PDF Formatında Olan Yayının Tamamını İndirmek İçin Lütfen

Transkript

1
AKSARAY ĠLĠ
REKABET GÜCÜ ANALĠZĠ VE
GELĠġĠM STRATEJĠLERĠ
Editörler:
Prof.Dr. Mehmet Barca
Doç.Dr. Himmet Karadal
Yrd. Doç.Dr Mahmut Hızıroğlu
ISBN: 978-605-87517-3-6
“Bandrol Uygulamasına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 5.
maddesinin 2. fıkrası çerçevesinde bandrol taĢıması zorunlu değildir”
Basım Yeri: Yeni Aksaray Basın Yayın
Nisan - 2013
2
1.Bölüm
2.Bölüm
3.Bölüm
4.Bölüm
5.Bölüm
6.Bölüm
7.Bölüm
8.Bölüm
9.Bölüm
10.Bölüm
11.Bölüm
12.Bölüm
BÖLÜM ve YAZARLARI
Aksaray Ġlinin Rekabeti
Ġçin Kalkınma Modeli
Yrd. Doç.Dr. Mahmut Hızıroğlu
Aksaray Ġli Sanayi Sektörü Yrd. Doç.Dr Mahmut Hızıroğlu
Analizi
Yrd. Doç.Dr. Abdulkadir Hızıroğlu
Aksaray Otomotiv ve
Otomotiv Yan Sanayi
Küme Potansiyeli Analizi
Yrd. Doç.Dr. M.Said Döven
Aksaray ĠnĢaat
Yrd.Doç.Dr. Abdulkadir Hızıroğlu
Malzemeleri ĠĢ Kolu Küme Yrd.Doç.Dr. Mahmut Hızıroğlu
Potansiyeli Analizi
Yrd.Doç.Dr. M.Said Döven
Aksaray Ġli Tarım Sektörü Prof.Dr. Bülent Gülçubuk
Analizi
Aksaray Ġli Süt ve Süt
Ürünleri Sanayisinin
Doç.Dr. Himmet KARADAL
Yrd.Doç.Dr.Abdulkadir Hızıroğlu
Aksaray Ġli Et ve Et
Prof.Dr. Bülent Gülçubuk
Ürünlerinin Küme
Yrd.Doç.Dr.Abdulkadir Hızıroğlu
Potansiyeli Analizi
Aksaray Ġli Un ve Unlu
Ürünler Sanayisinin Küme Yrd. Doç.Dr. Mahmut Hızıroğlu
Potansiyeli Analizi
Yrd. Doç.Dr. Abdulkadir Hızıroğlu
Aksaray Ġli Turizm
Gürsel Gündoğdu
Sektörü Analizi
Gencay Serter
Ali Rıza Demirel
Aksaray Kültür Turizmi
Gürsel Gündoğdu
Doç.Dr.Himmet Karadal
Aksaray Ġli Ġçin Vizyon ve
Stratejik Açılımlar
Doç.Dr.Kenan ARIBAġ
Yrd.Doç.Dr. Mahmut Hızıroğlu
Gürsel Gündoğdu
ġehrin Ekonomik
Dinamikleri Ġle Ġlgili
Projeler
Yrd.Doç.Dr. Mahmut Hızıroğlu
Gürsel Gündoğdu
Gencay Serter
Ali Rıza Demirel
3
4
SUNUġ
Bu çalıĢma, Aksaray Ticaret ve Sanayi Odası'nın bir projesi olarak,
Aksaray Valiliği'nin önderliğinde ve aĢağıdaki kurumlarla iĢbirliğinin
sonucunda ortaya çıkmıĢtır:
Aksaray Belediyesi
Aksaray Üniversitesi
Aksaray Ticaret Borsası
Aksaray Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği
Aksaray SMMM Odası
AGĠAD
Aksaray MÜSĠAD.
ÇalıĢma, karar vericilere, akademik çalıĢmalara ve Aksaray ili ilgili
yatırımlara referans kaynak niteliği taĢımaktadır. ÇalıĢmanın
giriĢimciliğin geliĢmesine katkıda bulunmasını temenni eder,
yukarıdaki kurumların yöneticilerine, katkıda bulunan uzman ve
çalıĢanlarına teĢekkür ederiz. Temennimiz, bu çalıĢmanın
güncellenmesi ve uygulamacılara ıĢık tutmasıdır.
Saygı ile arz olunur…
Nisan 2013 Aksaray
Yrd. Doç.Dr Mahmut Hızıroğlu
5
6
ĠÇĠNDEKĠLER
ĠÇĠNDEKĠLER -------------------------------------------------------------------------------- 6
BÖLÜM 1 ------------------------------------------------------------------------------------- 18
AKSARAY ĠLĠNĠN REKABETĠ ĠÇĠN KALKINMA MODELĠ------------------- 18
1.1.
GiriĢ --------------------------------------------------------------------------------- 18
1.1.1. Amaç ------------------------------------------------------------------------------------ 18
1.1.2. Kapsam --------------------------------------------------------------------------------- 19
1.1.3. Metodoloji ------------------------------------------------------------------------------ 19
1.1.4. Daha Önce Yapılan ÇalıĢmalar ------------------------------------------------------ 23
1.2.
Aksaray Ġli Tarihçe Ve Coğrafi Durumu ------------------------------------ 27
1.2.1. Ġlin Tarihçesi --------------------------------------------------------------------------- 27
1.2.2. Ġlin Coğrafi Özellikleri ---------------------------------------------------------------- 28
BÖLÜM 2 ------------------------------------------------------------------------------------- 29
AKSARAY ĠLĠ SANAYĠ SEKTÖRÜ ANALĠZĠ -------------------------------------- 29
2.1.
Aksaray Ġlinin Kalkınma Dinamikleri Açısından Mevcut Durumu ---- 30
2.1.1. Aksaray Ġli Ġnsan Kaynağı Profili --------------------------------------------------- 29
2.1.2. Aksaray Ġli Ekonomik Yapı Profili -------------------------------------------------- 36
2.1.3. Aksaray Ġli Altyapı Profili ------------------------------------------------------------ 55
2.1.4. Aksaray Ġli Yatırım Profili ----------------------------------------------------------- 56
2.1.5. Aksaray Ġli Yenilik Kapasitesi Profili ----------------------------------------------- 59
2.1.6. Sonuç------------------------------------------------------------------------------------ 63
2.2.
Aksaray Ġli Sanayi Kalkınma Stratejisinin Dinamikleri Üzerine Anket
ÇalıĢması -------------------------------------------------------------------------------------- 64
2.2.1. ĠĢletmelerin Genel Profili ------------------------------------------------------------- 65
2.2.2. ĠĢletmenin Ġhracat Durumu ----------------------------------------------------------- 68
2.2.3. Finansman ve Yatırım Durumu ------------------------------------------------------ 72
2.2.4. Ġnsan Kaynağı -------------------------------------------------------------------------- 76
2.2.5. Yenilik Kapasitesi --------------------------------------------------------------------- 81
2.2.6. Kümelenme----------------------------------------------------------------------------- 87
2.3.
Aksaray Ġli Sanayi Stratejisine ĠliĢkin SWOT Analizi--------------------- 91
2.3.1. Yerel Sektörel YoğunlaĢma SWOT Analizi --------------------------------------- 92
2.3.2. Yerel Pazarlama Becerisi SWOT Analizi ------------------------------------------ 93
2.3.3. Yerel Yenilik Sistemi SWOT Analizi ---------------------------------------------- 95
2.4.
Sonuç -------------------------------------------------------------------------------- 96
BÖLÜM 3 ------------------------------------------------------------------------------------- 97
AKSARAY OTOMOTĠV VE OTOMOTĠV YAN SANAYĠ KÜME
POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ----------------------------------------------------------------- 97
3.1.
GiriĢ --------------------------------------------------------------------------------- 97
3.2.
Sektörel Rekabeti Açıklamada Elmas Modeli ------------------------------- 98
3.2.1. Faktör KoĢulları ----------------------------------------------------------------------- 99
3.2.2. Talep KoĢulları------------------------------------------------------------------------- 99
3.2.3. Ġlgili Ve Destekleyici Endüstriler -------------------------------------------------- 101
3.2.4. Firma Stratejisi, Endüstriyel Yapı Ve Rekabet ---------------------------------- 101
7
3.2.5. Devletin Rolü ------------------------------------------------------------------------- 102
3.3.
Aksaray Ġli Otomotiv Sektörü Faktör KoĢulları --------------------------- 102
3.3.1. OEM Varlığı ve Yeni yatırım Potansiyeli ----------------------------------------- 102
3.3.2. ĠĢgücü Niteliği ve ProfesyonelleĢme ----------------------------------------------- 104
3.3.3. Coğrafi Konum, Lojistik Altyapısı ve Lojistik maliyeti ------------------------- 106
3.3.4. Bilgi Kaynakları ---------------------------------------------------------------------- 107
3.3.5. Fiziki Altyapı ----------------------------------------------------------------------- 1076
3.4.
Aksaray Ġli Otomotiv Sektörü Talep KoĢulları ---------------------------- 108
3.5.
Aksaray Ġli otomotiv Sektörü Firma Stratejileri ve Rekabet Düzeyi -- 109
3.5.1. Kritik Kütle---------------------------------------------------------------------------- 109
3.5.2. Rekabetçi AnlayıĢ -------------------------------------------------------------------- 109
3.5.3. Firma Ölçeği ve KurumsallaĢma --------------------------------------------------- 110
3.5.4. Firmalar Arası ĠĢbirliği -------------------------------------------------------------- 110
3.5.5. GiriĢimcilik Ortamı------------------------------------------------------------------- 111
3.6.
Aksaray Ġli Otomotiv Sektörü Ġlgili ve Destekleyici Endüstriler ------- 112
3.6.1. Hammadde ve Ara Mal tedarikçileri ----------------------------------------------- 112
3.6.2. Makine ve Donanım Tedarikçileri-------------------------------------------------- 113
3.6.3. Hizmet Sağlayıcılar ------------------------------------------------------------------ 113
3.7.
Devletin Etkinliği ve ĠĢbirliği Yapılan KuruluĢlar ------------------------ 114
3.8.
Genel Değerlendirme ------------------------------------------------------------ 115
3.9.
Kaynaklar ------------------------------------------------------------------------- 117
BÖLÜM 4 ------------------------------------------------------------------------------------ 118
AKSARAY ĠNġAAT MALZEMELERĠ Ġġ KOLU KÜME POTANSĠYELĠ
ANALĠZĠ ------------------------------------------------------------------------------------- 118
4.1.
GiriĢ -------------------------------------------------------------------------------- 118
4.2.
Dünya’da ve Türkiye’de ĠnĢaat Sektörünün Yapısı ---------------------- 118
4.3.
Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Faktör KoĢulları ------------------------------- 123
4.3.1. BeĢeri Kaynaklar --------------------------------------------------------------------- 123
4.3.2. Coğrafi Konum ----------------------------------------------------------------------- 125
4.3.3. Fiziki Altyapı ------------------------------------------------------------------------- 126
4.3.4. Enerji ----------------------------------------------------------------------------------- 126
4.3.5. Girdi Maliyetleri ---------------------------------------------------------------------- 126
4.3.6. Makine ve Teknoloji Altyapısı ----------------------------------------------------- 127
4.3.7. Bilgi Kaynakları ---------------------------------------------------------------------- 127
4.3.8. Sermaye Kaynakları ------------------------------------------------------------------ 127
4.3.9. Hammadde Kaynakları -------------------------------------------------------------- 128
4.4.
Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Talep KoĢulları -------------------------------- 129
4.4.1. Yurtiçi Talep -------------------------------------------------------------------------- 129
4.4.2. YurtdıĢı Talep ------------------------------------------------------------------------- 129
4.5.
Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Firma Stratejileri ve Rekabet Düzeyi ----- 132
4.5.1. Ġsletmelerin Yapısı ve ĠĢ Yapma Kültürü------------------------------------------ 132
4.5.2. Rekabet Yapısı ------------------------------------------------------------------------ 133
4.6.
Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Ġlgili ve Destekleyici Endüstriler ----------- 134
4.7.
Devletin Rolü --------------------------------------------------------------------- 135
4.7.1. Vergi Politikaları ve TeĢvikler/Destekler------------------------------------------ 135
8
4.7.2. ÖzelleĢtirme, Toplu Konutlar, Kentsel DönüĢüm Projeleri, Kamu Yatırımları ------------------------------------------------------------------------------------------ 136
4.7.3. Denetim ve Uygulamalar ------------------------------------------------------------ 137
4.8.
4.9.
Kaynaklar ------------------------------------------------------------------------- 140
BÖLÜM 5 ------------------------------------------------------------------------------------ 142
AKSARAY ĠLĠ TARIM SEKTÖRÜ ANALĠZĠ -------------------------------------- 142
5.1.
GiriĢ -------------------------------------------------------------------------------- 142
5.2.
Aksaray Ġlinin Fiziksel Özellikleri -------------------------------------------- 142
5.2.1. Ġlin Genel Tanımı --------------------------------------------------------------------- 142
5.2.2. Jeolojik Yapısı ------------------------------------------------------------------------ 143
5.2.3. Topografya ---------------------------------------------------------------------------- 143
5.2.4. Ġklim ------------------------------------------------------------------------------------ 146
5.2.5. Bitki Örtüsü --------------------------------------------------------------------------- 147
5.3.
Aksaray Ġli Tarımsal Kalkınma Stratejisi Ġçin Ġl Profili ----------------- 148
5.3.1. Aksaray Ġlinin Nüfus Dağılımı Ve Ġstihdamın Sektörel Dağılımı -------------- 149
5.3.2. Aksaray Ġlinde Arazi Varlığı -------------------------------------------------------- 149
5.3.3. Türkiye, Orta Anadolu Ve Aksaray Ġlinde Toplam Tarım Alanları ------------ 149
5.3.4. Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray Ġlinde Önemli Tarım Ürünleri Üretimi--- 153
5.3.5. Türkiye, Orta Anadolu Ve Aksaray Ġlinde Hayvan Varlığı --------------------- 154
5.3.6. Aksaray Ġlinde Hayvansal Üretim ------------------------------------------------- 156
5.3.7. Aksaray Ġlinde Tarımsal DıĢ Ticaret ---------------------------------------------- 157
5.3.8. Aksaray Ġlinde Tarıma Dayalı Sanayi Ve Kapasite Kullanım Oranı ---------- 158
5.4.
Aksaray Ġlinde Tarımsal Kalkınma Stratejisinin Dinamikleri Üzerine
Anket ÇalıĢması ----------------------------------------------------------------------------- 158
5.4.1. Tarımsal Kalkınma PaydaĢların DüĢünceleri ------------------------------------ 159
5.4.2. ĠĢletmelerin Genel Yapısı----------------------------------------------------------- 162
5.4.3. ĠĢletmelerin Ġhracat Durumu ------------------------------------------------------- 165
5.4.4. ĠĢletmelerin Finansman-Yatırım Durumu ---------------------------------------- 166
5.4.5. ĠĢletmelerde insan kaynağı --------------------------------------------------------- 167
5.4.6. ĠĢletmelerde yenilik kapasitesi ----------------------------------------------------- 170
5.4.7. Kümenleme--------------------------------------------------------------------------- 171
5.5.
Aksaray Ġli Tarımsal Kalkınma Stratejisine ĠliĢkin Swot Analizi ------ 173
5.5.1. Yerel Sektörel YoğunlaĢma SWOT Analizi ------------------------------------- 173
5.5.2. Yerel Pazarlama Becerisi SWOT Analizi ---------------------------------------- 174
5.5.3. Yerel Ġnsan Kaynağı SWOT Analizi ---------------------------------------------- 174
5.5.4. Yerel Yenilik Sistemi SWOT Analizi -------------------------------------------- 175
5.6.
Aksaray Ġli Tarımsal Kalkınma Stratejisi Analizi ------------------------- 175
5.6.1. Aksaray Ġlinin Genel Tarımsal Saptamaları -------------------------------------- 175
5.6.2. Tarım Havzaları Üretim Ve Destekleme Modeli ve Aksaray Tarımına Etkileri
----------------------------------------------------------------------------------------- 180
5.7.
Aksaray Ġli Ġçin Tarımsal Kalkınmanın Kısa-Orta Ve Uzun Vadeli
Hedefleri-------------------------------------------------------------------------------------- 183
5.7.1. Kısa ve Orta Vadeli Hedefler: (2010-2014) -------------------------------------- 183
5.7.2. Uzun Vadeli Hedefler: (2015-2010 arası) ---------------------------------------- 183
9
5.8.
Aksaray Ġlinde Ön Plana Çıkan Tarımsal Yatırım Alanları Ve Gıda
Sanayi Yatırım Alanları ------------------------------------------------------------------- 184
5.8.1. Tarımsal Yatırım Alanları ---------------------------------------------------------- 184
5.8.2. Gıda Sanayi Yatırım Alanları ------------------------------------------------------ 184
5.9.
5.10.
Kaynaklar ------------------------------------------------------------------------- 186
BÖLÜM 6 ------------------------------------------------------------------------------------ 187
AKSARAY ĠLĠ SÜT VE SÜT ÜRÜNLERĠ SANAYĠSĠNĠN KÜME
POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ---------------------------------------------------------------- 187
6.1. GiriĢ -------------------------------------------------------------------------------------- 187
6.2.
Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Faktör KoĢulları ------------------------ 188
6.2.1. ĠĢ Gücü Kaynakları ------------------------------------------------------------------ 188
6.2.2. Bilgi Kaynakları --------------------------------------------------------------------- 190
6.2.3. Hammadde ve katkı maddeleri Kaynakları--------------------------------------- 190
6.2.4. Enerji Kaynakları -------------------------------------------------------------------- 192
6.2.5. Finansman Kaynakları -------------------------------------------------------------- 192
6.2.6. Coğrafi Konum ve Lojistik --------------------------------------------------------- 192
6.2.7. Fiziki Alt yapı ------------------------------------------------------------------------ 193
6.3.
Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Talep KoĢulları -------------------------- 194
6.4.
Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı - 195
6.4.1. ĠĢletmelerin Yapısı ------------------------------------------------------------------ 195
6.4.2. ĠĢ Yapma Kültürü-------------------------------------------------------------------- 196
6.4.3. MarkalaĢma derecesi ---------------------------------------------------------------- 198
6.4.4. Rekabetin yapısı --------------------------------------------------------------------- 198
6.5.
Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Ġlgili Ve Destekleyici Endüstriler ---- 198
6.5.1. Hayvancılık ve Tarım --------------------------------------------------------------- 198
6.5.2. Ambalaj Sektörü --------------------------------------------------------------------- 199
6.5.3. Diğer Tedarikçiler ------------------------------------------------------------------- 199
6.6.
Devletin Rolü --------------------------------------------------------------------- 201
6.6.1. Denetim ------------------------------------------------------------------------------- 201
6.6.2. Kamu Kurumları --------------------------------------------------------------------- 201
6.6.3. Vergi ve Benzeri kalemler ile TeĢvik --------------------------------------------- 202
6.7.
BÖLÜM 7 ------------------------------------------------------------------------------------ 204
AKSARAY ĠLĠ ET VE ET ÜRÜNLERĠNĠN KÜME POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ------------------------------------------------------------------------------------------ 204
7.1.
GiriĢ ------------------------------------------------------------------------------ 2043
7.2.
Aksaray Ġli Et Ve Et Ürünleri Faktör KoĢulları --------------------------- 205
7.2.3. Hammadde ve katkı maddeleri Kaynakları--------------------------------------- 206
7.3.
Aksaray Ġli Et Ve Et Ürünleri Talep KoĢulları ---------------------------- 206
7.4.
Aksaray Ġli Et Ve Et Ürünleri Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı ---- 207
10
7.4.2.
7.4.3.
7.4.4.
7.5.
7.5.1.
7.6.
MarkalaĢma -------------------------------------------------------------------------- 207
Rekabetin yapısı --------------------------------------------------------------------- 208
Bitkisel Üretim Ve Diğer Tamamlayıcılar --------------------------------------- 208
Devletin Rolü --------------------------------------------------------------------- 208
TeĢvikler-destekler ve denetim ---------------------------------------------------- 208
BÖLÜM 8 ------------------------------------------------------------------------------------ 210
AKSARAY ĠLĠ UN VE UNLU ÜRÜNLER SANAYĠSĠNĠN KÜME
POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ---------------------------------------------------------------- 210
8.1.
GiriĢ -------------------------------------------------------------------------------- 210
8.2.
Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Faktör KoĢulları ------------------------ 211
8.2.3. Hammadde ve katkı maddeleri kaynakları --------------------------------------- 212
8.3.
Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Talep KoĢulları ------------------------- 212
8.4.
Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı 213
8.4.2. MarkalaĢma -------------------------------------------------------------------------- 213
8.4.3. Rekabetin yapısı --------------------------------------------------------------------- 213
8.5.
Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Destekleyici Endüstriler -------------- 214
8.6.
Devletin Rolü --------------------------------------------------------------------- 214
8.6.1. TeĢvikler-destekler ve denetim ---------------------------------------------------- 214
8.7.
BÖLÜM 9 ------------------------------------------------------------------------------------ 216
AKSARAY ĠLĠ TURĠZM SEKTÖRÜ ANALĠZĠ ------------------------------------ 216
9.1.
GiriĢ -------------------------------------------------------------------------------- 216
9.2.
Aksaray Ġli Turizm Sektörü Sosyal-Teknik Altyapı Durumu----------- 218
9.2.1. Turistlere sunulan Konaklama ve Yeme Ġçme Olanakları ---------------------- 218
9.2.2. UlaĢım Altyapısı --------------------------------------------------------------------- 220
9.2.3. Turistik Mekanların - Turizm Objelerinin Teknik Altyapı Durumu ---------- 223
9.2.4. Turizm Hizmet Sektöründe ÇalıĢanların Sosyal ve Ekonomik Durumu ----- 224
9.2.5. Aksaray Ġlinde Turizm Sektörüne ĠliĢkin Kurumsal Kapasite ve YönetiĢim
Durumu --------------------------------------------------------------------------------- 225
9.2.6. Aksaray Ġlindeki Turizm Turim Tesisleri Kapasite Durumu ------------------- 227
9.2.7. Aksaray Ġlindeki Seyehat Acentelerinin Kapasite Durumu -------------------- 227
9.3.
Aksaray Turizminin Talep Boyutu ------------------------------------------- 228
9.3.1. Aksaray‟a Gelen Yabancı Turistlerin Milliyetlere Göre Dağılımı ------------ 231
9.3.2. Aksaray‟a Gelen Turistlerin Memnuniyet Düzeyi ------------------------------ 232
9.4.
Aksaray Turizminin Arz Boyutu --------------------------------------------- 233
9.4.1. Kültür Turizmi ----------------------------------------------------------------------- 233
9.4.1.1. Aksaray Kent Ġçi Turizmi --------------------------------------------------------- 234
9.4.1.2. Arkeolojik ve Tarihi Değerler ---------------------------------------------------- 236
9.4.2. Ġnanç Turizmi ------------------------------------------------------------------------ 244
9.4.2.1. Ġslam Dinine Ait Yapılar ---------------------------------------------------------- 244
11
9.4.2.2. Hristiyanlık Dönemine Ait Yapılar ---------------------------------------------- 248
9.4.3. Yeraltı ġehirleri ---------------------------------------------------------------------- 250
9.4.3.1. Pörnekler Yeraltı ġehri ------------------------------------------------------------ 251
9.4.3.2. Erdoğdu Yeraltı ġehri-------------------------------------------------------------- 252
9.4.3.3. Çukurören Yeraltı ġehri ----------------------------------------------------------- 252
9.4.3.4. GöktaĢ Yeraltı ġehri. --------------------------------------------------------------- 253
9.4.3.5. Saratlı Yeraltı ġehri ---------------------------------------------------------------- 254
9.4.3.6. Ozancık Yeraltı ġehri -------------------------------------------------------------- 254
9.4.3.7. Gözkayası Yeraltı ġehri ----------------------------------------------------------- 255
9.4.3.8. Pınarca Yeraltı ġehri --------------------------------------------------------------- 255
9.4.3.9. Kulluk Ali‟nin Yeraltı ġehri ------------------------------------------------------ 255
9.4.3.10. Ramazan‟ın Evi Yeraltı ġehri --------------------------------------------------- 255
9.4.3.11.FırıntaĢı Yeraltı ġehri ------------------------------------------------------------- 256
9.4.4. Kervansaraylar ----------------------------------------------------------------------- 258
9.4.4.1. Ġpek Yolu Üzerinde Bulunan Hanlar--------------------------------------------- 259
9.4.4.2. Diğer Hanlar: ----------------------------------------------------------------------- 262
9.4.5. KıĢ Turizmi --------------------------------------------------------------------------- 263
9.4.6. Termal-Sağlık Turizmi-------------------------------------------------------------- 269
9.4.7. Doğa Turizmi ------------------------------------------------------------------------ 273
9.4.7.1. EĢmekaya Sazlıkları --------------------------------------------------------------- 273
9.4.7.2. Tuz Gölü ---------------------------------------------------------------------------- 274
9.4.7.3. Hirfanlı Barajı ---------------------------------------------------------------------- 276
9.4.7.4. Hasandağı ve Melendiz Dağları -------------------------------------------------- 277
9.4.7.5. Ihlara Vadisi ------------------------------------------------------------------------ 280
9.4.8. Kırsal Turizm – Agro turizm ------------------------------------------------------- 283
9.4.9. Kültürel Değerler -------------------------------------------------------------------- 287
9.4.9.1. Geleneksel El Sanatları ------------------------------------------------------------ 287
9.4.9.2. Geleneksel Dans ve Müzik -------------------------------------------------------- 292
9.4.9.3. Geleneksel Mutfak Kültürü ------------------------------------------------------- 293
9.4.9.4.Özel Günler ve Festivaller --------------------------------------------------------- 295
9.5.
Aksaray Ġli Turizm Kalkınma Stratejisine ĠliĢkin Swot Analizi -------- 296
9.5.1. Yerel Sektörel YoğunlaĢma SWOT Analizi ------------------------------------- 296
9.5.2. Yerel Pazarlama Becerisi SWOT Analizi ---------------------------------------- 297
9.5.3. Yerel Yenilik Sistemi SWOT Analizi -------------------------------------------- 298
9.5.4. Yerel Ġnsan Kaynağı SWOT Analizi ---------------------------------------------- 298
BÖLÜM 10----------------------------------------------------------------------------------- 299
AKSARAY KÜLTÜR TURĠZMĠ KÜME POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ ---------- 298
10.1.
GiriĢ -------------------------------------------------------------------------------- 298
10.2.
Aksaray Ġli Turizm Sektörü Faktör KoĢulları ----------------------------- 298
10.2.1. Kültür Varlığı ve Yeni Yatırım Potansiyeli -------------------------------------- 298
10.2.2. ĠĢgücü Niteliği ve ProfesyonelleĢme ---------------------------------------------- 300
10.2.3. Coğrafi Konum, Lojistik Altyapısı ve Lojistik maliyeti ------------------------ 301
10.2.5. Fiziki Altyapı ------------------------------------------------------------------------ 302
10.3.
Aksaray Ġli Turizm Sektörü Talep KoĢulları ------------------------------- 303
10.3.1. Dünyada Kültür Turizminin Arz- Talep KoĢulları ------------------------------ 303
12
10.3.2. Türkiye‟de Kültür Turizminin Yerli ve Yabacı Arz-Talep KoĢulları --------- 303
10.3.3. Aksaray‟da Kültür Turizminin Yerli ve Yabacı Arz-Talep KoĢulları. -------- 304
10.4.
Aksaray Ġli Turizm Sektörü Firma Stratejileri ve Rekabet Düzeyi ---- 306
10.4.1. Yatırıma Uygunluk ------------------------------------------------------------------ 306
10.4.2. Kültür Turizmi Küme Potansiyeli ------------------------------------------------- 306
10.4.3. Turizm Sektöründe Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelerin Varlığı ------- 308
10.4.4. Pansiyonculuk Açısından Uygun Alanların Bulunması ------------------------ 309
10.5.
Aksaray Ġli Turizm Sektörü Ġlgili ve Destekleyici Endüstriler ---------- 309
10.5.1. Kapadokya Bölgesi Ġçinde Yer Alıyor Olmak --------------------------------- 3098
10.5.2. Kültür Turizmini Destekleyecek Diğer Turizm Türlerinin Bulunması ------- 311
10.6.
Devletin Etkinliği ve ĠĢbirliği Yapılan KuruluĢlar ------------------------ 311
10.7.
10.7.1. Aksaray Ġli Turizm GeliĢim Strateji Haritası ------------------------------------- 315
BÖLÜM 11----------------------------------------------------------------------------------- 316
AKSARAY ĠLĠ ĠÇĠN VĠZYON VE STRATEJĠK AÇILIMLAR ----------------- 316
11.1.
Aksaray Ġlinin Genel Ekonomik Vizyonu ----------------------------------- 316
11.1.1. Aksaray Ġli Sanayi Vizyonu -------------------------------------------------------- 316
11.1.2. Aksaray Ġli Tarım Vizyonu --------------------------------------------------------- 317
11.1.3. Aksaray Ġli Turizm Vizyonu ------------------------------------------------------- 317
11.2.
Stratejik Açılımlar --------------------------------------------------------------- 317
11.2.1. Küme GeliĢtirme GiriĢimlerinin Planlı Ekonomik Kalkınmanın Yöntemi
Olarak Benimsenmesi ----------------------------------------------------------------- 317
11.2.2. Ġl Ölçeğinde Katılımcı Bir Yapının GeliĢtirilmesi------------------------------- 319
11.2.3. Aksaraylılık Bilincinin GeliĢtirilmesi --------------------------------------------- 321
11.2.4. Kent GiriĢimciliğinin GeliĢtirilmesi ve Aktif Bir Halde Tutulması ----------- 322
11.2.5. Yerel Yenilik Atmosferi OluĢturulması, Yenilik Merkezleri Kurulması ve
Yeniliğin TeĢvik Edilmesi ------------------------------------------------------------ 323
11.2.6. Aksaray Ġli “Master” Kalkınma Planınının Hazırlanması ve Ekonomik
Kalkınma Planı Ġle Entegre Edilmesi ----------------------------------------------- 324
11.2.7. Proje Üretimi Yönetiminin KurumsallaĢtırılması ------------------------------- 324
11.2.8. Sektör Ġçi ve Sektörler Arası Ortak GiriĢimlerin Planlanması ve Yürütülmesi ------------------------------------------------------------------------------------------ 325
11.2.9. Marka ġehir OluĢturulması --------------------------------------------------------- 326
11.3.
ġehrin Ekonomik Dinamikleri Ġle Ġlgili Stratejiler ------------------------ 327
11.3.1. Aksaray Ġli Yerel Sektörel YoğunlaĢma Stratejisi ------------------------------- 327
11.3.2. Aksaray Ġli Pazarlama Kabiliyeti GeliĢtirme Stratejisi ------------------------- 340
11.3.3. Aksaray Ġli Ġnsan Kaynağı GeliĢtirme Stratejisi --------------------------------- 343
11.3.4. Aksaray Ġli Yenilik Sistemi GeliĢtirme Stratejisi -------------------------------- 346
BÖLÜM 12----------------------------------------------------------------------------------- 349
ġEHRĠN EKONOMĠK DĠNAMĠKLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ PROJELER ------------- 349
12.1.
Yerel Sektörel YoğunlaĢma Projeleri ---------------------------------------- 349
12.2.
Yerel Pazarlama Kabiliyeti Projeleri ---------------------------------------- 396
12.3.
Yerel Ġnsan Kaynağı Projeleri------------------------------------------------- 416
12.4.
Yerel Yenilik Sistemi Projeleri ------------------------------------------------ 432
13
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ
Ġller arasındaki geliĢmiĢlik farkının en aza indirilmesi amacıyla her ilin kendi
kaynakları ve kabiliyetleri çerçevesinde kalkınma planı hazırlamak giderek önemli bir
konu haline gelmiĢtir. Her ilin, kendi çevre Ģartları, kaynak ve kabiliyetlerinin analizi
yapılarak kendisi için en uygun geliĢme planının hazırlanması ve kıt olan kaynakların
en etkin bir Ģekilde kullanılması mümkün olabilmektedir
Ġlin içinde bulunduğu Ģartların ve imkânların göz önüne alınarak hazırlanmıĢ
bir kalkınma planı Ģehri daha rekabetçi hale getireceği gibi, Ģehrin rekabetçiliğinin
geliĢtirilmesi için yapılacak olan çalıĢmalara da bir zemin teĢkil edecektir. Böylelikle
yarıda kalan yâ da sonuç getirmeyen projeler değil; Ģehrin vizyonu, kaynak ve
kabiliyeti çerçevesinde belirlenmiĢ projelere kaynak aktarımı yapılarak kaynakların
daha verimli ve aktif kullanımı sağlanacaktır.
Bu çerçevede Aksaray ili için
―Ekonomik, sosyal ve kültürel potansiyelini yenilikçi bir anlayıĢ ile
gerçekleĢtiren, yaĢam kalitesi yüksek ve iĢ olanakları yaratan bir kent olmak‖
Ģeklinde bir vizyon belirlenmiĢ ve bu vizyona uygun stratejik amaçlar, hedefler ve
uygulanabilecek projeler tespit edilmiĢtir.
Yukarıda ifade edilen vizyonu belirleyebilmek için ve Aksaray ili yerel
kalkınma planını geliĢtirmek için, Aksaray‟ın içerisinde yer aldığı bölge ile birlikte
değerlendirilmesi yapılmıĢtır. Söz konusu bu değerlendirmeler yapılırken il ve bölge
ile ilgili istatistikler ve literatürden yararlanılmıĢtır. Yapılan bu değerlendirmeye göre
aĢağıdaki hususlar tespit edilmiĢtir.
1. Aksaray‟da kiĢi baĢına düĢen GSYH incelendiğinde, Türkiye ortalamasının
yarısına yakın bir performansa sahiptir. Ayrıca bölgedeki diğer illere göre çok daha
düĢük bir GSYH‟ya sahip olduğu görülmektedir.
2. Aksaray ili GSYH‟nın sektörel dağılıma bakıldığında, ekonominin tarım
ağırlıklı bir yapıya sahip olduğu görülmektedir.
3. 2000 yılı itibariyle Aksaray ili tarım sektörünün payı Türkiye ortalamasının
yaklaĢık 3 katı büyüklüğünde, sanayi sektörünün payı ise Türkiye ortalamasının 5 katı
küçüklüğündedir.
4. Bölge illeri ile karĢılaĢtırıldığında 1987-2000 dönemi GSYH‟larının büyüme
hızları açısından; Aksaray ili içinde yer aldığı TR71 alt bölgesindeki tüm illerden
daha baĢarılı bir performans sergilediği görülmektedir.
5. Aksaray ili ihracatın Türkiye geneline oranı bakımından 2009 yılı Türkiye‟de
yapılan ihracatın ancak on binde 4‟ünü gerçekleĢtirmektedir. Bu oran diğer illerle
karĢılaĢtırıldığında oldukça düĢüktür. Buna karĢılık Aksaray ili ihracatı Türkiye
geneline oranı açısından yıllar itibariyle en fazla artıĢı kaydeden ilimizden biridir.
6. Ġhracatın sektörel dağılımına bakıldığında imalat sektörünün bir tarım kenti
olan Aksaray ihracatında önemli bir yer tuttuğu görülmektedir.
7. Bir tarım kenti görünümünde olan Aksaray‟ın tarım ve hayvancılık alanındaki
ihracatında oldukça düĢük performans sergilediği görülmektedir.
8. Aksaray‟dan yapılan ihracatta, son 5 yılda Almanya‟nın ve Ġran‟ın en fazla
ihracat yapılan ülkeler olduğu dikkati çekmektedir. Bir bütün olarak Aksaray‟ın
14
ihracat yapısı analiz edildiğinde, daha çok Orta Doğu, Rusya ve Kafkaslar‟ın ihracatta
önemli yer tutan bölgeler olduğu görülmektedir.
Aksaray iline iliĢkin yukarıdaki tespitlerden sonra ilin rekabet avantajı veya
potansiyeli olan sektörler belirlenmiĢtir. Bu sektörler belirlenirken Ģehrin kanaat
önderlerinin, iĢ dünyasının temsilcilerinin ve akademisyenlerin katıldığı odak grup
tartıĢmalarından çıkan sonuçlardan yararlanılmıĢtır. Bu çalıĢmalara dayalı olarak
aĢağıdaki sektörlerin küme olma potansiyeli olduğu tespit edilmiĢtir.
 Otomotiv ve otomotiv yan sanayi
 ĠnĢaat sektörü
 Süt ve süt ürünleri sektörü
 Et ve et ürünleri sanayi
 Un ve unlu mamuller sanayi
 Kültür turizmi sektörü
Yukarıda belirtilen ve küme olma potansiyeli belirlenmiĢ olan sektörlerde
küme analizleri yapılmıĢ ve her bir küme için güçlü ve zayıf yönler belirlenmiĢtir.
Küme analizi yapılırken Michael Porter tarafından geliĢtirilen Diamond modelinden
faydalanılmıĢtır. Ayrıca Ģehrin tarım ve sanayi iĢletmeleri ile bir anket çalıĢması
düzenlenmiĢ ve anket sonuçları ile küme olma potansiyeli olan sektörlerin avantajları,
sorunları ve geliĢim alanları tespit edilmiĢtir.
Yerel Sektörel Yoğunlaşma
Yerel İnsan
Kaynağı
Yerel Ekonomik Dinamikler
Yerel Pazarlama
Kabiliyeti
Yerel Yenilik Sistemi
ve
Kabiliyeti
Daha sonra bu güçlü ve zayıf yönler ıĢığında sanayi, tarım ve turizm
alanlarında stratejik amaçlar, hedefler ve projeler belirlenmiĢtir. GeliĢtirilen bu
projeler, Ģehrin yerel ekonomik dinamikleri dikkate alınarak ve bu dinamikler ile ilgili
15
odak grup tartıĢmaları yapılarak belirlenmiĢtir. AĢağıda stratejilerin temelini oluĢturan
dinamikler yer almaktadır.
Bu dinamikler, bir ilin sanayi, tarım ve turizm sektörlerinin geniĢlemesi,
beslenmesi ve ilerlemesi için temel dayanakları oluĢturmaktadır. Dolayısıyla, bu
ekonomik dinamikler, söz konusu üç sektörün bölgesel, ulusal ve uluslararası
düzeydeki “rekabet gücünü” belirleyecektir. Söz konusu bu üç sektörün rekabet
gücünün geliĢtirilebilmesi için belirlenen stratejik amaçlar Ģu Ģekilde tespit edilmiĢtir.
STRATEJĠK ALAN 1: YEREL SEKTÖREL YOĞUNLAġMA STRATEJĠSĠ
STRATEJĠK AMAÇ 1: Aksaray Ġlinde Öne Çıkan Sektörlerin Küme
Potansiyellerinin Artırılması
STRATEJĠK AMAÇ 2: Gıda Güvenliğini Sağlamaya Yönelik Faaliyetlerde
Bulunulması Ve Gerekli Belgelerin Sağlanmasına Yönelik
Faaliyetler
STRATEJĠK AMAÇ 3: Ġnanç Turizmine Yönelik Potansiyelin Artırılması
STRATEJĠK AMAÇ 4: Yer Altı ġehirlerine Yönelik Potansiyelin Artırılması
STRATEJĠK AMAÇ 5: Doğa Turizmi Alanlarının TaĢıma Kapasitelerinin
Belirlenmesi Ve Turizm Amaçlı Kullanımı
STRATEJĠK AMAÇ 6: Doğa Turizmi Alanlarının TaĢıma Kapasitelerinin
Belirlenmesi Ve Turizm Amaçlı Kullanımı
STRATEJĠK AMAÇ 7: KıĢ Turizmi Potansiyelinin Artırılması
STRATEJĠK AMAÇ 8: Arkeolojik Alanların Turizm Potansiyelinin Arttırılması
STRATEJĠK AMAÇ 9: Kervansarayların Turizm Potansiyelinin Arttırılması
STRATEJĠK AMAÇ 10: Etkin Bir TaĢımacılık Sistemi Ve Altyapı Sistemi
Kurularak ĠĢletmelerin GeliĢimlerinin Desteklenmesi
STRATEJĠK ALAN 2: YEREL PAZARLAMA KABĠLĠYETĠ GELĠġTĠRME
STRATEJĠSĠ
STRATEJĠK AMAÇ 11: ĠĢletmelerin Finansa EriĢim Becerilerinin GeliĢtirilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 12: ĠĢletmelerin Ġhracat Yetkinliğinin GeliĢtirilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 13: ġehir Pazarlaması Ve MarkalaĢtırmasına Yönelik
Faaliyetlerin GerçekleĢtirilmesi
STRATEJĠK
ALAN
3: YEREL ĠNSAN KAYNAĞI GELĠġTĠRME
STRATEJĠSĠ
STRATEJĠK AMAÇ 14: Sanayi, Tarım Ve Turizm Alanlarında Öne Çıkan
Sektörlerde Mevcut Ġnsan Kaynaklarının GeliĢtirilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 15: GiriĢimciliğin GeliĢtirilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 16: Sektörün Ġhtiyaç Duyduğu ĠĢgücünün YetiĢtirilmesi
16
STRATEJĠK
ALAN
4: YEREL YENĠLĠK SĠSTEMĠ GELĠġTĠRME
STRATEJĠSĠ
STRATEJĠK AMAÇ 17: ĠĢletmelerin Ġnnovasyon Bilincinin Ve Becerilerinin
GeliĢtirilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 18: Aksaray‟da ġehrin YaĢam Kalitesinin Artırılması
STRATEJĠK AMAÇ 19: Yeni Turizm Alanlarının GeliĢtirilmesi
Projelerin yer aldığı 9. 10. 11. 12 ve 13. bölümlerde toplam 105 proje önerisi
hazırlanmıĢtır. Bu projelerden 56 adedi sektörel yoğunlaĢmaya iliĢkin, 20 adedi
pazarlama kabiliyetini geliĢtirmeye yönelik, 16 adedi insan kaynağını geliĢtirmeye
dönük ve 13 tanesi de yenilik becerisini arttırmaya yönelik projelerdir. Projelerin
sanayi, tarım ve turizm alanlarındaki sektörel dağılımına bakıldığında ise 10 civarında
ortak kabul edilebilecek kategoride iken toplam 14 adet sanayi projesi, 16 adet tarım
sektörüne yönelik proje ve 64 adet turizm sektörünü ilgilendirebilecek proje
mevcuttur.
17
BÖLÜM 1
AKSARAY ĠLĠNĠN REKABETĠ ĠÇĠN KALKINMA MODELĠ
Prof.Dr. Mehmet BARCA
Doç.Dr.Himmet KARADAL
Yrd. Doç.Dr Mahmut HIZIROĞLU
1.1. GiriĢ
Sanayi devriminin ortaya çıktığı ilk tarihlerden bu güne dünya üzerinde bazı
Ģehirler ülkelerin ekonomik hayatına yön veren, teknolojik ve ticari geliĢmelere
öncülük eden ve refahın üretildiği yerler olurken, bazı Ģehirler ise böylesi bir merkez
olma özelliğini gösterememiĢlerdir. Ancak bu süreç içerisinde bir yandan, ilk
dönemlerde ticari ve teknolojik geliĢmelerin merkezi olduğu halde daha sonra refah
üretme yarıĢında geri kalan Ģehirler olduğu görülürken, diğer yandan, sonradan
geliĢmelerin merkezi olma özelliği gösteren Ģehirler de ortaya çıkmıĢtır. Sermayenin
giderek daha seyyar bir hale gelmesi ve ulusal sınırları aĢması sonucunda bireyler ve
kuruluĢlar yatırımlarını yapacakları yeri seçmede daha fazla özgürleĢtiler ve
kendilerine ekonomik kolaylıkların yanında sosyal, siyasi ve diğer bir dizi seçenek
sunan ülke ve Ģehirlere yönelmeye baĢladılar. Bunun sonucunda özellikle son 25
yıllık devrede birçok ülke ve Ģehrin kaderi değiĢmiĢtir. Dolayısıyla, ülkeler açısından
ekonomik hayatın ve refah üretmenin merkezi olma konumu Ģehirler için bir kader
değil, tersine bir çabanın ürünüdür. Böylesi bir çaba; refah oluĢturmada, teknolojik ve
ticari ilerlemede verimli ortamlar olmasını sağlayan Ģartların üretilmesini kapsar.
Söz konusu bu Ģartlardan birincisi Ģehrin nitelikli iĢ gücüne sahip olması ya da
nitelikli iĢgücünü bünyesine çekebilecek bir potansiyelinin olmasıdır. ġehirler büyük
ölçekte, katma değeri yüksek ve belli özellikleri olan üretimin ihtiyaç duyduğu
becerilere sahip geniĢ bir iĢgücü havuzuna sahip olmalıdır. Bu bağlamda, Ģehirde
yaĢayan insanların sanayileĢmenin ve katma değeri yüksek olan sektörlerde
ilerlemenin gerekliliğini sağlayacak bir profilde olup olmadıkları önemlidir. Böylesi
bir insan kaynağı profiline sahip olmayan Ģehirlerin en azından, niteliği yüksek
insanları Ģehre kazandırma ya da mevcut insan kaynağına nitelik kazandıracak
projeler üretmesi gerekir.
Ġkincisi, Ģehirlerin kendi faktör donanımıyla uyumlu alanlarda üretken
olmasıdır. ġehrin hakim endüstriyel karakteri, Ģehre özgü temel yetenekler
geliĢtirilmesinde son derece etkilidir. Çünkü, hakim endüstriyel karakter, endüstride
yer alan firmaların ortak fırsatlar ve tehditler karĢısındaki davranıĢlarını da
belirleyecektir. Endüstriyel karakteri belirleyen unsurlar ise, o ildeki sektörel
yoğunlaĢmanın hangi alanlarda geliĢtiği ve buna bağlı olarak ekonomik yapının nasıl
oluĢtuğudur. Bir baĢka ifadeyle, ildeki ihracat ve ithalat dengesi, ihracat ve ithalatın
sektörel dağılımları, üretilen gayri safi hasılanın sektörel dağılımın nasıl olduğu,
hangi sektörlerde daha fazla yoğunlaĢmanın olduğu, giriĢimcilik özelliği gibi
unsurladır. Öyle ki, bu özelliklere bağlı olarak, Ģehirler sahip oldukları cezbedici
unsurlar ile çevrelerinde iĢ ve ticareti destekleyecek bilgi ve teknoloji ve sosyal
18
iliĢkiler kümeleri oluĢtururlar. Bu bağlamda, Ģehrin genel ekonomik yapısının ve
sektörel yoğunlaĢmaların dikkate alınarak projeler geliĢtirilmesi refah üretiminin
artırılması çalıĢmalarını daha rasyonel zemine oturtacaktır.
Üçüncü olarak Ģehrin pazarlama kabiliyeti Ģehrin refah üretme becerisinde
önemli rol oynamaktadır. Ġldeki mevcut yatırım iklimi ve altyapı olanakları Ģehrin
pazarlama kabiliyeti açısından son derece önemlidir. ĠletiĢim ağları, enerji hatları,
doğal gaz gibi alternatif enerji kaynaklarının varlığı, havayolu, demiryolu, otoban ve
denizyolu ulaĢım imkanları, sağlık ve eğitim sistemlerinin niteliği, araĢtırma
kuruluĢlarının varlığı bir Ģehre veya bölgeye rekabet üstünlüğü sağlar. Ayrıca yerel
yönetimlerin ve valiliklerin yatırımcılara yaklaĢımları, ticaret ve sanayi odalarının
yeni yatırımların Ģehre akması için inisiyatif alma eğilimleri, organize sanayi
bölgelerinin varlığı ve buralarda yatırımcılara sunulan fırsatlar, Ģehrin genel olarak
yatırım konusunda talepkar olması, arsa ve ofis fiyatları gibi faktörler Ģehrin rekabet
gücünü belirler. Bu bağlamda, Ģehrin yatırım ikliminin ve mevcut altyapısının refah
üretmeye elveriĢli olması gerekir. ElveriĢsizlik durumunda ise, hem yatırım iklimini
hem de altyapıyı geliĢtirecek projelerin üretilmesi beklenir.
Son olarak, Ģehrin yenilik kapasitesi de Ģehrin refah üretme merkezi haline
gelip gelemeyeceğinin temel belirleyenlerinden biridir. Bu bağlamda yenilik
üretmenin temelini oluĢturan bilgi akıĢı, tecrübe paylaĢımı ve baĢarı örneklerinin
Ģehirde yerleĢik hale gelmiĢ olması gerekir. Mevcut haliyle, Ģehirdeki firmaların sahip
oldukları patent hakları, fikri mülkiyet hakları, Ģehirde öne çıkmıĢ markaların varlığı,
ileri teknoloji düzeyine sahip sektörlerin geliĢmiĢliği Ģehrin yenilik üretme
kapasitesini destekleyecektir. Bunların eksik olması durumunda ise, o Ģehirde yer alan
firmaların markalaĢma, bilgi ve teknoloji üretme ve ortak çalıĢma kültürünün
geliĢtirilmesi konularında projeler üretilmesi gerekecektir.
1.1.1. Amaç
Yerel düzeyde kalkınma çalıĢmalarında ana amaç; mevcut üretim sürecinin
değiĢen pazar koĢullarını dikkate alarak desteklemek, gelir getirici ve istihdam
yaratıcı faaliyetlerin YEREL DÜZEYDE yaygınlaĢarak örgütlenmesi ve alt yapıların
iyileĢtirilerek yerel kalkınmanın uygulanacağı ilde farklı sektörlerdeki üreticilerin
pazarla olan iliĢkilerinin geliĢtirilmesi ve böylece diğer önlemleri de alarak halkın
refah seviyesinin yükseltilmesidir. Aksaray ilinde yapılan bu yerel kalkınma çalıĢması
ile ilin mevcut ekonomik, sosyo-kültürel profili ortaya konulmuĢ, geliĢme dinamikleri
araĢtırılmıĢ, tarım ve tarım dıĢı KOBĠ‟lerin yerel ekonomik kalkınmadaki rolleri
incelenmiĢ, ilin kısa-orta ve uzun vadede kalkınma stratejileri ortaya konulmuĢtur.
ÇalıĢma ile Aksaray ilinde ekonomik yapının, sanayi, tarım ve turizm
sektörlerinin geliĢme potansiyellerinin (KOBĠ potansiyeli ile birlikte) ortaya
çıkarılması, ilin yoğunlaĢması gereken sektörünün belirlenmesi ve kalkınma
doğrultusunda model/ler oluĢturulması, ulusal ve yerel anlamda ilgi uyandırarak il
genelinde ekonominin çeĢitlenmesi ve hareketlenmesi ile halkın gelir seviyelerinin
nasıl yükseltilebileceği konusunda görüĢler sunulması amaçlanmıĢtır.
19
1.1.2. Kapsam
Aksaray Ġçin Bir GeliĢme Modeli OluĢturmak Üzere;
Yukarıda belirtilen amaç ıĢığında bu proje ile birçok bakımdan Türkiye
ortalamasının altında kalan Aksaray ilinin geliĢme planını hazırlanmıĢtır. Bu amaçla
ilin içinde bulunduğu bölgenin özelliklerini dikkate alarak;
(i) Ġl Kalkınma Vizyonunu GeliĢtirmek,
(ii) Ġl ekonomisinin motor güçlerinin neler olduğunu ve bu bağlamda il
kalkınmasının nelere bağlı olduğunu tespit etmek,
(iii) Ġl Kalkınma Stratejisini GeliĢtirmek,
(iv) Ġl Kalkınmasını Hızlandıracak Mikro Proje Fikirleri Üretmek,
(v) Projeleri Uygulanmasını KolaylaĢtıracak Ortak ÇalıĢma Zemini
OluĢturmak, gibi çalıĢmalar yapılmıĢtır.
Kısaca, il kalkınma çalıĢması “yerel ekonomik kalkınma modelini”
geliĢtirmeyi amaçlamaktadır. Yerel ekonomik kalkınma modeli ise;
 Ġl dönüĢüm modelini,
 Stratejik sektörel ekonomik kalkınma (kümelenme) modelini ve
 Ġl rekabet modelini
Ġçermektedir. Bu çalıĢmalar ilin geliĢmiĢlik ve rekabet düzeyini artırmayı
amaçlamaktadır.
1.1.3. Metodoloji
Aksaray ili yerel kalkınma planını geliĢtirmek için, Aksaray‟ın içerisinde yer
aldığı bölge ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede ele
alındığında, Ģu çalıĢmalar yapılmıĢtır:
1. Bölgesel özellikler belirlenmiĢ,
2. Ġlin özellikleri belirlenmiĢ,
3. Rekabet avantajı veya potansiyeli olan sektörler belirlenmiĢ,
4. Sektör veya alt sektörler arasındaki mevcut veya potansiyel iliĢkiler
belirlenmiĢtir.
Ġl kalkınma planını geliĢtirebilmek için üç sektörde odaklanılarak çalıĢmalar
yapılmıĢtır:
 Sanayi
 Tarım
 Turizm
Bu sektörlerde yapılan araĢtırmalar sonucunda, her bir sektör için ayrı ayrı
stratejiler geliĢtirilmiĢtir. Söz konusu sektörel stratejiler de ilin uzun vadeli vizyonunu
yansıtan ve kendi içerisinde entegre bir Ģekilde ele alınmasını sağlayan bir Ġl Master
Stratejisi çerçevesinde geliĢtirilmiĢtir. Master Strateji, ilin genel tercihlerini,
vizyonunu ve baĢarı dayanaklarının ne olacağını ifade eden genel bir perspektifi
yansıtmaktadır. Sektörel stratejiler ve il master stratejisi arasındaki iliĢki Ģöyle
gösterilebilir:
20
ġekil 1: Sektörel Stratejiler Ġle Ġl Master Stratejisi Arasındaki ĠliĢki
İL MASTER
STRATEJİSİ
Sanayi Stratejisi
Tarım
Stratejisi
Turizm Stratejisi
Master plan çerçevesinde sanayi, tarım ve turizm stratejilerini geliĢtirmek için
araĢtırmaya konu edilen temel yerel dinamikler ise aĢağıdaki Ģekilde belirlenmiĢtir:
ġekil 2: Aksaray Ġli Yerel Kalkınma Modeli
Yerel Sektörel Yoğunlaşma
Yerel İnsan
Kaynağı
Yerel Ekonomik Dinamikler
Yerel Yenilik Sistemi
Yerel Pazarlama
Kabiliyeti
ve
Kabiliyeti
Bu dinamikler, bir ilin sanayi, tarım ve turizm sektörlerinin
geniĢlemesi,
beslenmesi ve ilerlemesi için temel dayanakları oluĢturmaktadır. Bu ekonomik
dinamikler, söz konusu üç sektörün bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeydeki
“rekabet gücünü” belirleyecektir.
21
Ekonomik Atmosferin Dinamikleri
Tablo 1: Yerel Rekabet Gücü Düzeyinin Belirleyicileri
Yerel Sektörel YoğunlaĢma
(Mevcut ve Arzulanan)
Sanayi
Sektörü
Rekabet Gücü
Düzeyi
Tarım
Sektörü
Rekabet Gücü
Düzeyi
Turizm
Sektörü
Rekabet Gücü
Düzeyi
Yerel Ġnnovasyon Sistemi
Rekabet Gücü
Düzeyi
Rekabet Gücü
Düzeyi
Rekabet Gücü
Düzeyi
Yerel Ġnsan Kaynağı (Mevcut ve
Arzulanan)
Rekabet Gücü
Düzeyi
Rekabet Gücü
Düzeyi
Rekabet Gücü
Düzeyi
Yerel Pazarlama Kabiliyeti
Rekabet Gücü
Düzeyi
Rekabet Gücü
Düzeyi
Rekabet Gücü
Düzeyi
Stratejik açısından bakıldığında söz konusu yerel rekabet gücünün nasıl
geliĢtirilmesi gerektiği temel soru olacaktır. Buna yanıt olarak da, yerel ekonomik
güce etki eden her bir dinamik ve ekonomik sektöre yönelik “proje ve destek
programları” geliĢtirilmiĢtir. GeliĢtirilen projeleri hayata geçirmede katkı sunacak ve
teĢvik edecek çevreler ile iliĢkilendirildiğinde, nihai aĢamada, varılmak istenen “proje
ve destek programlarının” çerçevesi Ģöyle olacaktır:
Tablo 2: Yerel Rekabet Gücünü GeliĢtirmek Ġçin Proje ve Destek Programları Çerçevesi
Sanayi
Tarım
Turizm
Destekleyici
Sektörü
Sektörü
Sektörü
Yerel
Sektörler
Çevreler
Dinamikler
Yerel Sektörel YoğunlaĢma
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Sektörel
OluĢumlar
Yerel Ġnnovasyon Sistemini
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Yerel
Yönetimler
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Proje ve
Destek
Programları
Yerel Ġnsan Kaynağı (Mevcut
ve Arzulanan)
Yerel Pazarlama Kabiliyeti
Merkezi
Yönetim
Uluslar
Arası
Çevreler
Yerel ekonominin geliĢtirilmesi, beslenmesi ve desteklenmesi
geliĢtirilecek proje ve destek programlarının birçok amacı olacaktır. Örneğin;
 yerelde yatırım ortamının oluĢturulması,
için
22
 yerelin ulusal ve uluslararası mobil üretim faktörlerini kendine çeken
cazibe merkezi haline getirilmesi,
 yerel yenilik sistemlerinin etkileĢimi ile geleneksel endüstri sınırlarının
yeniden çizilmesi,
 pazarlara eriĢebilirliliğin artırılması,
 belirli sektörlerde uzmanlaĢarak öğrenme ve yeniliğin teĢvik edilmesi.
Nicel ve Nitel Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi
Yukarıdaki amaç ve hedefleri gerçekleĢtirmek için baĢvurulacak bilgi toplama
ve bilgi üretme yöntem, model ve teknikleri Ģunlar olmuĢtur:
1. Veri ve Literatür Taraması
2. Focus Grup TartıĢmaları
3. SWOT Analizi
4. Elmas Modeli
5. Kalkınma Modeli
6. Anket ve Mülakatlar
7. Bölgesel Vizyon ve Stratejik Hedefler Toplantısı
Sınırlılıklar
1. Kalkınma planları sağlık, kültür, eğitim vb. boyutları da içeren kapsamlı
bir çalıĢma gerektirmektedir. Bu projenin kapsamı, ilin ekonomik kalkınmasına
katkısı olacağı düĢünülen sanayi, tarım ve turizm sektörleri ile sınırlı kalmıĢtır.
2. Söz konusu bu kalkınma projesi uygulama aĢamasını kapsamamaktadır.
1.1.4. Daha Önce Yapılan ÇalıĢmalar
2004 yılında yayımlanan KOBI Stratejisi ve Eylem Planı ile ulusal düzeyde
kümelenme konusunda yapılacak sektörel çalıĢmaların çerçevesi ortaya konmuĢtur.
Ayrıca, DPT hazırladığı dokuzuncu kalkınma planı ile de kümelenme konusunun
bölgesel bir kalkınma aracı olarak benimsenmesinin altını çizmiĢtir.
Türkiye‟de mevcut duruma iliĢkin baĢlayan/yürürlükte olan bir takım
kümelenme çalıĢmaları bulmak mümkündür. Bunlar iki kategori halinde incelenebilir:
1. SeçilmiĢ il ya da bölgeler düzeyinde öne çıkan sektörler itibari ile yapılan
kümelenme çalıĢmaları
2. Türkiye‟deki illerin kümelenme potansiyelini ortaya koyan çalıĢmalar
GAP Bölge Kalkınma Ġdaresince yürütülen ġanlıurfa‟da organik tarım,
Diyarbakır‟da mermer, Adıyaman‟da tekstil ve konfeksiyonla ilgili kümelenme
çalıĢmaları; Ġstanbul Tekstil Konfeksiyon Ġhracatçıları Birliğinin yürütmekte olduğu
Tekstil ve Moda Kümesi Projesi ile Akademik düzeyde ele alınan ve seçilmiĢ
bölgelere iliĢkin kümelenme çalıĢmaları (örneğin, Bartın‟da mobilya, turizm, yatçılık
ve tarım kümelenmeleri ve Ankara‟da bilgi ve iletiĢim teknolojileri kümesi), Sanayi
ve Ticaret Bakanlığı Yatırım Ortamı AraĢtırma Raporu ve DPT‟nin Ġllerde Öne Çıkan
Sektörler araĢtırması ilk kategoride değerlendirilebilecek çalıĢmalardır.
23
Ġkinci kategoriye iliĢkin hali hazırda iki çalıĢma mevcuttur. Bunlardan birincisi
KOSGEB tarafından hazırlanan ve kalkınma bölgeleri düzeyinde raporlanmıĢ
bölgesel kalkınma araĢtırma raporudur. Diğer bir çalıĢma ise, 2005 Yılı Katılım
Öncesi Mali Yardım Programlaması kapsamında desteklenen ve DıĢ Ticaret
MüsteĢarlığının yürütmekte olduğu Türkiye‟deki Kümelenme Politikasının
Belirlenmesi Projesidir.
KOSGEB, Haziran 2005 verilerine göre Türkiye‟deki illerde KOSGEB Veri
Tabanında bulunan iĢletmelerin sayısına göre kümelenme tablosu hazırlamıĢtır.
Kümelenme tablosu hazırlanırken her ilde aynı iĢkolunda en az 50 ĠĢletme olması
Ģartı aranmıĢtır. Kümelenme tespiti için aĢağıda belirtilen değiĢkenler dikkate
alınmıĢtır:
 Kullanılan Makine ve Ekipmanın Satın Alındığı ĠĢletmeler
 Yedek Parçaların Satın Alındığı ĠĢletmeler
 Bakım Hizmetinin Alındığı ĠĢletmeler
 Kullanılan Hammadde/Yarı mamullerin Satın Alındığı ĠĢletmeler
 Ürünlerin Satıldığı ĠĢletmeler
 ĠĢletmenin Rakipleri Olan ĠĢletmeler
Yukarıdaki değiĢkenlere göre illerdeki firmaların iĢkollarındaki “Kümelenme
GeliĢmiĢlik Katsayısı” puanlama sistemi ile hesaplanmıĢ ve her bir firmanın
kümelenme katsayısı toplanarak söz konusu iĢ kolunda ilin kümelenme geliĢmiĢlik
katsayısı bulunmuĢtur. KOSGEB raporunun sonucu 33 ilde 18 iĢkolunda kümelenme
çalıĢması yapılabilecek potansiyel bulunduğu tespit edilmiĢ ancak Aksaray ilinin dâhil
olduğu TR-71 Kırıkkale Alt Bölgesinde yer alan illerden hiçbirinde kümelenme
bulunmadığı sonucu ortaya çıkmıĢtır.
Ġkinci olarak, Türkiye‟deki Kümelenme Politikasının Belirlenmesi Projesi
kapsamında “3 yıldızlı” bir derecelendirme sistemini temel alan istatistiksel bir
haritalama çalıĢması yapılmıĢtır. Derecelendirme sistemi 3 parametreye
dayanmaktadır: büyüklük, baĢatlık ve uzmanlaĢma. Büyüklük bir ilde istihdamın o
küme kategorisindeki ulusal istihdama oranı; BaĢatlık, bir ilde belirli bir küme
kategorisindeki istihdamın o ildeki toplam istihdama oranı; UzmanlaĢma ise bir ilde
belirli bir küme kategorisindeki istihdamın o ildeki toplam istihdama oranı seklinde
operasyonelleĢtirilmiĢtir. Haritalama sonucunda 32 “küme kategorisi” ya da sektörel
gruplandırma esas alınarak illerin bu alanlardaki durumu ortaya konulmuĢtur.
Aksaray ili yalnızca “Dağıtım Hizmetleri” küme kategorisinde tek bir yıldız değeri ile
yer alabilmiĢtir.
Ġlk kategoride yapılan çalıĢmalardan olan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yatırım
Ortamı AraĢtırmaları ve DPT‟nin illerde öne çıkan sektörler araĢtırması üzerinde
durulması gerekli raporlardır. 2007 yılında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından
Aksaray iline ait yatırım ortamı ve yapılabilecek yatırımlar araĢtırması raporuna göre
sanayi sektöründe yatırım yapılabilecek belli baĢlı alanlar belirlenmiĢtir ki bu alanlar
yatırım potansiyeli açısından öne çıkan alt sektörleri ifade edebilir. Bu alanlar
Ģunlardır:
 Gıda Sanayi: Pastörize Süt ve Süt Mamulleri Üretimi, Arı Ürünleri Üretimi
ve Paketleme, Su ġiĢeleme
24
 Makine Ġmalatı: Süt Sağım Sistemleri (Makinaları) Ġmalatı, Genel ve Özel
Amaçlı Makineler Yedek Parça Ġmalatı, Otomotiv Parçaları Üretimi
 Kimya Sanayi: CTP Boru Ġmalatı
 Seramik, Kil, TaĢ ve Çimentodan Gereçler Sanayi: Hazır Beton Santrali
 Diğer Sektörler: Sertifikalı Tohum Üretimi
DPT, NACE sınıflamasını esas alarak imalat sanayindeki alt sektörlere iliĢkin
analizleri sekiz farklı gösterge kullanarak yapmıĢtır. Bu göstergeler Ģunlardır:
 GSIS (Genel Sanayi ĠĢyeri Sayımı) istihdam ve iĢyeri sayılarının il içi yüzde
dağılımı
 GSIS yoğunlaĢma katsayısı
 Özel sektör iĢgücü verimlilik yoğunlaĢma katsayısı
 Ġhracat il içi yüzde
 Ġhracat yoğunlaĢma katsayısı
 Yabancı sermaye yatırımları
 GerçekleĢen teĢvikler
 Odalarca cevaplandırılan “ülke ve dünya ölçeğinde rekabet gücünün en
yüksek algılandığı yatırım alanları” anketinden elde edilen sektörel öncelikler ve
tercihler
Bu göstergeler ıĢığında aĢağıdaki tabloda da görüldüğü gibi Aksaray ilinde öne
çıkan sektörler Ģöyledir: Ancak aĢağıda yer alan tabloda Aksaray Ġli için DPT‟nin
tespit etmiĢ olduğu ilde öne çıkan sektörler, Aksaray‟ın bu alanlarda diğer illere göre
mutlak bir üstünlüğe sahip olduğu anlamına gelmemektedir. Öyle ki, DPT‟nin yaptığı
araĢtırmada, benzer sektörlerde öne çıkan pek Ģehir vardır.
Tablo 3: Aksaray Ġlinde Öne Çıkan Sektorler,
GSIS il içi yüzde ve
GSIS yoğunlaĢma
katsayısı göstergelerine
göre
Sektörel ihracat oranı ve
Sektörel ihracat yoğunlaĢma
katsayısı göstergelerine göre
ĠĢgücü verimlilik
yoğunlaĢması ve TicaretSanayi Odaları tercih
göstergelerine göre
 Motorlu kara taĢıtı,
römork ve yarı römork
imalatı
 Makine teçhizat
hariç fabrikasyon metal
ürünleri imalatı

BaĢka yerde
sınıflandırılmamıĢ makine ve
teçhizat imalatı

Plastik ve kauçuk
ürünleri imalatı

Mobilya imalatı; baĢka
yerde sınıflandırılmamıĢ diğer
imalatlar

BaĢka yerde
sınıflandırılmamıĢ makine
ve teçhizat imalatı
Kaynak: DPT
25
Tablo 4: Aksaray Ġlinde Öne Çıkan Sektörlerin Rakip Olduğu Ġller
Sektörler
Ġller
Motorlu kara taĢıtı, römork ve
Ankara, Bursa, Konya, Sakarya
yarı römork imalatı
Makine teçhizat hariç
fabrikasyon metal ürünleri
imalatı
Balıkesir, Bilecik, Tunceli, ġanlıurfa, Yozgat,
Zonguldak, Kırıkkale, KahramanmaraĢ, Mardin, Hakkari
BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ
makine ve teçhizat imalatı
Amasya, Ankara, Artvin, Bursa, Çankırı, Corum,
Karaman, Kırıkkale, Konya, Manisa, Samsun, Sivas,
Tekirdağ, Elazığ, EskiĢehir, Giresun, Kayseri, Kocaeli
Plastik ve kauçuk ürünleri
imalatı
Afyon, Bayburt, Düzce, Gaziantep, KırĢehir, Kocaeli
Mobilya imalatı; baĢka yerde
sınıflandırılmamıĢ diğer
imalatlar
Ankara, Kırıkkale, Bartın, Düzce, Erzurum, GümüĢhane,
Kayseri
Yukarıda Aksaray‟ın öne çıktığı sektörlerde baĢka hangi Ģehirlerde de o
sektörlerin öne çıktığını gösteren tablo yer almaktadır. Yukarıdaki tabloda da
görüleceği üzere, DPT‟nin Aksaray için belirlediği ilde öne çıkan sektörlerde,
Aksaray 36 farklı Ģehir ile rekabet etmektedir. Bu Ģehirlerden bazılar ile birden fazla
sektörde rekabet halindedir. Bu sebeple, Aksaray‟ın söz konusu bu sektörlerin
hangisinde daha fazla rekabet etme ve öne çıkma Ģansı olduğunun tespit edilmesi
gerekir. Bu tespiti yapabilmek için, özellikle en az iki sektörde rekabet halinde olduğu
Ģehirler ile Aksaray‟ın daha önce ifade edilen, Ġnsan Kaynağı, Ekonomik Yapı,
Altyapı, Yatırım Durumu ve Yenilik kapasitesi konularında karĢılaĢtırmasını yapmak
anlamlı olacaktır. Aksaray‟ın birden fazla sektörde rekabet halinde olduğu Ģehirler;
Ankara, Bursa, Düzce, kayseri, Kırıkkale, Kocaeli ve Konya‟dır. Ancak,
Ģehirlerarasındaki karĢılaĢtırmayı yapmak için ölçeklerinin, geliĢmiĢlik durumlarının
birbirine yakın olması gerekir. KarĢılaĢtırma için bir diğer kriter de coğrafi olarak
birbirine yakın olan Ģehirlerin seçilmesidir. Çünkü coğrafi yakınlığı olan Ģehirlerin,
yeni yatırımları komĢu Ģehre kaptırmamak için daha verimli ortamlara sahip olması
gerekir. Bu sebeple, Aksaray‟ın öne çıktığı sektörlerin en az ikisinde rekabet halinde
olduğu iller ile kendi coğrafyasında yer alan iller dikkate alındığında, karĢılaĢtırılması
gereken iller aĢağıdaki Ģekilde tespit edilmiĢtir.
Tablo 5: Aksaray Ġlinin Sosyo-Ekonomik Açıdan KarĢılaĢtırılan Ġller
Karaman
KırĢehir
Kırıkkale
Konya
NevĢehir
Niğde
26
ġekil 3: Aksaray Ġlinin Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması
İllerin Karşılaştırmalı Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik
Sıralaması
70
60
50
40
30
20
10
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
1996
49
40
30
36
24
32
42
2003
56
35
33
42
26
34
49
2008
59
38
18
50
20
36
58
Not: Düzce Ġli 1996 yılından sonra il olduğu için 2003 ve 2008 yıllarına ait sıralamanın
değiĢmesinde 1 ile bağlı değiĢiklik olabileceği dikkate alınmalıdır. 1996 ve 2003 yıllarına ait
veriler DPT‟nin sıralaması olup 2008 yılına ait veriler illerin rekabet edebilirlik verilerini
yansıtmaktadır ve DPT uzmanlarından Murat Kara‟nın uzmanlık tezinden alınmıĢtır.
Yukarıdaki tabloda, Aksaray ilinin öne çıktığı sektörlerde en az iki il ile
rekabet halinde olduğu iller ile coğrafi yakınlığı buluna illerle sosyo-ekonomik
geliĢmiĢlik düzeyleri karĢılaĢtırılmıĢtır. Tablodan da görüleceği üzere, sosyoekonomik geliĢmiĢlik düzeyi en düĢük il Aksaray ilidir. KarĢılaĢtırmaya dahil edilen
illerden olan Konya, büyükĢehir olduğu için ve bu Ģehrimiz hali hazırda bir cazibe
merkezi olduğu için sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik açısından önde olması doğaldır.
Ancak, Aksaray diğer illerle benzer ölçekte olmasına rağmen bu Ģehirlerin de
gerisinde kalmıĢtır. Ayrıca, 1996 yılında sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik bakımından 49.
sırada yer alan Aksaray, yıllar geçtikçe geliĢmiĢlik sıralamasında daha da gerilere
gitmiĢ ve 2003 yılında 56. ve 2008 yılında ise 59. sıraya gerilemiĢtir. Dolayısıyla bu
durumun nedenleri sorgulanmadan, Aksaray için bir sanayi stratejisinin geliĢtirilmesi
mümkün görünmektedir.
1.2. Aksaray Ġli Tarihçe Ve Coğrafi Durumu
1.2.1. Ġlin Tarihçesi
M.Ö. 7000-6000 yıllarında Neolitik devirde Anadolu medeniyetinin ilk izlerini
gördüğümüz Konya yakınlarındaki Çatalhöyükte Hasandağı‟na dolayısıyla Aksaray‟a
ait vesikalara rastlanmaktadır. Burada Hasandağının lav püskürttüğünü tasvir eden bir
kazıntı resme rastlanmıĢtır. Neolitik dönemde Aksaray ve çevresi iskân görmüĢtür.
Kalkolitik ve eski demir devirlerinde iskan olup olmadığı bilinmemekle birlikte çevre
köylerde (Böget ve KoçaĢ) bu döneme ait seramiklere rastlanmaktadır.
M.Ö. 3000-2000 yıllarında Anadolu‟da Hatti kavmi yaĢamıĢtır. Bu dönemde
Asurlu Tacirler burada ticaret yapmıĢlardır. Aksaray‟ın ilk ve Orta Tunç
27
devirlerindeki durumunu Acemhöyük ören yerlerindeki yapılan kazılardan ve müze
müdürlüğünün satın almıĢ olduğu eski eserlerden öğrenmekteyiz. Bu dönemde Asurlu
tüccarlar Mezopotamya‟dan gelerek Ģehirlerin banliyölerinde ticaret merkezi kurmaya
baĢlamıĢlardır. Asurlu tüccarlar yazıyı biliyorlardı. PiĢirilmiĢ çamur üzerine yazılmıĢ
metinler, çamurun pekiĢtirilmesi suretiyle yapıĢtırılıyordu. Höyük. M.Ö. 3000‟den
itibaren iskan edilmiĢtir. Acemhöyük‟ ün en parlak devirleri M.Ö.2000 yılının ilk
yarısına isabet etmektedir.
Koloni dönemlerinin sonlarına doğru, M.Ö. 1700 yıllarında Kafkaslardan
gelen, küçük Ģehir devletleri kuran ve Anadolu‟da, askeri bir devlet halinde bir
kavmin varlığını görüyoruz. Hint-Avrupalı olan bu kavmin Anadolu‟da siyasi iktidarı
ele geçirerek kurduğu devlet, eski Hitit Devletidir. Aksaray‟da Hititlere ait eserler
bulunmamakla beraber mağlup memleketler arasında Aksaray‟ın da adı geçmektedir.
Yanardağ küllerinin sıkıĢmasından oluĢan tüf tabakalarının çok kolay
kazılabilme özelliği nedeniyle bölgemize çok sayıda yeraltı Ģehri, dik yamaçlara kaya
içinde yerleĢme birimleri yapılmıĢtır. 7.yy. sonlarından itibaren Müslüman Arapların
Anadolu üzerinden Ġstanbul‟a yaptıkları seferler nedeni ile bölgeye sığınan
Hıristiyanların sayısı çok artmıĢ, Ihlara, Gelveri ve Göreme gibi yerleĢim birimleri
oluĢmuĢtur.
Aksaray, 1142 tarihinde Selçuklular tarafından zapt edilmiĢ ve 1470
yıllarındaki Osmanlı hâkimiyetine kadar Ġlhanlı, DaniĢmentli, Karamanoğulları
egemenliğinde kalmıĢtır. 1470 yıllarında Aksaray‟ı ele geçiren Ġshak PaĢa tarafından,
Fatih Sultan Mehmet‟in emri ile halkın bir bölümü Ġstanbul‟a nakledilmiĢtir.
Aksaray geçmiĢten günümüze Hitit, Pers, Hellenistik Dönem (Büyük
Ġskender), Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı egemenliklerinde kalmıĢtır.
Cumhuriyet dönemine kadar Konya‟ya bağlı bir sancak olan Aksaray 1920 yılında
vilayet olmuĢ, 1933 yılında vilayetliği lağvedilerek Niğde‟ye ilçe olarak bağlanmıĢtır.
15 Haziran 1989 yılında yeniden vilayet olmuĢtur.
Aksaray‟ın adının ilk olarak eski Hitit metinlerinde geçen “Nenessa
(Nenossos) olduğu sanılmaktadır. M.Ö. 1. bin yılda Kral Kiakki döneminde
ġinakhatum – ġinukhtu olarak anılan Aksaray, Hellenistik dönemde Kapadokya
Krallığına bağlanmıĢ ve Garsaura olan ismi Arkhelais olmuĢtur. Selçuklular
döneminde de II. Kılıçarslan tarafından Arkhelais olan adı Aksaray olarak
değiĢtirilmiĢ ve ikinci baĢkent durumuna gelmiĢtir. ġehre kötü insanların
alınmamasından dolayı iyi insanların yaĢadığı yer anlamına gelen “ġehr-i Süleha”
olarak anılmıĢtır.
1.2.2. Ġlin Coğrafi Özellikleri
Aksaray ili 37059‟ 59‟‟-39001‟ 01‟‟ kuzey enlemleri ile 330 15‟ 00‟‟-340 30‟
00‟‟ doğu boylamları arasında yer almaktadır. E-90 karayolu üzerinde olan il
Ankara‟ya 225 km uzaklıkta Mersin limanına 258 km uzaklıktadır.
Aksaray ili, Kuzey ve Güney Anadolu dağlarının birbirinden uzaklaĢtığı Ġç
Anadolu Bölgesi‟nin Orta Kızılırmak bölümünde yer alır. Ġç Anadolu‟nun güneye
doğru Konya ovasına açılan, kuzeydoğuda NevĢehir, güneydoğuda Niğde, batıda
Konya ve kuzeybatıda Ankara illerine komĢudur. Ġlin yüzölçümü 7.721 km 2 (Türkiye
yüzölçümü içerisindeki payı % 0,99), rakım 980 metredir. Aksaray ilinin merkez ilçe
28
dahil 7 ilçesi, 41 kasabası ve 146 köyü bulunmaktadır. Bağlı ilçeler; Merkez,
Ağaçören, Eskil, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, SarıyahĢi‟dir.
Aksaray ili orta iklim kuĢağında olup, soğuk, yarı karasal iklim tipindedir.
Yazlar kurak ve sıcak geçer, kıĢlar soğuk ve nispeten kısadır. En soğuk ayın ortalama
sıcaklığı -30 C üstünde, en düĢük sıcaklık -290 C en yüksek sıcaklık 38,40 C olup yıllık
sıcaklık ortalaması 11.5OC‟dir.
Aksaray‟da yağıĢlar kıĢ, ilkbahar ve sonbahar aylarına rastlar. YağıĢlar yıllık
350 mm üzerindedir. YağıĢ ortalamasının % 18,9‟si sonbahar, % 38,8‟i ilkbahar, %
31,8‟i kıĢ ve % 10,5‟i de yaz mevsimlerinde görülür. KıĢ mevsimi uzun sürer ve
yağıĢlar genellikle kar halindedir. I. Alt Bölge yıllık 350 mm.‟nin altında, II. Alt
Bölge 350 mm.‟nin üstünde yağıĢ alır. Nisan ve Mayıs aylarında yağıĢ maksimum
düzeye ulaĢmaktadır. En düĢük yağıĢ ise Ağustos ayında düĢmektedir. Eylül ayına
kadar bu durum sürmekte Ekim-Kasım aylarında sonbahar yağıĢları düĢmektedir.
Aksaray‟da yazları kurak iklimi hakim olduğundan ilkbaharda yeĢeren otlar
yazın kurur ve arazi bozkır yapısını alır. Ayrıca taban suyunun yakın ve arazinin
hafifi tuzlu olan kısımlarında kovalık ve çayır ayrık vs. gibi bitkilerden oluĢan daim
yeĢil alanlar bulunmaktadır. Bu gibi alanlar yakınlarında hayvancılık yapanlara büyük
avantaj sağlamaktadır.
29
BÖLÜM 2
AKSARAY ĠLĠ SANAYĠ SEKTÖRÜ ANALĠZĠ
Yrd. Doç.Dr Mahmut HIZIROĞLU
Yrd. Doç.Dr. Abdulkadir HIZIROĞLU
2.1. Aksaray Ġlinin Kalkınma Dinamikleri Açısından Mevcut Durumu
Aksaray ilinin refah oluĢturmada, teknolojik ve ticari ilerlemede verimli
ortamlar olmasını sağlayan Ģartların ne kadarına sahip olduğu Aksaray için önemli bir
konudur. Aksaray‟ın Türkiye‟deki ve dünyadaki geliĢmelere uyum sağlamak için
kendine özgü bir rekabet ve kalkınma modeli oluĢturabileceği projeler üretebilmesi
için öncelikle yukarıda söz edilen alanlarda mevcut durumun ortaya konması ve
sonrasında ilgili alanlarda stratejilerin belirlenmesi ve projelerin üretilmesi gerekir.
Bu çalıĢma, bu amaca yönelik hazırlanmıĢ ekonomik geliĢim stratejik planı
içermektedir.
Aksaray iline ait yapılmıĢ daha önceki çalıĢmalarda çıkan sonuçlar da
gösteriyor ki, Aksaray ilinin mevcut durumuna iliĢkin farklı bir bakıĢ açısıyla bir
analizin yapılması gerekiyor. Bu nedenle, aĢağıda Aksaray ili için refah oluĢturmada,
teknolojik ve ticari ilerlemede verimli ortamlar olmasını sağlayan Ģartlardan olan
Ġnsan Kaynağı, Ekonomik Yapı, Altyapı, Yatırım Durumu ve Yenilik Kapasitesi
alanlarındaki profili ortaya konulacaktır.
2.1.1. Aksaray Ġli Ġnsan Kaynağı Profili
Ġnsan gücü bir ülkenin en önemli potansiyelidir. Ġnsan gücünün taĢıdığı
nitelikler, Aksaray‟ın rekabet gücünde tayin edici role sahiptir. Nüfus yapısı
özellikleri bu yönüyle bir veri tabanı oluĢturmaktadır.
Nüfus Verileri
Aksaray ili karĢılaĢtırdığımız iller arasında Konya ili dıĢında en fazla nüfusa
sahip ilimizdir. Konya ilinin büyükĢehir olmaları ve zaten geliĢmiĢ Ģehirler statüsünde
(2003 yılı sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik seviyesi bakımından Konya 26. sırada)
olmasını göz önüne alacak olursak, Aksaray Ġli‟nin nüfus bakımından dikkate
alındığında diğer 5 ilimizden (Karaman, Kırıkkale, KırĢehir, NevĢehir, Niğde) daha
fazla geliĢmiĢ olması beklenir. Elbette ki, tek baĢına nüfus göstergesi geliĢmiĢliğin tek
gerek Ģartı değildir. Ancak bir Ģehrin diğer illerle karĢılaĢtırıldığında daha fazla
nüfusa sahip olması, o Ģehrin daha fazla kalkınma potansiyeline sahip olması
bakımından önemlidir. Çünkü insan kaynağı hem nicelik bakımından hem de nitelik
bakımından tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde üretim artıĢının temel
dinamiklerinden birini oluĢturmaktadır.
30
ġekil 4: Aksaray Ġlinin SeçilmiĢ Ġlerle KarĢılaĢtırmalı Nüfus
Aksaray İlinin Seçilmiş İllerle Karşılaştırmalı Nüfus Verileri
(Türkiye Nüfusu 2000 yılı: 67.803.927, 2007 yılı: 70.586.256,
2008 yılı: 71.517.100, 2009 yılı: 72.561.312)
3.000.000
2.000.000
1.000.000
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
2000
396.084
243.210
383.508
253.239 2.192.166 309.914
Konya
NevĢehir
348.081
Niğde
2007
366.109
226.049
280.234
223.170 1.959.082 280.058
331.677
2008
370.598
230.145
279.325
222.735 1.969.868 281.699
338.447
2009
376.907
231.872
280.834
223.102 1.992.675 284.025
339.921
Bununla birlikte, bir Ģehrin nüfusunun Ģehrin sahip olduğu kaynak
donanımıyla karĢılaĢtırıldığında fazla olması kalkınma için negatif bir etkiye sahip
olacaktır. Çünkü nüfusun büyüklüğü, yapısı ve dinamikleri, kalkınmanın meydana
gelebilmesi veya refahın artması için kullanılacak “kıt” kaynakların kiĢi baĢına düĢen
miktarını belirleyen temel faktördür.
ġehirleĢme Oranı
KentleĢme olayı sadece bir nüfus hareketi olmayıp aynı zamanda bir toplumun
ekonomik ve sosyal yapısındaki değiĢmelerle de ilgilidir. Bu nedenle, kentleĢmenin
tanımında nüfus hareketini doğuran ekonomik, sosyal, hatta siyasal değiĢmelerin de
yer alması kaçınılmazdır. KentleĢme, “Sanayileşmeye ve ekonomik gelişmeye paralel
olarak kent sayısının artması ve bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doğuran
toplum yapısında artan oranda örgütleşme, iş bölümü ve uzmanlaşma doğuran
insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan bir nüfus
birikimi sürecidir”.
KuĢkusuz Ģehrin coğrafi yüzölçümünün geniĢ olması nüfus yoğunluğunu
düĢürebilir. Nitekim nüfus yoğunluğu fazla olan kimi illerde Ģehrin yüzölçümü düĢük
olduğu için illerin kentleĢme düzeyi de düĢüktür. Öte yandan yüzölçümü en geniĢ
olan Konya‟da durum tam tersidir. Konya‟da kentleĢme oranının diğer illere göre
daha fazla geliĢmiĢ olduğunu görebiliyoruz. Aksaray ili açısından bakıldığında,
karĢılaĢtırılan illere göre ĢehirleĢme düzeyi bakımından gerilerde kaldığını ve % 74,96
(2008 yılı) olan Türkiye ortalamasının çok altında olduğunu görmekteyiz. AĢağıda
Aksaray‟ın diğer illerle karĢılaĢtırmalı ĢehirleĢme oranları yer almaktadır.
31
ġekil 5: Aksaray Ġlinin SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı ġehirleĢme Oranı
Şehirleşme Oranı (%) (2008)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Aksaray Karaman Kırıkkale KırĢehir
2008
57,55
65,97
82,47
67,07
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
72,27
51,95
44,89
74,96
ġu durumda, Aksaray‟ın karĢılaĢtırılan iller ile nüfus ve kalkınmıĢlık
arasındaki iliĢkisi dikkate alındığında tezat bir görünüm sergilediği görülmektedir.
Öyle ki, Aksaray; Konya dıĢındaki 5 ilden daha fazla nüfusa sahip olmasına rağmen,
bu Ģehirlerden daha az bir kalkınmıĢlık düzeyine sahiptir (Aksaray ili 2003 yılı sosyoekonomik geliĢmiĢlik sıralaması 56). ġehirleĢme düzeyinin düĢük olması da bunu
doğuran nedenlerden biri olabilir.
Net Göç Hızı
ġehirleĢme oranı düĢük olan Aksaray aynı zamanda baĢka illere ve bölgelere
göç veren bir Ģehirdir. Her ne kadar göç verme hızında bir düĢüĢ yaĢansa da diğer
illerle karĢılaĢtırıldığında göç verme konusunda en kötü durumda olan illerden biridir.
Bir Ģehrin baĢka Ģehirlere ve bölgelere göç veriyor olması Ģehrin doğal koĢullarından
(deprem riski, iklim Ģartları vs.) kaynaklanabileceği gibi, Ģehrin ekonomik yapısının
zayıflığı, hayat kalitesinin düĢüklüğü, altyapı olanaklarının yetersizliği, yatırım
ikliminin kötü olması gibi nedenlerden kaynaklanabilir. AĢağıda Aksaray ilinin
karĢılaĢtırılan illerle göç verme hızına ait veriler yer almaktadır.
32
ġekil 6: Aksaray Ġlinin SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Net Göç Verileri
Aksaray İlinin Seçilmiş İllerle Karşılaştırmalı Net
Göç Hızı Verileri (Binde)
20
0
-20
-40
-60
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2000
Aksaray Karaman Kırıkkale
-13,41
-12,57
-32,72
-45,08
1,42
-7,12
-2,23
2008
-3,9
3,3
-18,6
-11,12
-5,7
-4,78
3,43
2009
-6,27
-2,46
1,05
-5,54
-2,49
-5,97
-9,34
Aksaray deprem riski açısından en güvenilir bölgede olan Ģehirlerimizden bir
tanesidir. Bu nedenle Ģehirde yaĢana göçün daha çok Ģehrin ekonomik yapısıyla
iliĢkili olduğunu söylemek mümkündür. Her ne kadar Ģehrin karasal bir iklime sahip
olduğu ve bu nedenle göç olgusunun da yaĢanabileceği iddia edilse de, karĢılaĢtırılan
diğer illerle aynı ikilime sahip olduğu halde Niğde‟den sonra en fazla göçün yaĢandığı
il olması dikkat çekicidir.
ĠĢgücüne Katılım Oranı
Aksaray ili için insan sermayesinin mevcut durumunu ortaya koyabilmek adına
bakılması gereken verilerden birisi de iĢgücüne katılma oranıdır. ĠĢgücüne katılma
oranı, istihdam edilenlerle iĢsizlerin toplamının oluĢturduğu iĢgücünün aktif nüfusa
oranıdır. Bu oran, aktif nüfus içersinde iĢgücünün nispi ağırlığını gösterir. Aksaray ili
açısından bakıldığında, %38 lik bir oranla (2008 yılı) iĢgücüne katılma oranının düĢük
olduğunu görmekteyiz. Aksaray‟ın gerisinde sadece KırĢehir ili yer almaktadır.
Aksaray ilinde 15 yaĢ ve üzeri nüfusun iĢgücüne katılım oranı Türkiye ortalaması ile
karĢılaĢtırıldığında durum pek iç açıcı değildir. 15 yaĢ ve üzeri nüfusun iĢgücüne
katılım oranı Türkiye ortalaması %48 (2009 yılı) dolaylarındadır. 2008 yılı verileri
itibariyle Aksaray‟da iĢgücüne katılım oranı oldukça düĢük düzeydedir. Ancak 2009
yılında iĢ gücüne katılım oranının da ciddi bir iyileĢme kaydedilmiĢ ve bu oran %46
olarak gerçekleĢmiĢtir. Bununla birlikte bu iyileĢmeye rağmen hala iĢ gücüne katılma
oranı Türkiye ortalamasının altındadır. 15 ve üzeri yaĢ nüfusun iĢgücüne katılmama
nedenleri değiĢik olabilir. Bu nüfus içerisinde öğrenci olanlar, emekli olanlar, ev iĢleri
ile uğraĢanlar, engelli olanlar, mevsimlik çalıĢanlar gibi değiĢik gruplara giren
insanların fazla olması, iĢgücüne katılım oranını düĢürebilir. Sebep ne olursa olsun,
sonuçta Aksaray ili üretimine katkıda bulunan insanların sayısının az olduğunu
göstermektedir. AĢağıda Aksaray ilinde 15 yaĢ üzeri nüfusun iĢgücüne katılma
oranları diğer illerle karĢılaĢtırmalı olarak yer almaktadır.
