakların sigarayı bırakmalarına veya içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu bildirenlerin sıklığı yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde daha yüksektir (p<0,001). Sigara İçme Üzerine Etki Sigarayı bırakmış İçilen sigara sayısını azaltmış İçilen sigara sayısında değişiklik yok ya da arttırmış Toplam Destekliyor Sayı % 142 83,0 171 91,4 313 87,4 Sigara içme yüzdesi (halen içenler) bu araştırmada erkeklerde %52,0 ve kadınlarda %48,0 olmak üzere tüm işçiler için %50’dir. 2003 yılı Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmasında (TNSA) 15-49 yaş kadınlarda sigara içme sıklığı %27,6’dır (10). Ancak, TNSA 2003‘de araştırmaya katılan kadınların toplumu temsil ettikleri göz önüne alınmalıdır. Çalışan kadınların daha fazla sıklıkta sigara içtiği düşünülebilir. İstanbul İlini temsil edecek şekilde yapılan bir kesitsel araştırmada erkeklerde %64 ve kadınlarda %56 düzenli sigara kullanımı olduğu gösterilmiştir c2=62,6, p<0,001 Sigara yasaklarını tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışanların %87,4’ü uygulamaları desteklemektedir. Bu iş yerlerinde sigara içenlerin %83,0’ı uygulamayı desteklerken, içmeyenlerin %91,4’ü uygulamayı desteklemektedir (p<0,05) (Tablo 6). 22 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007 Bakırcı ve Okuşluk (11). Son yapılan bir araştırmada genç erişkin erkeklerin %54’ünün sigara içtiği bildirilmiştir (12). olduğuna ait yaklaşım, yasakların büyük ölçüde desteklendiğini gösteren bulgu ile de güçlenmektedir. Son yıllarda yapılan birçok araştırma benzer bir şekilde, iş yerindeki sigara yasaklarının çalışanların içtikleri sigara sayısını azalttığını ve sigarayı bırakmayı kolaylaştırdığını göstermektedir (14-18). Yöneticilerle yapılan görüşmelerde tüm iş yerlerinde yasa gereği sigara içmenin sınırlandırıldığı bildirilmiştir. Ancak çalışanlarla yapılan görüşmelerde sekiz iş yerinin dördünde bu yasakların kısmen uygulandığı veya hiç uygulanmadığı ortaya çıkmaktadır. Yasakların tam uygulanmadığı iş yerlerinin tümünün kamu iş yerlerinden oluşması, yöneticilerin sigara politikalarının uygulanmasında esnek davrandığını veya çalışma alışkanlıkları açısından kuralların belirleyiciliğinin zayıflığını gösterebilir. Kaldı ki, sigara kullananların sıklığı her iki iş yeri grubunda da benzerdir. Sigara içme sıklığının yüksek olması yasakları uygulamakta zorluk yaratacağı düşüncesi akla getirse de, bu araştırmada bunun önemli olmadığı görülmektedir. İşyerinde sigara içilmesi ile ilgili kısıtlamalar yapmak hem içenler, hem de içmeyenler için sağlığa olumlu katkılar yapmaktadır. Özellikle içmeyenler için çevresel sigara dumanı etkilenimlerinin ortadan kaldırılması ve sigara içenlerin de zaman içinde bu alışkanlıklarından vazgeçmesine olanak sağlaması açısından önemlidir (19). Bu araştırmada sigara yasaklarının tam uygulanması durumunda çalışanların sigara bırakma sürecine daha kolay girebileceklerini göstermektedir. Bu da sigarasız iş yerlerini artırmanın, sigara ile mücadele stratejisinde önemli bir yeri olacağını vurgulamaktadır. İşyerinde çevresel sigara dumanı önemli bir mesleki maruz kalım kaynağı olarak kabul edilmeli ve iş yerlerinde sigara ile mücadele ve sigarasız iş yerlerini destekleme bir işçi sağlığı hizmeti olarak değerlendirilmelidir. Yine, yöneticilerle yapılan görüşmelerde yasakların uygulanmasının ortalama dört yıl öncesine dayandığı (en az 2, en fazla 6 yıl) görülmüştür. Tütün ve Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair 4207 Sayılı Yasa’nın yürürlüğe girmesinden araştırmanın yapıldığı tarihe kadar sekiz yıl geçtiği düşünülürse, yasaya uyumda yasanın kapsamına giren kamu kurumlarında bir gecikme olduğu söylenebilir. Bilir ve arkadaşları yasanın üçüncü ve dördüncü yıllarında yaptıkları araştırmada kamu kurum ve kuruluşlarında sigara içme yasağına uyum düzeyinin oldukça düşük olduğunu göstermişlerdir. Bu iş yerlerinde sigara içme yasağına uymayanların çoğunluğunun kamu personeli olduğu da bildirilmiştir (13). ® KAYNAKLAR 1. Law MR, Morris JK, Wald NJ. Environmental tobacco smoke exposure and ischemic heart disease: an evaluation of the evidence. BMJ 1997;315:973-980. 