33
ġekil 7: Aksaray Ġlinin SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı ĠĢgücüne Katılım Oranı
Aksaray İlinin Seçilmiş İllerle Karşılaştırmalı İşgücüne
Katılım Oranı (15 yaş ve üzeri nüfusta)
0,60
0,40
0,20
0,00
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
2008
0,38
0,56
0,52
0,37
0,50
0,41
0,39
0,47
2009
0,46
0,57
0,4
0,42
0,52
0,41
0,45
0,48
ĠĢsizlik Oranı
15 yaĢ ve üzeri nüfusun iĢgücüne katılma oranının düĢük olması aynı zamanda
iĢsizlik sorununu da gündeme getirmektedir. ĠĢsizliğin Türkiye genelinde her Ģehirde
yaĢanan ortak sorun olduğu bilinmektedir. AĢağıdaki tabloda, Aksaray ilinin iĢsizlik
oranı diğer illerle karĢılaĢtırmalı olarak verilmektedir.
ġekil 8: Aksaray Ġlinin SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı ĠĢsizlik Oranları
Aksaray İlinin Seçilmiş İllerle Karşılaştırmalı İşsizlik Oranları
(% )
0,25
0,20
0,15
0,10
0,05
0,00
Aksaray Karaman Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
2008
0,10
0,08
0,12
0,11
0,11
0,09
0,09
0,12
2009
0,13
0,08
0,11
0,19
0,16
0,10
0,14
0,14
ġekilden de görüleceği üzere iĢsizlik konusunda Türkiye ortalamasına yakın
bir performans sergilemektedir. Türkiye‟de kriz öncesi (2008) iĢsizlik oranının %11
ve kriz dönemi (2009) iĢsizlik oranının %14 olduğu dikkate alındığında, Aksaray‟ın
bu konuda daha iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Ancak asıl sorun Ģuradadır:
Aksaray ili iĢsizlik konusunda Türkiye ve karĢılaĢtırılan iller ortalamasına yakın bir
performans sergilerken, iĢgücüne katılım oranı bakımından 2008‟de %38‟lik ve
2009‟da %46‟lık bir oranla düĢük performans sergilemektedir. Bu durumda, iĢgücüne
34
katılmama nedenleri ortadan kalktığında, örneğin iĢgücüne katılmama nedenlerinin
baĢında yer alan ev iĢleri ile uğraĢanlar da iĢgücüne katılma durumu ortaya çıktığında
iĢsizlik oranının daha da yükseleceği beklenebilir.
Ġstihdam Oranı
Öte yandan istihdam oranlarına bakıldığında, Aksaray ilinin karĢılaĢtırılan
illere göre KırĢehir ve Niğde ile birlikte kötü bir durumda olduğunu görmekteyiz.
Ġstihdam oranında Türkiye 2009 ortalaması %41‟dir. Bir baĢka ifadeyle, Aksaray
Türkiye ortalamasının altında bir performans sergilemektedir. 15 yaĢ ve üzeri nüfusun
iĢgücüne katılım oranlarının düĢük olmasından dolayı böylesi bir sonuç
kaçınılmazdır. Yukarıda da belirtildiği üzere, iĢgücüne katılma oranı arttığında ve
yeni iĢ alanları yaratılmadığında bu durum Aksaray‟da iĢsizliğin daha da artacağı
sinyalini vermektedir. AĢağıda Aksaray ilinin diğer illerle karĢılaĢtırmalı istihdam
oranları yer almaktadır.
ġekil 9: Aksaray Ġlinin SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Ġstihdam Oranları
Aksaray İlinin Seçilmiş İllerle Karşılaştırmalı İstihdam oranları (% )
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20
0,10
0,00
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
2008
0,34
0,52
0,46
0,33
0,45
0,38
0,35
0,42
2009
0,40
0,52
0,46
0,32
0,35
0,44
0,39
0,41
Yüksek Öğretim Mezun Oranı
Aksaray ilinde yüksek öğretimden mezun olanların toplam eğitim alanlar
içinde %3,4 gibi bir orana sahiptir. Türkiye ortalaması (2008 yılı) % 3,8‟dir. Hem
Türkiye hem de karĢılaĢtırılan iller ortalamasının altında bir yüksek öğretim mezun
oranına sahip olan Aksaray‟ın bu probleminin çözümü için tedbirlerin alınması
gereklidir. Zira hem sanayi için gerekli nitelikli iĢ gücünün temini hem de yüksek
öğrenim yapmıĢ kiĢilerin eğitimleri sonrası kendi iĢlerini kurabilmeleri için ilgili
alanlarda yüksek öğrenim görmüĢ kiĢilerin sayısının artırılması gerekir.
Aksaray ili insan kaynağı profili için TÜĠK verileri dikkate alınarak yapılan
profil çalıĢmasında özetle Ģunlar söylenebilir. KarĢılaĢtırılan iller dikkate alındığında
Konya‟dan sonra en fazla nüfusa sahip Aksaray ili, nüfus yoğunluğu diğer illere göre
düĢük, bunun sonucunda da kentleĢme oranı düĢük bir Ģehir profili sergilemektedir.
KentleĢme oranının düĢük olmasının nedenlerinin baĢında Ģehrin hayat kalitesinin
düĢük olması, tarımsal nüfusun daha yoğun olması ve dıĢarıya göç veren bir il
olmasından kaynaklanmaktadır. ġehrin hayat kalitesinin düzeyi de yine TÜĠK
35
verilerinden tespit etmek mümkün olmakla birlikte, bu alanda Ģehirde yapılan birebir
görüĢmelerle bu durumu tespit etmek daha anlamlıdır. Öyle ki, Ģehrin hayat kalitesi,
Ģehirde yaĢayan insanların algısı ile ilgili bir durumdur. AĢağıda Aksaray ilinde
yüksek öğrenim görmüĢ kiĢilerin toplam eğitim alanlar içindeki oranları diğer illerle
karĢılaĢtırmalı olarak tabloda yer almaktadır.
ġekil 10: Aksaray Ġlinin SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Yüksek Öğretim Mezunu Oranı
Yüksek Öğretim Mezunu Oranı
0,050
0,040
0,030
0,020
0,010
0,000
2008
0,034
0,042
0,047
0,046
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
0,042
0,046
0,041
0,038
ġehirde yaĢayan insanların her türlü olanağa rağmen Ģehirden memnun
olmamaları, Ģehrin hayat kalitesinin düĢük olması ile açıklanabilir. Öte yandan
Aksaray ili sürekli dıĢa göç veren bir Ģehir görünümündedir. Her ne kadar 2000‟den
2008‟e kadar geçen sürede göç verme hızında bir düĢüĢ yaĢansa da, 2009 yılında yine
göç verme hızında belirgin bir artıĢ kaydedilmiĢtir. ġehirden göçün nedenleri ayrı bir
araĢtırma konusu olmakla birlikte Ģehrin ekonomik yapısının zayıflığı, hayat
kalitesinin düĢüklüğü, altyapı olanaklarının yetersizliği, yatırım ikliminin kötü olması
gibi nedenler temel nedenler arasında sayılabilir.
Öte yandan Ģehrin insan kaynağı profilini tespit etmeye yarayacak yukarıdaki
veriler Aksaray‟ın hangi nitelikte insan kaynağına sahip olduğunu ve hangi
niteliklerde insan kaynağına ihtiyacı olduğunu ortaya koymamaktadır. Bunun için
Aksaray ilinde yapılan bir anket çalıĢması ile mevcut ve ihtiyaç duyulan insan
kaynağı niteliğini tespit edilmiĢtir. ÇalıĢmanın ilerleyen bölümlerinde bu veriler
sunulacaktır. Söz konusu bu anket çalıĢmasında hangi sektörlerin daha çok hangi
insan kaynağına ihtiyaç duyduğu da ortaya konulmaktadır.
2.1.2. Aksaray Ġli Ekonomik Yapı Profili
Yukarıda Aksaray ilinin nüfus, iĢsizlik, istihdam ve yükseköğretim mezunu
oranı gibi verilerinden hareketle insan kaynağı profili ortaya konulmaya çalıĢıldı. Bu
veriler, Aksaray ilinde hayat kalitesinin düĢük olup olduğu, ekonomik yapının
geliĢmemiĢ olduğu ve yatırım ikliminin kötü olduğuna dair ipuçlarını vermektedir.
Öte yandan Aksaray ilinin genel ekonomik yapısına ait verileri bölgesinde yer alan ve
rekabet halinde olduğu illerle karĢılaĢtırdığımızda Ģöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır.
36
KiĢi BaĢına DüĢen GSYH
ġekil 11: Aksaray‟ın SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Yıllar Ġtibariyle KiĢi BaĢına DüĢen GSYH
Aksaray'ın Yıllar İtibariyle Seçilmiş İllerle Karşılaştırmalı Kişi
Başına Düşen GSYH ($)
4000
3000
2000
1000
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
1997
1829
3606
3358
2119
2373
3238
2551
3021
1998
1815
3692
3093
2247
2592
3529
3203
3176
1999
1567
3098
3687
2085
2324
2929
2836
2847
2000
1427
2799
3416
1928
2241
2908
2503
2941
2001
966
2012
2725
1488
1554
2117
1781
2146
Aksaray‟da kiĢi baĢına düĢen GSYH incelendiğinde hem Türkiye
ortalamasının yarısına yakın bir performansa sahip olduğu hem de karĢılaĢtırılan diğer
illere göre çok daha düĢük bir GSYH‟ya sahip olduğu görülmektedir. 1998 yılına
kadar kiĢi baĢına GSYH da bir artıĢ sağlandığı, buna karĢılık 1999 ve 2001 arasında
ise kiĢi baĢı GSYH‟da düĢme eğilime girildiği görülmektedir. Ancak bu düĢme
eğilimi ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koĢullar dikkate alındığında hem Türkiye
genelinde hem de karĢılaĢtırılan illerde de kendini göstermektedir.
Alt Bölge Düzeyinde GSKD
Türkiye‟de hem bölgesel düzeyde hem de il düzeyinde 2001 yılından sonra
ulusal hesaplar Türkiye Ġstatistik Kurumu tarafından yayınlanmamıĢtır. Ancak 2010
ocak ayı içinde alt bölgeler düzeyinde kiĢi baĢına düĢen Gayrı Safi Katma Değer
(GSKD) istiatistikleri yayımlanmıĢtır. GSKD‟in GSYH‟dan temel farkı, KDV ve
ÖTV gibi ürün üzerinde bulunan vergileri içermemesidir. Ayrıca GSYH yerine
GSKD istatistiklerinin yayınlanmasının temel nedeni Avrupa Hesaplar Sistemine
uyumluluk sürecidir.
37
ġekil 12: Aksaray‟ın Yıllar Ġtibariyle Alt Bölge Düzeyinde KiĢi BaĢına DüĢen GSYH
Yıllar İtibariyle Alt Bölge Düzeyinde Kişi Başına GSYH (2000-2001)
ve GSKD (2004-2006) ($)
8.000
6.000
4.000
2.000
0
2000
2001
2004
2005
2006
Türkiye
2.941
2.146
5.102
6.185
6.684
Konya, Karaman
2.297
1.599
3.837
4.661
4.938
Kırıkkale, Aksaray, Niğde,
NevĢehir, KırĢehir
2.444
1.819
3.638
4.426
4.654
Aksaray‟ın yer aldığı TR71 altbölgesinde hem GSYH hem de GSKD Türkiye
ortalamasının altında gözükmektedir. 2001 ekonomik krizinden sonra ülke
ekonomisinin toparlanma sürecine girmesi ve kiĢi baĢına düĢen milli gelirin Türkiye
genelinde artması ile Aksaray‟ın içinde bulunduğu bölgede 2004 ile 2006 arasında bir
artıĢ gözlemlenmiĢ ancak bu artıĢ yine Türkiye ortalamasının altında bir değere sahip
olmuĢtur.
Öte yandan Aksaray ili için 1995 ve 2001 yılları arasında kabaca bir
hesaplama yapmak gerekirse, ortalama kiĢi baĢına düĢen GSYH 1.469 $ civarında
çıkmaktadır. Aksaray‟ın içinde bulunduğu TR71 alt bölgesi için bu yıllar arasında
ortalama kiĢi baĢına düĢen GSYH 2.410 $ civarındadır. Dolayısıyla Aksaray ilinde
kiĢi baĢına düĢen GSYH, TR71 bölgesi ortalamasının %61‟ine tekabül etmektedir.
Aksaray için benzer bir yöntemle 2004, 2005 ve 2006 yılları için kiĢi baĢına düĢen
GSKD hesaplandığında sırasıyla 2004 yılı için Aksaray‟da kiĢi baĢına GSKD 2.219 $,
2005 yılı için 2.699 $ ve 2006 yılı için 2.839 $ çıkmaktadır. Bu değerler Türkiye
ortalamasının yarısından daha az bir değeri ifade etmektedir. Bir baĢka ifadeyle
Aksaray ili için kiĢi baĢına GSKD Türkiye ortalamasının yarısından daha azdır.
38
GSYH’nın Sektörel Dağılımı
ġekil 13: Aksaray‟da GSYH‟nın Sektörel Dağılımı (Miktar)
GSYH Sektörel Dağılımı 1987 Sabit Fiyatlar ile (Milyar TL)
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Tarım 1987
Tarım 2000
Sanayi 1987
Sanayi 2000
Hizmet 1987
Hizmet 2000
Aksaray
80
123
9
10
77
193
Karaman
173
203
21
54
57
141
Kırıkkale
64
59
214
346
114
214
KırĢehir
89
76
19
36
128
165
Konya
566
586
341
503
943
1550
NevĢehir
252
162
18
69
168
301
Niğde
119
184
46
63
143
219
Aksaray ili GSYH‟nın sektörel dağılıma bakıldığında, ekonominin tarım
ağırlıklı bir yapıya sahip olduğu görülecektir. 2000 yılı itibariyle Aksaray‟ın toplam
GSYH‟sı 326 milyar $‟dır. Toplam üretilen GSYH‟nın değeri bakımından Aksaray ili
karĢılaĢtırılan illerden sadece KırĢehir ilinden daha yüksek bir GSYH miktarına
sahiptir. Aksaray ilinde ağırlıklı sektörü tarım ve hizmetler sektörü oluĢtururken, bu
iki sektörde üretilen katma değer KırĢehir ilinden sonra karĢılaĢtırılan iller arasında en
düĢük seviyededir. Yine hizmetler sektöründe Aksaray ilinin Karaman ilinden daha
yüksek bir GSYH‟ya sahip olduğu görülmektedir. Karaman ilinin de hem sanayi hem
de tarım sektöründe Aksaray ilinden daha yüksek bir GSYH miktarına sahiptir.
Bununla birlikte karĢılaĢtırılan iller dikkate alındığında sanayi sektöründe üretilen
GSYH bakımından Aksaray en düĢük performansa sahiptir.
GSYH‟nın sektörel dağılımına bakıldığında Aksaray ilinde 1987 yılında %48
olan tarım sektörünün payı 2000 yılında %38 düĢmüĢ, aynı dönem içinde sanayi
sektörünün payı da %5‟ten %3‟e gerilemiĢtir. Buna karĢılık hizmet sektörünün payı
%46‟dan %59‟a yükselmiĢtir. 2000 yılı itibariyle Aksaray ili tarım sektörünün payı
Türkiye ortalamasının yaklaĢık 3 katı büyüklüğünde, sanayi sektörünün payı ise
Türkiye ortalamasının 5 katı küçüklüğündedir. Dolayısıyla 2000 yılı itibariyle
denebilir ki Aksaray ili hala tarım ekonomisinin güçlü olduğu bir il konumundadır.
Bununla birlikte 2000 yılından bu yana geçen süreçte illerin ekonomik yapısındaki
değiĢimi tespit edebilecek veriler maalesef yayınlanmamaktadır. Daha önce de ifade
edildiği üzere, 2010 yılında TÜĠK GSKD (Gayrı Safi Katma Değer) hesaplama
yöntemiyle bölgesel düzeyde GSYH‟nın sektörel paylarını yayımlamaya baĢlamıĢtır.
Yayımlanan rakamlar da 2004 ve 2006 yıllarına ait verilerdir.
39
ġekil 15: Aksaray‟ın SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı GSYH‟nın Sektörel Dağılım Payı
GSYH'nın Sektörel Dağılım Payı 1987-2000 (%)
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
Tarım 1987
Tarım 2000
Sanayi 1987
Sanayi 2000
Hizmet 1987
Hizmet 2000
Aksaray
0,48
0,38
0,05
0,03
0,46
0,59
Karaman
0,69
0,51
0,08
0,14
0,23
0,35
Kırıkkale
0,16
0,1
0,55
0,56
0,29
0,35
KırĢehir
0,38
0,28
0,08
0,13
0,54
0,6
Konya
0,31
0,22
0,18
0,19
0,51
0,59
NevĢehir
0,58
0,3
0,04
0,13
0,38
0,57
Niğde
0,38
0,39
0,15
0,13
0,46
0,47
Türkiye
0,18
0,13
0,26
0,28
0,56
0,58
TÜĠK‟in 2010 ocak ayı içerisinde GSKD hesaplama yöntemine göre
altbölgelerin sektörlerin GSKD içindeki paylarına bakıldığında Aksaray ilinin yer
aldığı TR71 bölgesinde diğer sektörlerle karĢılaĢtırıldığında 2004 yılında tarım
sektörünün sanayi sektörünün payından daha fazla olduğu bir bölge olarak dikkati
çekerken, 2006 yılına geldiğinde TR71 bölgesinde sanayi sektörünün payının tarım
sektörünü geçtiği görülmektedir. Ancak bu artıĢta Kırıkkale ilinin payının büyük
etkisi vardır. Öyle ki, 1987-2000 yılları arasındaki GSYH‟nın sektörel dağım
incelendiğinde TR71 bölgesinde yer alan Kırıkkale ilinde sanayi sektöründe üretilen
GSYH değerinin Konya‟dan sonra en yüksek değere sahip il olduğu görülmektedir.
Kırıkkale ilinin GSYH‟sında sanayi sektörünün payı da 2000 yılında %56 oranında
olduğu dikkate alınırsa, TR71 bölgesinin 2004 ve 2006 yılları arasındaki sanayi
sektörünün payının tarım sektörünün payına neden yakın çıktığı anlaĢılabilir bir
durumdur.
40
ġekil 15: 2004-2006 Arası Bölgesel Olarak Sektörlerin GSKD Ġçindeki Payı
2004-2006 Arası Bölgesel Olarak Sektörlerin GSKD İçindeki
Payı (% )
70
60
50
40
30
20
10
0
Tarım
2004
Tarım
2005
Tarım Sanayi Sanayi Sanayi Hizmet Hizmet Hizmet
2006 2004 2005 2006 2004 2005 2006
Türkiye
10,7
10,6
9,4
28
28
28,2
61,3
61,3
62,4
Konya, Karaman (TR 52)
24,6
23,9
21
25
25,2
24,4
50,4
50,9
54,5
Aksaray, Kırıkkale, KırĢehir,
NevĢehir, Niğde (TR 71)
28,4
27,1
22,8
22,7
22,9
24,3
48,9
50
52,9
ġekil 16: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı GSYH‟nın Büyüme Hızlarının
Sektörel Dağılımı
GSYH'nın Büyüme Hızları (1987-2000 Dönemi; Yıllık Ortalama; % )
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
Tarım
2,4
Sanayi
0,5
NevĢehir
Niğde
Türkiye
1,6
0
-1,2
9,6
0,9
4,7
0,3
-3,6
3,4
1,4
3
10,8
2,5
Hizmet
6,2
9,5
4,6
4,4
1,9
3,9
4,6
3,4
Toplam
4,3
4,7
1,9
3,9
1,2
2,8
1,5
3,2
3,6
KarĢılaĢtırılan illerin 1987-2000 dönemi GSYH‟larının büyüme hızlarına
bakıldığında; Aksaray ili içinde yer aldığı TR71 alt bölgesindeki tüm illerden daha
baĢarılı bir performans sergilediği görülmektedir. TR52 bölgesinde ise Karaman‟dan
41
daha kötü ancak Konya‟dan daha iyi performans sergilemektedir. Ancak sektörel
ayırım yapılarak bir değerlendirme yapıldığında Aksaray sanayi sektöründe 19872000 yılları arasında büyüme hızı bakımından karĢılaĢtırılan iller dikkate alındığında
en düĢük performansı sergilediği görülmektedir. Aksaray‟ın 1987-2000 yılları
arasında GSYH bakımından büyüme hızının Türkiye ortalamasının üzerinde
olmasının temel nedeni tarım ve hizmetler sektörlerinde Türkiye ortalamasının
neredeyse 2 katı civarında bir büyüme hızı yakalamasından kaynaklanmaktadır.
Ġhracatın Türkiye Geneline Oranı
ġekil 17: Aksaray Ġhracatının SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Türkiye Geneline Oranı
İhracatın Türkiye Geneline Oranı (Onbinde)
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2005
2,20
10,51
0,37
2,85
37,89
1,86
5,39
2006
3,26
9,16
0,35
2,59
43,62
1,67
4,59
2007
2,89
8,58
0,29
3,20
57,16
1,75
3,75
2008
2,74
10,47
0,21
5,29
57,70
2,22
4,27
2009
3,94
11,76
0,27
7,77
64,20
1,45
3,73
Aksaray ili ihracatın Türkiye geneline oranı bakımından 2009 yılı itibariyle
Konya, Karaman ve KırĢehir illerinden sonra gelmektedir. 2009 yılında Aksaray,
Türkiye‟de yapılan ihracatın ancak onbinde 4‟ünü gerçekleĢtirirken, Konya,
Türkiye‟deki ihracatın onbinde 64‟ünü gerçekleĢtirmektedir. Konya‟nın büyükĢehir
olması ve zaten sanayi olarak geliĢmiĢ olması, neden Aksaray‟dan daha yüksek bir
performans sergilediğini açıklamaktadır. Bununla birlikte Karaman ve KırĢehir‟in
ihracat miktarları Aksaray‟ın çok üstündedir. Her ne kadar yıllar itibariyle Aksaray ili
ihracatta sürekli bir performans artıĢı sağlamıĢ olsa bile, KırĢehir ile
karĢılaĢtırıldığında, 2003 yılında birbirine yakın bir ihracat performansları varken,
2009 yılına kadar geçen sürede KırĢehir‟in ihracat performansında yakaladığı artıĢın
yarısına yakın bir performans sergilediğini görmekteyiz. Bu durum ayrıca incelenmesi
gereken bir sorun olarak karĢımıza çıkmaktadır. Buna karĢılık Aksaray ili ihracatı
Türkiye geneline oranı açısından yıllar itibariyle Konya ili ile benzer oranda en fazla
artıĢı kaydeden ilimizdir. Bununla birlikte dikkate alınması gereken önemli bir nokta
Ģudur: ġehirlerimizin ihracat performanslarına iliĢkin veriler TÜĠK‟ten alınmakta,
TÜĠK‟te bu verileri Gümrük MüsteĢarlıklarından temin etmektedir. Ancak bazen bir
42
ilde faaliyete bulunan bir firmamızın ihracatını örneğin Konya, Mersin, Ankara ya da
Ġstanbul gibi Ģehirlerden yaptığını ve o Ģehirlerimizin gümrüklerinde kayıtlı olduğunu
görmekteyiz. Dolayısıyla verilerin bu değiĢken dikkate alınarak değerlendirilmelidir.
Ġthalatın Türkiye geneline Oranı
Ġhracatta Türkiye‟de yapılan ihracatın onbinde 4‟ünü gerçekleĢtiren Aksaray,
ithalatta ise Türkiye ithalatının onbinde 2‟sini gerçekleĢtirmektedir. Konya, KırĢehir
ve Karaman illerinden sonra, bölgede en fazla ithalat yapan ilimiz Aksaray‟dır. Ancak
ihracatta gerçekleĢtirdiği artıĢı ithalatta gerçekleĢtirememiĢtir. Bu durumu pozitif
olarak yorumlamak mümkündür. Sanayi üretimini yıllar itibariyle artıran (bu artıĢ çok
güçlü bir artıĢ değildir. 1987‟de Sanayi üretimi 9 milyar dolar iken 2000 yılında 10
milyar dolara çıkmıĢ. 2006 yılında ise bölgesel düzeyde GSKD hesaplanmıĢ ve
sanayi‟de sağlana artıĢın bölge illeri arasında ortalamanın altında olduğunu söylemek
mümkündür) Aksaray ilinin ihracatını artırmasına karĢılık girdileri ithalat yoluyla
değil de yurtiçinden temin etiğini söylemek mümkündür. Ancak bu değerlendirmeyi
yapacak elimizde net veriler yoktur.
ġekil 18: Aksaray Ġthalatının SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Türkiye Geneline Oranı
İthalatın Türkiye Geneline Oranı (onbinde)
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2005
2,20
2,05
0,27
2,89
36,57
0,59
2,50
2006
2,09
3,00
0,18
2,46
39,82
0,84
2,32
2007
2,93
3,53
0,18
2,81
40,70
2,02
2,21
2008
2,35
2,40
0,20
4,90
37,44
2,33
1,45
2009
2,33
2,97
0,19
5,19
42,28
1,00
1,16
43
Ġhracatın Sektörel Dağılımı
ġekil 19: Aksaray Ġhracatının Sektörel Dağılım Payı
İhracatın Sektörel Dağılım Payı (2008-2009) (% )
120,00
100,00
80,00
60,00
40,00
20,00
0,00
Tarım 2008
Sanayi 2008
Madencilik
2008
Tarım 2009
Sanayi 2009
Madencilik
2009
Aksaray
0,35
97,39
Karaman
93,94
6,06
2,27
2,78
94,62
2,60
0,01
92,89
7,02
Kırıkkale
6,88
0,09
92,93
0,19
22,70
77,30
KırĢehir
0,00
0,51
99,19
0,30
20,49
76,22
3,29
Konya
16,28
80,52
3,20
20,46
75,11
3,07
NevĢehir
10,37
82,66
6,97
6,28
72,24
21,49
4,00
85,94
10,06
13,81
79,65
6,54
10,63
86,81
2,56
13,05
84,48
2,47
Niğde
Türkiye
ġekil 20: Aksaray Ġhracatının Ana Faaliyet Kolları Açısından Dağılımı
Aksaray İlinde İhracatın Ana Faaliyet Kolları Açısından Dağılımı
($)
70.000.000
60.000.000
50.000.000
40.000.000
30.000.000
20.000.000
10.000.000
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Tarım
3.000.446
89.936
1.424.436
2.010.708
234.187
1.526.148
Sanayi
9.301.431
15.622.056
20.266.461
38.713.139
65.930.461
51.968.566
826.049
207.031
510.575
557.023
1.534.513
1.428.886
Madencilik
Yukarıdaki tabloda ihracatın sektörel dağılımına bakıldığında imalat
sektörünün Aksaray ihracatında önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bu Aksaray‟ın
sanayisinin geliĢmiĢliği ile tezat bir görünüm oluĢturmaktadır. KarĢılaĢtırılan iller
bakımından sanayisi en az geliĢmiĢ illerden biri olan Aksaray‟ın ihracatında imalat
sanayinin çok büyük payının olması ĢaĢırtıcıdır. Bu durum aynı zamanda Aksaray
44
ilinde imalat sektöründe yer alan firmaların ihracat konusunda istekli ve becerikli
olduklarının bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.
Tarım ve Ormancılık Alanında Ġhracat
Aksaray ili tarım ve hayvancılık alanında ihracatı diğer illerle
karĢılaĢtırıldığında bir tarım kenti görünümünde olan Aksaray‟ın bu konuda oldukça
düĢük performans sergilediğini görmekteyiz. Tarım sektöründe Aksaray ilinin yıllar
itibariyle yaptığı ihracatın değerinde dalgalı bir seyir gözlemlenmektedir. Aksaray
ilinin 2000 yılı itibariyle GSYH‟da sektörel payları dikkate alındığında (123 milyar $
tarım, 10 milyar $ sanayi, 193 milyar $ hizmet) tarımsal üretimin ihracat
performansının çok düĢük olduğu söylenebilir. Ancak Aksaray‟da bitkisel üretimden
ziyade hayvansal üretim söz konusu olduğu için ve hayvansal ürünlerin de ihracatı
(örneğin süt ve süt ürünleri) görece daha zor olduğu için bu durum anlaĢılabilir bir
durumdur.
ġekil 21: Aksaray‟ın SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Tarım ve Hayvancılık Alanında Ġhracatı
Tarım ve Hayvancılık Alanında İhracat ($)
200.000.000
150.000.000
100.000.000
50.000.000
0
2005
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
89.936
60.522.177
33.886
KırĢehir
Konya
NevĢehir
1.290.739 96.592.342 5.000.695
Niğde
291.362
2006 1.424.436 91.768.231
32.925
287.558
77.389.757 6.212.843
290.436
2007 2.010.708 131.777.088
419.691
355.951
125.021.984 5.611.610
2.611.896
486.830
144.505.929 3.948.049
1.319.697
1.699.948 150.936.255 2.224.201
3.966.696
2008
234.187
161.798.413
574.576
2009 1.526.148 145.323.600 1.360.225
Ġmalat Alanında Ġhracat: Aksaray‟ın imalat alanında ihracat performansı
incelendiğinde yıllar itibariyle ihracatını artırdığı görülmektedir. KarĢılaĢtırılan iller
dikkate alındığında, bölge ortalamasının üstünde bir ihracat sergilemektedir.
Aksaray‟da GSYH‟nın ağırlıklı olarak tarıma dayalı olması ve sanayisinin geliĢmemiĢ
olmasına rağmen, imalat sanayinde ihracat performansının bölge ortalamasının
üstünde olması oldukça ĢaĢırtıcıdır. Yukarıda da ifade edildiği üzere, Aksaray‟da
sanayi sektörü, tarım sektörünün çok daha gerisinde olmasına rağmen, imalat
sanayinde ihracatın çok fazla olması, Aksaray‟daki firmaların ihracat becerilerini
göstermektedir. Ancak bu ihracat becerisinin ildeki tüm firmalara mı ait olduğu yoksa
öne çıkan birkaç firma (örneğin Mercedes, Colins) tarafından mı gerçekleĢtirildiği
araĢtırılmalıdır.
45
ġekil 22: Aksaray‟ın SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Sanayi Alanında Ġhracatı
Sanayi Alanında İhracat ($)
800.000.000
700.000.000
600.000.000
500.000.000
400.000.000
300.000.000
200.000.000
100.000.000
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2005 15.622.056 2.569.423
1.286.925 14.785.662 318.685.700 4.874.061 13.827.584
2006 20.266.461 3.576.193
1.133.001 37.275.916 399.393.808 13.135.658 26.489.871
2007 38.713.139 5.715.742
2.118.576 76.862.248 549.728.869 9.429.897 23.302.617
2008 65.930.461 10.435.281 7.758.432 94.807.836 714.684.989 31.459.265 28.364.076
2009 51.968.566 10.982.898 4.631.050
6.323.223 554.181.809 25.597.374 22.873.693
Madencilik Alanında Ġhracat
Aksaray‟da madencilik alanında gerçekleĢtirilen ihracat, tarım sektörüne yakın
bir değerdedir. Bölge‟deki diğer illerle karĢılaĢtırıldığında Aksaray‟ın maden
sektöründe Konya, NevĢehir ve Niğde‟den sonra en fazla ihracat yapan il olduğu
görülmektedir.
ġekil 23: Aksaray‟ın SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Madencilik Alanında Ġhracatı
Madencilik Alanında İhracat ($)
30.000.000
25.000.000
20.000.000
15.000.000
10.000.000
5.000.000
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2005
207.031
10.609
0
425.757
8.753.284
692.371
682.365
2006
510.575
3.357.117
0
740.186
12.647.712
639.353
1.939.025
2007
557.023
107.609
545
664.020
25.462.653
581.901
3.706.911
2008
1.534.513
10.126
16.065
284.793
28.416.733
2.652.174
3.320.842
2009
1.428.886
146.989
0
272.619
22.641.300
7.613.618
1.877.507
46
Firma BaĢına Ġhracat Miktarı
ġekil 24: Aksaray‟da Firma BaĢına Ġhracatının SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırması
Firma Başına İhracat (1000$)
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
2005
443
1.189
175
1.069
619
207
1.450
1.744
2006
520
1.722
176
2.380
634
352
2.150
1.937
2007
728
2.336
317
4.388
808
268
2.106
2.223
2008
1.247
2.497
204
4.892
932
308
2.069
2.742
2009
862
1.523
312
4.868
659
404
923
2.102
Aksaray ilinde firma baĢına ihracat miktarlarına bakıldığında; Konya,
Karaman ve KırĢehir illerine göre ihracat konusunda Türkiye geneline oranı açısından
daha düĢük bir performans sergilemekte, buna karĢılık firma baĢına ihracat söz
konusu olduğunda Aksaray ilinin Konya‟ya oranla görece daha iyi bir performans
sergilediği görülmektedir. Bir baĢka ifadeyle Aksaray ilindeki firma sayıları dikkate
alındığında ihracatın daha çok firma tarafından yapıldığı sonucuna varmak
mümkündür. Dolayısıyla Aksaray ili için bu pozitif bir durumdur. Ayrıca Aksaray
ilinde yıllar itibariyle firma baĢına ihracat performansının KırĢehir ve Karaman
illerinden sonra en yüksek artıĢı gösterdiğini görmekteyiz. Ancak daha önce de ifade
edildiği üzere ihracatın firma sayısına bölünmesiyle elde edilen bu oran yanıltıcı
olabilir. Ġhracatın birkaç firma eliyle mi daha çok yapıldığı yoksa genelde Aksaray
ilindeki firmaların ihracat yeteneklerinin iyi mi olduğu ayrıca araĢtırılmalıdır. Sonraki
bölümlerde, Aksaray iline dair yapılan anket çalıĢmasında bu konuya iliĢkin veriler
sunulacaktır.
Firma BaĢına Ġthalat Miktarı
Ġthalatın Türkiye geneline oranı bakımından Aksaray ili diğer illerle
karĢılaĢtırıldığında Konya, Karaman ve KırĢehir‟den sonra en fazla ithalat yapan
ilimiz olduğu belirtilmiĢti. Firma baĢına ithalat açısından değerlendirildiğinde de
NevĢehir, Niğde, Kırıkkale illerinden daha fazla ithalat yaptığı görülmektedir. Buna
karĢılık, tıpkı ihracatta olduğu gibi, Konya, KırĢehir ve Karaman illerinden daha az
ithalat yapmaktadır. Bir baĢka ifadeyle Aksaray ili ihracatı fazla olarak
gerçekleĢtirdiği Ģehirlere göre daha fazla ithalat yapmakta, ihracatı daha az
gerçekleĢtirdiği illere göre de daha az ithalat yapmaktadır. Bu durumda bakılması
gereken gösterge, ihracatın ithalatı karĢılama oranıdır. Ġhracatın ithalatı karĢılama
oranlarına bakıldığında, Türkiye genelinde ihracatın ithalatı karĢılama oranı 2002
47
yılında 0,7 civarındayken, 2007 yılına gelindiğinde 0,63 gerilemektedir. Aksaray ili
açısından bakıldığında 2002 yılında ihracatın ithalatı karĢılama oranı 1,4 iken 2007
yılına gelindiğinde ihracatın ithalatı karĢılama oranı 0,8‟e gerilemektedir. Bir baĢka
ifadeyle, Aksaray ilinde yıllar içinde ithalat yapma oranı ihracat yapma oranına göre
artmaktadır. Daha önce de ifade edildiği üzere bu durum Aksaray ili için pozitif
olarak değerlendirilebilir.
Aksaray’ın Ülke Bazında Ġhracat Rakamları
Aksaray‟dan yurtdıĢına yapılan ihracatın daha çok hangi ülkelere yapıldığı
analiz edildiğinde, son 5 yılda Almanya‟nın en fazla ihracat yapılan ülke olduğu
dikkati çekmektedir. Bunda kuĢkusuz Mercedes A.ġ.‟nin etkisi oldukça fazladır.
Ancak dikkati çeken bir nokta son 3 yılda Ġran‟a yapılan ihracatın diğer ülkelerden
çok daha fazla olduğu görülmektedir. Sadece 2009 yılında Ġran‟a 16,5 milyon dolarlık
bir ihracatın gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu rakam 2009‟da Almanya‟ya yapılan ihracatın 3
katından fazladır. Almanya ve Ġran‟dan sonra Aksaray‟lı firmaların en fazla ihracat
yaptığı ülke Rusya‟dır. Bir bütün olarak Aksaray‟ın ihracat yapısı analiz edildiğinde,
daha çok Orta Doğu, Rusya ve Kafkaslar‟ın ihracatta önemli yer tutan bölgeler olduğu
görülmektedir.
Tablo 6: Aksaray‟dan 1.000.000 $ Üzerinde Ġhracat Yapılan Ülkeler
Aksaray'dan 1.000.000 $ Üzerinde Ġhracat Yapılan Ülkeler
Almanya
4.907.428,52
Almanya
Bulgaristan
1.615.111,80
Bulgaristan
Mısır
2.618.751,21
Azerbaycan-Nahcıvan
1.135.837,65
Hollanda
2 Azerbaycan-Nahcıvan
2 Rusya Federasyonu
Rusya
Federasyonu
4.831.419,22
0
0
0 Irak
2.507.213,70
0 Kazakistan
9 Litvanya
3.294.524,35
8 Irak
Urdun
1.125.936,95
Ġran (Ġslam Cum.)
Hollanda
3.113.101,01
Litvanya
Kazakistan
2.540.425,45
Beyaz Rusya
Ġran (Ġslam Cum.)
16.445.451,11
2
0
0
7
Almanya
Hollanda
Romanya
Ġran (Ġslam Cum.)
Gürcistan
Irak
Kazakistan
Ukrayna
Bulgaristan
Rusya Federasyonu
8.401.382,52
2.741.521,50
1.345.969,19
8.268.411,57
1.184.990,28
1.070.366,45
1.442.865,94
1.122.368,98
2.188.407,48
4.784.256,20
11.877.745,33
2.571.478,17
1.748.365,24
5.116.107,69
8.199.224,37
4.021.934,55
1.513.269,76
17.059.391,73
1.747.025,00
1.856.222,01
2
0
0
6
Almanya
Rusya Federasyonu
Bulgaristan
Ukrayna
Irak
7.990.285,52
2.266.559,02
1.517.476,63
1.281.794,85
1.098.029,39
2
0
0
5
Almanya
Bulgaristan
Rusya Federasyonu
Çek Cumhuriyeti
7.934.805,19
1.951.578,94
1.211.166,40
1.185.031,19
48
KiĢi BaĢına Tahakkuk Eden Vergi
KiĢi baĢına tahakkuk eden vergi miktarları açısından Aksaray ili seçilmiĢ diğer
illerle karĢılaĢtırıldığında NevĢehir, Niğde, KırĢehir ve Karaman illerinden daha
yüksek, Konya ve Kırıkkale illerinden daha düĢük olduğu görülmektedir. KiĢi baĢına
tahakkuk eden verginin diğer Ģehirlerden yüksek olması, ilin ortalama gelir düzeyinin
bu illere göre daha yüksek olduğunun bir göstergesidir. Oysa 2000 yılı kiĢi baĢı
GSYH değerleri açısından bakıldığında Aksaray en düĢük performansa sahip
ilimizdir. Bu durum kiĢi baĢına düĢen vergi miktarları açısından ters bir durum
sergilemektedir. Ayrıca, örneğin KırĢehir ilinde firma baĢına yaklaĢık 5 milyon ABD
doları ihracat söz konusu iken Aksaray ilinde firma baĢına ihracat 1 milyon doları
dahi bulamamaktadır. Bu durumdan çıkarılabilecek bir diğer sonuç ise, Aksaray
doğumlu olup yurtdıĢında yaĢayan insanların çok olduğu bilinmektedir. Yurt dıĢında
çalıĢan Aksaraylı iĢçilerin tasarruflarını Aksaray‟da değerlendirmesi sonucu da
Aksaray ilinin gelir düzeyinin karĢılaĢtırılan illere göre daha yüksek çıkmasına sebep
olan bir faktör olarak değerlendirilebilir. Ancak istatistiki veriler açısından net bir
değerlendirme yapmak olanaklı görünmemektedir.
Açılan ĠĢyeri Sayısı
Aksaray ilinde açılan iĢ yeri sayısının yıllar itibariyle artığı ve bölge
ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. KiĢi baĢına düĢen GSYH değerleri bölge
ortalamasının altında olan, GSYH‟nın sektörel dağılımında sanayinin payının en
düĢük olduğu bir Ģehirde (bu veriler 2000 yılına ait) açılan iĢ yeri sayısının bölge
ortalamasının üstünde olması hem Aksaray açısından sevindirici hemde ĢaĢırtıcı bir
durumdur. Aksaray‟ın nüfusunun da yıllar itibariyle azalıĢ kaydettiği dikkate
alındığında, bir baĢka ifadeyle Aksaray ili 2000 ile 2009 yılları arasında göç veren bir
Ģehir olduğu dikkate alındığında, açılan iĢyeri sayısı açısından az da olsa bir artıĢ
göstermesi oldukça olumlu bir durumdur.
49
ġekil 25: Aksaray‟da Açılan ĠĢ Yeri Sayısının SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırması
Açılan İş Yeri Sayısı
2.000
1.500
1.000
500
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2004
227
200
94
121
1.304
221
126
2005
230
183
293
138
1.443
283
154
2006
250
189
376
121
1.631
258
184
2007
271
210
118
113
1.499
322
156
2008
218
217
130
100
1.641
366
166
2009
296
197
104
136
1.386
291
168
Kapanan ĠĢyeri Sayısı
Kapanan iĢyeri sayısı açısından Aksaray ili incelendiğinde Kırıkkale, KırĢehir
ve Niğde‟den sonra en az iĢyerinin kapandığı Ģehirlerden biridir. Ekonomik kriz
döneminde Karaman, NevĢehir ve Konya‟da kapana Ģirket sayısında ciddi bir artıĢ
gözlemlenirken, Aksaray‟da kapana Ģirket sayısı açısından son 6 yılda gözlemlenen
trendden fazla bir sapma yaĢamadığı görülmektedir. AĢağıda Aksaray‟da kapanan
iĢyeri sayısının seçilmiĢ illerle karĢılaĢtırmalı verileri yer almaktadır.
ġekil 26: Aksaray‟da Kapanan ĠĢ Yeri Sayısının SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırması
Kapanan İş Yeri Sayısı
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2004
70
121
49
67
787
130
50
2005
93
134
29
58
572
127
33
2006
105
120
46
79
690
115
37
2007
88
119
40
62
598
103
34
2008
84
556
50
80
1.286
205
36
2009
101
144
27
70
798
164
113
50
Açılan Kapanan ġirketlerin Oranı
ġekil 27: Aksaray‟da Açılan-Kapanan ĠĢ Yeri Oranının SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırması
Açılan-Kapanan İş Yeri Oranı
12,00
10,00
8,00
6,00
4,00
2,00
0,00
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
2005
2,47
1,37
10,10
2,38
2,52
2,23
4,67
3,63
2006
2,38
1,58
8,17
1,53
2,36
2,24
4,97
3,21
2007
3,08
1,76
2,95
1,82
2,51
3,13
4,59
3,10
2008
2,60
0,39
2,60
1,25
1,28
1,79
4,61
2,03
2009
2,93
1,37
3,85
1,94
1,74
1,77
1,49
2,07
Yukarıda Aksaray ilinde yıllar itibariyle açılan iĢyeri sayısında belirgin bir
artıĢ gözlemlenmese de, bölge ortalamasına göre iyi bir durumda olduğu ifade
edilmiĢti. Benzer Ģekilde kapanan iĢyeri sayısı bakımından da yıllar itibariyle
Kırıkkale, KırĢehir ve Niğde‟den sonra en az iĢyerinin kapandığı bir il olarak dikkati
çekmektedir. Dolayısıyla açılan Ģirketlerin kapanan Ģirketlere oranı yapıldığında
Aksaray‟ın Kırıkkale ve Niğde ile birlikte açılan Ģirket sayısının kapanan Ģirket
sayısının çok üzerinde olduğu görülmektedir.
1000 KiĢi BaĢına DüĢen GiriĢim Sayısı
ġekil 28: Aksaray‟da 1000 KiĢi BaĢına DüĢen GiriĢim Sayısının SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırması
1000 Kişi Başına Düşen Girişim Sayısı
60
50
40
30
20
10
0
2007
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
37,1
39,6
34,8
35,3
43,1
49,1
37,8
51
Bir ilde kiĢi baĢına düĢen giriĢim sayısı, genel anlamda o ildeki giriĢimcilik
kültürünün geliĢmiĢliğini de gösterir. Ancak bazı Ģehirlerde küçük ölçekte giriĢimlerin
fazla olmasına karĢılık, bazı Ģehirlerde büyük ölçekli ama görece daha az sayıda
giriĢimin olması da mümkündür. Bu durumda büyük ölçekli giriĢimlere sahip olan
illerde ölçek avantajından kaynaklanan rekabet avantajları söz konusu olacaktır.
Bununla birlikte istatistiklerde bir ilde bir yıl için gösterilen giriĢim sayısı, sadece o
yıl içinde açılan iĢletmeleri ifade etmemektedir. O yıl için Ģehirde faaliyette bulunan
iĢletme veya iĢyeri sayısını göstermektedir. Ancak, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)
istatistikleri açısından bu giriĢimlerin tamamı iĢletme olarak tanımlanmamaktır.
Bunun nedeni, SGK “iĢletme” statüsünde değerlendirdiği giriĢimleri en az 1 sigortalı
çalıĢanı olması koĢuluna bağlamıĢtır. Aksaray ilini 1000 kiĢi baĢına düĢen giriĢim
sayısı açısından diğer illerle karĢılaĢtırıldığında Kırıkkale ve KırĢehir illerine göre
daha fazla sayıda giriĢimin olduğu, buna karĢılık Karaman, Konya, NevĢehir ve Niğde
illerine göre daha az sayıda giriĢimin sahip olduğu görülmektedir. Bir baĢka ifadeyle,
Aksaray ili örneğin Karaman, NevĢehir ve Niğde illerinden daha yoğun bir nüfusa
sahip olmasına rağmen, bu Ģehirler daha fazla giriĢim sayısına sahiptirler. Bu
durumda, Aksaray ili için giriĢimcilik kültürünün zayıf olduğu sonucunu çıkarmak
mümkündür. Bu anlamda Aksaray ilinde giriĢimcilik kültürünün geliĢtirilmesi
oldukça önemli gözükmektedir. Ancak son yıllarda açılan/kapanan iĢletme oranlarına
bakıldığında Aksaray‟da bu durumun düzelmeye baĢladığı söylenebilir. Bir baĢka
ifadeyle bölge ortalamasına göre zayıf görülen giriĢimcilik düzeyinde pozitif yönde
ilerleme kaydedildiği söylenebilir.
Sanayi ĠĢletme Sayısı
ġekil 29: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Sanayi ĠĢletme Sayısı
Sanayi İşletme Sayısı
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2009
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
302
296
202
155
3733
272
202
Bir ilin sanayileĢme düzeyi göstergelerinden birisi kuĢkusuz ildeki sanayi
iĢletmelerinin sayısıdır. TOBB tarafından düzenlenmiĢ 70.000 den fazla iĢletmenin
bilgilerinden derlenen istatistiklere göre Aksaray ilinde 2009 yılı itibariyle 302 sanayi
iĢletmesi vardır. Aksaray 302 sanayi iĢletmesiyle zaten sanayileĢmiĢ Konya dikkate
52
alınmazsa, sanayi iĢletme sayısı bakımından Aksaray diğer illerden daha iyi
durumdadır.
Sanayi ĠĢyerlerinin Sektörel Dağılımı
TOBB verilerine göre, Aksaray‟da sanayi iĢyerlerinin dağılımına bakıldığında
gıda ve metal eĢya-makine elemanları sanayinin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Gıda
sanayisinde özellikle süt ve süt endüstrisinde faaliyette bulunan firmaların çoğunlukta
olduğu görülmektedir. Öte yandan yine metal eĢya-makine ve gereçleri ile ulaĢım
aracı sanayisinde yer alan firmalara bakıldığında ise otomotiv yan sanayisinde
faaliyette bulunan firmaların çoğunlukta olduğu görülmektedir. Bu açıdan
değerlendirildiğinde hem süt ve süt ürünleri sektörünün hem de otomotiv yan
sanayinin bir iĢ koluna dönüĢme potansiyelinden söz edilebilir. Öte yandan bir tarım
kenti görünümünde olan Aksaray‟ın tarımla iliĢkili sanayi alanlarında sadece 2
firmanın faaliyette bulunması oldukça ĢaĢırtıcıdır. GSYH‟sının % 38‟ini tarımdan ve
sadece %5‟ini sanayiden karĢılayan (2000 yılı itibariyle) bir Ģehirde, ihracatta imalat
sanayinin payının %94 civarında olması ve tarımsal ihracatın payının %3 civarında
olması bu açıdan ĢaĢırtıcı olmamalıdır. Tarım kenti görünümünde olan bir Ģehirde
tarımsal sanayiye dayalı sektörlerde daha fazla iĢyerinin olması beklenir.
Tablo 7: Aksaray‟da Sanayi ĠĢyerlerinin Sektörel Dağılımı (2009)
Sanayi ĠĢyerlerinin Sektörel Dağılımı
Sayı
Tarım ve hayvancılık
2
Metalik olmayan ve madencilik konusuna giren madenlerin istihsali
13
Gıda-içki-tütün sanayi
93
Tekstil örme, konfeksiyon ve deri sanayi
29
Ağaç, mantar ürünleri ve mobilya sanayi
8
Kağıt, kağıt ürünleri basım ve baskı sanayi
3
Kimya, kimyasal ürünler, petrol,kömür,lastik ve plastik ürünleri sanayi
31
Metal dıĢı ürünler sanayi (petrol ve kömür ürünleri hariç)
27
Metal sanayi
5
Metal eĢya-makine ve gereç, ulaĢım-aracı sanayi
76
Diğer imalat sanayi
5
TaĢıma-depolama iĢleri
10
10 ve Daha Üzeri ĠĢçi ÇalıĢtıran ĠĢletme Sayısı
Bir Ģehirde ekonomik yapının gelecek vaat etmesi, Ģehirdeki iĢletmelerin
ölçeği ile de yakından iliĢkilidir. Firma ölçeği büyüdükçe iĢletmelerin daha fazla
rekabet avantajı potansiyeline sahip olduğu söylenebilir. Bir Ģehide ölçek bakımdan
avantajlı firma sayısının fazla olması da o Ģehrin ekonomik yapısı için bir avantaj
oluĢturabilir. ĠĢletme ölçeği açısından en önemli göstergelerden biri ise çalıĢan
53
sayısıdır. Aksaray ilinde çalıĢan sayısı açısından bir değerlendirme yapıldığında, 0-9
arasında iĢçi çalıĢtıran mikro ölçekli iĢletmelerin dıĢında, KOBĠ ve büyük iĢletme
kategorilerindeki firma sayısının Konya dıĢında diğer illerden daha fazla olduğu
görülmektedir. 2008 yılı itibariyle Aksaray‟da 10 ve daha fazla sayıda iĢçi çalıĢtıran
iĢ yeri sayısı 762 olarak belirlenmiĢtir.
ġekil 30: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı 10 ve Daha Üzeri ĠçĢi ÇalıĢtıran ĠĢletme Sayısı
10 ve Daha Üzeri İşçi Çalıştıran İşletme Sayısı
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2008
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
762
507
408
367
3349
695
567
1000 KiĢiye DüĢen Esnaf ve Sanatkar Sayısı
Esnaf ve sanatkâr, özellikle iĢletme sayılarının çokluğu, ülke çapında
istihdama sağladıkları büyük katkı, sosyo ekonomik dengelerin kurulması, tarımsal ve
sanayi ürünlerin tüketiciye ulaĢtırılması ve üretimde azımsanmayacak bir paya sahip
olmaları nedeniyle, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli bir toplumsal
kesimdir. Bu açıdan bakıldığında bir Ģehirde kiĢi baĢına düĢen esnaf ve sanatkar
sayısının çokluğu ilin sosyo-ekonomik yapısının gücüne iĢaret etmektedir. Aksaray‟da
100 kiĢi baĢına düĢen esnaf ve sanatkar sayısını bölgedeki diğer iller ve Türkiye
ortalaması ile karĢılaĢtırdığımızda karĢımıza pozitif bir sonuç çıkmaktadır. Zira
Aksaray kiĢi baĢına düĢen esnaf ve sanatkar sayısı açısından Türkiye ortalamasının
üzerinde bir orana sahiptir. Yine bölgede KırĢehir, NevĢehir ve Niğde‟den sonra kiĢi
baĢına en fazla esnaf ve sanatkarın düĢtüğü bir Ģehir görünümündedir. Bununla
birlikte değerlendirilmesi gereken bir hususta esnaf ve sanatkarlar odasında hangi
odada iĢletme sayısının daha çok olduğudur. Örneğin eğer otomobil tamircileri veya
demirciler ve tornacılar odasındaki iĢletme sayısı çok ise, bu iĢletmelerin esnaf
ölçeğinden KOBĠ ölçeğine dönüĢümünü sağlayacak projeler üretilebilir.
54
2.1.3.
Aksaray Ġli Altyapı Profili
Km²’ye DüĢen Ġl ve Devlet Karayolları Uzunluğu
Bir Ģehrin sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik düzeyi ile ilin altyapısının geliĢmiĢliği
arasında doğrudan bir iliĢki vardır. Ġldeki karayollarının varlığı ve durumu Ģehre
eriĢilebilirlik açısından bir temel teĢkil eder. Yeni yatırımların ve nitelikli profesyonel
iĢgücünün Ģehri tercih etmesinde önemli bir değiĢken rolü üstler.
KuĢkusuz sadece karayollarının uzunluğu tek baĢına bir gösterge olamaz.
Karayollarının niteliği de önemli bir unsurdur. Aksaray il sınırları içinde toplam
karayolu uzunluğu 408 km‟dir. Bununla birlikte Aksaray‟da 1000 kiĢi baĢına düĢen
karayolu uzunluğuna bakıldığında Türkiye ortalamasının üstünde bir karayolu
uzunluğuna sahip olduğu görülmektedir. Ancak bir ilin sahip olduğu karayolu
uzunluğu değerlendirilirken ilin yüzölçümünü de dikkate almak gerekir.
Konya ili en fazla yüzölçüme sahip ilimizdir. Bu nedenle diğer illerimize göre
daha uzun karayoluna sahip olması anlaĢılabilir bir durumdur. Ancak illerin sahip
olduğu karayolu uzunluğunu yüzölçümleriyle orantıladığımızda Aksaray‟ın bu
durumda en dezavantajlı il olduğunu görebiliriz. Bölgede km²‟ye düĢen karayolu
uzunluğu açısından en geliĢmiĢ Ģehir olarak NevĢehir görülmektedir. Aksaray‟da ise
bu konuda en dezavantajlı Ģehir olarak km²‟ye 60 metre yol düĢmektedir. Bununla
birlikte, Aksaray il merkezi açısından karayolunun niteliğinde sorunlar yaĢandığı
bilinmektedir. Hem organize sanayi bölgelerinde hem de küçük sanayi sitelerinde
bozuk satıhlı yollar iĢletmeler için sorun oluĢturmaktadır. Dolayısıyla Ģehrin
yöneticilerinin bu sorunun çözümü konusunda daha duyarlı olmaları beklenmektedir.
ġekil 31: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı km² ye DüĢen Karayolu Uzunluğu
km2'ye Düşen Karayolu Uzunluğu
0,120
0,100
0,080
0,060
0,040
0,020
0,000
2009
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
0,061
0,074
0,082
0,082
0,073
0,100
0,064
0,079
55
Havaalanına Uzaklık
EriĢilebilirlik açısından karayolu yoğunluğu dıĢında bakılması gereken bir
diğer değiĢken de Ģehrin havaalanına uzaklığıdır. KarĢılaĢtırılan iller arasında Konya
ve NevĢehir illeri havaalanına sahip illerimizdir. Aksaray‟ın en yakın havaalanına
uzaklığı ise 75 km‟dir. Aksaray ili bir yandan Konya, Ankara, Mersin ve Kayseri gibi
büyükĢehirlere yakın olmanın avantajına sahipken, bir diğer yandan da yakın olduğu
Ģehirlerde havaalanı olmasından dolayı Ģehrin bir havaalanına sahip olması zor
görünmektedir. Ancak yine de, 75 km‟lik bir mesafe uzak bir mesafe olarak
değerlendirilmemelidir.
Limana Uzaklık
EriĢilebilirlik açısından limanlarında Ģehirler için özel bir öneme sahip olduğu
bilinmektedir. Özellikle TUĠK verilerine bakıldığında, Türkiye dıĢ ticaretinin %86,5‟i
denizyolu ile gerçekleĢtirildiği dikkate alındığında limanların önemi daha da
belirginleĢmektedir. Aksaray‟ın en yakın limana olan uzaklığı 258 km‟dir. Aksaray,
bu açıdan dezavantajlı sayılabilecek bir konumdadır. Bununla birlikte bölgedeki diğer
illerle karĢılaĢtırıldığında Karaman ve Niğde dıĢındaki illerin daha da dezavantajlı
oldukları görülmektedir.
2.1.4. Aksaray Ġli Yatırım Profili
KiĢi BaĢı Kamu Yatırım Harcamaları
ġekil 32: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı KiĢi BaĢına Kamu Yatırım Miktarı
Kişi Başı Kamu Yatırım Harcamaları (TL)
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
2005
28
1398
359
123
147
77
41
305
2006
122
1389
250
143
135
34
43
306
2007
268
1259
201
111
123
48
69
282
2008
415
1056
240
150
120
79
69
228
2009
386
1.138
302
206
114
105
78
227
Aksaray ilinin sosyo-geliĢmiĢlik düzeyi açısından bölge ortalamasının altında
yer almasının nedenleri analiz edildiğinde, bu durumun devletin kamu
harcamalarından yeterli pay alıp alamadığı ile iliĢkisi var mı sorusu akla gelmektedir.
Aksaray ilinin 2005 ve 2009 yılları arasındaki kamu yatırımlarından aldığı pay
komĢu illerle karĢılaĢtırmalı olarak incelendiğinde Karaman‟dan sonra kiĢi baĢına
56
düĢen kamu harcamalarında bölge illeri arasında en fazla pay alan ilimiz olduğu
görülmektedir. Aynı Ģekilde Aksaray‟ın kiĢi baĢına devletten aldığı yatırımın Türkiye
ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir.
Yatırım TeĢvik Belge Adedi
Aksaray ilinin bölge illeri ile karĢılaĢtırmalı yatırım teĢvik belge sayısına
bakıldığında, Konya en fazla iĢletmeye sahip olan il olma özelliği sayesinde en fazla
yatırım teĢvik belgesi alan ilimiz olduğu görülmektedir. Aksaray‟da 2009 yılında 15
firmaya yatırım teĢvik bedeli verilirken, son 5 yıllık ortalama 17,8 olarak
gerçekleĢmiĢtir. Aksaray; Konya ve Niğde‟den sonra en fazla yatırım teĢvik belgesi
alan ilimizdir.
ġekil 33: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı TeĢvik Belge Adedi
Teşvik Belge Adedi
200
150
100
50
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2005
23
27
20
18
179
29
29
2006
22
13
11
6
120
22
10
2007
18
14
7
9
45
14
30
2008
11
13
6
5
39
9
17
2009
15
14
3
10
111
12
15
17,8
16,2
9,4
9,6
98,8
17,2
20,2
5 yıllık Ortalama
TeĢvik Belgeli Sabit Yatırım Miktarı
TeĢvik belgesi alan firmaların sabit yatırım tutarları incelendiğinde
Aksaray‟daki firmaların bu teĢvikler karĢılığında son 5 yılda yıllık ortalama 79.4
milyon TL tutarında sabit yatırım yaptıkları görülmektedir. Buna karĢılık örneğin,
Aksaray‟ın yarısı kadar yatırım teĢvik belgesi alan Kırıkkale‟de sabit yatırım tutarı
61,8 milyon TL‟dir.
57
Teşvik Belgeli Sabit Yatırım Tutarı (TL)
600.000.000
500.000.000
400.000.000
300.000.000
200.000.000
100.000.000
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2005
62.696.707 167.499.587 204.853.124 89.639.906 505.376.797 91.210.283
87.824.568
2006
64.557.428
40.381.674
51.794.518
11.346.662 518.857.413 55.560.186
7.883.010
2007
235.151.784 94.262.729
33.055.760
94.020.175 204.488.924 129.390.156 284.326.547
2008
34.480.046 105.654.586 19.120.000
2009
147.657
5 yıllık ortalama 79.406.724
53.438
12.307
81.570.403
61.767.142
24.383.190 195.210.906 54.075.919
41.580
495.831
24.066
43.886.303 284.885.974 66.052.122
89.740.028
73.518
93.969.534
Öte yandan verilen teĢviklerin daha çok hangi sektörlere verildiği analiz
edildiğinde, son 5 yılda en fazla teĢvik alan sektör Gıda sektörüdür. Ardından 7‟Ģer
adet teĢvik belgesi ile madeni eĢya, çimento ve sağlık sektörleri gelmektedir. Bu
tablodan hareketle Aksaray için teĢvik sisteminin ilde öne çıkan sektörler dikkate
alınarak yeniden düzenlenmesinde fayda vardır. Zira süt ve süt ürünleri, inĢaat ve
otomotiv yan sanayi Ģehirde öne çıkan sektörlerdendir. Bununla birlikte Ģehirde öne
çıkan sektörlerden olan inĢaat sektörünün çimento ve piĢmiĢ kil sektörleri ile iliĢkisi
dikkate alındığında, bu sektörlerin son 5 yılda toplam 14 adet teĢvik aldığı ve inĢaat
sektörünün bu açıdan Ģanslı olduğu değerlendirilebilir.
58
Tablo 8: Aksaray Ġlinde Yatırım TeĢvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı
Yıl
2009
Toplam
2008
Toplam
2007
Toplam
2006
Toplam
Aksaray Ġlinde Yatırım TeĢvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı
TeĢvik Belge
Sabit Yatırım Tutarı
Sektör
Adedi
(TL)
Hayvancılık
1
3.500.000
ĠĢleme
2
7.000.000
Gıda ve Ġçki
2
73.347.438
Lastik-Plastik
2
12.100.000
ĠnĢaat
2
6.389.789
9
102.337.227
Gıda ve Ġçki
1
4.305.603
Dokuma ve Giyim
1
1.300.000
Madeni EĢya
1
548.793
Makina Ġmalat
1
2.130.500
Çimento
1
4.200.000
PiĢmiĢ Kil ve Çim.Ger.
1
1.350.000
Turizm
1
11.648.480
Eğitim
1
4.619.520
Diğerleri
3
4.377.150
11
34.480.046
ĠĢleme
2
45.700.000
Gıda ve Ġçki
3
136.171.582
Lastik-Plastik
1
1.960.000
TaĢıt Araçları
3
10.005.493
Madeni EĢya
1
1.199.665
Çimento
2
7.531.728
Turizm
1
14.368.553
Sağlık
3
15.692.763
Diğerleri
2
2.522.000
18
235.151.784
Hayvancılık
1
1.750.000
Gıda ve Ġçki
1
337.811
Lastik-Plastik
2
2.190.704
Madeni EĢya
2
15.792.430
Çimento
2
12.985.115
PiĢmiĢ Kil ve Çim.Ger.
1
198.000
ĠnĢaat
1
1.608.982
Turizm
1
1.212.042
Sağlık
3
18.640.331
Altyapı
8
9.842.013
22
64.557.428
Ġstihdam
12
33
56
65
40
206
50
100
15
30
10
200
15
420
65
780
11
80
30
30
135
190
1.321
15
3
45
75
53
12
20
20
180
57
480
Ġllerdeki KiĢi BaĢına Toplam Mevduat
KiĢi baĢına düĢen banka ve Ģube sayıları açısından Türkiye ve bölge
ortalamasının altında olan Aksaray‟da toplam mevduata bakıldığında son 5 yılda
59
Konya dıĢındaki illerden daha yüksek bir mevduat birikimine sahip olduğu
görülmektedir. Bu haliyle, Aksaray‟da esasen bölge illeri ile karĢılaĢtırıldığında daha
fazla bir sermaye birikiminden söz edilebilir. Ancak buradaki temel sorun bu sermaye
birikiminin kaç kiĢinin elinde olduğudur. BaĢka bir ifadeyle, Aksaray‟da banka sayısı
ve Ģube sayısının az olmasına rağmen mevduat birikiminin yüksek olması yoksul
sayısının daha çok ve varlıklı kiĢilerin sayısının daha az olması ve bu kesimler
arasında gelir farkının yüksek olması ile açıklanabilir.
ġekil 35: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KiĢi BaĢı Toplam Mevduat
Kişi Başı Toplam Mevduat (TL)
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
Türkiye
2005
1.706
1.185
918
1.749
1.245
1.690
1.002
3.592
2006
2.150
1.551
1.179
2.108
1.472
1.975
1.140
4.414
2007
2.339
1.813
1.292
2.356
1.730
2.265
1.368
5.054
2008
2.940
2.396
1.531
3.084
2.088
3.006
1.645
6.336
2009
3.151
2.958
5.490
3.607
2.421
3.432
1.801
6.989
2.1.5.
Aksaray Ġli Yenilik Kapasitesi Profili
Yüksek ve Orta Yüksek Teknoloji Düzeyine Sahip Sektörlerde ĠĢletme ve
Ġstihdam Oranları
Orta ve ileri teknoloji düzeyine sahip iĢletme sayısı açısından Aksaray ili bölge
ortalamasının altında görülmektedir. Orta yüksek ve ileri teknoloji düzeyine sahip
sektörlerden kasıt Ģunlardır: Hava ve uzay taĢıtları imalatı, Büro makineleri ve
bilgisayar imalatı, Radyo, televizyon, haberleĢme teçhizatı ve cihazları imalatı, Tıbbi
aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı, baĢka yerde sınıflandırılmamıĢ
elektrikli makine ve cihazların imalatı, motorlu kara taĢıtı, römork ve yarı römork
imalatı, kimyasal madde ve ürünlerin imalatı, demiryolu ve tramvay lokomotifleri ile
vagonlarının imalatı gibi sektörlerdir. Aksaray‟da düĢük teknoloji düzeyine sahip
iĢletmelerin 1.1 katı büyüklüğünde iĢletme olmasına rağmen, örneğin NevĢehir‟de
düĢük teknoloji düzeyine sahip iĢletmelerin 1.93 katı büyüklüğüne sahip iĢletme
sayısı bulunmaktadır. Bununla birlikte orta ve yüksek teknolojiye sahip iĢletme oranı
bakımından bölge ortalamasının altında olan Aksaray‟da bu tür iĢletmelerde istihdam
edilen personel oranı bölge ortalamasının üstünde görülmektedir. Bunun muhtemel
60
temel nedeni 1300 çalıĢanı olan Mercedes A.ġ.‟nin, SÜTAġ ve Colin‟s gibi firmaların
Aksaray‟da faaliyet gösteriyor olmasıdır.
Ġllerde Toplam Patent Sayıları
ġekil 36: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Toplam Patent Sayısı
İllerde Toplam Patent Sayıları
120
100
80
60
40
20
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2003
0
12
0
0
4
1
4
2004
3
9
1
0
12
0
0
2005
1
9
1
1
13
1
4
2006
0
19
4
0
11
3
0
2007
3
24
8
0
39
1
3
2008
4
31
1
9
69
4
2
2009
0
2
10
6
97
7
7
Aksaray‟da firmaların yıllar itibariyle ürettikleri patent sayıları açısından
karĢılaĢtırılan iller arasında en düĢük performansa sahip olduğu görülmektedir. TOBB
verileri açısından sanayi iĢyeri sayısı bakımından Konya hariç diğer illerden daha
fazla iĢyerine sahip olan Aksaray‟da diğer illere göre daha az patent üretmiĢ olması,
bu ilimizdeki firmaların yenilik kapasitesi açısından zayıf olduğunu göstermektedir.
Ġllerde Toplam Faydalı Model Sayısı
Aksaray‟da firmaların ürettikleri toplam faydalı model sayısı açısından
performansı da çok üst düzeyde olduğu söylenemez. Bölgedeki diğer illerle
karĢılaĢtırıldığında Konya, Karaman ve NevĢehir‟deki firmaların ürettiği toplam
faydalı model sayısından daha az faydalı model ürettiği görülmektedir.
ġekil 37: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Toplam Faydalı Model Sayısı
61
İllerde Toplam Faydalı Model Sayısı
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2003
1
1
0
2
53
0
0
2004
7
2
2
0
87
0
1
2005
0
1
4
0
93
1
1
2006
2
8
1
3
116
3
0
2007
1
2
0
2
153
6
1
2008
4
2
1
1
179
9
1
2009
0
4
1
1
158
6
1
Ġllerde Toplam Marka Sayıları
ġekil 38: Aksaray‟da SeçilmiĢ Ġllerle KarĢılaĢtırmalı Toplam Marka Sayısı
İllerdeki Toplam Marka Sayıları
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Aksaray
Karaman
Kırıkkale
KırĢehir
Konya
NevĢehir
Niğde
2003
37
146
18
8
735
36
12
2004
41
125
17
14
1104
47
25
2005
82
120
27
19
1567
70
39
2006
72
205
32
29
1900
82
31
2007
74
209
29
34
1460
61
45
2008
88
158
32
23
1621
61
59
2009
79
207
35
32
1554
93
36
Aksaray‟da patent sayısı diğer illere göre daha az olmasına rağmen, toplam
marka sayısı açısından tersi bir durum söz konusudur. Konya ve Karaman illeri
dıĢında bölgede en fazla markaya sahip olan il Aksaray‟dır.
62
2.1.6. Sonuç
Aksaray ili karĢılaĢtırdığımız iller arasında Konya ili dıĢında en fazla nüfusa
sahip ilimizdir. Buna karĢın sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik sıralamasında karĢılaĢtırılan
iller arasında en düĢük performansa sahip il durumundadır. Nüfus yoğunluğu
açısından bölge ortalaması civarında olan Aksaray, kilometre kareye düĢen kiĢi sayısı
94 olan Türkiye ortalamasının çok altındadır. Daha yoğun bir nüfus esasen Ģehrin
hayat kalitesini de olumlu etkileyen unsurlardan biri olarak değerlendirilebilir. Nüfus
yoğunluğunun düĢük olması ĢehirleĢme oranını da negatif etkilemektedir. Aksaray ili
açısından bakıldığında, karĢılaĢtırılan illere göre ĢehirleĢme düzeyi bakımından
gerilerde kaldığını ve % 74,96 (2008 yılı) olan Türkiye ortalamasının çok altında
olduğunu görmekteyiz. ġehirleĢme düzeyi düĢük olan Aksaray ili bölgede göç veren il
görünümündedir. Nüfus yapısına iliĢkin bu özelliklerin yanı sıra, Aksaray ilinde
toplam nüfus içerisinde yüksek öğrenim yapmıĢ insanların oranı hem Türkiye hem de
bölge ortalamasının altındadır.
Aksaray‟da kiĢi baĢına düĢen GSYH incelendiğinde hem Türkiye
ortalamasının yarısına yakın bir performansa sahip olduğu hem de karĢılaĢtırılan diğer
illere göre çok daha düĢük bir GSYH‟ya sahip olduğu görülmektedir. Aksaray ili
GSYH‟nın sektörel dağılıma bakıldığında, ekonominin tarım ağırlıklı bir yapıya sahip
olduğu görülecektir. Yıllar itibariyle, tarımın toplam ekonomi içindeki payı azalmakta
olduğu görülse de hala %38‟lik bir pay ile toplam ekonomi içinde büyük bir paya
sahip olduğu görülmektedir. Büyüme hızının sektörel dağılımına bakıldığında tarım
alanındaki büyümenin sanayi alanındaki büyüme hızından daha hızlı olduğu
görülmektedir.
Bir tarım kenti görünümünde olan Aksaray‟ın ihracat yapısına bakıldığında ise
sanayi sektörünün ağırlıklı olduğu göze çarpmaktadır. Bunda kuĢkusuz Ģehirde
bulunan Mercedes, COLĠN‟S gibi firmaların etkisi büyüktür. Sadece istatistiki
verilerle bakıldığında, firma baĢına ihracatın bölgedeki diğer Ģehirlerle
karĢılaĢtırıldığında yüksek olduğu gözlemlenen Aksaray‟da, ihracatın birkaç firma
eliyle mi daha çok yapıldığı yoksa genelde Aksaray ilindeki firmaların ihracat
yeteneklerinin iyi mi olduğu çalıĢmanın anket bulgularında ortaya konmaktadır.
Aksaray‟dan yurtdıĢına yapılan ihracatın daha çok hangi ülkelere yapıldığı analiz
edildiğinde, son 5 yılda Almanya‟nın en fazla ihracat yapılan ülke olduğu dikkati
çekmektedir. Bunda kuĢkusuz Mercedes A.ġ.‟nin etkisi oldukça fazladır. Ancak
dikkati çeken bir nokta son 3 yılda Ġran‟a yapılan ihracatın diğer ülkelerden çok daha
fazla olduğu görülmektedir. Almanya ve Ġran‟dan sonra Aksaray‟lı firmaların en fazla
ihracat yaptığı ülke Rusya‟dır. Bir bütün olarak Aksaray‟ın ihracat yapısı analiz
edildiğinde, daha çok Orta Doğu, Rusya ve Kafkaslar‟ın ihracatta önemli yer tutan
bölgeler olduğu görülmektedir.
Aksaray ilinde açılan iĢ yeri sayısının yıllar itibariyle artığı ve bölge
ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. Açılan Ģirketlerin kapanan Ģirketlere
oranı yapıldığında Aksaray‟da açılan Ģirket sayısının kapanan Ģirket sayısının çok
üzerinde olduğu görülmektedir. Aksaray ilini 1000 kiĢi baĢına düĢen giriĢim sayısı
açısından diğer illerle karĢılaĢtırıldığında Kırıkkale ve KırĢehir illerine göre daha
fazla sayıda giriĢimin olduğu, buna karĢılık Karaman, Konya, NevĢehir ve Niğde
illerine göre daha az sayıda giriĢimin sahip olduğu görülmektedir. Bir baĢka ifadeyle,
63
Aksaray ili örneğin Karaman, NevĢehir ve Niğde illerinden daha yoğun bir nüfusa
sahip olmasına rağmen, bu Ģehirler daha fazla giriĢim sayısına sahiptirler. Bu
durumda, Aksaray ili için giriĢimcilik kültürünün zayıf olduğu sonucunu çıkarmak
mümkündür. Bu anlamda Aksaray ilinde giriĢimcilik kültürünün geliĢtirilmesi
oldukça önemli gözükmektedir. Ancak son yıllarda açılan/kapanan iĢletme oranlarına
bakıldığında Aksaray‟da bu durumun düzelmeye baĢladığı söylenebilir. Bir baĢka
ifadeyle bölge ortalamasına göre zayıf görülen giriĢimcilik düzeyinde pozitif yönde
ilerleme kaydedildiği söylenebilir. 1 yıl içinde açılan/kapanan iĢletme sayısı ve kiĢi
baĢına düĢen giriĢim sayısı dıĢında incelenmesi gereken bir diğer unsur, ildeki sanayi
iĢyeri sayısıdır. Aksaray ilinde 2009 yılı itibariyle 302 sanayi iĢletmesi vardır.
Aksaray 302 sanayi iĢletmesiyle Karaman, Kırıkkale, KırĢehir, NevĢehir ve Niğde
illerine göre daha fazla sayıda bir sanayi iĢletmesine sahiptir.
Aksaray ili coğrafi açıdan Türkiye‟nin ortasında yer almakla bir avantaja sahip
görünmektedir ancak, eriĢilebilirlik araçları açısından çok fazla bir avantaja sahip
olduğu söylenemez. Havaalanı ve demiryolu taĢımacılığının olmadığı Ģehirde,
yüzölçümü açısından karayolu uzunluğuna bakıldığında da dezavantajlı bir konumda
olduğu görülmektedir.
Aksaray ilinin 2005 ve 2009 yılları arasındaki kamu yatırımlarından aldığı pay
komĢu illerle karĢılaĢtırmalı olarak incelendiğinde Karaman‟dan sonra kiĢi baĢına
düĢen kamu harcamalarında bölge illeri arasında en fazla pay alan ilimiz olduğu
görülmektedir. Aynı Ģekilde Aksaray‟ın kiĢi baĢına devletten aldığı yatırımın Türkiye
ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Benze Ģekilde, Aksaray; bölge illeri
arasında Konya ve Niğde‟den sonra en fazla yatırım teĢvik belgesi alan ilimizdir.
Aksaray‟da kiĢi baĢına düĢen banka ve Ģube sayısı bölge ortalamasının altında
olmasına rağmen, toplam mevduat bölge ortalaması üzerindedir. KiĢi baĢı mevduat
açısından Aksaray bölge ortalamasında yer almasına rağmen NevĢehir ve KırĢehir
illerinden ve Türkiye ortalamasından daha düĢük bir orana sahip görünmektedir.
Aksaray‟da firmaların yıllar itibariyle ürettikleri patent sayıları açısından
karĢılaĢtırılan iller arasında en düĢük performansa sahip olduğu görülmektedir. Ancak
Aksaray‟da patent sayısı diğer illere göre daha az olmasına rağmen, toplam marka
sayısı açısından tersi bir durum söz konusudur. Konya ve Karaman illeri dıĢında
bölgede en fazla markaya sahip olan il Aksaray‟dır. Aksaray‟da firmaların ürettikleri
toplam faydalı model sayısı açısından performansı da çok üst düzeyde olduğu
söylenemez. Bölgedeki diğer illerle karĢılaĢtırıldığında Konya, Karaman ve
NevĢehir‟deki firmaların ürettiği toplam faydalı model sayısından daha az faydalı
model ürettiği görülmektedir.
2.2. Aksaray Ġli Sanayi Kalkınma Stratejisinin Dinamikleri Üzerine
Anket ÇalıĢması
Aksaray‟da son 10 yılda sanayi sektöründe önemli geliĢmeler kaydedilmiĢtir.
Bu geliĢmelerin baĢlıca nedenleri; Aksaray‟ın yatırım yapmak için uygun konumda
olması, devlet tarafından verilen teĢvikler, uygun yatırım alanlarının bulunması
(Organize Sanayi Bölgeleri), büyük Ģirketlerin Aksaray‟ı yatırım üssü olarak
seçmeleri (Mercedes A.ġ, SÜTAġ, Colins vb.), Aksaray Üniversitesi gibi bilgi üreten
64
ve nitelikli insan gücü geliĢtiren bir kuruluĢun varlığı gibi olanaklardır. Bu olanaklar
dıĢ yatırımcılar için Aksaray‟ı cazip bir yatırım merkezi konumuna getirmiĢtir.
Bununla birlikte, Aksaray‟ın benzeri ölçekteki illerle kıyaslandığında
hemĢerilerine daha fazla refah üreten bir kent bir konumuna gelebilmesi ve sanayinin,
ilin temel yeteneklerine bağlı olarak özellikle birkaç iĢ kolunda ulusal ve uluslar arası
arenada daha rekabetçi olabilmesi için yerel ve kendine özgü bir kalkınma modeli
uygulaması gerekmektedir. Söz konusu bu kalkınma modeli çerçevesinde ilin sanayi
alanında da kendine özgü bir stratejisinin geliĢtirilmesi gerekir.
Ġlin kalkınma modelini temel alarak, model çerçevesi ıĢığında stratejiler
geliĢtirmeye olanak sağlamak için Aksaray‟da faaliyet gösteren 84 firma üzerinde
anket çalıĢması yapılmıĢtır. Anketin amacı Aksaray Sanayisinin genel bir
değerlendirmesini yapmak ve Aksaray sanayicilerinin karĢılaĢtıkları sorunların daha
kapsamlı ve bilimsel bir altyapı çerçevesinde ele almak; elde edilen bulgular ıĢığında
ise Aksaray Sanayii‟nin Mevcut Rekabet Gücünü iyileĢtirmek adına çeĢitli öneriler
ortaya koymak ve bulguları ilgili tarafların tartıĢmasına açmaktır. Bu iĢletmelerin
özellikleri aĢağıda verilmektedir.
2.2.1. ĠĢletmelerin Genel Profili
ĠĢletmenin Faaliyette Bulunduğu Sektör
AraĢtırmada yer alan firmaların sektörel dağılımı aĢağıdaki Ģekilde
görülmektedir. Örneklemde Aksaray ilinde faaliyet gösteren tüm sektörleri temsil
edecek iĢletmenin yer aldığı görülmektedir. Ġlimizde faaliyet gösteren sanayi
iĢletmelerinin sektörel dağılımı ile örneklemdeki iĢletmelerin sektörel dağılımı
arasında da benzerliğin olduğu görülmektedir.
ĠĢletmelerin sektörel dağılımlarına iliĢkin değerlendirmede, Aksaray‟da
firmaların gıda ve içecek ürünleri imalatı (%21,4) ile ana metal ve fabrikasyon metal
ürünleri üretimi (%16,7) gibi alanlara yoğunlaĢtığı görülmektedir. ĠnĢaat malzemeleri
imalatı, plastik ve kauçuk ürünleri üretimi de önemli faaliyet alanları arasında
sayılabilir. Buna karĢın, tarımsal katma değerin sanayi sektörüne göre fazla olduğu
Aksaray ilinde, tarım, hayvancılık ve ormancılık ise sektörel yapılanmada önemli bir
paya sahip görünmemektedir. Bu durum elbette Aksaray ilinde tarım ve hayvancılık
alanında iĢletme olmadığını göstermez. Aksaray ilinde anket çalıĢması için
ulaĢılabilen firmalar dikkate alınarak bir çalıĢma yapılmıĢtır. Ancak TOBB verilerine
bakıldığında da Aksaray ilinde tarım ve hayvancılık alanında bir tarım kentine göre
yeterli sayıda iĢletme olduğu söylenemez.
65
ġekil 39: Anket Kapsamında Yer Alan ĠĢletmelerin Faaliyette Bulunduğu Sektör
İşletmenin Faaliyette Bulunduğu Sektör
Frekans
21,4
18
16,7
14
4 4,8
Geçerli yüzde
6 7,1
6 7,1
13,1 11,9
11
10
5 6
7 8,3
3 3,6
ĠĢletmelerin KuruluĢ Tarihi
KuruluĢ tarihleri itibariyle bakıldığında Aksaray sanayiinin nispeten genç bir
yapıya sahip olduğu görülmektedir. Ankete katılan iĢletmeler, toplam faaliyet süreleri
açısından karĢılaĢtırıldığında, 0-10 yıl arası faaliyet gösteren iĢletmeler %41,7 oranla
ilk sırayı alırken; 11 - 20 yıl arası faaliyet gösteren iĢletmeler ise %32,1‟lik oranla
ikinci sırada gelmektedir. Tablodan hareketle, hedef ölçekteki iĢletmeler arasında, 30
yıl ve üstü faaliyet gösterenlerin (%9,5) sayıca azlığından söz etmek mümkündür.
Ayrıca, Aksaray‟da faaliyet gösteren iĢletmelerin büyük çoğunluğunun 0-10 yıllık bir
süreç gibi yakın geçmiĢte faaliyete baĢladığı ve genel olarak Aksaray‟ın iĢletmeler
bakımından genç bir yapıya sahip olduğu söylenebilir. Bu da Aksaray‟ın geliĢme
hızının artan bir eğilim göstermesi Ģeklinde yorumlanabilir. AĢağıda faaliyet süreleri
açısından iĢletmelerin oranları verilmektedir.
66
ġekil 40: Anket Kapsamında Yer Alan ĠĢletmelerin Toplam Faaliyet Süresi
Aksaray'daki İşletmelerin Toplam Faaliyet Süresi
Frekans
35 41,7
Geçerli yüzde
27 32,1
14 16,7
8
9,5
1 ve 10 yıl arası 11 ve 20 yıl arası 21 ve 30 yıl arası 31 yıl ve üstü
GörüĢülen KiĢinin ĠĢletmedeki Görevi
ġekil 41: Anket Kapsamında Yer Alan ĠĢletmelerde GörüĢülen KiĢinin Görevi
Görüşülen Kişinin İşletmedeki Görevi
49
58,3
Frekans
Geçerli yüzde
15 17,9
3 3,6
8 9,5
2 2,4
7 8,3
AraĢtırma bağlamında yapılan anket çalıĢmasına katılanların iĢletmedeki görev
dağılımları yukarıdaki tabloda verilmiĢtir. Buna göre, katılımcıların %58,3‟lük kısmı
Ģirket sahibi/ortaklarından ve %17,9‟luk oranla genel müdür gibi üst düzey pozisyon
çalıĢanlarından oluĢmaktadır. Finansman/Muhasebe müdürü pozisyonunda görev
yapanlar ise, %9,5‟ler ile 3. sırada yer almaktadır.
GörüĢülen KiĢinin ĠĢletmedeki Görev Süresi
Katılımcıların iĢletmelerdeki görev süreleri itibariyle bakıldığında, görev
süresi 0-5 yıl olanların %38,1 oranla ilk sırada geldiğini ve bunu %27,4 oranla
çalıĢma süresi 6-10 yıl arası olanların izlediğini görmek mümkündür. Ayrıca,
%14,3‟lük bir oranla, bulundukları iĢletmede 21 yıl ve üzeri faaliyet gösteren kiĢilerin
görüĢlerine de baĢvurulmuĢtur. Toplam en fazla 10 yıldır iĢletmede görev yapan sahip
yada yöneticilerle görüĢülmüĢ olması tesadüfi değildir. Zira Aksaray‟da iĢletmelerin
kuruluĢ tarihleri de çoğunlukla son 10 yıl içinde gerçekleĢmiĢtir.
67
ġekil 42: Anket Kapsamında Yer Alan ĠĢletmelerde GörüĢülen KiĢinin Görev Süresi
Görüşülen Kişinin İşletmedeki Görev Süresi
32 38,1
0-5 yıl
Frekans
23 27,4
6-10 yıl
Geçerli yüzde
11 13,1
6 7,1
12 14,3
11-15 yıl
16-20 yıl
21 ve üzeri
GörüĢülen KiĢinin ÇalıĢma Hayatındaki Toplam Süresi
Tüm katılımcılar arasında, toplam iĢ tecrübesi 6-10 yıl arasında değiĢenler ile
(%26,2) 21 yıl ve üzerinde olanların çoğunluk sağladığı gözlenmektedir. Bununla
birlikte, diğer toplam sürelere iliĢkin yüzdelerde benzer bir dağılım görülmektedir.
ġekil 43: Anket Kapsamında GörüĢülen KiĢinin ÇalıĢma Hayatındaki Toplam Süresi
Görüşülen Kişinin Çalışma Hayatındaki Toplam Süresi
Frekans
Geçerli yüzde
15 17,9
22 26,2
14 16,7
12 14,3
0-5 yıl
6-10 yıl
11-15 yıl
16-20 yıl
21 25
21 ve üzeri
GörüĢülen KiĢinin Eğitim Seviyesi
ġekil 44: Anket Kapsamında Yer Alan GörüĢülen KiĢinin Eğitim Seviyesi
Görüşülen Kişinin Eğitim Seviyesi
Frekans
Geçerli yüzde
9 10,7
İlkokul
6 7,1
28 33,3
7 8,3
Ortaokul Lise/Dengi Ön lisans
29 34,5
5
6
Lisans Yüksek Lisans
Eğitim açısından bakıldığında araĢtırma bağlamında yer alan iĢletme
yöneticilerinin büyük oranda lise ve üniversite mezunu oldukları görülmektedir.
Toplam 84 kiĢiden yüksek lisans, lisans ve önlisans olmak üzere % 48‟inin üniversite
mezunu olması Aksaray sanayiinin yapısına iliĢkin önemli ipuçları vermektedir.
Yöneticilerin %52‟sinin üniversite altı bir eğitime sahip olması Aksaray‟da
kurumsallaĢma ve profesyonellik yolunda yapılması gereken çok Ģeyin olduğunun bir
iĢareti olarak algılanabilir. Özellikle de yoğun rekabetin yaĢandığı son derece dinamik
68
günümüz pazar Ģartları iĢletme yöneticiliği için bilgi, beceri ve eğitimi ön Ģart olarak
karĢımıza çıkarmaktadır. Eğitim seviyesindeki bu durum kendini Aksaray
sanayiindeki iĢletme yapısı, yönetim anlayıĢı ve yüz yüze gelinen sorunlarda da
kendini göstermektedir.
Herhangi bir sektördeki çalıĢanların eğitim sevileri
sözkonusu sektördeki iĢgücünün kalifikasyonunun önemli bir göstergesidir. Bu
anlamda Aksaray sanayiinde çalıĢan iĢgücünün yaklaĢık yarısından fazlasının lise,
ortaokul veya daha aĢağı eğitim seviyesine sahip olduğu gözlenmektedir.
2.2.2.
ĠĢletmenin Ġhracat Durumu
ĠĢletmelerin Ġhracat Yapıp Yapmadığı
Tablodan hareketle, Aksaray‟da faaliyet gösteren iĢletmelerin yarısından
fazlasının dıĢa açılma eğilimi göstermediğini söylemek mümkündür. %20,2‟si ise,
daha az maliyet ve daha az risk ile uluslar arası pazara girme olanağı sağlayan dolaylı
ihracata yönelmiĢ durumdadır. Bu firmaların, çoğunlukla daha sonra doğrudan ihracat
yapacak büyük firmalara girdi üreten küçük ölçekli ve satıĢ odaklı iĢletmeler oldukları
sonucuna ulaĢılabilir. Ġhracat yapan tüm iĢletmeler içerisinde %28,6‟lık bir pay ile
aracıları bertaraf ederek kar marjını arttırmaya yönelik doğrudan ihracat eğilimi
gözlenmektedir. Ġhracat yapmayanların oranı ise % 51,2 civarındadır.
ġekil 45: Aksaray‟daki ĠĢletmelerin Ġhracat Yapma Durumu
43
51,2
İşletme İhracat Yapıyor mu?
Frekans
Geçerli yüzde
24
İhracat yapmıyoruz
28,6
Doğrudan ihracat
17
20,2
Dolaylı ihracat
Ġhracat yapan firmalar arasında da üretimin büyük çoğunluğunu ihracata
yönelik olarak gerçekleĢtiren firma sayısı oldukça azdır. Ġhracat yapmayan firmaların
oranı %50 dolaylarında iken, üretiminin % 75‟inden fazlasını ihracat yoluyla piyasaya
sürenlerin oranı % 7,1 olarak tespit edilmiĢtir. Üretiminin %25‟inden daha azını ihraç
eden firmaların oranı % 24 dolaylarındadır. Üretiminin % 50‟si ile % 75‟i arasını
ihracat eden firmaların oranı ise % 10,7 olarak tespit edilmiĢtir.
69
Firmayı Uluslar arası Pazarda Güçlü Kılan En Önemli Özelliğiniz
ġekil 46: Aksaray‟da ĠĢletmeleri Uluslararası Pazarda Güçlü Kılan En Önemli Özelliği
İhracat yapıyorsanız firmanızı uluslar arası pazarda güçlü kılan en
önemli özelliğiniz
Frekans
Geçerli yüzde
58,5
24
14,6
6
Markamız
14,6
6
ihracat
yaptığımız
ülkede
işbirliğinde
olduğumuz
kişiler ya da
firmaların
etkinliği
3
Kaliteli
ürünlerimiz
7,3
Fiyatımız
2
4,9
Devletimizin
yardim ve
teşvikleri
Ġhracat yapan firmaların, uluslar arası arenada kendilerini en avantajlı
saydıkları nokta, ürün kalitesidir (%58,5). Markanın gücü (%14,6) ile ihracat yapılan
ülkede iĢbirliğinde olunan kiĢi ya da firmaların etkinliği (%14,6) ise, aynı ölçüde
rekabet avantajları arasında sayılmıĢtır. Ġhracatçı kesimler lehine devlet eliyle tahsis
edilen girdi sübvansiyonları, direkt parasal ödemeler, ucuz kredi ve pazarlama
yardımları gibi uygulamalar ihracatı arttırıcı ve dıĢ ticaret açığında denge sağlayıcı
özelliklerinin yanı sıra, ülke bütçeleri açısından ciddi bir yük kalemidir. Dolayısıyla,
bu tür uygulamaların daha ziyade kamu ekonomisine yarar sağlayacak ve makro
düzeyde fayda yaratacak alanlara yönlendirileceği açıktır. Bundan hareketle; devletin
yardım ve teĢviklerinin, ihracat gücünü arttırıcı unsurlar arasında %4,9‟luk bir oranda
kalması ĢaĢırtıcı değildir.
70
Ürünlerinize hangi pazarlardan daha çok talep var
ġekil 47: Aksaraylı iĢletmelerin ürünlerine olan yerli ve yabancı talebin durumu
Ürünlerinize hangi pazarlardan daha çok talep var
Frekans
60
Geçerli yüzde
71,4
13
Yurtiçi pazar
15,5
Yurtdışı pazar
11
13,1
Her iki pazarda eşit
Üretime yönelik talebin %71‟4‟lük oranla büyük ölçüde yurtiçi pazardan
kaynaklandığı, her iki pazara da yönelmiĢ bulunan iĢletmelerin %13,1 gibi bir oranda
kaldığı görülmektedir. Dünya pazarından pay alabilmek amacıyla, üretim
faaliyetlerini bu pazarların ihtiyaç ve taleplerini karĢılamaya yönelten firmalar ise,
%15,5‟ler ile sınırlı kalmıĢtır. Bu da, Aksaray‟daki iĢletmelerin çoğunlukla iç pazara
bağımlı bulunduğu ve iç pazarda rekabeti yayma imkanlarının kısıtlılığı anlamına
gelmektedir.
Ġhracat yapmıyorsanız sizi ihracattan alıkoyan yada ihracat yapmanızı
zorlaĢtıran faktörler nelerdir
Ġhracat yapmayan firmaların neden ihracat yapmadığı ile iliĢkili soruya 46
firma cevap vermiĢtir. ĠĢletmeler açısından, ihracat kabiliyetini kısıtlayan faktörler
göz önüne alındığında, oluĢan sıralama, yabancı pazarlarda yoğun rekabet olması
(%26,1), rakiplerin ve dıĢ pazarların tanınmaması (%23,9), üretim sorunları ve kalite
düĢüklüğü (%21,7), yönetim ve organizasyon sorunları (%19,6 ) öne çıkan faktörler
arasında yer aldığı görülmektedir. Finansman yetersizliği (%15,2) ve yabancı dililetiĢim sorunu (%15,2) kısıtlayıcı sebepler arasında gösterilmiĢtir. Söz konusu soruya
cevap veren bu 46 firma, ihracat yapamama nedenlerine iliĢkin ortalama 2,4 neden
sıralamıĢtır.
71
ġekil 48: Aksaray‟lı ĠĢletmeleri Ġhracat Yapmasını ZorlaĢtıran Faktörler
İhracat Yapmıyorsanız Sizi İhracattan Alıkoyan Yada İhracat
Yapmanızı Zorlaştıran Faktörler nelerdir?
Frekans
Durum Yüzdesi
35
24
20
16
9
15
7
24
22
15
13
9
6
26
4
11 12 11 10
7
11
5
9
4
11 11
5
5
2.2.3.
Finansman ve Yatırım Durumu
Son 3 yıl içinde cironuzda nasıl bir değiĢiklik oldu?
Aksaray‟da faaliyet gösteren firmaların, %59,5‟u için, cirolar son 3 yılda artan
bir eğilim göstermiĢtir. ĠĢletmelerin %20,2‟si ciro artıĢı kaydedemezken; yine aynı
sayıda iĢletme için de ciro kaybından söz edilebilir. Ciro artıĢı olmaması, bu
iĢletmeler tarafından yatırımların revize edilmesini/baĢka alanlara yönlendirilmesi
gibi önlemleri gerektirebileceği gibi, cirodaki düĢüĢe rağmen, Ģirketlerin pazar
paylarını arttırmaktansa, kar odaklı stratejiler izleyerek maliyet unsurlarını gözden
geçirip birim maliyetleri düĢürme yoluna gittikleri anlamına da gelebilir. Bir baĢka
deyiĢle, satıĢ miktarı arttırılmadan, satılan malın maliyeti ve faaliyet giderleri
düĢürülerek de karlılık sağlanması amaçlanmıĢ olabilir.
72
ġekil 49: Aksaray‟lı ĠĢletmelerin Son 3 Yıldaki Ciro Durumlarındaki DeğiĢim
Son 3 yıl içinde cironuzda nasıl bir değişiklik oldu?
Frekans
Geçerli yüzde
50
59,5
17
Arttı
20,2
17
Azaldı
20,2
Aynı kaldı
Finansman konusunda bir sıkıntı yaĢıyor musunuz?
Bir iĢletme için, rekabet ortamında etkinliğinin en belirleyici unsurlarından
olan finansman kaynağı konusunda %54,8‟lik bir oranla sıkıntı yaĢanmadığı
gözlenirken; %45,2‟lik önemli bir kısmının ise, finansal kaynak sıkıntısı içerisinde
oldukları gözlenmektedir. Bu durum, iĢletmelerin ek finansal kaynak sağlama
kabiliyetleri ve öz varlıkları değerlendirebilmesinde etkili olan finansal yönetim
becerileriyle de yakın iliĢkilidir.
ġekil 50: Aksaray‟lı ĠĢletmelerin Finansman Konusunda Problem YaĢama Durumu
Finansman konusunda bir sıkıntı yaşıyor
musunuz?
Frekans
Geçerli yüzde
45,2
38
Evet
54,8
46
Hayır
73
Finansman konusunda bir sıkıntı yaĢıyorsanız bunun en önemli nedeni nedir?
ġekil 51: Aksaray‟lı ĠĢletmelerin Finansman Konusundaki Sıkıntılarının Nedenleri
Finansman konusunda bir sıkıntı yaşıyorsanız bunun en önemli
nedeni nedir?
Frekans
Geçerli yüzde
35,6
31,1
4
8,9
Valid - Kredi
bulamamak
14
13,3
16
6
Kredi maliyeti
yüksekliği
Öz kaynak
yaratamamak
11,1
5
İsletme
sermayesi
ihtiyacının hızla
artışı
Sektördeki
teşviklerin
azalışı
Ankete katılan iĢletmelerin 45‟i bu soruya yanıt vermiĢtir. Buna göre, finansal
darboğazın en önemli nedenleri arasında, %35,6‟lık bir oranla iĢletme sermayesi
ihtiyacının hızla artıĢı gösterilmiĢtir. Özellikle küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin
(KOBĠ) faaliyetlerini büyük ölçüde özkaynakları ile finanse ettikleri düĢünülecek
olursa, zaman içerisinde aĢırı artan girdi fiyatları maliyetleri arttırmakta ve bunun
fiyatlara yansıtılamaması durumunda, zaten yetersiz olan özsermayeler hızla
erimektedir. Sermaye yapılarındaki bu zayıflama, sermaye ihtiyacı artıĢını
doğurmaktadır. Bu durumda, yüksek maliyetli banka fonu arayıĢına girilmektedir ki,
kredi maliyeti yüksekliğinin iĢletmelerce finansman sıkıntısının en önemli sebepleri
arasında %31,1‟lik oranla 2. sırada gösterilmesi, bunu doğrular niteliktedir.
ĠĢletmelerin mevcut yatırımlarına iliĢkin dönüĢ hızını iyi ayarlayamamaları finansman
sorununu derinleĢtirmektedir.
Son 3 yıl içinde en çok kullandığınız finansman kaynağı nedir?
Tüm iĢletmelerin %56‟sı kendi özkaynakları ile beslenen küçük ve orta ölçekli
iĢletme yapısındadır. Bu da üretim ve ek yatırım faaliyetlerinin arttırılmasına
ihtiyacına yönelik olarak daha ziyade sermaye artırımına gidildiği sonucunu ortaya
koymaktadır. Ticari bankalar ise %40,5‟lik oranla önemli bir dıĢ kaynak
görünümündedir.
74
ġekil 52: Aksaray‟lı ĠĢletmelerin Son 3 Yıl Ġçinde En Çok Kullandığı Finansman
Kaynağı
47
Son 3 yıl içinde en çok kullandığınız finansman kaynağı nedir?
Frekans
Geçerli yüzde
56
34
2
Özkaynak
40,5
2,4
Yatırım ve
kalkınma bankaları
1
Ticari bankalar
1,2
Diğer
Önümüzdeki 3 Yıl Ġçinde Hangi Sektörlere yatırım Yapmayı
Planlıyorsunuz?
ġekil 53: Aksaray‟lı ĠĢletmelerin Önümüzdeki 3 Yıl Ġçinde Yatırım Yapmayı
DüĢündüğü Sektörler
Önümüzdeki 3 yıl içinde hangi sektörlere yatırım yapmayı
planlıyorsunuz
Frekans
Durum Yüzdesi
22
20
17
17
15
13
13
11
10
9
8
8 7
8
6
6
57
4
3
23
Önümüzdeki yıllarda yatırım yapmak istedikleri alanları ortaya koymayı
amaçlayan soruya cevap vererek, hangi alanlarda yatırım yapacaklarını belirten
iĢletmelerin sayısı 76‟dır. Tablodan hareketle, iĢletmelerin gelecek 3 yıllık süreç
içerisindeki yatırım faaliyetlerini, ana metal ve fabrikasyon metal ürünleri (%22,4) ile
gıda ve içecek ürünleri imalatı (%19,7) gibi, halihazırda en yoğun faaliyet
gösterdikleri alanlara yönelttikleri görülmektedir. ĠnĢaat malzemeleri üretimi, makine
ve teçhizat imalatı ile plastik ve kauçuk ürünleri üretimi gibi yatırım planlanan diğer
alanlarda yine mevcut üretim içerisinde yüzdesel çoğunluğu oluĢturmaktadır. Buna
karĢın tarım, hayvancılık ve ormancılık ile ulaĢım araçları imalatı gibi, mevcut toplam
faaliyetler arasında payı düĢük alanlara yakın gelecekte de ciddi bir yatırım eğilimi
75
görülmemektedir. Bu sonuç, mevcut durumda iĢletmelerin hangi alanlarda faaliyete
gösterdikleri sorusuyla örtüĢen bir sonuçtur. Hem mevcut durumda hem de gelecekte,
Aksaray‟da öne çıkması muhtemel sektörler gıda (özellikle süt ve süt ürünleri) ana
metal ve fabrikasyon metal ürünleri (özellikle otomotive girdi sağlayan iĢler) ve inĢaat
sektörü ön plana çıkmaktadır.
2.2.4. Ġnsan Kaynağı
En çok ihtiyaç duyduğunuz personel düzeyi hangisidir?
Belirgin istihdam ihtiyacının %67,9‟luk oranla ara eleman (sektörle ilgili
teknik personel, ressam, kaynakçı, usta vb.) üzerinde yoğunlaĢtığı gözlenmektedir.
Vasıfsız eleman ihtiyacı %17,9‟luk pay ile ikinci sırada gelirken; profesyonel eleman
talebinin %10,7 gibi düĢük bir oranda kalması, iĢletmelerin çoğunlukla emek yoğun
bir yapıda olduğu sonucunu ortaya koyarken; profesyonelleĢme ve kurumsallaĢma
anlamında ise, sıkıntılı bir duruma iĢaret etmektedir.
ġekil 54: Aksaray‟lı ĠĢletmelerin En Çok Ġhtiyaç Duyduğu Personel Düzeyi
En çok ihtiyaç duyduğunuz personel düzeyi hangisidir?
Frekans
57
15
67,9
17,9
Vasıfsız eleman
Geçerli yüzde
9
Ara eleman
10,7
Profesyonel
eleman
3
3,6
Orta kademe
yöneticisi
En çok ihtiyaç duyduğunuz yönetici ve profesyonel meslek grupları
hangisidir?
ĠĢletmelerin en çok ihtiyaç duydukları yönetici ve profesyonel meslek grupları
sorusuna 57 firma cevap vermiĢtir. Bu firmaların her biri ortalama 1,9 seçenek
iĢaretleyerek birden fazla meslek grubuna ihtiyaç duyduklarını belirtmiĢlerdir. Buna
göre en fazla ihtiyaç duyulan meslek grubunu, %28,1‟lik oranla makine mühendisleri
oluĢturmaktadır. Pazarlama müdürü ihtiyacı ve dıĢ ticaret uzmanı ihtiyacı %21,1;
pazarlama uzmanı ihtiyacı ise %15,8‟lik oranla sırayı takip etmektedir. Teknik
müdür-üretim müdürü %19,3, dıĢ ticaret müdürü %15,8, gıda mühendisi %12,3 ve
muhasebe finans müdürü ihtiyacı da %10,5‟lik oranlar ile azımsanamayacak
düzeydedir.
ĠĢletmeler açısından birincil amaç üretmek olduğuna göre, üretimin her
aĢamasında kullanılacak makine ve teçhizatın doğru iĢletilmesini sağlayacak, üretim
76
planlayacak ve yeni üretim yöntemleri geliĢtirecek makine mühendislerine yönelik
ihtiyacın toplam ihtiyaç içerisindeki önemli payı oldukça anlamlıdır. Teknik müdürüretim müdürü ihtiyacı da benzer amaca yöneliktir.
Ancak dikkati çeken en önemli noktalardan biri de, pazarlama müdürü/uzmanı
ihtiyacı ile dıĢ ticaret müdürü/uzmanı ihtiyacı arasında bağlantıdır. Nitekim bu durum
Aksaray‟da faaliyet gösteren ve yarıdan fazlası, arzı iç talebi karĢılamaya yönelik
olarak gerçekleĢtiren firmaların dıĢ pazarlardan pay elde etme arayıĢı içerisinde
oldukları ve dolaylı ya da doğrudan ihracat yapan iĢletmelerin de mevcut paylarını
arttırmayı amaçladıkları anlamına gelmektedir. Pazarlama ise, gerek iç pazarda
rekabet edebilirliği arttırıcı önemli bir unsur gerekse ihracat kabiliyetinin önemli bir
belirleyicisidir.
ġekil 55: ĠĢletmelerin En Çok Ġhtiyaç Duyduğu Yönetici ve Profesyonel Meslek Grubu
En çok ihtiyaç duyduğunuz yönetici ve profesyonel meslek
grupları hangisidir?
Frekans
Durum Yüzdesi
28
21
16
12
7
4
9
21
19
1111
6
16
12
7 7
7 7
4
4 4
24 24
16
12
9
5 5
3 3 24
21,4‟lük bir oranla, tüm üretim alanları içerisinde ilk sırada gelen gıda ve
içecek üretimini daha bilimsel metodlarla destekleme ve ürün kalitesini arttırmaya
yönelik amaçlarla gıda mühendisi ihtiyacı da göze çarpmaktadır. Mevcut finansal
varlıkları yönetmek, ek finansal kaynaklara ulaĢmak ve finansal darboğazları bilimsel
stratejik yaklaĢımlarla aĢmak konusunda finans alanında uzman kiĢilere de ihtiyaç
duyulmaktadır.
77
En çok ihtiyaç duyduğunuz ama bulmakta zorlandığınız profesyonel meslek
elemanlarının nitelikleri nelerdir?
ġekil 56: ĠĢletmelerin En Çok Ġhtiyaç Duyduğu Ancak Bulmakta Zorlandığı
Profesyonel Meslek Elemanlarının Nitelikleri
En çok ihtiyaç duyduğunuz ama bulmakta zorlandığınız
profesyonel meslek elemanlarının nitelikleri nelerdir?
Frekans
Durum Yüzdesi
50
32
33
28
23
17
11
18
11
7
15
27
17
23
15
21
25
17
11
16
11
7
14
9
6
14
9 9
En çok ihtiyaç duyulan ama bulmakta zorluk yaĢanan profesyonel meslek
grubu niteliğinin ne olduğu sorusuna 64 firma cevap vermiĢtir. Her bir firmanın
aradıkları profesyonel meslek grubuna iliĢkin ortalama 3 nitelikte sıkıntı yaĢadıkları
ortaya çıkmaktadır. Buna göre, profesyonel meslek elemanları düzeyinde niteliksel
açıdan yaĢanan en büyük sıkıntı %50‟lik pay ile mesleki bilgi yetersizliğidir. Bu
durum, belli alanlarda yüksek öğrenim görerek teorik açıdan uzmanlaĢan, fakat
pratikte yeterli tecrübesi bulunmayan meslek çalıĢanlarını ifade etmektedir. %32,8 iĢ
disiplini olan çalıĢanlara ulaĢmanın güçlüğünden söz edilmektedir. %28,1 oranında
mesleki teknolojinin kullanılamadığı sonucuna ulaĢılmaktadır ki bu teknolojiyi
iĢletmek için gerekli bilgi birikiminin yanında, bu teknolojiyi geliĢtirecek finansman
kaynağı ihtiyacını da gündeme getirecektir.
78
%26,6‟lık oranla tecrübe yetersizliği sorunu 4. sırada yer almaktadır.
Sahip/yöneticileri daha çok teknik kökenli olan küçük ve orta ölçekli iĢletmelerde,
daha ziyade tecrübeden kaynaklanan mesleki bilgiye itibar gösterilmektedir. Ancak
profesyonelleĢme ve kurumsallaĢma bazında, teorik bilgisi, tecrübe ile desteklenmiĢ
profesyonellerin varlığına ihtiyaç vardır. Ayrıca, problem çözme becerisi olan (%25),
sektörel bilgisi yeterli olan (%24,1) ve sorumluluk alabilen (%24,1) çalıĢanlara
ulaĢmada da güçlük çekilmektedir.
En çok ihtiyaç duyduğunuz ara elaman meslekleri nelerdir?
Anket verilerine göre, metal iĢleri teknisyeni/teknikeri-metalurji teknisyeni,
%20,9 oranla en çok ihtiyaç duyulan ara eleman grubunu oluĢturmaktadır. Aksaray
ilinde, sanayileĢme kapsamında geliĢen ağır sanayi ve bunun yan kollarından biri olan
metalcilik, çelik konstrüksiyon, çelik eĢya üretimi, makine üretimi, montaj ve bakım,
oto yan sanayi (otomobil tamir bakım vb.) iĢlerinin söz konusu olduğu iĢ piyasasının
çeĢitli dallarında önemli bir potansiyel oluĢturmaktadır.
Yine metalin iĢlenmesinde, Tornacı (Torna Tezgahı Operatörü) – Tesviyeci Freze Tezgahı Operatörü gibi meslek sahiplerinin istihdamına yönelik ihtiyacın
%16,4 olması; Makine Resim Konstrüksiyon Teknikeri - Makine Ressamı - Makine
Teknikeri - Bilgisayar Destekli Tasarım Teknikeri gibi iĢçi ve mühendis arası boĢluğu
dolduracak; makine parçalarını üreten fabrikaların teknik alanlarında, kontrol
ünitelerinde ve tasarım bürolarında çalıĢacak meslek gruplarının da yine aynı oranda
tercihi, tespiti doğrular niteliktedir.
Süt Hayvancılığı Teknikeri/Süt ve Ürünleri Teknikeri ihtiyacı ise, %14,9‟luk
orana sahiptir. Bu durum, hatırlanacağı gibi tüm faaliyet alanları içerisinde %21,4‟luk
oranla ilk sırada gelen gıda ve içecek ürünleri imalatı alanındaki elemanı ihtiyacını
ifade etmektedir. Aksaray‟da süt ve süt ürünleri üretiminin tüm gıda sektöründe
ağırlıklı bir yere sahip olduğunu da söylemek mümkündür.
Bunların yanı sıra, %14,9‟u haberleĢme cihazları (tesisat) ve büro makineleri
bakım ve onarımcısı; %13‟ü elektrik elektronik teknikeri/teknisyeni; %9‟u tekstil
tasarım teknisyeni-tekstil teknikeri-tekstil terbiye teknisyeni, %7,5‟i ahĢap
doğramacı/ahĢap karoserci ve gıda teknikeri/gıda teknolojisi teknisyeni olmak üzere
tercih edilen diğer grupları oluĢturmaktadır.
En çok ihtiyaç duyduğunuz ama bulmakta zorlandığınız ara elaman
nitelikleri nelerdir?
En çok ihtiyaç duyulan ama bulmakta zorluk yaĢanan ara elaman meslek grubu
niteliğinin ne olduğu sorusuna 69 firma cevap vermiĢtir. Her bir firmanın aradıkları
ara eleman meslek grubuna iliĢkin ortalama 2,4 nitelikte sıkıntı yaĢadıkları ortaya
çıkmaktadır.
Hatırlanacağı üzere, profesyonel meslek çalıĢanları bazında ifade edilen
mesleki bilgi ve tecrübe yetersizliği sorunu, ara eleman düzeyinde de sırasıyla %55,1
ve %39,1 gibi yüksek oranlar ile kendini göstermektedir. Ayrıca, iĢ disiplini %36,2;
sorumluluk alabilme %30,4, iĢ devamlılığı %27,5 ve problem çözme becerisi
%20,3‟ler ile bulmakta zorlanılan diğer nitelikler arasında sayılmıĢtır. Bu durum,
79
iĢletmeler için, gerek profesyonel meslek çalıĢanları, gerekse ara elemanlar
düzeyinde, mesleki bilgi ve becerileri geliĢtirmeye yönelik, çalıĢanların kiĢisel
geliĢimlerine katkı sağlayıcı ve firma bağlılığını arttırıcı teĢvik ve Ģirket içi eğitim
çalıĢmalarını zorunlu kılmaktadır.
ĠĢletmenizde son 1 yıl içerisinde doldurulamayan açık bir iĢ oldu mu?
Aksaray‟da faaliyet gösteren iĢletmelerin, %64,3‟ü, son 1 yıl içerisinde,
herhangi bir pozisyonda oluĢan açığı dolduramamıĢ; ancak %35,7‟lik bir kısmı,
uygun nitelikte personele ulaĢabilmiĢtir.
Bu iĢ için eleman bulamayıĢınızın en önemli nedeni neydi?
Ankete katılan iĢletmelerden, son 1 yıl içerisinde oluĢan açık bir pozisyonu
dolduramayanlarca, durumun en önemli sebepleri, baĢvuranların deneyimlerinin
yetersiz oluĢu (%33,3) ve niteliklerinin uygun olmayıĢı (%33,3) ile açıklanmaktadır.
Yöredeki sosyal ve kültürel imkansızlıklar (%14,8), yeterli baĢvuru olmayıĢı (%7,4)
ve adaylarca ücret koĢullarının uygun bulunmayıĢı da sırasıyla diğer nedenler
arasında gösterilmektedir.
Nitelikli elemanlarınızı uzun süre iĢletmenizde tutulamamasının en önemli
nedeni nedir?
ĠĢletmelerin, %34,4‟ü nitelikli elemanların uzun süre iĢletmede tutulabilmesi
konusunda sorun yaĢamadıklarını ifade ederken; ücretlerin cazip gelmemesi (%27,99)
ve bu tür iĢgücünü talep eden iĢletmelerin fazlalığı (%26,2) nedeniyle uzun vadeli
istihdam sorunu bildirenlerin oranı da azımsanmayacak düzeydedir. Diğer istihdam
koĢullarının cazip gelmemesine iliĢkin yorum ise %11,5‟ler civarındadır.
Nitelikli elemanları iĢletmenizde tutabilmek için ne tür tedbirler alıyorsunuz?
Nitelikli elemanları firma bünyesinde tutabilmek için alına tedbirlerin ne
olduğu sorusuna 75 firma yanıt vermiĢ ve her bir firma ortalama 1,3 tedbir
iĢaretlemiĢtir. Nitelikli elemanların, firma bağlılığını arttırmaya yönelik tedbirler
arasında, %44‟lük bir oranla iletiĢim ve Ģeffaflığa dayalı yönetim stratejileri
uygulamaları ilk sırada gelmektedir. Yüksek ücret ödemeleri ise, %34,7 ile en çok
baĢvurulan bir diğer yöntemdir. %22,7 oranla çalıĢanlara sosyal imkanlar sağlama
yoluna gidilirken; bu konuda hiçbir tedbir almıyoruz diyenlerin sayısı, çalıĢanların
mesleki bilgi ve becerilerini arttırıcı eğitim olanakları sağlıyoruz diyenler ile
%14,7‟lik oran ile eĢittir. Mesleki bilgi yetersizliğinin, profesyonel meslek gruplarının
istihdamına yönelik sorunların önemli bir kısmını teĢkil ettiği düĢünülecek olursa;
gerek bu hususta, gerekse çalıĢanların firma bağımlılığının arttırılması konusunda
eğitimin daha aktif bir araç olarak kullanılması gerekmektedir.
80
ġekil 57: ĠĢletmelerin Nitelikli Elemanları Bünyelerinde Tutabilmeleri Ġçin Aldıkları tedbirler
Nitelikli elemanları işletmenizde tutabilmek için ne tür
tedbirler alıyorsunuz
Frekans
Durum Yüzdesi
44
35
33
26
23
11
Yüksek ücret
ödüyoruz
15
17
11
15
Elemanların Sosyal imkanlar İletişim ve
Bu konuda
gelişimine
sağlıyoruz şeffaflığa dayalı herhangi bir
yönelik eğitim
yönetim
tedbir
imkanı
stratejileri
almıyoruz
sağlıyoruz
uyguluyoruz
2.2.5.
Yenilik Kapasitesi
Yenilik faaliyetleri ile ilgili biriminizin adı nedir?
AĢağıdaki verilere göre, iĢletme bünyesinde yenilik faaliyetleri, %39,3 oranla
üretim bölümleri ve %26,2 oranla Ar-Ge bölümleri tarafından gerçekleĢtirilmektedir.
Katılımcı iĢletmelerin %19,7‟si ise, böyle bir bölümün bulunmadığını bildirmiĢlerdir.
Günümüzün artan rekabet ortamında, gerekli alt yapıyı oluĢturan iĢletmeler, pazar
paylarını arttırmak ve büyüme hedeflerini gerçekleĢtirmek için, piyasaya yeni ürünler
sunma ve üretim süreçlerinde yenilik yaratma yoluna gitmektedirler. Yenilik veya
inovasyon, teknoloji tabanlı ve Ar-Ge alt yapılı bir yöntem olup; etkin bir biçimde
iĢletildiği takdirde iĢletmelere, yüksek katma değerli ürünler üretme, bölge ve hatta
ülke çapında ekonomik geliĢmede önemli rol üstlenme, bu rolü küresel ölçekte
geliĢtirme ve hatta bazı üretim alanlarında tekel olma imkanı sağlamaktadır. Yenilik,
Ar-Ge çalıĢmalarının bir fonksiyonu olmakla birlikte, iĢ geliĢtirme birimleri
oluĢturularak da ele alınabilir.
81
ġekil 58: Aksaraylı ĠĢletmelerde Yenilik Faaliyetleri Ġle Ġlgili Birimin Adı
Yenilik faaliyetleri ile ilgili biriminizin adı nedir?
Frekans
12 19,7
Böyle bir
bölümümüz
yok
24
39,3
16
Üretim
bölümü
Geçerli yüzde
26,2
5
Ar-Ge bölümü
8,2
4
Planlama
bölümü
6,6
Diğer
Yıllık yenilik harcamanız bütçenizin yaklaĢık ne kadarıdır?
ĠĢletmelerin bütçelerinden yıllık yenilik harcamalarına ayrılan pay, %32,5‟inde
%5‟den düĢükken; %25‟inde ise %11-20 arası olduğu görülmektedir. %22,5‟inde ise,
bütçeden inovasyon faaliyetlerine ayrılan pay %21 ve üzeri olarak saptanmaktadır.
ĠĢletmeler çeĢitleri nedenlerle yenilik faaliyetlerine yönelmektedirler. Bu nedenler
genel olarak, pazarla ilgili nedenler, örgütsel nedenler, sosyal nedenler ve iĢ görenle
ilgili nedenler olarak sınıflandırılabilir. Pazarla ilgili nedenler arasında, öncü firma
olmak, rakipler karĢısında teknik bakımdan üstünlük sağlamak, bir ürünün pazardaki
tek satıcısı olmak gibi nedenler sayılabilir. Örgütsel nedenler ise, yenilikçi bir imaj
edinmek, hedef pazara geniĢ ürün yelpazesi sunabilmek, karlılığı yükseltmek ve
yaratıcılığa elveriĢli örgütsel ortamlar yaratabilmektir. Tüketici taleplerinin tatmini,
kamu faydası sağlamak, sosyal sorumluluk imajı gibi nedenler, sosyal nedenleri
oluĢtururken; çalıĢanların örgüt içerisinde iĢe karĢı güdülemek gibi iĢgörenle ilgili
nedenler de inovasyon faaliyetlerinin amaçları arasındadır. Ar-Ge faaliyetleri sonucu,
teknolojik yenilikler ile üretim yöntemleri ve süreçlerinde yapılacak iyileĢtirmeler,
verimliliği arttırırken, üretim maliyetlerini de düĢürerek daha kaliteyi mal ve hizmet
üretimine katkı sağlayacaktır.
ġekil 59: Aksaraylı ĠĢletmelerin Yenilik Harcamaları Ġçin Yıllık Bütçesi
Yıllık yenilik harcamanız bütçenizin yaklaşık ne kadarıdır?
Frekans
Geçerli yüzde
32,5
25
20
13
% 5 den düşük
8
% 5-10 arası
10
% 11-20 arası
22,5
9
% 21 ve üzeri
82
Yenilik harcamalarınız için finansal desteği nasıl sağlıyorsunuz?
ġekil 60: Aksaraylı ĠĢletmelerin Yenilik Harcamaları Ġçin Finansal Destek Kaynağı
Yenilik harcamalarınız için finansal desteği nasıl sağlıyorsunuz?
Frekans
44
Yüzde
52,4
8
Kendi kaynaklarımızla
yapıyoruz
9,5
Banka kredisi
2
2,4
TUBİTAK fonları
Yenilik harcamalarının %81,5 oranında, iĢletmenin kendi kaynaklarından
sağlandığını göstermektedir. Banka kredisi ve TÜBĠTAK fonlarından yararlananların
oranı ise, sırasıyla %14,8 ve %3,7 gibi düĢük seviyelerdedir. Oysa, ülkemizde sanayi
kuruluĢlarının Ar-Ge faaliyetlerine daha fazla kaynak ayırmalarını özendirmek
amacıyla, TÜBĠTAK Yenilik ve Destek Programı BaĢkanlığı (TEYDEB) tarafından
bir takım destek programları yürütülmektedir. Ayrıca, T.C Maliye Bakanlığı ve T.C
Sanayi Bakanlığı tarafından, Ar-Ge kanunun uygulamasına yönelik olarak, 31
Temmuz 2008 Tarihi‟nde Resmi Gazetede yayınlanan AraĢtırma ve GeliĢtirme
Faaliyetlerinin Desteklenmesine ĠliĢkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği uyarınca
gerekli koĢulları karĢılayan iĢletmelere indirim, istisna ve teĢvik gibi destek
unsurlarından faydalanma imkanı tanınmaktadır. KOBĠ‟lerin de TÜBĠTAK ve
Teknoloji GeliĢtirme Merkezleri aracılığı ile projelerini onaylatarak bu destek
hizmetlerinden yararlanma hakkı bulunmaktadır.
Ar-Ge faaliyetleriniz için teknik, yönetsel destek aldığınız
kurum/kuruluĢ/kiĢiler hangileridir?
Ar-Ge Faaliyetleri için hangi kurumdan destek alındığına dair sorulan soruya
35 firma yanıt vermiĢtir. Ar-Ge faaliyetlerinin bilinçli ve sistemli olarak
yürütülebilmesi adına, %40,5 oranında bireysel danıĢmanların tercih edildiği, %27
oranında ise, danıĢmanlık firmaları ve diğer Ģirketlerden destek alındığı sonucuna
ulaĢılmaktadır. Üniversite ve AraĢtırma enstitülerine baĢvuranlar ise %5,4 ile
sınırlıdır. KOBĠ‟lerin sınırlı kaynaklarla varlıklarını sürdürdükleri gerçeği, ağırlıkta
ticari kaygılar ile hareket edecekleri sonucunu doğuracaktır. Türkiye Ġstatistik
Kurumu‟nun verilerine göre, Türkiye'de giriĢimlerin %18'i teknolojik yenilik
faaliyetleri için profesyonel danıĢmanlık hizmeti almaktayken; Avrupa Ülkeleri'nde
bu oran ortalama %78‟ler civarındadır.
Sektörünüzle ilgili geliĢmeleri ve yenilikleri nereden takip ediyorsunuz?
Sektörel geliĢmelerin hangi yollarla takip edildiği sorusuna iĢletmelerin 64‟ü
cevap vermiĢtir. Bu soru ıĢığında her bir iĢletmenin ortalama en az 2,3 kaynaktan
yararlanarak sektörel geliĢmeleri takip ettikleri tespit edilmiĢtir. Sektörel geliĢmelerin,
83
%32,1 oranla izlenime dayanan fuarlar, %21,9 oranla internet ve %14,6 ile sektörel
dergi ve yayınlar kanalıyla izlenmesi, Aksaray‟da faaliyet gösteren firmaların bu
konuda daha çok edilgen bir tutumu olduğunu gözler önüne sermektedir. Firmanın,
doğrudan yürüttüğü müĢteri/sektör bazlı araĢtırmalar aracılığı ile değiĢim/yeniliğe
öncülük etmeye veya yönlendirmeye yönelik aktif çabaları ise, %11,7‟lerdedir. Diğer
iĢletme ya da çeĢitli kurumların müĢteri (%8) ve sektörel (%7,3) bazlı araĢtırmaları ise
diğer kaynaklar olarak karĢımıza çıkmaktadır.
Öte yandan, geliĢmeleri takip etmediklerini ifade eden firmaların oranı %7
olmak ile birlikte, çağımızın rekabet koĢulları göz önüne alındığında, bu oranın
azımsanmayacak düzeyde olduğu söylenebilir. Ġçinde bulunduğumuz pazar Ģartları,
geliĢme eğilimi gösteren ve çağı sahiplenen iĢletmelerin öncülüğünde
belirlenmektedir. Dolayısıyla, gelenekçi ve dıĢa kapalı iĢletmelerin mevcut
durumlarını korumak bir yana, değiĢime ayak uyduran, yenilikçi iĢletmeler karĢısında
tutunabilmeleri dahi zorlaĢmaktadır. Özellikle, içinde bulunulan sektör hakkında
geniĢ bilgi sahibi olmak, henüz keĢfedilmemiĢ ya da doymamıĢ uygur pazar
boĢlukları bulmak, sektörel dönüĢümleri hesaplamak gibi pek çok avantajı da
beraberinde getirecektir.
Ayrıca, günümüzde değer, müĢteri ve Ģirket tarafından ortaklaĢa yaratılan bir
kavram haline geldiğinden, Ģirketler tarafından müĢterinin bu yeni rolü kavranmalı,
talep sahiplerinin ihtiyaçlarına çözüm geliĢtiren ya da yeni bir ihtiyaç yaratmak
koĢuluyla talebi yönlendiren yaklaĢımlar benimsenmelidir. Üründe ya da hizmette,
pozitif yenilik ve fonksiyonellik kadar geniĢ kitlelerin ihtiyaçlarına uygunluk ve kolay
edinebilirlik de önemlidir.
ĠĢletmeler için yenilik çoğunlukla kısıtları fırsatlara dönüĢtürmekte bir sıçrama
tahtası niteliğindedir. Ancak böyle bir yaklaĢımı sınırlı modeller ve yalnızca tecrübe
üzerine kurmak ve ulaĢılamayacak stratejiler konusunda ikna olmak yerine, doğru
ölçüm ve göstergeleri dikkate almak gerekmektedir. Sektörel geliĢmelerin doğru
kaynaklardan takipçisi olmak, iĢletmenin yenilik amaçlarını daha akılcı temellere
oturtmasına katkı sağlayacaktır. Nitekim yenilik, çevreden bağımsız olarak örgüt
içerisinde gerçekleĢen bir olay değil; ölçümü çevre üzerindeki etkinliği ile yapılabilen
bir kavramdır. Yenilikçi olmayan iĢletmeler açısından bile, değiĢime uyum, değiĢim
öncesinde öngörülerek geliĢtirilecek stratejilerle mümkündür. Bu ise çevreye karĢı
duyarlı olma ve her türlü bilgiyi anında değerlendirmekle baĢarılabilir.
84
ġekil 61: Aksaraylı ĠĢletmelerin Sektörel GeliĢmeleri Ġzleme Yöntemleri
Sektörünüzle ilgili gelişmeleri ve yenilikleri nereden takip
ediyorsunuz?
Frekans
Durum Yüzdesi
71
48
44
32
30
26
20
10
1 2
16
18
11
16
5 8
Yenilik faaliyetlerinizin türleri nelerdir?
Yenilik faaliyetlerinin %22,7 oranla, tamamen yeni bir faaliyet ya da yurt
dıĢında olan ama ülkede olmayan yenilikler üzerine yoğunlaĢmıĢ olduğu
görülmektedir. Ülkede olan ama bölgede olmayan yenilik çalıĢmaları, %19,7; bölgede
olan ama ilde olmayan yenilikler ise %15,2‟lik orana sahiptir. Anket verileri, gerek
ülke, gerek bölge, gerekse sektörel bazda öncü nitelikli bir yenilik yaklaĢımı profili
çizmektedir. Çevre, iĢletmeler açısından fırsat ve kısıtları bir arada bulunduran bir
ortam sunduğundan bu yaklaĢımın, küçük geliĢmelerden endüstri dönüĢümüne etki
edecek kadar büyük geliĢmelere kadar uzanan geniĢ bir çerçevede fayda sağlayacağı
aĢikardır.
AĢağıdaki yenilik yapmanın önündeki engellerden hangileri iĢletmeniz
için geçerlidir?
Yenilik faaliyetleri nelerin engellediği sorusuna 54 firma yanıt vermiĢ ve her
bir firma ortalama 2,3 engel göstermiĢtir. Buna göre yenilik faaliyetleri ile ilgili
engelleyici unsurlar, %21,5 yüksek maliyet, %15,7 yapılan yatırımın geri dönüĢünün
uzun sürmesi, %14,9 finansal kaynakların yetersizliği, %9,9 nitelikli personel
eksikliği ve %8,3 rakipler tarafından kolaylıkla taklit edilmesi gibi sebeplere
dayandırılmaktadır. Bu sebeplerin yalnızca Aksaray ili yerleĢimli iĢletmeler için
değil; hemen hemen tüm KOBĠ‟ler için geçerliliği bulunmaktadır. Yenilik
85
yatırımlarının iĢletmelere bazı ek maliyetler yükleyeceği açıktır. Ancak, altyapısı
oluĢturulmuĢ, kapsamlı araĢtırmalar doğrultusunda öngörülmüĢ, her aĢaması doğru
planlanmıĢ ve nitelikli kiĢiler eliyle yürütülecek bu tür faaliyetler, iĢletmelerin
büyüme hedeflerine hizmet edecektir.
Öte yandan, yenilik kavramının kademeli yenilik ve radikal yenilik olarak
sınıflandırılmasından hareketle, radikal yeniliklerin daha fazla maliyet ve daha yüksek
risk gerektirdiği söylenebilir. Ancak bu riskin uzun vadeli getirisi, örgüte piyasada ilk
olma yüksek karlılık imkanı tanımasıdır. Bu durumda firma, kısa dönemde ciddi bir
rekabetle karĢılaĢmayacak; bir süre için monopolcü konuma gelecek ve bu süreç
içerisinde, maliyetlerini karĢılayarak yüksek kar elde edebilecektir. Uzun dönemde
ise, ürünün diğer firmalarca taklit edilmesi durumu ortaya çıkacağından, ürünün
devamlı olarak beslenmesi yani yeniliğin sürdürülebilir bir çizgiye taĢınması
gerekecektir. Mevcut ürün ya da süreçte, maliyet, kalite ve verimlilikte geliĢimi
hedefleyen kademeli yenilik ise görece daha az maliyet gerektirmektedir. Özellikle
süreç yeniliği, ürün maliyetlerine yapmıĢ olduğu olumlu katkılar açısından neredeyse
bir zorunluluk haline gelmiĢtir. Zira, artık ucuz iĢ gücü ve basit üretim süreçleri
arasına sıkıĢıp kalmıĢ iĢletmecilik anlayıĢının modası çoktan geçmiĢtir.
Ġkinci bir engelleyici unsur olarak, yenilik yatırımlarının geri dönüĢ hızının
çoğunlukla caydırıcı bir faktör olduğu gerçektir. Ancak bu durumun önemli bir
sebebi, çoğu zaman geri dönüĢün miktar ve nitelik açısından doğru tahmin
edilememesidir. Ayrıca, yeniliğin geri dönüĢen bir kavram olduğu kadar,
tekrarlanabilir ve sürdürülebilir olması nedeni de bu kararın verilmesinde dikkate
alınmaya değerdir. Yeniliği finanse edecek kaynakların yetersizliği, ek kaynak
yaratma yeteneği ve yenilik yatırımlarına yönlendirilebilecek diğer kaynak
imkanlarının tanınması ve bunlara ulaĢılmasını gerektirmektedir ki bu durum özellikle
KOBĠ‟ler açısından, alanda uzman kiĢilerin eksikliği nedeni ile zorlayıcı bir
durumdur.
Yenilik faaliyetlerinin yürütülmesi açısından nitelikli insan gücünün önemi
büyüktür. Yeniliği yürütecek insan gücü sıkıntısı çeken firmalar açısından dıĢ kaynak
kullanımı ihtiyacı gündeme gelmektedir. Yani, uzmanlık gerektiren bir takım
hizmetlerin, iĢletme dıĢında baĢka bir kaynaktan alınması ile stratejik ortaklığa
dayanan çalıĢma ağlarının oluĢturulması sayesinde bu sorunun üstesinden gelinebilir.
Ancak yine de inovasyon kültürünün örgüt içerisinde benimsenmesi ve her bir
çalıĢanın sürece katılımının teĢvik edilmesi son derece önemlidir.
Son olarak, yeniliğin taklit edilebilir yönü, yukarıda da belirtildiği üzere, yeni
üründe de zamanla farklılaĢmaya gidilmesi ve baĢka ürünlere ihtiyaç doğurması gibi
nedenler ile aĢılabilir bir durumdur.
ĠĢletmenizde aĢağıdaki yenilik çeĢitlerinden hangisi mevcuttur?
Yenilik faaliyetleri çeĢitli düzeylerde olabilmektedir. Verilere göre, yenilik
amaçlarının %49,4 oranla ürün/hizmet yeniliği,%32,2 oranla üretim yöntemleri/süreç
yeniliği gibi temel alanlara yönelmiĢ olduğu görülmektedir. Ürün/hizmet yeniliği,
yeni ürün ya da hizmete iliĢkin ilk fikrin oluĢmasından patent sürecine kadar uzanan
bir süreci ifade ederken; üretim yöntemleri ya da süreçlerine iliĢkin yenilik ise daha
ziyade daha az maliyetle daha kaliteli üretim ve verimlilik esaslarına dayanmaktadır.
86
Pazarlama/teslimat/dağıtım yöntemleri ise tüm yenilik faaliyetlerinin %15‟ini
oluĢturmaktadır. ĠĢletmelerin tüm üretim faaliyetlerinin ticarileĢmesi pazarlamanın
etkinliğine bağlıdır. Dolayısıyla pazarlamada inovasyon bir fark yaratma yöntemidir.
2.2.6.
Kümelenme
Kullandığınız makine ve ekipmanı satın aldığınız iĢletmeler nerede
bulunmaktadır?
ĠĢletmelerin %74,4‟lük büyük kısmı, üretimi gerçekleĢtirebilmek için ihtiyaç
duyulan makine ve ekipmanın farklı Ģehirlerden; %18,3‟ü ise, yurt dıĢından temin
edildiğini ifade etmektedir. Makine ve ekipman tedarikini aynı Ģehir ya da sanayi
bölgesinden karĢılayanlar ise %4,9 ve %2,4 gibi düĢük oranlardadır.
Yedek parçanızı satın aldığınız iĢletmeler nerede bulunmaktadır?
Yedek parçaların da, tıpkı makine ve ekipmanlar gibi %82,5 gibi bir oran ile,
neredeyse tamamına yakınının farklı Ģehirlerden ve ancak %8,8‟lik kısmının yurt
dıĢından temin edildiği görülmektedir.
Kullandığınız hammadde/yarı mamullerinizi satın aldığınız iĢletmeler nerede
bulunmaktadır? Üretim girdisi olarak kullanılan hammadde ve yarı mamül de
%68,3‟lük oranla farklı Ģehirlerden karĢılanmaktadır. Hammadde ve yarı mamülü
aynı Ģehirden karĢılayanların oranı ise %19,5‟tir. Doğru ve ürüne uygun bir tedarik
zinciri oluĢturabilmek, iĢletmelerin rekabet gücünü arttırmada önemli bir faktördür.
Dolayısıyla, doğru ürünü, doğru miktarda, doğru zamanda ve doğru kanaldan en az
toplam maliyet ve çevrim süresi ile temin edebilmek oldukça önemlidir.
Yukarıdaki verilere dayanarak, Aksaray‟da faaliyet gösteren iĢletmelerin,
gerek makine ve ekipman, gerek yedek parça, gerekse hammadde ve yarı mamül
ihtiyacını karĢılamada farklı Ģehirlere bağımlı durumda olması, birtakım lojistik
masraflarını gündeme getireceği gibi, ilde bu iĢletmelerin faaliyet alanlarına uygun
makine, ekipman, yedek parça ve hammadde/yarı mamul üretimi yapan baĢka
firmaların bulunmadığı ya da az sayıdaki firmanın kalite ve miktar bakımından arzı
karĢılayamadığı sonucuna ulaĢılmaktadır.
ĠĢletmenizin rakipleri olan iĢletmeler nerede bulunmaktadır?
ĠĢletmenin rakipleri %61,7 oranla farklı Ģehirlerde bulunmaktadır. Aynı pazara
ulaĢmayı hedefleyen ve aynı Ģehirde bulunan rakip iĢletmelerin oranı ise, % 27,2‟dir.
Bu durum, büyük Ģehirlere kıyasla, il bazında rekabetin çok Ģiddetli olmadığı
anlamına gelirken; farklı Ģehirlerde bulunan ve aynı hedef pazar için mal ve hizmet
üreten iĢletmelere karĢı rekabet üstünlüğü elde edebilmede, konum avantajı,
tedarikçilere ve ürünün nihai kullanıcısına yakınlık, pazarlama stratejileri gibi pek çok
faktörün rol oynadığı anlamına gelmektedir.
87
ġekil 62: Aksaraylı ĠĢletmelerin Rakiplerinin Çoğunlukla Yer Aldığı Bölge
İşletmenizin rakipleri olan işletmeler nerede bulunmaktadır?
Frekans
4
4,9
Aynı sanayi
bölgesinde
22
27,2
Aynı şehirde
Geçerli yüzde
50
61,7
5
Farklı şehirde
6,2
Yurt dışında
Eğer nihai kullanıcının dıĢında aracı satıcılara ürün satıyorsanız,
ürünlerinizi sattığınız iĢletmeler nerede bulunmaktadır?
ĠĢletmeler %66,7 oranında farklı Ģehirlerde bulunan aracı satıcılara ürün
satmaktadırlar. Ankete katılan iĢletmelerin, müĢteri kitlesini oluĢturan ve aynı Ģehirde
bulunan iĢletmelerin oranı ise %21,7‟dir.
Bakım Hizmeti Aldığınız ĠĢletmeler nerede bulunmaktadır?
Bakım hizmetlerinin %56,6 oranla farklı Ģehirlerden ve %27,6 oranla aynı
Ģehirden karĢılandığı görülmektedir. YurtdıĢından bakım hizmeti alan iĢletmelerin
oranı ise %11,8 iken, bu ihtiyacı aynı sanayi bölgesinden karĢılayabilenlerin oranı
%3,9‟dur.
Anket verilerine istinaden, bu durum makine ve teçhizatın çoğunlukla farklı
Ģehirlerden karĢılanmasının doğal bir sonucu olarak görünmektedir. Ancak bu Ģekilde
bir bakım hizmeti, satıĢ sonrası destek anlaĢmasının bir parçası olarak yalnızca rutini
gerçekleĢtirmeye yönelik düĢünülmemelidir. Nitekim, iĢletmeler açısından, sistem ve
ekipman üzerinde bakım hizmetlerine gereken önemin verilmemesi, bu sistem ve
ekipmanların nominal çalıĢma sürelerinin altında çalıĢmasına ve iĢletmenin büyük
kayıplara uğramasına neden olacaktır. Dolayısıyla bu çalıĢmaların, prosedürü
karĢılamanın ötesinde, planlı ve profesyonelce yürütülmesi oldukça önemlidir.
ĠĢletmenizin bu yörede kurulmasının en önemli sebebi nedir?
Aksaray‟da faaliyet gösteren iĢletmelerin %48,6‟lık kısmı, yani neredeyse
yarıya yakını, kuruluĢ yeri olarak Aksaray‟ı seçme nedenlerini Aksaraylı olmaları ile
açıklamaktadır. Yatırım kararlarını, pazar ve bölge koĢullarına iliĢkin araĢtırmalar ve
fizibilite çalıĢmaları ile rasyonel temellere dayandırmak yerine, memleket olgusu ile
duygusal davranmıĢlardır. Son tüketiciye yakınlığı nedeni ile tercih ettiğini
belirtenlerin oranı %18,1‟dir. Bu iĢletmelerin tüketiciye/pazara dönük iĢletmeler
olduğu ve taĢıma/ulaĢtırma harcamalarında tasarruf amacıyla tüketici yakınında
kurulduğu söylenebilir.
88
ġekil 63: Aksaraylı ĠĢletmelerin Aksaray‟da Kurulmasının En Önemli Nedeni
İşletmenizin bu yörede kurulmasının en önemli sebebi nedir?
Frekans
Geçerli yüzde
48,6
35
13
18,1
Son müşteriye
yakın olmak
7
9,7
Tedarikçilere
yakin olmak
5
6,9
12
16,7
İşgücü
Devlet teşvikleri Memleketim
maliyetlerinin
olduğu için
düşüklüğü
Ayrıca KOBĠ‟ler büyük iĢletmelere oranla müĢterileri ile daha kolay iletiĢim
kurabilmektedir. Dolayısıyla tüketiciye yakınlık, müĢteri deneyiminden hızlı geri
dönüĢ alma, ihtiyaçlardaki değiĢimi gözleyebilme ve sahada bizzat bulunarak satın
alma davranıĢını doğrudan tetikleme gibi birçok getirisi nedeni ile de tercih sebebi
olabilir. Bölgeye yatırım yapma sebepleri açısından, devlet teĢvikleri ise %16,7‟lik
orana sahiptir. Devlet tarafından belli bölgelerde yatırımı özendirmek amacıyla, bir
takım altyapı yatırımlarının devlet tarafından yapılması ya da vergi
bağıĢıklığı/indirimi ve kredi kolaylığı gibi finansal önlemler alınmaktadır.
Tedarikçilere yakınlık ise, %9,7 oranla 4. sırada gelmektedir.
Yerel firmalardan mal/hizmet tedarikinde karĢılaĢtığınız EN ÖNEMLĠ sorun
nedir?
Yerel firmalardan tedarik husussunda karĢılaĢılan en önemli sorun, %38,2
oranla mal/hizmetin kalite standartlarına uygun olmayıĢı ile ifade edilmektedir.
ĠĢletmeler açısından, kalite ve maliyet kadar sosyal sorumluluk ve ahlaka uygun
faaliyet göstermek de önem arz etmektedir. Dolayısıyla tedarikçi seçimi, muhakkak
mal/hizmet kalitesi göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Bu noktada, önceki
verilere dayanarak, Aksaray‟da faaliyet gösteren iĢletmelerin büyük çoğunluğunun
Ģehir dıĢında bulunan tedarikçilere yönelmiĢ olduğunu hatırlamakta fayda vardır.
Yerel tedarikçiler, ürün ve hizmet kalitesinde iyileĢtirmeye giderek ildeki mevcut
potansiyeli kendilerine çekebilecekleri gibi; satın almacı iĢletmeler açısından da
tedarikçiye yakınlık avantajı meydana gelecektir. ĠĢletmelerin %26,5‟i ise, tedarikçi
firma ile herhangi bir sorun yaĢamamaktadır.
ĠĢ yaptığınız alanda sizin müĢterilerinize iĢ yapan çok sayıda rakibiniz var mı?
AraĢtırmdan çıkan sonuç, % 73,3 oranla aynı alanda ve aynı müĢteri kitlesine
yönelik faaliyet gösteren çok sayıda rakibin varlığı ve dolayısıyla rakip sayısındaki
fazlalığın her bir iĢletme açısından pazar payının düĢmesi sonucuna iĢaret etmektedir.
Katılımcı iĢletmelerin %26,7‟si ise, çok sayıda rakiplerinin bulunmadığını ifade
etmektedir. Günümüzde tüm iĢletmelerin, en az bir ya da daha fazla rakibi
89
bulunmaktadır. Bu nedenle, az sayıda rakibi bulunduğunu ifade eden %26,7‟lik
kısmın, ya diğer iĢletmelerden farklı bir alanda uzmanlaĢtığını yani, il genelinde
hakim sektörün genel karakterinden bir yönüyle ayrıldığını, yurtdıĢı pazara yönelmiĢ
veya yurtiçi/dıĢı belli bir müĢteri kitlesi oluĢturabilmiĢ ve uzun vadede bağlılıklarını
sağlayabilmiĢ ya da yenilik faaliyetleri neticesinde, potansiyel rakiplere çeĢitli
açılardan üstünlük sağlamıĢ iĢletmeler oldukları söylenebilir.
Rakiplerinizi daha çok nasıl tanımlarsınız?
Rakibinizi daha çok nasıl tanımlarsınız sorusuna yanıt veren iĢletmelerin sayısı
60‟dır. Soruya yanıt veren iĢletmelerin her biri rakibi tanımlamaya yönelik anket
değiĢkenlerimizden ortalama 2,1 değiĢkeni iĢaretlemiĢlerdir.
ġekil 64: Aksaraylı ĠĢletmelerin Rakip Tanımları
Rakiplerinizi Daha Çok Nasıl Tanımlarsınız?
Frekans
Durum Yüzdesi
60
36
28,3
6
10
15
9
17
16,7 16,7 18,3
11
10
10
Fa
rk
ve
riy
em
ön
us
un
a
on
ak
M
ar
k
16,7
15
10
9
or
Te
lı t
lar
kn
as
o
ar
loj
ım
ide
lar
iyi
ya
ler
AR
pa
-G
b
i
liy
Ev
M
or
eü
üş
lar
rü
te
ng
ri i
Ge
l
e
i
şk
ne
liş
ile
tir
lde
ri i
me
ölç
yi
ye
ek
t
e
ola
ne
ra
kle
kb
ri.
üy
..
ük
Da
ğıt
f
irm
Ka
ım
ala
pa
ka
sit
r
na
ele
lla
rin
rı z
i iy
en
Pa
ik
g in
za
ull
rla
a
nıy
m
ab
or
lar
ec
er
ile
ri y
ük
se
k
Dü
şü
k
ma
liy
e
tle
ür
eti
m
ya
pa
bil
iyo
rla
r
8
13,3
ĠĢletmeler, rakiplerini ağırlıkta, %28,6 oranında düĢük maliyetli üretim
yapabilen ve %13,5 oranında genelde ölçek olarak büyük firmalar olarak
tanımlamaktadır. Pazarlama becerileri yüksek diyenlerin oranı ise, %8,7‟dir. Dağıtım
kanalları, kapasite kullanım oranları ve teknolojiyi kullanabilme, (%7,9) Ar-Ge ve
ürün geliĢtirme yetenekleri ve farklı tasarım becerileri (%7,1) ile marka konusuna
verdikleri önem (%6,3) bakımından da rakiplerin görece güçlü yönleri ortaya
konulmaktadır. Maliyet kalemlerini minimum düzeye çekebilmek, rekabet avantajı
sağlamak açısından hayati öneme sahiptir. Tablo verilerine göre, rakiplerin en güçlü
yönleri arasında gösterilmesinde, rakip iĢletmelerin tedarikçilere yakınlığı nedeniyle,
ulaĢtırma masraflarından kurtulma ve yanlıĢ taĢıma koĢullarından kaynaklanan
90
kayıpların önlenmesi gibi nedenlere dayandırılabilir. Yeni teknoloji ve Ar-Ge
faaliyetlerinin geri dönüĢümü de maliyetleri düĢürmede etkendir. Rakiplerin büyük
ölçekli olmaları, birçok mamül tipinin üretilmesi, üründe standardizasyon sağlama
kolaylığı, daha iyi örgüt yapısı, teknolojik yeniliklerden kolayca haberdar olabilme ve
yeni teknolojiye eriĢebilme, yüksek miktarlarda üretim ve satıĢ kabiliyeti gibi faydalar
sağlamaktadır.
Ancak öte yandan, KOBĠ‟lerin de esnek yapıları, değiĢen tüketici taleplerine
daha kolay ayak uydurabilme, özellikli ürün talebini daha rahat karĢılama ve müĢteri
ile birebir iliĢki kurabilme avantajları gözden kaçırılmamalıdır. Kapasite kullanımı,
pazarlama sorunları baĢta olmak üzere, hammadde temininde yaĢanan sıkıntılar,
teknolojik yetersizlik, kalifiye iĢgücü bulma sorunu, kalitenin tutturulamaması gibi
nedenlere bağlanabilir.
Sektörünüzdeki talep durumunu nasıl tanımlarsınız?
ĠĢletmelerin %78,9‟u müĢteri portföyünde herhangi bir sıkıntı çekmediklerini
öne sürerken; % 16,9‟u arzı genelde yurtiçi bir ya da birkaç müĢteriye yöneltmiĢ
bulunduklarını ifade etmektedir. Aksaray‟da faaliyet gösteren iĢletmelerin ancak
%4,2‟si, yurtdıĢı bir ya da birkaç müĢteriye bağımlı durumdadır.
2.3. Aksaray Ġli Sanayi Stratejisine ĠliĢkin SWOT Analizi
Aksaray iline ait hem ikincil veriler hem de focus grup çalıĢmaları sonucunda
ile ait kalkınma modeli ıĢığında swot analizini aĢağıdaki Ģekilde özetlemek
mümkündür.
91
YEREL SEKTÖREL YOĞUNLAġMA
2.3.1.
Yerel Sektörel YoğunlaĢma SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
 Çok önemli sanayi
yatırımlarının varlığı (Mercedes,
Colins, vb.)
 KOBĠ niteliğindeki iĢletme
sayısının Konya hariç bölge
illerinden daha fazla olması
 Endüstriyel alt yapısının
gelecek vaat etmesi (1. ve 2.
OSB‟ler ve KSB‟lerin varlığı)
FIRSATLAR
 Ġstanbul Sanayisinin
Anadolu‟ya kayıyor olması
 Kamyon organize Sanayi
bölgesi kurulabilme fırsatı
 ġehre ikinci bir OEM‟in
çekilebilmesi
 2008-2009 krizinden sonra
otomotiv sektöründe yaĢanan
canlanma
ZAYIF YÖNLER
 Sanayi iĢletmelerinin ortaklaĢa ve
birlikte hareket etme kültürünün
geliĢmemiĢ olması
 Tedarikçi firmalarla ortak iĢ yapma
kültürünün geliĢmemiĢ olması
 GiriĢimcilik kültürünün geliĢmemiĢ
olması
 Sermaye birikiminin sınırlı olması
 Kurumsal yapının etkinlik ve
iĢlevsellik açısından zayıf olması
 Yenilikçilik-inovasyon ve
markalaĢmanın yetersizliği
TEHDĠTLER
 Konya Otomotiv yan sanayi
kümesinin Aksaray‟a gelebilecek
yatırımları kendi bünyesine çekme
olasılığı
 Sektörel yoğunlaĢma için büyük
ana sanayi firmaların Aksaray yerine
diğer illeri tercih edecek olması
 Yerel tedarikçilerin kalite
standartlarının firmaların beklentilerini
karĢılamıyor olması
92
YEREL PAZARLAMA BECERĠSĠ
2.3.2.
Yerel Pazarlama Becerisi SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
 Coğrafi konumu itibarı ile yolların
kesiĢtiği bir yerde olması ve
ulaĢılabilirliğinin yüksek olması
ZAYIF YÖNLER
 Sanayi iĢletmelerinin yabancı pazarlara olan
ilgisinin azlığı ve sanayi iĢletmelerinin iç
pazara bağımlı olması
 Havaalanına yakın bir bölge
olması
 Sanayi iĢletmelerinin pazarlama ve ihracat
konusunda yetersizliği
 Güvenlik açısından uygun bir
bölge olması ve 1. Derece deprem
kuĢağında yer almıyor olması
 Sanayi ürünlerin uluslar arası pazarlarda
rekabet edebilecek kalite düzeyinde olmaması
 Yatırım açısından bakir bir bölge
olması
 Ġhracat becerisi yüksek firmaların
deneyimlerinin diğer firmalara
aktarılabilme potansiyeli
 Sektörel birliklerin yeterince geliĢmemiĢ
olması ve mevcutların iĢletmelerin iç ve dıĢ
pazarlardaki networklere dahil olabilmesi
konusunda yeterince çaba gösteremiyor oluĢu
 ġehrin farklı sektörlerde ve ürünlerde kendi
markasını yeterince oluĢturamamıĢ olması
 ġehrin ve iĢletmelerin
markalaĢmanın önemi konusunda
artan bilinci
 Aksaray ile ilgili sektörel bir web sitesinin
olmaması
FIRSATLAR
TEHDĠTLER
 TeĢvik kapsamında ve kalkınmada
öncelikli bir il olması,
 Milli gelir düzeyindeki düĢüklüğün bir kısır
döngü halinde sermaye birikim ve
hareketliliğini olumsuz etkileme potansiyeli
 Yeni bir müteĢebbis kuĢağın
oluĢum sürecinin yaĢanması
 Aksaraylı firmaların finansman kaynakları
oluĢturma, maliyet ve bütçeleme konularında
bilgi eksikliği
 Kayıt dıĢı çalıĢma koĢullarının fazlalığı
 Özellikle inĢaat sektörü baĢta
olmak üzere iktisadi hayatta
görülen canlanmanın devam
ettirilmesi sağlanarak Ģehrin sosyal
yaĢamın geliĢtirilmesi potansiyeli
93
YEREL ĠNSAN KAYNAĞI
Yerel Ġnsan Kaynağı SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
ZAYIF YÖNLER
 Eğitim altyapısının ve Üniversitenin
bulunması
 Mesleki bilgiye sahip personel
eksikliği
 Ara iĢgücü yetiĢtirebilecek her türlü
eğitim kurumunun var olması
 ĠĢletmelerdeki iĢ gücünün iĢ
disiplininden yoksun olması
 Endüstriyel alt yapısının gelecek vaat
etmesi (otomotiv ve yan sanayi ile
organize sanayi bölgesi)
 Metal iĢleri teknikeri, torna tezgahı
operatörü, Makine ressamı-teknikeri, süt
hayvancılığı-gıda teknikeri gibi alanlarda
ara eleman eksikliği
 ĠĢgücü sorunu yaĢanmaması
 ĠĢgücü maliyetinin düĢük olması
 Profesyonel yönetici bulmada zorluğun
olması
 Yüksek öğretim mezun oranının bölge
ve Türkiye ortalamasının altında olması
FIRSATLAR
TEHDĠTLER
 ĠĢsizliği azaltmak için hükümet
nezdinde uygulanan politikalar
 BaĢka Ģehirlerden profesyonel iĢ
gücünün Aksaray‟ı çalıĢmak için tercih
etmiyor oluĢu (özellikle sanayi ve turizm
alanında)
 ĠĢgücü geliĢtirmeye yönelik uluslar
arası fonlar
 ĠĢletmelerin nitelikli ara eleman
istihdamına giderek daha fazla önem
veriyor olması
 ġehirleĢme düzeyinin düĢük olması
 Aksaray‟da yıllar itibariyle
yatırımların artıyor olması
 Ġldeki yüksek iĢsizlik oranı
 Kent planlaması konusunda
Ģehirlerin birbirleri ile yarıĢıyor olması
 Göç veren bir kent olması
 ĠĢgücüne katılım oranının düĢük olması
 Ġl dıĢından gelen yatırım talebi
94
YEREL YENĠLĠK SĠSTEMĠ
2.3.3.
Yerel Yenilik Sistemi SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
ZAYIF YÖNLER
 Aksaray Üniversitesinin iĢletmelere
süreç ve teknoloji geliĢtirme konusunda
destek sunabilme potansiyeli
 Aksaraylı firmaların Ar-Ge‟ye yatırım
yapmaları için gerekli sermaye gücünden
yoksun olması
 Mercedes A.ġ‟nin varlığı ile
iĢletmelere süreç ve teknoloji geliĢtirme
konusunda örnek teĢkil etme potansiyeli
 ĠĢletmelerin TUBĠTAK, KOSGEB,
Kalkınma Ajansı gibi kurumların verdiği
desteklerden yararlanabilmeleri için proje
geliĢtirme konusundaki eksikliği
 Ekonomik olarak yeterli güce sahip
olmayan firmaların ortak yenilik
faaliyetlerinde bulunmalarını sevk ve
koordine edecek Teknoloji-Yenilik
Merkezinin bulunmaması
 Kamu kurumları-özel sektör-üniversite
arasında etkili bir iĢbirliğinin bulunmaması
 ġirketlerde yenilikçi fikirlerin özgürce
üretilmesini sağlayacak kültürün
FIRSATLAR
TEHDĠTLER
 Bilgi ve iletiĢim teknolojilerine ait
altyapının hızla geliĢmesi ve
yaygınlaĢması
 Yenilik için bütçe ve zaman ayıran
firmaların yaptıkları yeniliklerin kolay
taklit edilebilme riski
 Devletin değiĢik kurumlar aracılığıyla
AR-GE harcamaları için verdiği
teĢvikler
 Genel olarak Türkiye‟nin, özel olarak
Aksaray‟ın ar-ge ve ileri teknolojiye yeterli
duyarlılığı göstermemesi
 Türkiye‟nin uluslar arası ekonomiye
eklemlenmesiyle birlikte Türkiye‟de
faaliyette bulunan firmaların
tedarikçilerinden kalite ve teknoloji
konusunda beklentilerinin artmıĢ olması
 Piyasa belirsizlikleri
 Konya otomotiv yan sanayi kümesi ile
iĢbirliği olanağının olması
95
2.4. Sonuç
Anket çalıĢmaları neticesinde elde edilen bulguların analizi neticesinde
Aksaray‟da firmaların özellikle 2000‟den sonra ağırlıklı olarak faaliyete baĢladıkları
ve genelde Otomotiv yan sanayi ilke iliĢkili olan metal ve makine teçhizat ürünleri,
gıda sektörü (özellikle süt ve süt ürünleri) ve inĢaat sektöründe faaliyette bulundukları
tespit edilmiĢtir. ĠĢletmeler gelecek dönemlerde yatırım imkanı elde ettiklerinde yine
bu 3 sektörde faaliyete bulunacaklarını ifade etmektedirler. Firmaların ihracat
giriĢimleri sınırlı düzeydedir. GörüĢülen firmalar, onları ihracattan alıkoyan en temel
nedenlerin baĢında yabancı pazarların bilinmemesi, dıĢ pazarların daha çok rekabetçi
olması ve üretim ve kalite ile ilgili sıkıntıları saymaktadırlar.
Finansman sıkıntısı yaĢayan firmaların finans kaynaklarına ulaĢım problemleri
de olduğu görülmektedir. Özellikle öz kaynaklarıyla bir Ģeyler yapmaya çalıĢan
firmaların, KOSGEB, TUBĠTAK, DPT gibi kurumlardan destek sağlama oranlarının
düĢük olduğu görülmektedir. Firmaların finans ihtiyacı hissetmelerinin temel nedeni
büyüme eğilimi içine girmiĢ olmalarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca finansman
ihtiyacını banka kredisi yoluyla karĢılamayı düĢünen firmalar, kredi maliyetlerinin
yüksek olmasından dolayı zorluklar yaĢadıklarını dile getirmektedirler.
Aksaray‟daki firmaların en çok sektörle ilgili teknik personel, ressam,
kaynakçı, usta vb. ara elemanlara ihtiyaç duyduğu tespit edilmiĢ bu ara elamanlar
içinde de arzu etikleri nitelikleri de ağırlıklı olarak mesleki bilgi, tecrübe, iĢ disiplini
ve iĢe devamlılık olarak belirtmiĢlerdir. Meslek grupları içinde ara elamana ihtiyaç
duyan firmaların talep ettikleri meslekler ise çoğunlukla metal iĢleri
teknisyeni/teknikeri-metalurji teknisyeni, tornacı (torna tezgahı operatörü) – tesviyeci
- freze tezgahı operatörü, süt hayvancılığı teknikeri/süt ve ürünleri teknikeridir.
Aksaray‟daki firmaların yenilik kapasitesi ile ilgili olarak ise Ģunlar
söylenebilir: Aksaraylı firmaların büyük çoğunluğu Ar-Ge faaliyetlerine yeterince
önem vermemekte ve kaynak ayıramamaktadır. Elbette bu durum firmaların ölçeğiyle
yakından iliĢkili olabilir. Ancak, Ar-Ge çalıĢmaları için kaynak ve fon sağlayan pek
çok kamu kurumunun desteklerinden de yeterince yararlandıkları söylenemez. Her ne
kadar iĢletmelerin yenilik türlerine iliĢkin beyanlarında tamamen kimsede olmayan
yeni bir faaliyet yapmak üzere yenilik çalıĢmalarını yürüttüğünü söyleyen
firmalarında olduğu görülse de, genelde baĢkalarının yapmıĢ olduğu yenilikleri kendi
bünyelerinde uygulamak Ģeklinde bir algıya sahip oldukları ileri sürülebilir.
Ankete cevap veren katılımcıların, Ģehirde küme potansiyeli ile ilgili sorulara
verdikleri cevaplara bakıldığında, Aksaray‟daki firmaların makine, yedek parça,
hammadde ve bakım onarım hizmetleri konusunda baĢka Ģehirlerden satın almalarını
gerçekleĢtirdiği göze çarpmaktadır. Söz konusu bu alanlarda Aksaray ili dıĢında satın
alımların gerçekleĢmesinin temel nedenleri ayrıca sorgulanması gerekirken, yerel
firmalardan neden tedarik açısından yararlanılmadığına iliĢkin soruya verilen
cevaplardan önemli ipuçları yakalamak mümkündür. Buna göre, mal/hizmetin kalite
standartlarına uygun olmayıĢı, fiyatların yüksek oluĢu ve teslim sürelerinin gecikmesi
gibi nedenlerle Aksaray‟daki firmaların tedarik kaynağı olarak farklı Ģehirlere
yönelmektedirler.
96
BÖLÜM 3
AKSARAY OTOMOTĠV VE OTOMOTĠV YAN SANAYĠ KÜME
POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ
Yrd. Doç.Dr. Mahmut HIZIROĞLU
Yrd. Doç.Dr. Musa Said DÖVEN
3.1. GiriĢ
Aksaray ili için yapılan küme analizi çalıĢmaları sonucunda, mevcut haliyle
küme özelliği göstermeyen ancak küme olma potansiyeli taĢıyan sektörlerden biri de
Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayi‟dir. Özellikle 1984 yılında Aksaray ilinde kurulan
ve 1986 yılında üretime baĢlayan Mercedes Benz kamyon fabrikası, otomotiv ve
otomotiv yan sanayinin bu Ģehirde bir küme olabilmesinin zeminini oluĢturmaktadır.
Tek bir ana üretici (OEM) ile bir sektörün küme özelliği göstermesi beklenemez
ancak, buraya yapılacak yeni bir OEM yatırımı ile otomotiv sektörünün küme olma
potansiyeli güçlenecektir. Öyle ki, Türkiye‟de otomotiv kümesi denilince akla
Marmara Bölgesi gelmektedir. Bu bölge toplam 11 OEM‟e ev sahipliği yapmaktadır.
Birkaç Ģehri kapsayan bir bölgede 11 OEM‟in bulunması sektörün küme olma özelliği
göstermesi bakımından gerekli Ģartların oluĢmasını sağlıyorsa, bir Ģehirde tek bir
OEM‟in varlığı o Ģehirde sektörün bir iĢ koluna dönüĢmesi için (küme olması içinmevcut haliyle küme özelliği göstermesi açısından yeterli olmasa bile) potansiyel bir
zemin oluĢturmaktadır.
Bu açıdan ele alındığında Aksaray ili için Otomotiv ve Otomotiv Yan
Sanayinin küme olma potansiyelinin daha detaylı analiz edilmesi gerekir. Aksaray
Otomotiv Yan Sanayi ĠĢ Kümesi analizi; Porter (1990) tarafından geliĢtirilen “Elmas
Modeli” çerçevesinde Ģehirdeki Firmalar, Devlet Kurumları, Sivil Toplum Örgütleri,
Üniversite ve OSB Müdürlüğü ile diğer ilgili küme aktörlerini içine alan paydaĢların
doğrudan katılımı ile oluĢturulmuĢtur. Bu çerçevede odak grup tartıĢmaları yapılarak
öncelikle Ģehirde küme olma potansiyeli olan sektörler belirlenmiĢ ve bunlar arasında
Aksaray için belirgin Ģekilde ortaya çıkan Otomotiv Sektörü‟nün niçin küme
olabileceği üzerine tartıĢmalar yapılmıĢtır. Küme olma gerekçelerine iliĢkin
tartıĢmalar Elmas Modeli çerçevesinde sistematik bir Ģekilde yürütülmüĢtür. AĢağıda
söz konusu odak grup tartıĢmaları sonucunda Aksaray Otomotiv Sanayi küme olma
potansiyeli analiz sonuçları yer almaktadır.
97
3.2. Sektörel Rekabeti Açıklamada Elmas Modeli
Ulusal ve uluslararası rekabet konularında dünyanın en önemli ismi olan
Harvard üniversitesi profesörü Michael Porter, 1990 yılında yayınladığı “Ulusların
Rekabet Gücü” (The Competitive Advantage of Nations) isimli kitabı ile ulusal
rekabet gücünü açıklamaya çalıĢmıĢtır.
Porter, karĢılaĢtırmalı üstünlüklerin, faktör donanımının veya teknolojinin bazı
ülkelerin belirli endüstrilerde neden diğer ülkelere göre daha yüksek bir rekabet
gücüne sahip olduklarını açıklamada yetersiz kaldığını ifade etmekte ve rekabet
gücünü aslında ülkeler değil yine firmaların yaratabileceğini vurgulamaktadır.
Porter‟e göre ülkelerin sahip oldukları karĢılaĢtırmalı üstünlükler zaman içinde hızla
değiĢtiği için bu üstünlükler kalıcı değil esnek bir içerik kazanmaktadır (Porter, 1994).
Teoride doğal kaynak, sermaye ve iĢ gücü yanında maliyet, kalite, ürün
farklılaĢtırması, yeni ürün, teknoloji farklılıklar, ölçek ekonomileri ve piyasa yapıları
gibi faktörler hep birlikte rekabet gücü yaratan unsurlar olarak dikkate alınmaktadır
(Hasdal,2006; Ġmer, 2006 ve Elmacı, Kurnaz, 2004).
Porter‟e göre rekabet avantajları genellikle yenilik ve değiĢimlerin hızına bağlı
olarak ortaya çıkmaktadır. Porter oluĢturduğu bu modele Elmas Modeli demiĢ ve
modelin içerisinde bulunan değiĢkenlerin bir birlerinden etkilenmelerini de karĢılıklı
etkileĢim adını vermiĢtir (Uğur, 2007; Çiftçi, 2004, 2008). Porter, bir ülkenin belirli
endüstrilerde baĢarılı ve diğerlerinin de baĢarısız olmasının nedenlerini geliĢtirdiği
dinamik elmas modeli ile açıklamaktadır. Porter 1990 yılında yayınladığı 'Ulusların
Rekabet Üstünlüğü' adlı kitabında bir ülkenin uluslararası rekabet gücünün belirlemek
için dört faktörün incelenmesi gerektiğini söylemektedir. Bunlar:
1. Bir ülkenin alt yapı ve nitelikli iĢ gücü gibi faktör Ģartları.
2. Bir ülkede bir endüstri içindeki ürün ve hizmetlere olan talep Ģartları.
3. Bir ülkede yer alan bir endüstrinin küresel piyasada rekabet edebilirliğini
destekleyecek olan yan endüstrilerinin olması veya bunların eksikliği,
4. Firmaların stratejileri, endüstriyel yapı ve birbirleri arasındaki rekabet
durumu. Çünkü böyle bir analiz firmaların nasıl kurulduğunu, organize
olduğunu ve yönetildiğinin tespit edilmesini sağlar. Rekabetin yapısı aynı
zamanda ulusların ve endüstrilerin rekabet üstünlüğünü de etkiler.
98
Elmas Modeli ile Rekabetçilik Analizi
DEVLET
Firma Stratejisi ve
Rekabet Yapısı
Tasarımda-teknolojide farklılaĢma
Devlet
DüĢük maliyet
ÖzelleĢtirme
MüĢteri ĠliĢkileri yetkinliği
Denetim
Mevzuat ve
bürokrasi
Sosyal güvenlik
ödemeleri
Kapasite kullanım oranları
Rekabetin yoğunluğu
MarkalaĢma derecesi
Firma büyüklüğü
TeĢvik
FĠRMA STRATEJĠSĠ
VE REKABET YAPISI
GĠRDĠ KOġULLARI
Girdi KoĢulları
Nitelikli iĢ gücü
TALEP KOġULLARI
ĠLGĠLĠ VE
DESTEKLEYĠCĠ
KURULUġLAR
Enerji altyapısı-maliyeti
Finansman altyapısı-maliyeti
Hammadde ulaĢılabilirlik-maliyet
Makine ve teknoloji altyapısı
Makine ve teknoloji maliyeti
Yerli talep miktarı
Yerli talebin niteliği
ĠĢ gücü maliyeti
Lojistik altyapısı-maliyeti
Talep KoĢulları
Ġlgili ve Destekleyici
KuruluĢlar
Tedarikçi sayısı-kalitesi
Dağıtım kanalı sayısı-kalitesi
Üniversite-sanayi iĢbirliği
Yabancı talep miktarı
Yabancı talebin niteliği
Yabancı talepte tek bir
bölge veya ülkeye bağımlılık
Yerli talepte tek yada
birkaç alıcı grubuna bağımlılık
Sanayi-STO iĢbiriği
UzmanlaĢmıĢ organize sanayi
bölgelerinin varlığı
Porter‟ın Ulusların Rekabet Avantajı eserinde ortaya koyduğu kavramların en
önemlilerinden biri de „kümelenme‟dir. Porter‟a göre, bir ülkenin rekabet avantajı
kazanıp bunu sürdürebilmesi için, öncelikle birbiri ile iliĢkili olan ve birbirini
destekleyen endüstriler bir arada kümelenmelidir. Porter‟ın bu modeli operasyonel
anlamda birbirleriyle iliĢkileri olan sektörlerin ve endüstrilerin coğrafi olarak
yakınlığının önemli olduğunu ve rekabet üstünlüğünü belirleyici faktörlerin endüstri
kümelemesini güçlendireceğini iddia etmektedir. Bir küme içinde yer alan firmalar,
birbirlerine rekabet üstünlüğü sağlayabilmek için farklılaĢacak, maliyet avantajları
yakalayacak, kaynaklarını etkin kullanarak, belirli alanlarda uzmanlaĢma yoluna
gideceklerdir. Bu bağlamda kümelenme, hem yenilikçi olmayı hem de ayırt edici
99
yetenekler oluĢturarak değer yaratmayı sağlayabilmektedir. Bu kümeleme sürecinde
rekabete dayalı bir endüstri baĢka bir endüstrinin geliĢmesini ve desteklemesini
sağlayabilecektir.
3.2.1. Faktör KoĢulları
Faktör koĢulları bir ülkenin üretim faktörleri açısından durumunu yansıtmakta
olup, firmanın ihtiyacı olan nitelikli iĢgücü, sermaye, doğal kaynaklar, bilgi
kaynakları ve altyapı donatımını kapsamaktadır. Uluslararası düzeyde rekabet gücü
elde etmek için sadece bu faktörlere sahip olmak yetmemektedir. Faktörlerin verimli
ve etkin olarak kullanılması gerekmektedir. Bu faktörleri bir araya getirmede
gösterecekleri performans oranında ülkeler baĢarılı olmaktadırlar ve ulusal rekabet
gücü kazanmaktadırlar. Porter‟a göre üretim faktörleri bir ülkeye klasik yaklaĢımda
belirttiği gibi miras biçiminde geçmemekte, tam tersine bir ülkenin rekabet avantajını
belirleyen üretim faktörleri ülkeler tarafından yaratılmaktadır (Yetton, Craig, Davis,
Hilmer, 1992; Webster, 1997; Davies ve Ellis, 2000; Hodgetts, 1993). Bu unsurların
rekabet avantajı yaratabilmesi için verimliliği artırıcı olarak devreye girmesi
gereklidir. Faktör koĢuları Ģu alt gruplara ayrılmaktadır (Lofsten ve Lindelof, 2001;
Erkan, 2004:358):
 BeĢeri Kaynaklar: ĠĢgücü sayısı, niteliği, maliyeti.
 Fiziki Kaynaklar: Arazi, su, iklim, hammadde, enerji, miktar ve kalitesi.
 Bilgi Kaynakları: Mal ve hizmetlere iliĢkin bilimsel ve teknik bilgisi.
 Sermaye Kaynakları: Yatırımların miktar ve maliyetleri ile sermaye
piyasası.
 Altyapı: ÇeĢit ve kalite olarak ulaĢım, iletiĢim, haberleĢme, tasıma, fon
transferi sistemi, konut, sağlık, eğitim ve kültür kurumları.
3.2.2. Talep KoĢulları
Ulusal rekabet avantajlarını belirleyen diğer önemli bir faktör de ülke içi talep
koĢullarından kaynaklanmaktadır. Ġç pazardaki talebin yapısı ve bileĢimi, iç talebin
geniĢliği ve büyüme kalıbı ve iç talepteki tercih yapısının dıĢ piyasalara yansıma
mekanizmaları firmalardaki ilerleme ve yeniliğin hızının ve niteliğinin
belirlenmesinde önemli üç değiĢken olarak göze çarpmaktadır (Furman ve Porter,
2002).
Ġlk olarak iç pazardaki talebin yapısı ve bileĢimi veya yerel talebin
kompozisyonu: Bir ürüne iç pazardaki talep, dıĢarıdaki pazarlardaki talepten daha
yüksek olduğu zamanlarda, bölgesel kuruluĢlar bu ürüne daha önem verirler (Alican
ve Tanyeri, 1992; Öz, 2000; Clancy, O‟Malley, O‟Connell ve Egeraat, 2001). Bu ürün
ihraç edilmeye baĢlandığında, rekabet avantajını da beraberinde getirir. Yurt içindeki
alıcıların talebi yüksek standartların karĢılanmasını gerektiriyorsa bu satıcı firmaları
zorlayabilir (Porter,1998:87-91).
Ġkincisi ise iç talebin geniĢliği ve büyüme kalıbı: Daha talepkar iç pazar,
rekabet avantajı doğurur. Yurtiçi talebin büyük olması ülke firmalarını büyük ölçekli
100
faaliyetlere, teknoloji geliĢtirmeye değiĢmeye verimliliği artırmaya yönelik alanlarda
yatırım yapmaya teĢvik eder (Porter, 1998, 2004).
Ġç talebin uluslararasılaĢması veya iç talepteki tercih yapısının dıĢ piyasalara
yansıma mekanizmaları ise, bölgesel firmaları küresel değiĢimleri takibe zorlar.
Ulusal rekabet avantajı yaratmada talebin bileĢim ve niteliğinin belirlenmesinde;
talebin dağılım yapısı; alıcı taleplerinin niteliği (nitelikli talebi karĢılama), beklentileri
önceden görme ve erken davranmak belirleyici olmaktadır. Sonuçta yurtiçi piyasadaki
durgunluk, bir süre sonra firmaları dıĢ piyasalara iterek global piyasalarda rekabete
zorlar (Öz, 2000). Yukarıda sayılan koĢulları yerine getiren bir piyasa uluslararası
rekabet gücünü büyük ölçüde artırır ve destekler. Ancak, yerel alıcıların talep ve
ihtiyaçlarına odaklanmayı teĢvik etmeyen büyük bir piyasa rekabet gücünü tam aksine
durgunluğuna yöneltir.
3.2.3. Ġlgili Ve Destekleyici Endüstriler
Porter‟a göre bir ülkenin rekabet gücünü belirleyen bir diğer önemli faktör de
iliĢkili ve destekleyici endüstrilerin varlığıdır. Bir ülkede iliĢkili ve destekleyici
endüstrilerin varlığı, firmanın girdi temininde, yeniliklerin geliĢtirilmesi ve
uygulanmasında ve faaliyetin uluslararasılaĢtırılmasında, dolayısıyla rekabet gücünü
arttırmakta etkili olmaktadır (Furman, Porter ve Stern, 2002). Dolayısıyla ülkelerin
rekabet gücünün yaratılmasında, ülkelerin yoğunlaĢtığı sektörlerle bağlantısı bulunan
diğer sektör ve endüstrilerle, bunlara her türlü desteği sağlayan tedarikçi iĢletmelerin
geliĢmiĢlik düzeyi ve rekabet gücü önemli bir faktör olarak karĢımıza çıkmaktadır.
Bir firmanın rekabet avantajı yakalaması ve bunu koruyabilmesi ancak söz konusu
firmaya destek veren bağlantılı endüstrilerin varlığı ile mümkün olmaktadır.
Porter ülke içindeki ara mal üreticilerinin sayı olarak fazla olduğu ve
birbirleriyle yoğun bir rekabet içinde bulunduğu ortamlarda ara mal üreten firmaların
en hızlı ve en ucuz Ģekilde girdi sağlamaya çabalayacaklarını ve böylece ülkenin
rekabet gücünü arttıracaklarını savunmaktadır. Etkin bir destek endüstri ağının
kurulması firmaya etkinlik, birçok yenilikte ilk olma, hızlı olma ve maliyet avantajı
gibi önemli üstünlükler kazandırmakta, üretim sürecinde yenilik ve daha yeni
teknolojilere geçiĢte, yeni fikirlerin geliĢtirilmesinde ve hızlı bilgi sağlanmasında
etkili olmaktadırlar. Bu nedenle firmada etkin bir haberleĢme ağı kurulması
gerekmektedir. Ġlgili sektörler dikkate alındığında, bu sektörlerin rekabete açılması,
aracı kullanıcılar ve daha düĢük fiyatlardan ve daha etkin hizmetlerden yararlanan
nihai tüketiciler üzerinde olumlu bir etki yaratır ve ekonominin rekabet gücünün genel
olarak iyileĢmesine katkıda bulunur.
3.2.4. Firma Stratejisi, Endüstriyel Yapı Ve Rekabet
Porter‟ın dinamik elmasındaki dördüncü faktör, firma stratejisi, yapı ve
rekabettir. Yerel firmaların faaliyetini gerçekleĢtirdikleri ülke içindeki rekabet yapısı,
Ģekli ve ortamı durgunluğu önleyerek, geliĢmenin devamlılığını sağlar. Sektördeki
firmaların ve iĢletmelerin ulaĢmayı arzu ettikleri hedefler, uyguladıkları stratejiler ve
organizasyon yönetimindeki farklılıklar, rekabet gücüne etki eden unsurlar olarak öne
çıkar. Ülke içi piyasa yapısı rekabetin Ģeklini de belirler (Porter, 1990)
101
Firma hedefleri, stratejileri, organizasyon biçimleri ve iç pazarın yapısı ulusal
rekabette üstünlüğü belirleyici unsurlardandır. Yerel firmanın yapı ve stratejisi, ulusal
koĢullara bağlı olarak gerçekleĢmektedir. Örneğin, uluslar arası alanda baĢarılı olan
Alman firmalarının yönetim ile organizasyon yapısı hiyerarĢik ve üst düzey
yöneticileri teknik bilgi donanımlı bireylerken, Ġtalyan firmaları küçük ve orta boy
aile Ģirketlerinden oluĢmaktadır. Ülkeler arasındaki yönetim stilindeki bu farklılıklar;
eğitim, donanım, liderlik, organizasyon yapısı, bireysel inisiyatif, tüketici davranıĢları
ve isçi-iĢveren iliĢkileri gibi unsurlardaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Bu
farklılıklar uluslar arası rekabette avantaj ve dezavantajların kaynağı
olabilmektedirler. Firma amaç ve motivasyonlarının çalıĢanlara ve yöneticilere
kazandırılması ise, rekabet avantajı yaratmada diğer bir önemli konudur (Wayne,
1993; Mohr, 2002). Teknolojik yeniliklerin yaratılması ve uygulanması sırasında,
yöneticiler ve çalıĢanlar arasındaki uyum ve aynı hedefe yönelmiĢ olmak da baĢarıya
ulaĢmak için çok önemli bir faktördür.
3.2.5. Devletin Rolü
Devlet ulusal rekabet gücünü belirleyemez, ancak etkileyebilir. Devlet
politikasının ekonomiye iliĢkin ana rolü, ülkenin kaynaklarının (iĢgücü ve sermaye)
yüksek ve artan seviyede verimlilik sağlanacak Ģekilde dağılmasını sağlamaktır yani
bir tür katalizör görevidir (Curran, 2001). Devlet, ortaya çıkan yeni fırsatlar, değiĢen
koĢullar veya krizler durumunda gerekli tedbirleri alarak ve uygun politikalar
uygulayarak firmaların rekabet güçlerinin artmasına ya da korunmasına yardımcı
olabilecek bir faktördür. Devlet politikaları pozitif veya negatif etki yaratabilir.
Rekabet üstünlüğünün belirleyicisi olan bu altı unsurun hepsi karĢılıklı olarak
dinamik bir etkileĢim içindedirler (Porter, 1990). Dolayısıyla devletin rolü sektördeki
ulusal rekabet gücünün belirleyenleri üzerinde dolaylı bir etki sağladığı için
önemlidir. Ancak, ülkelerin liberalleĢme ve dıĢ ticaret politikalarındaki farklılık
nedeniyle, sektör üzerindeki etkileri de doğrudan ya da dolaylı olmaktadır (Davies ve
Ellis, 2000).
3.3. Aksaray Ġli Otomotiv Sektörü Faktör KoĢulları
3.3.1. OEM Varlığı ve Yeni yatırım Potansiyeli
Türkiye‟de OSD‟ye (Otomotiv Sanayicileri derneği) kayıtlı toplam 15 ana
otomotiv üreticisi (OEM) 18 farklı üretim tesisinde faaliyette bulunmaktadır. Söz
konusu 18 tesisin biri de Aksaray‟da faaliyete buluna Mercedes Benz A.ġ. kamyon
fabrikasıdır. Ancak, OSD‟ye kayıtlı olmayan, TUMOSAN Traktör, Hattat Traktör,
Yukarıda ifade edildiği üzere, tek bir OEM ile bir otomotiv kümesinden bahsetmek
olanaklı görünmemektedir. Ancak Aksaray ili açısından sektörlerin toplam istihdam
oranlarına ve bu sektörlerde yer alan doğrudan otomotiv ile iliĢkili tedarikçi firmaların
sayısına bakıldığında bu Ģehirde küme olma potansiyeli en yüksek sektörlerden biri
otomotiv sektörüdür. Ġl sanayi müdürlüğü 2010 yılı verilerine göre Aksaray ilinde
Gıda sektöründen sonra en fazla istihdamın olduğu sektör yaklaĢık 1500 kiĢi ile
otomotiv sektörüdür. Otomotiv sektöründe iliĢkili tedarikçi firmalarla birlikte yaklaĢık
14 firma yer almaktadır.
102
Mercedes Benz A.ġ., mevcut haliyle 2 vardiya halinde 14.500 kapasite ile
üretim yapmaktadır. Ancak Aksaray‟daki Mercedes kamyon fabrikası dünyadaki tüm
kamyonet üretim tesisleri arasında en düĢük kapasiteye sahip olan iĢletmedir.