2. He J, Vupputuri S, Allen K, Prerost MR, Hughes J, Whelton PK. Passive smoking and the risk of coronary heart diseasea meta analysis of epidemiologic studies. N Engl J Med 1999;340:920-926. Sigarayı bırakanların bırakma aşamaları incelendiğinde, yasakların tam uygulanmadığı kamu iş yerlerinde beş yıldan fazla süredir sigarayı bırakmışların daha yoğunlukta olduğu, sigarayı bırakmanın ilk dönemlerinde olanların daha çok yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalışmakta olduğu görülmektedir. Bu durum yaşlı işçilerin daha çok kamu iş yerlerinde çalışıyor olmalarından kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca, son yıllarda sigara yasaklarının tam uygulandığını dikkate alındığında, son beş yılda sigarayı bırakmanın yasakları tam uygulayan iş yerlerinde daha sık görülmesinde yasakların da bir etkisi olduğu düşünülebilir. 3. Law MR, Wald NJ. Environmental tobacco smoke and ischemic heart disease. Prog Cardiovasc Dis 2003;46: 3138. 4. Bailar JC. Passive smoking, coronary heart disease, and meta-analysis. N Engl J Med 1999;340:958-959. 5. Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun No:4207, Kabul Tarihi:07.11.1996. 6. WHO, Guidelines for Conduct of Tobacco Smoking Surveys Among General Population. WHO/SMO, 83,4, Geneva,1983. 7. Prochaska JO, Goldstein MG. Process of smoking cessation. Implications for clinicians. Clinics in Chest Med 1991;12(4):727-735. Sigarayı bırakma veya deneyip başlamama nedeni olarak iş yerinde sigara yasaklarını belirtenlerin tamamına yakınının ve iş yerlerinde uygulanan sigara içme yasaklarının sigarayı bırakmalarına veya azaltmalarına neden olduğunu söyleyenlerin büyük kısmının yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalıştıkları gözlenmiştir. Bu bulgular iş yerlerinde sigara yasaklarının tam uygulanmasının, çalışanların sigara içmelerini engelleyici veya sınırlandırıcı yönde bir etkisi olduğunu göstermektedir. Yasakların tam uygulanmasına yönelik algının olumlu 8. Fagerstrom KO, Heatherton TE, Kozlowski LT. Nicotine addiction and its assesment. Ear Nose Throat J 1990;69(11):763-765. 9. Patrick DL, Cheadle A, Thompson DC, Diehr P, Koepsell T, Kinne S. The validity of self-reported smoking: a review and meta-analysis. Am J Public Health 1994;84:1086-1093. 10.Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003. 23 TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007 Bakırcı ve Okuşluk 11.Ögel K, Tamar D, Özmen E, Aker E, Sagduyu A, Boratav C, ve diğerleri. İstanbul örnekleminde tütün (sigara) kullanımı yaygınlığı. Bağımlılık Dergisi 2003;4(3):1405-1408. 12.Tekbaş ÖF, Açıkel CH, Erkuvan E, Özkara B, Alp İ, Karademir İ, ve diğerleri. Genç erişkin erkeklerde nikotin bağımlılığı, sigara içme sıklığı ve bunları etkileyen faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (2): 105-117. 13.Bilir N, Güçiz Doğan B, Yıldız AN. Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun’a uyum düzeyi. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No:2000/16, Ankara 2000, s88. 14.Heloma A, Jaakkola MS. Four-year follow-up of exposure, attitudes and smoking behavior following enactment of Finland’s national smoke-free work-place law. Addiction 2003;98:1111-1117. 15.Hopkins DP, Briss PA, Ricard CJ, Husten CG, CarandeKulis VG, Fielding JE, et al. Reviews of evidence regarding interventions to reduce tobacco use and exposure to environmental tobacco smoke. Am J Prev Med 2001;20(2 suppl):16-66. 16.Brownson RC, Hopkins DP, Wakefield MA. Effects of smoking restrictions in the workplace. Ann Rev Public Health 2002;23:333-348. 17.Fichtenberg CM, Glantz SA. Effect of smoke-free workplaces on smoking behavior: systematic review. BMJ 2002;325:188-194. 18.Chapman S, Borland R, Scollo M, Brownson RC, Dominello A, Woodward S. The impact of smoke-free workplaces on declining cigarette consumption in Australia and the United States. Am J Public Health 1999;89:1018-1027. 19.Bilir N, Telatar TG, Yıldız AN. Sigarasız İşyeleri. ÇSGB Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayını, No:26, Ankara, 2005 s63-64. 24