Örneğin, Mercedes‟in Almanya‟daki kamyon ve kamyonet üretim tesislerinin
kapasitesi 100.000 civarındadır. Almanya‟da 100.000 kapasiteli üretim tesislerinde
çalıĢan sayısı 30.000 civarındayken, 14.500 kapasiteli Türkiye iĢletmesinde çalıĢan
sayısı 1.300 kiĢi civarındadır. Mercedez A.ġ.‟nin Yılda 14.500 üretim kapasitesine
sahip olan iĢletmenin, Aralık 2010‟dan itibaren Mercedes Actros Modelini
Aksaray‟da üretmeye baĢlayacak olması ile yaĢanacak olan kapasite artıĢından yerel
yan sanayinin de olumlu etkilenmesi kaçınılmaz olacaktır.
Aksaray ili, Mercedes Benz A.ġ‟nin Aksaray iline yatırım yapmasının en
önemli nedeni, devletin sanayinin Anadolu‟ya yayılması politikası kapsamında
Mercedes‟e teĢvik vermesidir. Aksaray ilinde otomotiv yan sanayinde faaliyete
buluna firmaların büyük çoğunluğu ise tamamen Mercedes A.ġ‟nin talebiyle buraya
yatırım yaptıklarını ifade etmektedirler. Ancak, söz konusu tedarikçi firmalar,
Mercedes Benz A.ġ.‟nin üretim kapasitesinin düĢüklüğü ve yine Mercedes‟in
girdilerinin büyük çoğunluğunu Ģehir dıĢından ve Almanya‟dan temin etmesi
nedeniyle kapasitelerini dolduramadıklarını bu yüzden baĢka bölgelerdeki firmalara
da üretim yapmak zorunda olduklarını belirtmektedirler.
Mercedes‟in Türkiye‟de iĢbirliği halinde olduğu 200‟ün üzerinde tedarikçisi
var. Ancak bunların sadece 15-16 tanesi Aksaray‟da faaliyette bulunmaktadır.
Mercedes‟in tedarikçi iliĢkisinde yerelleĢme stratejisi kapsamında bu sayının
artırılması gibi bir hedefi bulunmaktadır. Mevcut haliyle Mercedes girdilerinin sadece
%2‟si Aksaray ilinden, %40‟a yakını Türkiye‟deki diğer illerden ve geri kalanı da
yurtdıĢından sağlanmaktadır. Aksaray‟dan sağlanan %2‟lik girdi oranının
Mercedes‟in yerelleĢme stratejisi kapsamında artacak olması, otomotiv sektörünün
burada bir iĢ koluna dönüĢme potansiyelini de artıracaktır.
Otomotiv sektöründe küme oluĢumunu bir Ģehirle sınırlı tutmak mümkün
değildir. Türkiye‟de otomotiv sektöründe diğer küme oluĢumlarına bakıldığında en
belirgin kümenin Marmara Otomotiv ĠĢ Kümesi olduğu görülmektedir. Bursa,
Kocaeli, Sakarya ve Ġstanbul illerini kapsayacak geniĢlikte olan Marmara Otomotiv ĠĢ
Kümesine benzer Ģekilde Aksaray‟daki otomotiv kümesini de daha kapsamlı bir
bölgeyi kapsayacak Ģekilde ele almak gerekir. Bu açıdan bakıldığında, Aksaray iline
en yakın illerden olan Konya‟daki otomotiv yan sanayi kümesi ile birlikte Aksaray‟da
otomotiv sektörünün bir iĢ koluna dönüĢme potansiyelinden söz edilebilir.
Konya‟da tek baĢına bir OEM bulunmamakta ancak bu ilde otomotiv yan
sanayinin küme olma potansiyeli olduğu ifade edilmektedir. Konya‟da her ne kadar
tek baĢına bir OEM olmasa da, TÜMOSAN Traktör fabrikasının varlığı bu ilimizde
otomotiv yan sanayinin geliĢimi konusunda avantaj sağlamaktadır. Bu açıdan
değerlendirildiğinde Aksaray ili için otomotiv ve otomotiv yan sanayinin küme olma
potansiyelinden söz edilebilir.
103
3.3.2. ĠĢgücü Niteliği ve ProfesyonelleĢme
Bir Ģehirde bir sektörün iĢ koluna dönüĢebilmesi için gerekli olan Ģartların
baĢında nitelikli iĢgücü varlığı ve profesyonelleĢme düzeyi yer almaktadır. Genel
olarak bakıldığında Türk otomotiv sanayinde iyi eğitilmiĢ, nitelikli kalifiye insan gücü
sektörü, küresel pazarlar için uygun bir üretim merkezi haline dönüĢtürmüĢtür. Ancak
Aksaray için düĢünüldüğünde, Ģehrin Marmara Bölgesi‟ndeki otomotiv kümesine
uzaklığı ve Ģehrin sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik seviyesi nedeniyle sektör için ihtiyaç
duyulan nitelikli insanların bu bölgeye gitme arzusu düĢük görünmektedir. Otomotiv
yan sanayi firmalarıyla yapılan görüĢmelerde özellikle ulusal gazete ve internet
sitelerine verilen iĢ ilanlarına baĢvuruların düĢük olduğu, baĢvuran adayların da
firmanın Aksaray‟da olduğunun öğrenilmesi üzerine bu baĢvurularından vazgeçtikleri
belirtilmektedir.
Aksaray‟da bulunan teknik ve endüstri meslek liselerinin sektörün ihtiyaç
duyduğu vasıflı eleman niteliğini karĢılayamadığını söyleyen firmalar, özellikle
kalıpçı, torna-freze operatörü, gazaltı kaynakçısı gibi meslek gruplarına ihtiyaç
duyduklarını ancak bu alanlarda yetiĢmiĢ personel bulmakta sorun yaĢadıklarını dile
getirmektedirler. MEKSA (Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayi Destekleme Vakfı)
bünyesinde 15 il ve ilçede (Adana, Antalya, Ankara, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep,
Gemlik, Ġstanbul, Ġzmir, Kocaeli, Konya, Osmaniye, Van, ġanlıurfa ve Zonguldak)
baĢta kalıpçı olmak üzere sektörün ihtiyaç duyduğu niteliklere uygun eğitim kursları
düzenlemektedir. MEKSA‟nın Aksaray‟da da ihtiyaç duyulan alanlara yönelik eğitim
düzenlemesi, Ģehirde sektörün ihtiyaç duyacağı vasıflı eleman ihtiyacı sorununun
çözümüne katkıda bulunacaktır. Bunun için Ģehrin kanaat önderlerinin bu konuda bir
giriĢimde bulunmaları, MEKSA‟nın Aksaray‟da da eğitim kursları düzenlemesi ve
sektörün nitelikli iĢgücüne olan ihtiyacı sorununun giderilmesine yönelik bir adım
atılmıĢ olacaktır.
Aksaray‟da tıpkı yan sanayi gibi ana üreticinin de (OEM) kalıpçı, kaynakçı,
torna operatörü gibi meslek gruplarına ihtiyaç duyduğu görülmektedir. Ancak yan
sanayi firmalarından farklı olarak, Mercedes A.ġ.‟nin yabancı dil bilen (özellikle
almanca bilen) makine, elektrik-elektronik ve otomotiv mühendislerine ihtiyaç olduğu
yapılan görüĢmelerle tespit edilmiĢtir. Ancak Mercedes Benz A.ġ, büyük ve
kurumsal bir firma olma özelliğinden dolayı nitelikli personel bulma sorunu pek
yaĢamamaktadır. Böyle bir sorun yaĢanmamasının nedeni ise, Mercedes‟in
çalıĢanlarına lojman tahsis etmesi, sosyal olanaklar sunması ve ücret olarak onları
tatmin etmesidir. Bunun yanı sıra, özellikle Almanya‟da bulunmuĢ ve/veya orada
lisans eğitim alınmıĢ kiĢilerin Türkiye‟ye dönüĢlerinde çalıĢmak için Mercedes‟i
tercih etmeleri de bu sorunun yaĢanmıyor olmasının nedenleri arasında sayılabilir.
Ayrıca, Mercedes‟in nitelikli personel (hem ara eleman hem de mühendis/uzman)
istihdam politikası gereği, kendisi için ihtiyaç duyduğu personeli
bulabilmek/yetiĢtirmek için üniversitelerle ve yerel ve uluslararası kurum ve
kuruluĢlarla iĢbirliği yapmaktadır. Örneğin Hacettepe üniversitesi ile yapılan iĢbirliği
neticesinde otomotiv mühendisliği bölümü kurulmuĢ ve buradan mezun kiĢileri
istihdam etmeye baĢlamıĢtır.
Öte yandan iĢgücü ile ilgili yaĢanan bir diğer sorun da, Ģehrin sosyal
yapısından kaynaklanan bir nedenle, bu Ģehirde yaĢayan insanların profesyonel iĢ
104
yapma kültürünün geliĢmemiĢ olmasıdır. ĠĢgücü piyasası içinde değerlendirilebilecek
insanların yakın akrabalarının Avrupa ülkelerinde çalıĢıyor olmaları, oralardan maddi
destek sağlanıyor olması, bu insanların bir iĢ yerinde disiplinli çalıĢma kültürüne
sahip olamamalarına neden olmaktadır. Ancak bu sorun özellikle Türkiye‟nin son
yıllarda sosyo-ekonomik geliĢmesinde yakaladığı ivme ile birlikte düĢünüldüğünde
kalıcı bir sorun gibi görünmemektedir. Öyle ki, günümüzde sadece gurbetçi
vatandaĢların maddi desteğiyle Türkiye‟de müreffeh bir yaĢam sürdürmek olanaklı
değildir. Ülkemizde kiĢi baĢına milli gelirin son yıllarda artmasıyla birlikte daha
müreffeh bir yaĢam sürdürme beklentisi de artmıĢtır. Nitelikli iĢgücü içerisinde
disiplinli bir Ģekilde bir iĢyerinde sürekli çalıĢarak artan refahtan pay alma ve düzenli
bir gelire sahip olma kaygısı önümüzdeki dönem içerisinde daha da belirgin hale
gelecektir.
Aksaray‟da sektörün özellikle ihtiyaç duyduğu meslek gruplarına olan
ihtiyacın önümüzdeki yıllarda daha da artacağını söylemek mümkündür. Mercedes
Benz A.ġ yöneticileriyle yapılan görüĢmelerde, firmanın Aksaray‟daki kapasitesini
artırma planlarının olduğu öğrenilmiĢtir. Türkiye‟deki kapasitenin artırılmasıyla hem
OEM‟in hem de yan sanayi firmalarının bu kapasite artıĢına bağlı olarak nitelikli
personele olan ihtiyaç artacaktır.
Bununla birlikte Aksaray‟da henüz OEM açısından sadece Mercedes Benz
A.ġ‟nin varlığı ile oluĢmuĢ otomotiv yan sanayi nitelikli personel bulma konusunda
böylesi bir sorunla karĢı karĢıya iken, ikinci bir ana üreticinin (OEM) Ģehre gelmesi
durumunda bu ihtiyacın daha da belirgin hale geleceğini söylemek mümkündür.
Nitelikli iĢgücünde sıkıntısı yaĢanmakla birlikte, iĢgücü maliyetleri açısından
Marmara otomotiv kümesine göre Aksaray‟daki firmaların avantajlı olduğunu
söylemek mümkündür. Özellikle tedarikçi firmalarda çalıĢan ücretlerinin, Ģehrin
yaĢam maliyetinin Marmara bölgesine göre düĢük olmasından dolayı bu bölgedeki
firmalarda çalıĢanlara göre daha düĢük olması, iĢgücü maliyetleri açısından bir
avantaj oluĢturmaktadır. Bununla birlikte, dıĢarıdan bu Ģehirde çalıĢmak için nitelikli
iĢgücünün de ancak yüksek ücret karĢılığı Aksaray‟ı tercih edebileceklerini belirtmesi
önemli bir sorundur. ġehrin sosyal yaĢam açısından çok cazip olmaması nedeniyle,
dıĢarıdan nitelikli insanlar ancak yüksek ücretlerle bu Ģehre gelebileceklerini ifade
etmektedirler. Bu açıdan ele alındığında Aksaray ilinin sosyal yaĢamının
iyileĢtirilmesi, sorunun çözümüne katkıda bulunacaktır.
Öte yandan yeni bir uluslar arası OEM‟in Türkiye‟ye yatırım yapması
durumunda, iĢgücü maliyetleri açısından (Türkiye geneli için) dezavantajlı bir
konumda olduğumuz söylenebilir. Türkiye halen Avrupa Birliği ülkeleri arasında
göreli olarak en yüksek iĢgücü maliyetine sahip ülkelerden biridir. Yüksek iĢgücü
maliyetleri yatırım iklimini olumsuz etkileyen baĢlıca faktörlerdendir. Bu nedenle,
yatırımcılar iĢgücü maliyetleri daha düĢük olan ülkeleri tercih etmektedirler. Ġtalyan
ĠĢveren Sendikası Unione Industriale Torino'nun 2006 yılına iliĢkin yapmıĢ olduğu
araĢtırmaya göre, 7,40 Euro/Saat ile Türkiye'deki iĢgücü maliyetleri, rekabet ettiğimiz
AB'ye yeni üye ülkelerden daha yüksektir (MESS, 2007). Ancak daha önce de
belirtildiği üzere, Aksaray ülke genelindeki iĢgücü maliyetleri açısından diğer
bölgelere göre (özellikle Marmara otomotiv kümesine göre) avantajı olduğu için yeni
yatırımları Ģehre kazandırma bakımından avantajlı görünmektedir. Ancak böylesi bir
105
avantaja sahip olmak tek baĢına yeterli görünmemektedir. Aksaray özelinde nitelikli
iĢgücü bulabilme endiĢesi yeni yatırımcıların bu Ģehre yatırım yapmasının önündeki
en büyük engellerden biri olarak karĢımıza çıkmaktadır. Nitekim Çin'in otomotiv
üreticisi Chery, nitelikli iĢgücü endiĢesinden dolayı, Türkiye‟de yapacağı yatırım için
alternatifler arasında bulunan Aksaray‟dan vazgeçerek EskiĢehir ve Adapazarı
arasında bir seçim yapmak durumunda kalmıĢtır.
3.3.3. Coğrafi Konum, Lojistik Altyapısı ve Lojistik maliyeti
Aksaray ili Ankara, Konya, Kayseri ve Adana-Mersin gibi büyük Ģehirlerin
hemen hemen tam ortasında, yolların kavĢak noktasında yer alan bir Ģehrimizdir. En
yakın havaalanına 75 km uzaklıkta bulunan Ģehrin en yakın limana uzaklığı ise 258
km‟dir. Bu özelliği ile özellikle yurtiçi piyasaya yönelik çalıĢan firmaların lojistik
maliyetleri açısından avantajlı bir coğrafi konuma sahiptir. Aksaray ilinden tüm
Türkiye ile yapılacak olan ticari faaliyetlerde lojistik maliyeti ve zamanı açısından
diğer illere göre daha avantajlı olan konumu, Ģehre yeni yatırımların gelebilmesi için
uygun bir faktör koĢulunu oluĢturmaktadır. Ancak bu coğrafi konum avantajından
yeterince yararlanılabilmenin önünde bir takım engeller bulunmaktadır. Bu engellerin
baĢında; Ģehirde lojistik kanallarından denizyolu ulaĢımının mümkün olmaması ve
demiryolu ulaĢım ağının bu Ģehirden geçmemesidir.
Denizyolu ulaĢımının mümkün olmamasının ve demiryolu taĢımacılığı için
gerekli altyapıdan yoksun olunmasının Aksaray‟ı rekabet halinde olduğu iller
açısından dezavantajlı bir konuma itmektedir. Çünkü denizyolu taĢımacılığı, gerek
sanayi ham maddesini oluĢturan yükleri bir seferde büyük miktarlarda taĢıma özelliği,
gerekse taĢıma maliyetinin demiryoluna göre 3,5 kat, karayoluna göre 7 kat ve
havayoluna göre 22 kat daha ucuz olması herhangi bir Ģehirdeki firmalara lojistik
maliyeti avantajı sağlayan en önemli unsurdur. Ancak böyle bir olanağın Aksaray için
mümkün olmaması büyük ölçüde ihracat ve ithalat için dezavantaj oluĢturmaktadır.
Öte yandan Türkiye‟de yurtiçi taĢımacılığının %94‟4‟ünün karayolu ile yapıldığı
(Öztürk, 2008) dikkate alınırsa Aksaray‟ın coğrafi konumundan kaynaklanan avantajı
daha net bir Ģekilde ortaya çıkmaktadır.
Otomotiv sektöründe OEM‟ler için üretilen girdilerin büyük çoğunluğunun
hacimli ürünler olması Aksaray dıĢındaki OEM‟lere girdi sağlayan Aksaraylı firmalar
açısından yüksek lojistik maliyetleri oluĢturmaktadır. Ancak aynı Ģey Mercedes için
de geçerlidir. ġehirdeki tek OEM olan Mercedes‟in lojistik maliyetlerini düĢürmek
adına yerel girdi oranını artırma planları hem mevcut hem de potansiyel yatırımcılar
için bir avantaj oluĢturacaktır. Bu sebeple Mercedes yöneticileri firmanın lojistiği
millileĢtirme ve yerelleĢtirme gibi bir stratejileri olduğunu ifade etmektedirler. Bu
sayede lojistik maliyetlerini aĢağı çekebileceklerdir.
Karayolu altyapısı açısından değerlendirildiğinde, yeni yapılan otobanın Ģehrin
dıĢından geçmesi bir dezavantaj gibi görünse de, bağlantı yollarının sağlıklı bir
Ģekilde yapılması halinde, bu durumun ciddi bir dezavantaj oluĢturmayacağı
söylenebilir. Öte yandan hem OEM için hem yan sanayi için karayolu
taĢımacılığından kaynaklanan lojistik maliyetlerini düĢürmenin bir yolu olarak “ortak
106
lojistik merkezi” kurulabilir. Söz konusu bu lojistik merkezi, Ģehirde bulunan lojistik
firmaları ile iĢbirliğine giderek Ģehrin coğrafi konumu avantaja çevrilebilir.
3.3.4. Bilgi Kaynakları
Aksaray‟da otomotiv ve otomotiv yan sanayinin geliĢimine girdi sağlayacak
bilgi kaynaklarının baĢında Aksaray Üniversitesi gelmektedir. Özellikle ihtiyaç
duyulan personel alanlarından olan makine ve endüstri mühendisliği bölümünün
Aksaray üniversitesi bünyesinde eğitim faaliyetlerine devam ediyor olması sektör için
bir avantaj oluĢturmaktadır. Her ne kadar henüz üniversite-sanayi iĢbirliğinin arzu
edilen seviyede olmaması sektör için bir kayıp olsa da, uzun dönemli bir bakıĢ
açısıyla ele alındığında üniversitenin varlığı sektörün hem nitelikli eleman ihtiyacının
karĢılanmasında hem de teknik anlamda ortak projelerin geliĢtirilmesinde bir avantaj
sağlayacağı açıktır.
Aksaray Üniversitesinin dıĢında Aksaray‟a komĢu olan ve yaklaĢık 150 kim
uzaklıkta buluna iki büyük ilimizdeki eğitim ve araĢtırma-geliĢtirme kuruluĢları da
Aksaray ili ve çevresinde otomotiv ve otomotiv yan sanayinin geliĢimi için yeterli
bilgi kaynaklarını oluĢturmaktadır. Konya Selçuk Üniversitesi bünyesinde Makine
Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, Metalurji ve malzeme Mühendisliği Bölümü
http://www.mmf.selcuk.edu.tr/mmm/ve Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümleri
ile Ġmalat Sistemleri Otomasyonu ve Bilgisayar Destekli Tasarım Üretim AraĢtırma
ve Uygulama Merkezi yer almaktadır. Benzer Ģekilde, kayseri Erciyes Üniversitesi
bünyesinde bu bölümlerin yanı sıra Mekatronik Mühendisliği ve Teknoloji Uygulama
ve AraĢtırma Merkezi sektörün ihtiyaç duyacağı bilginin üretilmesinde ve eleman
ihtiyacının karĢılanmasında önemli kaynaklar arasında sayılabilir.
Bunun dıĢında özellikle Mercedes A.ġ.‟nin Hacettepe Üniversitesi ile iĢbirliği
sonucu Makine Mühendisliği bünyesinde kurulan ve 2010 yılında ilk mezunlarını
veren Otomotiv Mühendisliği Bölümü sektörün önemli bilgi kaynakları arasında
sayılabilir. Yine Mercedes A.ġ., Almanya Büyükelçiliği, Hacettepe Üniversitesi,
Almanya‟da bir üniversite, Aksaray Valiliği ve Aksaray Belediyesi ortak bir proje
geliĢtirmiĢtir. Bu proje kapsamında öğrenciler son 2 yılını Aksaray‟da okuyacaklar ve
aynı anda Mercedes‟te staj yapacaklar, ancak henüz projede bir ilerleme
sağlanamamıĢtır. Bu projenin hayata geçirilmesi ile hem OEM‟in hem de yan
sanayinin ihtiyaç duyacağı nitelikli eleman ihtiyacı sorununa çözüm getirilmiĢ
olacaktır.
3.3.5. Fiziki Altyapı
Aksaray ili sınırları içinde 290 hektarlık 155 parsele sahip 1 Organize Sanayi
Bölgesi (OSB) ve bu OSB‟nin hemen bitiĢiğinde 373 hektarlık 129 parsele sahip OSB
geniĢleme alanı yer almaktadır. Hali hazırda 1. OSB‟de 103 firma üretim yapmakta,
20 firma üretime geçmeye hazır durumda, 16 fabrika inĢaatı devam etmekte ve 10
fabrikanın inĢaat proje çalıĢmaları devam etmektedir. 1. OSB içinde 3618 kiĢi
istihdam edilmektedir. OSB geniĢleme alanı dıĢında ise 129 parselde üretime geçen
parsel sayısı henüz 8‟dir. ĠnĢaat safhasındaki parsel sayısı 9 ve proje safhasındaki
107
parsel sayısı ise 34‟tür. Aksaray il merkezinde OSB dıĢında 3 adet Küçük Sanayi
Sitesi (KSS)‟nin yanı sıra, Ortaköy ve Eskil ilçelerinde 2 adet KSS bulunmaktadır.
OSB alanının en büyük problemi, Ģehre olan uzaklığıdır. OSB bölgesine sık
ulaĢım imkanı olmadığı için, çalıĢanlardan herhangi birinin fabrika taĢıma servisini
kaçırması durumunda çalıĢanın OSB‟ye zamanında gelebilmesi oldukça zor. Bu
nedenle OSB bölgesine doğru ulaĢım imkanlarının iyileĢtirilmesi gerekmektedir. OSB
bölgesinde firma yöneticilerinin bu sorunun çözümü için öncelikle belediyenin bir
giriĢimde bulunması gerektiğini düĢünmektedirler.
OSB bölgesinde yaĢanan bir diğer sorun ise, altyapı sorunlarıdır. Bölgede
sıklıkla elektrik kesintisinin yaĢanıyor olması, firmaların üretim kayıplarına neden
olmaktadır. Elektrik altyapısının bir an önce sağlıklı bir sisteme kavuĢması
gerekmektedir. BaĢka Ģehirlerin OSB‟lerinde benzer bir sorunla karĢılaĢıldığında OSB
yönetiminin firmaların uğradığı zararı tazmin etme konusunda hassasiyetinin
olduğunu, benzer bir anlayıĢın Aksaray ili OSB yönetiminde de olması durumunda bu
tür sorunların daha hızlı çözüleceği düĢünülmektedir.
Ancak OSB yönetiminin verimli çalıĢmasının önündeki en önemli engellerden
birinin de firmaların aidatlarının düzenli ödenmemesidir. Firma aidatlarının düzenli
ödenmesi halinde OSB‟deki altyapı sorunlarının daha hızlı çözüleceği OSB
yöneticileri tarafından belirtilmektedir. Firma yöneticileri ile yapılan görüĢmelerde,
OSB alanında elektrik kesintisi sorunun dıĢında en önemli sorunlardan bazıları ise
OSB alanı içinde yolların bozuk olması, yönlendirme tabelalarının eksikliği veya
düzensizliği, güvenlik sorunları ve ıĢıklandırma sorunları dile getirilmiĢtir.
3.4. Aksaray Ġli Otomotiv Sektörü Talep KoĢulları
Türkiye‟de tüm otomotiv firmalarının her türlü araç modeli dahil 2010 yılı
itibariyle üretim kapasiteleri 1,561,155 adettir. Otomobil üretim kapasitesi, toplam
kapasite içinde 1.060.000 ile en fazla paya sahip olan araçları oluĢturmaktadır. Bu
kapasite içinde kamyon üretim kapasitesi ise 51.200 adettir. Aksaray‟da kurulu
Mercedes Kamyon Fabrikasının kapasitesi ise 14.500 adettir. Özellikle otomotiv yan
sanayi açısından değerlendirildiğinde adet miktarının fazla olması sektörün geliĢimine
ve kümelenmesine olumlu katkı yapan bir unsurdur. Bu açıdan değerlendirildiğinde
Aksaray‟da otomotiv yan sanayinin küme oluĢumu için gerekli olan talep koĢullarının
yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir.
Aksaray‟da otomotiv yan sanayinde faaliyete buluna firmaların da en fazla
Ģikayet etikleri konu da söz konusu bu talep yetersizliğidir. Bununla birlikte, yan
sanayi içinde yer alan firmalardan (ISE otomotiv, Motaysan Otomotiv gibi)
bazılarının Aksaray dıĢındaki baĢka illerdeki OEM‟lere ve yurtdıĢı piyasaya yönelik
üretimleri de söz konusudur. Ancak, otomotiv yan sanayi içinde yer alan firmaların
Aksaray dıĢındaki piyasaya iĢ yapma oranları hayli düĢüktür. Dolayısıyla Mercedes
Kamyon Fabrikasına fazlasıyla bağımlı oldukları söylenebilir.
Bununla birlikte, kamyon üretimi yapan firmaların yurtiçi ve yurtdıĢı
taleplerine bakıldığında ise, üretimlerinin büyük oranda yurtiçi piyasaya yönelik
olduğu görülmektedir. AĢağıdaki kamyon üretimin adet bazında toplam üretimi ve
ihracat miktarları yıllar itibariyle verilmektedir.
108
Tablo 9: Yıllar Ġtibariyle Türkiye‟de Kamyon Üretim ve Ġhracat Miktarları
2005
2006
2007
2008
2009
Üretim adedi
37.227
37.026
34.544
36.800
8.246
Ġhracat adedi
5.059
4.012
9.399
9.740
1.890
Kaynak: OSD
Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere Türkiye‟de kamyon üretiminin
yaklaĢık olarak %75‟e yakını yurtiçi piyasaya yönelik olarak gerçekleĢmektedir.
Kamyon üreten firmalar arasında bulunan Mercedes A.ġ içinde durum Türkiye
genelinde gerçekleĢen durumdan farklı değildir. Mercedes yöneticileri ile yapılan
görüĢmelerde Mercedes‟in üretimin yaklaĢık %65‟inin yurtiçi piyasaya yönelik
olduğu bilgisi alınmıĢtır. Dolayısıyla daha çok yurtiçi piyasaya çalıĢan bir segment
konumunda olan kamyon üretiminde yeni yatırımların lojistik avantajı olan Aksaray
veya Konya havzasında gerçekleĢmesi durumunda, talep yetersizliği sorunu olan
Aksaray otomotiv yan sanayinin en temel sorunlarından birinin büyük ölçüde
çözüleceği söylenebilir. Bu çerçevede, Türkiye‟de üretimleri olmayan ana kamyon
üreticilerinden SCANIA, VOLVO ve MAN (Ģu anda Ankara‟da sadece otobüs
üretimi yapıyor) gibi firmaların bölgeye yatırım yapmaları konusunda ikna edilmeleri
için Ģehir ve bölgenin kanaat önderlerinin bir çaba içinde olması gerekmektedir.
3.5. Aksaray Ġli otomotiv Sektörü Firma Stratejileri ve Rekabet Düzeyi
3.5.1. Kritik Kütle
Aksaray‟da otomotiv yan sanayi alanında yer alan firmalar arasında sektörün
geliĢimini olumlu yönde etkileyecek düzeyde bir rekabet yoğunluğu söz konusu
değildir. ġehirde genelde kendi üretim alanlarında rakipsiz olma özelliğinde olan
firmalar faaliyete bulunmaktadır. Bu nedenle Aksaray otomotiv yan sanayinde
faaliyette bulunan firmaların rekabetin getireceği dinamizmden yoksun oldukları
söylenebilir. Bununla birlikte küme olma özelliği için gerekli koĢullardan biri olan
yeterli sayıda firmanın Aksaray‟da yatırım yapması talep koĢullarına bağlı olarak
Ģekillenecektir. Mercedes‟in üretim kapasitesinin artması ve/veya yeni OEM
yatırımlarının Konya havzasına yapılması durumda otomotiv yan sanayinde de yeni
firmaların bölgeye yatırım yapması da söz konusu olabilir.
3.5.2. Rekabetçi AnlayıĢ
Yukarıda da ifade edildiği üzere Aksaray otomotiv yan sanayinde faaliyete
bulunan firmaların bir küme olabilmesi için sektör sahip olması gereken kritik
kütleden yoksundur. Bu durum rekabetin yoğun olmadığını göstermektedir. Bununla
birlikte otomotiv yan sanayinde faaliyette bulunan firmaların mevcut haliyle
Mercedes‟e bağımlı olmaları mutlak bir kader olmaktan ziyade rekabetçi davranıĢtan
yoksun olmaları ile açıklanabilir. Aksaray‟da otomotiv yan sanayi alanında faaliyete
bulunup hem diğer Ģehirlere hem de ihracata yönelik faaliyet içinde olan firmalar da
var. Aksaray‟daki firmalar Mercedes dıĢında yakın bölgedeki Konya otomotiv yan
109
sanayi kümesine ve Ankara‟da faaliyete bulunan MAN Otobüs Fabrikası ve Türk
Traktör A.ġ gibi firmalara hizmet verme konusunda daha çok çaba içinde olmaları
gerekir.
3.5.3. Firma Ölçeği ve KurumsallaĢma
Aksaray otomotiv yan sanayinde faaliyete bulunan firmaların birkaç istisna
dıĢında neredeyse tamamı KOBĠ niteliğindeki aile Ģirketleridir. Bu nedenle
kurumsallaĢma düzeyleri oldukça düĢük firmalardır. Henüz yeni sanayici kimliğini
kazanmıĢ giriĢimciler, kendi tırnakları ile bazı baĢarıları kazandıkları için,
iĢletmelerini profesyonellere devretme fikrine pek sıcak yaklaĢmamaktadırlar.
GörüĢülen
firma
yetkilileri,
Aksaray‟da
profesyonelleĢme
kültürünün
geliĢtirilebilmesi için sektörel bazda firma birleĢmelerinin sağlanması gerektiği
görüĢünü dillendirmektedirler.
Ölçek olarak küçük olan firmaların bazı süreçlerdeki atıl kapasitelerinden
dolayı verimsiz çalıĢmaları, maliyet dezavantajlarına sahip olması ve Ar-Ge
çalıĢmaları için kaynak ayıramamaları rekabetçilik açısından olumsuz etki
yaratmaktadır. Bunun yanı sıra yine ölçekten kaynaklana nedenlerle mali kaynaklara
ulaĢmada yetersiz kalmaktadırlar. Bu nedenle çok küçük ölçekli firmaların Ģirket
birleĢmelerine gidip bahsedilen konularda avantajlı duruma geçmeleri mümkün
olabilir. Benzer Ģekilde Ģirket birleĢmeleri beraberinde profesyonelleĢme ve
kurumsallaĢmayı da getireceğinden daha etkin bir çalıĢma anlayıĢı sağlanabilir.
Bununla birlikte, aile Ģirketi olmalarından kaynaklana bazı avantajları da söz
konusudur. Aile bireylerinin Ģirkete olan bağlılıkları onlar için bir avantaj
oluĢturmaktadır. Yine ölçeğin küçük olması onların daha esnek bir yapıya sahip
olmalarını sağlamaktadır.
3.5.4. Firmalar Arası ĠĢbirliği
Aksaray‟daki firmaların en önemli sorunlarından biri de iĢbirliği düzeyinin
düĢük olmasıdır. Örneğin pek çok iĢletmenin makine parkında eksiklikler söz
konusudur. Özellikle laboratuar ve test cihazları konusunda sıkıntılar yaĢanmaktadır.
KOSGEB‟in ortak kullanım atölyeleri veya ortak laboratuar Yapılması gereken bir iĢ
için ihtiyaç duyulan bir makinenin ya da test cihazının olmaması durumunda firmalar
iĢbirliği yapmak yerine, hemen o makineden ya da cihazdan satın alma yoluna
gitmektedirler (Rakibimde var bende de olsun anlayıĢı). Bu nedenle atıl kapasite
sorunu ortaya çıkmaktadır. Mevcut durumda Aksaray otomotiv yan sanayi
firmalarının en temel sorunlarından biri olan ana sanayiye karĢı arz fazlası olma hali,
bu gibi davranıĢlarla daha da sorunlu bir hal almaktadır.
Aksaray otomotiv yan sanayi firmalarının hem girdilerinin temininde hem de
ürünlerin baĢka illerdeki OEM‟lere yada diğer otomotiv yan sanayi firmalarına
ulaĢtırmalarında ölçekten kaynaklanan lojistik maliyet dezavantajları söz konusudur.
Firmalar genellikle küçük partiler halinde sevkiyat yaptıklarından yüksek lojistik
maliyeti sorunu ile karĢı karĢıya kalmaktadırlar. Ortak lojistik merkezlerinin
kurulması böylesi bir dezavantaj sorununun çözümü için katkı sağlayabilecektir.
Örneğin baĢka bir endüstride yer alan Borpan A.ġ. yöneticileri Karadeniz Ereğli‟den
110
girdi temin ettiklerini, Aksaray‟dan o bölgeye mal satan firmalarla ortak lojistik
kullanmaları durumunda maliyet dezavantajı sorununun çözülebileceğini ancak bu
konuda diğer firmaların ortak bir çaba içine girmekten kaçındıklarını dile
getirmektedirler. Yine bir baĢka sanayici, Ġstanbul‟da bir rakibinin Adana‟ya 1 ton
malı ambarlar aracılığıyla 125 TL ye gönderirken, kendisinin ayni miktarda malı
mesafe çok daha yakın olmasına rağmen (Ġstanbul-Adana arası 933 km, AksarayAdana arası 261 km) 150 TL gönderdiğini ifade etmektedir. Dolayısıyla ortak lojistik
birimlerinin kurulması ya da ambarlar aracılığıyla nakliyenin yapılması lojistik
maliyetlerini düĢürecektir.
ĠĢbirliği konusunda yaĢanan bir diğer sorunda ortak pazarlama ve ihracat
olanakları konusundaki iĢbirliği yetersizliğidir. Mevcut durumda firmaların yurtdıĢı
piyasalara ulaĢma sıkıntısı olduğu dillendirilmektedir. Aksaray dıĢına ve özellikle
yurtdıĢı piyasalara açılma gerekliliğinin en önemli nedeni Ģehrin hem bireysel hem
kurumsal talep miktarının düĢük olmasıdır. Bu nedenle özellikle pazarlama
konusunda yetkin, ihracat uzmanlarının istihdam edilmesi gerekiyor. Ancak ölçek
olarak bakıldığında firmaların tek baĢlarına dıĢ ticaret departmanlarını kendi
bünyelerinde kurmaları pek olanaklı görünmüyor. Dolayısıyla firmaların bir araya
gelerek ortak ihracat birimleri kurmaya, buralarda istihdam edilecek personelin de
firmalar için yurtdıĢı piyasalarda müĢteri bulmaya ve ihracat iĢlemlerini
gerçekleĢtirmelerine ihtiyaç duyulmaktadır.
3.5.5. GiriĢimcilik Ortamı
Aksaray ilinde Ġl Sanayi Müdürlüğü, Sanayi ve Ticaret Odası BaĢkanlığı ve
firma temsilcileri ile yapılan görüĢmeler neticesinde ilde henüz bir giriĢimci kültürün
yeterince geliĢmemiĢ olduğu tespit edilmiĢtir. Aksaray‟ın eskiden, Türkiye‟de yolların
kesiĢme noktasında olması özelliği nedeniyle daha önceleri kamyon ve TIR‟ların
uğrak yeri ve arızalarını giderebilecekleri bir merkez konumunda olduğu
söylenmektedir. Bu özelliği nedeniyle tamirhaneler düzeyinde otomotiv yan
sanayinde faaliyete bulunan iĢletmelerin bol olduğu bir Ģehir görünümündeydi. Ancak
tüm Türkiye‟de ulaĢım ve altyapı olanaklarının geliĢmesi ve otomotiv firmalarının
kendi servis ağlarını yaygınlaĢtırmasıyla Aksaray giderek bu avantajını yitirmeye
baĢlamıĢtır. Daha önceleri tamirhane düzeyinde iĢletmecilik yapan giriĢimcilerin çok
az bir kısmı Mercedes A.ġ‟nin bölgeye yatırım yapmasıyla küçük ölçekli yan sanayi
iĢletmeleri kurmuĢlardır. Yine Mercedes A.ġ‟de daha önce teknik departmanlarda
çalıĢan bazı kiĢilerin fabrikadan ayrılıp kendi kalıp imalathanelerini kurmuĢlardır.
Tüm bu giriĢimler sınırlı düzeyde gerçekleĢmiĢtir. ġehirde otomotiv yan sanayide
faaliyete bulunan firmaların büyük çoğunluğu Ģehir dıĢından, baĢka illerden ve hatta
Alman otomotiv firması ISE gibi yurtdıĢından gelmiĢ firmalardır.
Aksaray ilinde sermaye birikiminin diğer illerle karĢılaĢtırıldığında yeterli
düzeyde olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu da giriĢim yapmak isteyen ancak
sermaye problemi yaĢayan giriĢimci adayları için büyük bir sorun oluĢturmaktadır.
Bununla birlikte yeterli sermaye birikimine sahip gerçek ve tüzel kiĢilerin de giriĢimci
olma isteğinden yoksun olduğu söylenebilir. Aksaray ilinde yapılan görüĢmelerde bu
111
konuda ortaya çıkan yaygın görüĢe göre, Aksaraylılar giriĢimci olmaktan ziyade
parayı yastık altında tutmakta ve paradan para kazanma eğilimindedirler.
Hali hazırda sanayici olan KOBĠ sahiplerinin de yeni giriĢimler yapma
konusunda pek gayretli olduklarını söylenemez. Bu durumun hali hazırdaki KOBĠ
sahiplerinin bilgi eksikliğinden ve Ģehirde yatırım danıĢmanlığını yapacak kiĢi/birim
eksikliğinden kaynaklandığı ifade edilmektedir. GörüĢülen kiĢiler, mevcut KOBĠ
sahip ve yöneticilerinin hem kendi sektörlerinde hem de baĢka sektörlerde düzenlenen
fuarları yeterince ziyaret etmedikleri, alanıyla ilgili piyasayı yeterince izlemediklerine
kanaatlerini dile getirmektedirler. Bu açıdan ele alındığında yerel iĢ ortamının yeni
firma oluĢumunu desteklemekten uzak olduğu ve mevcut iĢ fırsatları yaratılması ve
değerlendirilmesi açısından elveriĢli olmadığı söylenebilir.
3.6. Aksaray Ġli Otomotiv Sektörü Ġlgili ve Destekleyici Endüstriler
3.6.1. Hammadde ve Ara Mal tedarikçileri
Otomotiv ve otomotiv yan sanayi; demir-çelik, alüminyum, petro-kimya, lastik
gibi temel sanayi dallarında baĢlıca alıcı ve bu sektörlerdeki teknolojik geliĢmenin de
sürükleyicisidir. Dolayısıyla, otomotiv yan sanayinin bir küme olma potansiyeli
gösterebilmesi açısından bakılması gereken bir diğer faktör, bahsedilen bu sektörlerin
ne kadar geliĢmiĢ ve rekabetçi olduğu ve Aksaray iline ne kadar uzaklıkta olduğudur.
Türkiye‟de Otomotiv Yan Sanayi‟nde faaliyet gösteren firmalar genellikle
Ġstanbul, Bursa ve Ġzmir‟de yoğunlaĢmıĢ olup, bölgesel bazda değerlendirildiğinde,
firmalarının % 75‟inin Marmara, % 13‟ünün Ege ve % 7‟sinin Ġç Anadolu ve % 5‟inin
de diğer bölgelerde bulunduğu görülmektedir (www.tubitak.gov.tr). Otomotiv yan
sanayinin Türkiye‟de kümelendiği bölge de Marmara bölgesi olduğu için, bu iĢ
koluna hammadde açısından destek sağlayan firmaların büyük çoğunluğunun da
Marmara bölgesinde olması doğaldır.
Aksaray otomotiv sanayinde yer alan firmalar, girdilerinin büyük çoğunluğunu
Bursa, Konya ve Ankara‟dan temin etmektedirler. Ancak ölçek olarak küçük olan
Aksaray‟lı firmaların az sayıda üretimi gerçekleĢtirmek için satın aldığı girdilerin
maliyeti de fazla olmaktadır. Otomotiv yan sanayi üretiminde girdilerin ağırlıklı
olarak metal ve metal iliĢkili girdiler olduğu bilinmektedir. Bu noktada, Türkiye‟deki
en büyük alüminyum üreticisi olan Konya-SeydiĢehir Alüminyum‟un bölgede olması
Aksaray‟daki otomotiv yan sanayi firmaları için önemli bir avantajdır. Alüminyumun
yanı sıra sektördeki üretim gücünü etkileyen diğer girdiler çelik, bakır, alüminyum,
plastik malzeme, döküm, pik vb. olarak sıralanabilir. ġehirdeki firmalar çoğunlukla
pik girdi ihtiyacını Karabük Demir Çelik fabrikasından; demir ihtiyacını Ġskenderun
Demir Çelik fabrikasından ve bronz pirinç ihtiyacını ise yerli ve yabancı
tedarikçilerden temin etmektedir. Bununla birlikte bu ürünlerin tedarik zinciri
sürecinde rol alan aktörlerden büyük çaplı bayilerinde Konya ve Kayseri gibi yakın
illerde bulunmaları bir avantaj oluĢturmaktadır.
Ülkemizde 2008 yılı itibariyle demir-çelik sektörü ihracatının toplam sanayitarım ihracatı içindeki payı %14 civarındadır. Yine demir-çelik sektörünün toplam
ithalat içindeki payı %12 civarındadır. Uluslar arası pazarlarda orta düzeyde bir
rekabetçilik düzeyine sahip olan demir-çelik sektörüne genel olarak bakıldığında AB
112
ülkelerine göre rekabet avantajına sahip olduğu görülmektedir. Bu durum demir-çelik
sektörünün beslediği otomotiv ve otomotiv yan sanayi için bir avantaj
oluĢturmaktadır. Bununla birlikte otomotiv yan sanayinde ihtiyaç duyulan demir-çelik
talebi, arzdan fazla olduğu için, bu durum otomotiv yan sanayi firmaları için bir
dezavantaj oluĢturmaktadır.
3.6.2. Makine ve Donanım Tedarikçileri
Otomotiv yan sanayi firmalarının üretimlerine destek olan bir diğer endüstri de
makine imalat sanayi ile kalıp ve modelleme üreticileridir. Makine imalat sektörünün
ülkemizdeki genel durumuna bakıldığında, diğer sektörlerde olduğu gibi otomotiv yan
sanayinin daha rekabetçi bir yapıya kavuĢmasını sağlayacak geliĢmiĢlikten yoksun
olduğu söylenebilir. Öyle ki, Makine Ġmalat Sanayi‟nin Türkiye‟nin toplam ihracatı
içindeki payı %9 iken, toplam ithalatı içindeki payı ise %13 civarındadır. AR-GE ve
yenilik çabaları eksikliği, hammadde ve enerji maliyetleri yüksekliği, firma ölçeğinin
küçüklüğü gibi nedenlerle Türkiye‟deki makine imalat sektörünün rekabet gücünün
AB ülkeleri ile kıyaslandığında rekabet gücünün düĢük olduğu görülmektedir. Bu
durum makine sektöründen beslenen otomotiv olmak üzere diğer sektörlerin rekabet
gücüne de olumsuz yansımaktadır.
Bununla birlikte özel olarak Aksaray ilindeki otomotiv yan sanayi firmaların
makine ihtiyaçları açısından değerlendirildiğinde, makine imalatçılarının genelde yine
Marmara bölgesinde kümelenmiĢ olması Aksaray‟daki firmaların makine alımlarında
lojistik maliyetlerini artıracağından bir dezavantaj gibi görünmektedir. Ancak
çoğunlukla firma kurulumunda yada teknoloji yenilemede gündeme gelen makine
alımlarının lojistik maliyetleri bu açıdan çok büyük bir öneme sahip değildir.
Öte yandan Aksaray ili içinde otomotiv yan sanayi firmalarına hizmet verecek
yeterlilikte kalıp ve modelleme firmalarının olduğu söylenebilir. Ancak talep
miktarının azlığı kalıp ve modelleme firmalarının da en büyük problemidir.
3.6.3. Hizmet Sağlayıcılar
Aksaray otomotiv yan sanayinin küme olma potansiyeline katkıda bulunacak
destekleyici sektörlerden biri lojistik anlamında hizmet sağlayıcılardır. Bu anlamda
Ģehirde bir lojistik köyün olmaması veya ortak lojistik firmaları gibi oluĢumların
sağlanamamıĢ olması Aksaray otomotiv yan sanayi için bir dezavantaj
oluĢturmaktadır. Firmalar kendi girdilerini temin ederken ya kendi lojistik
olanaklarını kullanmakta veya ambarlar aracılığıyla bu ihtiyaçlarını gidermektedirler.
Ancak firmalar birbirinden bağımsız ve iĢbirliği olmadan lojistik hizmeti satın
aldığından özellikle küçük partiler halinde satın almalar veya satıĢlarda lojistik
maliyetleri de yükselmektedir.
Aksaray ilinde otomotiv ve otomotiv yan sanayi firmaları içinde Mercedes
A.ġ. dıĢında profesyonel danıĢmanlık kuruluĢlarından eğitim ve danıĢmanlık hizmeti
satın alan firma neredeyse yok gibi. Mercedes A.ġ. de bu hizmeti Ġstanbul merkezli
kuruluĢlardan satın alıyor. Öte yandan otomotiv yan sanayinde faaliyette bulunan
firmaların kurumsallaĢma, ölçek ve sermaye sorunları, onların bu tür hizmetleri satın
almama/alamamalarına neden oluyor. Dolaylısıyla bölgede bu tür hizmet sağlayan
profesyonel kuruluĢların eksikliği söz konusu değil tersine eğitim ve danıĢmanlık
alanlarında böylesi bir talep yetersizliğinden söz konusudur.
113
Bununla birlikte her halükarda firmaların özellikle yönetim, kurumsallaĢma,
satıĢ ve pazarlama, maliyet ve verimlilik, ihracat, insan kaynakları eğitimi ve diğer
teknik konularda danıĢmanlık hizmeti satın almaları onların geliĢimine rekabet
edebilirliğine katkıda bulunacaktır. Bu konularda üzere faktör Ģartlarında ifade
edildiği gibi firmalara destek sağlayacak Aksaray Üniversitesi gibi bir kurumun
varlığı bir avantajdır.
3.7. Devletin Etkinliği ve ĠĢbirliği Yapılan KuruluĢlar
Aksaray‟da otomotiv yan sanayinin küme olma potansiyeline etki edebilecek
unsurlardan biri de devletin uyguladığı vergi politikaları, teĢvikler, kümelenme
politikaları ile Ģehir ve bölgedeki ilgili kamu kurumlarının sektörel geliĢme için
sağladığı destektir.
Ülkemizdeki her sektörün ortak derdi yüksek vergi oranlarıdır. Dolayısıyla
hem sektörel ayırım hem de bölgesel ayırım dikkate alınmadan kümelenme
politikalarını sekteye uğratan en önemli sorunların baĢında söz konusu vergiler
gelmektedir. Yeterli sermaye birikimine sahip olmayan, henüz sanayici kimliğini
kazanan ve bu nedenle tam anlamıyla rekabetçi bir anlayıĢtan yoksun sanayicilik
yapmaya çalıĢan giriĢimcilerin yüksek dolaylı ve doğrudan vergilerden dolayı rekabet
edebilirlikleri de azalmaktadır. Öyle ki, örneğin sanayicilerin kullandığı enerji ve
akaryakıt maliyetleri Dünya‟daki diğer ülkelerle kıyaslandığında oldukça yüksektir.
Akaryakıt maliyetlerinin yüksek olmasının en önemli nedeni 1 litreden alınan
verginin, rafineri çıkıĢ fiyatının 2,7 katını geçmesinden kaynaklanmaktadır (Vatan
Gazetesi:2010). Benzer Ģekilde istihdamın üzerindeki en önemli iki yük, vergi ve
sigorta pirimidir. Bu da iĢverenleri rekabet konusunda olumsuz yönde etkilemektedir;
çünkü sektördeki rekabet çok yoğundur. Özellikle Çin ve Hindistan gibi ülkelerle
rekabet etmek zorunda olduğumuzu düĢündüğümüzde ülkemizdeki iĢçilik ücretlerinin
yüksek olması rekabette dezavantajlı duruma gelmemize neden olmaktadır. Bu
çerçevede vergi politikalarının sanayicilerin üretkenliğini, rekabet edebilirliğini ve
istihdamı artıracak Ģekilde yeniden ele alınıp düzenlenmesi sektörlerin geliĢimi için
önem arz etmektedir.
Öte yandan teĢvikler konusu da sanayicilerin muzdarip olduğu konuların
baĢında gelmektedir. En son 2009 yılında değiĢtirilen ve bir önceki teĢvik sisteminden
daha iyi olduğu düĢünülen teĢvik sisteminin yine de sektör temsilcileri tarafından
yetersiz olduğu düĢünülmektedir. Aksaray‟daki sanayiciler açısından teĢvik
sisteminin daha çok yöresel geliĢmiĢlikleri esas alarak düzenlenmesi memnuniyet
verici olmakla birlikte, teĢvik miktarlarının yeni yatırımların geliĢmiĢ bölgeleri
bırakıp geliĢmemiĢ bölgelere kaydırılması için yeterince teĢvik edici olduğu
düĢünülmemektedir. Bilindiği gibi sanayiciler, önemli pazarlara yakın olmayı tercih
etmektedirler. Durum makine imal edenler için de aynıdır. Örneğin takım tezgahı
sektöründe yer alan firmalar ürünlerinin yaklaĢık % 35‟ini (ülkemizde ve geliĢmiĢ
ülkelerde) otomotiv ve yan sanayi kuruluĢlarına satmaktadırlar. Otomotiv ve yan
sanayi ise özellikle Bursa, Ġzmir ve Kocaeli bölgesinde yoğunlaĢmıĢtır. Buna paralel
olarak da ülkemiz takım tezgahı imalatının % 70‟ini Bursa ve Ġzmir‟de mevcut
kuruluĢlar gerçekleĢtirmektedir. Tezgah imalatçısı, otomotiv kuruluĢlarına yakın
olmak, bunların projelerini izlemek ve pazardaki değiĢikliklere göre, gerektiğinde
yeni modelleri devreye almak veya mevcut makinelerini geliĢtirmek durumundadır.
114
Bu nedenle makine sektöründe yer alan firmalar, ne kadar teĢvik verilirse verilsin,
kolay kolay pazara uzak bölgelerde yatırım yapmayı düĢünmemektedirler.
Yukarıda bahsedilen vergi sorunu, enerji maliyetlerinin yüksekliği ve istihdam
üzerindeki yüksek sosyal güvenlik maliyetleri tüm sektörler ve bölgeler için
geçerlidir. Aksaray ili açısından özel bir değerlendirme burada söz konusu değildir.
Benzer Ģekilde otomotiv yan sanayi için uygulana teĢvik sistemi sadece Aksaray‟daki
otomotiv yan sanayi için değil, diğer bölgelerde de bu yan sanayide yer alan
firmaların ortak sorunu gibi görünmektedir. Aksaray ili için göze çarpan en önemli
sorun, il, bölge ve Türkiye genelinde hangi kurumların firmalar için nasıl bir destek
sağlandığının bilinmemesidir. Örneğin firmaların birçoğu ilde forklift operatörü
belgesinin dahi hangi kuruluĢ tarafından verildiği konusunda bilgi sahibi değiller.
Oysa daha önce de belirtildiği üzere hem il ve bölge düzeyinde hem de Türkiye
genelinde firmalara bilgi, yatırım, Ar-Ge ve ihracat destekleri verilmektedir. Burada
önemli olan firmaların bu konularda bilgilendirilmelerinin sağlanmasıdır.
Ayrıca pek çok sektöre olduğu gibi otomotiv yan sanayi için de ihracata
yönelik devlet teĢvikleri söz konusudur. Bu sayede sektörde ihracatı teĢvik etmek ve
uluslararası pazarlarda faaliyet gösteren Ģirketlerin rekabet gücünü artırmak
amaçlanmaktadır. Bu özel paket temel olarak AR-GE faaliyetlerini, piyasa
araĢtırmalarını, sergi ve uluslararası fuarlara katılımları, patent, ticari marka ve sanayi
tasarım masraflarını kapsamaktadır.
Öte yandan Aksaray‟da otomotiv yan sanayinin geliĢimi için Aksaray valiliği,
Sanayi ve Ticaret Odası ve Aksaray Üniversitesi desteğiyle il çapında kümelenme
araĢtırmaları baĢlatılmıĢ ve bu konuda her türlü desteği sağlamaktadırlar. Hem
otomotiv yan sanayi içinde yer alan firmalara hem de diğer sektörlerdeki firmalara
yönelik olarak bilgi eksikliğini gidermek, eğitim faaliyetleri düzenlemek ve firmaların
ihtiyaç duydukları konularda danıĢmanlık sağlamak üzere Aksaray Sanayi ve Ticaret
Odası ve iĢveren dernekleri gibi kuruluĢlar yer almaktadır. Ancak, bu tür kuruluĢların
teknik destek sağlamaktan ziyade yönlendirici ve rehber niteliğinde destek
sağladıkları bilinmektedir. Konya havzası içinde otomotiv ve otomotiv yan sanayinin
geliĢimi için tıpkı Ġstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde bulunan Otomotiv
Teknoloji Ar-Ge Merkezi‟ne (OTAM) benzer bir kuruluĢun kurulması önem
taĢımaktadır. Öyle ki, Böyle bir kuruluĢ hem Aksaray hem de Orta Anadolu sanayisi
(Konya ve Kayseri ve civar illerdeki yan sanayi kuruluĢları) için faydalı olacaktır.
3.8. Genel Değerlendirme
Aksaray ilinde geniĢ katılımlı toplantılardan, odak grup toplantılarından ve de
yapılan dokuman incelemesinden ortaya çıkan bilgiler ıĢığında otomotiv ve otomotiv
yan sanayi sektörü Porter‟ın elmas modeli çerçevesinde değerlendirilmiĢtir. Ortaya
çıkan bilgi ve düĢünceler modelin boyutları açısından sistematize ve kategorize
edilmiĢtir. Burada her bir boyut açısından olumlu alanlar ve geliĢtirilmeye açık alanlar
kısaca özetlenecektir.
115
Tablo 10: Aksaray Otomotiv Yan Sanayi Elmas Modeli Analizi
Elmas Modeli
BileĢenleri
Olumlu Alanlar
GeliĢmeye Açık Alanlar
Faktör
Koşulları
 Mercedes Kamyon Fabrikasının varlığı
 Mercedes‟in tedarik politikasında
yerelleĢmeye giderek önem vermesi
 ġehrin Adana, Konya, Kayseri ve Ankara
karayollarının kavĢak noktasında bulunuyor
olması
 Konya‟da otomotiv yan sanayi
kümelenme çalıĢmalarının bölge genelinde ele
alınma potansiyeli
 Aksaray‟da son yıllarda Ģehrin kalkınma
stratejisi ile ilgili yapılmıĢ pek çok çalıĢmanın
varlığı ve bilgi birikimi
 Profesyonel, uzman iĢ gücünün
yetiĢtirilmesi ve çalıĢanlarda iĢ
disiplinin sağlanması
 Demiryolu eksikliği
 OSB ve diğer küçük sanayi
sitelerindeki fiziki altyapı eksikliği
 Üniversite-Sanayi iĢbirliğinin
geliĢtirlmesi
 ĠĢletme sermayelerinin
güçlendirilmesi ve iĢletmelerin
finansa ulaĢımları konusunda
çalıĢmaların yapılması
Talep Koşulları
 Türkiye‟nin ortasında ortasında yer alması
 Türkiye‟deki kamyon üretiminin yurtiçi
talebi karĢılamaya dönük olması
 Otomotiv yan sanayinde yer alan
firmaların Mercedes dıĢına da üretim yapma
zorunluluğu
 Orta doğu ile geliĢmekte olan iĢ iliĢkileri
 Mercedes kamyon fabrikasının
üretim adedinin düĢük olması
 Bölgenin Marmara Otomotiv ĠĢ
Kümesine olan uzaklığı
 Konya otomotiv yan sanayi iĢ
kümesi ile iĢbirliği düzeyinin düĢük
olması
Firma
Stratejisi
ve
Rekabet Yapısı
 KOBĠ olmanın sağladığı esneklik ve diğer
avantajlar
 ġirket birleĢmelerinin gerekliliği
konusunda artan bilinç
 Yatırım için Aksaray‟ı tercih eden
firmaların yıllar itibariyle artıyor olması
 Konya otomotiv yan sanayi ile birlikte
küme için gerekli kritik kütlenin varlığı
 Coğrafi konum sebebiyle diğer illere göre
sağlanan avantajlı konum
 GiriĢimcilik kültürünün
 Yeni pazarlar araĢtırma
kültürünün geliĢmemiĢ olması
 KurumsallaĢma sorunu
 Firmalar arası iĢbirliğinin
yeterince geliĢmemiĢ olması
 Ölçek sorunu
 Pazarlama becerilerinin ve
markalaĢmanın geliĢtirilmesi
İlgili
ve
Destekleyici
Endüstrilerin
Varlığı
 SeydiĢehir Alüminyum ĠĢletmesine
yakınlık
 Sektörün geliĢmesi ve kümelenme
çalıĢmaları için toplumsal mutabakatın
sağlanmıĢ olması
 Plastik, Demir-Çelik, Makine
endüstrisi gibi diğer iliĢkili sektörlere
olan uzaklık
Devletin Rolü
 TeĢviklerin varlığı
 Valilik, Sanayi ve Ticaret Odası ve
Üniversite arasında kümelenme güçlü bir
koordinasyon
 Kalkınma ajansının faaliyetleri
 Kamu kuruluĢlarının sektör geliĢmesi için
hem fikir olmaları ve beraber çalıĢıyor olmaları
 Bölgede Otomotiv Teknoloji ArGe Merkezi (OTAM) gibi bir
kurumun eksikliği
 Yerel kurumlar ile özel sektör
arasında iletiĢim eksikliği
 Devlet teĢvikleri konusunda
bilgilendirmenin olması
116
3.9. Kaynaklar
Alican, K.; Tanyeri, M. (1992), Uluslar arası Rekabetçi Gücün Dinamikleri ve
GloballeĢme Eğilimleri, EGIAD Yayınları, Ġzmir, SS, 11
Clancy. P., E. O‟Malley, L. O‟Connell, C.V. Egeraat, (2001) “Industry clusters in
Ireland: an aplication of Porter‟s model of national competitive advatage to three
sectors”, European Planning Studies, 9/1.
Curan, P. (2001), Competition Ġn Uk Higher Education: Applying Porter‟s Diamond
Model To Geography Departments University Of Southampton, Uk, Studies İn
Higher Education, Volume 26, No. 2
Çiftçi, H. (2004), Ġktisadi GeliĢmede Uluslar arası Rekabet ve Ulusal Kurumlar
Dinamiği, Seçkin Yayınları, Ankara
Çiftçi, H. (2008), Ġktisadi GeliĢmede Rekabet, Devlet ve Ekonomik Büyüme Politiği,
Aktive Akademi 1, Makale Yarışması, Çukurova Üniversitesi İİBF, Akademik
AraĢtırma ve Yönlendirme Birliği
Davies, H.; Ellis, P. (2000), “Porter‟s Competıtıve Advantage Of Natıons: Tıme For
"The Fınal Judgement?” Journal Of Management Studies, 37: 8 December
Elmacı, O.; Kurnaz, N. (2004), Sürdürülebilir Rekabet Gücüne Yönelik Vizyon
ArayıĢlarında Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM) YaklaĢımı, IV. Ulusal
Üretim Araştırmaları Sempozyumu, 8–10 Ekim, Selçuk Üniversitesi, Konya, SS.
481–487
Hasdal, F. (2006), Türkiye‟nin Avrupa Birliği Ġle Rekabet Gücünün KarĢılaĢtırılması,
Osman Gazi Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi
Hodgetts, R. M. (1993), M. Porter‟s Diamond Framework Ġn A Mexican Context,
Management International Review, Second Quarter, 33, 2; Pg. 41
Ġmer, H. (2006), Avrupa Birliği Entegrasyon Sürecinde Türk Tekistil ve Konfeksyon
Sanayinin Rekabet Gücü ve GeliĢme Olanakları, Dokuz Eylül Üniversitesi, SBE,
Yüksek Lisans Tezi
Lofsten, H; Lindelöf, P. (2002), Science Parks And The Growth Of New TechnologyBased Firms- Academic-Industry Links, Innovation And Markets, Research
Policy 31 6, SS. 859–876.
Mohr, R. D. (2002), Technical Change, External Economies, and the Porter
Hypothesis, Journal of Environmental Economics and Management, Volume 43,
Issue 1, SS. 158-168
Öz, Ö. (2000), “Assessing Porter‟s Framework for National Advantage: The Case of
Turkey”, Journal of Business Research 55, SS. 509–510
Porter, M. (1998) The Competitive Advantage of Nations, Macmilan.
Wayne, R. (1993), “Multiple Linked "Diamonds" And The Ġnternational
Competitiveness Of Expor- Dependent Industries: The New Zealand
Experience”, Management International Review, Second Quarter, 33, 2; SS. 55
Webster, D. (1997), Muller, I., Urban Competitiveness Assessment in Developing
Country Urban Regions: The Road Forward, The World Bank, Washington D.C.,
July
Yetton, P; Craig, J. Davis, J., Hilmer, F., (1992), “Are Diamonds A Country‟s Best
Friend? A Critique Of Porter‟s Theory Of National Competition As Applied To
Canada, New Zealand And Australia”, Australian Journal Of Management, 17,
1, June
117
BÖLÜM 4
AKSARAY ĠNġAAT MALZEMELERĠ Ġġ KOLU KÜME POTANSĠYELĠ
ANALĠZĠ
Yrd.Doç.Dr. Abdulkadir HIZIROĞLU
Yrd.Doç.Dr. Mahmut HIZIROĞLU
Yrd.Doç.Dr. M.Said DÖVEN
4.1. GiriĢ
ĠnĢaat sektörü; GSMH içindeki payı, diğer sektörlerle olan girdi-çıktı iliĢkisi,
istihdam sağlaması ve ihracatı artırıcı etkisi nedeniyle ekonominin en önemli
sektörlerinden birisidir. Günümüzde “inĢaat”, yalnızca çevrenin inĢa edilmesini değil,
bakım, onarım ve iĢletilmesine katkıda bulunan faaliyetlerin tümünü içermektedir.
ĠnĢaat sektörünün kendisine bağlı çok sayıda yan sanayi dalını ve girdi sağlayan diğer
sektörleri harekete geçirmesi, ekonominin itici, sürükleyici ve uyarıcı sektörü olarak
adlandırılmasına neden olmaktadır (Ġlhan, 2008:1).
Günümüzde tek katlı yapılardan gökdelenlere kadar bina yapıları, barajlardan
otoyollara, fabrikalardan asma köprülere kadar değiĢik amaçlara hizmet eden yapılar
sektörün çıktılarıdır. ĠnĢaat sektörü sadece barınmak için bina yapımıyla değil; kara
yolları, otoyollar, demir yolları, köprüler, tüneller, metrolar vb. yapılar ulaĢımı,
kanallar, çekler, barajlar, bentler, hidrolik santraller vb. su yapıları ile su iletim, su
depolama ve elektrik üretimini sağlamasıyla altyapıyı ve enerji sektörünü
etkilemektedir. Sektörün neredeyse bütün üretimi yatırım malı sayılmaktadır.
4.2. Dünya’da ve Türkiye’de ĠnĢaat Sektörünün Yapısı
Dünyada inĢaat sektörü, ekonomik yapı içerisinde ayrı bir yere ve öneme
sahiptir. Sektörün performansı krizlerden oldukça fazla etkilenerek bazı yıllarda
artmıĢ, bazı yıllarda azalmıĢtır. 2000 yılının ikinci yarısında dünya ekonomisindeki
dalgalanmalara paralel olarak ve ABD‟de yaĢanan terörist saldırılar ile sektör
büyüklüğü 3,6 trilyon ABD dolarından 3 trilyon ABD dolarına kadar gerilemiĢtir.
2002-2006 yılları arasında global piyasalarda oluĢan olumlu hava ile 2006 yılı sonu
itibariyle inĢaat sektörünün dünyadaki büyüme performansı %7,2 ile zirveye
ulaĢmıĢtır. 2007-2008 yılları sektörün dünyadaki büyümesinin ciddi biçimde hız
kestiği (emlak piyasasında baĢ gösteren ve küresel ekonomik krize yol açan) bir
dönem olmuĢtur. Kriz Kuzey Amerika‟dan baĢlayıp oradan Avrupa'ya sıçramıĢtır.
Ancak bu dönemde Doğu Avrupa ile Ortadoğu-Afrika Bölgeleri bu süreçten göreceli
olarak daha az etkilenmiĢlerdir. 2008 yılında dünya inĢaat harcamaları bir önceki yıla
göre sadece % 1 oranında artarak 4,8 trilyon dolar olarak gerçekleĢmiĢtir ki bu dünya
inĢaat harcamalarında 2002 yılından beri görülen en düĢük büyüme oranı olmuĢtur.
Krizden dolayı oluĢan negatif büyüme trendi 2009‟da Asya hariç tüm bölgelere
yayılmıĢtır. ABD‟nin en erken 2010 yılı içinde toparlanması, Avrupa dahil diğer
ekonomilerde ise toparlanmanın 2011 ve 2012 yıllarına kadar süreceği
öngörülmektedir (Anonim, 2008b; Anonim, 2009b).
118
Tablo 11: Dünya ĠnĢaat Sektörü Büyüme Performansları
Yıllar
Dünya
Kuzey
Amerika
Güney
Amerika
Batı
Avrupa
Doğu
Avrupa
Ortadoğu
ve Afrika
Asya
2004
6,0
8,4
12,3
3,4
4,3
1,8
7,4
2005
6,6
7,5
10,1
5,9
7,2
2,2
6,7
2006
7,2
3,8
11,0
7,2
15,4
9,3
8,4
2007
2,9
-4,1
8,5
2,0
13,4
10,2
6,5
2008
-1,2
-6,4
4,8
-5,2
8,0
7,2
3,9
2009
-3,7
-11,4
-0,6
-5,9
-3,2
-1,2
2,6
Kaynak: TMB.
Dünya‟daki bu geliĢmeler ıĢığında Türkiye‟deki inĢaat sektörü incelenecek
olursa; gerek sanayi boyutuyla, gerekse pazarlama ve ticaret boyutuyla Türkiye‟nin en
geniĢ sektörlerinden birisini oluĢturmakta olan ve dolaylı olarak 400 sektörü/alt
sektörü etkileyen Türk inĢaat sektörü 1993–2003 yılları arasında durgunluk içerisine
girmiĢtir. Bu dönemde ekonomi %26,1 büyürken, inĢaat sektörü %22,4 gerilemiĢtir.
2003–2004 yıllarında ulaĢtırma ve konut sektörlerindeki yatırımların biraz olsun
canlanması inĢaat sektörüne olumlu yansımıĢ ve sektör 2004 yılında %4,6, 2005
yılında %9,3 ve 2006 yılında %18,5 gibi yüksek bir büyüme oranı yakalamıĢtır.
Küresel krizin etkisi ile 2007 yılında büyüme hızında (%5,7) görülen daralma, 2008
yılında küçülmeye (%-8,2) dönüĢmüĢtür ve bu küçülme 2009 yılında da devam
etmiĢtir.
Yapı ruhsatına göre bina sayılarının geliĢimi büyüme (küçülme) rakamlarına
paralel seyir göstermektedir. Konut ruhsatları sayısı 2007 ve 2008 yılları ilk 9 aylık
verilerinde olduğu gibi 2009'un üçüncü çeyreğinde de ciddi bir düĢüĢ ortaya
koymuĢtur. 2009 yılının ilk 9 aylık döneminde toplam bina sayısında %14,8;
yüzölçümünde %19,6; değerinde (TL) %25,1 ve daire sayısında %17,2'lik azalma
görülmüĢtür.
Yapı kullanma izin belgelerine iliĢkin istatistiklerde ise her ne kadar 2009 ilk 3
çeyreği 2008 aynı dönem rakamından düĢük olsa da, 2007 ilk 9 ayına kıyasla küçük
de olsa pozitif seyir devam etmiĢtir. Bunun sebebi ekonomik durgunluktan ziyade
mevcut stokların eritilmeye çalıĢılması olabilir.
ĠnĢaat sektörünün büyüme performansını %75-80 oranlarında özel sektörün,
%20-25 oranlarında ise kamu sektörünün sabit sermaye yatırımları belirlemektedir.
Özel sektör yatırımlarının ana dinamiğini konut talebi artıĢları oluĢturmaktadır. 2009
yılı istatistiklerindeki konut talebinin ve inĢaat yapma isteğinin önemli ölçüde azalmıĢ
olduğunu göstermektedir. Türkiye'de sabit sermaye yatırımlarına ayrılan kaynak bir
önceki yıla kıyasla 2008'de %3,7, 2009'da ise %17,2 oranında gerilemiĢtir ki bu
durum inĢaat sektörünü doğrudan etkilemektedir. 2010 için öngörülen meblağ ise
sadece %7,7'lik bir artıĢa iĢaret etmektedir.
119
Cari fiyatlar esas alınarak sektörel düzeyde yapılan toplam yatırımların
dağılımı incelendiğinde, enerji ve madencilik sektörleri hariç, 2008 yılında ortaya
çıkan krizin etkisiyle inĢaat dahil diğer tüm sektörlerin 2009 yılı yatırımlarındaki
yüzdelerinde düĢüĢ gözlemlenmektedir ki bu düĢüĢten en çok yarayı imalat sektörü
almıĢtır. 2010 yılı itibari ile ise tüm sektörler için yatırımlardan alınan yüzdelerde
artıĢ olacağı hazırlanan yatırım programında belirtilmektedir. Konut kredisi faizlerinin
%1'lerin altına kadar gerilemiĢ olması böyle bir artıĢı mümkün kılacak gibi
gözükmektedir. Konut sektörü 2009 yılındaki %14 civarındaki yatırım yüzdesini
küçük bir artıĢ oranı ile koruyacaktır.
Banka kredilerindeki son iki yıla iliĢkin rakamlara bakıldığında özellikle 2009
yılında hem tüketici kredilerinde ve buna paralel olarak konut kredilerinde
gözlemlenen azalıĢ inĢaat sektörünün krizden etkilendiginin bir kanıtı niteliğindedir.
Özellikle kalkınma ve yatırım bankaları tarafından verilen konut kredileri 2008 yılına
kıyasla %18 oranında ciddi bir azalma göstermiĢtir.
Sektörel düzeyde özel sektörün yurt dıĢından temin ettiği kredilerin yıllık
yüzde değiĢimi 2003 yılı ve sonrası itibariyle incelendiğinde inĢaat sektörünün yurt
dıĢı kredi kullanım oranları 2003-2007 arası artan bir seyir izlerken 2008 yılında
yerini düĢüĢe bırakmıĢ ve 2009 yılında yıllık yüzde değiĢim negatif olarak
gerçekleĢmiĢtir. Bu tablo hizmet ve sanayi sektörleri için ve tüm sektörler toplamında
benzer bir durum sergilerken tarım sektöründe yıllık değiĢimler dalgalı olmuĢtur.
Tablo 12: Yurt DıĢından Sağlanan Özel Sektör Uzun Vadeli Kredi Borcu
(Yıllık yüzde değiĢim)
TOPLAM
TARIM
SANAYI
HĠZMET
ĠNġAAT
2003
3,2
-10,3
1,8
1,9
-3,0
2004
22,5
120,0
14,1
13,3
23,1
2005
37,1
25,3
9,2
36,1
33,6
2006
62,5
13,0
55,0
56,2
56,2
2007
48,0
11,5
28,8
66,7
107,9
2008
15,4
57,2
28,4
21,6
29,0
2009
-8,5
14,4
-6,8
-6,3
-6,7
Kaynak: TCMB.
Konut sektöründeki yatırımları yıllar itibari ile özel ve kamu yatırımları
ayrımında incelediğimizde, kamu yatırımlarının 2009 yılında azaldığı görülürken
özel yatırımların 2007 yılından itibaren azalma kaydettiği görülmektedir. Konut
sektöründe 2009 yılında yapılan yatırım yaklaĢık toplam 160 milyon lira iken 2010
programında bu rakamın 180 milyon lira civarına yükselmesi beklenmektedir. Bu
değerin %75‟lik kısmı özel sektör yatırımı olacaktır.
ĠnĢaat sektöründe etki yaratabilen bir diğer faktör Uluslararası Doğrudan
Yatırımlardır. Uluslararası yatırımcıların Türkiye‟deki yeni veya mevcut Ģirketleri ile
120
iĢtirak ettikleri yerli sermayeli Ģirketlerdeki ortaklık paylarına iliĢkin transferleri
içeren sermaye giriĢi, 2010 yılı Ocak ayında 188 milyon ABD Doları düzeyinde
gerçekleĢmiĢtir. Bu rakam ayni ayin bir önceki yılına göre çok düĢük seviyedir.
Ancak su belirtilmelidir ki 2010 yılı ocak ayı sermaye giriĢinin 40 milyon doları
inĢaat sektöründen gelmiĢtir. Genel olarak bakıldığında, toplam sermaye giriĢinde
2009 yılında 2008‟e kıyasla büyük bir düĢüĢ yaĢanırken inĢaat sektörü için bunun tam
tersi bir durum söz konusudur.
Yıllar itibari ile Türkiye‟de inĢaat sektöründe açılan ve kapanan Ģirketlerin
sayıları incelendiğinde; inĢaat sektöründe açılan Ģirket sayılarının toplam açılan Ģirket
sayılarına oranı ile elde edilen 2005-2009 yıllarına iliĢkin yüzde değerler aĢağı yukarı
sabit olup %14-15 civarındadır. Ayni yıllar arasında inĢaat sektöründe kapanan Ģirket
sayılarında yüzde itibari ile sürekli ancak çok büyük düzeyde olmayan düĢüĢler
meydana gelmektedir.
Tablo 13: Açılan ġirket Sayısı
Yıllar
Toplam
ĠnĢaat
Yüzde(%)
2005
47.401
6.576
13,87
2006
52.699
7.999
15,18
2007
55.351
8.124
14,68
2008
49.003
7.035
14,36
2009
44.472
6.003
13,50
Kaynak: TÜĠK.
Tablo 14: Kapanan ġirket Sayısı
Yıllar
Toplam
ĠnĢaat
Yüzde(%)
2005
7660
1285
16,78
2006
8886
1458
16,41
2007
9471
1464
15,46
2008
9954
1408
14,15
2009
9578
1246
13,01
Kaynak: TÜĠK.
TÜĠK tarafından gerçekleĢtirilen Hane Halkı ĠĢgücü Anketi sonuçlarına göre
sektörün 2006 yılında toplam istihdam içerisindeki payı %5,8, 2007 yılında 35 bin
kiĢilik artıĢla %5,9 olarak gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılı Kasım ayı sonu TÜĠK verilerine
göre inĢaat sektöründeki istihdam 1 milyon 345 bin kiĢidir. Bu sayının 37 bini
kadındır. Kadınların toplam inĢaat istihdamındaki payı yalnızca %2,75‟tir. ĠnĢaat
sektörünün toplam istihdamdaki payı 2009 yılı Kasım ayı itibariyle %6,2 olmuĢtur.
Bu oran Tarım sektörü için %24,6 iken Sanayi sektörü için yaklaĢık %18,9‟dur. Bir
121
önceki yıla kıyasla tarım ve inĢaat sektörlerinde küçükte olsa bir artıĢ söz konusu iken
imalat sektöründeki istihdamın azaldığı söylenebilir.
AĢağıdaki tablo farklı maliyet kalemleri ve toplam düzeyinde bina inĢaat
maliyetlerinin değiĢimini göstermektedir. 2006-2009 yılları arası toplam bina inĢaat
maliyetlerindeki artıĢ dalgalı bir seyir seyretmekte ancak 2009 yılında önceki üç
yıldaki artıĢ yerini toplam maliyette ve genel inĢaat malzemeleri maliyetinde azalıĢa
bırakmıĢtır.
Tablo 15: Bina ĠnĢaat Maliyetleri (Bir önceki yıla göre değiĢim)
Yıllar
ĠĢçilik
Genel
inĢaat Tesisat
malzemeleri
malzemeleri Toplam
2006
22,24
16,27
11,83
16,67
2007
12,71
6,21
6,17
7,72
2008
11,65
15,00
11,14
13,65
2009
3,06
-7,92
0,27
-4,28
Kaynak: TÜĠK.
Proje kapsamında yapılan küme analizi çalıĢmaları sonucu her ne kadar
mevcut hali ile Aksaray ilinde öne çıkan bir küme olmadığını ancak gelecekte küme
olma potansiyeli açısından ĠnĢaat sektörünün ön plana çıktığını göstermiĢtir. ĠnĢaat
sektörü müteahhitlik hizmetlerinden inĢaat malzemelerine kadar çok geniĢ yelpazede
değiĢik iĢ kollarını bünyesinde bulundurmaktadır. Aksaray ilindeki potansiyel dikkate
alındığında inĢaat malzemeleri iĢ kolunun öne çıktığı gözlenmektedir. DeğiĢik sektör
temsilcileri ile yapılan görüĢmeler sonucunda Aksaray ilinde inĢaat malzemeleri iĢ
kolunun küme olma potansiyeli düĢüncesi iki temel gerekçe üzerine oturtulmuĢtur.
Bunlardan birincisi Türkiye‟de son yıllarda görülen bölgesel ve yerel kalkınma
adımlarının bir sonucu olarak ortaya çıkan ve Aksaray ili ve çevresinde de bu
kalkınmaya istinaden gözlenmekte olan „kentleĢme‟ olgusunun hızlı bir Ģekilde
yayılmasıdır. Bir baĢka ifade ile kentleĢmenin ekseninde yer alan alt yapı ve inĢaat
yatırımlarının artması bu gerekçelerden biridir. Diğer gerekçe ise inĢaat malzemeleri
alanında hammadde açısından Aksaray ilinin sahip olduğu doğal maden kaynaklarının
varlığıdır.
Yukarıda belirtilmiĢ olan iki temel gerekçeye istinaden durum ele alındığında
Aksaray ili için ĠnĢaat Malzemeleri iĢ kolunun küme olma potansiyelinin detaylı bir
analizine ihtiyaç vardır. Aksaray ĠnĢaat Malzemeleri ĠĢ Kümesi analizi; Porter (1990)
tarafından geliĢtirilen “Elmas Modeli” çerçevesinde Ģehirdeki Firmalar, Devlet
Kurumları, Sivil Toplum Örgütleri, Üniversite ve OSB Müdürlüğü ile diğer ilgili
küme aktörlerini içine alan paydaĢların doğrudan katılımı ile oluĢturulmuĢtur. Bu
çerçevede odak grup tartıĢmaları yapılarak öncelikle Ģehirde küme olma potansiyeli
olan sektörler belirlenmiĢ ve bunlar arasında Aksaray için ortaya çıkan ĠnĢaat
Malzemeleri iĢ kolunun niçin küme olabileceği üzerine tartıĢmalar yapılmıĢtır. Küme
olma gerekçelerine iliĢkin tartıĢmalar Elmas Modeli çerçevesinde sistematik bir
Ģekilde yürütülmüĢ ve bu kapsamda yapılmıĢ olan odak grup tartıĢmaları sonucunda
122
Aksaray ĠnĢaat Malzemeleri küme olma potansiyeline iliĢkin analiz sonuçları aĢağıda
yer almaktadır.
4.3. Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Faktör KoĢulları
4.3.1.
BeĢeri Kaynaklar
Aksaray OSB‟de faaliyet gösteren (üretime geçen) 116 firmadan 16 tanesi yapı
malzemeleri alanında faaliyette olup bu alanda istihdam edilenlerin sayısı 412‟dır.
Toplam 4000 civarında kiĢinin istihdam edildiği OSB‟de bu is kolundaki çalıĢan
sayısı toplam istihdamın %10‟unu oluĢturmaktadır ki bu oran Türkiye ortalamasının
üstündedir. Maden ve Mobilya ile Kimya ve Plastik sanayilerinin de bu is koluna
destek verici is kolları dikkate alındığında bu istihdam oranı yaklaĢık %23‟lere kadar
çıkmaktadır.
Mevcut istihdamın yüksek olduğu böyle bir sektörde bu iĢgücünün niteliği de
bir o kadar önem arz etmektedir. Nitekim bir bölgede belirli bir iĢ kolunun ekseninde
kümeleĢme ya da küme potansiyeli olmasında o iĢ kolunda nitelikli iĢgücünün varlığı
ve bu iĢgücünün profesyonelleĢme düzeyi büyük önem arz etmektedir. Sektör genel
olarak emek yoğun bir teknolojiyle çalıĢtığı için beĢeri kaynakların etkisi oldukça
fazladır. Aksaray‟da bu sektörde faaliyet gösteren firmalar incelendiğinde iĢgücünün
yeterince vasıflı olmadığı ancak bunun temelinde sektörün doğası gereği bu
kategorideki çalıĢanlara duyduğu ihtiyaç yatmaktadır. Çünkü, küçük isletme profiline
uygun olarak sektördeki firmaların pazarlama, finans-muhasebe ve diğer yönetsel
isleri bu firmaların sahipleri ya da ortakları tarafından yapılırken diğer islerin
yapımında çekirdekten yetiĢen bir ya da bir kaç ustanın kontrolünde görev yapan
vasıfsız isçiler bulunmaktadır. Nitekim, bu durum Türkiye genelinde de çok farklı
değildir. TÜĠK verilerine göre 2008 yılında aylık ortalama iĢgücü maliyetinin en
düĢük olduğu sektör 1.055 TL ile “inĢaat” sektörüdür. Bu sektörü 1.254 TL ile
“oteller ve lokantalar” sektörü izlemektedir. Bu durum 2004 yılında ise 849 TL ile en
düĢük iĢgücü maliyeti “oteller ve lokantalar” ekonomik faaliyet kolunda iken, bu
sektörü 920 TL ile “inĢaat” sektörü takip etmekteydi. ĠnĢaat sektöründe iĢgücü
maliyetlerinin bu Ģekilde çıkmasının nedeninin vasıfsız iĢçilerin sektördeki
istihdamda büyük bir paya sahip olması olduğu düĢünülmektedir.
Tablo 16: ĠnĢaat Sektörünün Haftalık Fiili ÇalıĢma Süresi ve Aylık Ortalama
ĠĢgücü Maliyeti
Ücretli
ÇalıĢanların
Oranı (%)
Haftalık
ÇalıĢma
(saat)
Ekonomik
Faaliyet
2004
2008
2004
ĠnĢaat
5,9
6,4
43,0
Fiili
süresi
Aylık Ortalama
Brüt Ücret
Aylık Ortalama
ĠĢgücü Maliyeti
2008
2004
2008
2004
2008
43,9
686
844
920
1055
Kaynak: TÜĠK.
123
Aksaray ilinde vasıfsız iĢgücü ihtiyacının yüksek olmasının sebepleri ise firma
sahiplerinin nitelikli iĢgücünün gerekliliğinin farkında olmaması (ya da henüz bu
vizyona ulaĢamamıĢ olması), nitelikli iĢgücüne gerekli maddi değerin mevcut
imkanlar çerçevesinde verilemiyor olması ve nitelikli iĢgücüne iĢletme sahiplerinin
manevi açıdan tatmin edici çalıĢma koĢulları (nitelikli iĢgücüne vasıfsız çalıĢan gibi
davranılması, yönetimin iĢletme sahiplerinin tekelinde olup profesyonellere yetkinin
fazla devredilmemesi gibi durumlar) sunamamasıdır. Halihazırdaki firmaların kısa ve
orta vadede kurumsallaĢmalarına paralel olarak nitelikli iĢgücüne ihtiyaç duyacağı
gerçeği bir çok sektör temsilcisi tarafından dile getirilmektedir. KurumsallaĢma ile
beraber il dıĢarısında alınan isler ve özellikle inĢaat sektörünün Türkiye‟nin önemli
bir ihracat kapısı olması nedeniyle bu eksikliğin gün geçtikçe hissedildiği bir gerçek
olarak karĢımıza çıkmaktadır.
Bununla beraber, diğer öne çıkan sektörlerde olduğu gibi inĢaat sektöründe de
nitelikli iĢgücü ihtiyacının karĢılanmasında güçlükler yaĢanmaktadır. Aksaray ili için
bu durumun bir kaç nedeni vardır.
Birincisi, Aksaray ilinin sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik seviyesinin düĢük
olmasına paralel olarak inĢaat sektörü için ihtiyaç duyulan nitelikli insanların bölgeye
çekilmesi problemidir. Bir baĢka ifade ile, nitelikli iĢgücünün Ģehrin sosyo-kültürel
imkânlarının düĢüklüğünden dolayı Ģehirde çalıĢmak istememekte ve geliĢmiĢ
Ģehirlerde çalıĢmayı tercih etmektedirler. ġehre dıĢarıdan nitelik iĢgücünün çekilmesi
beraberinde firmalara maddi kulfiyet getirmekte ve bu durum Ģehirdeki firmaların
ölçekleri dikkate alındığında ciddi bir sorun teĢkil etmektedir. Gerek Aksaray
Üniversitesinin yetiĢtirmiĢ olduğu ve sektöre katkı sağlayacak beĢeri kaynaklar
gerekse Aksaraylı olup dıĢarıda kendini yetiĢtiren nitelikli iĢgücü bu soruna bir çözüm
getirememektedir.
Ġkincisi, sektörün ihtiyaçlarını karĢılayabilecek nitelikli iĢ gücünün
geliĢtirilmesinde mevcut iĢgücünün sahip olduğu mesleki eğitimin yetersiz olmasıdır.
ÇeĢitli Mesleki Eğitim kurumlarının Aksaray‟da bu sektörün ihtiyaç duyduğu alanlara
yönelik eğitim düzenlemesi, Ģehirde sektörün ihtiyaç duyacağı vasıflı eleman ihtiyacı
sorununun çözümüne katkıda bulunacaktır.
Üçüncüsü, mevcut iĢgücünün niteliksiz olmasında ve geliĢememesinde en
önemli unsur olan profesyonel iĢ yapma kültürünün yeterince geliĢmemiĢ olmasıdır.
Sektördeki mevcut iĢ gücünün yurt dıĢı bağlantıları sebebiyle (yurt dıĢına çıkma isteği
ve yurt dıĢından maddi kaynak temini) iste devamlılık ve istikrar sağlayamaması
firmaların bu iĢgücünün nitelik kazanmasına yönelik yaptığı çabaları boĢa çıkarmakta
ve profesyonelleĢme adına geride kalmalarına sebebiyet vermektedir. Bu durum
nispeten genelde sektörün kendi yapısından da kaynaklanmaktadır. Türkiye‟de bu
sektörde çalıĢanların daha çok geçici iĢçi olmaları (%45) ve bir kısmının serbest
çalıĢanlardan (%11) oluĢmaları firmalara bağlılık ve iĢ ahlakı gibi konularda olumsuz
bir durum olarak görülmektedir.
124
ġekil 65: Türkiye‟de ĠnĢaat Sektörü Ġstihdamının ĠĢteki Durumları
ĠnĢaat Sektörü Ġstihdamının ĠĢteki Durumları, 2008
7%
1%
11%
36%
45%
Ücretli veya maaĢlı
ĠĢveren
Ücretsiz aile iĢçisi
Yevmiyeli(mevsimlik,arızi,geçici)
Kendi hesabına
Kaynak: TÜĠK.
BeĢeri kaynaklar açısından ilin karĢılaĢtığı sorunlardan biri de özellikle
müteahhitlik alanında meslekte ehil olmayanların ildeki gayrimenkul ve inĢaat
yatırımlarındaki büyümeye paralel olarak bu sektörde faaliyete giriĢmesidir. Bu
durum hem diğer ehil insanların haksız rekabetle mücadele etmelerinden dolayı
enerjilerini tüketmekte hem de kalite açısından bu iĢ kolunda faaliyet gösteren
firmaların prestijini sarsmaktadır.
Aksaray ilinde mevcut iĢgücüne iliĢkin belirtilmesi gereken önemli bir husus ta
firma sahipleri ve yöneticilerinin eğitim düzeylerinin yüksek olmamasına paralel
olarak ortaya çıkan bir takım temel yeterliliklerin eksik olmasıdır. ĠnĢaat sektöründe
çalıĢan kiĢilerin/Ģirketlerin yabancı dillerin kullanımı ile ilgili bilgi ve becerilerinin
sınırlı olması, çalıĢanların/Ģirketlerin uluslararası hareketliliğini kısıtlamaktadır.
4.3.2.
Coğrafi Konum
Aksaray‟ın coğrafi konum olarak üç büyük Ģehrin kavsak noktasında
bulunması hasebiyle il dıĢındaki iç pazarlara ulaĢma açısından önemli bir rekabet
avantajına sahiptir. Büyük Ģehirlerin ortasında bulunmanın rekabet açısından
dezavantajlı bir durum olduğu zaman zaman ildeki çeĢitli sektör temsilcileri
tarafından dile getirilse de Aksaray‟daki coğrafi konum hem inĢaat malzemelerinin
gerek iç pazardaki hareketi açısından hem de yurt dıĢında yapılan iĢler için ithalat ve
ihracat faaliyetlerini etkilemesi dolayısıyla önemlidir. Aksaray‟ın coğrafi konum
olarak hem Türkiye‟de hem de Ġç Anadolu Bölgesinde bir kavĢak noktasında olması
nedeniyle bir avantaja sahip olduğu söylenebilir. Özellikle Türkiye‟nin doğusunda
yaĢanmakta olan bölgesel geliĢmelerden en çok nasibini alan bir sektör olarak inĢaat
sektörü açısından Aksaray ilinin doğu pazarına yakinliği ciddi bir avantajı
beraberinde getirmektedir. Ġlgili inĢaat ürünlerinin doğudaki pazarlara
ulaĢtırılmasında Aksaray ilinin doğu pazarına yakin olması lojistik maliyetleri ve
zamanlarını düĢürmekte ve dolayısı ile Ģehre yeni yatırımların çekilmesinde önemli
bir faktör koĢulunu oluĢturmaktadır. Özellikle, nakliye açısından yüksek maliyet
içeren bazı inĢaat malzemelerinin iĢ alanı olarak seçilmesi ile Aksaray ili coğrafi
avantajından en yüksek düzeyde faydalanabilecek bir konuma gelebilir. Benzer
durum inĢaat sektörünün gelimse gösterdiği orta doğu ve orta Asya pazarları için de
geçerlidir. Ancak Ģehirde lojistik kanallarından denizyolu ulaĢımının mümkün
125
olmaması ve demiryolu ulaĢım ağının bu Ģehirden geçmemesi beraberinde dezavantaji
da getirmektedir.
4.3.3.
Fiziki Altyapı
Aksaray ili sınırları içinde bulunan OSB, geniĢleme alanı ile birlikte toplam
663 hektarlık 284 parsele sahiptir. Bur parsellerden 116 tanesi firmalar tarafından
üretim amaçlı aktif olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, il merkezinde 3 adet Küçük
Sanayi Sitesi (KSS)‟nin yanı sıra, Ortaköy ve Eskil ilçelerinde 2 adet KSS
bulunmaktadır. Tevsi alanı dıĢındaki OSB‟de altyapı açısından tüm çalıĢmalar
tamamlanmıĢ olmasına rağmen Ģehirle ulaĢım ve de elektrik açısından sıkıntılar
yaĢandığı sanayiciler tarafından dile getirilmektedir. Buna karĢılık OSB yönetiminin
firmaların aidatlarının düzenli toplanması da yasadığı sıkıntı da göze çarpmaktadır.
4.3.4.
Enerji
Türkiye ihtiyaç duyduğu enerji açısından kendi kendine yetebilen bir ülke
değildir. Enerji maliyetinin inĢaat malzemesinde girdi maliyetlerine etkisinin yüzde
20-40 arasında değiĢmektedir. Yüksek enerji maliyeti hem üretim sırasında, hem de
ihtiyaç duyulan hammaddelerin maliyetlerinin yükselmesi nedeniyle inĢaat malzemesi
birim fiyatlarında artıĢ yaĢanmasına yol açmaktadır. Fakat bu durum ülke genelinde
diğer iller için de geçerli olduğu için rekabeti olumsuz etkileyecek bir unsur olarak
değerlendirilmemektedir.
4.3.5.
Girdi Maliyetleri
ĠnĢaat maliyetleri ile ilgili Türkiye geneli ile ortaya konulan tablo Aksaray için
de çok farklı değildir. Gerek iĢçilik gerekse malzeme maliyetleri açısından yıllar
itibari ile sürekli bir artıĢ gözlemlenmekte ve bu da sektörün rekabet gücüne olumsuz
etki yapmaktadır.
ġekil 66: Bir Metrekare Konut ĠnĢaatının Maliyeti
Bir Metrekare Konut ĠnĢaatının Maliyeti
600,0
500,0
400,0
300,0
200,0
100,0
0,0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Yıllar
Kaynak: TÜĠK.
126
4.3.6.
Makine ve Teknoloji Altyapısı
Türk inĢaat sektöründeki teknoloji elde etme faaliyetleri ve kullanımı gittikçe
artmaktadır. GeçmiĢte yüksek teknoloji gerektiren bütün iĢler yabancılara teslim
edilirken bugün her türlü teknoloji kullanımı konusunda uluslararası firmalarla
rekabet edilmektedir. Teknoloji kullanmadaki artıĢın yurt dıĢı faaliyetlerinin
artmasından kaynaklandığı söylenebilmektedir. Her ne kadar inĢaat sektöründe
makine ve teknoloji maliyetleri yüksek olsa da ildeki sektör temsilcileri ile yapılan
odak grup toplantılarında ĠnĢaat Malzemeleri için teknoloji ve makine elde etme
maliyetlerinin çok yüksek olmadığı belirtilmiĢtir.
4.3.7.
Bilgi Kaynakları
Aksaray‟da inĢaat malzemelerine ya da genel anlamda inĢaat sektörüne iliĢkin
bilgi kaynağı teĢkil edebilecek bir kaç kuruluĢ mevcuttur. Aksaray Müteahhitler
Birliği, ĠnĢaat Mühendisleri Odası Aksaray ġubesi, MUSIAD Aksaray ġubesi
bünyesinde yer alan ĠnĢaat Sektör Kurulu bu amaca hizmet edebilecek
kuruluĢlardandır. Ayrıca, Aksaray Genç Sanayici ve ĠĢadamları Derneği
(AGIAD)‟nin çok sayıda üyesi inĢaat sektöründe faaliyet gösteren giriĢimcilerdir. Bir
diğer bilgi kaynağı olabilecek Aksaray Üniversitesi bünyesinde de ĠnĢaat ve Maden
Mühendisliği bölümleri mevcuttur. Bu bölümlerde istihdam edilen öğretim elemanları
sektör için önemli projelerde görev alabilme potansiyeline sahip olup, sektör için
gerekli nitelikli insan kaynağı da bu bölümlerden mezun olacak öğrencilerden temin
edilebilir. Lakin sektör temsilcileri ile yapılan odak grup toplantılarında bu bilgi
kaynaklarının eĢ güdüm ve koordinasyona iliĢkin yapılan değerlendirmelerden ortaya
çıkan sonuç Ģudur ki Ģehre yön verebilecek projelere imza atma ve Ģehri kalkındırma
anlamında hali hazırda üniversite-sanayi iĢbirliği açısından Aksaray ilinin yeterli
düzeyde değildir. Gerek mevcut gerekse potansiyel giriĢimcilerin bu bilgi
kaynaklarından mümkün olduğunca faydalanabilmesi mevcut durumdaki bilgi
eksikliği göz önüne alındığında is kolunun geliĢimi açısından büyük önem arz
etmektedir.
4.3.8.
Sermaye Kaynakları
Odak grup toplantıları sonucu sermaye kaynakları açısından Aksaray
değerlendirildiğinde gerek Aksaray ilinde yerleĢik yatırımcıların gerekse Aksaraylı
olup ta yurt dıĢında yasayan Aksaraylı yatırımcıların finansman sıkıntısı
yaĢamadıkları, aksine Devlet TeĢvik kapsamında olan ilin bu potansiyelinden
yararlanabilme arzusunda oldukları ortaya çıkmaktadır. Türkiye ve Dünya genelinde
son iki yılda yaĢanan finansal krizin haricinde inĢaat sektörü ve bağlı alt sektörlerin
giderek büyüdüğü ve bu büyümenin Aksaray iline yansıdığı (hem Aksaray‟ın
kentleĢmesi anlamında hem de özellikle Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya
ülkelerindeki inĢaat talebinin hızla büyümesi) gerçeği göz önüne alındığında inĢaat
malzemeleri iĢ kolunda
yapılabilecek
yatırım ve proje
fikirlerine
kaynak/finansman/yatırımcı bulmada bir sıkıntı yaĢanmayacağı söylenebilir. Bu
alandaki en önemli sorun Aksaray ile bağlantısı olan yatırımcıların sermayelerini bu is
127
kolundaki tamamlayıcı iĢ alanlarına yönlendirebilme ve bu Ģekilde Ģehrin daha
organize bir kalkınma planı içinde olmasını sağlayabilmektir.
Bunun yanı sıra, tek baĢlarına yeterli sermaye birikimi sağlayan firmalar için
çok önemli olan “Ortaklık Kültürünün” geliĢmemesi de sermaye kaynağı açısından
bir dezavantaj teĢkil etmektedir. Bu durum sermaye açısından bankacılığın on plana
çıkmasına yol açmıĢtır. Nitekim Aksaray ilinde hizmet veren 13 banka ve 24 Ģubesi
ile bankacılık sektöründe komĢu illere göre iyi durumda ve finansal ulaĢım konusunda
avantajlı olduğu söylenebilir. Makine parkı için gerekli kaynağın gerek direk AB
destekleri/hibeleri gerekse bölgede yeni kurulan kalkınma ajansı yardımıyla
alınabileceği bilinmektedir.
4.3.9.
Hammadde Kaynakları
Aksaray ve çevresinde inĢaat malzemeleri iĢ kolunda temel hammadde
girdisini teĢkil edebilecek doğal maden yatakları mevcuttur. Bunlardan en önemli
sayılabilecek olanlar feldspat, kaolen, mermer, jips (alçıtaĢı), ve tuğla-kiremit
rezervleridir. Bölgenin en önemli feldspat yatağı Ağaçören ilçesinde bulunmakta olup
kullanılmaya elveriĢli 2,5 milyon metreküp rezerv bulunmaktadır. Bir diğer feldspat
kaynağı 950 tonluk rezervi ile Merkez ilçede yer almaktadır. Fayans ve seramik
hammaddesi için çok uygun olan bu madenin aynı zamanda cam sanayi ve boya
sanayinde de yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bir diğer önemli maden
Aksaray‟ın Güzelyurt ilçesinde 1 milyon ton görünür ve muhtemel rezervi ile
Kaolen‟dir. Kaolen madeni özellikle kağıt sanayide kullanılmakta olup inĢaat
malzemelerine iliĢkin kullanım alanları seramik ve çimento sanayisindedir. Aksaray
Güzelyurt ilçesindeki sahalarda rezerve yönelik olmamakla birlikte orta tenör
düzeyinde görünür Diyatomit madeni de bulunmaktadır. Diyatomit madeni inĢaat
sektörüne iliĢkin izolasyon ve dolgu malzemesi olarak iĢe yaradığı gibi hafif yapı
malzemelerinde de kullanılmaktadır. Ġldeki bir diğer önemli endüstriyel hammadde
kaynağı ise Merkez ve Ortaköy ilçelerindeki iyi kaliteli granit kaynaklarıdır. ĠnĢaat
sektöründe bina iç ve dıĢ kaplamaları ile dekorasyon ve iç mimari alanlarında yoğun
bir Ģekilde kullanılan granitin son yıllarda popülaritesini hızlı bir Ģekilde arttırdığı
söylenebilir. Bu granit kaynağı Aksaray ve çevresindeki iĢletmelerde iĢlenerek yurt içi
ve yurt dıĢına satılmaktadır. Yapı malzemeleri ve çimento sanayilerinde çokça
kullanılan tuğla ve kiremit hammaddeleri de Aksaray ilinde iyi kalitede olup 2 milyon
ton civarında bir rezerve sahiptir. Ayrıca, Merkez ilçede 100 bin ton muhtemel
rezervli jips yani alçı taĢı da bulunmaktadır. ĠnĢaat malzemeleri iĢ kolunda
kartonpiyer, dolgu, sıva vb. gibi değiĢik formlarda kullanılan alçıtaĢının aynı zamanda
sıcak ve soğuk yalıtım malzemesi olarak ve çimento sanayinde pirizlenmeyi
geciktirici maksatlı kullanımı son yıllarda artmıĢtır. AlçıtaĢının inĢaat sektöründeki
kullanımına paralel olarak bahsedilebilecek iki temel kaynak olan Perlit ve PomzataĢı
madenlerinin de Aksaray ili ve çevresinde bulunduğu belirtilmektedir. Benzer amaçla
kullanılan bu iki maden Türkiye‟de en çok alçı yapımında kullanılmaktadır. Perlit ve
PomzataĢı madenlerinin kullanıldığı alçılardan sıva, ısı ve ses yalıtımı, beton ve hafif
yapı elemanlarının üretiminde faydalanılmaktadır.
128
4.4. Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Talep KoĢulları
4.4.1.
Yurtiçi Talep
ĠnĢaat sektörü yurtiçi talebi genç nüfus ve yeni konut ihtiyacı ile mevcut yapı
stokunun yenilenmesi nedeniyle yüksek görünmektedir. ĠnĢaat sektörünün
büyümesine etki edecek faktörler olarak Ģunlar belirtilebilir:
 Demografik Özellikler: Demografik trendler, nüfus artıĢı ve kentleĢme ile
konut ihtiyacının sürmesi orta-uzun vadede Türkiye‟de nüfus artıĢının sürecek olması
(2025 yılında 90,2 milyon, 2040 yılında 98,6 milyon), demografik sürecin etkileri
(evlenme çağı nüfus, hane halkı boyutlarının küçülmesi), kırsal kesimden göç ve
kentleĢmenin sürecek olması konut ihtiyacının en azından 2025 yılına kadar devam
edeceğini göstermektedir.
 Kentsel DönüĢüm Projeleri ile Yenileme Ġhtiyacı: Önümüzdeki dönemde
çarpık, kaçak ve sağlıksız kentleĢme ile oluĢan mevcut yapıların yerinde sağlıklı ve
planlı kentsel yaĢam alanları inĢa etmeyi hedefleyen kentsel dönüĢüm projeleri
geniĢleyecektir. Kentsel alanlarda fiziki ömrünü dolduran veya inĢaat kalitesi yetersiz
ve onarım gerektiren yapıların yenileme ihtiyacı da inĢaat sektörü için ilave talep
oluĢturacaktır.
 Kamunun Sosyal Konut Üretiminde GeniĢlemesi: Türkiye‟de gelir dağılımı
ve hane halklarının satın alma güçleri değerlendirildiğinde Kamu tarafından üretilecek
sosyal konutlara uzun vadede ihtiyaç olduğu görülmektedir. Merkezi otoritenin
(TOKĠ) ve yerel yönetimlerin özellikle kentsel dönüĢüm projeleri çerçevesinde sosyal
konut üretiminin daha da geniĢleyeceği öngörülmektedir.
 Milli Gelir ve KiĢi BaĢına Gelirlerdeki ArtıĢın Talep Etkisi: Önümüzdeki
dönemde uzun vadeli bir sürdürülebilir büyüme süreci öngörülmektedir. Bu çerçevede
milli gelirdeki büyüme ile birlikte hane halkları ve kiĢisel gelirlerde de artıĢ olacaktır.
Bu artıĢ ile birlikte önceki dönemlere kıyasla konut talebi yaratabilecek daha geniĢ
tasarruf ve gelir olanakları olacaktır (Anonim 2008d).
Sektörün büyümesini tetikleyici yukarıdaki faktörler göz önüne alındığında bu
büyümenin Aksaray ili ve çevresinde de hissedileceği bir gerçektir. GeliĢme surecinde
(her ne kadar kontrolsüz ve düzensiz olsa da) olan bir il olan Aksaray‟ın cevre illere
kıyas ile inĢaat yapımının hızlı bir Ģekilde büyümesi göz önüne alındığında kendi
sınırları içerisinde oluĢmakta olan talepten en yüksek düzeyde faydalanma imkânına
sahiptir. Ayrıca, geliĢme potansiyeli gösteren Doğu Anadolu pazarının da Aksaray‟ın
bulunduğu coğrafi konum itibari ile Ġl için büyük bir fırsat olduğu söylenebilir. ĠnĢaat
maliyetlerinde en büyük kalemlerden biri olan genel inĢaat malzemeleri için özellikle
bir kısım ürünler için gerekli hammaddeye sahip olma potansiyeli açısından Aksaray
ili iç pazarda ürünleri diğer rakip illere kıyasla daha ucuza mal etme olanağına
sahiptir. Dolayısı ile Aksaray ilinin iç pazarda belirli inĢaat malzemeleri açısından
gerekli yatırımlar yapıldığı taktirde çok ciddi bir talep potansiyeli elde etme sansına
sahiptir.
4.4.2.
YurtdıĢı Talep
Uluslararası inĢaat sektörü dergisi "Engineering News Record" (ENR)
tarafından her yıl dünyanın en büyük 225 uluslararası müteahhitlik firmasının
129
belirlendiği araĢtırmada Türkiye, söz konusu listede en fazla müteahhitlik firması
bulunduran üçüncü ülke olmuĢtur (Anonim, 2008h).
ġekil 67: YurtdıĢında ÜretilmiĢ Olan ĠnĢaat ĠĢlerinin Ülkelere Göre Dağılımı
YurtdıĢında ÜslenilmiĢ ĠĢlerin Ülkelere Göre Dağılımı (%)
22,7
35,2
14,3
13
6,1
8,7
Türkmenistan
BirleĢik Arap Emirlikleri
Rusya
Libya
Kaynak: Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB)
Türk inĢaat firmalarının, 1970'li yıllarda Libya baĢta olmak üzere birkaç
Ortadoğu ülkesiyle baĢlayan yurtdıĢı müteahhitlik hizmetleri, 2008 yılı itibarıyla 40
ülkede üstlenilen 562 projeyle 24 milyar dolara yaklaĢmıĢtır. YurtdıĢı müteahhitlik
hizmetlerinde yaĢanan artıĢta özellikle petrol fiyatlarındaki artıĢın etkili olduğu
söylenebilir. Petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki artıĢa bağlı olarak Ortadoğu, Kuzey
Afrika, Rusya ve Kafkaslardaki gelir artıĢının etkili olduğu düĢünülmektedir
(Anonim, 2009c).
Türkmenistan, Rusya, BAE, Libya ve Irak‟ın Türk müteahhitlerin 2008 yılı iĢ
hacmindeki toplam payı %64‟tür. Bu oranda Türkiye‟nin söz konusu ülkelere coğrafi
konum olarak yakın olmasının etkisi vardır.
2008 yılında 130 ülkeden inĢaat malzemeleri ithal edilmiĢ olup ithalat yapılan
baĢlıca ülkeler Çin, Almanya, Ġtalya, Fransa ve Ġspanya‟dır. ĠnĢaat malzemeleri 2008
yılında 190 ülkeye ihraç edilmiĢ olup baĢlıca pazarlar B.A.E., Irak, Rusya, Ġngiltere
ve Romanya‟dır.
Dünya ve çevre-komĢu bölge ülkeleri ekonomilerinde yaĢanan göreceli hızlı
büyüme ile çevre-komĢu bölge ülkelerinde inĢaat sektöründe geniĢleme
öngörülmektedir (Anonim 2008d). Yurt dıĢı müteahhitlik faaliyetlerinin getirisi yıllar
itibarıyla artıĢ göstermektedir.
130
ġekil 103: YurtdıĢı Müteahhitlik Hizmetleri
Yurt DıĢı Müteahhitlik Hizmetleri
ĠĢ tutarı (Milyar $)
25
20
15
10
5
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Yıllar
Kaynak: Türk Müteahhitler Birliği.
2009‟un ilk yarısında küresel kriz Türk müteahhitlerin en çok iĢ yaptıkları
Avrasya, Kuzey Afrika ve Ortadoğu bölgelerini de etkisi altına almıĢtır. Kuzey
Afrika ve Ortadoğu pazarında en önemli pay Körfez ülkelerine aittir. Henüz bitmeyen
finansal krizin etkisi ile inĢaat sektöründe bu pazarda bir müddet düĢüĢ yaĢanacağı
tahmin edilmekle beraber krizden çıkıĢ hızına göre yine bir toparlanma olabileceği
söylenebilir.
Bir diğer önemli pazar olan Rusya Federasyonu çok ciddi bir Ģekilde krizden
etkilenmiĢ ve en fazla küçülen ekonomilerden biri olmuĢtur. Öte yandan, Türk
inĢaatçıların iĢlerinin yoğunlaĢtığı petrol ve doğalgaz zengini ülkeler, bu ürünlerin
uluslararası piyasalarda yaĢanan değer kayıpları nedeniyle sorunlar yaĢamaya
baĢlamıĢlardır.
Küresel krizin özellikle büyük ölçekli Türk inĢaat firmaları için yeni iĢ
fırsatları yaratan etkileri de olmuĢtur. ABD ve Batı Avrupa ülkelerinde uygulamaya
konulan kriz paketlerinde iĢsizliğin azaltılması amacıyla yurtiçi altyapı yatırımlarına
ağırlık verilmesi yerel firmaların ilgisini iç pazara yöneltmiĢtir. Buna ek olarak, risk
almak konusunda Türk müteahhitlere kıyasla zaten epeyce çekimser davranan batılı
firmaların uluslararası pazardaki ve özellikle riskli bölgelerdeki etkinliklerinin hız
kaybettiği gözlenmektedir (Anonim, 2009e).
131
Tablo 26: Ortadoğu ve Kuzey Afrika ĠnĢaat Sektörü Harcamaları (Milyon ABD
Dolar)
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Körfez Ülkeleri
244.901
381.566
414.962
392.885
311.525
226.105
168.857
Ortadoğu ve Kuzey
Afrika (6 körfez ülkesi
hariç)
60.582
82.292
129.444
137.819
126.973
93.726
70.933
Kaynak: Proleads Global Report, 2009.
Dünyanın muhtelif bölgelerinde, inĢaat sektörünün hızlı bir büyüme
potansiyeli olduğuna dair güçlü iĢaretler bulunmaktadır. ĠnĢaat sektöründe en hızlı
büyüme beklenen ülkeler Çin ve Hindistan olarak görünmektedir. Bu ülkelerde 2004–
2012 döneminde beklenen ortalama büyüme oranları sırasıyla yüzde 7,9 ve yüzde
9,2‟dir. Çin‟de büyüyen iĢ hacmi ve Ģehirlere artacak göç sonucu, hem altyapı ve
sınaî yatırımlarının, hem de konut yatırımlarının hızlı büyüme göstermesi
beklenmektedir (Anonim, 2008m).
Yurt dıĢı pazarlarda yaĢanan bu gelimseler göz önüne alındığında ve daha önce
Aksaray için faktör koĢulları çerçevesinde belirtilen avantajlı coğrafi konumu ile
inĢaat sektörüne iliĢkin ürünlerin ihracat potansiyeli açısından ciddi Ģekilde kalkınma
sağlayabilir. Aslında bu potansiyel Aksaray ilinin su anki mevcut durumunda da
gözlemlenmektedir. Nitekim, 2009 yılı Aksaray ilindeki firmaların parasal değer
olarak çok olmasa da yapmıĢ olduğu ihracat aktivitelerine bakıldığında; ihracat yapan
35 civarındaki firmanın yarısını inĢaat sektörü ile direkt ya da dolaylı olarak
iliĢkilendirilebilecek firmalar oluĢturmaktadır. YurtdıĢı pazarındaki büyümeden Ģehri
en yüksek düzeyde faydalandırabilecek yeni yatırımlar ve mevcut yatırımların
kapasitelerini arttırıcı faaliyetler ildeki inĢaat sektörünü orta ve uzun vadede sanayi
kalkınması açısından Aksaray ilinin temel dinamiklerinden biri haline getireceği
beklenebilir.
4.5. Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Firma Stratejileri ve Rekabet Düzeyi
4.5.1.
Ġsletmelerin Yapısı ve ĠĢ Yapma Kültürü
Aksaray‟da inĢaat sektöründe faaliyet gösteren firmaların hemen hepsi küçük
ölçekli, KOBI niteliğindeki ve Ģirket sahiplerinin yönetimi ellerinde tuttukları
Ģirketlerdir. Bu durum beraberinde yeterli düzeyde kurumsallaĢamamayı getirirken
buna isletme sermayelerinin düĢüklüğü de eklenince firmalar profesyonelleĢme adına
bir takim adımlar atmakta zorlanan bir profil ortaya çıkarmaktadırlar. Ġsletmelerinde
profesyonellere yer veremeyecek kadar ölçeklerinin küçük olması bazen maliyet
açısından firmaları zor durumda bırakmakta ve araĢtırma geliĢtirme faaliyetlerine
yeterli bütçe ayıramamalarına neden olmaktadır. Dolayısı ile bu durum firmaların
132
büyümeye yönelik yeni yatırımlara yelken açabilmelerine ve büyümelerine engel
teĢkil etmektedir. Özellikle ürün geliĢtirme, finans yönetimi ve yeni pazarlara açılma
konusunda nitelikli eleman istihdam edebilme yeteneklerinin kısıtlı olması iĢletmeleri
sıkıntıya sokmaktadir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların pazarlama ve ihracat
konusunda sıkıntılarının olduğu birçok sektör temsilcisi tarafından dile getirilmiĢtir.
Mevcut ölçekleri itibari ile sektördeki firmaların tek baĢlarına dıĢ ticaret
departmanlarını kendi bünyelerinde kurmaları pek olanaklı görünmediğinden bir
araya gelerek yurtdıĢı piyasalarda müĢteri bulmaya ve ihracat iĢlemlerini
gerçekleĢtirmelerine olanak sağlayabilecek ortak pazarlama ve ihracat birimleri
kurması büyük bir avantajı da beraberinde getirebilecektir.
Ġlin giriĢimcilik kültürünün düĢük olması nedeni ile inĢaat sektöründe
potansiyel olarak görülen alanlarda çok hızlı adımların atıldığı söylenemez.
GiriĢimcilik kültürünün aksine sermayesi olan yatırımcıların ilde yapılan isleri taklit
etmeye yönelik ve mevcut olan alanlarda is yapma alıĢkanlığı diğer sektörlere Göre az
da olsa inĢaat sektöründe de görülebilmektedir. Bu durum ilde gelimse açısından ümit
vadeden inĢaat sektörü için kısa vadede olmasa da orta ve uzun vadede planlı
geliĢmeye engel teĢkil edebilecek bir husustur. Ġlde mevcut olan bu taklit kültürünün
gerekli yönlendirme ile bir Ģekilde ortaklık ve iĢbirliği kültürüne dönüĢtürülmesi
stratejik açıdan büyük önem arz etmektedir. Mevcut giriĢimcilerin de kendi kendine
yetme ve büyük düĢünememe gibi zayıf yönleri olduğu gerçeği ilde bu konuda dikkat
çeken diğer bir özelliktir. Buna bireysel hırs ve daha önceki ortak giriĢimlerin
yarattığı hayal kırıklığından kaynaklanan karĢılıklı güvensizliğin var olduğunu da
eklemek yerinde olacaktır. Bu açıdan ele alındığında mevcut hali ile yerel iĢ ortamının
sektörün büyümesini sağlayacak yeni firma oluĢumunu desteklenmesi ve yeni iĢ
fırsatları yaratılmasında bir engel olabileceği mutlaka hesaba katılmalıdır. Ancak,
planlı bir yatırım danıĢmanlığı ile sektördeki potansiyel yatırım alanlarının varlığı ve
pazarın bu alanlarda henüz tam doygunluğa ulaĢmadığı gerçeği tüm mevcut ve
potansiyel giriĢimcilerle paylaĢılmalı ve bu kısır döngüden kurtulma yönünde adımlar
mutlaka atılmalıdır.
4.5.2.
Rekabet Yapısı
Ülke genelinde sektörde güçlü bir rekabet vardır. ĠnĢaat malzemeleri üretimi,
toplam sanayi içerisinde % 10, imalat sanayisi içerisinde % 12–13 ve ara malı üretimi
içerisinde % 30 paya sahiptir. Sektördeki her ürün grubunda Türkiye‟de 5-10 adet
büyük üretici firma bulunmaktadır. Bu firmalar iç pazarın yaklaĢık % 70-80‟ine
sahiptirler. Sektörde 6.500 dolayında üretici firma faaliyet göstermektedir (Anonim1).
Sektöre daha çok küçük ve orta büyüklükteki Ģirketler hakimdir. Ayrıca inĢaat
firmalarının önemsiz sayılabilecek bir bölümü araĢtırma ve geliĢtirme (AR-GE)
faaliyetleri yürütmektedir (TaĢ, 2008:12). Pazara giriĢ engellerinin yüksekliği daha
çok gerekli sermaye miktarına bağlıdır. Ancak son yıllarda artan kiralama (leasing)
faaliyetleri bu engelin yüksekliğini azaltmaktadır. Sektörden çıkıĢ gerekli sermayenin
yüksekliği yüzünden zor olmakta bu da rekabeti artırmaktadır. ĠnĢaat sektörü yapısı
gereği farklılaĢtırmanın çok da yapılamadığı bir sektördür. Bu yüzden düĢük fiyata
133
dayalı rekabet anlayıĢı vardır. Ayrıca sektörün tedarikçilere aĢırı bağımlı olma özelliği
de bulunmaktadır.
Aksaray‟da inĢaat sektöründe gayrimenkul is kolu haricinde il içinde bölgesel
bir rekabetin olduğu söylenemez. En azından sektörün geliĢimini olumsuz etkileyen
bir rekabetin kesinlikle olmadığı söylenebilir. Bölgede 28 tane yapı malzemeleri
alanında faaliyet gösteren firma bulunmaktadır. Faaliyette oldukları is alanları dikkate
alındığında bu sayının mevcut hali ile küme oluĢturabilecek bir düzeyde olduğu
söylenemez. Özellikle yapı elemanları ve ilintili olduğu is kollarında ayni alanda
(muadil ürünleri üreten) faaliyet gösteren çok ta fazla sayıda firma mevcut değildir.
Dolayısı ile asil rekabet ilin diğer ulusal oyuncularla yasadığı ya da ileride
yaĢayabileceği rekabetten müteĢekkildir. Rekabetin üründe farklılaĢma, kalite ve
maliyet/fiyat gibi konularda olduğu söylenebilir. Ulusal rakiplere kıyasla Aksaray‟da
bu sektörde faaliyet gösteren firmaların ölçeklerinin yetersizliğinden kaynaklanan
urun çeĢitliliğinde farklılaĢamama ve urun maliyetlerinin düĢürülememesi gibi
dezavantajlar söz konusu olmakla beraber bazı ürünler için hammaddeye yakinlik bu
dezavantajı nispeten dengeleyebilmektedir. Ġhracat potansiyeli açısından bu is
kolunun durumu sektörün ildeki geliĢimi dikkate alındığında çok ta kotu bir durumda
değildir. Nitekim Ģayi bakımından çok ta olmasa da inĢaat alanında gerek Orta Asya
gerekse Kuzey Afrika ve Orta doğu pazarlarına ulaĢabilen firmaların varlığından söz
edilebilir.
4.6. Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü Ġlgili ve Destekleyici Endüstriler
ĠnĢaat sektörü demir-çelik, cam, plastik inĢaat malzemelerinden beton, çimento
ve doğal taĢ sektör/alt sektörleri ile doğrudan ya da dolaylı olarak iliĢki içerisindedir.
Türk inĢaat sektörünün girdilerine bakıldığında ekonomik değer olarak %70-75
civarında bir payı olan çimento, demir-çelik ve seramik sektör ya da alt sektörleri baĢı
çekmektedir. Çoğunluğu KOBĠ olmak üzere inĢaat malzemelerinde Türkiye‟de 6500
civarında kayıtlı üretici ile çok sayıda atölye düzeyinde üretim yapan imalathane
mevcuttur. Ayrıca son yıllarda inĢaat malzemeleri alanında özellikle çimento, hazır
beton, gazbeton, boya, plastik, alüminyum, yalıtım, çatı kaplama, yapı kimyasalları
gibi alt sanayi kollarında özellikle yabancı yatırımların önemli bir yer tutmaya
baĢladığı ve sanayi için gerekli teknolojiyi de ülkeye getirdikleri görülmektedir.
Türkiye‟nin bu alandaki 2009 yılı ihracatı her ne kadar 2008 yılına nazaran %27‟lik
bir küçülme gösterdiyse de 17,2 milyar dolar olarak gerçekleĢmiĢtir. 2008-2009
yıllarında 190 farklı ülkeye inĢaat malzemeleri alanında ihracat yapılması ve
Türkiye‟nin bu alanlarda hem zengin doğal kaynakları itibariyle hem de ilgili
kaynakları iĢleme ve üretim sürecinde kullanıma hazır hale getirebilme açısından
bulunduğu durum ülkemizin uluslar arası arenada iyi bir konumda olmasının en temel
sebeplerindendir.
ĠnĢaat malzemeleri iĢ kolunun bir küme olma potansiyeli gösterebilmesi
açısından bakılması gereken bir diğer faktör, yukarıda bahsi geçen bu iliĢkili alanlarda
geliĢmiĢlik ve rekabetçi olabilme durumunun Aksaray ilinde ne düzeyde olduğudur.
Yapı malzemeleri sektörü dahil olmak üzere inĢaat sektörü ile doğrudan ya da dolaylı
bağlantısının olabileceği yukarıda da bahsi gecen sektörleri de içeren bir inceleme
134
yapıldığında 65 firmanın Aksaray ilinde faaliyette olduğu görülmektedir. OSB‟de
faaliyet gösteren bu firmalarda çalıĢan sayısı OSB‟deki toplam istihdamın %50‟sını
oluĢturmaktadır. Çok fazla olmasa da bu firmalardan bazılarının ihracat yapabilme
potansiyeline sahip olduğu bilinmektedir.
AĢağıda sektörel düzeyde sayıları verilen firmalardan inĢaat malzemeleri
sektöründe faaliyette olanlar daha çok hafif yapı ve yalıtım malzemeleri, çelik ve
prefabrik yapı elemanları ile mermer ve hazır beton üretimi yapmaktadırlar. Kalsit,
perlit ve alçı gibi ürünler ildeki maden firmaları tarafından üretilirken bunların
islenmesine yönelik makinelerin üretimi de ildeki makine sanayisinde yapılmaktadır.
Tablo 27: Aksaray Ġli ĠnĢaat Sektörü ve Ġlgili Alanlardaki Firma Sayıları
Sektör/Alt Sektör
Aksaray’da Faaliyette Olan Firma Sayısı
ĠnĢaat Malzemeleri
16
Maden
4
ĠnĢaat ve Maden Makineleri
5
Cam
3
Metal Sanayi
14
Boya
1
Ağaç Ürünleri
12
Plastik Sanayi
7
ĠnĢaat Tekstili
3
Toplam
65
Kaynak: Aksaray Ġli OSB Genel Müdürlüğü.
Cam sektörü daha çok isi cam ve cam mozaikleri üretimine yönelik çalıĢırken
boya sektöründe ise sadece sentetik boya ve tiner üretimi mevcuttur. Metal sanayinin
sektöre yönelik demir-çelik eksenli somun, cıvata, panel radyatör ve çelik
konstrüksiyon ekipmanları gibi ürünleri bulunurken plastik sanayi plastik boru üretimi
ile sektöre katkı sunmaktadır. ĠnĢaat malzemeleri sektörü kategorisine de
sokabileceğimiz inĢaat tekstil ürünleri alanında iĢ eldiveni ve el arabası, kürek gibi
mamuller üretilmektedir.
4.7. Devletin Rolü
4.7.1.
Vergi Politikaları ve TeĢvikler/Destekler
Aksaray‟da inĢaat malzemeleri iĢ kolunun küme olma potansiyeline etki
edebilecek bir unsur da devletin uyguladığı vergi politikaları, teĢvikler ve sektörel
geliĢme için sağlanan desteklerdir. Aksaray ilinin devlet teĢvik ve vergi
uygulamalarından iyi derecede yararlandığı söylenebilir. Ġlde halihazırda gelir vergisi
stopajı ve sigorta pirimi iĢveren hissesi teĢvikinden bedelsiz yatırım yeri tahsisi ve
enerji-faiz destekleri ile gümrük ve katma değer vergisi muafiyetlerine kadar geniĢ
yelpazede uygulamalar mevcuttur. KuruluĢ yeri, sektör ve çalıĢan sayısı gibi çeĢitli
kriterlerin arandığı teĢvik uygulamalarından yapı elemanları ve madenciliktaĢocaklığı gibi iliĢkili sektörlerde yatırım yapanlar da faydalanabilmektedir.
135
Sektörün geliĢimine katkı sağlayacak her türlü çalıĢmaya gerek sivil toplum
kuruluĢlarının gerekse ticaret ve sanayi odası ile valiliğin eğitim ve bilinçlendirme
organizasyonları ile danıĢmanlık destekleri mevcuttur. Ayrıca, bölgede kurulan
Kalkınma Ajansının da sektöre yönelik her ne kadar kısa ve orta vadede olmasa da
uzun vadede çeĢitli destekler vereceği bilinmektedir.
4.7.2.
ÖzelleĢtirme, Toplu Konutlar, Kentsel DönüĢüm Projeleri,
Kamu Yatırımları
Devlet Su ĠĢleri, Karayolları Genel Müdürlüğü, Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı
gibi, en baĢta altyapı hizmetlerinin üretildiği kurumlardaki kısmi de olsa
özelleĢtirmeler ve taĢeronlaĢtırmalar beklenen iyileĢtirmeleri sağlayamamıĢtır.
Yapılan özelleĢtirmeler deneyimli, birikimli ve nitelikli iĢgücünün iĢten çıkmasına ve
üretilen mal ve hizmetlerin niteliksizleĢmesine neden olmaktadır (Anonim,2009g).
Toplu Konut Ġdaresi yatırımları, Kentsel DönüĢüm Projeleri, yapıların depreme
dayanıklı üretilme ve güçlendirme çalıĢmaları gibi bölgesel alt yapı yatırımları
sektöre olan talebin artmasına neden olurken bazı noktalarda sektördeki iĢletmeleri
olumsuz etkilemiĢtir. Sektöre göre eleĢtirilen noktalar:
 TOKĠ projelerinin teknik altyapısında da birçok eksik bulunması, daha
planlama aĢamasında eksik baĢlanılan TOKĠ projeleri teknik uygulama ve kontrol
aĢamalarından da yoksun bırakılması,
 ĠnĢaatların biran önce bitirilmesi için bölgelerin jeolojik ve geoteknik verileri
gibi birçok parametrenin göz ardı edilmesi ve denetim eksikliğidir (Anonim,2008t).
Tablo 17. Tarım Yatırımları
Yıllar
2005
2006
2007
2008
2009
Proje
Sayısı
343
292
293
289
282
Ayrılan
Toplam Yatırımlardan
Ödenek
Ayrılan Pay
1.355.271
8,38
1.336.525
7,63
1.508.710
8,83
1.468.741
8,57
2.771.148
12,8
Kaynak: DPT.
Tamamlanma
Süresi/yıl
22,02
15,26
17,40
20,7
12,3
Tablo 18. Enerji Yatırımları
Yıl
Proje Sayısı
Ayrılan
Ödenek
2005
2006
2007
2008
2009
97
104
95
101
116
2.725.552
2.489.125
2.545.885
2.408.570
2.815.149
Kaynak: DPT.
Toplam
Yatırımlardan
Ayrılan Pay
16,80
14,20
14,90
14,00
13,00
Tamamlanma
Süresi/Yıl
8,9
8,1
8,8
8,8
7,9
136
Tablo 19. UlaĢtırma Yatırımları
Yıl
Proje
Sayısı
2005
2006
2007
2008
2009
368
336
371
368
364
Ayrılan
Ödenek
Toplam
Yatırımlardan
Ayrılan Pay
5 025 603
31,00
5 395 253
30,70
3 890 509
22,70
3 911 817
22,80
5 091 326
23,60
Kaynak: DPT.
Tamamlanma
Süresi/Yıl
7,9
6,9
9,4
9,3
8,6
ĠnĢaat sektörü enerji, tarım ve ulaĢtırma gibi sektörlere yapılan yatırımdan
doğrudan etkilenmektedir. Kamu yatırımlarının ülke genelinde genel itibariyle arttığı
görülse de ülke altyapısının ve daha fazlasına ihtiyacı olduğu bilinmektedir.
4.7.3.
Denetim ve Uygulamalar
Aksaray‟da inĢaat sektöründe faaliyette olan yatırımcıların ve potansiyel
giriĢimcilerin Devletten beklediği en temel rollerden biri denetim ve buna iliĢkin
uygulamalardır. Her ne kadar denetim faaliyetleri daha çok gayrimenkul ve
müteahhitlik hizmetleri alanlarında olsa da inĢaat malzemelerine olan talep doğrudan
bu alanlarda yaĢanan geliĢmelerden etkilenmesi bu hususu önemli kılmaktadır.
Denetim ve uygulamaların ulusal ölçekte olduğu ve Aksaray ve bölgesine özel bir
denetim ve uygulama olmaması hasebiyle bu konuya ülke ölçeğinde bakmak faydalı
olacaktır.
4708 sayılı Yapı Denetim Yasası 13 Temmuz 2001 tarihinde yürürlüğe girmiĢ,
ancak alelacele ve ilgili kurumlara, üniversitelere, meslek odalarıyla bilgi paylaĢımı
olmadan hazırlanması nedeniyle sektör çevresince olumlu görülmemiĢtir. 19 pilot ilde
devam eden mevcut uygulama tam olarak uygulamaya geçmemiĢtir (Anonim 2009m).
Kayıt-dıĢı ve denetimsiz faaliyetlerin yaygın olması sektörde, bu faaliyetleri denetime
bağlamak önemli bir sorundur. Ayrıca kamu ihale kanunu aĢırı düĢük tekliflerin
önüne geçmekte yetersiz kalmaktadır.
Sektörde yurt dıĢı müteahhitlik hizmetlerine ait, devletin çözüm sağlaması
beklenilen bazı sorunlar mevcuttur. Bunlar:
 Ulusal bankalarımızın düzenlediği teminat mektuplarının, bazı ülke iĢveren
idareleri veya ilgili ülke bankaları tarafından kabul edilmemesi,
 Bankacılık sektöründe ulusal sermayeli bankaların payının yüzde altmıĢlar
seviyesine gerilemesi ve piyasanın yaklaĢık yüzde kırkına sahip uluslararası
bankaların Türk inĢaat firmalarına kredi vermelerinde isteksiz olmaları,
 Uluslararası bankalardan elde edilen teminat mektubu komisyonlarının
yüksek olmasıdır (Anonim, 2009f).
Proje kapsamında paydaĢlar ile yapılan geniĢ katılımlı görüĢ almaya yönelik
toplantılar ile daha özel nitelikli odak grup toplantıları ve katılımcı anketleri gibi yerel
düzeyde olan bilgiler masa baĢı araĢtırma ve analizler ile birleĢtirilerek yukarıdaki
Aksaray ili inĢaat malzemeleri iĢ koluna ait değerlendirilme raporu ortaya çıkmıĢtır.
137
Yukarıdaki değerlendirmeleri her bir boyut açısından olumlu ve geliĢtirilmeye açık
alanlar olarak aĢağıda yer alan tabloda olduğu gibi özetlenebilir.
ĠnĢaat sektörünün rekabet gücü büyük oranda kamu yatırımlarına bağlıdır.
UlaĢtırmaya, tarıma, sanayiye yapılan yatırımlardan inĢaat sektörü doğrudan
etkilenmektedir. Türkiye‟nin bu anlamda alt yapı eksiklikleriyle birlikte geliĢen bir
ülke olması, sektöre avantaj yaratmaktadır. Türk inĢaat sektörünün yurt dıĢında
yaptığı faaliyetlerin yıllar itibariyle artıĢ göstermesi sektörün uluslararası rekabet
gücünün arttığını göstermektir. Üstelik yurt dıĢı faaliyetlerinin özelliği itibariyle bir
döngü Ģeklinde olması avantajdır. Yani yurt dıĢında ne kadar çok faaliyette
bulunulursa kazanılan deneyimlerle sonraki faaliyetler o denli kolay olmakta, yeni
pazarlara girme cesareti artmakta, yabancı mevzuatlara aĢina olunmakta ve bunların
neticesinde yurtdıĢı faaliyetleri daha çok artmaktadır. DıĢ piyasalarda bu sektör ile
ilgili ülkemizin artan olumlu hamleleri ve dıĢ pazarlardaki potansiyel ile iç piyasada
oluĢmakta olan (özellikle Aksaray bölgesi ve civarı ile Türkiye doğu pazarı) talep
sektörün daha çok geliĢme kaydedeceğinin birer göstergesi niteliğindedir. Aksaray
ilinde yukarıda yerel düzeyde ortaya çıkardığımız analizlerin sonuçları özellikle inĢaat
malzemeleri iĢ kolu etrafında uzun dönemde bir kümelenme olma potansiyelinin
varlığını güçlendirici niteliktedir. Dolayısı ile sektör temsilcilerinin ve ildeki diğer
paydaĢların ortak görüĢü olan büyümeye yönelik hamlelerin atılması gerektiği gerçeği
ortaya çıkmaktadır.
138
Tablo 20. Aksaray Ġli ĠnĢaat Malzemeleri Sektörü Elmas Modeli Analizi
Elmas Modeli
BileĢenleri
Faktör
Koşulları
Talep Koşulları
Firma
Stratejisi ve
Rekabet Yapısı
Olumlu Alanlar
 Ġstihdamın %20‟lik bir bölümünün inĢaat
sektörü ve iliĢkili sektörlerde olması
 Coğrafi konum olarak lojistik
maliyetlerinin düĢük olması
 Makine ve teknoloji elde etme
maliyetlerinin yüksek olmaması
 Aksaray Üniversitesi bünyesinde sektör
ile iliĢkili bölümlerin olması
 Sektöre girdi teĢkil edebilecek hammadde
kaynaklarının hem ilde hem de bölgede
bulunması
 Bölgenin kentsel olarak sürekli geliĢimi
 Coğrafi yakınlık nedeniyle Doğu pazarına
olan yakınlık
 Kuzey Afrika, Orta Asya ve Orta Doğu
pazarlarına ulaĢabilme yeteneği
 Sektöre olumsuz etki yaratabilecek bir
rekabetin olmaması
 Sektördeki firmaların birbirlerini
tamamlayıcı nitelikte olması
 ĠĢ disiplini ve profesyonelliğe
sahip nitelikli bir iĢgücü
geliĢtirilebilme potansiyeli
 Yeni OSB‟nin fiziki
altyapısının tamamlanması
geliĢmeye açık olması
İlgili ve
Destekleyici
Endüstrilerin
Varlığı
 ĠliĢki ağı yüksek olmasa da farklı
sektörlerde çok sayıda ilgili firmanın ilde
bulunması
Devletin Rolü
 Devlet teĢvik ve uygulamalarından
yararlanabilme durumu
 PaydaĢların sektörün geliĢimi konusunda
hem fikir olması ve bu konuda gerekli desteği
verme arzusunda olmaları
 Kamu yatırımlarından ilin de payına
düĢeni alabilmesi
 YurtdıĢı talepten doğan mevcut
iĢletme kapasitelerinin
arttırılabilmesi
 Yeni yatırımların potansiyeli
 Taklit kültürünün giriĢimcilik
kültürüne dönüĢtürülebilme
potansiyeli
 ĠĢletmelerin kurumsallaĢma
adına atacakları adımlar
 Ortaklık kültürünün
geliĢtirilebilme potansiyeli
 Sektördeki ilgili firmaların
girdi-çıktı ağının güçlendirilmesi
 Hammadde çıkarımı ve
islemeye yönelik yatırımların
yapılabilme potansiyeli
 Müteaahhitlerin ve Türk
firmalarının kredi alırken ve
teminat mektubu verirken
yaĢadıkları sıkıntıların giderilmesi
139
4.9. Kaynaklar
Ġlhan B, (2008), Türk ĠnĢaat Sektörünün Girdi-Çıktı Analizi ve Ġthalata Bağımlılığı,
Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Ġstanbul.
Maç N. (2007), ĠnĢaat Sektör Raporu, Konya Ticaret Odası Etüd - AraĢtırma Servisi,
Konya.
Oğuz C., Altın, S., Yaman Ġ. Ö., Kırçıl, M. S., Bakır A. Ve G. Sönmez (2008), ĠnĢaat
Mühendisliği Eğitiminde Türkiye Gerçeği , 1. ĠnĢaat Mühendisliği Eğitimi
Sempozyumu, Antalya.
Sezgin T. (2009), ĠnĢaat Malzemeleri, ĠnĢaat ve Maden Makineleri, T.C. BaĢbakanlık
DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi.
TaĢ, E. (2008), ĠnĢaat Sektörünün Özelikleri, (30.01.2010).
www.akademi.itu.edu.tr/.../iNġAAT%20SEKTÖRÜNÜN%20ÖZELLĠKLERĠ
%20%5Uyumluluk _modu
Taylan T. A. Sarı (2009), ĠnĢaat ve Maden Makineleri, T.C. BaĢbakanlık DıĢ Ticaret
MüsteĢarlığı Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi.
Uyanık T. (2009), Doğal TaĢlar, T.C. BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Ġhracatı
GeliĢtirme Etüd Merkezi.
Anonim 2001, http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/metalmad/oik635.pdf. (28.01.2010).
Anonim 2008a, http://www.intes.org.tr/06/resim_depo//File/sektor_2007_son.doc
(29.01.2010).
Anonim 2008b, http://www.yapi.com.tr/Arastirmalar/insaat-sektoru-sorunlar-vecozum-onerileri_335.html, (29.01.2010).
Anonim 2008c,
http://www.efirma.gen.tr/insaat,firmalari/genel/insaat,sektoru,ve,istihdam,.htm
, (2.01.2010).
Anonim 2008d,
http://www.eubuild.com/Upload/pdf/AB%20%C4%B0n%C5%9Faat%20Sekt
%C3%B6r%C3%BC%20ve%20T%C3%BCrkiye.21.07.08.pdf, (24.01.2010).
Anonim, 2008h,
http://www.nurol.com.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=37
2%3Atuerk-inaat-sektoerue-duenya-liginde-zirveyi-zorluyor--milliyetbusiness-29102008&catid=17%3Abasnda-nurol&Itemid=487&lang=TR
(24.01.2010).
Anonim 2008k,
http://www.tukder.org/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=
24&Itemid=151, (30.01.2010).
Anonim 2008m,
http://kap.gov.tr/Yay/Download/Bildirim/Ek/20281.pdf (30.01.2010).
Anonim 2008t,
http://www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=804&tipi=3&sube=3
Anonim 2009a, http://www.istekobi.com.tr/sektorler/insaat-s11/sektore-bakis/insaatb11.aspx, (29.01.2010).
140
Anonim 2009b,
http://www.tmb.org.tr/arastirma_yayinlar/bulten_temmuz_son_2009.pdf
(28.01.2010).
Anonim 2009c,
http://www.treasury.gov.tr/irj/go/km/docs/documents/Hazine%20Web/Arastir
ma%20Yayin/Raporlar/Ekonomik%20Raporlar/Sekt%C3%B6rel%20rekabet
%20haziran%202009.pdf, (28.01.2010).
Anonim 2009d, http://www.patronturk.com/turkiyenin-demir-cevheri-ithalati,
(28.01.2010).
Anonim 2009e, http://www.tmb.org.tr/arastirma_yayinlar/bulten_ekim_son_2009.pdf
(26.01.2010).
Anonim 2009f,
http://www.ksmmmo.org/dokuman/M.%C5%9E%C3%BCkr%C3%BC%20Ko
%C3%A7o%C4%9Flu/MK%20KAYSER.doc (01.02.2010).
Anonim 2009g, http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/16429.pdf, (24.01.2010).
Anonim 2009h, http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/16363.pdf, (22.01.2010).
Anonim 2009m, http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/16363.pdf (24.01.2010).
Anonim 2010, http://www.haberturk.com/ekonomi/haber/200454-Sektorel-kredilerekriz-darbesi.aspx (23.01.2010).
Anonim1, http://www.dijitalport.com/INSAAT/ (23.01.2010).
Yararlanılan web siteleri ve web sayfaları
http://www.tmb.org.tr/arastirma_yayinlar/bulten_temmuz_son_2009.pdf
www.oecd.org
www.tuik.gov.tr
www.sgk.gov.tr
www.dpt.gov.tr
http://www.istekobi.com.tr/sektorler/insaat-s11/sektore-bakis/insaat-b11.aspx
http://www.yapi.com.tr/V_Images/arastirma/YASED_UDYRaporu-mar09-2008.pdf
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8371
http://www.yapi.com.tr/V_Images/arastirma/YASED_UDYRaporu-mar09-2008.pdf
141
BÖLÜM 5
AKSARAY ĠLĠ TARIM SEKTÖRÜ ANALĠZĠ
Prof.Dr. Bülent GÜLÇUBUK
5.1. GiriĢ
Yerel düzeyde kalkınma çalıĢmalarında ana amaç; mevcut üretim sürecinin
değiĢen pazar koĢullarını dikkate alarak desteklemek, gelir getirici ve istihdam
yaratıcı faaliyetlerin YEREL DÜZEYDE yaygınlaĢarak örgütlenmesi ve alt yapıların
iyileĢtirilerek yerel kalkınmanın uygulanacağı ilde farklı sektörlerdeki üreticilerin
pazarla olan iliĢkilerinin geliĢtirilmesi ve böylece diğer önlemleri de alarak halkın
refah seviyesinin yükseltilmesidir. Özellikle gelir ve istihdam yaratmada Aksaray gibi
illerde tarım ve tarıma dayalı KOBĠ'ler yerelde kalkınmanın olmazsa olmaz aracı
olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye'de de potansiyel kaynakları ve iĢgücünü yerinde
değerlendirecek tarım ve tarım dıĢı KOBĠ'lerin oluĢturulması yerel kalkınmada önemli
bir stratejik hedef olarak kabul edilmektedir.
Aksaray ilinde kalkınma stratejilerinin oluĢturulmasında, hayata
geçirilmesinde ve bunun refaha dönüĢmesinde tarım sektörünün önemli bir rolü
olacaktır. Nüfusunun yarısından fazlasının tarım sektöründe yer aldığı ve kırsal alan
nüfusunun kent nüfusuna eĢdeğer miktarda olduğu bir ilin kalkınmasında tarım
belirleyici ve kilit rol oynayabilmektedir. Bundan hareketle “Aksaray Ġli Kalkınma
Stratejileri” belirlenirken tarımın dinamik ve belirleyici bir sektör olarak
tanımlanması yanlıĢ olmayacaktır.
Bu çalıĢma ile Aksaray ilinde ekonomik yapının, tarım ve tarım dıĢı sektörlerin
geliĢme potansiyellerinin (KOBĠ potansiyeli ile birlikte) ortaya çıkarılması, il‟e ait
sektörel belirlenmesi, ulusal ve yerel anlamda ilgi uyandırarak il genelinde
ekonominin çeĢitlenmesi ve hareketlenmesi ile halkın gelir seviyelerinin nasıl
yükseltilebileceği konusunda görüĢler sunulması hedeflenmiĢtir.
5.2. Aksaray Ġlinin Fiziksel Özellikleri
5.2.1. Ġlin Genel Tanımı
Aksaray ili 37059‟ 59‟‟-39001‟ 01‟‟ kuzey enlemleri ile 330 15‟ 00‟‟-340 30‟
00‟‟ doğu boylamları arasında yer almaktadır. E–90 karayolu üzerinde olan il
Ankara‟ya 225 km uzaklıkta Mersin limanına 258 km uzaklıktadır. Aksaray ili, Kuzey
ve Güney Anadolu dağlarının birbirinden uzaklaĢtığı Ġç Anadolu Bölgesi‟nin Orta
Kızılırmak bölümünde yer alır. Ġç Anadolu‟nun güneye doğru Konya ovasına açılan,
kuzeydoğuda NevĢehir, güneydoğuda Niğde, batıda Konya ve kuzeybatıda Ankara
illerine komĢudur. Ġlin yüzölçümü 7.721 km2 (Türkiye yüzölçümü içerisindeki payı %
0,99), rakım 980 metredir. Aksaray ilinin merkez ilçe dahil 7 ilçesi, 41 kasabası ve
151 köyü bulunmaktadır. Bağlı ilçeler; Merkez, Ağaçören, Eskil, Gülağaç, Güzelyurt,
Ortaköy, SarıyahĢi‟dir.
142
Tablo 21: Ġl Merkezinin Diğer Ġlçe ve Ġllere Olan Uzaklığı
Ġlçe Adı
Uzaklık (km)
Ġlin Adı
Uzaklık (km)
Ağaçören
81
Ankara
225
Eskil
70
Ġstanbul
674
Gülağaç
55
Ġzmir
688
Güzelyurt
49
Konya
148
Ortaköy
55
NevĢehir
75
SarıyahĢi
106
Niğde
121
Kaynak: ġimĢek 2004
Agro-ekolojik Alt Bölgeler
Agro-ekolojik bölgelendirme arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve
arazi uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade eder. Bir
agro-ekolojik bölge iklim, arazi formu, toprak yapısı ve/veya arazi örtüsüne göre
belirlenir. Bu kapsamda Aksaray Ġli 2 agro-ekolojik bölgeye ayrılmıĢ ve
haritalandırılmıĢtır. Aksaray Ġli Merkez ve Eskil ilçeleri I. Bölge ve Gülağaç,
Güzelyurt, Ağaçören, Ortaköy, SarıyahĢi Ġlçeleri II. Bölge olarak 2 alt bölgeye
ayrılmıĢtır. Alt Bölge ayrılmasında en büyük etken I. Alt Bölgenin ova özelliğinde
olması yağıĢ ve sıcaklık değerleri yönünden ikinci alt bölgeden farklılıklar göstermesi
etkin olmuĢtur. II. Alt Bölge eğimli bir arazi yapısı ve iklim değerleri yönünden
sıcaklık birinci alt bölgeye göre daha düĢük, yağıĢ ise daha fazladır.
5.2.2. Jeolojik Yapısı
Aksaray, Ġç Anadolu Bölgesinin güney doğusunda, orta Kızılırmak platosunun
devamını teĢkil eden ve tersiyerde oluĢmuĢ kalkerli volkan tüflerinin meydana
getirdiği arazi ile Tuz gölü havzasının devamı olan ova üzerine kurulmuĢtur. Güneyde
ve doğuda tersiyerde oluĢmuĢ volkanik arazi geniĢ yer tutar.
Volkanik dağların en önemlileri Hasan Dağı ile Melendiz dağlarıdır. Ġl
merkezinin kuruluĢ alanı ise, orta Kızılırmak platosunun Tuz Gölü havzasından
ayrıldığı fay basamağının güneyidir. Bu fay basamağı Melendiz dağlarından gelen ve
Tuz Gölüne ulaĢan Uluırmağın biriktirdiği alüvyonlarla, doğusunu çevreleyen
platolardan taĢınan alüvyonların birikinti ovası üzerinde kurulur.
5.2.3. Topografya
Bir ilin özellikle tarımsal kalkınmasında, üretimin Ģekillenmesinde topografya
önemli bir yer tutar. Topografya kalkınmanın önünde bir engel veya fırsatlar doğuran
nitelikleri ortaya koyabilmektedir.
Dağlar
Aksaray ili sınırları içerisinde önemli dağlar vardır. Bunlardan en önemlisi
sönmüĢ volkanik bir dağ olan Melendiz dağları silsilesi içinde yer alan Hasan
143
Dağı‟dır (Yüksekliği: 3268 m‟dir). Hasan Dağı‟nın yanında Küçük Hasan Dağı
(3069 m.), Ekecik Dağı (2137 m.) önemli dağlardır.
Vadiler
Ihlara Vadisi; Ihlara (Kapadokya) Bölgesi, güneyde Ihlara Kasabası sınırından
(vadinin güney ucu) Yaprakhisar, Belisırma köylerini içine alarak Selime‟nin kuzeyde
bulunan üst sınırına kadar uzanmaktadır. Vadinin en düĢük kotundan bu dört
yerleĢimin kenarında yer aldığı Melendiz Çayı akmaktadır.
Denizden 1,220 m yükseklikte bulunan yöre, jeolojik olarak Pliyosen devrinde
Hasan ve Erciyes Dağları‟nın volkanik aktiviteleri sonucu oluĢan kayaçlarla
örtülüdür. Yörede mevcut kayaçlar tüf, ignimbirit ve volkanik küllerden ibarettir.
YaklaĢık 14 km uzunluğunda olan Ihlara Vadisi tektonik açıdan doğrultu atımlı fay
Ģeklinde bir yapıya sahiptir.
Ihlara, Kapadokya Bölgesi‟nin bir bölümünü oluĢturur ve tarihçesi M.Ö. 3000
yıllarına kadar uzanır. Ancak, günümüze kadar ulaĢan uygarlık izleri Bizans
Ġmparatorluğu döneminden kalmadır. M.S. 4. yy.da kayaların oyulması sonucunda
çok sayıda kilise inĢa edilmiĢtir. Ayrıca 5 milyon insanı barındırabilecek mağara ve
inlere sahip olan yörede daha sonraki dönemlerde DaniĢmentli, Selçuklu, Osmanlı
yönetimlerinin izleri ve eserleri görülmektedir.
Bölgede birçok termal kaynak bulunmaktadır. Bunlardan halen açık olan
Yaprakhisar Köyü‟nün yanındaki Ziga Kaplıcası‟nın suyunun sıcaklığı 60°C‟ye kadar
çıkmaktadır. Cilt hastalıklarına, romatizma ve kas tutulmalarına yararlı olan bu
kaynağın etrafında karbonatlı suların oluĢturduğu travertenler gözlenmektedir. Yöreye
iliĢkin hidrolojik ve hidrojeolojik araĢtırma çalıĢmaları yaptırılmıĢtır. Yörede bitki
örtüsü olarak tipik bir Orta Anadolu vejetasyonu hâkimdir. Ihlara Vadisi florasının
tespiti için yapılan çalıĢmalar sonucunda 20 familyaya ait 200 kadar karasal bitki türü
tespit edilmiĢtir
Ovalar
Aksaray‟ın orta kesimleri kuzeyi, güneyi tamamen ovalıklarla kaplıdır.
Güneyde obruk platosunun uzantısı ve Aksaray ovası bulunur.
Platolar-Yaylalar
Bölgedeki yaylalar Obruk, Haydar, Çağsak, Yeni Yayla, Ali ağa Obası,
Kemerseki Yaylası‟dır. Bu yaylalar merkezlerinin yakınlarında kurulan mezralar
vardır. Buralara da mahalli tabirle yayla denilmektedir. Eskil sınırları içerisinde bu
Ģekilde 72 adet yayla bulunmaktadır.
Akarsular
Aksaray, Tuz Gölü kapalı havzası içerisindedir. Hiçbir suyu denize ulaĢmaz,
Tuz gölü yakınlarında yeraltında kaybolurlar.
En önemli akarsuyu Melendiz dağlarında doğan Melendiz Çayı (Uluırmak)dır.
Karasu, EĢmekaya diğer önemli akarsularıdır. Bu akarsular yanında yazları tamamen
kuruyan birçok dere bulunmaktadır. PınarbaĢı köyü yakınlarında Hıcıp, Sultanhanı
yakınlarında Kırk delik suyu önemli dereleridir.
144
Göller
Aksaray‟ın en önemli gölü Konya ve Ankara ile ortak sınırlara sahip oldukları
Tuz Gölü‟dür. Tuz Gölü Türkiye‟nin Van Gölü‟nden sonra en büyük ikinci gölüdür.
Türkiye‟nin en önemli tuz kaynaklarından biridir. Yüzölçümü 1500 km 2‟dir. Aksaray
sınırları içerisinde yer alan diğer göller ise; Gelveri (Güzelyurt ) yakınlarında Nar
Gölü (Sofular-Acıgöl), Koca Göl, Hasan Dağı çevresinde Kartal Gölü, Öküz Gölü,
Sarıgöl, Uyuz Gölü gibi irili ufaklı göllerdir. Bu doğal göller yanında, sulama,
taĢkınlardan korunma amaçlı göletler bulunmaktadır. Bunların en önemlisi Melendiz
Çayı (Uluırmak) üzerinde bulunan Mamasın Baraj Gölü‟dür (11,7 km2) yüz ölçümüne
sahip gölün su hacmi ise 165x106 m3‟tür. Ortaköy yakınlarındaki Kültepe ve Bozkır
baraj gölleri yanında DSĠ tarafından tamamen sulama amaçlı olarak yapılan OrtaköyBalcı Göleti, Helvadere Göleti, Ortaköy Çiftevi Göleti sulama ve taĢkınlarda
korunmak amacıyla yapılan Güzelyurt Göleti gibi göletler de vardır.
Aksaray Ġlinde Sulama Durumu
Doğal kaynaklardan su ve toprak diğerlerinden farklı özellikler taĢımakta,
yaĢamın sürdürülebilmesi için alternatifi olmayan, yeniden üretilemeyen,
çoğaltılamaz nitelikleriyle ekonomik olarak kıt, politik olarak, gıda ve kullanım
bakımından stratejik konumda bulunmaktadır.
Tablo 22: Aksaray Ġlinde Su Yüzeyleri
SU YÜZEYĠ NĠTELĠĞĠ
Doğal Göller
Baraj Rezervuarları
Gölet Rezervuarları
Akarsu Yüzeyleri
Toplam
Alan (hektar)
46.878
4.100
34
36
51.048
Kaynak: DSĠ ve Mülga Köy Hizmetleri, TAGEM (1998)
Ülkemizin doğal kaynak potansiyeli su ve toprak - yerüstü, yeraltı suyu, deniz,
göl, akarsu, ıslak alanlar, orman, çayır, mera, yayla, maden rezervleri ve buna bağımlı
tarım, enerji ve çevre; sektörel ve kaynak olarak ciddi tehlike boyutunda yok
edilmektedir. (Orta Anadolu Bölgesi Tarım Master Planı, TKB–2007)
Aksaray ilinin de içinde bulunduğu bölgede mera hayvancılığından iĢletme
hayvancılığına geçiĢ henüz tamamlanmamıĢtır. Bu nedenle meraya dayalı hayvancılık
halen yoğun olarak yapılmaktadır. Ġl genelinde toplam çayır-mer‟a alanı 277.803
hektardır.
Tablo 23: Aksaray Ġlinde Yer Altı ve Yer Üstü Su Kaynakları
SU KAYNAKLARI
Yerüstü Suları
Yeraltı Suları
Toplam
(hm3/yıl)
432
101
533
Kaynak: DSĠ (2004)
145
2005 yılı verilerine göre Aksaray ilinde 3 adet baraj ve 5 adet gölet
bulunmaktadır. Bunlar aracılığıyla 31.461 hektar alan sulamaya açılmıĢtır. Diğer
yandan kapatılan Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kapsamında da 2005 yılı
verilerine göre toplam 13.915 hektar alan sulamaya açılmıĢtır.
Tablo 24: Aksaray Ġlinde DSĠ Sulama ve Enerji Tesisleri
Baraj Sayısı
3
Gölet
Sulamaya Açılan Alan (hektar)
5
31.461
Kaynak: DSĠ ve Mülga Köy Hizmetleri-2005
Aksaray Ġlinde Sulama Potansiyeli (Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu)
Ülkemizde tarım arazilerinin 12,5 milyon hektarı sulanabilir özelliktedir.
Ancak yapılan etütlere göre; mevcut su potansiyeli ile teknik ve ekonomik olarak
sulanabilecek arazi miktarı 8,5 milyon hektardır. Bu değerin 6,5 milyon ha‟nın DSI,
1,5 milyon ha‟nın KHGM ve 0,5 milyon ha‟nın halk sulamaları kapsamında kalacağı
öngörülmektedir. Türkiye‟de 2003 yılı sonu itibariyle toplam 4,9 milyon hektar (4,4
milyon ha net) arazi sulamaya açılmıĢtır. Teknik ve ekonomik olarak sulanabilecek
8,5 milyon hektar alanın, %58‟i sulamaya açılmıĢ bulunmaktadır. Sulamaya açılmıĢ
tarım alanlarının %57‟si DSI tarafından isletmeye açılmıĢtır.
5.2.4.
Ġklim
Sıcaklık
Aksaray ili orta iklim kuĢağında olup, soğuk, yarı karasal iklim tipindedir.
Yazlar kurak ve sıcak geçer, kıĢlar soğuk ve nispeten kısadır. En soğuk ayın ortalama
sıcaklığı -30 C üstünde, en düĢük sıcaklık -290 C en yüksek sıcaklık 38,40 C olup yıllık
sıcaklık ortalaması 11.5OC‟dir.
Aksaray‟da yağıĢlar kıĢ, ilkbahar ve sonbahar aylarına rastlar. YağıĢlar yıllık
350 mm üzerindedir. YağıĢ ortalamasının % 18,9‟si sonbahar, % 38,8‟i ilkbahar, %
31,8‟i kıĢ ve % 10,5‟i de yaz mevsimlerinde görülür. KıĢ mevsimi uzun sürer ve
yağıĢlar genellikle kar halindedir. I. Alt Bölge yıllık 350 mm.‟nin altında, II. Alt
Bölge 350 mm.‟nin üstünde yağıĢ alır. Nisan ve Mayıs aylarında yağıĢ maksimum
düzeye ulaĢmaktadır. En düĢük yağıĢ ise Ağustos ayında düĢmektedir. Eylül ayına
kadar bu durum sürmekte Ekim-Kasım aylarında sonbahar yağıĢları düĢmektedir.
YağıĢ
Aylara göre yağıĢ miktarı incelendiğinde yağıĢsız ay bulunmadığı, en az
yağıĢın Temmuz ayında olduğu görülür. Yıllık toplam yağıĢ miktarı 351,6
milimetredir. Günlük en çok yağıĢ miktarı Haziran ayında 52.0 mm. olarak
ölçülmüĢtür. Kar yağıĢları, Kasım ayında baĢlamakta ve nisan ayında sona
ermektedir. Aksaray‟da 13 gün kar yağıĢlı, 24 gün karla örtülü geçmektedir. En
yüksek kar kalınlığı ise 45 cm. olarak Aralık ayında tespit edilmiĢtir.
146
Tablo 25: Aksaray Ġli Meteorolojik Veriler (1986-2009 Ortalamaları)
Ortalama Sıcaklık (C)
Ortalama Yüksek Sıcaklık (C)
Ortalama DüĢük Sıcaklık (C)
En Yüksek Sıcaklık (C)
En DüĢük Sıcaklık (C)
Ortalama Yerel Basınç (hPa)
Ortalama Kar Örtülü Günler Sayısı
Ortalama Rüzgar Hızı (m/s)
11.9
18.3
5.9
40.0
-29.0
905.2
33.6
2.5
Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü AraĢtırma ve Bilgi ĠĢlem Daire BaĢkanlığı
Basınç-Nemlilik
Ortalama aktüel basınç 904.8 milibardır. Rasat süresi içinde en yüksek aktüel
basınç Ocak ayında 925,6 milibardır, en düĢük aktüel basınç ise yine Ocak ayında
880,2 milibar olarak ölçülmüĢtür. Nispi nem değerleri kıĢ aylarında genellikle daha
yüksek, sıcaklığın artığı yaz aylarında ise daha düĢüktür. Yıllık ortalama nispi nem
değeri % 62, en düĢük nispi değeri ise % 5‟tir. Aksaray‟da yıllık ortalama bulutluluk
4,0 olarak tespit edilmiĢtir. Bütün yıl bulutluluğun en az olduğu aylar yaz, en fazla
olduğu aylar kıĢ aylarıdır (http://www.aksaraytso.org.tr).
5.2.5.
Bitki Örtüsü
Aksaray‟da yazları kurak iklimi hakim olduğundan ilkbaharda yeĢeren otlar
yazın kurur ve arazi bozkır yapısını alır. Ayrıca taban suyunun yakın ve arazinin
hafifi tuzlu olan kısımlarında kovalık ve çayır ayrık vs. gibi bitkilerden oluĢan daim
yeĢil alanlar bulunmaktadır. Bu gibi alanlar yakınlarında hayvancılık yapanlara büyük
avantaj sağlamaktadır.
Ayrıca bölgede alıç, kızılcık yanında çalımsı ve otsu bitkilerden geven, kekik,
devedikeni, sıyırma, yabani korunga, poskulak, atkuyruğu, koyun yumağı çok
rastlanan bitki türleridir. Platolar ve dağlık kısımlarda ise özellikle Hasan Dağı ve
Ekecik Dağı eteklerinde ve eteklerin üst bölümlerinde meĢe (pelit) koruluklarına
rastlanmaktadır. Bölgede orman bitkisi olarak meĢe hâkimdir. Orman alanları
Ortaköy, Merkez ilçe ve Güzelyurt‟ta bulunmaktadır. Dere kenarlarında yoğun olarak
söğüt ve kavak bulunmaktadır.
Ġl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı
Aksaray‟ın toplam yüzölçümü 772.185 ha olup, bunun 420.430 hektarı tarım
arazisi, 277.803 hektarı çayır mera arazisi, 12.528 hektarı orman arazisi ve 10.376
hektarı tarım dıĢı araziler olarak dağılım göstermektedir.
Aksaray‟da çayır mera alanlarının oranı yüksek (%36), orman alanlarının oranı
ise çok düĢüktür (%2). Türkiye genelinde ise mera alanlarının oranı ile orman
alanlarının oranı birbirine eĢit olup %26‟dır. Aksaray ilinde çayır mera alanlarının
fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, ancak orman alanlarının azlığı yağıĢ
için kısıt teĢkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır.
147
Toprak Yapısı
Aksaray‟da I-IV. sınıf tarım arazileri 405154 ha olup, genelde tarım bu araziler
üzerinde yapılmaktadır 15276ha alanı V-VII. sınıf arazilerde de iĢlemeli tarım
yapıldığı görülmektedir. Ancak bu araziler iĢlemeli tarıma uygun değildir. Tarım
alanlarından sonra ikinci sırayı alan mera alanları ve orman alanları VI ve VII. sınıf
araziler üzerinde yoğunlaĢmaktadır. Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup,
toprak zarar ve sınırlandırmaları I.sınıf‟tan VIII. sınıf‟a doğru giderek artmaktadır.
SINIF - I: Topografya düz veya düze yakın (%0–2)‟dir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan
88.596ha olup il yüzölçümünün %11,5‟sını teĢkil etmektedir. I. Sınıf arazilerin;.49.347 ha‟da
kuru tarım, 34.301ha.da sulu tarım yapılmaktadır. 3.981ha.da çayır- mera alanı 108ha‟ da diğer
kullanım içindir.
SINIF- II: II. Sınıf arazilerin kapladığı alan 78134ha olup il yüzölçümünün %10.1‟ini
teĢkil etmektedir II. Sınıf arazilerin;.57.111ha‟da kuru tarım, 12.192ha.da sulu tarım
yapılmaktadır. 8.063ha.da çayır- mera alanı 273ha‟ da diğer kullanım içindir.
SINIF- III: III. Sınıf arazilerin kapladığı alan 183988ha olup il yüzölçümünün
%23,8‟ini teĢkil etmektedir. III. Sınıf arazilerin;.119.060 ha‟da kuru tarım, 16.902ha.da sulu
tarım yapılmaktadır. 17.927,5ha.da çayır- mera alanı 1.749ha‟ da diğer kullanım içindir.
SINIF- IV: IV sınıf araziler ilin 119125 ha alanı ile %15,4„ünü kaplamaktadır. IV‟ üncü
sınıf arazilerin kullanım durumları ise Ģöyledir;77.311 ha. da kuru tarım, 2.693ha‟da sulu tarım,
29.974 ha. da çayır-mera, 737ha.da diğer alanlardır.
SINIF- V: 2283 ha alanı ile ilin %0,3‟ünü kaplamaktadır. Bu alanların tamamı meradır.
SINIF- VI: 113817 ha alanı ile ilin %14,7‟ sini kaplar. VI. sınıf toprak alanlarının;
16174 ha‟ında kuru tarım, 235 ha‟ında sulu tarım yapılmaktadır. VII‟ inci sınıf arazilerde
93349 ha çayır-mera, 3813 ha orman-funda, arazisi, yerleĢim alan ve diğer alanlar mevcuttur.
SINIF- VII: 133825 ha alanı ile ilin % 17,3„lük kısmını kaplar. VII. sınıf toprak
alanlarının; 3650 ha‟ında kuru tarım, 22 ha‟ında sulu tarım yapılmaktadır. VII‟ inci sınıf
arazilerde 122.083 ha çayır-mera, 7920 ha orman-funda, arazisi, yerleĢim alan ve diğer alanlar
mevcuttur.
SINIF- VIII: 52996 ha ile il topraklarının %6,8‟ini oluĢturur. VIII. Sınıf alanların
çoğunluğu (%95) su yüzeylerinden oluĢmaktadır.
5.3. Aksaray Ġli Tarımsal Kalkınma Stratejisi Ġçin Ġl Profili
Aksaray iline 7 ilçe, 41 belde ve 151 köy bağlıdır. Aksaray‟ın sosyo-ekonomik
yapısı büyük ölçüde tarıma yani bitkisel üretim ve hayvansal üretime dayanmaktadır.
Aktif nüfusun % 70‟i bitkisel üretim ve hayvansal üretimden geçimini sağlamaktadır.
Aksaray‟da toprakların % 54,4‟ü tarıma elveriĢli olup, geri kalan % 45,6‟sı ise çayır,
mera, bozuk ormanlık ve tarıma elveriĢsiz ormanlardır. 420.430 hektar olan Aksaray
tarım alanlarında; tahıl, baklagiller, endüstriyel bitkiler, yumrulu bitkiler, meyve ve
sebze yetiĢtirilmektedir. Tarıma elveriĢli arazilerin % 86‟sında kuru, %14‟ünde sulu
tarım yapılmaktadır. Tarımda çalıĢan nüfusu göreceli olarak azaltmak için, sanayi ve
hizmet sektörünü geliĢtirmek, tarımda üretimi ve verimliliği artırmak için ürün
deseninde değiĢiklik yapmak, toprak iĢlemedeki yanlıĢlıkları gidermek, kaliteli ve
uygun girdi kullanımına ağırlık vermek, makineleĢmeyi teĢvik ederek kullanımını
148
yaygınlaĢtırmak suretiyle birim alandan daha çok ürün alınması ve çiftçilerin
eğitilmesine çalıĢılmaktadır.
5.3.1. Aksaray Ġlinin Nüfus Dağılımı Ve Ġstihdamın Sektörel Dağılımı
Aksaray ilinin 2009 yılı verilerine göre nüfusu, 376.907‟dir. Nüfusun
%49.8‟ini erkekler, %50.2‟sini kadınlar oluĢturmaktadır. Diğer yandan, nüfusun
%59.4‟ü il ve ilçe merkezlerinde, %40.6‟sı kasaba veya köylerde yaĢamını
sürdürmektedir. Burada ortaya çıkan temel olgu, Aksaray ili kır ağırlıklı bir nüfus
yapısı göstermektedir. Aksaray ilinde istihdam edilenlerin önemli bir bölümü tarım
sektöründedir. Aktif nüfusun %70‟i tarımda istihdam edilmektedir. Bundan dolayı da
Aksaray iline kalkınma arayıĢlarında tarım dinamik bir alanı oluĢturmaktadır. Burada
dikkati çeken önemli bir konuda istihdama katılan kadınların yaklaĢık %90‟ı tarımda
yer almaktadır.
5.3.2. Aksaray Ġlinde Arazi Varlığı
Tablo 26: Aksaray Ġlinin Arazi Varlığı
Arazinin Cinsi
Tarım Arazisi
Çayır Mera Arazisi
Orman Arazisi
Tarım DıĢı Arazi (YerleĢim Yerleri Dâhil)
Toplam Su Yüzeyleri (Göl ve Göletler Dâhil)
Toplam
Miktarı (ha)
%
420.430
277.803
12.528
10.376
51.048
772.185
54,46
35,97
1,62
1,34
6,61
100,00
Kaynak: http://www.aksaraytarim.gov.tr
Yukarıdaki tabloda görüleceği gibi, Aksaray ilinin toplam arazi varlığının
%54,46‟sını tarım arazisi oluĢturmaktadır. Ġlin arazisinin %6,61 gibi önemli bir
bölümün su yüzeyleri oluĢturmasına rağmen, tarımsal alanın ancak %14‟ünde sulu
tarım yapılmaktadır.
5.3.3. Türkiye, Orta Anadolu Ve Aksaray Ġlinde Toplam Tarım Alanları
Tablo 27: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da Toplam Tarım Alanları
Toplam Ekim Alanı (da)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Türkiye
Orta
Anadolu
Aksaray
263.790.670
263.504.750
265.792.180
260.272.400
265.931.780
266.067.150
258.791.041
248.875.802
245.052.185
39.769.070
40.076.870
39.950.120
39.012.640
40.027.660
39.666.640
38.443.843
37.486.192
35.390.118
4.159.980
4.153.610
4.148.010
4.035.150
4.106.270
4.143.770
4.339.695
4.260.135
3.960.723
Aksaray'ın Payı (%)
Orta
Türkiye’deki
Anadolu’daki
payı
payı
1,58
10,46
1,58
10,36
1,56
10,38
1,55
10,34
1,54
10,26
1,56
10,45
1,68
11,29
1,71
11,36
1,62
11,19
Kaynak: www.tuik.gov.tr (Ulusal Hesaplar Veri Tabanı)
149
Tarımsal kalkınma stratejilerinde bölgesel ve ulusal düzeyde rekabet koĢullarının
belirlenebilmesi için çevre illerin potansiyelinin de ortaya çıkarılması ve
karĢılaĢtırmalı analiz yapılması gereklilik gösterir. AĢağıdaki tabloda görüleceği gibi,
Aksaray ilinin tarım alanlarının Orta Anadolu‟daki (Ġller: Aksaray, Kırıkkale, Niğde,
NevĢehir, KırĢehir, Kayseri, Sivas, Yozgat) payı %11.69‟dur.
Diğer yandan 2008 yılı itibarıyla, Orta Anadolu tarım bölgesinde ekilen tarla
alanlarının %11.04‟ü, nadas alanlarının %11.71‟i, tahıl ekiminin %9.64‟ü, Aksaray
ilinde gerçekleĢmektedir.
Tablo 28: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da Ekilen Tarla Alanları
Ekilen Tarla Alanı (da)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Türkiye
Orta
Anadolu
Aksaray
182.067.260
180.875.440
181.233.960
175.626.560
181.098.570
181.483.770
175.598.596
170.626.668
165.816.033
25.617.460
25.246.670
24.985.510
24.343.380
25.695.010
25.487.110
24.861.030
24.747.761
23.364.467
2.684.820
2.677.050
2.729.650
2.604.350
2.747.850
2.715.010
2.800.819
2.844.580
2.580.075
Orta
Türkiye’deki
Anadolu’daki
payı
payı
1,47
10,48
1,48
10,60
1,51
10,92
1,48
10,70
1,52
10,69
1,50
10,65
1,60
11,27
1,67
11,49
1,56
11,04
AĢağıdaki tabloda görüldüğü gibi, hem Türkiye genelinde, hem Orta Anadolu
bölgesinde, hem de Aksaray ilinde ekilen tarla alanında 2000-2008 yılları arasında
bir azalma söz konusudur. Bunda ülkemiz genelindeki tarım politikalarının yanı sıra,
sulama olanakları ile sulama sistemlerinin etkisi bulunmaktadır.
Türkiye‟de son yıllarda izlenen nadas alanlarının azaltılması uygulamalarına
rağmen halen 42 milyon dekardan fazla alanda nadas uygulaması vardır. Bundaki
temel etkenler arazinin coğrafik konumu ile sulamanın olmamasıdır. Genelde su
olmayan veya çok az olan alanlarda nadas uygulamasına gidilmektedir. Sulama
olanakları arttıkça nadas alanları da azalacaktır. Aksaray ilinde de kuru tarım
alanlarının fazlalığı ve su olanaklarının yer yer sınırlılığı nadas uygulamalarını ortaya
çıkarmaktadır.
150
Tablo 29: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da Nadas Alanları
Nadas Alanlar (da)
Yıllar
Orta
Türkiye'deki O.Anadolu’daki
Türkiye
Aksaray
Anadolu
payı
payı
2000
48.259.660
12.779.840
1.339.100
2,77
10,48
2001
49.136.340
13.459.420
1.332.000
2,71
9,90
2002
50.400.420
13.538.590
1.247.370
2,47
9,21
2003
49.908.820
13.290.380
1.253.390
2,51
9,43
2004
49.563.780
12.947.070
1.189.500
2,40
9,19
2005
48.761.640
12.682.580
1.189.090
2,44
9,38
2006
46.908.406
12.062.464
1.244.354
2,65
10,32
2007
42.189.473
11.442.515
1.295.000
3,07
11,32
2008
42.591.897
10.713.928
1.254.313
2,94
11,71
Tablo 30: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da Tahıllar Ekim Alanı
2000
Tahıllar Ekim Alanı (da)
Orta
Türkiye
Aksaray
Anadolu
139.626.380
21.343.500
2.077.170
2001
139.073.550
21.180.070
2.102.660
1,51
9,93
2002
137.856.500
20.877.260
2.108.460
1,53
10,10
2003
134.136.000
20.366.930
2.045.770
1,53
10,04
2004
138.325.850
21.569.970
2.173.390
1,57
10,08
2005
138.932.410
21.704.620
2.139.620
1,54
9,86
2006
130.415.623
20.931.483
2.084.203
1,60
9,96
2007
124.030.395
20.398.184
2.143.245
1,73
10,51
2008
119.899.739
19.029.487
1.834.186
1,53
9,64
Yıllar
Türkiye'deki
Orta
Anadolu’daki
1,49
9,73
Son yıllarda yağıĢ rejimindeki değiĢimler nedeniyle tahıllar ekim alanında
daralmalar olmaktadır. Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, gerek Türkiye genelinde
gerekse Aksaray ilinde tahıl ekim alanında daralmalar söz konudur. Burada hemen
belirtmek gerekir ki, bu alanların daralmasında yem bitkileri ekim alanlarının
artmasının da önemli bir rolü olmasına rağmen, yağıĢ rejimindeki değiĢmeler daha
önemli bir etken olarak belirmektedir.
Aksaray ili baklagiller açısından önemli bir ekim alanını oluĢturmaktadır. Ġlde
195.446 dekar alanda baklagil ürünleri ekimi yapılmaktadır. Bu değerin bölgedeki
payı %15.86‟dır. Fakat burada ortaya çıkan önemli bir olgu, 2000-2008 yılları
arasında Türkiye genelinde baklagil ekim alanı yaklaĢık %30 oranında azalmıĢ iken,
Aksaray ilinde bu oran %10 dolayındadır. Bu tarımsal katma değer üretimi açısından
önemli sayılabilecek bir durumdur.
151
Tablo 31: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da baklagil ekim alanı
2000
Baklagil Ekim Alanı (da)
Orta
Türkiye
Aksaray
Anadolu
15.421.070
1.991.810
217.410
2001
15.608.750
1.930.890
243.830
1,56
12,63
2002
15.953.500
1.869.010
279.140
1,75
14,94
2003
15.136.500
1.872.680
250.130
1,65
13,36
2004
13.263.500
1.685.910
221.890
1,67
13,16
2005
12.771.000
1.449.260
214.690
1,68
14,81
2006
12.514.064
1.258.783
210.950
1,69
16,76
2007
11.548.203
1.193.668
203.575
1,76
17,05
2008
10.704.799
1.232.197
195.446
1,83
15,86
Yıllar
Türkiye'deki
O.Anadolu’daki
payı
payı
1,41
10,92
Aksaray ilinin sebze tarımındaki payı Türkiye genelindeki payı düĢük olmasına
rağmen bölgedeki payı %15.34‟dür. AĢağıdaki tablo dikkatli incelendiğinde Türkiye
genelinde sebze ekim alanında azalma varken, Aksaray ilinde 2 katlık bir artıĢ olduğu
görülecektir. Bu durum daha yüksek katma değerli ürünlerin üretimi açısından önemli
bir özellik taĢırken, su kaynaklarının kullanımı açısından gelecek yıllarda sorun olarak
belirebilecektir. Meyve tarımında Aksaray ilinin Orta Anadolu bölgesinden aldığı pay
giderek azalmaktadır. AĢağıdaki tabloda görüleceği gibi, Türkiye genelinde meyve
üretim alanı artarken, Aksaray ilinde %40 oranında bir azalma vardır. Bunda en
belirleyici unsur ise, yukarıda belirtildiği gibi, sulama olanakları ile yağıĢ rejiminde
meydana gelen değiĢimlerdir. Tüm bu göstergeler Aksaray ilinin gelecek 20-30 yıllık
planlara göre sulama kaynaklarını yönetmesi ve sulama sitemlerinde değiĢikliklere
gidilmesini gerekli kılmaktadır. Çünkü su kaynaklarının azalması, özellikle kaçak
kuyular aracılığı ile sulama yapılması ilde özellikle Tuz Gölü Alt Havzasında tehlike
yaratmaktadır. Giderek azalan su kaynakları tarımsal üretimi ve tarım alanlarını ciddi
olarak tehdit eder duruma gelmiĢtir.
Tablo 32: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da sebze bahçesi alanı- www.tuik.gov.tr
2000
Sebze Bahçesi Alanı (da)
Orta
Türkiye
Aksaray
Anadolu
9.043.770
398.790
32.810
2001
9.093.050
404.390
41.280
0,45
10,21
2002
9.302.270
429.840
66.040
0,71
15,36
2003
9.113.280
439.900
67.840
0,74
15,42
2004
8.949.640
423.210
60.820
0,68
14,37
2005
8.939.760
478.400
63.340
0,71
13,24
2006
8.533.135
438.254
73.060
0,86
16,67
2007
8.146.726
402.904
50.913
0,62
12,64
2008
8.357.953
431.687
66.233
0,79
15,34
Yıllar
Türkiye'deki
Orta Anadolu’daki
payı
payı
0,36
8,23
152
Tablo 33: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da meyve bahçesi alanı- www.tuik.gov.tr
Meyve Bahçesi Alanı (da)
Yıllar
Orta
Türkiye'deki
Orta Anadolu’daki
Türkiye
Aksaray
Anadolu
payı
payı
2001
26.104.530 966.390 103.280
0,40
10,69
2002
26.735.250 996.180 104.950
0,39
10,54
2003
27.173.500 938.980 109.570
0,40
11,67
2004
27.801.860 962.370 108.100
0,39
11,23
2005
28.312.560 1.018.550 176.330
0,62
17,31
2006
28.952.512 1.082.095 221.462
0,76
20,47
2007
29.090.004 893.012
69.642
0,24
7,80
2008
29.499.764 880.036
60.102
0,20
6,83
Özetle Aksaray ilinde su kaynaklarının etkin kullanımına ve yönetimine iliĢkin
“araĢtırma ve izleme merkezi”nin kurulması ve gelecek yıllara ait planlar yapması ve
tarımı yönlendirmesi kaynakların etkin ve sürdürülebilir kullanımı açısından
önemlidir.
5.3.4. Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray Ġlinde Önemli Tarım Ürünleri
Üretimi
Aksaray ilinde en fazla ön plana çıkan ürün grubunu tahıllar oluĢturmaktadır.
2008 yılı verilerine göre il genelinde 347.855 ton tahıl üretimi gerçekleĢmiĢ olup,
bunun bölgedeki payı ise %10.49‟dur. Bunun yanı sıra 18.537 ton baklagil üretimi
gerçekleĢmiĢtir.
Tablo 34: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da Tahıl Üretimi
Toplam Tahıl Üretimi (ton)
Yıllar
Orta
Türkiye'deki
Orta Anadolu’daki
Türkiye
Aksaray
Anadolu
payı
payı
2001
29.570.560 3.200.631 240.688
0,81
7,52
2002
30.830.650 3.844.750 528.973
1,72
13,76
2003
30.806.800 3.693.736 551.991
1,79
14,94
2004
34.153.910 4.452.366 526.859
1,54
11,83
2005
36.471.600 5.040.687 581.181
1,59
11,53
2006
34.642.986 4.577.204 602.285
1,74
13,16
2007
29.256.990 3.460.353 537.211
1,84
15,52
2008
29.287.281 3.315.616 347.855
1,19
10,49
Görüldüğü gibi, Aksaray ilinde özellikle 2008 yılında tahıl üretiminde ciddi bir azalıĢ vardır.
153
Tablo 35: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da Baklagil Üretimi
Toplam Baklagil Üretimi (ton)
Yıllar
Orta
Türkiye'deki
Orta Anadolu’daki
Türkiye
Aksaray
Anadolu
payı
payı
2001
1.454.700 163.802
19.534
1,34
11,93
2002
1.640.100 163.348
27.477
1,68
16,82
2003
1.558.050 168.614
22.838
1,47
13,54
2004
1.583.800 176.427
23.063
1,46
13,07
2005
1.565.360 157.939
22.587
1,44
14,30
2006
1.606.100 140.310
22.891
1,43
16,31
2007
1.355.377 124.386
21.900
1,62
17,61
2008
960.328 130.043
18.537
1,93
14,25
Tablo 36: Ürün Bazında Ekili Alanlar ve Üretim
2009 Yılı
ARAZĠ VARLIĞI
Alan (ha)
Üretim (ton)
Tahıllar
215.160
738.240
ġeker Pancarı
11.665
692.510
Yem Bitkileri
17.020
391.811
Yumrulu Bitkiler
7.143
209.064
Sebze EkiliĢleri
6.768
45.270
Ayçiçeği (çer+yağ)
13.224
38.648
Meyve Sahası
27.000
25.549
Bağ Sahası
3.248
22.000
Baklagiller
18.660
19.432
TOPLAM
319.888
2.129.319
Kaynak: http://www.aksaraytarim.gov.tr
Ürünler bazında bakıldığında, 2009 yılı verilerine göre il genelinde en fazla
tahıl, meyvecilik, yem bitkileri, baklagil ve Ģekerpancarı tarımı ön plana çıkmaktadır.
En fazla üretimi yapılan ürünler sırasıyla tahıllar, Ģekerpancarı, yem bitkileri, yumrulu
bitkiler ve sebzelerdir. Tahıllar arasında ise buğday ve arpa, endüstri bitkilerinde ise
Ģekerpancarı ön sırayı almaktadır. Son yıllarda uygulanan yem bitkileri desteleme
politikalarıyla il genelinde yem bitkileri de hızla yaygınlaĢmıĢ durumdadır.
5.3.5. Türkiye, Orta Anadolu Ve Aksaray Ġlinde Hayvan Varlığı
Aksaray ilinin tarımsal kalkınmasında ve tarıma dayalı sanayinin geliĢmesinde
hayvancılık önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü son yıllarda hayvancılıktaki ve yem
bitkileri ekim alanlarındaki geliĢmeler ve hayvancılığa dayalı sanayinin geliĢme trendi
hayvancılığı önemli bir ekonomik alan haline getirmiĢtir.
2009 yılı verilerine göre Aksaray ilinde toplam 97.354 adet büyükbaĢ hayvan,
317.333 adet küçükbaĢ hayvan bulunmaktadır. BüyükbaĢ hayvan varlığının
%59.6‟sını kültür ırkı hayvanlar oluĢturmaktadır. 2000–2009 yılları arasında il
genelinde büyükbaĢ hayvan sayısında %36 oranında artıĢ olmuĢtur. Fakat aynı dönem
içinde kültür ırkı hayvan sayısında %121 oranında bir artıĢ olmuĢtur. Yani,
154
hayvancılıkta nicel bir dönüĢümden çok nitel bir dönüĢüm yaĢanmaktadır. Bu durum
il genelinde tarımsal kalkınma stratejilerinde hayvancılığı, süt ve süt ürünleri
sanayisini ön plana çıkarmaktadır.
Diğer yandan TÜĠK verilerine göre, 2008 yılı itibarıyla Aksaray ilinin
büyükbaĢ hayvan varlığı açısından Orta Anadolu Tarım Bölgesindeki payı %7.63‟dür.
Buna karĢılık Aksaray ilinin bölgede kültür ırkı büyükbaĢ hayvan varlığı açısından
aldığı pay ise %16.48‟dir. Bu durum Aksaray ilini bölgede kaliteli hayvancılık ve
hayvansal üretim açısından ön plana çıkarmakta ve bölgesel rekabet açısından
üstünlük sağlayabilmektedir. Aynı Ģekilde Aksaray ilinin koyun varlığı (yerli)
açısından da bölgedeki payı yüksek olup, %16.35‟dir.
Daha önce de belirtildiği gibi, Aksaray ilinde hem nicel hem de özellikle nitel
açılardan büyükbaĢ hayvan sayılarında artıĢlar vardır. Bu durum tarımsal kalkınma
açısından önemli bir iyileĢme göstergesidir. Özellikle et ve süt temelli kümeleme
çalıĢmaları için bu alandaki geliĢmeler ilin genel yapısına, ekonomine önemli katkılar
sağlayabilecektir. Burada küçük üreticilerin örgütlenmesi, yetiĢtirme kapasitelerini ve
olanaklarını iyileĢmeleri ile iĢleme sanayinin ilde daha iyi ve rekabet edebilir bir
biçimde geliĢmesi ortaya çıkacak katma değeri daha da artırabilir bir rol oynayacaktır.
Türkiye genelinde olduğu gibi, Aksaray ilinde yerli ırk sığır sayısı giderek
azalmaktadır. Bu durum verimlilik açısından önemli bir geliĢmedir. Fakat küçük
yetiĢtirici iĢletmelerinin bu süreçte nasıl etkilendiği, ne gibi geçim ve yetiĢtiricilik
stratejileri belirlediğinin de araĢtırılması kayda değerdir. Çünkü tutunamayan bu
kesim kırsaldan göç etmekte ve kentsel iĢgücü üzerinde arz baskısı yaratabilmektedir.
Tablo 37: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da BüyükbaĢ Hayvan Varlığı
Toplam BüyükbaĢ hayvan (baĢ)
Yıllar
Türkiye
Orta
Anadolu
Aksaray
Türkiye'deki
Orta
payı
Anadolu’daki
2000
10.761.000
1.007.250
68.550
0,64
6,81
2001
10.548.000
1.011.230
71.480
0,68
7,07
2002
9.803.498
923.836
71.251
0,73
7,71
2003
9.788.102
913.799
73.372
0,75
8,03
2004
10.069.346
942.118
86.100
0,86
9,14
2005
10.526.440
995.645
81.433
0,77
8,18
2006
10.871.364
1.027.675
86.251
0,79
8,39
2007
11.036.753
1.024.080
88.471
0,80
8,64
2008
10.859.942
1.029.945
78.611
0,72
7,63
Kaynak: www.tuik.gov.tr (Ulusal Hesaplar Veri Tabanı
Türkiye genelinde görülen küçükbaĢ hayvan varlığında azalma süreci Aksaray
ilinde de yaĢanmaktadır. Bundaki temel faktörler ise, meraların sürdürülebilir
kullanımında ortaya çıkan sorunlar, yağıĢ değiĢimi nedeniyle meraların veriminde
görülen olumsuzu değiĢimler ile kırsal alanlarda yaĢanan göç olayıdır.
155
KüçükbaĢ hayvan sayısının azalmasındaki önemli bir etken de koyun-keçi
sütünü iĢleyecek tesislerin azlığı ile tüketici eğilimlerinde meydana gelen
değiĢimlerdir. Özellikle tüketiciler kırmızı ette daha çok büyük baĢ hayvan etini tercih
etmektedirler. Ġl genelinde orman alanlarının az olması nedeniyle keçi varlığı genelde
az olmuĢtur. Bu nedenle küçükbaĢ hayvancılıkta koyun ön plana çıkmaktadır.
Aksaray‟da hem kıl keçisi hem de tiftik keçisi varlığında giderek bir
azalma söz konusudur. Ġlde özellikle küçük baĢ hayvan ürünlerini iĢleyecek ve
üreticiye de bu amaçla hizmet verecek iĢletmelerin, tesislerin de bulunmaması burada
bir faktör olarak belirmektedir.
Tablo 38: Türkiye, Orta Anadolu ve Aksaray‟da KüçükbaĢ Hayvan Varlığı
2000
Toplam KüçükbaĢ hayvan (baĢ)
Orta
Türkiye
Aksaray
Anadolu
35.693.000
2.629.240
373.770
2001
33.994.000
2.388.260
354.760
1,04
14,85
2002
31.953.800
2.118.954
335.401
1,05
15,83
2003
32.203.214
2.099.864
330.729
1,03
15,75
2004
31.811.092
2.179.323
422.982
1,33
19,41
2005
31.821.789
2.143.697
372.117
1,17
17,36
2006
32.260.206
2.165.421
346.374
1,07
16,00
2007
31.748.651
2.280.565
348.649
1,10
15,29
2008
29.568.152
2.049.758
323.746
1,09
15,79
Yıllar
Türkiye'deki
Orta
payı
Anadolu’daki payı
1,05
14,22
5.3.6. Aksaray Ġlinde Hayvansal Üretim
Daha önce de belirtildiği gibi, Aksaray ilinin tarımsal geliĢmesinde
hayvancılık kilit öneme sahiptir. Bundan dolayı son yıllarda özel sektörün Aksaray
iline yönelik hayvancılık yatırımlarında artıĢlar görülmektedir. Türkiye‟nin en büyük
süt ürünü üreticisi firmalardan SÜTAġ ilde çok büyük bir iĢletme kurmuĢtur. Bu
iĢletme hem Aksaray‟da hayvancılığın hem de süt ürünlerinin üretimine önemli
katkılarda bulunmaktadır.
Tablo 39: Aksaray Ġlinde Hayvansal Üretim- www.tuik.gov.tr
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Süt
(Ton)
53.650
56.391
52.761
100.057
115.107
130.509
137.065
281.118
280.120
310.600
Et
(Ton)
1.721
2.202
2.676
3.118
6.425
1.998
2.683
3.435
3.170
2.938
Kıl ve Tiftik
(Ton)
610
525
494
484
623
554
516
519
481
-
Yumurta
(1000 Adet)
474.700
72.026
70.782
67.513
65.710
61.917
59.734
72.632
64.550
66.495
Bal
(Ton)
222
150
373
226
214
236
280
292
383
293
156
Yem Bitkileri Desteklemeleri
Aksaray ilinde özellikle büyükbaĢ hayvancılığın geliĢimine paralel olarak yem
bitkileri ekiminde ve yaygınlaĢmasında da önemli artıĢlar olmuĢtur. AĢağıdaki tabloda
görüleceği gibi, 2005 yılından bu yana yem bitkilerinde uygulanan desteklemeler
nedeniyle yem bitkileri ekim alanı yaygınlaĢmıĢtır. Bu bir ilde hayvancılığın
geliĢmesi açısından önem taĢımaktadır. Çünkü hayvancılığın en önemli girdisini
oluĢturan yem maliyetinin yereldeki üretim ile karĢılanması rekabet açısından fırsatlar
doğurabilmektedir.
Tablo 40: Aksaray Ġlinde Yem Bitkilerine Verilen Destekler
Destekler
Onaylanan Proje
Yonca
Tritikale (da)
Fiğ (da)
Macar Fiği (da)
Silajlık Mısır
Korunga (da)
Toplam Ekim
Top. Dest. Tutarı
2005
2006
2007
2008
2009
1.770
11.485
560
10.814
705
17.593
41
42.216
2.272.375
2418
23.326
26.165
2.058
16.924
108
68.583
6.843.850
3.405
14.987
69.465
2.361
22.352
91
109.256
7.434.414
3.081
25.791
56.446
25.281
81
107.601
5.803.220
1.770
8.689
27.297
16.923
88
52.997
2.569.780
Sertifikalı Tohumluk Kullanımı Desteklemeleri
Aksaray ilinde özellikle tahıl üretiminde giderek sertifikalı tohum kullanımı
yaygınlaĢmaktadır. Verimliliğin yükselmesine katkıda bulunan bu uygulama
“sertifikalı tohum kullanım destekleri” ile önemli bir düzeye gelebilmiĢtir
Tablo 41: Aksaray Ġlinde Sertifikalı Tohumluk Kullanımı Desteklemeleri
Desteğe Tabi
Alan Toplamı
(Da)
Kullanılan Tahmini
Sertifikalı Tohum
Miktarı (Ton)
2005
206.382
5.100
619.147
2006
259.608
6.400
1.191.625
2007
145.217
3.600
644.423
2008
120.654
2.413
501.401
2009
249.574
2.827
1.131.920
Yılı
Toplam
Destek
Miktarı (TL)
Kaynak: http://www.aksaray.gov.tr (Aksaray Tarım Ġl Müdürlüğü Verileri)
5.3.7. Aksaray Ġlinde Tarımsal DıĢ Ticaret
Aksaray ili 2009 yılı itibarıyla Türkiye‟de yapılan ihracatın ancak yaklaĢık
olarak onbinde 4‟ünü gerçekleĢtirmektedir. Aksaray iline komĢu ve aynı zamanda
157
rakip sayılabilecek illerin ise ihracattaki payı; Karaman ilinde onbinde 11.8, Konya
ilinde onbinde 64.2, KırĢehir ilinde onbinde 7.8, NevĢehir ilinde onbinde 1.45 ve
Niğde ilinde onbinde 7.7‟dir.
Aksaray
ithalatta
ise
Türkiye
ithalatının
onbinde
2.33‟ünü
gerçekleĢtirmektedir. Bu oranlar Karaman ilinde onbinde 3, Kırıkkale ilinde onbinde
0.2, KırĢehir ilinde onbinde 5.2, Konya ilinde onbinde 42.3‟dür.
Aksaray ilinden gerçekleĢen ihracatın yalnızca %2.8‟i tarıma dayanmaktadır.
Bunda Aksaray ilinde bulunan kamyon fabrikasının ve buna bağlı ara mal üreten
iĢletmelerin önemli rolü vardır. Çünkü bunlar sanayi ürünü ihraç etmekte ve yüksek
değerli ürünler olarak ihracat gerçekleĢmektedir. Oysa, komĢu illerden ihracat
potansiyeli en yüksek olan il Konya‟da bile ihracatta tarımın payı %20,5‟dir.
2009 yılı itibarıyla Aksaray ilindeki tarımsal ürün ihracatın parasal değeri
1.526.148 $‟dır. Konya ilinde ise bu değer 150.939.201 $‟dır. Hemen belirtmek
gerekir ki Aksaray iline komĢu olan NevĢehir, Niğde, KırĢehir, Kırıkkale illerinde
tarımsal ürün ihracatı parasal değeri daha yüksektir. Bu durum Aksaray ilinin tarımsal
ürün ihracatında yetersiz olduğunu ve ihracata yönelik üretimin ve pazarlama
kanallarının araĢtırılması zorunluluk göstermektedir. Yani, Aksaray ili tarım alanında
ihracatı diğer illerle karĢılaĢtırıldığında bir tarım kenti görünümünde olan Aksaray‟ın
ihracat konusunda düĢük bir profil sergilediği görülmektedir. Burada hemen belirtmek
gerekir ki, Aksaray‟da bitkisel ürünlerden çok, hayvansal ürün ihracatı (örneğin süt, et
ve ürünleri) söz konusu olduğu ve bunların da ihracatının katı kurallar içinde
gerçekleĢtiği ve de zor olduğu için tarımsal ürün ihracatının düĢüklüğü konusunda
çıkarımda bulunulabilir.
5.3.8. Aksaray Ġlinde Tarıma Dayalı Sanayi Ve Kapasite Kullanım Oranı
Aksaray ilinin tarımsal kalkınmasında ve ilin sanayileĢmesinde tarıma dayalı
sanayi itici güç rolünü üstlenecektir. Bu nedenle il genelindeki tarıma dayalı
iĢletmelerin türünü ve kapasitelerini ortaya koymakta gereklilik vardır.
Aksaray ilinde tarımsal kalkınma açısından ön plana çıkan alt sektörler aynı
zamanda Kapasite kullanım oranının da yüksek olduğu iĢletme yapılarını ortaya
koymaktadır. Aksaray ilinin tarımsal potansiyeli dikkate alındığında et ve et ürünleri,
yumurta ve yumurta ürünleri, tahıl-un ve unlu mamuller ile Ģekerli ürünler üretiminde
kapasite kullanım oranlarının %80 veya daha üstü oranlarda görülmektedir. Buna
karĢılık yüksek potansiyel gösteren süt ve süt ürünleri iĢleme sanayinde kapasite
kullanım oranı %17,5 gibi oldukça düĢük bir düzeydedir. Bu durum bu alanlarda
yatırım alanlarının ürün çeĢitlendirme, yerel iĢleme gibi faktörlere daha fazla ağırlık
verilmesi gereğini de ortaya koymaktadır. Aynı durum baklagiller açısından da
geçerlidir. Bu alanda %40 oranında görülen kapasite kullanım oranı yeni pazarların
yaratılması ve paketleme-iĢleme tesisleri ile daha yüksek oranlara çekilebilir.
5.4. Aksaray Ġlinde Tarımsal Kalkınma Stratejisinin Dinamikleri
Üzerine Anket ÇalıĢması
Aksaray ili tarımsal geliĢme stratejisinin belirlenmesinde ve hayata
geçirilmesinde il genelinde yer alan tarım sektörü paydaĢlarının katılımcılığı ve
158
strateji belgesine yer vermesi yapılacak çalıĢmaların ve izlenecek stratejilerin kabul
görmesi ve sürdürülebilir olmasında önemli rol oynayacaktır. Bu nedenle araĢtırmada
tarım sektörü paydaĢlarına öncelikle Aksaray iline iliĢkin genel düĢünceleri farklı soru
baĢlıkları ile sorulmuĢ ve daha sonrada sektörde yer alan özel giriĢimcilere yönelik
anket çalıĢması uygulanmıĢtır. Buradan elde edilen veriler ayrı ayrı sunulmuĢtur.
5.4.1. Tarımsal Kalkınma PaydaĢların DüĢünceleri
Aksaray ili ile ilgili olarak tarım sektörü paydaĢlarına konu ile ilgili olarak
düzenlenen toplantıda “Aksaray ilini ön plana çıkaran” sorular sorulmuĢ ve bu sorular
ile Aksaray ilinin genel nitelikleri ile kalkınmayı kolaylaĢtırıcı ve sınırlayıcı
dinamiklerin ortaya konulması amaçlanmıĢtır. Bu amaçla sorular sorulara iliĢkin
alınan yanıtlar aĢağıda kısaca sunulmuĢtur. Toplantıya katılan ve görüĢleri alınan
paydaĢların temsil ettikleri kurum ve kuruluĢlar Ģunlardır; Aksaray Sanayi ve Ticaret
Odası, Aksaray Ticaret Borsası, Özel Sektör Katılımcıları (Gıda Sanayinden),
MÜSĠAD, Tarım Kredi Kooperatifleri, TĠGEM, Tarım Ġl Müdürlüğü, Ziraat Odası.
Soru.1-Aksaray ilinde görmek istediğiniz kalkınma alanları nedir?
 Özel sektör öncülüğünde “entegre et tesisi”
 Organize hayvancılık bölgesi
 Yem bitkileri üretiminin artması
 Hayvancılıkta Türkiye‟de ilk 3 il arasında olabilmek
 Kapama meyve bahçelerinin artması, modern çiftlikler
 Sebze üretiminin artması
 Toprak ve su yönetimi sorununu çözmüĢ bir il olması
 Büyük ölçekli makarna, bisküvi, un fabrikaları
 Üretimde planlamaya geçiĢ
 Tarıma dayalı sanayinin geliĢmesi
 Pazar olanaklarının artması
 Bölgesel sanayi merkezi
 Avrupa kenti bir Aksaray
 Bürokrasinin etkin ve aktif olması
 Turizmin geliĢtirilmesi
 Kayak merkezi
 Ulusal markaların yaratılması
 Düzenli trafik sistemi
 Konaklama tesislerinin artması
 Büyük enerji yatırımları
 Eğitimde niteliğin artması
 TeĢvik ve primlerin doğru kiĢilere ve doğru yerlerde verilmesi ve
kullanılması
 TaĢpınar halılarının ulusal bir marka haline gelmesi
159
Yukarıda görüldüğü gibi, Aksaray ili ile ilgili olarak il genelinde ön plana
çıkan temel kalkınma dinamiği tarıma dayalı sanayide birleĢmektedir. Burada da
özellikle hayvancılık ve hayvansal ürünler sanayi belirgin olmaktadır. Diğer yandan,
pazar olanaklarının artıĢı, markalaĢma, turizm, altyapı da özellikle belirtilen konular
arasında yer almıĢtır.
Soru.2- Aksaray ilinde görmek istemediğiniz olumsuzluklar nedir?
 Hantal bürokrasi
 Engel çıkaran kurumsal yapılar ve hizmetler
 Çarpık kentleĢme
 Su kaynaklarının verimli kullanılmaması
 Tarım arazilerinin amaç dıĢı kullanılması
 ĠĢletmeler arası çekememezlik
 Çevre kirliliği
 SıkıĢtırılmıĢ bir kent hayatı
 ParçalanmıĢ araziler
 Çiftçilerin sürekli anlamsız destekler peĢinde koĢturmaları
 ĠĢsizlik ve iĢsiz gençlik
 Ġnsanlar arasında ayrımcılık
 Kahvehaneler
PaydaĢların Aksaray ilinde görmek istemedikleri ve bir anlamda da
kalkınmanın önünde birer engel olarak gördükleri temel faktörlerin baĢında bürokratik
engeller ve ağır iĢleyen kamu hizmetleridir. Diğer yandan, tarımsal kaynakların
verimli kullanılmaması ve genç iĢsizliği de önemli bir bileĢen olarak belirmektedir.
Soru.3-Aksaray ilinde değiĢmesini istediğiniz nitelikler nelerdir?
 Özel sektörün çekingenliği
 Hantal giriĢimci yapısının değiĢmesi
 Kamu ile özel sektör arasındaki kopukluk
 Kamu yöneticilerinin daha ilgili ve azimli olması
 Çarpık yapılaĢma
 ÇağdaĢ belediyecilik
 Aktif olmayan yöneticilerin, karar vericilerin değiĢmesi
 Yerel örgütlenmenin artması
 Çevre kirliliği
 Kamu birimleri arasında kopukluk
 Ġlkel hayvancılık ve sütçülük
Yukarıda görüldüğü gibi, paydaĢların Aksaray ilinde tarımsal kalkınmanın
sağlanabilmesi ve ilin geliĢmesi için “değiĢmesini” istedikleri temel faktörler
arasında; özel sektörün hantallığı, kamu ile özel sektör arasında kopukluk, yerel
örgütlenmenin zayıflığı ve hayvancılığın ilkel koĢullarda yapılması gelmektedir.
Aslında Aksaray ilinde tarımsal kalkınmanın zayıf yönlerini de oluĢturmaktadır.
160
Soru.4-Aksaray ilinde değiĢmesini istemediğiniz nitelikler nelerdir?
 Özel sektör dinamizminin azalmaması
 Tarihi dokunun bozulmaması
 Mercedes fabrikasının burada üretimine devam etmesi
 Manevi kültürel yapı
 Dostluklar-yardımseverlik
 Esnaf kültürü
 UlaĢımda mola konumunda yer alması
Aksaray ili açısından avantaj oluĢturan ve paydaĢlar tarafından değiĢmesi
istenen temel nitelikler arasında giderek artan özel sektör dinamizmi ile yerel kültür
ön planda yer almaktadır.
Soru.5-Aksaray ilini komĢu illerden ayıran temel olumlu nitelikler nelerdir?
 Coğrafik konum, E-90 karayolu üzerinde olması
 UlaĢım kolaylığı
 KavĢak bir noktada yer alması
 Ihlara Vadisinin varlığı
 Turizm fırsatlarının fazla olması
 Yurt dıĢı bağlantıları
 Tarımsal potansiyelin yüksek olması
 Hayvancılığın daha geliĢmiĢ olması
Kalkınma stratejisi açısından rekabet ortamının yaratılmasında önemli bir
etken olan komĢu iller ile farklılık ve benzerlik kriterleri açısından, paydaĢlar Aksaray
ilini komĢu illerden ayıran “olumlu temel niteliklerin”; coğrafik konum, turizm
potansiyelinin ve fırsatlarının yüksekliği ile tarımsal potansiyelin yüksekliği olduğunu
belirtmiĢlerdir.
Soru.6-Aksaray ilini komĢu illerden ayıran olumsuz nitelikler nelerdir?
 Atılgan ve giriĢimci ruhun eksikliği
 Ulusal bir markasının olmaması
 ĠĢletmelerin güç oluĢturamaması
 Ortak giriĢimlerin sınırlı olması
 Çiftçilerin dağınıklığı ve bireysel davranıĢları
 Aksaraylıların ilin sorunlarına karĢı duyarsız olması
 Tüketim ağırlıklı bir il olması
 Dedikodunun bol olması
 Zengin Aksaraylıların kente yatırım yapmaması
 Tarımsal potansiyelin değerlendirilememesi
PaydaĢlar Aksaray ilini komĢu illerden ayıran “olumsuz temel niteliklerin” ise;
atılgan ve giriĢimci ruhun eksikliği, ulusal bir marka olmaması, ortak giriĢimlerin
sınırlı olması ve tarımsal potansiyelin değerlendirilememesini ön plana almıĢlardır.
161
AraĢtırmanın bu bölümünde Aksaray ilinde kurulu bulunan tarımsal
KOBĠ‟lerin mevcut yapıları; üretim kolları, üretime iliĢin yapıları, üretim ve
pazarlamaya iliĢkin sorunları, finansal yapıları, insan kaynakları, yenilik yaklaĢımları
ve kümeleme konusuna iliĢkin düĢünleri açısından ele alınmıĢtır. Bu amaçla 24
iĢletmeye anket uygulanmıĢtır. Anketle yüz yüze görüĢme yoluyla gerçekleĢtirilmiĢtir.
5.4.2.
ĠĢletmelerin Genel Yapısı
Aksaray ilinin tarımsal potansiyeli ile tarımsal KOBĠ‟lerin konu alanları
arasında paralellik vardır. Tarımsal kalkınma açısından potansiyel ve fırsatlar
gösteren hayvancılık, süt ve süt ürünleri, un ve unlu ürünler araĢtırma kapsamındaki
iĢletmelerin yapısı ile örtüĢmektedir. AĢağıdaki tabloda görüleceği gibi, araĢtırma
kapsamındaki iĢletmeler içerisinde; süt ve süt ürünleri, yem sanayi, un ve unlu
ürünler, yem sanayi, et ve et ürünleri ağırlıklı olarak yer almaktadır.
.Tablo 42: ĠĢletmelerin Alt Sanayi Dallarına Göre Dağılımı
ĠĢletmelerin Ġçinde Bulunduğu Alt Sanayi Dalı
Süt ve süt ürünleri
Yem sanayi
Ekmek ve çeĢitleri üretimi
Süt ve yem sanayi
Un sanayi
Et ve et ürünleri
Tuz sanayi
Yemek fabrikası
TOPLAM
ĠĢletme sayısı
10
3
3
2
2
2
1
1
24
ĠĢletmelerin hukuki statüleri incelendiğinde 17 tanesinin (%70.8) Limited
ġirket, 7 tanesinin %29.2‟sinin Anonim ġirketi kapsamında faaliyet sürdürdükleri
görülmüĢtür. AĢağıdaki tabloda görüldüğü gibi, 24 iĢletmeden 19‟u en az 6 yıldır
(veya daha fazla bir süredir) faaliyette bulunmaktadır. Bu durum, Aksaray ilinde bir
iĢletmecilik, üretim kültürünün var olduğunu göstermektedir. ĠĢletmelerin
faaliyetlerini sürdürdükleri yerler incelendiğinde anket kapsamına alıan iĢletmelerden
8 (%33.3) tanesinin Organize Sanayi Bölgesi‟nde (OSB); 8 tanesinin Ģehirler arası
karayolları üzerinde, 5 tanesinin Ortaköy mevkiinde ve 3 tanesinin de toptancılar
sitesinde faaliyetlerini sürdürdükleri görülmektedir.OSB‟de yer alan iĢletmelerin az
olması, araĢtırmaya dâhil olan KOBĠ‟lerin büyük bir çoğunluğunun faaliyetlerini
Aksaray OSB‟nin Aksaray‟da yatırım yapan firmalara hem teĢvik hem de avantajlar
sağlamasına rağmen henüz rağbet görmediği anlamına gelebilir. Bu durum Aksaray
ilinde özellikle gıda sanayinde kümeleme girişimi açısından bir dezavantaj
yaratabilir. Oysa bu iĢletmelerin OSB‟de faaliyet göstermesi maliyetlerini de azaltıcı
rol oynatabilecektir.
162
Tablo 43: ĠĢletmelerin Faaliyette Bulunduğu Yıl
Faaliyet yılı
ĠĢletme sayısı
1-2
1
3-5
4
6-10
4
11-25
11
25 yıldan fazla
4
TOPLAM
24
AraĢtırma kapsamında incelenen 24 iĢletmeden 16 tanesi (%66.7) sadece
tüketim malı üretirken; diğer 8 iĢletme (%20) hem tüketim malı hem de sanayi girdisi
olarak üretim yapmaktadır.
Tablo 44: Ürünlerin Özelliklerine Göre ĠĢletmelerin Bulundukları Alt Sektörler
ĠĢletmelerin Bulunduğu Alt Sektörler
Ürün
Özellikleri
Süt-süt
ürünleri
Yem
san
Tüketim malı
6
2
Hem tüketim
hem de üretim
malı
4
1
10
3
TOPLAM
Un
San
2
Ekmek
çeĢitleri
2
Süt-yem
san
Et-et
ürün
2
1
1
2
3
2
Hazır
yemek
Tuz
sanayi
1
1
1
2
1
1
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, iĢletmeler tüketim malı, üretim malı veya
her ikisi açısından herhangi bir ihtisaslaĢmaya gitmemekte, her alt sektörde benzer
niteliklere sahip iĢletmelere rastlanılmaktadır.
Tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟lerin üretim faaliyetlerinde ortaya çıkan en
önemli sorunlardan birisi yeterli, kaliteli ve sürekli hammadde sağlanamamasıdır. Bu
durum iĢletmelerin üretim hacimlerinin mevsimsel olarak değiĢmesine neden
olabilmekte ve beraberinde düĢük kapasite kullanım oranlarını da getirmektedir.
AraĢtırmaya dâhil olan 24 iĢletmeden 20 tanesi üretim hacimlerinin
mevsimsel olarak değiĢtiğini ve buna bağlı olarak da azaldığını belirtirken; 4 tanesi
üretimlerini yıl boyu devam ettirdiklerini belirtmiĢtir.
Günümüzde pazardaki rekabet ortamı ve insan sağlığı ile doğrudan bağlantısı
nedeniyle gıda ürünlerinde belgelendirme ve sertifikasyonun önemi artmıĢtır. Bundan
hareketle, araĢtırma kapsamındaki 24 iĢletmenin sahip olduğu belge ve sertifikalar
bulundukları alt sektörlere göre irdelenmiĢtir. Elde edilen sonuçlara 24 iĢletmeden
sadece 10 tanesi konu ile ilgili belge/sertifikalara sahiptir.
Gıda sektörü çok sayıda ve kapsamlı yasalara, yönetmeliklere konudur. Bu
yasa ve yönetmeliklerin büyük bölümü iç ve dıĢ piyasaya uygun kalite ve standartta
ürün elde edilmesi için gerekli kuralları ortaya koyar. Özellikle geliĢmiĢ ülkelerde
163
gıda ürünleri için aranan kalite ve güvenlik özellikleri önemli olup, tüketicinin
korunmasına özel önem verilmektedir. Bu durum geliĢmiĢ ülkelere gıda ürünü ihracatı
yapan iĢletmeleri iç piyasaya göre daha titiz davranmaya zorlamaktadır.
Ülkemizde üretilen ürünlerde geçerli standart TSE (Türk Standartları
Enstitüsü) standartları olsa da, dıĢ pazarlarda bu standardın geçerliliği
bulunmamaktadır. Gıda ürünlerinde özellikle geliĢmiĢ ülkeler ve AB tarafından
ihracatta bir engel olarak Türkiye‟ye yansıtılan gıda güvenliği ile ilgili bu standartlar
tüm gıda sektöründe üretim felsefesi olarak uygulanmaya koyulmalıdır.
Aksaray ilinde tarıma dayalı KOBĠ‟ler incelendiğinde iĢletmelerin genelde 1049 arasında çalıĢanı barındırdığı görülmektedir. AraĢtırma kapsamında incelenen
tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟ler açısından mevcut durumu AĢağıdaki tabloda
verilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerin %66,7‟si 10-49 arasında eleman istihdam
etmektedir. 250‟den fazla eleman çalıĢtıran (SÜTAġ) sadece 1 iĢletme bulunmaktadır.
Tablo 45: ĠĢletmelerin Sahip Oldukları Belge ve Sertifikalara Göre Dağılımı
Alt
Sektörler
Süt ve Süt
Ürünleri
Yem
sanayi
Un sanayi
ISO
9000
TSE
1
ĠĢletmelerin Sahip Olduğu Belge ve Sertifikalar
ISO
ISO
ISO22000ISO
9000
9000
9001
9000
ve
ISO
H1ACCP HACCP
HACCP
18001
TSE
HACCP
2
TOPLAM
3
1
1
-
ġeker ve
Ģekerli
ürünler
Ekmek ve
çeĢitleri
üretimi
Süt ve yem
sanayi
Et ve et
ürünleri
Hazır
yemek
Tuz sanayi
-
1
TOPLAM
3
1
1
1
1
1
2
1
1
3
1
1
1
1
1
1
10
164
5.4.3. ĠĢletmelerin Ġhracat Durumu
AraĢtırma kapsamında incelenen 24 iĢletmeden sadece 3 tanesi ihracatta
bulunmaktadır. Bu iĢletmelerden 1 tanesi süt ve süt ürünleri sektöründe (SÜTAġ), 1
tanesi ekmek ve çeĢitleri, 1 tanesi tuz sektöründe yer almaktadır. Her 3 iĢletmede
“doğrudan” ihracat yapmaktadır. Yalnızca tuz sektöründe yer alan iĢletme hem
doğrudan hem de dolaylı ihracatta bulunmaktadır. Her 3 iĢletmeyi ortak kılan bir
diğer özellik de üretimlerinin %11-25 arasındaki bir oranı ihracata yönlendirmeleri ve
kendi markalarını kullanmalarıdır. Ġhracatta bulunulan ülkeler; Irak, Gürcistan,
Azerbaycan, Hollanda, Almanya, Romanya, Bulgaristan, KKTC, Ġngiltere‟dir.
Ġhracatta bulunan iĢletmeler kendilerini pazarda güçlü kılan temel niteliklerin;
marka, kalite, ucuz işgücü ve girdi kullanımı ile Aksaray ilindeki uygun koşulların
varlığı olduğunu belirtmiĢlerdir.
AĢağıdaki tabloda iĢletmeleri ihracatta zorlayan, ihracat yapmalarına engel
olan faktörler verilmiĢtir. ĠĢletmeleri ihracattan alıkoyan temel faktörler arasında
yeterinde destek ve yönlendirmenin olmaması ve devlet desteği ve teĢviklerin
yetersizliği ön sırada yer almaktadır. Bu sonuç; Aksaray ili genelinde ihracata yönelik
olarak iĢletmelere öncelikle “yönlendirici desteklerin, piyasa araştırmalarının ve bu
konuda teşviklerden nasıl yararlanılabileceklerinin” aktarılması durumunu ortaya
çıkarmaktadır.
Tablo 46: ĠĢletmeleri Ġhracattan Alıkoyan veya Ġhracatı GüçleĢtiren Faktörler
Faktörler
ĠĢletme Sayısı
Yeterince destek ve yönlendirmenin olmaması
14
Devlet desteği ve teĢviklerin yetersizliği
9
Rakiplerin ve dıĢ pazarların tanınmaması
6
Ġhracat yapmanın bilinmemesi
6
Ġhracat pazar araĢtırması yetersizliği
5
Yönetim ve organizasyon sorunları
4
Nitelikli eleman eksikliği
4
Kalite düĢüklüğü- gıda sertifikası - HACCP
4
Ġhracatın zor ve pahalı olusu
4
Finansman yetersizliği
4
AB ülkelerine süt ürünleri ihracatının olmaması
3
Ġhracatın gerektirdiği yatırımın büyüklüğü
3
Yabancı dil-iletiĢim sorunu
2
Üretim sorunları
2
Et fiyatlarının yüksek olması
2
Not: ĠĢletmeler bu soruya birden fazla yanıt vermiĢlerdir.
AraĢtırma sırasında iĢletmeler “son 3 yılda müĢteri sayınızda nasıl bir
değiĢiklik oldu?”, biçiminde bir soru yöneltilmiĢtir. Soruya verilen yanıtlar aĢağıdaki
tabloda görülmektedir. Çizelgede görüldüğü gibi, yöresel düzeyde 24 iĢletmeden
17‟sinin müĢteri sayısında artıĢ varken, ulusal düzeyde satıĢ yapan iĢletmelerden 20
tanesinin 13 tanesinde müĢteri artıĢı olmuĢtur. Burada sevindirici olan özellikle
ihracatta bulunan 3 iĢletmenin de müĢteri sayısında artıĢ olduğunu belirtmesidir.
165
Tablo 47: ĠĢletmelerin Son 3 Yılda MüĢteri Sayılarında DeğiĢmeler
DeğiĢimin yönü
Yöresel
Ulusal
Uluslararası
düzeyde
düzeyde
düzeyde
Arttı
17
13
Azaldı
4
3
Aynı-değiĢmedi
3
4
24
20
TOPLAM
3
3
5.4.4. ĠĢletmelerin Finansman-Yatırım Durumu
Bütün iĢletmeler açısından önemli konulardan ve genelde de sorun
alanlarından bir tanesi finansman ve yatırım sorunudur. GeliĢmelere ve risklere karĢı
finans temini, iĢletmeyi büyümede finans temini ve yatırımlara kaynak bulma
iĢletmeler açısından önemli bir konudur. AraĢtırmada bu amaçla iĢletmelerin genel
durumu hakkında bilgi edinilmeye çalıĢılmıĢ ve konu ile ilgili sorunların tespitine yer
verilmiĢtir.
—ĠĢletmelerin cirolarındaki değiĢimler
AraĢtırma kapsamında incelenen 24 iĢletmeden 15 tanesi son 3 yılda
cirolarında artıĢ, 4 tanesi azalıĢ olduğunu belirtirken, 5 tanesi herhangi bir değiĢikliğin
olmadığını belirtmiĢtir. Burada sevindirici olan %62,5 oranındaki iĢletmede görülen
artıĢlardır. YaĢanan ekonomik krizlere rağmen bu durum Aksaray ekonomisinin
dinamizmi açısından önemli bir göstergedir.
—ĠĢletmelerde yaĢanan finansman sorunları ve nedenleri
ĠĢletmelerin cirolarını artırmaları finansman konusunda sorunlara da neden
olabilmektedir. 24 iĢletmeden 14 tanesi finansman konusunda sıkıntı yaĢadıklarını
belirtmiĢlerdir. Finansman konusunda yaĢanan sıkıntıların temel nedenleri aĢağıdaki
çizelgede verilmiĢtir.
Çizelgede de görüldüğü gibi, iĢletmelerde finansman açısından en önemli
sorunlar nakit dönüşümlerinin uzun süre alması ve öz kaynak yaratmamak olarak
belirtilmiĢtir.
Ġncelenen iĢletmelerde en çok kullanılan finansman kaynaklarının baĢında “öz
kaynaklar” gelmektedir. Nitekim 24 iĢletmeden 17‟si temel finansman kaynaklarının
“öz kaynak”, 6 tanesi “ticari bankalar” ve 1 tanesi ise “yurt dıĢı finans kurumları
olduğunu belirtmiĢtir.
Tablo 48: ĠĢletmelerin Finansman Sorunlarının Nedenleri
Nedenler
Nakit dönüĢümünün uzun süre alması
Kredi maliyeti yüksekliği
Öz kaynak yaratamamak
ĠĢletme sermayesi ihtiyacının hızla artıĢı
Sektördeki teĢviklerin azalıĢı
Finans kuruluĢlarının ticari kredilerin kapatılmasını talep etmesi
TOPLAM
Sayı
4
1
4
2
2
1
14
166
—ĠĢletmelerde yatırım ve Devlet teĢviklerinden yararlanma durumu
ĠĢletmelerin devamlılığı ve büyümelerinde yatırımın önemli fonksiyonu vardır.
ĠĢletmelerde büyümek ve piyasada daha etkin bir biçimde yer almak için iĢletmelerini
büyütme gereği duyarlar. Bundan hareketle araĢtırmada iĢletmelere araĢtırmada
“gelecek 3 yılda hangi sektörlerde yatırım yapmayı ve büyümeyi planlıyorsunuz?”,
biçiminde bir soru yöneltilmiĢtir. Soruya alınan yanıtlar aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir.
Tablo 49: ĠĢletmelerin Yatırım Planladıkları Alanlar
Alanlar-sektörler
Yeni yatırım planımız yok
Aynı sektörde
Gıda ürünleri, içecek ürünleri
Tarım, ormancılık
Yem
Hayvancılık
Soğuk hava deposu ve paketleme
TOPLAM
Sayı
5
13
5
2
2
1
1
29
Tabloda görüldüğü gibi, 24 iĢletmeden yalnızca 5 tanesi yeni yatırım
planlamadıklarını belirtirken, 13 iĢletme mevcut sektörlerinde büyümeyi ve bu amaçla
yatırım yapmayı planladıklarını belirtmiĢtir. Diğer yandan, 24 iĢletmeden 14 tanesi
son 3 yılda yeni ve/veya mevcut iĢletmelerine ek yatırımlarda bulunduklarını
belirtmiĢlerdir. Diğer yandan, 24 iĢletmeden 15 tanesi satıĢ hacimlerinde görülecek
değiĢimlere bağlı olarak, 3 tanesi yeni ürün geliĢtirme durumunda planladıklarını
gelecek yıllarda üretimlerini artırmayı hedeflediklerini belirtmiĢlerdir.
AraĢtırma kapsamındaki 24 işletmeden 15 tanesi “devlet teşvikleri”nden
yararlandıklarını belirtmiĢlerdir. Bu 15 iĢletmeden 9 tanesi “il bazında sağlanan
genel teĢviklerden”, 4 tanesi “KOBĠ kredilerinden”, 2 tanesi ise “KOSGEB
desteklerinden” yaralanmıĢlardır.
24 iĢletmeden 11 tanesi öncelikle “devletin gıda ürünlerine yönelik politika
ve yasal düzenlemelerde işletmeciyi gözeten” desteğine, 9 tanesi “üretim için
finansal desteğine”, 4 tanesi de “düşük faizli kredi” desteğine gereksinim
duyduklarını belirtmiĢlerdir.
İşletmenin kuruluş yeri iĢletmenin faaliyetlerini, kapasite kullanımı doğrudan
etkileyebilen faktörlerdendir. 24 iĢletmeden 11 tanesi tedarikçilere yakın olmayı, 9
tanesi Aksaray Aksaraylı olmasını, 2 tanesini son tüketiciye yakın olmasını, 2 tanesi
ise teĢviklerden yararlanabilmeyi gerekçe göstermiĢtir.
5.4.5. ĠĢletmelerde insan kaynağı
ĠĢletmelerin çalıĢma ve ürün konularına göre çalıĢan beyaz yakalı ve mavi
yakalı sayısı değiĢebilmektedir. ĠĢletmelerde üretim miktarına bağlı olarak çalıĢılan
vardiya sayısı da farlılık göstermektedir. 24 iĢletmeden 20 tanesi “tek vardiya” sistemi
ile çalıĢırken, 2 tanesi “ vardiya”, 1 tanesi “3 vardiya”, 1 tanesi “4 vardiya” sistemi ile
167
çalıĢmaktadır. 19 iĢletmede çalıĢanlar sadece 1 faaliyet alanında çalıĢırken, 5
tanesinde çalıĢanlar birden fazla iĢ yapmaktadırlar.
ĠĢletmelerin elemanlarının çalıĢma sürelerini kapasite kullanım oranları (KKO)
doğrudan etkilemektedir. AĢağıdaki tabloda görüldüğü gibi, iĢletmelerden 3 tanesi
%20 veya daha az oranda kapasite ile çalıĢırken, 2 iĢletme tam kapasite ile
çalıĢmaktadır. Oraya çıkan durum düĢündürücüdür. Çünkü bir yandan yeni yatırımda
bulunmak isteyen iĢletmeler, bir yandan iĢletmesini büyütmek isteyen iĢletmeler
varken, diğer yandan KKO‟nın böylesine düĢük çıkması kaynakların verimli
kullanılması açısından soru iĢaretleri ortaya çıkarabilmektedir.
Tablo 50: ĠĢletmelerde Kapasite Kullanım Oranları-%
KKO-%
Sayı
%20 veya daha az
3
%21-40
10
%41-60
4
%61-80
3
%81-99
2
Tam kapasite
2
TOPLAM
24
AraĢtırma kapsamına giren 24 iĢletmeden 13 tanesi KKO‟nı etkileyen en
önemli faktörün “nihai ürünlere olan talebin”, 7 tanesi “finansman” ve 6 tanesi ise
hammadde temininin olduğunu belirtmiĢtir. Burada özellikle nihai ürünlere olan talep
ve hammadde temininin belirlemesi önemlidir. Bu durum Aksaray ilinde ürünler
açısından pazarlama ve yerel düzeyde hammadde üretiminin daha ciddi yaklaĢımlarla
ele alınması gereğini ortaya koymaktadır. Yalnız burada hemen Ģunu belirtmek
gerekir; Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığının verilerine göre, Aksaray ilinde gıda
iĢletmelerinde KKO daha yüksek görülmektedir.
Tablo 51: ĠĢletmelerde Kapasite Kulanım Oranını Etkileyen Faktörler
Faktörler
Sayı
Nihai ürünlere olan talep
13
Finansman
7
Hammadde temini
6
Mevsimsel üretim
4
Teknoloji
3
Kalifiye eleman
1
TOPLAM
34
Aksaray gibi illerde iĢletmelerin kapasite kullanmalarında, yenilik
çalıĢmalarında bulunmalarında ve pazarlama faaliyetlerinde personel/eleman yapısı ve
nitelikleri önem taĢımaktadır. ĠĢletmemelerin devamlılığı ve değiĢen koĢullara uyum
sağlamada personelin nitel özellikleri ön plana çıkmaktadır. AraĢtırma kapsamındaki
24 iĢletmeden 15 tanesi en çok sektörle ilgili ―ara eleman‖a, 5 tanesi ―profesyonel
eleman‖a, 4 tanesi ise ―vasıfsız eleman‖ a gereksinim duymaktadır.
168
Tablo 52: ĠĢletmelerde En Çok Gereksinim Duyulan Profesyonel Meslek Grupları
Meslekler
Sayı
Gıda mühendisi
15
Pazarlama müdürü/uzmanı
3
Veteriner hekim
2
Usta kasap
2
Ziraat Mühendisi
1
Makine mühendisi
1
TOPLAM
24
AĢağıdaki tabloda görüldüğü gibi, iĢletmelerde en çok gereksinim duyulan
profesyonel meslek grubu içerisinde ―Gıda Mühendisi‖ ilk sırada yer almaktadır.
Aslında bu beklenen bir durum olup, Aksaray‟ın genel kalkınmasının tarıma dayalı
olmasıyla ilgili bir surum sergilemektedir. Burada temel yaklaĢım değiĢen koĢullara
uyum sağlayabilen, yenilikleri ve piyasayı yakından tanıyan ve izleyebilen Gıda
Mühendislerinin ve bulunması yetiĢmesi olmalıdır.
Tablo 53: ĠĢletmelerde Bulmakta Zorluk Çekilen Profesyonel Eleman Nitelikleri
Nitelikler
Sayı
ĠĢ disiplini olan
6
Mesleki donanımı yeterli olan
6
Sektörel bilgisi güçlü olan
5
Yeterli deneyimi olan
5
Yabancı dili/dilleri olan
5
Sorumluluk taĢıyan
4
Sorun çözme yeteneği olan
3
Mesleki teknolojiyi kullanabilen
3
Bilgisayar kullanımı güçlü olan
2
Ekip çalıĢmasına yatkın
2
TOPLAM
41
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, iĢletmelerde en çok gereksinim duyulan
fakat bulmakta da güçlük çekilen profesyonel eleman niteliği konusunda “iĢ disiplini”
ve “mesleki donanım” ön plana çıkmaktadır. Aslında burada verilen yanıtlar,
günümüzde tüm iĢletmeler için gerekli nitelikleri ortaya koymaktadır. Bu ise, Aksaray
ilinde kapasite geliştirme eğitimlerinde ele alınabilecek konuları belirleme
açısından önemlidir.
Tablo 54: ĠĢletmelerde En Çok Gereksinim Duyulan Ara Eleman Meslek Grupları
Meslekler
Sayı
Gıda teknikeri
13
Süt hayvancılığı teknikeri/süt ürünleri teknikeri
7
Veteriner sağlık teknisyeni
5
Laborant
4
Elektrik teknikeri
2
AĢçı
1
TOPLAM
3
169
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, iĢletmelerde en çok gereksinim duyulan
ara eleman meslek grubu içerisinde ―Gıda teknikeri‖ ilk sırada yer almaktadır.
Aslında bu profesyonel meslek grubunda da olduğu gibi beklenen bir durum olup,
Aksaray‟ın genel kalkınmasının tarıma dayalı olmasıyla ilgili bir surum
sergilemektedir.
AĢağıdaki tablodan görüldüğü gibi, iĢletmelerde en çok gereksinim duyulan
fakat bulmakta da güçlük çekilen ara eleman niteliği konusunda “mesleki donanım”
ve “yeterli deneyim” ön plana çıkmaktadır. Aslında burada da verilen yanıtlar,
günümüzde tüm iĢletmeler için gerekli nitelikleri ortaya koymaktadır. Bu ise, Aksaray
ilinde kapasite geliştirme eğitimlerinde ele alınabilecek konuları belirleme
açısından önemlidir.
AraĢtırmada iĢletmelere “son 1 yılda arayıp da bulamadığınız eleman oldu
mu?” biçiminde bir soru yöneltilmiĢtir. Bunun ile iĢletmelerde gereksinim duyulan
fakat bulunamamasından dolayı iĢletmeleri zor durumda bırakan personel durumunun
saptanılmasına çalıĢılmıĢtır. İşletmelerin 15 tanesi bu soruya “evet” demiştir yani
son 1 yılda aradıklarını niteliklerde elemanlar bulamadıklarını belirtmiĢlerdir.
ĠĢletmeler eleman bulamamaya neden olarak sırasıyla; “başvuranların nitelikleri
uygun değildi, yeterli başvuru olmadı, deneyimleri yetersizdi, başvuranlar ildeki
sosyal olanakları beğenmediler” biçiminde gerekçeler belirtmiĢlerdir.
Tablo 55: ĠĢletmelerde Bulmakta Zorluk Çekilen Ara Eleman Nitelikleri
Nitelikler
Sayı
Mesleki donanımı yeterli olan
12
Yeterli deneyimi olan
7
Sorumluluk taĢıyan
4
ĠĢ disiplini olan
3
Mesleki teknolojiyi kullanabilen
3
Sektörel bilgisi güçlü olan
2
Yabancı dili/dilleri olan
2
Bilgisayar kullanımı güçlü olan
2
Ekip çalıĢmasına yatkın
1
TOPLAM
36
ĠĢletmeler açısından önemli bir konuda kalifiye elemanları iĢletmede uzun
süreli istihdam edebilmeleridir. 24 iĢletmeden 9 tanesi çalıĢanların belli bir süre sonra
rakip firmalara transfer olduklarını, 4 tanesi beklentilerinin yüksek olduğu, 3 tanesi de
çok fazla ücret istedikleri için elemanları uzun süre tutamadıklarını ifade etmiĢlerdir.
ĠĢletmeler kalifiye personelini ellerlinde tutabilmek için yüksek ücret ödeme, hizmet
içi eğitim, sosyal olanaklar yaratma, yüksek ücret ödeme ve ödüllendirme gibi
araçlara baĢvurduklarını belirtmiĢlerdir.
5.4.6. ĠĢletmelerde yenilik kapasitesi
Günümüzde iĢletmelerin değiĢen koĢullara zamanında uyum sağlayabilmeleri,
piyasadan pay alabilmeleri, beklenmeyen koĢullara karĢı hazırlıklı olabilmeleri
açısından yeniliklerde bulunmaları, yeni alanlara yönelmeleri önem taĢımaktadır. Bu
nedenle iĢletmelerin yeniliklere bütçelerinden pay ayırmaları ve bunun için eleman
170
istihdam etmeleri gereklilik göstermektedir. Bu konuda Aksaray ilindeki iĢletmelerin
sınırlı da olsa farkındalık içinde oldukları görülmüĢtür. Nitekim, 24 iĢletmeden 11
tanesi üretim bölümlerinde, 6 tanesi AG-GE bölümlerinde, 3 tanesi pazarlama ve
planlama bölümlerinde “yenilik” birimlerinin bulunduğunu ifade etmiĢlerdir. Yenilik
faaliyetlerine yer veren 20 iĢletmeden 12 tanesi yıllık bütçelerinin %1-5, 2 tanesi %610, 2 tanesi %11-20 oranında ve 4 iĢletmede %20‟den daha fazla oranında yeniliğe
pay ayırdıklarını belirtmiĢlerdir. Diğer yandan, bu 20 iĢletmeden 17 tanesi yenilik
faaliyetleri için finansal desteği kendi olanaklarından sağladıklarını belirtmiĢlerdir.
AĢağıdaki tabloda görüleceği gibi, işletmeler yenilikleri kendi araştırmaları, internet
taraması, fuarlar, basılı yayınlar yoluyla takip etmektedir. ĠĢletmelerde ortaya
konulan yenilik faaliyetleri genelde il genelinde olmayan ve iĢletmeye ilk defa
getirilen faaliyetleri kapsamaktadır. Burada da “ürün/hizmet yeniliği” ile “pazarlama
faaliyetlerinde yenilik” ön plana çıkmaktadır.
Tablo 56: ĠĢletmelerin Yenilikleri Takip Etme Kaynakları
Kaynaklar
Sayı
Kendi araĢtırmalarından
11
Ġnternetten
9
Fuarlardan
5
Basılı yayınlardan
4
Sektör araĢtırmalarından
4
MüĢteri taleplerinden
4
TOPLAM
37
ĠĢletmeler yenilik yapamamaları veya daha fazla yapamamalarına engel olarak;
müşteriden yeni talepler gelmemesi, finans kaynaklarının yetersizliği, yatırımlarda
geri dönüşümün uzun olması, yüksek maliyetli olması gibi faktörleri öncelikle ileri
sürmüĢlerdir. Diğer yandan, iĢletmeler yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak KOSGEB,
Valilik, Sanayi ve Ticaret Odası, KOSGEB, Belediye, Tarım Ġl Müdürlüğü, Mesleki
STK‟lar ve Üniversite gibi kurum ve kuruluĢlarla iĢbirliğine gittiklerini veya
bunlardan yararlanma yoluna gittiklerini belirtmiĢlerdir. 24 iĢletmeden 17 tanesi
ihtiyaç duyulması, işletmeyi daha modern hale getirmek, büyümek, sektörde
ilerlemek ve riskleri dağıtmak için yenilik odaklı işbirliklerine her zaman açık
olduklarını belirtmiĢlerdir.
5.4.7. Kümenleme
ĠĢletmelerin hammadde temini, finansman ve satıĢ gibi konularda ortak
giriĢimlerde bulunması durumunda iĢletmelere birçok avantaj sağlayabilir. Büyük
ölçekli iĢletmelere karĢı rekabet etmekte zorlanan KOBĠ‟lerin yapacakları iĢ birliği
sayesinde, üretim maliyetlerinde de bir düĢüĢ sağlanabileceği ifade edilebilir.
Tablo 57: ĠĢletmelerin Diğer ĠĢletmeler Ġle ĠĢbirliği Durumu
Diğer ĠĢletmeler Ġle ĠĢbirliği Durumu
Yapan
Frekans
8
Yapmayan
16
TOPLAM
24
171
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, 24 iĢletmeden yalnızca 8 tanesi diğer
iĢletmeler ile iĢbirliğine girmiĢtir. Türkiye‟de gıda sektörü her yıl ortalama %10
dolayında büyümektedir. TÜĠK verilerine göre gıda harcamaları Gayri Safi Milli
Hâsıla (GSMH) içerisinde %30-40 arasında değiĢen orana sahiptir. Aksaray‟da
tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟ler içerisinde özellikle et ve et ürünleri, süt ve süt
ürünleri, ekmek ve çeĢitleri üretimi ile baklagiller üretiminde bulunan iĢletmelere
yabancı ve yerli büyük firmalardan gelebilecek iĢbirliği taleplerine rağmen, Aksaray
tarıma dayalı sanayisinin bu tür iĢbirliklerine kapalı bir yapı sergilediklerini
yukarıdaki tabloya bakarak söyleyebiliriz. AraĢtırmada iĢletmelerin çok sınırlı da olsa
kendi içlerinde kendi içlerinde yerel olarak kısmen iĢbirliği yapmalarına rağmen
Aksaray dıĢından olabilecek iĢbirliğine pek sıcak bakmadıkları görülmüĢtür. Bu
durum il genelinde ekonomik büyüme, yeni yatırımlar ve kümeleme yaklaĢımları ile
aĢılabilecek bir durum olarak belirebilir. AraĢtırmada sadece 1 iĢletmenin yurt dıĢı
iĢbirliğinin olduğu görülmüĢtür. GörüĢülen iĢletmelerden 14 tanesi “mal ve hizmet
tedarikinde”; fiyat değiĢiklikleri, ulaĢım, kalite, yöre dıĢı firma nitelikleri gibi
nedenlerle sorun yaĢadıklarını belirtmiĢlerdir.
Tablo 58: ĠĢletmelere Göre Aksaray Ġlinde Rekabetin ġiddeti
ġiddeti
Sayı
Çok düĢük
DüĢük
2
Orta
4
Yüksek
9
Çok yüksek
9
TOPLAM
24
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, Aksaray ilinde gıda sanayinde rekabet üst
düzeylerdedir. 24 iĢletmeden 18 tanesi sektörlerindeki rekabetin yüksek veya çok
yüksek olduğunu belirtmiĢtir. ĠĢletmeler rekabette en önemli faktörün maliyette,
kalitede ve müĢteri iliĢkilerinde ortaya çıktığını ifade etmiĢlerdir.
Son yıllarda illerin ve bölgelerin kalkınmasında, kaynakların daha yüksek
değerlerde değerlendirilmesinde kümeleme yaklaĢımları ön plana çıkmaktadır.
Kümeleme, belirli bir alanda, birbirleriyle bir ürün ya da hizmeti üretmekle ilgili
bağlantılı, coğrafi olarak toplanmıĢ Ģirket ve kuruluĢların oluĢturduğu grubun
tümüdür. Bu grupların daha uygun Ģartlarda hammadde temini, teknoloji yenileme
(inovasyon) ve pazarlama olanaklarını artırmak gibi ortak çıkarları geliĢtirmek gibi
amaçları bulunmaktadır. Kümeleme ve ihracat konsorsiyumları, KOBĠ‟lerin rekabetçi
avantaja sahip olabilmeleri ve yerel kalkınmanın sağlanması için kullanılan
yaklaĢımlar arasında yer almaktadır. Yerel kaynakları paylaĢan, benzer teknolojileri
kullanan ve aralarında iĢbirliği ve bağlar oluĢturan bir grup Ģirket ve ilgili kurumun
belli bir alanda yoğunlaĢması ise küme olarak tanımlanmaktadır.
AraĢtırmada iĢletmelerin kümeleme konusunda bilgi sahibi olup
olmadıklarının belirlenmesi için sorulan soruya, 24 iĢletmeden yalnızca 6 tanesi
“biliyoruz” yanıtını vermiĢtir. Kümeleme hakkında bilgi sahibi olan 6 iĢletme
kümelemeyi “aynı sektörde hizmet veren iĢletmelerin bir araya gelip toplanması,
bilgi ve deneyim paylaĢımı” Ģeklinde yanıtlanmıĢtır. Fakat, iĢletmelerin kümeleme
172
konusunda fazla bir bilgisi olmamasına rağmen, konu hakkında biraz bilgi
sunulduktan sonra hemen hemen tamamın (21 iĢletme) kümelemenin Aksaray ili ve
kendi sektörleri için olumlu katkılar sağlayacağını ve olası bir gıda kümesine dahil
olabileceklerini (19 iĢletme) belirtmiĢlerdir. Burada da; maliyetlerin düĢmesi,
bütünlüğün sağlaması, iĢletmeler arası iĢbirliği, pazarlama koĢullarının iyileĢmesi,
hammadde temininin kolaylaĢması ve ucuzlaĢması gibi faktörler avantaj sağlayacak
biçiminde görüĢler bildirilmiĢtir. ĠĢletmeler Aksaray ili için olası bir kümeleme ile
“süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri, baklagiller, un ve unlu mamuller, hayvancılık
gibi alt sektörlerin daha da geliĢebileceğini belirtmiĢlerdir.
5.5. Aksaray Ġli Tarımsal Kalkınma Stratejisine ĠliĢkin Swot Analizi
Aksaray ilinde tarımsal kalkınma paydaĢları ile yapılan toplantı sonuçları
dikkate alınarak yapılan genel bir değerlendirme sonucunda ilin tarımsal kalkınma
açısından SWOT analizi ortaya konulmuĢ ve aĢağıda sunulmuĢtur. Bunun ile ilin
tarımsal kalkınma stratejisinde hangi konu alanlarının ön plana alınması saptamasının
ortaya konulması amaçlanmıĢtır.
5.5.1. Yerel Sektörel YoğunlaĢma SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
 Gıda sanayinin alt kolları itibarıyla varlığı
 Tarımsal yatırım için arazi sorunu
olmaması
 Canlı hayvan potansiyelinin yüksek
olması
 Öncü olabilecek markaların varlığı
 Hayvancılıkta ırksal iyileĢmeler
ZAYIF YÖNLER
 ĠhtisaslaĢmanın azlığı
 Üniversite-sanayi iĢbirliğinin zayıf
olması
 ĠĢ yapma kültürünün tam olarak
 Yerli sermayeyi çekememe
FIRSATLAR
 Turizm, sanayi sektörlerinin geliĢme
eğiliminde olması
 TeĢvik kapsamında bir il olması
 Gıda üretimine giderek artan talep
 Yatırım destek ofisinin kuruluyor olması
 Organik tarım potansiyeli
TEHDĠTLER
 ĠĢletmelerin ortak davranma kültürü
konusundaki isteksizliği
 Rekabet konusunda güç birliği
yapmama
 Civar illerde tarımsal potansiyelin
varlığı ve giderek artan rekabet
koĢulları
173
5.5.2. Yerel Pazarlama Becerisi SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
ZAYIF YÖNLER
 Hammaddeye yakınlık
 Gıda sanayinin geçmiĢi
 Aksaray'ın marka değerinin
keĢfedilmemiĢ olması
 Tarımsal üretim potansiyelinin yüksekliği
 Tanıtım konusunda yetersizlik
 Hayvancılık iĢletmelerinin varlığı ve
giderek artması
 Pazarlama kanallarına yönelik
araĢtırma eksikliği
 Sanayi ve Ticaret Odasının pazar
araĢtırmalarına yönelik faaliyetlerinin artma
eğiliminde olması
 Yerel farkındalığın zayıf olması
FIRSATLAR
TEHDĠTLER
 Coğrafik konum ve ulaĢım
 Aksaraylılık kimliğinin
benimsenmesindeki yetersizlikler
 Gıda sanayi potansiyelinin yüksek olması
 MarkalaĢmaya çalıĢan firmaların çabaları
 Ġç piyasaya yönelik Pazar araĢtırmalarının
hız kazanması
 Aksaray il kimliğinin
oluĢturulmasındaki yetersizlik
 DıĢ ticarete yönelik AR-GE faaliyeti
olmaması
 Kayıt dıĢı çalıĢan iĢletmeler
5.5.3. Yerel Ġnsan Kaynağı SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
ZAYIF YÖNLER
 Ġlde tarımsal üretim kültürünün
varlığı
 Kalifiye eleman azlığı
 Genç ve eriĢebilir bir nüfusa sahip
olması
 Üniversitede tarıma yönelik eğitim
birimlerinin olması
 Bölgesel kalkınma ajansının varlığı
 ĠĢgücü maliyetinin düĢük olması
 ĠĢletme sahiplerinin çalıĢanlarının
kapasitelerini geliĢtirmeye yönelik
faaliyetlere Ģimdiye kadar yer vermemesi
 Ġnsan kaynaklarına yönelik hizmet
verecek kurumsal yapılanmaların
yetersizliği
 Birim çalıĢan baĢına katma değer üretimi
düĢük
FIRSATLAR
 ĠĢgücü geliĢtirmeye yönelik uluslar
arası fonlar
TEHDĠTLER
 SÜTAġ‟ın varlığı
 Tarıma olan çalıĢma isteğinin-talebinin
azlığı
 ĠĢletmelerim eğitim konusuna-insan
kaynakları konusuna giderek ilgi
göstermesi
 Kırsal nüfusun giderek azalması
 Tarım dıĢı istihdam alanlarının sınırlılığı
 Ġl dıĢından gelen yatırım talebi
174
5.5.4. Yerel Yenilik Sistemi SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
 GiriĢim kültürünün varlığı ve
giderek artan iĢletme sayısı
 Yenilik konusunun daha fazla
algılanması
 Sanayi ve ticaret odasının
giderek artan çalıĢmaları
FIRSATLAR
 ĠĢletmelerde bu konularda artan
ilgi
 Bilgiye eriĢim olanaklarının
giderek artması
 Artan fon kaynakları
 Artan fuarlar
ZAYIF YÖNLER
 Finans kaynaklarının sınırlı olması
 ĠĢletmeler arası iĢbirliğinin azlığı
 Üniversite-sanayi-tarım iĢbirliğinin zayıf
olması
 Kapasite kullanım oranının düĢük olması
TEHDĠTLER
 Piyasa belirsizlikleri
 Artan rekabet
 ĠĢletmelerin bu konudaki yatırımları
gereksiz bulabilmesi
 Ekonomik krizler
5.6. Aksaray Ġli Tarımsal Kalkınma Stratejisi Analizi
Aksaray ili tarımsal kalkınma açısından yüksek potansiyel sergileyen bir il
özelliğini taĢımaktadır. Kaynakların doğru kullanılması, ilin genel özelliklerinin
doğru alanlara yönlendirilmesi ile il genelinde tarımsal potansiyel kalkınmanın önemli
gücü olacaktır. Aslında bunun ile ilgili giriĢimler son yıllarda hız da kazanmıĢtır.
Fakat, “AKSARAY ĠLĠ ÜSTÜ KĠMLĠĞĠ” ni ön plana çıkarmak, marka yaratmak ve
alt sektörler itibarıyla tamamlayıcı unsurları devreye koymak büyümeyi ve
kalkınmayı daha da verimli ve etken kılacaktır. Özellikle hayvancılık, hayvansal
ürünler iĢleme sanayi, yem sanayisine yönelik “KÜMELEME” ye gitmek kaynakların
etkin kullanımı, maliyetlerin düĢürülmesi ve katma değerin artırılması açısından
çarpan etkisi yaratabilecektir.
5.6.1. Aksaray Ġlinin Genel Tarımsal Saptamaları
Aksaray ili için tarımsal yapısına iliĢkin olarak buraya kadar belirtilenlerden
sonra, ortaya çıkan genel durum aĢağıdaki maddeler biçiminde tanımlanabilir.
 Tarım sektöründe çalıĢanların oranı yüksek, birim çalıĢan baĢına katma değer
üretimi düĢüktür.
 Hayvancılık önemli bir geçim kaynağıdır.
 BüyükbaĢ hayvancılıkta önemli geliĢmeler var. Irksal, besleme, yem bitkileri
üretimi açısından.
 Hayvansal ürün sanayi geliĢme eğilimindedir. Birim hayvan baĢına
verimlilik artmaktadır.
 Koyun sütüne dayalı giriĢim yoktur.
 Baklagil ve bitkisel yağ sanayi ürünlerinin pazarlamasına iliĢkin giriĢimlerde
artıĢ eğilimi vardır.
175
 Bahçe bitkileri tarımı yaygın değildir. Kısıtları var.
 ġekerpancarı en önemli endüstriyel üründür.
 Tahıllar en fazla üretilen bitkisel ürünlerdir.
 Balıkçılık geliĢmemiĢtir. Tarımdaki payı çok düĢüktür.
 Ġl genelinde tarım dıĢı istihdam alanlarının sınırlılığı tarım üzerindeki iĢgücü
baskısını azaltmamaktadır.
 Niğde, Kayseri, Konya ve Ankara arasına sıkıĢmıĢ olması sanayileĢmeyi ve
geliĢmeyi etkileyebilmektedir.
 Tarım-turizm sektörü etkileĢimi markalaĢma ile artabilir.
 Aksaray ili teĢvik fırsatlarından yararlanabilmektedir.
 Tarımsal kalkınma için dinamizm yaratan bazı alt sektörlerde kapasite
kullanım oranı düĢüktür.
Aksaray Ġlinde Tarımda Stratejik Plana Yönelik Ana Faaliyet Unsurları 6 ana
unsur altında toplanabilir. Bunlar;
1.Bitkisel ve hayvansal tarım ürünlerinin Aksaray ilinde iĢlenmesi ve gıda
ürünü olarak satılması
2.Ġç Anadolu Bölgesinde tüketimi Türkiye genel gıda harcaması dağılımında
yüksek olan ürünlerin Aksaray ilinde üretilmesi
3.Tarım ürünlerini iĢleyecek tarım-iĢleme makinelerinin Aksaray ilinde
üretilmesi
4.Aksaray ilinde tarımdan, gıda sanayinden elde edilen katma değerin
artırılması
5.Aksaray ilinde gıda kümelemesine gidilmesi ve
6.Aksaray ilinde “Gıda Sanayi Platformu” oluĢturulmasıdır.
Bu faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesine yönelik destekleyici faktörler ise;
1.MarkalaĢma
2.ĠĢgücü yetiĢtirme
3.Altyapı geliĢtirme
4.Mevcut iĢletmeleri geliĢtirme
5.Mevcut iĢletmeleri tamamlayıcı biçimde organize etmek ve
6.Gıda sanayinde bilgi ve paylaĢım kanallarını geliĢtirmedir.
Aksaray ilinde tarımsal kalkınma için stratejik plan ön plana çıkan özellikle bitkisel
ve hayvansal ürünlerin iĢlenmesi ve gıda ürünü olarak satılması, katma değeri yüksek
ürünlerin üretilmesi, tarımsal ürün iĢleyecek makinelerin üretilmesi gibi faaliyetler
markalaĢma faktörünün sağlanması ve gerçekleĢmesi ile il ekonomisine daha fazla
katkı sunabilecektir. MarkalaĢma, Aksaray ilinin ve ürünlerinin tanınırlılığına aracı
olacak ve bu durum tarımsal ekonomiyi canlandırıcı bir nitelik olarak belirecektir.
Burada tabiî ki, hem üretim hem markalaĢma için iĢgücü yetiĢtirme, kalifiye hale
getirme önemlidir. Bunun ile hem iĢletmelerin verimliliği artacak hem de kayıtlı
iĢgücü varlığı artabilecektir.
176
Aksaray ilinde özellikle; meyvecilik ve ürünleri, tıbbi ve aromatik bitkiler,
seracılık, bağcılık, organik tarım konusunda çalıĢmalarda bulunulması, bunların
üretiminin geliĢtirilmesi, artırılması, bitkisel üretimden elde edilecek katma değerin
yükseltilmesine katkıda bulunacaktır. Bu durum aynı zamanda ürün çeĢitliliğine,
yüksek değerli bitkisel ürünlerin yetiĢtiriciliği açısından da önemlidir.
Gerek Türkiye‟de gerekse Aksaray ilinde giderek artan tüketici bilinç düzeyi,
güvenilir ürünlere talebin artması bazı ürünlerin üretimini gereklilik haline
getirmektedir. Piyasa değeri daha yüksek olan bu ürünlerin (baklagiller, organik
ürünler, süt ve et ürünleri vb.) yetiĢtirilmesi, iĢlenmesi istihdam ve tarımsal katma
değer açısından önem taĢımaktadır.
Doğal olarak yukarıda belirlenen faaliyetler ancak var olan iĢletmelerin
kapasitelerini geliĢtirme ile olası olacaktır. Bunun ürünlerin yüksek katma değer
kazanması, iĢlenmesi, kaliteli ve markalı üretim için olması gereklilik göstermektedir.
Aksaray Ġlinde Tarımda Stratejik Plana Yönelik Ana Faaliyetlerin
gerçekleĢtirilmesine 2 temel unsur anahtar niteliğindedir. Bunlar; Aksaray ilinde gıda
kümelemesine gidilmesi ve Aksaray ilinde ―Gıda Sanayi Platformu‖
oluĢturulmasıdır. Bu 2 temel unsurun uygulamaya aktarılması hem sorunların
sahiplenilmesi, hem çözüm paydaĢlarının aktif rol alımı ve hem de ilde güç birliği
sağlanması açısından önemlidir.
Daha önce de belirtildiği gibi, Aksaray ilinde süt, et ve un sanayisinde
kümelemeye gidilmesi hem yerel kaynakların etkin kullanımı hem üretim
faktörlerinin rasyonel kullanımı ve devlet teĢviklerinin verimli kullanımı için
gereklilik göstermektedir. Bunlar Aksaray ilinin aynı zamanda markalaĢmasına da
katkıda bulunacak unsurlardır.
Aksaray ilinde mevcut tarımsal potansiyelin harekete geçirilmesi,
markalaĢmanın sağlanmasının, ürünlerin yerinde iĢlenerek değer kazanması ancak
yerel sahiplenme, kurumsal iĢbirliği ve paylaĢım ile olasıdır. Bunun için Aksaray
ilinde ―Gıda Sanayi Platformu‖ oluĢturulması ve bunun aktif iĢlev kazanması
gerekmektedir. Platformda bütün paydaĢların yani kamu ve kamu dıĢı kurum ve
kuruluĢ temsilcilerinin yer alması, aktif sorumluluklar üstlenmesi, zamanında kararlar
alması ve güç birliği yapması katkı sağlayıcı rol sağlayabilecektir.
―AKSARAY ĠLĠ GIDA SANAYĠ PLATFORMU‖
oluĢumu ve çalıĢma esasları:
Aksaray ilinde tarıma dayalı KOBĠ‟leri güçlendirmek ve gıda sanayinin il
ekonomisine katkılarını sistematik bir biçimde artırmak için ve yapılacak çalıĢmaların
etkin ve kalıcı olabilmesi “ilde bir gıda sanayi platformunun” oluĢturulması yerel
sahiplenme, katılım ve güç birliği açısından önem taĢımaktadır. Gıda sanayinin temel
paydaĢlarını kapsayacak biçimde temsil ve seçim yöntemiyle oluĢacak ve iĢleyecek
Gıda Sanayi Platformu alanda tarımsal ekonomik kalkınma, tarıma dayalı
KOBĠ‟lerin-gıda sanayi iĢletmelerinin oluĢumu, ürünlerin iĢlenmesi gibi sorunların
çözümünde önemli bir aracı olacaktır. Platformun çalıĢma yöntemi, üye sayısı, karar
önerme ve/veya alma yeterliliği, temsil ve uygulama gücü vb konular katılımcı bir
biçimde üzerinde uzlaĢma sağlanarak yazılı Ģekle dönüĢtürülebilir. Ġlde yürütülecek
tarımsal kalkınma ve gıda sanayi odaklı etkinliklere iliĢkin olarak ilgili taraflarla iliĢki
177
kurma, tesisler kurma, yeni proje hazırlama, öneri geliĢtirme, sonuçları izlemedeğerlendirme vb konularda görev alacak platform kendi çalıĢma plan ve takvimini de
oluĢturarak hedeflerine ne ölçüde ulaĢabildiği konusunda öz değerlendirmeler de
yapabilir. Platform yılda bir sefer ilde tarım paydaĢlarıyla geniĢ katılımlı toplantılar
düzenleyebilir ve burada gıda sanayi özelinde sorunları, yapılanlar ve yapılması
gerekenler ile alınacak önlemler detaylı olarak tartıĢabilir ve bunu ilgili tüm birimlere
iletebilir.
Aksaray Ġli Gıda Sanayi Platformunu oluĢturacak çalıĢma grupları:
Platformda ilde oluĢturulacak ve aĢağıda verilen çalıĢma gruplarını temsilen
üyeler bulunur. Platform için önerilen çalıĢma grupları ve çalıĢma alanları Ģunlardır;
1.
Sanayi ve Ticaret Odası: Ġlde gıda sanayi-tarıma dayalı KOBĠ
alanındaki farklılaĢmayı, ürün çeĢitlendirmeyi, ticareti canlandıracak faaliyetler
konusunda öneriler geliĢtirmek,. iĢ alanındaki iĢ adamlarının, iĢletmelerin sorunlarını
belirleyerek çözüm önerileri üretmek, il‟e mal olabilecek et, süt ve un sanayisi gibi
ürünlere yönelik pazar yaratma ve markalaĢmaya katkıda bulunmak, ilde üretilen
ürünlerin ilde iĢlenmesine yönelik çalıĢmalarda bulunmak, tarıma dayalı KOBĠ‟leri
oluĢturmak, kümeleme konularına yardımcı olmak vd.
2.
Ziraat Odası: Üreticileri bilinçlendirmek, üreticilere bilgi desteği
sağlamak, örgütlenmelerine yardımcı olmak ve sanayici ile üretici arasında köprü
görevi görmek.
3.
Üretici Birlikleri: Konu alanlarına giren ürün gruplarında üreticilere
bilgi ve yayım desteğinde bulunmak, küçük üreticilerin ürünlerin iĢlenmesine,
pazarlanmasına katkıda bulunmak, kaliteli üretim konusunda duyarlılık yaratmak.
4.
Süt ve Süt Ürünleri Sanayisi grubu: Kaliteli ve hijyen süt üretimi,
hayvan yetiĢtiriciliği, süt ürünlerinin üretimi, pazarlanması, markalaĢma, sektör için
kalifiye eleman yetiĢtirme ve ilgili konularda eğitim gereksinim duyulan alanların
belirlenmesi.
5.
Et ve Et Ürünleri Sanayisi grubu: Hayvan yetiĢtiriciliği, et ürünlerinin
üretimi, pazarlanması, markalaĢma, sektör için kalifiye eleman yetiĢtirme ve ilgili
konularda eğitim gereksinim duyulan alanların belirlenmesi.
6.
Un ve Unlu Ürünler Sanayisi grubu: Kaliteli ve standartlara uygun un
ve unlu ürünler üretimi, ürün çeĢitlendirmesi, pazarlanması, markalaĢma, sektör için
kalifiye eleman yetiĢtirme ve ilgili konularda eğitim gereksinim duyulan alanların
belirlenmesi.
7.
Tarım Ġl Müdürlüğü: Ġl genelindeki tarımsal sorunlara bütüncül çözüm
aramak, ortak giriĢimlerde bulunmak, diğer gruplardaki çalıĢmalara yardımcı olmak,
kaliteli ürün yetiĢtirilmesine katkıda bulunmak, yerel halk ile kamu birimleri
arasındaki iliĢkileri güçlendirmek.
8.
Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü: Ġlde ticareti canlandıracak faaliyetler
konusunda öneriler geliĢtirmek, pazar araĢtırmalarına yardımcı olmak, iĢ adamlarının,
iĢletmelerin sorunlarını belirleyerek çözüm önerileri üretmek, konu ile ilgili eğitim
gereksinimlerini saptamak, kümeleme konularına yardımcı olmak.
178
9.
Valilikler-Kaymakamlıklar: Ġlde kurum ve kuruluĢlar arasında
eĢgüdümün sağlanmasına katkıda bulunmak, ilin kalkınmasına yönelik stratejilerin
belirlenmesi ve bunların izlenmesinde rol almak, kamu birimlerini harekete geçirmek
ve Aksaray ilinde bürokratik iĢlemlerde kolaylaĢtırıcı rol oynamak.
10. STK’lar: Ġlin kalkınmasına yönelik çalıĢmalarda kamuoyu duyarlılığı
yaratmak, üyelerini konu hakkında aktif ve duyarlı hale getirmek, stratejilerin
uygulanmasında kolaylaĢtırıcı rol oynamak.
11. Belediye: Altyapı çalıĢmalarına katkıda bulunmak, kümeleme
bölgelerinin oluĢturulmasına katkıda bulunmak, tesisilerin kurulmasında kolaylaĢtırıcı
rol oynamak ve ilin markalaĢmasına aktif katkıda bulunmak.
AĢağıdaki Ģemada da görüleceği gibi “Gıda Sanayi Platformu”nun oluĢumunda
her grup kendi temsilcisini seçmekte ve bu kiĢi platformun üyesi olmaktadır. Bu
üyeler platform baĢkanını seçmektedir.
ġekil: 68: Aksaray Ġli Gıda Sanayi Platformu ĠliĢki Ağı
ġema:―AKSARAY ĠLĠ GIDA
SANAYĠ PLATFORMU‖
PLATFORM BAġKANI
Temsilci
Grup 1
Temsilci
Grup 2
Temsilci
Grup 3
Temsilci
Grup 4
Temsilci
Grup 5
Temsilci
Grup 6
ÇalıĢma gruplarına isteyen ve konu ile ilgili olan herkes katılabilir. Burada
ortaya çıkan sayıya göre grupta yer alacak üye sayısı belirlenir. Bu sayı çalıĢma
konusunun geniĢliğine ve ilgili grubu ilgilendiren iĢletme, personel miktarına bağlı
olarak değiĢebilir. Her grup kendi içinden grup temsilcisini seçer. Gruplar en az 6
ayda bir sefer toplanır ve gündemdeki konuları görüĢür, tartıĢır, toplantılarını ve varsa
kararlarını kayda alarak bir sonraki toplantı gününü belirler. Ġhtiyaç olması
durumunda daha sık aralıklarla toplanabilir. Mevcut durumdan hareketle yukarıda
önerilen çalıĢma gruplarının sayısı, fonksiyon birleĢtirmeler yoluyla azaltılabilir veya
zaman içinde ortaya çıkan ihtiyaçlara göre yeni çalıĢma grupları da oluĢturulabilir.
Platform her çalıĢma grubundan bir temsilciden olmak üzere 11 üyeden oluĢur.
Gruplardan bir üye, “Gıda Sanayi Platformu” baĢkanı olarak 2 yıllığına en fazla 2
dönem için oy çokluğuyla seçilir. Platform ilde gıda sanayi ile ilgili olarak yukarıda
179
belirtilen konularda yürütülecek çeĢitli etkinliklere iliĢkin kararları oy çokluğu ile alır
ve bunların uygulanması ile ilgili olarak izleme görevini üstlenir.
Gruplar
Grup.1. Sanayi ve Ticaret Odası
Grup.6. Un ve Unlu Ürünler San. Grubu
Grup.2. Ziraat Odası
Grup.7. Tarım Ġl Müdürlüğü
Grup.3. Üretici Birlikleri Grubu
Grup.8. Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü
Grup.4. Süt ve Süt Ürünleri San. grubu
Grup.9. Valilik ve Kaymakamlıklar
Grup.5. Et ve Et Ürünleri San. grubu
Grup.10. STK‟lar
Grup.11.Belediye
5.6.2. Tarım Havzaları Üretim Ve Destekleme Modeli ve Aksaray
Tarımına Etkileri
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı 2010 yılından itibaren geçerli olacak bir
uygulamayı devreye koymuĢtur. Bu uygulamam ile tarımda yeni bir model
çerçevesinde desteklemeler gerçekleĢtirilecektir. Modelin adı: Tarım Havzaları
Üretim ve Destekleme Modeli. Tarımda üretim ve destekleme modelini ürün yerine
havza bazında desteklemeyi öngören yeni modele göre havza sayısı 30 olarak
belirlendi. Hangi havzalarda hangi ürünlerin destekleneceğine yapılan çalıĢmalar
sonucunda karar verilmiĢtir. Havzalar, ekolojik olarak benzer özellikleri olan, ülkenin
idari yapılanmasına uygun, yönetilebilir büyüklükte ve tarım ürünlerinin en uygun
yetiĢtirilmesi dikkate alınarak belirlenmiĢtir. Tarımsal destekler bundan sonra bu
havzalara göre verilecek. Bazı havzalar daha yüksek oranda destek alırken bazıları
daha düĢük oranda destek alacak. Modelin hayata geçirilmesi Aksaray ili gibi su
sıkıntısı çeken ve gelecekte daha da çok çekecek olan bir bölge için önemlidir. Çünkü
özellikle bitki su isteği olan ürünlerin desteklenmesi ve yaygınlaĢması su üzerindeki
baskıyı azaltabilecektir.
Modele göre hangi havzada hangi ürünlerin ne kadar üretileceğine yönelik;
destek bütçesi, talep tahmini, dıĢ ticaret, fiyatlar, havzaların üretim potansiyeli gibi
veriler kullanılarak toplam refahı maksimize edecek sürdürülebilir üretim dağılımı
yapılacak.
Tarımsal üretim bu yaklaĢım ile havza modeline göre gerçekleĢtirilecek.
Bugüne kadar ürün bazında verilen destekler ise havza bazında verilecek. Her havza
için hangi ürünlerin destekleneceği modelde tek tek belirtiliyor. Örneğin, bugüne
kadar Türkiye‟nin her yerinde ayçiçeğine destekleme primi veriliyordu. Havza bazlı
destekleme modeli uygulamaya konulduğunda 24 havzada ayçiçeği üretimine destek
verilecek. Diğer 6 havzada ayçiçeği eken çiftçiler bu destekten yararlanamayacak.
Söz konusu model ile ülkenin ihtiyacı, ihracat talebi dikkate alınarak üretim
planlaması yapılması öngörülüyor. Arz açığı olan ürünlere daha çok destek verilecek,
üretim fazlası olan ürünler ise desteklenmeyecek.
Havza üretim ve destekleme modeli ilk olarak halen prim desteği verilen 16
üründe ve 2010 yılında uygulanacak. 2010 yılından itibaren arpa, aspir, ayçiçeği,
buğday, çavdar, çay, çeltik, kuru fasulye, kanola, mercimek, mısır, nohut, pamuk,
soya, yulaf ve yağlık zeytin üreten çiftçiler havza bazlı desteklerden yararlanacak.
180
Üreticiler, hangi havzada hangi ürünlerin desteklendiğine bakarak üretime karar
verecek.
Modelin amacı ve hedefleri
 Tarım havzalarını belirlemek
 Sağlıklı tarım envanteri hazırlamak
 Üretim planlamasına imkan sağlamak
 Hangi ürünün nerede ne kadar üretilebileceğini belirlemek
 Çiftçinin gelirini artırmak
 Geleceğe ait talep projeksiyonları yapmak
 Destekleri rasyonel, yönlendirici ve etkin bir Ģekilde kullanmak
 Arz açığı olan ürünlerde üretim artıĢı sağlamak
 Doğal kaynakları korumak ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak
 Havza bazlı planlama ve yönetimle ilgili sektör talebini karĢılamak
 DeğiĢik senaryolara göre üretimi planlamak
Aksaray ilinin de içinde Bulunduğu Tarım Havzaları ve Destekleme
Kapsamına Giren ürünler
1. Kapadokya,
Ġncesu,
Ihlara
havzası
(KırĢehir,
NevĢehir,Yozgat,
Kırıkkale,Çorum, Çankırı, Niğde, Kayseri, Aksaray,Ankara)
2. Orta Anadolu, Sakarya, Selçuklu havzası (Ankara, EskiĢehir, Konya,
Karaman, Aksaray)
Kapadokya, Ġncesu, Ihlara Havzası
Alanı (ha): 4.189.332
Kapsadığı Ġller: KırĢehir, NevĢehir, Yozgat, Kırıkkale, Çorum, Çankırı,
Niğde, Kayseri, Aksaray, Ankara
Kapsadığı Ġlçeler: Acıgöl, Ağaçören, Akçakent, Akpınar, Alaca, Avanos,
BahĢili, BalıĢeyh, Boğazkale, Boğazlıyan, Boztepe, Çankırı, Çamardı, Çandır, Çelebi,
Çiçekdağı, Çiftlik, Delice, Derinkuyu, Evren, Gülağaç, GülĢehir, Güzelyurt,
HacıbektaĢ, Ġncesu, Kaman, Karakeçili, Keskin, Kırıkkale, KırĢehir, Kızılırmak,
Kozaklı, Mucur, NevĢehir, Niğde, Ortaköy, ġereflikoçhisar, Saraykent, Sarıkaya,
SarıyahĢi, ġefaatli, Sorgun, Sulakyurt, Sungurlu, Uğurludağ, Ürgüp, YahĢihan,
Yenifakılı, Yerköy, YeĢilhisar, Yozgat.
Desteklenecek ürünler: Arpa, aspir, ayçiçeği, buğday, çavdar, çeltik, kanola,
kuru fasulye, mercimek, mısır, nohut, yulaf
Desteklenmeyecek ürünler: Soya
Üretimi yapılmayan ürünler: Çay, pamuk, yağlık zeytin
Orta Anadolu, Sakarya,Selçuklu Havzası
Alanı (ha): 7.171.254
Kapsadığı Ġller: Ankara, EskiĢehir, Konya, Karaman, Aksaray, Niğde, Afyon
Kapsadığı Ġlçeler: Aksaray, Akyurt, Alpu, Altındağ, Altınekin, Altunhisar,
AyaĢ, Ayrancı, Bala, Beylikova, Beypazarı, Bor, Cihanbeyli, Çankaya, Çeltik,
Çifteler, Çumra, Elmadağ, Emirdağ, Emirgazi, Ereğli, Eskil, EskiĢehir, Etimesgut,
181
GölbaĢı, Güdül, Güneysınır, Günyüzü, Halkapınar, Haymana, Haymana, Ġnönü,
Kadınhanı, Kalecik, Karaman, Karapınar, Karatay, Kazan, Kazımkarabekir, Keçiören,
Kulu, Mahmudiye, Mamak, Mihalıççık, Polatlı, Sarayönü, Sincan, Sivrihisar,
UlukıĢla, Yenimahalle, Yunak.
Desteklenecek ürünler: Arpa, aspir, ayçiçeği, buğday, çavdar, kanola, kuru
fasulye, mercimek, mısır, nohut, soya, yulaf
Desteklenmeyecek ürünler: Çeltik, pamuk
Üretimi yapılmayan ürünler: Çay, yağlık zeytin
Yukarıda görüldüğü gibi, Aksaray ili için destekleme kapsamına giren ürünler,
ilde özellikle baklagil ve tahıl tarımını etkileyebilecek ürünlerdir. Aksaray ili hem
üretim ve sulama planlaması yaparken bunları dikkate almak durumundadır. Çünkü su
tüketimi yüksek olan ayçiçeği, mısır, kuru fasulye gibi ürünler daha dikkatli ele
alınmak durumundadır. Yukarıda görüleceği gibi, çok su tüketen ve destekleme
kapsamında görülmeyen bitkilerin (Ģekerpancarı, yonca vd.) yanı sıra, destekleme
kapsamında olan ve su tüketimi yüksek olan bitkilerin ekimi bundan sonra daha fazla
dikkat gerektirmektedir. Bu durum ise, tarımsal kalkınma stratejisi açısından
hayvancılıkta yem bitkilerinin ekimi, baklagil tarımının yaygınlaĢması gibi unsurlar
açısından sorun yaratabilir. Bundan dolayı da daha önce belirtildiği gibi, Aksaray
ilinde basınçlı sistemlerine geçilmesi ve bu yollar su kaynaklarının etkin kullanımı
önem taĢımaktadır.
Burada ortaya çıkan değerlendirmelere göre Aksaray ilinde tarımsal
kalkınma için temel yaklaĢımlar;
1. TeĢvik yasası ve kalkınmada öncelikli il olması ve organize sanayide arazi
sıkıntısının olmaması nedeniyle dıĢ yatırımcı çekilebilir ki, bu konuda
SÜTAġ en iyi örnektir.
2. YurtdıĢı ve diğer illerdeki Aksaraylıların bölgeye yatırım yapma
konusunda yönlendirilmesi sağlanabilir.
3. Gıda sektöründe özellikle de hayvancılıkta (et ve süt sanayinde)
kümelemeye gitmek avantajlıdır.
4. Gıda sanayi ara mal üretiminin özendirilmesi. Örneğin; paketleme tesisleri
gibi.
5. Çevre illerdeki tarımsal yatırımları il‟e çekebilmek kalkınma sürecine
olumlu etkide yapacaktır.
6. Büyük illerdeki ve yurtdıĢındaki Aksaraylılarla iĢbirliği yaparak “marka
imajı” yaratmak ve tanıtıma ağırlık vermek kalkınma sürecine katkıda
bulunacaktır.
7. Gerek özel sektör ve gerekse kamu arasında iĢbirliğini ve güçlü iletiĢimi
sağlamak.
8. Sivil Toplum Örgütlerinin aktif ve duyarlı hale getirilmesi sorunların
sahiplenilmesi açısından önemlidir.
9. Hayvancılıkta bölgesel merkez konumuna gelinebilir.
182
10. Tarımsal sulamada basınçlı sulama sistemlerine geçiĢ ve su yönetimi
konusunda kurumsal yapılanmaların etkinliğinin artırılması ürün
çeĢitliliğinin artıĢına katkıda bulunabilir.
11. Aksaray markalı ürünlerin kalite standartlarının oto kontrolünün
oluĢturulması ile pazarlarda avantaj sağlanabilir.
12. KoçaĢ Tarım ĠĢletmesinin kuraklığa dayalı ürün geliĢtirmesine ağırlık
vermesi ve yerel tohum gereksinimini karĢılayacak çalıĢmalarda bulunması
üretimin sürekliliği açısından önemlidir.
5.7. Aksaray Ġli Ġçin Tarımsal Kalkınmanın Kısa-Orta Ve Uzun Vadeli
Hedefleri
5.7.1. Kısa ve Orta Vadeli Hedefler: (2010-2014)
 Bakliyat iĢleme ve paketleme iĢletmelerini kurmak, var olanları iyileĢtirmek
 Bakliyat ürünlerinin iç pazarda satıĢının artırılmasına yönelik çalıĢmalarda
bulunmak
 Bakliyat ürünlerinin ihracatının artırılmasına yönelik çalıĢmalar
 Bitkisel yağ konusunda mevcut iĢletmelerin üretim, pazarlama ve kalite
konularında geliĢtirilmesi
 Makarna, bulgur, bisküvi ve çeĢitleri, ekmek ve çeĢitleri üretimi yapan
iĢletmelerin üretim, pazarlama ve kalite konularında geliĢtirilmesi ve bu ürünlerin
ihracatının artırılmasına yönelik çalıĢmalar
 Hayvancılık, süt üretimi konusunda çiftçi eğitimleri, duyarlılık artırma
 Hayvansal ürün iĢleyen iĢletmeleri geliĢtirme çalıĢmaları
 Kalite-ürün geliĢtirme ve sağlığa uygunluk konularında hizmet verecek
laboratuar ve araĢtırma merkezinin kurulması
 Hayvansal ürün iĢleyen iĢletmelerin ihracatının artırılmasına yönelik
çalıĢmalar
 Küçük iĢletmelerde farkındalık ve duyarlılık artırma eğitimleri
 Mesleki beceri kazandırma çalıĢmaları
 AKSARAY GIDA GRUBU paylaĢım toplantılarının baĢlaması
 AKSARAY GIDA GRUBU izleme ve değerlendirme çalıĢmalarına
baĢlanması
 ĠĢletmelerin dıĢ ticaret kapasitelerinin artırılmasına yönelik çalıĢmalar
 Gıda sanayi geliĢim projesi bilgilendirme materyallerinin üretimi
 Soğuk hava depolarının kurulması, geliĢtirilmesi
 Gıda sektörü fuarının düzenlenmesi ve fuarlara katılım ve tanıtım (Firma
bazlı / toplu kalite sistemlerinin geliĢtirilmesi projeleri
 Gıda sektörünün çeĢitlendirilmesi çalıĢmalarına geçilmesi
5.7.2. Uzun Vadeli Hedefler: (2015-2010 arası)
 Tarım ürünlerini il‟de iĢleyerek tarım sektörünün katma değerini artırmak
 Tarım ile uğraĢanların birim baĢına gelirlerini artırmak
183
 Yüksek katma değerli gıda üretimine geçmek
 Gıda sanayinin altyapısını güçlendirmek
 Ġli gıda iĢletmeleri için cazip kılacak eğitimli iĢgücü ile cazip hale getirmek
 Aksaray ilinde gerçekleĢen dıĢ ticarete gıda sanayinin katkısını artırmak
 Bölgenin tarımsal ve gıda sanayi cazibe merkezi haline gelmek
 Gıda sektörünü turizm ve sanayi ile koordinasyon ve uyum içerisinde
geliĢtirmek
 Aksaray tarımını ve ürünlerini marka yapmak ve ulusal ve uluslar arası
tanınırlılıklarını artırmak: un ve unlu ürünlerde, et, süt ve ürünlerinde, baklagillerde,
organik tarımda, bağcılıkta, seracılıkta.
5.8.
Aksaray Ġlinde Ön Plana Çıkan Tarımsal Yatırım Alanları Ve Gıda
Sanayi Yatırım Alanları
5.8.1. Tarımsal Yatırım Alanları
 BüyükbaĢ hayvancılık
 Yem bitkileri ve yem üretimi
 Damızlık et ve süt sığırcılığı
 Organik tarım; özellikle yem bitkileri, sebzecilik, tıbbi-aromatik bitkiler,
arıcılık, meyvecilik
 Meyve fidanı üretme istasyonları
 Tohumculuk: özellikle kuraklığa dayanıklı
 Arıcılık
 Seracılık
5.8.2. Gıda Sanayi Yatırım Alanları
 Entegre et ürünleri alt sanayi
 Entegre süt ürünleri alt sanayi
 Yumurta ve yumurta ürünleri alt sanayi
 Bal ve arı ürünleri alt sanayi
 Deri iĢleme alt sanayi
 Un ve unlu mamuller alt sanayi
 Endüstri bitkileri alt sanayi: Ģeker, yem, yağ bitkileri gibi.
 Kuru bakliyat imalatı alt sanayi
 Tarım alet-makineleri alt sanayi
 Patates cipsi ve kuruyemiĢ üretimi tesisleri
 Ürün paketleme ve ambalaj tesisleri
Aksaray ili sahip olduğu tarımsal üretim potansiyeli ve buna bağlı olarak
geliĢmiĢ tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟lerin yer aldığı sanayisi ile bölge ekonomisinde
184
önemli bir yere sahiptir. Aksaray‟da baĢta hayvansal ürünlerin yerinde iĢlenmesi ve
daha yüksek katma değer yaratılması, tarıma dayalı sanayinin geliĢmesi ile istihdam
olanaklarının yaratılmasında tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟ler sürükleyici rol
üstlenmektedir ve üstlenecek misyonla bu rol daha da artacaktır. Aksaray ilinde
tarımsal ürün iĢleyen iĢletmelerin kuruluĢ yerini belirleyen en önemli unsurun
hammaddeye yakınlık olduğu, girdi maliyeti ve Aksaraylılık olduğu ortaya
çıkmaktadır.
Coğrafi konum itibarıyla Aksaray, Ġç Anadolu Bölgesi‟nin Akdeniz Bölgesi‟ne
açıldığı, kara yolu bağlantıları bakımından önemli bir noktada bulunmaktadır. Yerel
kalkınmanın önemli bir bileĢeni olan ve yerel sermayenin diğer bölgeler ile
bağlantısının geliĢmesine, dolayısıyla dıĢsal ekonomilerin oluĢmasına neden olan
coğrafi konum açısından avantajlı bir konumdadır.
Aksaray ili mevcut tarımsal üretim potansiyeli ve buna bağlı olarak geliĢen
tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟leri ile kalkınmaya fiziki faktörler açısından oldukça
üstün durumdadır. Yani, ildeki bitkisel ve hayvansal üretim potansiyeli tarıma dayalı
sanayileĢme stratejisi açısından önemli bir avantajdır. Özellikle son 10-15 yılda
geliĢen küçük ölçekli tarımsal ürün iĢleyen iĢletmeler ve bunların geliĢimi ile birlikte
bu avantaj değerlendirilmeye baĢlamıĢ ve sanayileĢme bir ivme kazanmıĢtır. Fakat
burada ortaya çıkan bir eksiklik süreçte üretimin çeĢitlendirilmesi yoluna
gidilememiĢ, üretim faaliyetlerinde çeĢitlilik göstermeyen ve yenilik göstermeyen bir
sanayileĢme ağırlık kazanmıĢtır.
Aksaray ilindeki iĢletmeler ile üniversite arasında her hangi bir iĢbirliği
mevcut değildir. Özellikle finansman, Ar-Ge çalıĢmaları, kurumsallaĢma, dıĢ
pazarlara açılma, çalıĢanların eğitimi gibi konularda iĢletmeler ile üniversite arasında
iĢbirliği sağlanmalı, iĢletmeler üniversitelerin eğitim ve danıĢmanlık hizmetlerinden
fayda sağlamalıdır.
Aksaray ilindeki gıda sanayinin ekonomik kalkınmaya katkılarının
arttırılabilmesi yönünde sağlamıĢ olduğu yatırım ve ihracat teĢviklerinden daha fazla
yararlanabilmesi için; teĢvikler ile ilgili bürokrasinin azaltılması, iĢletme ölçeklerinin
büyütülmesi, iĢletmeler arasında iĢ birliğinin geliĢtirilmesi ve ihracat için de sektörel
dıĢ ticaret Ģirketlerinin kurulması zorunluluk arz etmektedir. Gıda sanayine yönelik
KOBĠ‟lerin geliĢtirilmesinde ve YEK‟e katkılarının arttırılmasında gerek yatırım
gerekse üretim aĢamasındaki kredi ihityaçlarının uygun koĢullarla sağlanabilmesinin
önemi büyüktür.
Aksaray ilindeki tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟lerdeki iĢgücünün daha çok
nitelikli iĢgücünden oluĢması sağlanmalıdır. Bu, iĢletmelerin ürettikleri ürünlerin gıda
güvenliği açısından stratejik bir öneme sahip olması açısından öncelikli bir
gerekliliktir. ĠĢletmelerin ulusal ve uluslararası pazarlarda rekabet edebilmelerinde
eğitim, teknoloji kullanımı, üretim, pazarlama ve Ar-Ge çalıĢması önem
kazanmaktadır. Bu bağlamda KOBĠ‟lere yönelik danıĢmanlık hizmetleri sağlanmalı
ve tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟lerin özellikle dıĢ pazarlardaki rekabet edilebilirlikleri
arttırılmalıdır. Bu danıĢmanlık hizmetlerinin sağlanmasında Aksaray ilinde üniversite,
sanayi, ticaret odası ve üretici örgütlerinin iĢbirliği ile kurulacak olan “Aksaray ili
Gıda Sanayi Kümesi” önemli faydalar sağlayacaktır.
185
Türkiye‟de genel sanayi politikaları içinde tarımsal ürün iĢleyen KOBĠ‟ler için
uygulanan politikaların sınırlarının daha iyi çizilmesi bir diğer gerekliliktir. Özellikle
bu politikaların tarım-sanayi entegrasyonunu geliĢtirecek Ģekilde yapılandırılması ve
devlet yardımlarında her bölgenin rekabet üstünlüğüne sahip olan ürünleri dikkate
alınarak seçici bir teĢvik sisteminin uygulanması bir diğer önceliktir.
5.10. Kaynaklar
Aluftekin, N.,2007. Yerel Düzeyde Ekonomik Kalkınmada Tarımsal Ürün ĠĢleyen
KOBĠ'lerin Rolü:Karaman Ġli AraĢtırması. Doktora Tezi (BasılmamıĢ), AÜ
Fen Bilimleri Enstitüsü.
Anonim 2002a. 2002 Yılı Genel Sanayi ve ĠĢyerleri Sayımı.
Anonim 2002b. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Gıda Sanayi Envanteri
Atakan, ġ. 2009. Cazibe Merkezi Aksaray.MÜSĠAD Yayını.Aksaray.
Dinçer, B., Özaslan, M. Ve Kavasoğlu, T. 2003. Ġllerin Sosyo-ekonomik GeliĢmiĢlik
Sıralaması AraĢtırması. DPT Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel
Müdürlüğü Yayın No: DPT 2671
Anonim 2004. Aksaray Master Planı. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı
Anonim 2009. Tarım Ġl Müdürlüğü ÇKS Kayıtları - TÜĠK
Anonim 2007. Mardin Gıda Sektörü GeliĢim Stratejileri AraĢtırma Projesi. GAP
GĠDEM Yayını.Ankara
Anonim 2007. TR7 Orta Anadolu Bölgesi Master Planı. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı
Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, Ankara
Anonim 2009. 2009 Gıda Sanayi Envanteri. TKB-Koruma ve Kontrol Genel
Müdürlüğü Yayını. Ankara.
BaĢ,Ġ.M. ve Artar,A., 1990. Et ve Et Ürünleri Sanayiinde Firmalararası Verimlilik
KarĢılaĢtırmaları, MPM Yayınları No:405, Ankara.
GüneĢ, E.-Albayrak,M.-Gülçubuk,B.,2002. Türkiye‟de Gıda Sanayi.Tekgıda-ĠĢ
Sendikası Yayınları, Ankara.
ġimĢek, M. 2004. Aksaray Ġli Uygun Yatırım Alanları AraĢtırması. Türkiye Kalkınma
Bankası A.ġ. AraĢtırma Müdürlüğü.
TekinĢen,O. ve Alkan,M., 1988. Et Endüstrisinde Türkiye Ekonomisinin Yeri ve
Önemi. Et ve Balık Endüstrisi Dergisi, Sayı:54, s.23-27, Ankara.
www.dsi.gov.tr
www.tarim.gov.tr ( Orta Anadolu Bölgesi Tarım Master Planı)
www.tuik.gov.tr
http://www.aksaraytarim.gov.tr/yeni/TarımsalMĠLANO%20Yapı-1.asp
http://www.aksaraytarim.gov.tr/yeni/Aksaray-%20mera.asp
http://www.aksaray.gov.tr/yerel/organize.asp?id=114
http://www.aksaraytso.org.tr/aksarayiklimi.aspx
186
BÖLÜM 6
AKSARAY ĠLĠ SÜT VE SÜT ÜRÜNLERĠ SANAYĠSĠNĠN KÜME
Yard. Doç.Dr. Abdulkadir HIZIROĞLU
6.1. GiriĢ
Aksaray ilinde sektörel olarak kümelenme çalıĢmalarına baĢlamadan önce özel
sektör, STK ve kamu kuruluĢlarının yetkililerinin yer aldığı geniĢ katılımlı bir dizi
çalıĢma yapılmıĢtır. Bu çalıĢmaların amacı genelde il sanayisi ile ilgili bilgi almak
özelde ise il ölçeğinde küme olan yâda küme olma potansiyeli gösteren iĢ kolları ile
ilgili bilgiler almaktı. Yapılan çalıĢmalar sonucunda küme potansiyeli gösterdiği
ortaya çıkan birkaç sektörden birisi Süt ve Süt Ürünleri Sanayisidir.
Süt ve Süt Ürünleri Sanayisinin küme potansiyelinin ortaya çıkartılması ve
eksik aktörlerin belirlenmesi adına bir dizi çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bu çerçevede Porter
tarafından geliĢtirilmiĢ ve birçok sektörde ve ülkede küme analizinde kullanılan bir
yöntem olan Elmas modeli çerçevesinde küme aktörlerinin ve ilgili paydaĢların
katılımıyla toplantılar, odak grupları ve mülakatlar yapılmıĢtır. AraĢtırma sonucu elde
edilen bilgiler ıĢığında süt ve süt ürünleri sanayisinin küme potansiyeli boyutları ile
aĢağıda analiz edilmiĢtir. AraĢtırma sonuçlarına geçilmeden sektörün ildeki durumu
ile ilgili kısaca bilgi verilecektir.
Aksaray ilinde süt ve süt ürünleri sanayisi ile ilgilenen ilk iĢletme Ģimdiki adı
KoçaĢ Tarım ĠĢletmesi Müdürlüğü olan TĠGEM iĢletmesidir. ĠĢletme, 1938 yılında
Niğde‟de bulunan Devlet Ziraat ĠĢletmeleri Grup Amirliğince paletli traktörler
kullanılarak büyük bir bölümü bataklık olan arazisinin ıslahı ile iĢe baĢlamıĢ, Devlet
Ziraî ĠĢletmeleri Kurumuna bağlı olarak 1950 yılına kadar faaliyetlerini sürdürmüĢtür.
1.3.1950 tarihinde 5433 sayılı Kanunla “KoçaĢ Devlet Üretme Çiftliği” olarak Devlet
Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğüne bağlanmıĢtır. 1984 yılında Haralar ve
Ġnekhanelerin Devlet Üretme Çiftlikleri ile birleĢtirilmesi neticesinde, Kamu Ġktisadi
KuruluĢu olarak Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğüne bağlı “KoçaĢ Tarım ĠĢletmesi
Müdürlüğü” adı altında faaliyetlerini sürdürmektedir. 1994 yılında “Ġktisadi Devlet
TeĢekkülüne” dönüĢtürülmüĢ olup, görevini bu statüde devam ettirmektedir. Bu
iĢletme ilde sektör için bir alt yapı ve bilgi birikimi oluĢturmuĢtur.
Diğer bir kamu iĢletmesi SEK bünyesinde faaliyet gösteren Aksaray Süt ve
Mamulleri ĠĢletmesidir. 1970'li yıllarda temeli atılan, binaları inĢa edilen Et-Balık
Kombinası uzun süre atıl kaldıktan sonra 1980‟li yıllarda Süt Endüstrisi Kurumu
tarafından küçük ölçekli bir Süt ve Mamulleri Fabrikası kurulmuĢtur. 1995 yılında
SEK iĢletmelerinin özelleĢtirilmelerine kadar Aksaray‟da faaliyet göstererek sektöre
öncülük etmiĢ bir iĢletmedir. 95 yılında özelleĢtirme çalıĢmaları sırasında “Aksaray
Aksüt Süt Mam. Ltd. ġti.” tarafından satın alınarak Ģirket özel sektöre geçmiĢtir.
187
Bu iki kamu iĢletmesi ilde geleneksel ve ihtiyaç için yapılan süt ürünleri
üretimini sanayiye aktararak geleneksel olarak yüzyıllardır yapılan iĢlemleri
ticarileĢtirmiĢtir ve sektör haline getirmiĢtir.
Sektöre ivme kazandıracak diğer geliĢme ise 2009 yılında üretime baĢlayan
SÜTAġ olmuĢtur. Türkiye‟nin büyük süt ve süt ürünleri üretici firmalarından birisi
olan SÜTAġ Karacabey Sütçülük Üretim Merkezinden sonra, bir süt fabrikasından
öte, üniversite sanayi iĢbirliği, süt hayvancılığı eğitim merkezi ve uygulama çiftliği,
damızlık geliĢtirme merkezi ve yem fabrikası ile entegre bir yatırım olan Aksaray
Sütçülük Üretim Merkezini devreye sokmuĢtur. 90 milyon doları bulan yatırımın
sonunda 44.000 metrekaresi kapalı, 90.000 metrekare alan üzerine kurulan Aksaray
tesislerinde, yılda 500 milyon litre süt, 250 bin ton kesif yem, 1500 damızlık süt sığırı
üretebilir hale geldi. 1.500 kiĢi için de doğrudan iĢ imkânı yaratılırken, 10 bini aĢkın
üretici aile ve örgütleri ile de sözleĢme yapmaktadır.
Günümüzde SÜTAġ‟a ilaveten KOBĠ niteliğinde olan 15 firma sektörde
faaliyet göstermektedir. Bunun haricinde merdiven alt imalat yapan, geleneksel
usullerle üretip pazarlarda satan birçok iĢletme, çiftçi/kiĢi vardır. Bölgede yaklaĢık
900 ton süt iĢlenmektedir. Bunun yaklaĢık 600 tonu SÜTAġ tarafından geri kalanı ise
diğer 15 iĢletme tarafından iĢlenmektedir.
6.2. Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Faktör KoĢulları
6.2.1. ĠĢ Gücü Kaynakları
Bir iĢkolunun geliĢmesi ve küme özelliği gösterebilmesi için en önemli
hususlardan birisi iĢ gücünün nitel ve nicel durumudur. Sektör açısından iĢ gücünün
durumu incelendiğinde gerek nitel gerek nicel açıdan eksikliklerin olduğu
görülmektedir. Aslında Ģehirde kamu eliyle yapılmıĢ olan sektör iĢletmeleri yıllar
öncesine dayanmaktadır. ġehirde yıllardır faaliyet gösteren TĠGEM ve sonradan
özelleĢtirilen SEK Aksaray Süt ve Mamulleri ĠĢletmesi sayesinde süt ve süt ürünleri
sektörüne yönelik bir bilgi birikimi olduğu söylenebilir. Bu iki kurumda çalıĢmıĢ ve
emekli olan ya da ayrılanların yeni iĢyeri açması ile yâda açılmıĢ olan iĢyerlerinde
çalıĢmaya baĢlaması ile sektör geniĢlemeye baĢlamıĢtır. Bu durum sektöre insan
kaynakları açısından bir avantaj sağlamıĢtır. TĠGEM ve SEK sayesinde il sektörü
tanımıĢ ve sektörle ilgili bir tecrübe kazanımı sağlamıĢtır.
Günümüzde Sektör iĢletmelerine bakıldığında vasıfsız iĢgücü ihtiyacının daha
revaçta olduğu görülmektedir. Her bölümün (ayran, yoğurt, peynir vb, ) baĢında bir
tane usta bulunmakta, diğer iĢlerin yapımında ise vasıfsız eleman yetmektedir.
Pazarlama, muhasebe vb yönetsel iĢlemler ise ya iĢletme sahibi tarafından yâda
çalıĢan bir kiĢi tarafından yapılmaktadır. ĠĢletmelerin modernizasyonlarının düĢük
olması da niteliksiz iĢ gücünün yüksek olmasının sebeplerinden birisi olarak
gösterilebilir. Vasıfsız iĢgücü ihtiyacının yüksek olmasının diğer sebepleri ise iĢletme
sahiplerinin nitelikli iĢgücünün gerekliliğinin farkında olmaması ve nitelikli iĢgücüne
gerekli değerin maddi ve manevi olarak verilmemesidir. Bu duruma nitelikli
iĢgücünün Ģehrin sosyo-kültürel vb. imkânlarının düĢüklüğünden dolayı Ģehirde
çalıĢmak istememeleri ve baĢka Ģehirlere çalıĢmaya gitmeleri de eklenince; Aksaray
ilinde her sektörde olduğu gibi süt ve süt ürünleri sektöründe de nitelikli iĢgücü
188
ihtiyacı önemli bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Öyle ki iĢletmeler diğer
Ģehirlerden yüksek ücretlerle çalıĢan getirme yoluna dahi gitmektedirler.
Nitelikli iĢgücü için aslında ciddi bir potansiyel bulunmaktadır. Aksaray
üniversitesinde sektörle ilgili bölümler bulunmaktadır. Diğer taraftan Aksaraylı olup
dıĢarıda okuyan öğrencilerde bulunmaktadır. Fakat gerek Aksaray ilinin koĢulları
gerekse iĢletmenin çalıĢma koĢulları nitelikli iĢgücünün bölgede kalmasını
engellemektedir.
Madalyonun diğer yüzü incelendiğinde ise tam tersi bir durum ortaya
çıkmaktadır. Ġnsanlar, iĢsizlik oranının yüksek olması ve iĢ bulmanın zorluğundan
Ģikâyetçidirler. Bu durumun temelde iki sebebi vardır. Birincisi iĢ arayanların gerek
teknik bilgi gerekse iĢ disiplini açısından nitelikli iĢgücü olmaması; diğeri ise
özellikle nitelikli iĢgücüne iĢletme sahiplerinin tatmin edici çalıĢma koĢullar
sunamamasıdır. ĠĢletmeler mühendis çalıĢtırsa dahi ona vasıfsız çalıĢan gibi
davranması; maaĢ seviyesinin düĢük olması; yönetimin iĢletme sahiplerinin tekelinde
olup profesyonellere yetkinin fazla devredilmemesi gibi durumlar özellikle nitelikli iĢ
gücünün bölgede çalıĢma isteğini kıran durumlardır.
ġehirdeki sosyal ve kültürel imkânların azlığı da göz önüne alındığında ve
Aksaraylı olanların bile farklı Ģehirlerde çalıĢmayı tercih ettiği bir durumda dıĢarıdan
iĢgücünün gelmesi zor gözükmektedir. Yapılan görüĢmelerde baĢka Ģehirden gelmiĢ
profesyonel çalıĢanlarında her fırsatta Ankara vb büyük Ģehirlere kaçtığı ifade
edilmiĢtir.
Mevcut iĢgücünün özellikler incelendiğinde göze çarpan en önemli unsur, iĢ
diplinin ve iĢ yapma kültürlerinin düĢük olmasıdır. ÇalıĢanların iĢe devam ve iĢe
bağlılık konusunda bilinçlerinin düĢük olduğu gözlemlenmiĢtir. Bu durumun sebebi iĢ
gücünün yurt dıĢı bağlantıları sebebiyle yurt dıĢına çıkma isteği ve yurt dıĢından
maddi kaynak temini ile tarımdan gelen maddi kaynak ve alternatif olarak tarımda
çalıĢmak seçeneğidir. ĠĢyeri sahipleri ile görüĢüldüğünde çalıĢanların yurt dıĢına iĢçi
olarak gitme istekleri ve köyde tarım iĢleri sebebiyle iĢi bıraktıklarını belirtmiĢlerdir.
Hatta bir büyük firmanın yetkilisinin anlattığına göre; iĢten çıkartılan bir çalıĢan
birkaç hafta sonra gelerek “iyi ki iĢten çıkartıldım. Tazminatımla iki hayvan daha
aldım.” tarzında bir açıklamada bulunmuĢtur. ġirket ise mümkün olduğu kadar az
elaman çıkartmak ve çıkartılanlar da en yakın zamanda geri alabilmek için stratejiler
geliĢtirmeye uğraĢmaktadır. ÇalıĢanın böyle bir tepkisi iĢe bağlılık adına büyük resme
iyi bir örnek teĢkil etmektedir. Yukarıda açıklanan sebepler nedeniyle iĢ gören devir
hızı yüksek olmaktadır.
Sektörde çalıĢanların hatta iĢletme sahiplerinin sahip olması gereken en önemli
özellik ise hijyen eğitimidir. Sektörün gıda iĢletmesi olmasından dolayı hijyene dikkat
edilmemesinin çalıĢanlar açısından yol açtığı tehlikelerin yanında dıĢarıdan
gelebilecek olan mikrop ve bakterilerin ürünlerin kalitesini direkt olarak
etkilemektedir. Bu sebepten güvenlik görevlisinden iĢletme sahibine kadar tüm
çalıĢanların hijyen bilgisine sahip olması zorunludur.
189
Sektörün ilerlemesine yardımcı olacak bilgi kaynakları arasında en göze
çarpan birim olarak karĢımıza üniversiteler çıkmaktadır. Yukarıda bahsedildiği üzere
Aksaray üniversitesi Aksaray Meslek Yüksek Okulunda sektör ile ilgili “Büyük ve
Küçük BaĢ Hayvan YetiĢtiriciliği ve Süt ve Ürünleri Teknolojisi” olmak üzere iki
bölüm bulunmaktadır. Diğer taraftan komĢu Ģehirlerden Konya, Kayseri ve Ankara‟da
ilgili bölümler bulunmaktadır. Fakat diğer sektörlerde olduğu gibi süt ve süt ürünleri
sektöründe de üniversite-sanayi iĢbirliğinin düĢük düzeyde gerçekleĢtiği
gözükmektedir.
Sektörde istatistikî bilgi birikimi düĢük denecek orandadır. Süt ve süt ürünleri
üreticiler birliğinin kurulması için çalıĢmalar sürmektedir. Bu birliğin kuruluĢunun
ardından daha etkin bir bilgi toplama imkânı ortaya çıkacaktır. ġu durumda sektörle
ilgili diğer bir bilgi kaynağı Tarım Ġl Müdürlüğüdür. Fakat bu kurum istatistikî bilgi
toplamanın ötesine geçmemektedir. ĠĢletme yöneticileri kurum bünyesinde olan
uzmanların ve mühendislerin iĢletmelerle daha fazla iletiĢim içerisinde olmalarını ve
bölgede ve ülkede yapılan iyi uygulamaların sektöre aktarılması konusunda yardımcı
olmalarını istemektedirler.
Bölgede yerleĢik etkin bir STK‟nın olmaması sektörle ilgili resmi bilgiler
haricinde bilgi toplanamamasına sebep olmaktadır. Örneğin “ilde ne kadar süt
üretilmektedir; ne kadarı bölgede iĢlenmektedir; ne kadarı dıĢarıya gitmektedir; ya da
bölgede tüketilen sektör ürünlerinin ne kadarı yerel iĢletmelerin ne kadarı ulusal
iĢletmelerin” gibi soruların sağlıklı cevapları bulunamamaktadır. Bu durum da sektör
için politikalar ve stratejiler belirlenirken karar vericilerin eksik bilgilerle karar
vermelerine sebep olmaktadır.
Bölgedeki bilgi birikimi ve deneyimi arttırıcı önemli bir geliĢme ise SÜTAġ‟ın
faaliyetleridir. SÜTAġ bölgede süt fabrikası, yem fabrikası ve damızlık süt
hayvancılığının yanı sıra süt ve süt ürünleri üretimi üzerine Eğitim çiftliği kurmuĢtur.
Haziran 2010 itibariyle Aksaray SÜTAġ tesislerinde Tarım Bakanlığı ve Aksaray
Üniversitesi iĢbirliğiyle kurulan Aksaray Uygulamalı Süt Hayvancılığı Eğitim
Merkezi ve Uygulama Çiftliği faaliyetlerine baĢlamıĢtır. Daha önce Karacabey‟de
baĢlattıkları bu uygulama ile Tarım Bakanlığı‟nca sertifikalandırılarak, üreticilere
yönelik eğitim ve proje hizmetleri vermiĢtir. Süt hayvancılığı eğitim merkezlerinin
temel amacı, çiftçilere en ekonomik, kullanıĢlı, sağlıklı, yaĢadığı bölgeye uygun ahır
tipini, verimli büyüklükteki model iĢletmeyi benimseterek, en ekonomik, verimli ve
kaliteli süt üretimini gerçekleĢtirmelerini sağlamaktır. Bu amaçla sertifikalı çeĢitli
eğitimler sunmaktadır. Bu proje kapsamında 10.703 üreticiye, 2670 Üniversite ve
Meslek Yüksek Okulu öğrencisine uygulamalı eğitim vermiĢtir. Böylece kendi
ihtiyacı olan iĢ gücünü sağladığı gibi sektöre yetiĢmiĢ eleman temini gibi sosyal
sorumluluk projesine de imza atmıĢtır.
6.2.3. Hammadde ve katkı maddeleri Kaynakları
Sektörün en önemli girdisinin oluĢturan hayvancılık bölgede geliĢmiĢ
durumdadır. Meraların kalitesinden ve iklimden kaynaklanan sebeplerle süt kalitesi
Türkiye ortalamasının üzerindedir. Hammadde konusunda en büyük sıkıntı süt
toplama konusunda yaĢanan sıkıntıdır. Süt sağıldıktan sonra ne kadar kısa sürede
190
saklama koĢullarına uygun bir halde depolanırsa kalitesi o kadar iyi olmaktadır.
Örneğin sağıldıktan birkaç saat sonra soğutulmuĢ tankerlere ulaĢtırılırsa dahi
kalitesinde yaklaĢık %10‟luk bir düĢüĢ olmaktadır. Soğuk zincir sevkiyatının
geliĢmemiĢ olması istenilen kalitede hammadde temininde yaĢanan bir sıkıntıdır.
Bu durum da süt hayvancılığı yapan iĢletmelerin bilgi/bilinç düzeyleri ve
teknolojik donanımları ile ilgili sektörde karĢılaĢılan bir sıkıntıyı ortaya koymaktadır.
Bu da genellikle geleneksel yöntemlerin kullanıldığı modernizasyondan uzak
ahırlarda yapılan hayvancılık ürünlerinin kalitesini, verimini ve hijyenini yakından
etkilemektedir.
Tarım ve hayvancılıkta yaĢanan dalgalanmalar hammadde fiyatlarını yakından
etkilemektedir. Et fiyatlarının giderek yükselmesi süt hayvancılığından et
hayvancılığına doğru bir kayıĢı, oda süt fiyatlarını yükselmesine sebep olmaktadır.
Hammadde konusunda diğer bir sıkıntı ise süt temininde yaĢanan dönemlik
dalgalanmalardır. Ġlkbahar ve yaz aylarında bol dolayısıyla ucuz olan süt sonbahar ve
kıĢ aylarında azalmakta ve fiyatlar tırmanıĢa geçmektedir. Bu dalgalanma ise sektörü
zor duruma sokmaktadır. Ahırların modernizasyonları, hayvanların beslenme
Ģartlarındaki iyileĢtirmeler dalgalanmayı azaltacaktır. Bu durumun düzelmesi içi
hayvancılığın daha modern ve teknik Ģartlarla yapılması gerekmektedir. Hammadde
ile baĢka bir sorun süt toplamanın etkinliğidir. Kimi zaman iĢletmeler kendi süt
tankerleri ile toplamakta kimi zaman süt üreticileri birlik oluĢturarak toplamaktadır.
Bu durum hem ilave maliyetlere sebep olmakta, hem de farklı kalitede sütlerin
karıĢmasına sebep olmaktadır.
Sektör iĢletmelerinin hammaddeden kaynaklanan sıkıntıları ortadan
kaldırmalar için kendi mandıraları, süt çiftliklerinin olması gerekmektedir. Böylelikle
fiyatı, kaliteyi ve ürün miktarını iĢletmeler kontrol altına alabilirler.
SÜTAġ‟ın bölgeye gelmesi sektörün geliĢmesine yol açacak bir etkendir.
SÜTAġ‟ın gelmesi süt üretimini hem nitelik olarak hem de nicelik olarak artıracaktır.
Bu durum SÜTAġ için olduğu kadar diğer sektör iĢletmeleri içinde avantajlı bir
durum olacaktır. Özellikle SÜTAġ‟ın sözleĢmeli süt üretimini bölgede baĢlatması
bölgedeki verim ve kaliteyi artırıcı bir geliĢmedir. Gerek bölgede gerek Türkiye‟de
faaliyet gösteren süt üreticilerinin önünde, kaliteli ve sağlıklı damızlık temin etme
güçlüklerinden, hayvan hastalıklarının tamamen önüne geçilememesine, zayıf çiftlik
yönetimlerinden, bilimsel temellere dayanmayan hayvan beslenmesine, nesil ıslahı
programının yokluğuna ve eğitim yetersizliğine kadar uzanan birçok sorun
bulunmaktadır. Bu konuda SÜTAġ, sosyal sorumluluk çerçevesinde, Türkiye‟de
üretilen sütün verimini artırmak, Avrupa Birliği standartlarına uygun süt üretilmesini
temin etmek ve Avrupa Birliği‟nde 30 yıldan bu yana uygulanan ortak tarım benzeri
sistemleri kurmak üzere çalıĢmakta, bu doğrultuda sözleĢmeli üreticilere, “ottan süte
kadar” uzanan tüm süreçte proje ve iĢletmecilik desteği sağlamaktadır.
Süt haricinde yoğun olarak kullanılan maya, kültür ve koruyucu maddeler ve
diğer katkı maddelerdir. Kültür, koruyucu ve katkı maddelerinin üretimi ülkemizde
yeni yeni geliĢmeye baĢlayan bir alandır. Bu sebepten bu ürünler genelde yurt
dıĢından distribütörler sayesinde getirilmektedir. Mayalar ise yurt içinden
alınmaktadır.
191
6.2.4. Enerji Kaynakları
Sektör iĢletmelerinde en önemli enerji girdisi, süt tankerlerinin her gün süt
toplamak için kullandıkları araçların mazot maliyetleri ve tesisin çalıĢması için
kullanılan elektrik ve/veya doğal gazdır. Bilindiği gibi Türkiye enerji maliyetleri
dünya ortalamasının üzerindedir. Bu da sektörü olumsuz etkilemektedir. Fakat tüm
ülkede bu durum geçerli olduğu için diğer bölge iĢletmeleri ile rekabeti olumsuz
etkileyecek bir durum değildir. ġehirde doğal gaz alt yapısı büyük ölçüde
tamamlanmıĢ olmasına rağmen bazı sektör iĢletmelerinin doğal gaz alt yapısını
geçmemeleri kendileri için ciddi bir dezavantaj oluĢturmaktadır.
6.2.5. Finansman Kaynakları
ĠĢletmeleri mali açıdan zorlayan bir özellik; sektörde iĢletmeler hammaddeyi
peĢin almalarına karĢılık ürünlerini 6- 7 ay bazen bir yıl vade ile satmaktadırlar. Bu
durum da yüksek bir iĢletme sermayesine ihtiyaç duyulmasına sebep olmaktadır.
Hatta sırf bu sebepten dolayı bazı iĢletmeler tam kapasite ile çalıĢamamaktadır. Tek
baĢlarına yeterli sermaye birikimi sağlayamama yanında ortaklık kültürünün
geliĢmemesi de iĢletmelerin gerekli sermaye birikimini yapamamalarına sebep
olmaktadır. Diğer taraftan giriĢimci kiĢiler ile sermaye sahiplerinin farklı kiĢiler
olması ve Aksaray ilin de güven ortamının zayıf olması atıl sermaye sahipleri ile
sermayesiz giriĢimcileri ortaya çıkarmıĢtır.
Bu durum sermaye ihtiyacını bankacılık sayesinde giderme ihtiyacına sebep
olmaktadır. Aksaray ilinde 13 banka ve 24 Ģubesi ile bankacılık sektöründe komĢu
illere göre iyi durumda ve finansal ulaĢım konusunda avantajlı olduğu söylenebilir.
Özellikle Ziraat Bankasının tarım sektörüne ve tarım iĢletmelerine yönelik çalıĢmaları
daha yoğun seviyedir.
Makine parkı açısından gerek direkt AB destekleri/hibeleri gerekse Tarım il
müdürlükleri, kırsal kalkınma ajansları, bölgesel kalkınma ajansları vb kurumlar
yardımıyla çeĢitli hibe, destek ve krediler yer almaktadır. Böylece finans
kuruluĢlarındaki yüksek maliyet ve prosedüre gerek kalmadan finans temini
sağlanmaktadır.
6.2.6. Coğrafi Konum ve Lojistik
ġehir konum olarak gerek hammaddelerin gerekse taleplerin kesiĢtiği bir
noktadadır. Ankara, Konya, Kayseri gibi üç büyük Ģehrin ortasında yer almaktadır. Bu
durum gerek hammadde temininde gerekse pazara ulaĢım adına ciddi bir avantaj
sağlamasına rağmen tersi Ģekilde bu üç büyük Ģehirden gelen rakiplere de açık bir
pazar haline gelmeye sebep olmaktadır. Bu durum Ģehirle yetinmeyip çevre illere de
hitap eden iĢletmeler için bir avantajdır. Fakat iĢletmeler eğer sadece Ģehre yönelik
pazarlama faaliyetlerinde bulunursalar pasta daraldığı için dezavantajlı konuma
gelirler.
Bölge dıĢarıdan gelecek iĢletmeler içinde cazip bir noktadadır. Gerek lojistik
maliyetlerinden dolayı gerekse çeĢitli süt ve süt ürünlerinin kısa sürede tükenme
gereksiniminden dolayı tercih edilen bir noktadadır. Ankara, Konya, Kayseri gibi üç
büyük Ģehre hitap eden bir iĢletmenin en uygun kuruluĢ yeri hiĢ Ģüphesiz Aksaray ili
olacaktır. TeĢvik uygulamalarının bir çok ilde olmasına rağmen Aksaray‟ın teĢvikten
en çok yararlanan il olmasının altında bu sebep yatmaktadır. Örneğin SÜTAġ‟ın Orta
192
Anadolu‟da yapacağı yatırımı Aksaray‟da yapmasının en büyük sebeplerinden birisi
de coğrafi olarak ortada yer almasıdır.
ÇalıĢmalara ve mülakatlara katılan yetkililerin anlaĢamadığı ve farklı görüĢler
ifade ettiği önemli bir nokta da Aksaray ilinin konumudur. Katılımcıların bir kısmı
büyük Ģehirlerin ortasında olmanın yukarıda sayılan faydalarını dile getirirken diğer
kısmı ise Ģehrin arada sıkıĢtığını ifade etmektedirler. Aksaray‟da kurulup Ankara‟ya,
Konya‟ya, Kayseri‟ye hitap etmektense nüfusun dolayısıyla talebin yoğun olduğu
Ģehirde konuĢlanıp diğer illere hitap etmenin daha avantajlı olacağı belirtilmektedir.
6.2.7. Fiziki Alt yapı
Aksaray ili sınırları içinde 290 hektarlık 155 parsele sahip 1 Organize Sanayi
Bölgesi (OSB) ve bu OSB‟nin hemen bitiĢiğinde 373 hektarlık 129 parsele sahip OSB
geniĢleme alanı yer almaktadır. Hali hazırda 1. OSB‟de 103 firma üretim yapmakta,
20 firma üretime geçmeye hazır durumda, 16 fabrika inĢaatı devam etmekte ve 10
fabrikanın inĢaat proje çalıĢmaları devam etmektedir. Ġl merkezinde OSB dıĢında 3
adet Küçük Sanayi Sitesi (KSS)‟nin yanı sıra, Ortaköy ve Eskil ilçelerinde 2 adet KSS
bulunmaktadır.
OSB alanının en büyük problemi, Ģehre olan uzaklığı ve ulaĢım imkânının
kısıtlı olmasıdır. OSB‟de çalıĢanlardan herhangi birinin fabrika taĢıma servisini
kaçırması durumunda çalıĢanın OSB‟ye zamanında gelebilmesi oldukça zordur. Aynı
Ģekilde herhangi bir sebeple erken ayrılacakların Ģehre gelebilmesi oldukça
zahmetlidir. Bu durum iĢ gücünün iĢe devamsızlığına sebep olduğu gibi sağlık vb
önemli iĢler için merkeze gitme konusunda Ģirket arabasın kullanılması açısından da
maliyete sebep olmaktadır. OSB yatırımcıları ulaĢım konusunda gerek OSB
yönetiminden gerek belediyeden bir giriĢim beklemektedirler.
OSB bölgesinde yaĢanan bir diğer sorun ise, altyapı sorunlarıdır. Bunlar;
öncelikli olarak bölgede sıklıkla yaĢanan elektrik kesintileri, OSB alanı içinde yolların
bozuk olması, yönlendirme tabelalarının eksikliği veya düzensizliği, güvenlik
sorunları ve ıĢıklandırma sorunlarıdır.
Özellikle elektrik kesintileri firmaların üretim kayıpların, iĢgücünün etkin
kullanılamamasına hatta zamanında teslim yapılamadığı için karĢı tarafa yüksek
tazminatların ödenmesine sebep olmaktadır. BaĢka Ģehirlerin OSB‟lerinde benzer bir
sorunla karĢılaĢıldığında OSB yönetiminin firmaların uğradığı zararı tazmin etme
konusunda hassasiyetinin olduğunu, benzer bir anlayıĢın Aksaray ili OSB
yönetiminde de olması durumunda bu tür sorunların daha hızlı çözüleceği
düĢünülmektedir.
Olaya OSB yönetimi açısından yaklaĢıldığında ise farklı bir tablo ortaya
çıkmaktadır. Bu da iĢletmelerin aidatlarının düzenli ödenmemesidir. Firma
aidatlarının düzenli ödenmesi halinde OSB‟deki altyapı sorunlarının daha hızlı
çözüleceği OSB yöneticileri tarafından belirtilmektedir.
Aksaray ilinde üzerinde tartıĢılan diğer bir proje ise Tarım ve Hayvancılık
OSB‟sidir. Tarım ve hayvancılık ile ilgilenen iĢletmeleri dağınıklıktan kurtarmak ve
daha organize bir alt yapıya kavuĢturtmak için baĢlatılan bu projede süreç hala devam
etektedir.
193
Tarım ve Hayvancılık Organize Sanayi Bölgesinin kurulması ile tarımsal
üretim yapan iĢletmelerin belli bir disiplin içerisinde bir araya toplanması, tek elden
sevk ve idare edilmesine imkân sağlayan bir sistem oluĢturulması, hayvancılık
faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların insan ve çevre sağlığını üzerindeki olumsuz
etkilerinin azaltılması, üretim için girdi temini ve ürünlerin pazarlanması, iĢletmelere
teknik ve sağlık hizmetlerinin götürülmesi ve üretici-sanayici ve pazarlayıcı
entegrasyonun gerçekleĢtirilmesinin sağlanması beklenmektedir.
Diğer taraftan konuya sıcak bakmayan iĢletme sahipleri de iki noktadan dolayı
Tarım ve Hayvancılık Organize Sanayi Bölgesi fikrine karĢı olduklarını
belirtmekteler. Birincisi, iĢletmelerin çoğunluğunun ahırları, üretim tesisleri, makine
parkları ile mevcut yerlerinde yerleĢik vaziyettedir. Bunların bir daha taĢınması ciddi
bir maliyet olmasının yanı sıra boĢaltılacak olan eski tesislerin de atıl kalması gibi bir
risk bulunmaktadır. Ġtiraz edilen ikinci nokta ise; özellikle hayvancılık ve hayvan
ürünlerine yöneliktir. ĠĢletmelerin birisinde oluĢan bir hastalık veya bakterinin diğer
iĢletmelerdeki hayvanlara geçme ihtimalinin yüksek olmasından dolayı bu kadar
hayvanın bir bölgede yetiĢtirilmesi bulaĢıcı hastalık ve sağlık açısından doğru bir
karar değildir.
6.3. Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Talep KoĢulları
Sektörün talep durumun bölgesel, ulusal ve uluslar arası olmak üzere üç farklı
kategoride incelemek doğru olacaktır. Çünkü her bir kategoride firmalar, rekabet
durumu, ölçekler vs farklılaĢmaktadır. Sektördeki iĢletmelerin büyük çoğunluğu
bölgesel bazda çalıĢmaktadır. Bölgeden topladığı sütü iĢleyerek yine bölgeye
satmaktadır. Bölgesel pazar aslında talep olarak azımsanmayacak bir miktardır.
Ankara, Konya, Kayseri gibi üç büyük Ģehre ilaveten KırĢehir, NevĢehir, Niğde gibi
diğer komĢu iller de eklenince çok ciddi bir talep potansiyeli ortaya çıkmaktadır.
Sadece bölgeye hitap etmelerinin bir sebebi; hem pazarlama faaliyetlerini hem de
lojistik maliyetlerini düĢürmektir. Diğer bir sebep ise iĢletmeler, iĢletme
sermayelerinin güçlü olmaması sebebiyle düĢük kapasite ile çalıĢmaktadır ve
dolayısıyla kapasiteleri ancak bölgeye yetmesidir.
Bunun yanı sıra gerek fason olarak gerek kendi markaları ile özellikle Ġstanbul
olmak üzere diğer Ģehirlere çalıĢan iĢletmeler de bulunmaktadır. Üretilen ürünlerin
yaklaĢık %60‟ bölgeye pazarlanırken geri kalanı diğer bölgelere pazarlanmaktadır.
Ürünlerinde markalaĢma yoluna gidilmediği için ve farklı Ģehirlerde pazarlama
faaliyetleri zor ve pahalı olduğu için iĢletmeler ürünler genellikle bölgede
pazarlanmaktadır. Yurt dıĢına ihracat konusu ise gıda ürünlerinin ihracatından
kaynaklanan sıkıntılar (özellikle AB ülkelerine ihracatta kontrol ve testler esasında
karĢılaĢılan sıkıntılar); ürünlerin kısa sürede tüketilmesi gerekliliği; iĢletme
sahiplerinin bilgileri olmaması gibi nedenlerden dolayı fazla tercih edilen bir pazar
değildir. Bunun yanı sıra özellikle son yıllarda Ortadoğu pazarına yönelik çeĢitli
giriĢimler yaĢanmaktadır. Bu giriĢimler sonuç verdiğinde sektörün ihracat potansiyeli
artacaktır. Bölgenin kültürel özellikleri de hesaba katılırsa (Firma Stratejisi ve rekabet
yapısı bölümde daha detaylı anlatılacaktır.) birkaç firmanın Orta Doğuya açılması
kısa sürede diğer firmaları da ihracata yönlendirecektir.
194
Talebin niteliğinden kaynaklanan sıkıntıların birisi de fiyata fazla duyarlı
olunmasıdır. Gerek bilincin gerekse gelir seviyesinin düĢük olması kalitesiz ama
uygun fiyatlı ürünlerin piyasada dolaĢmasına sebep olmaktadır. Fiyata karĢı bu
yüksek duyarlılık ise sektörün ürün ve üretim kalitesi olarak kendini geliĢtirmesine
imkân tanımamaktadır. Ürünün fiyatını ve kalitesini düĢüren çeĢitli katkı
maddelerinin resmi ya da gayri resmi kullanıldığının altını çizmektedirler.
Denetlemelerin bazı durumlarda imkânsız olduğu bu uygulamaların sadece
tüketicilerin hassasiyetleri ve bilinçleri ile önlenebileceği vurgulanmaktadır.
Talebi ürünü arz edildiği yer açısından üç farklı kategoride değerlendirmek
mümkündür; geleneksel açık ürünleri (pazardan süt, peynir, yoğurt vb) tercih edenler,
bölgesel firmaların ürünlerini tercih edenler, ulusal firmaların ürünlerini tercih
edenler. Bölgede üretilen süt miktarı ile iĢlenen süt miktarı karĢılaĢtırıldığında birinci
kategoride ürün tüketenlerin sayısını az olmadığı görülmektedir. Geleneksel açık
ürünlere olan talep aynı Ģekilde sektörün geliĢmesinin önünde bir engel
oluĢturmaktadır. Geleneksel ürünün daha lezzetli daha doğal hatta daha sağlıklı
olduğunu düĢünen tüketiciler olduğu gibi; ulusal büyük firmaların ürünü, daha
kaliteli, daha hijyeniktir Ģeklinde düĢünen müĢteriler de bulunmaktadır. Bu iki
durumda yerel ürünlere olan talebi olumsuz etkilemektedir.
Diğer yandan Süt ve süt ürünleri geleneksel kültürel ürünleri olmasına rağmen
kiĢi baĢı tüketim dünya ortalamasının altında gerçekleĢmektedir. KiĢi baĢı tüketimin
düĢüklüğü Sağlık Bakanlığı ve Hükümet çalıĢmaları ile ulusal ölçekte iyileĢtirilmeye
çalıĢılan bir konudur. Sağlıklı nesiller için daha yüksek tüketim oranının olması
fikrinden dolayı KiĢi baĢı tüketimin artırılması STK‟ların da öncelikli konuları
arasındadır. Özel sektörün, STK‟ların ve kamu kuruluĢlarının çalıĢmaları sayesinde
kiĢi baĢı tüketim yükseltilerek talep arttırılabilir. Gerek denetlemelerin etkinliğinden
gerekse tüketici bilincini artmasından dolayı açık süt ve süt ürünlerinden sanayi
ürünlerine doğru kayıĢ da talepte azımsanmayacak bir artıĢa sebep olacaktır. Talebin
boyutunu etkileyen diğer bir husus da kırsal kesimde kendi gereksinimlerini üreten
nüfusun ĢehirleĢiyor olması ve bu ihtiyacı sanayiden kapatacak almasıdır. Nüfusun
artıĢ oranına bağlı olarak artan tüketim miktarı da eklenirse sektörün büyüme
potansiyelinin oldukça yüksek olacağı söylenebilir.
6.4. Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı
6.4.1. ĠĢletmelerin Yapısı
Aksaray ilindeki sektör iĢletmelerinin büyük çoğunluğu küçük ölçekli ve ölçek
ekonomisi sebebiyle maliyet avantajı sağlayamayan geleneksel aile iĢletmeleridir.
Örneğin modern süt depolama tankları gibi yüksek maliyetli ama kalite ve verimlilik
için gerekli olan makineleri ya alamamaktalar ya da aldıklarında mali olarak
zorlanmaktadırlar. Diğer bir deyiĢle iĢletmelerin ya makine parkları yeterli olmamakta
ya da mali olarak zorlanmaktadırlar. Diğer taraftan finans kaynağı bularak almaları
halinde ise ciddi bir atıl kapasite ile karĢı karĢıya kalmaktadır. ĠĢletmelerin mali yapısı
ölçek olarak büyümeye, yeni giriĢimler yapmaya, Ar-Ge‟ye bütçe ayırmaya elveriĢli
değildir. Bu da kısır döngü tarzında pazar paylarının ve karlılıklarının düĢük olmasına
sebep olmaktadır. ĠĢletmelerin kapasite kullanım oranı yaklaĢık %30-40‟larda
195
seyretmektedir. Bunun en büyük sebebi ise yukarıda belirtildiği üzere iĢletme
sermayelerinin düĢük olmasıdır. Hammaddenin peĢin alınması ve ürünlerin 6–7 aylık
vade ile satılması iĢletmeleri düĢük kapasite ile üretim yapmaya zorlamıĢtır. Bu
duruma tüketicilerin geleneksel açık ürünlere olan rağbeti ve kiĢi baĢı tüketim
miktarlarınının düĢüklüğü eklenince iĢletmelerde de atıl kapasite kaçınılmaz
olmaktadır. Ġldeki diğer bir sıkıntı ise “komĢum, rakibim aldı ise ben de alayım”
zihniyetidir. Fizibilite etüdü yapmadan, kapasiteyi göz önüne almadan yapılan bu
yatırımlarda kapasite düĢüklüğüne ve verimsiz üretime sebep olmaktadır.
Kapasite ile ilgili diğer bir sorun ise hammadde (süt) miktarındaki
dalgalanmalardır. Ġlkbahar ve yaz aylarında yüksek olan süt miktarı, sonbahar ve kıĢ
aylarında düĢmektedir. ĠĢletmeler kapasitelerini belirlerken ilkbahar ve yaz aylarına
göre belirlerseler sonbahar ve kıĢ aylarında atıl kapasite ile çalıĢacaklarıdır. Tersi bir
durumda ise ilkbahar ve yaz aylarında iĢleri yetiĢtirememek ve pazarın isteğine ayak
uyduramamak gibi bir durum ile karĢı karĢıya kalacaklardır.
ĠĢletmelerin genel özellikleri; küçük aile iĢletmeleri olmaları ve geleneksel bir
üretim yapmalarıdır. Dolayısıyla iĢletme sahipleri nitelikli yönetici/mühendis/çalıĢan
istihdam etmeleri konusunda ve iĢleri profesyonel bir yöneticiye devretme konusunda
çekimser kalmaktadır. Nitelikli iĢgücünün önemini kavramayan iĢletmeler ya nitelikli
iĢ gören teminine gerek duymuyorlar yâda düĢük ücretle temin etmek istemektedirler.
Çünkü iĢletme sahipleri nitelikli iĢgücüne ödediği yüksek maaĢları gereksiz bir
maliyet kalemi olarak görmektedir.
ĠĢletmelerin yapısından kaynaklanan bir diğer sorun ise, iĢletme
departmanlarının profesyonellerin yönetmemesi sebebiyle etkin yönetilememesi ve
yanlıĢ kararlar almasıdır. Bu durumun altında yatan temel sebepler ise;
kurumsallaĢmanın tamamlanamaması ve nitelikli iĢgücüne olan ilgisizliktir. Özellikle
kalite iyileĢtirmeleri, ürün çeĢitliliği, finans yönetimi ve yeni pazarlara açılma
konusunda nitelikli eleman olmama sebebi ile iĢletmeler bu konularda sıkıntıdadırlar.
6.4.2. ĠĢ Yapma Kültürü
Sektördeki iĢletmelerin iĢ yapma kültürlerini sahip/yönetici ve çalıĢan Ģeklinde
iki farklı düzeyde incelemek mümkündür. Sahip/yönetici düzeyinde ele alınması
gereken konulardan üç tanesi giriĢimcilik kültürü, ortaklık kültürü ve firmalar arası
iĢbirliği kültürüdür. ÇalıĢan düzeyinde ele alınması gereken en temel konu ise iĢ
disiplinidir. ĠĢ gören nitelikleri konusunda sektörün durumu ile ilgili bilgiler yukarıda
verilmiĢtir.
Ġlde genel olarak giriĢimcilik kültürünün düĢük olduğu söylenebilir. Bunun en
temel sebeplerinden birisini yılarca yurt dıĢında çalıĢmaya gidilmesi oluĢturmaktadır.
Son 30 yıldır Ģehirdeki iĢgücünün öncelikli hedefi yurt dıĢına gidebilmek olduğu için
tüm mesaileri ve gayretlerini bu konuya yoğunlaĢtırmıĢlardır. Bu da giriĢimcilik
kültürünün ve firmalaĢmanın önünde engel oluĢturmuĢtur. Yapılan görüĢmelerde
ortaya çıkan ilginç bir durum özgün bir giriĢimcilik kültürünün olmamasına rağmen
özellikle baĢarılı olmuĢ kiĢileri taklit etmek tarzında bir kültürün ilde yerleĢik
olmasıdır. Taklit giriĢimcilik de bir alt yapıya, bir bilgi birikimine, tecrübeye ve en
önemlisi bir fizibilite etüdüne değil de hırs ve çekememezliğe dayandığı için çoğu
196
zaman baĢarılı olamamaktadır. Bu da gerek sermaye gerek iĢ gücü gerekse zaman
kaybına sebep olmaktadır.
GiriĢimcilik kültürünün olmaması mevcut giriĢimciler içinde geçerli bir
durumdur. ġöyle ki iĢletmeler kapasite büyütme, yeni sektörlere ya da pazarlara
girme, yeni ürün geliĢtirme gibi konularda aktif davranmamaktadırlar. Yapılan
görüĢmelerde iĢletme sahiplerine “yeni pazarlar, yeni sektörler ya da yeni ürünler
düĢünüyor musunuz” diye sorulduğunda verdikleri cevap genel olarak “hayır”
olmuĢtur. Sebebi olarak ise “düĢünmedim, ihtiyacım yok, bizi aĢar” tarzında cevaplar
verilmiĢtir. Sermaye, iĢgücü ya da bilgi açısından bir eksikliklerinin bulunmadığını
ama yeni yatırım yapmayı düĢünmediklerini ifade etmiĢlerdir. Verilen cevaplar
incelendiğinde aslında “yeni pazarlar, yeni sektörler ya da yeni ürünler için ciddi bir
eksikliklerinin olmadığı sadece cesaretlerinin eksik olduğu tespit edilmiĢtir. Fuarlara
gitmeme, sektör ile ilgili yeni geliĢmeleri araĢtırmama gibi özellikler de giriĢimci
kültürün eksiliğine bir delildir.
Ġlde eksikliği en çok hissedilen diğer bir durum ise ortaklık kültürüdür. Birçok
sektörde ortak olan bu eksiklik iĢletmelerin ölçek ve sermaye olarak büyümelerini
engellemektedir. Farklı sektörlerden kiĢilerle görüĢüldüğünde herkesin ortak
temennisi ortaklık kültürünün geliĢmesi olmasına rağmen herkes ortaklık müessesini
gerçekleĢtirilemeyecek bir durum olarak algılamaktadırlar. Bunun en büyük sebebi ise
1990‟lardaki holding enflasyonu sonucunda gerek yurt dıĢından gerek Ģehirden birçok
kiĢi holdinglerde ciddi paralarını kaptırmalarıdır. Bu yaĢanan olaylar insanların
birbirine olan güvenini bitirdiği gibi ortaklık kurumunu da bitirmiĢtir. Ġlde yer alan
çekememezlik, hırs gibi hasletlerde eklenince ortaklık kültürü giderek zayıflamıĢtır.
Ġnsanlarda diyalog eksikliği baĢ göstermiĢtir. Bu durum da zaten olmayan güven
ortamının daha da pekiĢmesine sebep olmuĢtur. Öyle ki OSB‟de iĢletme yöneticileri
ile yapılan bir toplantıda birkaç yıldır OSB‟de yönetici olarak çalıĢan iki kiĢi
birbirlerini ilk defa gördüklerini ifade etmiĢtir.
Ortaklık kültürü olmadığı gibi firmaların ortak iĢ yapma anlayıĢı da zayıftır.
Bu durumun temelinde ise, yine görüĢme yapılan kiĢilerin görüĢüne göre bireylerin
hırsları, çekemezlikleri ve birbirlerine güvenmemeleri yatmaktadır. GeçmiĢ yıllarda
yapılmıĢ olan bu tarz bir ortaklığında kötü sonuçlarla sonuçlanması ortak iĢ yapma
anlayıĢını neredeyse imkânsız hale getirmiĢtir. Bölgede profesyonel yönetici ile
çalıĢma adeti olmadığı için yapılacak bir ortak giriĢimin baĢında kimin duracağı
sorusu ya cevapsız kalmaktadır, yada herkes söz sahibi olmak istemektedir. Bu
durumda da ortak giriĢim düĢünceleri baĢlamadan bitmek zorunda kalmıĢtır.
GörüĢme yapılan katılımcıların birisi bu durumu bölgede bilinen bir atasözü ile Ģöyle
ifade etmiĢtir; “komĢun ile ineğin olacağına tek buzağın olsun”. Ortaklık ve firmalar
arası iĢbirliği kültürünün olmaması sebebiyle ĠĢletmelerin ortak kullanabilecekleri
makineler yâda tesisler yapılamamaktadır. Örneğin Makine sektöründe tanesi 300 bin
TL civarında olan 4–5 plazma sektörün iĢini görecekken her firmanın bu plazmaları
almalarından dolayı Ģehirde 20 civarı plazma mevcuttur. Bu durum da ciddi bir
verimsizliğe sebep olmaktadır. Süt ve süt ürünleri sektörü için Ortak laboratuarlar,
ortak paketleme tesisler, paketler için kullanılacak plastik ve teneke fabrikası, süt tozu
üretimi, süt hayvanı çiftliği sektörün ortak yapılabilecek yatırımlarına birkaç örnektir.
197
Bu yatırımlar tek bir iĢletmenin yapamaması ve iĢletmelerin bir araya
gelememesinden dolayı gerçekleĢtirilememiĢtir.
Bahar ve yaz aylarında bol olan sütlerin talep fazlasının peynir, yağ vb ürünler
halinde saklanması mümkün değildir. Bunların süt tozu yapılarak saklanması
gerekmektedir. Fakat süt tozu yapımı ile ilgili bir tesis tek baĢına bir iĢletmenin
kuramayacağı kadar maliyetli bir yatırımdır. Yine sektör ile ilgili ve gerekli olan bir
yatırım süt ürünleri için plastik ve teneke ambalajıdır. Sektör mevcut durumda
ihtiyacını Konya ve Afyon‟dan sağlamaktadır. Bu da gerek zaman gerekse maliyet
kaybına sebep olmaktadır.
Sektör temsilcilerinin hepsi yukarıdakiler gibi çeĢitli yatırımların Ģart olduğunu
ve birlikte yapılmasını gerektiğini ifade etmelerine karĢın hiç birisinin somut adım
atmamaktadır. Bunun sebebi ise yukarıda belirtildiği gibi insanların birbirlerine
güvenmemeleri, iĢi profesyonellere bırakmadan her bir ortağın iĢin baĢında olma
isteği ve geçmiĢte baĢarısız olunmuĢ ortak yatırımlardır.
ĠĢ yapma kültürünün çalıĢan boyutundaki en büyük eksikliği iĢ disiplinidir.
Yapılan mülakat ve görüĢmelerde en çok dert yanılan husus iĢ disiplinidir. ĠĢletme
sahip ve yöneticiler “bir çalıĢanın eğitimsiz olması sorun değil, eğitilebilir, Tecrübe
kazanabilir; fakat iĢ disiplini olmayan iĢ gören ne çalıĢır, ne öğrenir ne de iĢe devam
eder”; “siz çalıĢanıma iĢ ahlakını iĢ disiplinin öğretin teknik iĢi ben öğretirim” diye
belirtmektedirler. Bu durumun temel sebebi ise yukarıda belirtildiği üzere tarım
sektöründe ve yurt dıĢında çalıĢma imkânıdır.
ÇalıĢan boyutunda iĢletme sahiplerinin fark etmedikleri ya da
önemsemedikleri diğer bir konu ise kalite, verimlilik hijyen vb konulardır. Fakat bu
hususlar eğitimle giderilebilecek hususlardır.
6.4.3. MarkalaĢma derecesi
Sektördeki rekabet yapısını ve stratejileri etkileyen diğer bir husus ise
markalaĢma becerisidir. Sektör bölgede öne çıkan bir sektör olmasına rağmen, son
yıllarda bölgeye yatırım yapan SÜTAġ bir kenara konulursa markası ile öne çıkan bir
iĢletme bulunmamaktadır. ĠĢletmelerin her ne kadar bölgede marka değeri yüksek olsa
da diğer Ģehirlerde ya düĢük bilinirliğe sahipler ya da bilinse de Aksaray ile
iliĢkilendirilmemektedir. Bu durum ise Aksaray ili süt ve süt ürünleri sanayisinin
küme potansiyeli algısını olumsuz etkilemektedir. SÜTAġ‟ın gelmesi Aksaray ilinin
süt ve süt ürünleri sektörü için özellikli konumunun bilinmesinde etkili rol
oynayacaktır.
MarkalaĢma ilgili diğer bir husus ise Aksaray ilinin marka bilinirliliğinin
düĢük olmasıdır. Cumhuriyetin ilk yıllarında il olmasına rağmen ve 68 plakasıyla il
olan ilk ilçe olmasına rağmen toplum nezdinde bilinirliği düĢüktür. GörüĢme yapılan
yetkililerin en çok dert yandıkları hususlardan birisi bu durumdur. BaĢka Ģehre
gidildiğinde “Niğde Aksaray mı, Konya Aksaray mı, Ġstanbul Aksaray mı” Ģeklinde
sorularla muhatap olmaktan bıkmıĢ bir durumdadırlar. Ġlin bilinirliğinin düĢük olması
firma ve ürün bilinirliğini de otomatik olarak etkilemektedir. Ġlin adını değiĢtirmeye
varacak kadar rahatsız edici olan bu durum ildeki iĢletmelerin markalaĢma
derecelerini de etkilemektedir.
198
DüĢük MarkalaĢmanın giderilmesi için yüksek maliyetler ve yoğun çabalar
içine girilmesi gerekliliği hepsinden önemlisi iĢletmeye bu konuda uzman kiĢilerin
getirilerek yetki devrinin yapılması gibi sebepler iĢletmeleri markalaĢma çalıĢmaları
yerine bölgeye pazarlamaya ve/veya fason üretime yöneltmektedir.
6.4.4. Rekabetin yapısı
Bölgede 15 civarında sektör iĢletmesi bulunmaktadır. SÜTAġ hariç diğerleri
KOBĠ niteliğinde iĢletmelerdir ve bölgesel çalıĢmaktadırlar. Aksaray ilinde 15 iĢletme
olmasına rağmen çevre illerdeki yerel üreticiler ve ulusal üreticiler hesaba
katıldığında yoğun bir rekabetin yaĢandığı söylenebilir. Özelikle ulusal zincir
mağazalarda büyük firmaların ürünlerini olması yerel iĢletmeleri zora sokmaktadır.
Rekabet ürün çeĢitliliği ve fiyat üzerinde yoğunlaĢmaktadır. Özellikle ürün
çeĢitliliği konusunda ulusal firmalarla rekabet edecek altyapı, teknoloji ve ölçek bölge
iĢletmelerinde bulunmamaktadır. Bu durum aynı zamanda fiyatta rekabet etmeyi de
zorlaĢtırmaktadır. Bölgedeki iĢletmeler ulusal ve çevre illerdeki rakiplerle rekabet
etmenin yanı sıra, merdiven altı firmalar ve geleneksel pazar ürünleri ile de rekabet
etmektedirler. Özellikle ulusal rakipler, dağıtım ağı, ürün çeĢitliliği, maliyet avantajı,
ölçek ekonomisi gibi konularda sağladıkları avantajlardan dolayı bölge iĢletmelerini
zorlamaktadırlar.
Yapılan araĢtırmalara göre üretilen süt ve süt ürünlerinin yaklaĢık %20‟si
sanayi ürünüdür. Geri kalan kısım merdiven altı firmalar ya da pazarlardaki
geleneksel ürünlerdir. Önümüzdeki yıllarda AB uyum politikaları çerçevesinde
denetim ve kontrollerin daha sık yapılacağı düĢünülürse sektörün büyüme
potansiyelinin yüksek olduğu söylenebilir. Sektörel dönüĢümü yapan firmalar ayakta
kalacak; diğer firmalar ise sektörden çekilecek ve Pazar payları ayakta kalan
iĢletmeler tarafından paylaĢılacaktır.
Rekabette sektörün en sıkıntılı olduğu husus pazarlamadır. Nitelikli iĢgücünün
kullanılmaması ve geleneksel yöntemlerden kurtulamamıĢ olma gibi özelliklerden
dolayı iĢletmeler rekabetçi olamamaktadırlar. Sektör temsilcilerinin belirttiğine göre;
ulusal olan birçok iĢletmenin ürünleri ile aynı kalitede olmalarına rağmen, hatta ulusal
markalara fason üretim yapmalarına rağmen, kendi adları ile üretim yaptıklarında aynı
baĢarıyı yakalayamamaktadırlar. ĠĢletmelerin pazarlama faaliyetlerinde yapacakları
iyileĢtirmeler ve geliĢtirmeler sektörün geliĢmesi için etkin bir rol oynayacaktır.
6.5. Aksaray Ġli Süt Ve Süt Ürünleri Ġlgili Ve Destekleyici Endüstriler
6.5.1. Hayvancılık ve Tarım
Süt ve süt ürünleri sektörü en büyük girdisini hayvancılıktan almaktadır.
Dolayısıyla hayvancılık sektöründeki yanlıĢ/eksik, verimsiz ve maliyetli uygulamalar
doğrudan süt ve süt ürünleri sektörünü de etkilemektedir. Süt hayvancılığının
çoğunluğu küçük aile iĢletmeleri eliyle yapılmaktadır. Bu durum, bilimsel
yöntemlerden çok geleneksel usullerin kullanılmasına sebep olmaktadır. Çiftçiler
kendi kullanımlarını ayırıp geri kalanını ya direk iĢletmelere ya da süt toplayan
birliklere satmaktadır. Bu dağınıklık yüksek maliyette ve farklı kalitelerde süte sebep
199
olmaktadır. Özellikle süt toplayan birliklerde modern süt toplama tankerleri
bulunmaması sebebiyle sütün kalitesinde düĢüklük yaĢanmaktadır.
Bu olumsuzluklara rağmen bölgenin süt verimi Türkiye ortalamasının
üzerindedir. Hayvancılığın ve süt toplama süreçlerinin daha bilimsel ve modern
yapılması süt kalitesini ve verimini çok daha arttıracaktır.
Bölgede sözleĢmeli çiftçilik modeli pek uygulanmamaktadır. Bu sebepten
iĢletmeler istediği miktar ve kalitede süt bulamamaktadırlar. SözleĢmeli çiftçilik
modelinin yaygınlaĢtırılması için gerek çiftçiler gerekse iĢletmeler nezdinde
bilinçlendirme ve bilgilendirme çalıĢmaları yapılması gerekmektedir. Özellikle
SÜTAġ‟ın bölgede sözleĢmeli çiftçilik modelini kurması sektöre daha kaliteli girdi
yapılmasına sebep olmaktadır.
Hayvancılıkla bire bir iliĢkili olan tarım sektörünün yapısı da süt ve süt
ürünleri sektörünü etkilemektedir. Özellikle meraların kalitesi ve yem bitkilerinin
yaygınlığı hayvancılığı dolaylı olarak süt ve süt ürünleri sektörünü etkileyecektir.
Tarım da yaĢanacak olan sulama sıkıntıları çözüm bulunamasa sektör için
dezavantajlı bir duruma sebep olacaktır. Aynı Ģekilde kırdan kente yapılan genç nüfus
göçü sebebiyle kırsal kesimde kalan nüfus kendine yetecek kadar tarım ve
hayvancılıkla uğraĢması arz düĢüklüğü sebebiyle fiyatların yükselmesine sebep
olmaktadır.
6.5.2. Ambalaj Sektörü
Ürünlerin korunmasına, daha hijyenik olmasına, marka ve etiket bilgilerinin
konması gibi fonksiyonları olan ambalaj süt ve süt ürünleri için çok daha önemlidir.
Ürünlerin albenisini oluĢturmaya, daha sağlıklı saklama koĢullarına ve iĢletme/marka
tanınırlığını geliĢtirmeye yardımcı olan ambalajlar karton, plastik, ahĢap ve
tenekelerden oluĢabilmektedir. Aksaray ilinde sadece karton ambalaj için bir firma
vardır. Plastik ve teneke ambalajlar Ģehir dıĢından gelmektedir. Bu da ilave maliyete
sebep olmaktadır. SÜTAġ‟ın dahi birçok ambalaj ve paketleme malzemesini Aksaray
dıĢından almak zorunda kaldığı hesaba katılırsa Aksaray ilinde yapılacak olan
ambalaj yatırımının sadece il içinden gelen taleple dahi ölçek ekonomisini
yakalayacağını söylemek mümkün olacaktır.
6.5.3. Diğer Tedarikçiler
Sektöre mal tedarik eden diğer en büyük sektör ise katkı ve koruyucu
maddeleri üreten iĢletmelerdir. Faktör Ģartlarında da belirtildiği gibi sektörde maya,
yoğurt, ayran kültürleri küflenmeyi önleyici katkı maddeleri ve diğer katkı ve
koruyucu maddeleri kullanılmaktadır. ĠĢletmeler maya hariç diğer maddeleri
genellikle yurt dıĢından getirtmektedir. Son yıllarda ülkemizde de kültür ve diğer
katkı maddelerinin üretimine yönelik çalıĢmalar baĢlamıĢtır. Bu çalıĢmalar
yaygınlaĢtırılırsa gerek dıĢa bağımlılık ortadan kalkacaktır. Gerekse maliyetlerde
düĢüĢ sağlanabilecektir.
200
6.6. Devletin Rolü
6.6.1. Denetim
Özel sektörün devletten beklediği en önemli rol denetimlerin düzgün
yapılmasıdır. Yukarıda da bahsedildiği üzere merdiven altı üretim ve geleneksel
olarak üretilen ve Pazar yerlerinde satılan ürünler sektörde ciddi bir haksız rekabete
yol açmaktadır. ĠĢletmeler gerek vergi, sigorta vb maliyetlerden kurtularak düĢük
maliyete üretebilmekte; gerekse hijyenik olmayan Ģartlarda üretim yapıldığı için
sağlık açısından tehlike oluĢturmaktadır. MüĢteriler gerek fiyat duyarlığından gerek
düĢük bilinç düzeyinden dolayı bir kontrol mekanizması kuramamaktadır.
Bu eksikliğin ise devletin ilgili kurumlarının gidermesi beklenmektedir.
Belediyeleri, sağlık il müdürlülüklerini, tarım il müdürlüklerini ilgilendiren bu konu
çeĢitli sebeplerden ihmal edilmiĢ durumdadır. Her iĢletmede bulunması gereken gıda
mühendisi zorunluluğuna diploma kiralanarak çözüm bulunduğu, denetimlerin rutin
ve adil yapılmaması birçok iĢin formalite icabı yapılması katılımcıların rahatsız
olduğu noktalardır. Sektörün diğer bir sorunu ise büyük firmalara yapılan
müsamahaların yerel ve küçük iĢletmelere yapılmamasıdır. Gerek kullanılan katkı ve
koruyucu maddeler konusundan gerekse diğer kontrol ve testlerden küçük iĢletmelere
daha fazla ceza kesildiği belirtilmektedir. Yasal olmayan ve yurt dıĢından getirilen
katkı maddelerinin birçok büyük iĢletme tarafından kullanıldığı ve ceza kesilmediği;
fakat yeri geldiğinde ürünlerin nem oranındaki ufak bir sapmadan dolayı küçük
iĢletmelere ceza kesildiği sektör temsilcileri tarafından belirtilmiĢtir. Sektördeki bu
denetimsiz ortam katılımcılardan birisi tarafından “GIDA TERÖRÜ” Ģeklinde
adlandırılmıĢtır.
6.6.2. Kamu Kurumları
Ġldeki herhangi bir sektörün geliĢmesi için o ildeki kamu kuruluĢlarının, özel
sektör ve STK‟ların ortak hareket etmesi gerekmektedir. Kümelenme konusunda
yapılan çalıĢmalara kamu kuruluĢları, özel sektör ve STK‟ların da temsilciler
göndererek aktif katılımı sektör için sevindirici bir geliĢmedir.
Kamu kuruluĢlarının birbirleri ile koordine bir Ģekilde çalıĢmaları da iĢin ayrı
bir boyutudur. Ġlde Valilik, Sanayi ve Ticaret Odası ve Üniversite arasında
kümelenme çalıĢmaları için güçlü bir koordinasyon ve isteğin bulunması bu
çerçevede sektörün geliĢim göstermesi için olumlu bir durumdur. Bu Ģekilde
oluĢturulan sinerji ile sektör ile ilgili daha doğru ve stratejik kararlar alınabilir ve
yürütülebilir
Tarım il müdürlüklerinden denetim dıĢında beklenen diğer bir rol ise
ellerindeki uzman personelin daha aktif olarak iĢletmeleri ve çiftçileri
bilgilendirmeleridir. Genel olarak katılımcıların yaptığı eleĢtiriler tarım il
müdürlülüklerinin sektörün geliĢmesinde aktif olarak rol almadığıdır. Müdürlük
bünyesinde nitelikli ve yetiĢmiĢ personelin sahaya inerek gerek çiftçilere gerekse
iĢletmelere daha iyi yapmaları için önerilerde bulunması gerektiğinin altı
çizilmektedir. Tarım il müdürlüğü dıĢında sektöre destek verebilecek ve kamu
niteliğinde olan diğer bir kuruluĢ ise Ahiler Kalkınma Ajansı ve bu ajansa bağlı olarak
Aksaray ilinde olan Yatırım Destek Ofisidir.
201
Kalkınma ajansları, kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluĢları
arasındaki iĢbirliğini geliĢtirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak
ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve
programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel geliĢmeyi
hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi geliĢmiĢlik
farklarını azaltmak üzere kanunla kurulmuĢ olan bir kuruluĢtur. Aksaray, Kırıkkale,
KırĢehir, NevĢehir ve Niğde‟yi kapsayan kalkınma ajansı hibe programları, eğitimler
vb mali ve teknik desteklerle ilin ve sektörün geliĢimine katkıda bulunmaktadır.
Üniversite ve diğer araĢtırma kuruluĢları ile üniversite- sanayi iĢbirliğini
sağlanması sektörün geliĢmesi için olmasa olmaz Ģartlardan olduğu gibi sektör
yetkililerin arzu ettiği bir durum olmasına rağmen bu konuda olumlu geliĢmeler
yaĢanamamaktadır.
6.6.3. Vergi ve Benzeri kalemler ile TeĢvik
ÇeĢitli teĢvik uygulamaları söz konusu olmasına rağmen sektör vergi, sigorta
ve benzeri kalemler sebebiyle yüksek maliyetlerle karĢı karĢıyadır. Her ne kadar diğer
sektörlerde ve bölgelerde de bu maliyet söz konusu olsa bile özellikle merdiven altı ve
geleneksel olarak üreten ve Pazar yerlerinde satan iĢletmeler/kiĢiler karĢısında sektör
dezavantajlı duruma düĢmektedir.
Aksaray ilinde son yıllarda uygulamaya konulan teĢvikler sonrasında iĢini
büyütenler, baĢka memlekette olup iline dönenler yâda baĢka Ģehirden yeni yatırım
için gelenler bulunmaktadır. Aksaray ilinde yürürlükte olan bu çeĢitli teĢvik
uygulamaları için kuruluĢ yeri, sektör, çalıĢan sayısı gibi çeĢitli kriterler aranmaktadır.
Bu teĢvikleri detaya girilmeden aĢağıda kısaca belirtilmiĢtir.
i. Gelir vergisi ve stopaj vergisi
ii. Sigorta primi iĢveren hissesi teĢviki
iii. Bedelsiz yatırım yeri tahsisi
iv. Enerji desteği
v. Gümrük vergisi muafiyetleri
vi. Katma değer vergisi istisnası vergi indirimi
vii. Faiz desteği
TeĢvikler bölgeye yatırım çekilmesi ve bölgedeki iĢletmelerin büyümeleri
açısından büyük destek sağlamıĢtır. Ancak sırf destekten faydalanmak adına yapılan
ve fizibilite etüdü yapılmadan, sektör ile ilgili tecrübeleri olmadan destek alarak
sektöre giren iĢletmeler de bulunmaktadır. Bu iĢletmeler gerekli ön çalıĢmalar
yapmadan ve bilgi sahibi olmadan sektöre girdikleri için kısa sürede iflas etmekte ve
sermaye, iĢgücü, zaman kaybına sebep olmaktadır. Bunun yanı sıra kendileri ile
müĢteri, tedarikçi, ortak vb iĢ iliĢkilerine girmiĢ birçok iĢlemeyi de zora
sokmaktadırlar. Bu sebepten teĢvikler ile ilgili daha farklı bir düzenleme yapılması
sektör temsilcilerin belirttikleri hususlar arasında yer almaktadır.
Aksaray ilinde geniĢ katılımlı toplantılardan, odak grup toplantılarından ve
yapılan dokuman incelemesinden elde edilen bilgiler ıĢığında süt ve süt ürünleri
202
sektörü Porter‟ın elmas modeli çerçevesinde değerlendirilmiĢtir. Burada her bir boyut
açısından olumlu alanlar ve geliĢtirilmeye açık alanlar kısaca özetlenecektir.
Tablo 59: Aksaray Ġli Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Elmas Modeli Analizi
Elmas
Olumlu Alanlar
Modeli
BileĢenleri
 SEK ve TĠGEM iĢletmeleri
Faktör
sayesinde
sektöre
olan
aĢinalık
yetiĢtirilmesi ve çalıĢanlarda iĢ
Koşulları
 Hammaddenin (SÜTÜN)
disiplininin sağlanması
veriminin ve kalitesinin yüksek
 ĠĢletmelerin nitelikli iĢgücünün
olması
önemi ile ilgili farkındalıklarının
 SÜTAġ gibi ulusal bir
geliĢtirilmesi
iĢletmenin bölgede yerleĢik olması
 Coğrafi konumdan dolayı
geliĢtirilmesi
oluĢacak lojistik avantajları
 Tarım il müdürlüğünün daha etkin
çalıĢması
 Orta doğu ile geliĢmekte olan iĢ
 Tüketici bilincinin düĢüklüğü
Talep
iliĢkileri
 KiĢi baĢına süt ve süt ürünleri
Koşulları
 Talebin geleneksel pazarda satıĢı
kulanımının düĢüklüğü
yapılan ürünlerden sanayi ürünlerine
 Ürünlerin uzak noktalara
doğru kayması
sevkedilmesinin zorluğu
 Ulusal ölçekte Süt ve Süt
 AB ülkelerine ihracatta yaĢanan
ürünlerinın kullanımına yönelik
sıkıntılar
kampanyalar
 KOBĠ olmanın sağladığı esneklik
 KurumsallaĢmanın sağlanması
Firma
 Ortaklık, giriĢimcilik ve firmalar
Stratejisi ve ve diğer avantajlar
 Coğrafi konum sebebiyle diğer
arası iĢbilirliği kültürlerinin
Rekabet
illere göre sağlanan avantajlı konum
geliĢtirilmesi
Yapısı
 SözleĢmeli hayvancılığın
İlgili
ve  Tarım ve hayvancılığın geliĢmiĢ
geliĢtirilmesi
Destekleyici olması
Endüstrileri  Sektörün geliĢmesi ve kümelenme  Ambalaj sektörünün bölgede
çalıĢmaları için toplumsal
kurulması
n Varlığı
mutabakatın sağlanmıĢ olması
 Denetimin daha sıkı ve adil
Devletin
yapılması
Rolü
 Kamu kuruluĢlarının sektör
 Vergi ve benzeri kalemlerin
geliĢmesi için hem fikir olmaları ve
yeniden düzenlenmesi
beraber çalıĢıyor olmaları
 TeĢvik mevzuatının yeniden gözden
geçirilmesi
203
BÖLÜM 7
AKSARAY ĠLĠ ET VE ET ÜRÜNLERĠNĠN KÜME POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ
Yrd.Doç.Dr.Abdulkadir HIZIROĞLU
7.1. GiriĢ
Hayvansal ürünlerin iĢlendiği et ve et ürünleri sanayi, insanların temel protein
kaynaklarını karĢılayan önemli bir gıda sanayi dalıdır. Et ve et ürünleri sanayi, sadece
insan gereksinimini karĢılamakla kalmayıp, istihdam sağlaması, ekonomik büyüme ve
kalkınma açısından da önem taĢımaktadır. Sürekli önemini koruyan bu sanayi
ürünlerinin tüketimindeki miktar ve kalite, yeterli ve dengeli beslenmenin önemli bir
göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Türkiye‟de et ve et ürünlerinin besin maddesi
olarak insan gereksinimini karĢılamasının farkına varılması ile hayvansal üretimin
artırılmasına yönelik çalıĢmalar hız kazanmıĢtır. Ġnsan beslenmesinde önemli bir yere
sahip olması nedeniyle, toplumun et talebinin karĢılanması, gıda güvencesi
politikasının ayrılmaz bir parçasını oluĢturmuĢtur. Nüfus artıĢı, yeterli ve dengeli
beslenme konusundaki bilinçlenmeler ve tüketici davranıĢındaki değiĢimler et ve et
ürünlerine olan talebi yükseltmiĢ, bu durum ürünün iĢlendiği sanayinin geliĢmesine de
olumlu katkılarda bulunmuĢtur (GüneĢ ve ark. 2002).
Et ve et ürünleri sanayi ürünleri, üretimden tüketime birçok aĢamalardan
geçerek tüketiciye sunulmaktadır. Bu süreçte, birçok kurum ve kuruluĢ görev
almaktadır. Bu aĢamalar içinde temel olarak hammadde yetiĢtirme, canlı hayvan
ticareti ve nakliyesi, borsa ve pazarda satıĢı, kesim, yüzme ve parçalama, ana ve yan
ürünlerin değerlendirilmesi ve derecelendirilmesi, ürün iĢleme ve teknolojisi,
depolama, paketleme ve kalite kontrol hizmetleri yer almaktadır (TekinĢen ve Alkan
1988, BaĢ ve Artar 1990).
Aksaray ilinde sektörel olarak tarımda kümelenme çalıĢmalarında 3 alt sektör
ön plana çıkmıĢtır. Bunlar; süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri, un ve unlu ürünler
sanayisidir. Aksaray ili her 3 alt sektörde potansiyeli ve geliĢme eğilimi yüksek olan
sektörlerdir. Hayvancılığın giderek büyük iĢletmeler ölçeğinde artması ve özel
sektörün yatırımları hayvancılığı ve bunun içinde de süt ve süt ürünleri ile et ve et
ürünleri sanayisini gündeme getirmiĢtir. Son 5-10 yılda ildeki geliĢmelere
bakıldığında tarımda özellikle yukarıda belirtilen 3 alt sektör alanının dikkati çektiği
görülür.
Burada et ve et ürünleri sanayisinin küme potansiyelinin ortaya çıkartılması ve
değerlendirme yapılması paydaĢlarla çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bu çerçevede daha
önceki kümeleme yaklaĢımında olduğu gibi burada da Porter tarafından geliĢtirilmiĢ
ve birçok sektörde ve ülkede küme analizinde kullanılan bir yöntem olan Elmas
modeli çerçevesinde küme aktörlerinin ve ilgili paydaĢların katılımıyla toplantılar,
odak grupları ve mülakatlar yapılmıĢtır. AraĢtırma sonucu elde edilen bilgiler ıĢığında
et ve et ürünleri sanayisinin küme potansiyeli boyutları ile aĢağıda yer almaktadır.
204
7.2. Aksaray Ġli Et Ve Et Ürünleri Faktör KoĢulları
Hayvancılık ile ilgili olarak 2 temel iĢgücü alanı vardır. Birincisi; köylerde,
kasabalarda, ilçelerde küçük ölçekli yetiĢtiricilik yapan aile iĢletmeleri, ikincisi ise
KOBĠ niteliğindeki iĢletmeleridir. Genelde her ikisinde de yetiĢtiricilik anlamında
iĢgücü potansiyeli genelde nitel açıdan yetersizdir. Büyük iĢletmelerde ve pazara
yönelik üretim yapan iĢletmelerde iĢgücü daha niteliklidir.
2008 yılında kurulan Aksaray Kırmızı Et Üreticileri Birliği ilde hayvancılığın
ve bu alandaki iĢgücünün nitelik geliĢmesi açısından önemli bir varlık olarak
görülebilir. 1300 üyesi olan Birlik üyelerine hayvancılık ve kırmızı et sanayisi ile
ilgili olarak kesim, pazarlama, iĢleme alanında hizmet vermeye çalıĢmaktadır.
Bu sektör ile ilgili olarak özel iĢletmelerin artması, var olanların ölçek
büyütmesi ve Aksaray Üniversitesindeki programların etkisi ile iĢgücünü nitelik
olarak geliĢtirmek olasıdır. Nitekim, görüĢülen bazı özel iĢletmeler çalıĢanlarına
özellikle bakım, besleme, hijyen konularında eğitimler verdirdiklerini belirtmiĢlerdir.
Aslında Aksaray ili potansiyeline bakıldığında hayvancılıkta iĢgücü ile ilgili olarak
niteliksel olarak bir geçmiĢin varlığından söz edilebilir. Fakat, geliĢen iĢletme
koĢulları, entansif hayvancılığa ve et sanayisine geçiĢ ile beraber bu konuda bazı
yetersizlikler belirmiĢtir.
ĠĢgücü konusunda Aksaray ilinde birçok ilde görülen bir paradoks söz
konusudur. Bir yanda iĢsizlik, bir yanda da hayvancılıkta, et sanayisinde çalıĢmak
istemeyen bir nüfustan söz edilebilir. Bunda ise ildeki çalıĢma kültürü, iĢ disiplini,
sosyal güvenlik sistemine kayıtlılık daha doğrusu kayıtdıĢılık, iĢin sürekliliği gibi
faktörlerin ortaya çıktığı görülür. Bütün ekonomi alanlarında ortak büyüme ve
geliĢme hızının yakalanması ile bu olumsuzlukların azalabileceği belirtilebilir.
çarpan birimler; üretici örgütleri, Tarım Ġl Müdürlüğü, Özel Veteriner Hekim Ofisleri,
özel iĢletmeler ve üniversitelerdir. Daha önce de söz edildiği gibi, Aksaray
üniversitesi Aksaray meslek yüksek okulunda sektör ile ilgili “Büyük ve Küçük BaĢ
Hayvan YetiĢtiriciliği, Süt ve Ürünleri Teknolojisi” olmak üzere iki bölüm
bulunmaktadır. Diğer taraftan komĢu Ģehirlerden Konya, Kayseri ve Ankara‟da ilgili
fakülteler, bölümler bulunmaktadır. Diğer birçok sektörde olduğu gibi et ve et
ürünleri sektöründe de üniversite-sanayi-araĢtırma kurumları iĢbirliğinin düĢük
düzeyde gerçekleĢmektedir.
Ġlde kurulu bulunan üretici örgütleri bilgi kaynağı anlamında giderek daha
etkin hale gelmektedir. ĠĢletmelerin de Veteriner Hekim bulundurma zorunluluğu
bilgi kaynağı anlamında önemli girdi sağlamaktadır. Ġlde sektör ile ilgili en önemli
bilgi kaynağı (istatistik anlamında) Tarım Ġl Müdürlüğü, Üretici Birliği, Ziraat
Odasıdır.
205
7.2.3. Hammadde ve katkı maddeleri Kaynakları
Sektörün en önemli girdisini oluĢturan yem sanayisi ve mera varlığı ilde iyi
durumdadır. Ġlde çok sayıda yem fabrikası bulunmakta olup, ilin gereksinimlerini
karĢılayabilmektedir. Diğer yandan yem temini konusunda son yıllarda yem
bitkilerine yönelik yem bitkisi desteği önemli bir girdi oluĢturmaktadır. Daha önceki
bölümlerde de verildiği gibi, ilde 2009 yılı itibarıyla yem bitkileri ekim alanı 50.000
dekarın üzerine çıkmıĢtır. Ayrıca, mera varlığı da hayvancılık ekonomisi anlamında
ilde önemli katkılar sağlamaktadır.
Hayvancılıkta yaĢanan fiyat dalgalanmaları hayvancılığı yakından
etkilemektedir. Nitekim 3-5 yıl öncesine kadar canlı hayvan fiyatlarının girdi
fiyatlarının gerisinde kalması ildeki hayvanların önemli bir bölümünün elden
çıkarılmasına neden olmuĢtur. Son 1-2 yıldır ise yeniden canlanma görülmektedir.
Aksaray ilinde 2008 yılı itibarıyla 78.611 büyükbaĢ hayvan bulunmaktadır. Ġlde
hayvancılık açısından en önemli gösterge kültür ırkı hayvan varlığının yüksekliği ve
giderek artmakta olmasıdır. Bu ilde et sanayisi açısından önemli bir geliĢme alanıdır.
ġehir daha önce de belirtildiği gibi, konum olarak gerek hammaddelerin
gerekse taleplerin kesiĢtiği bir noktadadır. Ankara-Konya-Kayseri gibi üç büyük
Ģehrin ortasında yer almaktadır. Bu durum gerek hammadde temininde gerekse pazara
ulaĢım adına ciddi bir avantaj sağlamasına rağmen tersi Ģekilde bu üç büyük Ģehirden
gelen rakiplere de açık bir pazar haline gelmeye sebep olmaktadır. Tabi burada
avantaj da Ģudur: Aksaray diğer illerin pazarlarına da ortak olabilmektedir. Nitekim,
üreticiler son yıllarda Aksaray dıĢına hitap eden iĢletme sayısının daha da arttığını
belirtmiĢlerdir.
Aksaray ilinde üzerinde tartıĢılan ve önemli bir proje olan Hayvancılık
Organize Bölgesidir. Bunun ile iĢletmeler dağınıklıktan kurtulacak ve bir arada
olmanın ekonomide maliyetleri düĢürme, markalaĢma, oto-kontrol, güç birliği gibi
avantajlarından yararlanabilecektir. Çünkü, Organize Hayvancılık Bölgesi üretimde
bulunan iĢletmeler belli bir disiplin içerisinde bir araya toplanması, tek elden sevk ve
idare edilmesine imkân sağlayan bir sistem oluĢturulması, hayvancılık
faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların insan ve çevre sağlığını olumsuz yönde
etkilerinin azaltılması ve üretici-sanayici ve pazarlayıcı entegrasyonun
gerçekleĢtirilmesinin de sağlanması beklenmektedir.
7.3. Aksaray Ġli Et Ve Et Ürünleri Talep KoĢulları
Sektörün talep durumunu bölgesel ve ulusal olmak üzere iki kategoride
incelemek mümkündür. Çünkü bir yanda bölgesel düzeyde üretim yapan ve bölgesel
pazara hitap eden iĢletmeler var, diğer yanda ise ulusal düzeyde pazara giren
iĢletmeler var. Son yıllarda il dıĢından gelen iĢletmeler daha çok ulusal düzeyde
pazarlama faaliyetinde bulunurken, yerel firmalar çoğunlukla bölgesel pazara
girmektedir. Nitekim yapılan görüĢmelerde il dıĢına satılan kırmızı et ve et
ürünlerinin yaklaĢık %10‟unun Aksaray kökenli firmalara ait olduğu belirtilmiĢtir.
Burada ortaya çıkan durum ise; hayvancılığın katma değerinden daha çok Aksaray
dıĢından gelen iĢletmelerin yararlanmasıdır. Dikkate alınması gereken bir nokta,
Aksaray kökenli firmaların kapasiteleri ve ekonomik kapasiteleridir. Aksaray kökenli
206
firmaların güç birliği yapmaları yaratılan değerden daha fazla pay almalarını
sağlayabilecektir.
PaydaĢlar Türkiye‟de hayvancılıkta Konya, KahramanmaraĢ, Ankara ve
Aksaray‟ın iyi durumda olduğunu, Aksaray ilinde yetiĢtirilen hayvanların piyasada
tutulduğunu belirtmiĢlerdir. Fakat iĢlenmiĢ ürün olarak değerlendirilmesinde Aksaray
ilinin payının düĢük olduğunu ifade edilmiĢlerdir. ĠĢletmeler ulusal pazara yönelik
faaliyette bulundukça, ürün çeĢitlendirmeye gittikçe et ve et ürünleri sanayisi ilde
daha da geliĢme gösterecektir. Tabi iĢletmeler iĢletme sermayelerinin güçlü olmaması
sebebiyle düĢük kapasite ile çalıĢmaktadır. Dolayısıyla kapasiteleri ancak bölgeye
yetmektedir. Sermaye artırımı, teĢvikler, güç birliği oluĢtukça kazanım da
artabilecektir.
7.4. Aksaray Ġli Et Ve Et Ürünleri Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı
Aksaray ilinde hayvancılık (yetiĢtirici) iĢletmelerinin önemli bir çoğunluğu
küçük ölçekli (10 büyükbaĢ veya daha az) iĢletmelerdir. Büyük iĢletmeler azdır. Ġki
büyük iĢletmeden birisinin 600, diğerinin 150 büyükbaĢ hayvanı var. Burada ölçek
devreye girmektedir. Hayvancılıkta maliyetlerin barınma ve besleme anlamında
yüksek olması ölçeği etkilemektedir. Fakat son yıllarda giderek iĢletmesini büyüten
iĢletme sayısında artıĢ vardır. Burada hayvan sayısı kadar hayvanların nasıl
değerlendirildiği konusu önemlidir. Çünkü paydaĢlar Aksaray dıĢından bazı
Ģirketlerin gelip canlı hayvan aldıklarını, kesimini Aksaray ilinde yaptıklarını fakat
iĢlemesini baĢka illerde yaptıklarını belirtmiĢlerdir. Her ne kadar Bakanlığı verilerine
göre ilde et ve et ürünleri sanayinde kapasite kullanım oranı %86,5 olsa da bu durum
daha çok mevcut iĢleme iĢletmelerinin kapasitelerinin düĢüklüğünden
kaynaklanmaktadır. Ġlde bu alanda kurulu bulunan 12 iĢletme küçük kapasiteye sahip
olup, çoğunlukla yerel, bölgesel pazara hitap etmektedir.
Özellikle kesim yapan iĢletmeler, sadece hayvan alıp kesimini yapan iĢletmeler
ürünü Aksaray ilinde değil, Sakarya-Bursa-Ġstanbul gibi büyükĢehirlere
götürmektedir. Bu ise iĢlenmiĢ üründen elde edilen yüksek değerin Aksaray dıĢı illere
gitmesine neden olmaktadır. Yapılcanlar ve Kasap Ahmet Çiftliği gibi büyük
iĢletmelerde olduğu gibi diğer hayvancılık iĢletmelerinde de iĢleme birimlerinin
oluĢturulması hayvancılığın geliĢtirilmesi açısından önemli bir giriĢim olacaktır.
Ayrıca, diğer alanlarda olduğu gibi bu alanda da iĢletmelerin yapısından kaynaklanan
ve gerek kurumsallaĢmanın tamamlanamamasından gerekse nitelikli iĢgücüne olan
ilgisizlikten dolayı iĢletme bölümlerini profesyonellerin yönetmemesi sebebiyle etkin
yönetilememesi gibi olumsuzlukların azaltılması da önemlidir.
7.4.2. MarkalaĢma
Tarımsal alandaki diğer giriĢimlerde olduğu gibi et ve et ürünleri sanayisi
alanındaki önemli sorunlardan birisi de markalaĢmadır. Hayvancılık ilde öne çıkan bir
sektör olmasına rağmen et ve et ürünleri sanayisinde YAPILCANLAR firması dıĢında
öne çıkan bir iĢletme bulunmamaktadır. Bu durum ilde hayvancılık ekonomisinin
etkinliğini azaltmaktadır. Giderek artan hayvan sayısı ve ırksal iyileĢmelerin et ve et
ürünleri sanayisine dönüĢmemesi ciddi olarak ele alınması gereken bir konudur. Bu
konuda markalaĢma, pazarlama, tanıtım gibi faaliyetlere önem verilmesi ile
207
iĢletmelerin kapasite artırımı ile bölge dıĢında bilinirliğinin artması ilin ekonomik
kalkınmasına katkıda bulunacaktır.
Bölgede 12 tane sektör iĢletmesi bulunmaktadır. Tüm iĢletmeler KOBĠ
niteliğinde olup, 1 tanesi hariç bölgesel çalıĢmaktadır. Fakat son yıllarda il dıĢından
talepler gelmektedir. Bu talepler daha çok canlı hayvan alımı ve kesimi yönündedir.
Bunlar hayvanları kesip etleri büyük Ģehirlere götürüyor. Bu nedenle il ekonomisine
katkıları sınırlıdır. Aslında bu durum ilde et ürünleri sanayisi açısından olumsuzluk
göstermektedir. Çünkü il dıĢından gelen firmalar güçlü olduğundan canlı hayvan
alımında rekabeti zorlayabilmektedir. Rekabetin olumsuz koĢullarını ortadan
kaldırmanın önemli bir yolu Hayvancılık Organize Bölgesinin faaliyete geçmesi ve
paydaĢların güç birliğidir.
7.4.4. Bitkisel Üretim Ve Diğer Tamamlayıcılar
Ġlde hayvancılığın geliĢmesi hayvansal ürün sanayisi kadar bitkisel üretimin
geliĢmesi ile doğrudan iliĢkilidir. Ġlde yem bitkileri üretiminin artması, meraların
sürdürülebilir ve kontrollü kullanımı hayvancılığı olumlu etkileyecek faktörlerdir. Bu
konularda il Ģanslıdır. Diğer yandan ilde yem sanayinin geliĢmiĢ olması ve giderek
kalitenin artması hayvancılığı ve bağlı sanayileri olumlu etkilemektedir. Ġlde süt ve
süt ürünleri sektörünün geliĢmesi, bu konuda artan talep hayvancılığı da olumlu
etkileyecektir. Bu nedenle ilde hayvancılık sektör olarak ele alınmak zorundadır.
Hayvancılık alt sektörlerinin ve bitkisel üretimin organize olarak geliĢmesi ve
tamamlayıcı nitelik kazanması hem markalaĢmaya, hem üretimin devamlılığına ve
hem de Aksaray kökenli iĢletmelerin artıĢına katkıda bulunabilecektir.
7.5. Devletin Rolü
7.5.1. TeĢvikler-destekler ve denetim
Hayvancılığın geliĢmesinde en önemli rolü devlet destekleri oynamaktadır.
Nitekim son yıllardaki yem bitkileri üretim desteği, yatırım teĢvikleri Aksaray ilinde
yatırımların artmasına, hayvancılığın özellikle ırksal geliĢimine önemli katkılarda
bulunmaktadır. Bu desteklerin yerinde ve amacına uygun olarak kullanımında yerel
bürokrasinin etkililiğinin ve üretici örgütlerinin sahipliliği önemlidir.
Daha önce belirtildiği gibi, özellikle özel sektörün devletten beklediği en
önemli rol denetimlerin düzgün yapılmasıdır. Et ve et ürünleri üreten, iĢleyen
iĢletmelerin kaliteye ve uluslararası normlara uygun üretiminin denetimi, kontrol
altına alınması hem ilde hayvancılığın markalaĢmasına, hem pazarlamaya, hem de
Aksaray ili dıĢından gelen yatırımcıların daha nitelikli iĢ yapmalarına katkıda
bulunacaktır. Denetim konusunda devlet-kamu kontrolü yanında paydaĢların oto
kontrolü de kolaylaĢtırıcı rol oynayacaktır.
Aksaray ilinde hayvancılık geliĢme eğilimindedir Son yıllarda ırksal
dönüĢümler ve devletin yem bitkileri desteği ile hayvancılık Aksaray ilinde önemli
geliĢmeler göstermektedir. Canlı hayvan yetiĢtiriciliğindeki niteliksel dönüĢümler et
ve et ürünleri sanayisinde aynı ölçüde etki yaratmamaktadır. Bunun için iĢlemeye
yönelik tesislerin kurulması, desteklenmesi, ulusal marka yaratılması önemlidir.
208
Aksaray ilinde il dıĢından gelip, canlı hayvan alıp, kesimini yaparak
büyükĢehirlere et olarak götüren iĢletmeler giderek ilde ağırlık kazanıyor. Oysa et
sanayisinin geliĢtirilmesi katma değerin artımı için önemlidir. Burada yerel
KOBĠ‟lerin, yetiĢtiricilerin güç birliği yapması ve kümelemeye gitmesi önemlidir.
Ġlde çok sayıda yem fabrikası bulunmaktadır. Bu ilerde artan talebe yanıt
vermeyebilir. Hayvancılığın geliĢme eğilimi hesaplanarak yem üretim kapasitesinin
artımı hayvancılığa paralel olarak dikkate alınması gereken bir yatırım alanıdır.
Aksaray ilinde iĢçi varlığı, maliyetlerin düĢüklüğü, ruhsatlı hayvan pazarının varlığı,
hammaddeye yakınlık et sanayisi açısından olumlu nitelikler olarak ortaya çıkarken;
sulama olanaklarının giderek azalması, meraların dikkatli kullanılmaması,
markalaĢmanın olmayıĢı, giriĢimcilik kültürünün zayıf olması olumsuz nitelikler
olarak belirmektedir.
Tablo 60: Aksaray Ġli Et ve Et Ürünleri Sektörü Elmas Modeli Analizi
Elmas
Modeli
BileĢenleri
Faktör
Koşulları
Talep
Koşulları
Firma
Stratejisi ve
Rekabet
Yapısı
İlgili
ve
Destekleyici
Endüstrileri
n Varlığı
Devletin
Rolü
Olumlu Alanlar
 Hayvancılık kültürünün bulunması
 Hayvancılıkta ırksal iyileĢmeler
 Hammaddeye yakınlık (yem ve yem
bitkileri-mera varlığı)
 Hayvancılığa giderek artan ilgi
 Coğrafi konumdan dolayı oluĢacak
lojistik avantajları
 Devlet destekleri-teĢvikleri
 Ruhsatlı hayvan pazarının varlığı
 Canlı hayvanların piyasada talep
bulması
 Giderek entansif yetiĢtiriciliğe kayma
 Küçük üreticiliğin de varlığını devam
ettirmesi
 ĠĢletmeleirn kapasite artırma istekleri
 KOBĠ olmanın sağladığı esneklik ve
diğer avantajlar
 Coğrafi konum sebebiyle diğer illere
göre sağlanan avantajlı konum
 Yerelden hammadde temin olanakları
yetiĢtirilmesi ve çalıĢanlarda iĢ disiplinin
sağlanması
 ĠĢletmelerin nitelikli iĢgücünün önemi
ile ilgili farkındalıklarının geliĢtirilmesi
 ĠĢletmelerin maddi olarak
güçlendirilmesi ve iĢletmelerin finansa
ulaĢımları konusunda çalıĢmaların yapılması
 Fiziki alt yapını tamamlanması
 Ürün çeĢitlendirme
 Yem bitkileri üretiminin yaygınlaĢması
 Yem fabrikalarının artması
 Yerelde ürün iĢleme ve tesisleĢme
 Ġhracata yönelik üretime geçiĢ
 Yem bitkileri üretiminin varlığı
 Mera varlığı
 Yem fabrikalarının varlığı
 PaydaĢların giderek daha duyarlı hale
gelmesi
 Kamu kuruluĢlarının sektör geliĢmesi
için hem fikir olmaları ve beraber çalıĢıyor
olmaları
 Tarım teĢkilatının duyarlılığı
 Ortaklık, giriĢimcilik ve firmalar arası
iĢbilirliği kültürlerinin geliĢtirilmesi
 Organize hayvancılık bölgesinin
kurulması
 ĠĢleme tesislerinin kurulması
 Organize hayvancılık bölgesinin
kurulması
 Ambalaj sektörünün bölgede kurulması
 Denetimin daha sıkı ve adil yapılması
 Vergi ve benzeri kalemlerin yeniden
düzenlenmesi
 TeĢvik mevzuatının yeniden gözden
geçirilmesi
209
BÖLÜM 8
AKSARAY ĠLĠ UN VE UNLU ÜRÜNLER SANAYĠSĠNĠN KÜME
Yrd. Doç.Dr. Abdulkadir HIZIROĞLU
8.1. GiriĢ
Un ve unlu ürünler sanayi, buğday baĢta olmak üzere çeĢitli tahılları
hammadde olarak iĢleyerek un, ekmek, irmik, pirinç, makarna, bisküvi ve bulgur elde
edilen bir gıda sanayi alt dalıdır. Dünya nüfusunun beslenmesinde önemli yeri tahıllar
ve bunlar arasında da buğday ve pirinç almaktadır. Buğdaydan un elde edilmesinin
tarihçesi, buğdayın taĢ havanlarla dövülmek suretiyle ufalanmasına dayanmaktadır.
Bu iĢlemde, hayvan ve su gücünün kullanıldığı bilinmektedir. Sektörde modern
uygulamalara 19. Yüzyıl ortalarında Macarlar tarafından uygulanan valslerle
geçilmiĢ, valsler aracılığıyla buğdayın öğütülmesi gerçekleĢmiĢtir. Sektör içerisinde
yer alan bisküvi, unun içerisine Ģeker, tuz, yağ ve kabartmayı sağlayan maddelerin
katılması ve bunların su ile yoğrulması ile oluĢmaktadır. Bisküvi, bu hamura Ģekil
verilmesi ve piĢirilmesi ile meydana gelen üründür. Bisküvi kelime olarak, Latince iki
kere piĢirilmiĢ anlamına gelen “biscocotus“ sözcüğünden türetilmiĢtir. Sektör içinde
yer alan makarna ise irmiğin ve/veya unun su ve bazı zenginleĢtirici maddelerle
karıĢtırılması, Ģekil verilip kurutulması ile oluĢturulmaktadır (GüneĢ ve ark. 2002).
Türkiye, iklim ve toprak yapısı göz önüne alındığında, tahıl üretimine uygun
bir ülke ve tahıllardan buğday üretimi bakımından da dünyanın sayılı ülkelerinden
birisidir. Bunun yanı sıra Aksaray ili de iklim özellikleri ve toprak yapısı nedeniyle
tahıl üretiminin ağırlılık olduğu bir ildir. Bu önem, un ve unlu ürünler sanayinin
Aksaray ili içinde ağırlıklı olmasının baĢlıca nedenlerindendir.
Aksaray ilinde sektörel olarak tarımda kümelenme çalıĢmalarında daha önce
de belirtildiği gibi, 3 alt sektör ön plana çıkmıĢtır. Bunlardan birisi iĢte un ve unlu
ürünler sanayisidir. Aksaray ili bu alt sektörde potansiyeli ve geliĢme eğilimi yüksek
olan bir sektördür.
Ġklim özelliklerinden dolayı Aksaray ilinin tahıl iklimine uygun olması un ve
unlu ürünler sanayi açısından önemli bir avantaj oluĢturmaktadır. Küresel düzeyde
giderek daha fazla hissedilen kuraklık, yağıĢ azalması gibi faktörler, Aksaray ilinde
kuraklığa dayanıklı ürün üretimini ve bunlar arasında da tahılları ön plana
koymaktadır. Bu nedenle un ve unlu sanayinin geliĢmesi ve tarımsal kalkınma
stratejileri arasında önemli avantaj sağlayacaktır.
Diğer kümeleme konularında olduğu gibi burada da un ve unlu ürünler
sanayisinin küme potansiyelinin ortaya çıkartılması ve değerlendirme yapılması
210
paydaĢlarla çalıĢmalar yapılmıĢtır. AraĢtırma sonucu elde edilen bilgiler ıĢığında un
ve unlu ürünler sanayisinin küme potansiyeli boyutları ile aĢağıda yer almaktadır.
8.2. Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Faktör KoĢulları
Un ve unlu ürünler sanayisi ilgili olarak 2 temel iĢgücü alanı vardır. Birincisi;
tahıl üreticileri ikincisi ise KOBĠ niteliğindeki iĢletmeleridir. Burada üreticilikten çok
un ve unlu ürünler üreten KOBĠ‟lerdeki iĢgücü niteliği önem kazanmaktadır. Çünkü
tahıl yetiĢtiriciliği et ve süt üretimi gibi yoğun ihtisas gerektiren bir üretim alanı
değildir. Un ve unlu ürünler sanayi konusunda Aksaray ilinde bir birikim vardır.
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟nın verilerine göre (2009), Aksaray ilinde Tahıl, un ve
unlu ürün üreten KOBĠ niteliğinde 126 iĢletme vardır. Bu iĢletmelerin kapasitesi
155.638 ton/yıldır. Ayrıca kapasite kullanım oranı da %82,7‟dir.
Aksaray ilinde un ve unlu ürünler sanayisi açısından önemli sorunlardan birisi
iĢletmelerin yarısından çoğunun küçük ölçekli olmasıdır. Bu iĢletmelerde kalifiye
iĢgücü kullanımı ve nitel koĢullara bağlı üretim sınırlılık gösterebilmektedir. Genel
olarak un ve unlu ürünler sanayisi alanında üretim yapan KOBĠ‟ler arasında diğer
üretim konularında olduğu gibi, kalite belge ve sertifika sahibi olan iĢletme sayısı
azdır. Bu ise kalifiye iĢgücü kullanımının sınırlı olduğunu gösteren bir veridir.
Nitekim görüĢme gerçekleĢtirilen KOBĠ‟ler en çok Gıda Mühendisine gereksinim
duymaktadırlar. Gıda Mühendisinin eksikliği iĢletmenin kaliteli üretim yapması
açısından önemli bir eksikliktir.
Bu sektör ile de ilgili olarak özel iĢletmelerin artması, var olanların ölçek
büyütmesi ve Aksaray Üniversitesindeki programların etkisi ile iĢgücünü nitelik
olarak geliĢtirmek olasıdır. Nitekim, görüĢülen bazı özel iĢletmeler çalıĢanlarına
özellikle sertifikasyon, pazarlama, hijyen konularında çalıĢanlarına eğitimler
verilmesi gerektiğini belirtmiĢlerdir. Bu eğitimlerin kurumsal olarak sürekli bir
biçimde verilmesi sektörün geliĢmesinde rol oynayabilecektir. Aslında Aksaray ili
potansiyeline bakıldığında un ve unlu ürünler sanayisinde iĢgücü ile ilgili olarak
niteliksel olarak bir geçmiĢin varlığından söz edilebilir. Fakat geliĢen ve değiĢen
Pazar ve pazarlama koĢulları, teknolojik ilerlemeleri, ürün çeĢitlenmesi, lojistik
konularında bazı yetersizlikler belirmiĢtir.
çarpan birimler; üretici örgütleri, Tarım Ġl Müdürlüğü, Sağlık Ġl Müdürlüğü, TMO ve
üniversitelerdir. Daha önce de söz edildiği gibi, Aksaray üniversitesi Aksaray meslek
yüksek okulunda sektör ile ilgili “Büyük ve Küçük BaĢ Hayvan YetiĢtiriciliği, Süt ve
Ürünleri Teknolojisi” olmak üzere iki bölüm bulunmaktadır. Fakat gıda ürünleri
iĢleme teknolojisine iliĢkin bir bölümün bulunması da iĢletmelere katkılarda
bulunacak önemli birer araç olacaktır. Her ne kadar Güzelyurt Meslek Yüksek
Okulunda “Gıda Teknolojisi” bölümü bulunsa da özellikle un ve unlu ürünler sanayisi
konusunda ihtisaslaĢma olmaması yetersizlik olarak ortaya çıkabilmektedir. KomĢu
Ģehirlerden Konya ve Ankara‟da ilgili fakülteler, bölümler bulunması önemli gibi
211
görülse de zamanında yardım alabilme, danıĢmanlık alabilme açısından sorunlar
çıkabilmektedir.
Ġlde tahıl yetiĢtiriciliği konusunda (buğday, arpa, çavdar, yulaf) kurulu bulunan
üretici örgütü yoktur. Bu durum üreticilere bilgi kaynağı emin konusunda bir
eksikliktir. Ġlde sektör ile ilgili en önemli bilgi kaynağı (istatistik anlamında) Tarım Ġl
Müdürlüğü, TMO, Ziraat Odasıdır.
8.2.3. Hammadde ve katkı maddeleri kaynakları
Sektörün en önemli girdisini oluĢturan tahıl üretim potansiyeli ilde iyi
durumdadır. 2009 yılı itibarıyla ilde 215.160 hektar alanda tahıl üretimin
yapılmaktadır. Ġlde çok sayıda un fabrikası bulunmaktadır. Diğer yandan ilde özellikle
ekmek ve çeĢitleri anlamında üretim yapan iĢletmelerde bulunmaktadır. Burada
önemli bir sorun ve iĢletmecilik konusu belirmektedir. Çünkü ilde unlu ürün üreten
iĢletmeler Aksaray ilinde kaliteli un bulamadıklarını ve bu nedenle Ankara, NevĢehir,
Adana gibi illerden un aldıklarını belirtmiĢlerdir. Her ne kadar ilde tahıl üretimi çok
olsa da bu durum kaliteli un üretimi için bir avantaj oluĢturamamaktadır. Burada iki
konu üzerinde yoğunlaĢmak gerekiyor. Birincisi ilde üretilen buğday çeĢitleri iĢleme
için uygun değil. Ġkincisi ise, ildeki un fabrikaları kaliteli un üretemiyor. Bu nedenle
un ve unlu ürünler sanayisi için ilgili paydaĢların bir araya gelip, bu konuda stratejiler
üretmesi ve ilgili sanayi konusunda il ekonominse daha fazla katkı sağlayıcı arayıĢlar
içerisine girmeleri gereklidir.
ġehir konum olarak gerek hammaddelerin gerekse taleplerin kesiĢtiği bir
noktadadır. Ankara-Konya-Kayseri gibi üç büyük Ģehrin ortasında yer almaktadır. Bu
durum gerek hammadde temininde gerekse pazara ulaĢım adına ciddi bir avantaj
sağlamasına rağmen tersi Ģekilde bu üç büyük Ģehirden gelen rakiplere de açık bir
pazar haline gelmeye sebep olmaktadır. Tabi burada avantaj da Ģudur: Aksaray diğer
illerin pazarlarına da ortak olabilmektedir. Nitekim üreticiler son yıllarda Aksaray
dıĢına hitap eden iĢletme sayısının daha da arttığını belirtmiĢlerdir. Buna en güzel
örnek, UNTAD Ģirketidir. ĠĢletme ekmek ve çeĢitleri konusunda ihtisaslaĢmıĢ olup,
ulusla düzeyde tanınan bir marka haline gelmiĢtir.
Aksaray ilinde un ve unlu ürünler sanayisi alanında önemli dezavantajlardan
birisi iĢletmelerin dağınık ve birbirinden kopuk olmasıdır. Kümeleme yaklaĢımı ile
iĢletmelerin, konu ile ilgili paydaĢların bir araya gelmesi ve Aksaray kimliği altında
üretimde, pazarlamada bulunması katma değer dönüĢümünü daha da artırabilecektir.
8.3. Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Talep KoĢulları
Sektörün talep durumunu il, bölgesel ve ulusal olmak üzere üç kategoride
incelemek mümkündür. Çünkü bir yanda il düzeyinde faaliyette bulunan iĢletmeler
var, bir yanda bölgesel düzeyde üretim yapan ve bölgesel pazara hitap eden iĢletmeler
var, diğer yanda ise ulusal düzeyde pazara giren iĢletmeler var. Bu sanayi alanında il
dıĢından gelip yatırımda bulunan iĢletme sayısı diğerlerine göre oldukça azdır. Sadece
212
un satımı için ile gelen firmalar bulunmaktadır. Burada üzerinde düĢünülmesi
gereken nokta, KOBĠ‟lerin kaliteli unu ilden nasıl sağlayabileceklerinin araĢtırılması
ve bunun için neler yapılması gereği üzerinde düĢünülmesidir. Özellikle yüksek
kaliteli çıktı verecek buğdayların yetiĢtirilmesi ilin tarımsal kalkınması için önemlidir.
PaydaĢlar Türkiye‟de un ve unlu ürünler konusunda Konya, Ankara, Ġstanbul,
Gaziantep, Denizli, Çorum, EskiĢehir gibi illerin iyi ve rakip durumda olduğunu
belirtmiĢlerdir. Aksaray‟da kaliteli ve un için uygun buğday yetiĢtirilmesi,
iĢletmelerin de kaliteli ve standartlara uygun ürün üretiminde bulunması ile Aksaray
ilinin bu alandaki payının daha da artabileceği ifade edilmiĢtir. ĠĢletmeler iĢletme
sermayelerinin güçlü olmaması sebebiyle düĢük kapasite ile çalıĢtıklarını
belirtmiĢlerdir. Dolayısıyla kapasiteleri ancak bölgeye yetmektedir. Sermaye artırımı,
teĢvikler, güç birliği oluĢtukça kazanım da artabilecektir.
8.4. Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı
Aksaray ilinde un ve unlu ürünler üreten iĢletmelerin tamamı KOBĠ nitelikli
iĢletmelerdir. ĠĢletmelerin %90‟ına yakını il veya bölgesel ölçekte üretimde
bulunmaktadır. Ġlde bulunan UNTAD Unlu mamulleridir. ĠĢletme ulusla ölçekte
üretimde bulunmaktadır. Diğer iĢletmelerin önemli bir çoğunluğunun uluslar arası
standartlara uygun üretim yapamaması bu sektörün il ekonomisinden düĢük pay
almasına neden olmaktadır.
Diğer alanlarda olduğu gibi bu alanda da iĢletmelerin yapısından kaynaklanan
ve gerek kurumsallaĢmanın tamamlanamamasından gerekse nitelikli iĢgücüne olan
ilgisizlikten dolayı (1-2 iĢletme hariç) iĢletme bölümlerini profesyonellerin
yönetmemesi sebebiyle etkin yönetilememesi gibi olumsuzlukların azaltılması
kalkınma açısından önemlidir.
8.4.2. MarkalaĢma
Bu alt sanayi dalı için de önemli sorunlardan birisi markalaĢmadır. Ġlde
bölgesel ve ulusal düzeyde UNTAD Unlu Mamuller dıĢında öne çıkan bir iĢletme
bulunmamaktadır. Bu durum ilde bitkisel üretim ekonomisinin etkinliğini
azaltmaktadır. Giderek artan iĢletme sayısının ekonomik açıdan rantabl olması ve il
ekonomisine daha fazla katkıda bulunması için markalaĢma, pazarlama, tanıtım gibi
faaliyetlere önem verilmesi ile iĢletmelerin kapasite artırımı sürece olumlu etkilerde
bulunacaktır.
Bölgede 126 tane sektör iĢletmesi bulunmaktadır. Tüm iĢletmeler KOBĠ
niteliğinde olup, 1-2 tanesi hariç il veya bölgesel düzeyde çalıĢmaktadır. Kaliteli
buğday üretimi, kaliteli un üretimi ile ildeki bu alandaki iĢletmeler daha kaliteli ve
fazla miktarda üretimde bulunabilmeli bu ise rekabet açısından avantajlar
oluĢturabilecektir. Ġlde genelde un fabrikaları arasında rekabet olmakta bu ise fiyat
alanında olmakta fakat bu durum kaliteli un üretimi açsından sorun oluĢturmaktadır.
213
8.5. Aksaray Ġli Un Ve Unlu Ürünler Destekleyici Endüstriler
Ġlde un ve unlu ürünler sanayisinin geliĢmesi tahıl üretiminin devamlılığı ve
kalite ile doğrudan iliĢkilidir. Ġlde sertifikalı ve denetimli tohum kullanımı, sulu
tarıma geçiĢ ve sulu alanlarda tahıl yetiĢtirmesi ile üretim hem artıĢ hem de nitelik
açısından değiĢim gösterebilecektir. Aslında bu konularda il Ģanslıdır. Yapılması
gereken yönlendiricilik ve yayım faaliyetlerine ağırlık vermektir. Bu konularda ilde
kurulacak “tahıl yetiĢtiricileri birliği” sürece olumlu katkılarda bulunacaktır.
8.6. Devletin Rolü
8.6.1. TeĢvikler-destekler ve denetim
Bitkisel üretimin geliĢmesinde devlet destekleri önemli rol oynamaktadır.
Kaliteli ve sertifikalı tohum kullanımı, verim artıĢı için girdi desteği sağlanması,
yağmurlama sulamaya geçiĢ ve yatırım teĢvikleri Aksaray ilinde yatırımların
artmasına, önemli katkılarda bulunmaktadır. Bu desteklerin yerinde ve amacına uygun
olarak kullanımında yerel bürokrasinin etkililiğinin ve üreticilerin, iĢletmecileirn
sahipliliği önemlidir.
Aksaray ilinde un ve unlu ürünler sanayi geçmiĢi olan ve giderek geliĢme
eğiliminde olan bir sektördür. Son yıllarda bölgesel olarak üretimde bulunmak isteyen
iĢletme sayısının artması sektör açısından önemli geliĢmelerdir. Bunun için iĢlemeye
yönelik tesislerin kurulması, desteklenmesi, ulusal marka yaratılması önemlidir.
Sektörde kaliteli un temini önemli bir üretim sorunudur. ĠĢletmeler il dıĢından
un aldıklarını bunun ise hammadde temininde hem maliyet hem de zamanında tedarik
açısından sorun oluĢturabilmektedir. Fakat burada iĢletmelerin dağınık ve kopuk
olması da önemli bir sorun alanıdır. Ġldeki KOBĠ‟lerin, yetiĢtiricilerin güç birliği
yapması ve kümelemeye gitmesi önemlidir.
Tablo 61. Aksaray Ġlinde YetiĢtirilen BaĢlıca Ürünler ve Üretim Miktarları
Çavdar
Buğday
Arpa
Yıllar
Alan (ha)
Üretim
(ton)
Alan (ha)
Üretim
(ton)
Alan (ha)
Üretim
(ton)
2000
1.130.510
277.908
887.000
267.452
54.350
13.651
2001
1.131.760
135.244
902.140
96.716
61.750
8.012
2002
1.123.880
247.131
884.460
259.962
88.420
17.925
2003
1.077.560
276.522
865.490
248.296
81.710
19.472
2004
1.141.910
251.410
915.870
244.838
92.650
23.529
2005
1.134.570
258.363
890.510
284.607
89.860
24.460
2006
1.078.112
290.105
897.680
279.260
89.260
25.130
2007
1.142.133
275.748
908.500
234.458
79.830
18.931
2008
958.737
206.895
787.365
120.540
76.425
13.350
Kaynak: www.tuik.gov.tr (Bitkisel Üretim Ġstatistikleri Veri Tabanı)
214
Tablo 62: Aksaray Ġli Un ve Unlu Mamuller Sektörü Elmas Modeli Analizi
Elmas Modeli
BileĢenleri
Faktör
Koşulları
Olumlu Alanlar
 Sektör konusunda deneyimin
olması
 Ġlin tahıl üretimi için uygun
olması
 Coğrafi konumdan dolayı
oluĢacak lojistik avantajları
 Devlet destekleri-teĢvikleri
 Basınçlı sulamaya geçiĢlerin
artması
Talep
Koşulları
 Üç büyük Ģehrin ortasında olması
 ĠĢletmelerin kaliteli ürün üretme
konusunda duyarlılıklarının artma
eğiliminde olması
 Küçük üreticiliğin varlığı
 ĠĢletmeleirn kapasite artırma
istekleri
 KOBĠ olmanın sağladığı esneklik
ve diğer avantajlar
 Coğrafi konum sebebiyle diğer
illere göre sağlanan avantajlı konum
 Yerelden üretildiğinde kaliteli
hammadde temin olanakları
yetiĢtirilmesi
 ĠĢletmelerin nitelikli iĢgücünün
önemi ile ilgili farkındalıklarının
geliĢtirilmesi
 Üniversite-Sanayi-Üretici örgütleri
iĢbirliğinin geliĢtirilmesi
 Tarım teĢkilatının etkin çalıĢması
 ĠĢletmelerin maddi olarak
güçlendirilmesi
 Ürün çeĢitlendirme
 ĠĢletmelerinniteliklerini iyileĢtirmesi
 Kaliteli buğday ve un üretiminin
yaygınlaĢması
 Yerelde ürün iĢleme ve tesisleĢme
 Tahıl üreticileri birliğinin kurulması
 MarkalaĢma gereksinimi
 Geleneksel iĢletmelerin
modernleĢmesi
 KurumsallaĢmanın ve iĢgücü
niteliğinin artıĢının sağlanması
 Ortaklık, giriĢimcilik ve firmalar
arası iĢbilirliği kültürlerinin
geliĢtirilmesi
 ĠĢleme tesislerinin kurulması
 Ambalaj sektörünün bölgede
kurulması
Firma
Stratejisi
ve
Rekabet Yapısı
Bitkisel üretim
Ve diğer
tamamlayıcılar
 Tahıl ekim alanlarının varlığı
 PaydaĢların giderek daha duyarlı
hale gelmesi
Devletin Rolü
 Kamu kuruluĢlarının sektör
geliĢmesi için hem fikir olmaları ve
beraber çalıĢıyor olmaları
 PaydaĢlar arasında oto kontrol
mekanizamsının sağlanması
 Denetimin daha sıkı ve adil
yapılması
 Vergi ve benzeri kalemlerin yeniden
düzenlenmesi
215
BÖLÜM 9
AKSARAY ĠLĠ TURĠZM SEKTÖRÜ ANALĠZĠ
Gürsel GÜNDOĞDU
Gencay SERTER
Ali Rıza DEMĠREL
9.1. GiriĢ
Turizm; toplumlar arasında ekonomik, sosyal ve siyasal değiĢimin en önemli
araçlarından biridir. Çünkü turizm ekonomik bakımdan yılda yaklaĢık 1 milyar kiĢinin
katılmasına, yine yaklaĢık 1.5 trilyon dolarlık tüketim harcamasına neden olan
ekonomik bir olay olduğu kadar, doğal, sosyal ve kültürel değerlerle ekonomik
değerler arasında bir değiĢim, toplumların birbirlerini daha iyi tanımalarına olanak
sağlayan, bir endüstridir.Turizm merkezinde insanın olduğu, turistler, turist
gönderen ve turist kabul eden devletler, iĢletmeler arasındaki çok sayıda iliĢki ve
faaliyetten oluĢan bir olay, bir disiplindir. Turizm, bireysel ya da grup halinde yapılan
ulaĢtırma, konaklama, yeme-içme, eğlenme, dinlenme, alıĢ-veriĢ olanakları ve diğer
konukseverlik hizmetleri gibi faaliyetlerden oluĢan karmaĢık bir hizmet endüstrisidir.
Ülkemizde 1979 yılında 1,5 milyon olan turist sayısının 2009 yılında 30
milyona yükselmesi ve yine aynı dönemde 3-4 bin olan turizm yatağının bugünlerde
1.200.000‟lere yaklaĢması ülkemizin turizmde kat ettiği yolun inanılmazlığını
göstermektedir. Süregelen geliĢmeler de küreselleĢme çağında bu süreçten en çok
etkilenen sektörlerin baĢında gelen turizm sektöründe bu geliĢmelerin, teknolojik
(haberleĢme ve ulaĢım olanakları) , ekonomik (refah seviyesinin artması) ve siyasal
(ülkeler arası iĢbirliğinin artması sınır düzenlemelerinin zayıflaması) alanda süregelen
değiĢmeler neticesinde hızlanarak devam edeceğini göstermektedir. Bununla birlikte,
ülkemizde turizmle ilgili bazı olguları tespit etmek gerekmektedir. Bunlardan ilki,
ülkemizde uzun yıllar boyunca turizm denince büyük oranda kıyı turizminin anlaĢılır
olmasıdır. Turizmin tek boyutlu bu yapısı sürdürülebilir turizm arayıĢlarını olumsuz
Ģekilde etkilemektedir. Ġkinci olgu ise, turizmin mevsimsel niteliğidir. Gerçekte bu
durum yukarıdaki tespitle birbirini desteklemektedir. Kıyı turizminin mevsimsel
niteliği sonucu turistlerin büyük bir kısmı yaz sezonunda ülkemize gelmektedir. Bu da
ülkemizde turizm sektöründeki kısır döngünün sürmesine neden olmaktadır. Üçüncü
olgu, turizmin yerel halkla ve kültürle iliĢkisinin çok az düzeyde kurulmasıdır. BeĢ
yıldızlı oteller; ekonomik ve sosyal olarak hemen gerisindeki yerleĢimler ve yerel
halkla neredeyse tamamen kopuk durumdadırlar. Bir barıĢ ve kardeĢlik projesi olan
turizm bu tür bir anlayıĢ neticesinde sosyal ve ekonomik yaĢamla bütünleĢememekte
yerel ve bölgesel ekonomiye ciddi katkılarda bulunamamaktadır. Turistik tesislerin
hemen gerisinde bulunan yerleĢimlerin, turizm sektörünün ekonomik katma
değerinden çok az düzeyde yararlanması sonucunda, sosyal ve ekonomik yönden
turizm yöreleri ve gerideki yerleĢmeler arasında ciddi farklılıkların ortaya çıkmasına
neden olmaktadır. Bu farklılıkları ortadan kaldırmak için merkezi ve yerel düzeyde
uzun dönemli planlamalar yapılması gerekmektedir. Turizm pazarında ve turizmin yer
seçiminde çeĢitliliği sağlamadan bu sorunları çözmek olanaksızdır.
216
Turizm sektörüne iliĢkin ülkemizdeki bir baĢka olgu ise yönetsel seviyededir.
KüreselleĢme çağında merkezi otoriteler yetkilerini bir Ģekilde yerele
aktarmaktadırlar. Bu sürecin benzeri bir çok sektör için yaĢanırken, turizm sektöründe
bu süreç yavaĢ hatta tam tersine (daha çok merkezileĢerek) yaĢanmaktadır. Bu
çalıĢma bu anlamda öncü bir çalıĢmadır. Tamamen yerelin dinamikleri, bilgi birikimi
ve öngörüleri doğrultusunda ortaya çıkan bu proje Aksaray ili‟nde turizm sektörünü
gerçekçi bir vizyon çerçevesinde geliĢtirmeyi hedeflemektedir.
Aksaray sahip olduğu coğrafi, kültürel ve tarihi zenginlikleri itibari ile birçok
turizm türüne ev sahipliği yapabilecek potansiyele sahiptir. Kültür turizmi, termal
turizm, kıĢ turizmi, inanç turizmi, yayla turizmi, kırsal turizm, eko-turizm, agroturizm Aksaray‟ın en önde gelen potansiyel turizm yatırım alanlarıdır. Aksaray için
bu alanlar turizm adına daha kapsayıcı, daha rasyonel, daha uzun vadeli, daha
katılımcı planlama ve eylem olanağı ortaya çıkarmaktadır. Bu tanımlamalar içerisinde
Aksaray bazında en kapsayıcı olanı kültür turizmidir.
Kültür Turizmi konaklamanın ötesinde, yerel düzeyde yerel halk, doğal ve
kültürel mirasla etkileĢimi de içeren bir turizm türüdür. Bu anlamda, kültür turizmi,
sürdürülebilir ölçüde yapılan diğer tüm turizm türlerini yerel halk, doğal ve kültürel
miras ile bütünleĢtiği ölçüde kapsamaktadır. Bunun aksi durum ise yalnızca bir turizm
tesisinde gerçekleĢen termal, kıĢ, kıyı ve diğer turizm türleridir.
Aksaray‟da turizmin geliĢtirilmesi kültürün, doğanın ve sağlığın yeniden keĢfi
ile mümkündür. Bu keĢif Aksaray‟a olan merakı ve talebi artıracak ve böylece
ülkemiz coğrafyasında dengeli bir turizm geliĢimi de yaĢama geçirilmiĢ olacaktır.
Tanımların ötesinde bir bölge için turizm stratejisi geliĢtirirken, o stratejinin
mümkün olduğunca geniĢ kapsamlı (coğrafi ve içerik olarak), akılcı (uygulanabilir) ve
katılımcı (ortaklıklar inĢa eden) bir temel üzerine kurulması en önemli faktördür.
Aksaray konumu ve turistik değerleri itibarı ile turizm sektörü içerisinde
markalaĢacak bir potansiyele sahiptir. Bu nedenle, Aksaray‟ın turizmde yol haritası
belirlenirken yerel halkla bütünleĢen bir stratejinin belirlenmesine önem verilmiĢtir.
Bu anlamda Aksaray‟ın yerel, bölgesel ve ulusal potansiyelleri araĢtırılarak, bu
potansiyellerin Aksaray ilinde ekonomik ve sosyal geliĢmiĢliği artıracak Ģekilde
hayata geçirilebilme yolları ortaya konmuĢtur.
Aksaray Ġlinin tarım, sanayi ve turizm özelinde ilin bütüncül bir Ģekilde
kalkınmasını hedefleyen ve stratejik bir belge olan Aksaray Ġli GeliĢim Planı
bileĢenlerinden biri olan Aksaray Turizm GeliĢim Stratejisi 2023 belgesi, turizm
potansiyelini arz ve talep durumunu değerlendirerek geleceğe iliĢkin sektörel bir
vizyon, hedef ve ilkeleri açıklıkla ortaya koyan, sorumlulukların net ve gerçekçi
Ģekilde ortaya konulduğu mekansal ve iliĢkisel anlamda birden çok boyutta
değerlendirmelerin yapıldığı bütüncül ve stratejik bir çalıĢmadır.
Bu çalıĢmanın amacı, Aksaray‟ın kültür ve turizm potansiyelini
değerlendirerek yatırım alanlarını, vizyonunu, ilkelerini, stratejik alan, amaç, hedef ve
faaliyetlerini belirlemektir. Kısacası, Aksaray‟ın turizmde nasıl daha güçlü bir
destinasyon ve marka olması gerektiğini ortaya koymaktır.
217
Turizmi geliĢtirmek için halkla iliĢkiler, pazarlama, eğitim, tanıtım, ulaĢım,
altyapı geliĢtirme ve planlama, v.b. gibi bir çok alanda birbirini destekleyen politika
ve stratejilerin belirlenmesi çok önemlidir. ĠĢte bu çalıĢmanın amacı bütünsel
yaklaĢımı göz ardı etmeksizin il düzeyinde sektörel bir geliĢim planı ortaya
koymaktır.
Bu kapsamda turizm sektörünün diğer sektörlerle kurduğu iliĢki türü ve
derecesi Aksaray ili özelinde incelenecektir. ÇalıĢmanın nihai aĢamasında turizm
geliĢim haritası, turizm geliĢtirilecek, bölgeler ve bir de eylem planı sunulacaktır.
ÇalıĢma iki evreden oluĢmaktadır. Birinci evre mevcut durumun ortaya
konmasıdır. Bu evre kapsamında, ilk olarak turizme özgü sosyal ve teknik altyapı
daha sonra ise turizmin arz boyutu ve talep boyutu incelenmiĢtir. Kültür turizmi
Aksaray‟da geleceğe dönük olarak kümelenme potansiteli gösteren turizm türü olarak
belirlenmiĢtir. Ġnanç turizmi, termal, kıĢ, doğa ve eko turizm kültür turizmini
bütünleyen ve güçlendiren yapılar olarak analiz edilmiĢtir. Bu kısmın ardından
Aksaray‟ın gelecekte turizm geliĢimindeki vizyonu ve ilkeleri ortaya konulmuĢtur.
ÇalıĢmanın ikinci evresinde geleceğe dönük olarak yapılması gerekenler,
turizmin geliĢiminde önemli görülen stratejik alanlar, stratejik amaçlar, hedefler ve
faaliyetler belirlenmiĢtir. Bu evre kapsmında ilk evrede elde edilen veriler, anket
sonuçları, görüĢme tutanakları temel alınarak Aksaray‟ın turizm geliĢim stratejisinin
temelleri ve eylem alanları oluĢturulmuĢtur. Her bir faaliyet bir projeye temel olacak
Ģekilde analiz edilmiĢtir.
Bu çalışma kapsamında Aksaray ili Turizm Vizyonu, sürdürülebilir turizm
yaklaşımını benimseyerek Aksaray’ı sağlık, termal, yayla, agro ve kültür turizminde
bir marka haline getirmek ve 2023 yılında Aksaray’ın 1 milyon ziyaretçi
kapasitesine ulaşmasını sağlamak şeklinde belirlenmiştir.
ġüphesiz, bu vizyon ya da rapordaki yaklaĢım iddialı görünebilir. Fakat
Aksaray‟ın turizm potansiyeli bu iddiayı ve güveni haketmektedir. Bizi hedefe
götürecek olan yol haritası ise 9. bölümde sunulmuĢtur. Dört stratejik alan altında
onyedi stratejik amaç ve 114 faaliyetle Aksaray‟ın vizyonuna giden yol
netleĢtirilmiĢtir. Bu çalıĢma Aksaray‟ın marka olmasında ve turizminin geliĢmesinde
bir rehber ve mihenk taĢı olmalıdır. Unutmayalım her yolculuk bir adımla baĢlar. Bu
çalıĢma istikameti markalaĢma olan iddialı ve güçlü bir adımdır.
9.2. Aksaray Ġli Turizm Sektörü Sosyal-Teknik Altyapı Durumu
9.2.1. Turistlere sunulan Konaklama ve Yeme Ġçme Olanakları
Bu bölümde Aksaray Ġli içerisinde, turistlere sunulan tesis, oda ve yatak
sayıları ile ilde hizmet veren turizm acenta sayısı ve iĢletme belgeli lokantaların
sayıları verilmiĢtir. Bu sayısal veriler aktarılırken Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nın
ilgili mevzuatı gereğince yapılan değerlendirme sonuçları aktarılmıĢtır.
218
Tablo 63. Belediye Belgeli Oteller
Tesisin Adı
Oda Sayısı
Yatak Sayısı
Mevlana Oteli
28
50
Otel Yoğuran
24
44
Kapodokya Oteli
6
18
Vadi Oteli
33
60
Erdem Oteli
14
30
Best Otel
11
28
Hotel Perens Restaurant
33
55
Kaynak: Kültür ve Turizm Ġl Müdürlüğü, 2004
Tablo 64. ĠĢletme Belgeli Konaklama Tesisleri
Tesisin Adı
Oda Sayısı
Yatak Sayısı
Sınıfı
Ağaçlı Turistik Tesisleri
90
189
****
Tezcanlar Otel
30
60
**
Yuvam Otel
15
26
**
Karballa Oteli
20
41
Özel
Karvalli Otel
19
38
*
Aksaray ERAS Otel
84
192
*****
Tablo 65. Belediye Belgeli Pansiyonlar
Tesisin Adı
Oda Sayısı
Yatak Sayısı
Acemhöyük Pansiyon
12
30
Aksaray Pansiyon
9
27
Ihlara Pansiyon
12
27
Çakmak Pansiyon
7
21
Kervan Pansiyon
6
16
Maria Pansiyon
10
20
Family Pansiyon
7
25
Anatolia Pansiyon
14
40
Belediye Pansiyon
6
20
Akar Pansiyon
9
20
BiĢkinler Pansiyon
14
40
Gelveri Pansiyon
5
12
Piri Pansiyon
8
16
219
Tablo 66. Deneme ĠĢletme Belgeli Tesisler
Tesisin Adı
Oda Sayısı
Yatak Sayısı
Sınıfı
23
46
**
20
40
**
48 apart
96
Özel Belge
Toprak Otel
Üç Yıldız Otel
ġifa Kaplıca
Tablo 67. Yatırım Belgeli Konaklama Tesisleri
Tesisin Adı
Oda Sayısı
Yatak Sayısı
Sınıfı
44
97
**
Karbeyaz Otel
Tablo 68. Turizm ĠĢletme Belgeli Lokantalar
Tesisin Adı
Sınıfı
Kapasitesi
Özeller Tursitik Tesisleri
2. sınıf
80 kiĢi
AktaĢlar Turistik Tesisleri
2. sınıf
275 kiĢi
2.sınıf (Belediye Belgeli)
185 kiĢi
Hanifi Yılmaz Asmalı Konak T.
Tablo 69. Seyahat Acentaları Listesi
Acentenin Adı
Sınıfı
Aksaray Seyahat Acentası
B grubu
Peçenek Turizm Seyahat Acentası
B grubu
Nura Doğru Turizm Seyahat Acentası
A grubu
Seçenek Turizm Seyahat Acentası
B grubu
9.2.2.
UlaĢım Altyapısı
Karayolu
Aksaray il merkezi, çevre illere ve ülkenin diğer bölgelerine dört devlet yolu
ile bağlanmaktadır. Kuzeyde E-90 Yolu ile Ankara‟ya doğuda NevĢehir‟e, batıda
Konya‟ya ve güneyde E-90 Karayoluyla Niğde -Adana yolu ile bağlantılar
kurulmaktadır.(Bkz.Harita. 1)
220
225 km uzunluğundaki Aksaray-Ankara Devlet Yolunun 52 km‟si Aksaray ili
sınırları içinde kalmakta olup bu yolun tamamı, 265 km uzunluğundaki AksarayAdana yolunun 23 km‟lik kesimi dıĢında kalan uzunluğu BölünmüĢ Yol olarak hizmet
vermektedir. Ayrıca 148 km uzunluğundaki Aksaray-Konya Devlet Yolunun Aksaray
sınırları içinde kalan 49 km‟lik kesiminin 5 km‟si, 75 km uzunluğundaki AksarayNevĢehir yolunun Aksaray sınırları içinde kalan 43 km‟lik kesiminin tamamı
BölünmüĢ Yol olarak hizmet vermektedir. 2006 yılında Aksaray-Adana yolunun 23
kmlik kesiminde üst yapı iĢleri tamamlanarak bölünmüĢ yol çalıĢmaları bitirilecek
Aksaray-Konya yolunda BölünmüĢ Yol çalıĢmalarına ağırlık verilecektir.
Harita 1: Aksaray Karayolu Haritası
Ġl merkezinde mevcut durum araç trafiğini kaldırmayacak boyutlara
ulaĢılmıĢtır. Özellikle mesai giriĢ çıkıĢlarında trafik yoğunluk kazanmakta olup ayrıca
otolar için park sıkıntısı yaĢanmaktadır.
Ġlde trafik akıĢını ve yayaların can güvenliği düĢünülerek Bankalar Caddesi ve
bazı caddelerde tek yönlü trafiğe izin verilmiĢ olup yolun bir tarafı araç parkı olarak
yeniden düzenlenmiĢtir. Ayrıca araçlar için park sıkıntısını azaltmak amacıyla 2002
yılında Aksaray Belediye BaĢkanlığı tarafından kapalı otopark yapılmıĢtır.
Kent içi taĢımacılık minibüs ve halk otobüsleriyle yapılmaktadır. Halk otobüs
adedi 53, minibüs adedi ise 120‟dir. TaĢımada ağırlık olarak günlük 13840 kiĢi
taĢınmaktadır. Yakıt türü mazot olup günlük tüketilen yakıt miktarı 3114 litredir. Kent
içi yollar trafik ihtiyacını karĢılamamaktadır.
Ġl‟de ulaĢım sadece karayolu ile sağlanmakta olup, Ġlin karayolu ulaĢımı için
önemli projeler baĢlatılmıĢtır. Ġl sınırlarındaki bölünmüĢ devlet yolları ile ilgili;
221
•
•
•
•
Ankara Yolu
Adana Yolu
NevĢehir Yolu
Konya Yolu
: 52 km‟si tamamlanmıĢ durumdadır.
: 35 km‟si tamamlanmıĢtır
: 43 km‟si tamamlanmıĢtır.
:13km‟si tamamlanmıĢ, 51 km‟si yapılacaktır.
Böylelikle yukarıda belirtilen 4 güzergahtaki 194 km‟lik karayolunda, 133 km
bölünmüĢ yol tamamlanmıĢtır. 61 km‟lik bölümde ise bölünmüĢ yol çalıĢmaları
yapılmaktadır. Aksaray‟ın ilçelerine olan uzaklığı ve komĢu illere olan uzaklığı
aĢağıdaki tablolarda verilmektedir.
Tablo 70. Aksaray‟ın ilçelerine olan uzaklığı
Aksaray - Ağaçören
79 km
Aksaray - Eskil
67 km
Aksaray - Gülağaç
38 km
Aksaray - Güzelyurt
45 km
Aksaray - Ortaköy
53 km
Aksaray – SarıyahĢi
110 km
Tablo 71. Aksaray‟ın karayolu ile komĢu illere ve bazı büyük il merkezlerine uzaklığı
Aksaray - Ankara
220 km
Aksaray – Adana
260 km
Aksaray – Mersin
258 km
Aksaray – Konya
140 km
Aksaray – Ġstanbul
674 km
Aksaray - Ġzmir
688 km
Aksaray - Niğde
114 km
Aksaray – NevĢehir
70 km
Aksaray – Kayseri
160 km
Aksaray ili yol ağı toplamı 454 km‟dir. Bunun 215 km‟si devlet yolu, 239
km‟si il yoludur. Toplam 454 km olan yol ağının satıh cinsi ise 87 km‟si BSK, 367
km‟si asfalttır.
222
Tablo 72. Aksaray Ġli Yollarının Nitelikleri
YOLUN CĠNSĠ
UZUNLUĞU
(KM)
%
BSK (Bitümlü Sıcak KarıĢım)
87
19%
ASFALT
367
81%
STABĠLĠZE
0
0%
TOPLAM
454
100%
Tablo 73: Aksaray Ġli Köy Yollarının Nitelikleri
UZUNLUĞU
(KM)
%
TESVĠYE
56
3%
ASFALT
959
53%
STABĠLĠZE
741
41%
HAM YOL
41
2%
TOPLAM
1797
100%
YOLUN CĠNSĠ
Demiryolu
Ġç Anadolu‟nun merkezinde yer alan ilde, arazinin düz ve Ģartlarının uygun
olmasına karĢılık demiryolu yoktur.
Havayolu
Ġlde, Aksaray Havaalanı inĢaatı büyük oranda tamamlanmıĢtır. Havayolu
ulaĢımında Ġl merkezine 100 km mesafede NevĢehir sınırları içerisinde yer alan
uluslararası havaalanı kullanılmaktadır.
9.2.3. Turistik Mekanların - Turizm Objelerinin Teknik Altyapı Durumu
Aksaray‟da turistik mekanların teknik altyapı durumunu tespit etmek için beĢ
soru formundan yararlanılmıĢtır. Bunlar;
 Kamu kurumları soru formu
 Otel çalıĢanları soru formu
 Ziyaretçi memnuniyeti soru formu
 Turistik tesisler soru formu
 Seyahat acenteleri soru formu
223
Bu soru formları ile turistik mekanların sosyal, teknik altyapı durumu, altyapı
ihtiyaç durumu, alınması gereken acil tedbirler ve bunlara bağlı olarak kısa, orta ve
uzun vadede geliĢtirilmesi gereken projeler elde edilmiĢtir.
Bu soru formlarından, kamu kurumları soru formunda il düzeyinde yapılması
gereken kamu yatırımları, kamu kurum ve kuruluĢlarının doğrudan ya da dolaylı
olarak turizm altyapısının geliĢtirilmesine yönelik yaptıkları çalıĢmalar elde edilmeye
çalıĢılmıĢtır. Otel çalıĢanları, ziyaretçi, turistik tesisler ve seyahat acenteleri soru
formları ise turizmin özneleri olan bu aktörlerin Aksaray‟ın turizm altyapısının
mevcut durumu ve ihtiyacına yönelik değerlendirmeleri elde edilmiĢtir.
Bunun dıĢında, mevcut durum raporu hazırlık sürecinde gerekli envanter ve
arazi çalıĢmaları yapılmıĢ ve Aksaray Ġli dahilindeki Turistik Mekanları ve Turistik
Objelerin teknik altyapıları (turizm sektörü açısından) büyük oranda tespit edilmiĢ ve
bu bilgiler raporun ilgili kısımlarında ayrıntılı olarak verilmiĢtir.
9.2.4. Turizm Hizmet Sektöründe ÇalıĢanların Sosyal ve Ekonomik
Durumu
Aksaray‟da turizmi geliĢtirmek üzere geliĢtirilecek eğitim projelerini
belirlemek için turizm sektöründe çalıĢanların sosyal ve ekonomik durumuları ve
eğitim ihtiyaçları bir soru formu ile saptanmaya çalıĢılmıĢtır. Turizm sektörü
çalıĢanları soru formu ile sektörde çalıĢanların sorunları ve sektörün geliĢme
eğilimleri konusundaki beklentiler belirlenmeye çalıĢılmıĢtır.
Turizm sektörü çalıĢanları soru formunun temel hedefi turizm sektörü
çalıĢanlarının eğitim, yaĢ ve mesleki kariyer profillerini ortaya çıkarmak ve onların
turizm sektörüne olan tutunumlarını analiz etmektir. Ankette sorulan sorular
sonrasında Aksaray‟da turizm sektöründe çalıĢan personelin gerek mesleki eğitim
gerekse hizmeti içi eğitim açıkları belirlenmiĢ ve bu konuda özellikle hizmet içi
eğitim konusunda hangi içerikte ve nerelerde eğitim verilmesi konuları
değerlendirilmiĢtir.
Aksaray ili dahilinde faaliyet gösteren turizm iĢletmelerinde çalıĢan kiĢilerin
(hizmet sektörü) mevcut durumlarını ve taleplerini belirlemeye ve bu sonuçların
Aksaray Turizm Vizyonu doğrultusunda ne anlam ifade ettiğini belirlemeye yönelik
olarak toplam14 iĢletmeden 32 kiĢi ile yüz yüze görüĢmeler yapılmıĢtır. Anket
çalıĢmalarının temsil kabiliyetinin yüksek olması için mümkün olan en fazla çeĢitten
meslek gurubu ile görüĢmelerde bulunulmuĢtur. Bu anket çalıĢmaları sonucunda
aĢağıdaki hususlar tespit edilmiĢtir.
Aksaray‟da bulunan iĢletmelerin çoğu küçük iĢletme olup eleman sayıları 1 ile
5 arasındadır. Elamanların iĢletmedeki görev süreleri büyük çoğunlukla 5 seneden az
olup, eğitim seviyesi düĢüktür. ÇalıĢanlar büyük oranda turizm sektöründe
çalıĢmaktan memnun olduklarını ifade etmiĢlerdir. ÇalıĢanların çoğu turizm
konusunda ya hiç eğitim almamıĢ yada eğitim seviyeleri sertifika düzeyindedir.
ÇalıĢanların %90‟ı iĢletmede bir hizmet içi eğitime gerek olduğunu
belirtmiĢlerdir. Eğitim konuları arasında MüĢteri iliĢkileri ilk sırayı alırken, Yabancı
Dil ikinci sırada er almıĢtır. Elemanlar arasında yabancı dil bilgisi yok denecek kadar
224
azdır. Yabancı dil sorunu elemanların kendileri ile ilgili turizm sektörü içerisinde
yaĢadıkları en büyük problem olurken maaĢ yetersizliği ikinci sırada yer almıĢtır. Bu
durum yabancı dilin Aksaray‟da çalıĢan sektör çalıĢanları için çok büyük bir sorun
olduğunu hatta maaĢ ve maddi durumdan bile önde olduğunu göstermesi açısından
önemlidir. Ayrıca harita ve tanıtıcı broĢür eksikliği dikkat çeken önemli eksiklikler
olarak not edilmiĢtir. Sektör çalıĢanları içinde Aksaray‟da turizm sektörü içerisinde
yapılacak irinci faaliyet olarak tanıtım faaliyetleri görülmektedir.
Turizm sektöründe çalıĢanların Aksaray‟ın markası olabilecek en önemli beĢ
değer sıralamasında Ihlara Vadisi büyük bir ağırlıkla ilk sırada yer almaktadır. Ġkinci
sırayı Güzelyurt ve Manastır Vadisi almaktadır. Cami ve Türbeler üçüncü sırayı
alırken bunlardan Ulucami, KurĢunlu Camii ve Somuncubaba türbesi öne çıkan
değerlerdir. Daha Sonrasında ise Hasan Dağı ile kaplıcalar yer almıĢtır. Hanlar ve
AĢıklıhöyük ise son sıralarda yer almıĢlardır.
“Turizm sektöründe çalışanların Aksaray’ın markası olabilecek en önemli
beş değer sıralamasında Ihlara Vadisi büyük bir ağırlıkla ilk sırada yer almaktadır.
İkinci sırayı Güzelyurt ve Manastır Vadisi almaktadır. Cami ve Türbeler üçüncü
sırayı alırken bunlardan Ulucami, Kurşunlu Camii ve Somuncubaba türbesi öne
çıkan değerlerdir. Daha Sonrasında ise Hasan Dağı ile kaplıcalar yer almıştır.
Hanlar ve Aşıklıhöyük ise son sırlarda yer almışlardır.”
9.2.5. Aksaray Ġlinde Turizm Sektörüne ĠliĢkin Kurumsal Kapasite ve
YönetiĢim Durumu
Turizm sektörü 56 farklı iĢkolunu iĢ süreci boyunca destekleyen ender
sektörlerden biridir. Bir yerde turizmin geliĢmesi, inĢaattan, eğitime, iĢlenmiĢ
gıdadan, geleneksel ürünlere, ulaĢıma ve hatta bankacılığa varıncaya kadar birçok
sektörün geliĢmesine katkıda bulunur. Turizm sektörünün geliĢmesi yalnızca
ekonominin geliĢmesi anlamına gelmez aynı zamanda sosyal yapının da geliĢmesine
ciddi katkıda bulunur. Turizmin geliĢmesi ile yöre halkının yabancı dil bilgisi,
giriĢimcilik istekleri ve eğitimleri diğer yörelere nazaran ciddi bir Ģekilde geliĢir.
Turizm geliĢmesinin sürdürülebilir kılınması için sosyal-ekonomik geliĢim
sürecinin kamu, özel, sivil toplum ve üniversitenin de yer aldığı bir yapı ile
yönetilmesi gerekmektedir. GeniĢ katılımlı bu yönetim anlayıĢı yönetiĢim olarak
adlandırılmaktadır.
Aksaray Ġli‟nin taĢıdığı turizm potansiyeline rağmen bugüne kadar turizmde
istenilen seviyelere gelememesinin en önemli sebeplerinden birisi Aksaray Ġli
içerisinde bütün kesimler için (kamu, özel, sivil, üniversite), -ülkemizin genelinde
olduğu gibi- yönetiĢim kavramının anlaĢılamaması ya da bu kavrama tepkiyle
yaklaĢılmasıdır.
Aksaray ili dahilinde kamu kurumlarında çalıĢan personelin mevcut durum ve
potansiyellerini ve taleplerini belirlemeye yönelik olarak toplam 5 kamu kurumundan
toplam 19 anket çalıĢması kiĢilerle yüz yüze görüĢülerek gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu anket
çalıĢması turizm sektörünü temsilen sadece Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü özelinde
düĢünülmemiĢ, turizm sektörü ile kimi zaman direk kimi zaman dolaylı iliĢkisi olan Ġl
225
Çevre ve Orman Müdürlüğü, Ġl Tarım Müdürlüğü, Belediye ve Valilik olarak
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu anket çalıĢmaları sonucunda aĢağıdaki hususlar tespit
edilmiĢtir.
Aksaray ili dahilinde kamu kurumlarında çalıĢan personelin eğitim seviyesinin
yüksek olduğu görülmüĢtür. Kurumlar turizm sektörü ile iliĢkili olarak en çok tanıtım,
daha sonra denetim ve üçüncü sırada eğitim faaliyeti yaptıklarını belirtmiĢlerdir.
Ancak kurumunuz hangi sıklıkta denetim faaliyeti sorusu kurumlar tarafından boĢ
bırakılmıĢtır. Buradan çıkan sonuç Aksaray ili dahilinde turizm sektörü ile iliĢkili ya
hiç denetim yapılmamakta ya da yapılsa bile sık ve etkin bir Ģekilde olmamaktadır.
Kurumlar turizmle iliĢkili olarak festivallere maddi destek ve broĢür basımı
gibi faaliyetlere katkıda bulunurken tanıtım amaçlı en çok interneti kullandıklarını
belirtmiĢlerdir. Kamu kurumları tarafından Aksaray ilinin turizm sektöründe etkin bir
pazar payına sahip olamamasının önündeki en büyük engel olarak “Tanıtım Eksikliği”
görülmüĢtür. Daha sonra ise turizm sektörü hakkındaki bilgi eksikliği en büyük engel
olarak görülmüĢtür.
Kamu sektörü çalıĢanları açısından Aksaray ilinde turizm gelirlerinde ve
müĢteri memnuniyetinin artmasını güçleĢtiren faktörlerin baĢında tanıtım sorunu
Ġkinci sırada nitelikli eleman eksikliği üçüncü sırada ise yönetim ve organizasyon
eksikliği en büyük sorunlar olarak görülmektedir. Kamu kurum çalıĢanları tarafından
sektör içerisinde herhangi bir bürokratik engel ve mevzuat sorunu olduğu
düĢünülmemektedir.
Kamu kurumları tarafından Aksaray Ġlinde turizm sektörünün geliĢimi için
yapılması gereken en önemli faaliyet olarak Reklam ve Tanıtım faaliyetleri kesin bir
çoğunlukla ifade edilmiĢtir. Birbirine yakın sayıda olmakla birlikte ikinci sırayı
Planlama üçüncü sırayı ise Nitelikli Eleman Temini almıĢtır. Aksaray ilinin turizm
vizyonunda en önemli unsurlar olarak ilk sırada Doğa turizmi, ikinci Sırada inanç
turizmi üçüncü sırada Agro Turizm-Kırsal turizm sayılmıĢtır.
Kamu kurumları turizm sektörü ile ilgili olarak planlamayı bu plan
kapsamında kurumlarının bu plan dahilinde misyonunun ve vizyonunun belirlendiği
bir çalıĢmanın eksikliğini belirtmiĢlerdir. Kurumlar arasında turizm sektörü ile iliĢkili
çalıĢan ve faaliyet gösteren kurumların bu plana nasıl ve ne Ģekilde entegre edileceği
kesin bir dille tanımlanmalıdır. Örneğin Agro_Turizm ile alakalı olabilecek Ġl Tarım
Müdürlüğü tarafından geleneksel ürün yapım teĢvik ve eğitim çalıĢmaları
sürdürüldüğü tespit edilmiĢtir. Bunun gibi bir bütünden kopuk faaliyet gösteren
kurumların ve aktörlerin bir plan dahilinde sorumluluklarının belirlenmesi
gerekmektedir. Yapılan bu planlama çalıĢması stratejik ve bütüncül yaklaĢımı ile bu
anlamda kamu kurumlarının eksikliğini duydukları eksikliği gidermektedir.
Verilen cevaplar doğrultusunda iletiĢim ve planlama ve yönetim anlamında
Aksaray ili içerisinde ciddi eksikliğin ve beklentinin olduğu tespit edilmiĢtir.
“Aksaray ilinin turizm vizyonunda en önemli unsurlar olarak ilk sırada Doğa
turizmi, ikinci Sırada inanç turizmi üçüncü sırada Agro Turizm-Kırsal turizm
sayılmıştır. Aksaray ili’nin turizm sektöründe markası olabilecek en önemli beş değer
226
ise sırasıyla Ihlara Vadisi, Hasandağ, Sultanhan, Güzelyurt ve Somuncubaba türbesi
ile Ulucami olarak sıralanmışlardır.”
9.2.6. Aksaray Ġlindeki Turizm Turim Tesisleri Kapasite Durumu
Anket dolduran tesislerden 2 adedi 1 yıldız, 3 adedi 2 yıldız, 2 adedi 4 yıldız
ve 1 adedi 5 yıldızlı tesislerdir. Geri kalan tesisler yıldızlı değildir. Aksaray ilindeki
Konaklama Tesisleri genelde yıldızı düĢük, küçük iĢletme statüsündeki (elaman sayısı
1 ile 5 arasında değiĢen) tesislerdir. Elemanlar genelde yeni olup çoğunluğu 1 ile 5
yıllıktır. Aksaray ilinde tesisler 2000-2005 dönemi arasında turizm alanında sabit
sermaye yatırımları ve karlılık anlamında bir yavaĢlama ve durgunluk dönemine
girmiĢken 2006‟dan itibaren yatırımlar yeniden artmaya baĢlamıĢtır. Tesisler genelde
inanç turizmine yönelik olarak gelen yaĢlı turist gurubuna hizmet emektedirler ve
yıldız sayısı düĢtükçe konaklanan gün sayısı artmaktadır. Ġnanç turizmiyle bağlantılı
olarak dünyanın her yerinden Hıristiyan turist gelmektedir. Ancak Müslüman
turistlerin Ġstanbul Ģehri ayrı tutulduğunda geldikleri bölgeler içerisinde Ġç Anadolu
havzasının az da olsa öne çıktığı görülmüĢtür. Bunun sebebi olarak Ġnanç Turizmine
yönelik olarak gelen yaĢlı turistler için birincil öneme sahip fiziki yakınlık ve
kolaylığın öne çıktığı görülmektedir. Bu durum turizm stratejisi geliĢtirilirken dikkate
alınmıĢ ve bu havzayı hedef bölge seçen proje ve faaliyetler ilgili stratejik alanlar
içerisinde önerilmiĢtir.
Tesis sahipleri Aksaray‟da turizmin geliĢtirilmesinin önündeki en büyük engeli
reklam ve tanıtım faaliyeti olarak görmektedirler. Ayrıca iĢletmeler arasında bir güven
eksikliğinin olduğu belirtilmiĢtir. Bu durum Aksaray ili içerisindeki turizm iĢletmeleri
arasında herhangi bir birlik ve iĢbirliğinin olmadığı ve bunun eksikliğinin hissedildiği
Ģeklinde yorumlanmıĢtır. Bu olumsuz durumu ortadan kaldıracak proje ve faaliyetler
de ilgili stratejik alan içerisinde önerilmiĢtir.
“Ihlara Vadisi tartışmasız turizm sektörü için Aksaray İlinin simgesi olarak
görülmektedir. Hasandağ ve Güzelyurt da Ihlara Vaidisi’nden sonra en çok üzerine
vurgu yapılan turistik değerlerdir.”
9.2.7. Aksaray Ġlindeki Seyehat Acentelerinin Kapasite Durumu
Aksaray Ġli dâhilinde faaliyet gösteren acentelerin çoğu 5 kiĢiden az eleman
istihdam eden küçük iĢletmeler olup elemanları eğitim seviyesi lise-üniversite
düzeyindedir. Gelen turistlerin çoğu inanç ve doğa turizmi için gelen 16-21 ve 30-40
yaĢ grubu dilimlerine giren turistlerdir. Turizm yatırımlarının hız kazandığı dilim
olarak 1990-2000 dilimi görülmektedir. 2000‟li yıllardan sonra seyahat acentesi
kurulmamıĢtır. Aksaray ilindeki seyahat acenteleri ile birebir mülakat yapılarak
acentelerin durumu hakkında rapordaki analiz elde edilmiĢtir.
Aksaray‟daki acentelerin Kayseri, Adana, Adıyaman, Ankara ve Ġstanbul‟daki
organizasyon Ģirketleri ile iliĢkileri vardır. Bu Ģehirler potansiyel iliĢki ağlarının
kurulabileceği iller olarak görülmüĢ ve belirli temalar çerçevesinde bu illerle turizm
iliĢkilerini ve iletiĢim ağlarını kuracak ve sürekli kılacak porjeler ve faaliyetler ilgili
stratejik alanlar içerisinde önerilmiĢtir. Eğer kampanyalar düzenlenecekse bu Ģehirlere
227
ve bu Ģehirlerin sosyo-ekonomik yapısına göre farklılaĢan kampanya ve tanıtım
faaliyetleri hayata geçirilmelidir. Aynı Ģekilde Ankara, Sivas ve Tokat en çok
ziyaretçinin geldiği Ģehirler olarak bu kapsamda değerlendirilmelidir. Yabancı
ülkelere yönelik Ġslam ve Hıristiyan inancı doğrultusunda inanç turizmine gelecek
turistlere yönelik kampanya ve tanıtım faaliyetleri gerçekleĢtirilmelidir. Dubai bu
anlamda öne çıkan yabancı ülkelerin baĢında gelmektedir.
Seyahat acenteleri Aksaray‟da turizm anlamında en büyük eksikliğin iĢbirliği
ve nitelikli turizm için gerekli bilginin olmaması olarak belirtmiĢlerdir. Rekabetin
olmaması acentelerin bu bölgede yer seçmesinin en büyük sebebi olarak
görülmektedir. Bu seyahat acentaları açısından hala yatırım açısından bölgeyi cazip
kılan en önemli unsurdur. Ancak bu durum aynı zamanda ciddi bir turizm
potansiyelinin ve pazarının olduğunu ancak tam rekabet koĢullarını sağlanamadığı
için verimli bir piyasa iĢleyiĢinin gerçekleĢmediğini göstermektedir.
Ihlara Vadisi tartışmasız turizm sektörü için Aksaray İlinin simgesi olarak
görülmektedir. Hasandağ ve Güzelyurt da Ihlara Vaidisi’nden sonra en çok üzerine
vurgu yapılan turistik değerlerdir. Acente sahipleri tarafından Aksaray ilinin
turizmde markası olabilecek en önemli değerler sırasıyla Ihlara Vadisi, Güzelyurt,
Eğriminare ve Hasandağ olarak sayılmıştır.”
9.3. Aksaray Turizminin Talep Boyutu
Aksaray‟a komĢu bulunan beĢ il incelendiğinde Aksaray sözkonusu beĢ il
içinde gerek yerli gerek yabancı gerekse yabancı turist açısından NevĢehir‟den sonra
ikinci sırada yer almakta onu sırasıyla Niğde, KırĢehir ve Kırıkkale takip etmektedir.
ġekil 69: Aksaray ve Aksaray’a komĢu bazı illerde belediye belgeli tesislerde
yerli, yabancı ve toplam ziyaretçi sayısı
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
Aksaray
Kırıkkale
KırĢehir
Yabancı
Yerli
NevĢehir
Niğde
Toplam
Aksaray‟da belediye belgeli konaklama tesisleri, tesise geliĢ sayısı, geceleme
ve doluluk oranı açısından incelendiğinde pansiyonların genelde yabancı ziyaretçilere
otellerin ise yerli ziyaretçilere hizmet ettiği görülmektedir. (Tablo 2 ve Grafik 2)
228
Tablo 74. Aksaray‟da belediye belgeli tesislere geliĢ sayısı, geceleme ve ortalama
doluluk oranı
Tesise GeliĢ Sayısı
Geceleme
Toplam Yabancı
Yerli
Doluluk Oranı
Yabancı
Yerli
Toplam Yabancı
Yerli
Toplam
Otel
30
32594
32624
30
40320
40350
0,02
29,81
29,83
Pansiyon
5552
1845
7397
7833
2855
10688
3,84
1,40
5,23
Toplam
5582
34439
40021
7863
43175
51038
2,32
12,72
15,03
ġekil 70. Aksaray’da belediye belgeli tesislerde yerli, yabancı ve toplam ziyaretçi
sayısı
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
Y abancı
Y erli
Otel
Toplam
Pansiyon
Kültür ve Turizm Bakanlığı‟ndan belgeli konaklama tesislerine baktığımızda
burada da belediye belgeli tesislerde gördüğümüz manzara karĢımıza daha açık bir
Ģekilde ortaya çıkmaktadır. Bölgede birinciliği gerek havaalanı gerekse tanıtım ve
pazarlama açısından üstünlüğü elinden bırakmayan NevĢehir elinde bulundurmakta
ikinci sırada ise Aksaray gelmektedir. AĢağıda yer alan Tablo 14, Grafik 3 ve 4 bu
durumu bize göstermekte ve Aksaray‟ın bölgede ikinci sırada bile olsa geliĢmiĢ bir
konaklama altyapısına sahip olduğunu bize teyit etmektedir.
229
Tablo 75: Aksaray ve Aksaray‟a komĢu olan bazı illerde turizm iĢletme ve turizm
yatırım belgeli tesis, oda ve yatak sayıları.
TURĠZM YATIRIMI BELGELĠ
ĠLLER
TESĠS
SAYISI
ODA
SAYISI
YATAK
SAYISI
TURĠZM ĠġLETMESĠ BELGELĠ
TESĠS
SAYISI
ODA
SAYISI
YATAK
SAYISI
KIRIKKALE
1
98
188
1
32
68
AKSARAY
NĠĞDE
2
204
440
13
1
487
80
1 001
170
NEVġEHĠR
13
1 390
3 556
41
3 685
7 990
KIRġEHĠR
2
260
541
4
243
483
772
113 487
258 287
2 566
268 633
567 470
TÜRKĠYE
ġekil 71: Aksaray ve Aksaray‟a komĢu olan bazı illerde turizm yatırım belgeli yatak
sayıları.
4 000
3 556
3 500
3 000
2 500
2 000
1 500
1 000
500
541
440
188
AKSARAY
KIRIKKALE
KIRġEHĠR
NEVġEHĠR
NĠĞDE
ġekil 72: Aksaray ve Aksaray‟a komĢu olan bazı illerde turizm iĢletme belgeli yatak
sayıları.
9 000
7 990
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
1 001
483
170
68
AKSARAY
KIRIKKALE
KIRġEHĠR
NEVġEHĠR
NĠĞDE
230
Belediye belgeli konaklama tesis ve yatak sayılarının verildiği Grafik 5 ve Grafik 6
yukarıda da vurguladığımız gibi Aksaray‟ın Orta Anadolu‟da NevĢehir‟den hemen
sonra gelen konaklama kapasitesini bizlere göstermektedir.
ġekil 73: Aksaray’a komĢu olan bazı illerde Belediye Belgeli tesis sayısı.
200
172
180
160
140
120
100
80
60
32
40
20
6
4
3
KIRIKKALE
KIRġEHĠR
AKSARAY
NEVġEHĠR
NĠĞDE
ġekil 74: Aksaray‟a komĢu olan bazı illerde Belediye Belgeli yatak sayısı
10 000
9 290
9 000
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
998
1 000
147
235
239
KIRIKKALE
KIRġEHĠR
AKSARAY
NEVġEHĠR
NĠĞDE
9.3.1. Aksaray’a Gelen Yabancı Turistlerin Milliyetlere Göre Dağılımı
ġekil 75: 2008 Yılında Aksaray‟da ĠĢletme Belgeli Tesislere GiriĢ Yapanlar
3500
3000
3005
2500
1924
2000
1903
1704
1699
1500
1132
1037
975
ABD
SURĠYE
ĠSRAĠL
1000
500
0
ALMANYA
LÜBNAN
FRANSA
ĠTALYA
G.KORE
231
Tablo 76: 2008 Yılında ĠĢletme Belgeli Tesislerde Konaklayanlar (Milliyetlere Göre
Dağılımı)
MĠLLETLER
GĠRĠġ
GECELEME
%
Almanya
Lübnan
1960
1736
3005
1924
1.5
1.1
G.Kore
1693
1699
1.0
Fransa
Ġtalya
1565
1171
1903
1704
1.2
1.4
Ġsrail
964
975
1.0
Suriye
925
1037
1.1
Çin
Ġspanya
621
476
643
634
1.0
1.3
ABD
333
1132
3.3
Japonya
Ġngiltere
313
282
377
412
1.2
1.4
Hollanda
246
391
1.5
Avusturya
232
258
1.1
Bulgaristan
Belçika
161
153
217
348
1.3
2.3
Yabanci Toplam
14.451
19.101
1.3
Yerli Toplam
Genel Toplam
78.657
93.108
103.686
122.787
1.3
1.3
ġekil 76: 2008 Yılında Aksaray‟da ĠĢletme Belgeli Tesislerde Konaklayan KiĢilerin
Milliyetlere Göre Dağılımı
2500
1960
2000
1736
1693
1565
1500
1171
964
1000
925
621
500
Ç
ĠN
E
U
R
ĠY
S
A
ĠL
ĠS
R
Y
A
ĠT
A
L
A
F
R
A
N
S
R
E
G
.K
O
B
N
LÜ
A
LM
A
N
Y
A
A
N
0
9.3.2. Aksaray’a Gelen Turistlerin Memnuniyet Düzeyi
Aksaray ili dahilinde gelen turistlerin memnuniyetini, beklenti ve yaĢadıkları
sorunları tespit etmek bu veriler doğrultusunda Aksaray ili için gerekli vizyon ve
pazar olanakları ile stratejileri belirlemeye yönelik Ziyaretçi Memnuniyeti Mevcut
Durum (Sorun-Olanak) ve Potansiyeli AraĢtırması adı altında anket çalıĢması
232
düzenlenmiĢtir. Toplam 121 kiĢiyle yüz yüze yapılan bu anket çalıĢmaları Aksaray Ġli
geneline yayılacak bir dağılımla gerçekleĢtirilmiĢtir. Anket görüĢmeleri Aksaray Ġl
merkezi, Ihlara Vadisi (Belisırma ve Selime yerleĢimleri) Güzelyurt ve Helvadere
kasabalarında gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu anket çalıĢmaları sonucunda aĢağıdaki hususlar
tespit edilmiĢtir.
Aksaray ilindeki turisttik mekanlar ilgi çekici ve heyecan verici olmaları
sebebi ile turistlerde memnuniyet yaratırken temizlik baĢta olmak üzere çevresel
altyapı ve yemek kalitesi turistlerin en büyük Ģikayet konusu olmuĢtur. Gelen turistler
ağırlıklı olarak20-40 yaĢ gurubunda görünse de bunun sebebi olarak Aksaray‟daki
öğrenci nüfusunun çokluğu olarak görülmelidir. Zaten bu durum mesleki durum
bilgisinde de %58 oranında öğrenci olarak çıkmaktadır. Daha sonraki ağırlıklı yaĢ
gurubu 40-60 yaĢ gurubu olup bu grup ağırlıklı olarak doğa ve inanç turizmi için
gelmektedirler. Genel itibari ile turistlerin konaklamaları 1-2 gece ile sınırlı olup
toplam 400-450 tl harcama yapmaktadırlar.
En çok ziyaretçinin geldiği il olarak Konya ili öne çıkmıĢtır. Bu planlama
aĢamasında değerlendirilmesi gereken önemli bir veri olarak kaydedilmelidir. Gelen
ziyaretçilerin gelir seviyesi yüksek olmayıp çoğunluğu her Ģey dâhil sistemi ile gelen
turistlerdir.
Ziyaretçiler seyahatleri sırasında yaĢadıkları en büyük eksiklikler olarak
ağırlıkla, Temizlik konusunda Ģikâyette bulunmuĢlardır. Ayrıca yerli rehber sıkıntısı,
tanıtıcı broĢür eksikliği, Müze kart satılmaması gibi Ģikâyetlerde bulunmuĢlardır.
Ayrıca insanların asık yüzlü olmasından Ģikâyet edilmiĢtir.
“Gelen ziyaretçiler Aksaray ili’nin markası olabilecek en önemli beş eser
arasında birinci sırada Ihlara Vadisi’ni, İkinci sırada Hasan Dağı, Üçüncü sırada ise
Selime ve Güzelyurt’u saymışlardır.
9.4. Aksaray Turizminin Arz Boyutu
9.4.1. Kültür Turizmi
Kültür turizmi Aksaray‟ın turizm vizyonu içerisinde temel belirleyicilerden en
önemlisidir. Rapor bu bölümünde öncelikle Aksaray Ġli içerisinde
değerlendirilebilecek turizm objeleri sayılar ve konumları itibari ile bir tablo halinde
özetlenmiĢtir. Alt baĢlıklarda ise turizm objeleri tematik bir sınıflandırmaya tabi
tutulmuĢ ve bu alt baĢlıklar altında sayısal (nicel) bilgilerle birlikte turizm objelerinin
niteliksel özellikleri sorunlar ve mevcut durumlarıyla birlikte verilmeye çalıĢılmıĢtır.
233
ÖÇK Alanı
Yer altı ġehiri
Höyük/Ören Yeri
Kentsel Sit
Doğal Sit
Mağara
Kervansaray
Camii
Türbe
Bezirhane
Tescilli Bina
Kilise
ÇeĢme
Kale
Hamam
Bedesten
Medrese
Kaya Mekanlar
Köy Odası
Okul
Dükkanlar
Otel
ÇamaĢırhane
Köprü/Su Kemeri
Sarnıç
Çağlayan
Tablo 77: Aksaray ilinde yer alan kültürel değerler.
4
Ağaçören
Eskil
Gülağaç
1
4
1
3 8
1 1
2 6 2 3 12 38 8
3 2 3 4 1 2 6 1 1
9
8 55 31 55 4 10 2 4 2 3
1 44 1 5
Güzelyurt 1 8 5 3 4
Merkez
Ortaköy
SarıyahĢi
1
3 85 2 7
12
3 4
1
9.4.1.1. Aksaray Kent Ġçi Turizmi
Aksaray bir kavĢak noktası olmasından dolayı tarih boyunca iskan edilmiĢ
ender yerleĢimlerden biridir. Aksaray ili coğrafi konumu ve stratejik önemi nedeniyle
tarih boyunca misyon yüklenen merkezlerden birisi olmuĢtur. Bilhassa Anadolu
Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devleti dönemlerinde Aksaray‟a atfedilen stratejik önem
artarak devam etmiĢtir. Aksaray Selçuklu Dönemi‟nden günümüze Anadolu‟daki
önemli ilim-irfan merkezlerinden birisi olmuĢtur. Zinciriye Medresesi gibi tarihte iz
bırakan önemli eğitim kurumlarında yetiĢen ilim-irfan erbabı, bütün Anadolu‟ya ıĢık
saçmıĢ ve Türk-Ġslam tarihine yön veren geliĢmelere vesile olmuĢlardır.(Aksaray
Kültür Envanteri, Merkez-1, 2009, s:10)
Selçuklular döneminde Arkhelais olan adı II. Kılıçarslan tarafından Aksaray
olarak değiĢtirilmiĢ ve ikinci baĢkent durumuna gelmiĢtir. Bu dönemde Ģehir hayır
müesseseleri ve irfan yuvaları ile imar yönünden zenginleĢtirilmiĢ, ayrıca Ģehre kötü
insanların alınmamasından dolayı iyi insanların yaĢadığı yer anlamına gelen "Şehr-i
Süleha" olarak anılmıĢtır. Alaaddin Keykubat döneminde ise daha çok askeri bir üs
olarak kullanılmaya devam edilen Ģehir, imar yönünden de geliĢmesini sürdürmüĢtür.
(Aksaray Kültür Envanteri, Merkez-1, 2009, s:10)
Önemli bir ticaret yolu üzerinde olması sebebi ile önce Moğol istilası
sonrasında ise sırası ile Ġlhanlı, DaniĢmentli, Karamanoğulları egemenliğinde kalmıĢ
olan Ģehir, 1390 yıllarında Yıldırım Beyazıd tarafından Osmanlı Devleti hâkimiyetine
girmiĢtir.
234
Timur ile Yıldırım arasında 1402‟deki Ankara SavaĢı‟na kadar Osmanlı
idaresinde kalan Aksaray, Yıldırım‟ın savaĢı kaybetmesiyle yeniden Karamanoğlu
egemenliğine girmiĢ ve kısa süren bu dönemin ardından Aksaray yöresi Anadolu'da
46 yıl kadar hüküm süren Eratna (Ertana) Beyliği emrine girmiĢtir. Bu durum Fatih
zamanına kadar sürmüĢ, 1470 yıllarında Aksaray‟ı ele geçiren Ġshak PaĢa tarafından,
Fatih Sultan Mehmet‟in emri ile Aksaray ve Ortaköy‟de yaĢayan bir çok aile
Ġstanbul‟a nakledilmiĢtir. Günümüzde Ġstanbul‟un semtleri olan Aksaray, Laleli,
Ortaköy ve KurtuluĢ gibi yerler isimlerini; Ġlimizin Osmanlı Devleti Dönemi
kayıtlarında da rastlanan ve bu gün hala mevcut olan ilçe ve mahallelerinden almıĢtır.
Cumhuriyet dönemine kadar Konya‟ya bağlı bir sancak olan Aksaray 1920
yılında vilayet olmuĢ, 1933 yılında vilayetliği lağvedilerek Niğde'ye ilçe olarak
bağlanan Ġlimiz, 15 Haziran 1989 yılında yeniden vilayet olmuĢtur
ġehir merkezinde, özellikle Selçuklu ve Beylikler döneminden kalan birçok
cami, türbe, köprü ve çeĢme yer almaktadır. Anadolu Selçuklu Dönemi, Beylikler
Dönemi, Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet Dönemi eserlerinin kesintisiz olarak görülebildiği
Aksaray Kent Merkezinde Selçuklu Dönemine ait yapılar kentin imarına yönelik hanlar,
köprüler camiler ve medreseler iken Beylikler Döneminde genellikle kentin tarihine birer
mimari öğe olarak eklenmiĢtir. Osmanlı dönemi ise Aksaray Kent merkezinde bulunan
türbelerle kendini göstermektedir. Cumhuriyet dönemi ise genellikle idari yapılarla kentte
kendini hissettirmektedir.
Mevcut durum- sorunlar: Cumhuriyet dönemi yapıları Azm-i Milli Un Fabrikası
dıĢında eğitim, idari ve kültürel hizmet maksatlı olarak devlet elinde kullanılmaktadır.
Aksaray Ġli ile özdeĢleĢmiĢ Ulu Camii, Eğri Minare gibi yapıların ise tanıtımları eksik ve
ıĢıklandırmaları yoktur. Bu durum dolayısıyla kentin gece imajını yaratabilecek yapılar olan
bu eserlerin gün ıĢığı dıĢındaki zaman dilimi içinde kent için bir çekim noktası veya imaj
olabilmesi engellenmektedir. Diğer türbeler, camiler gibi dini yapılar için tek yapı ölçeğinde
eksiklikler ve ayrıntılı tanımlar raporun ilgili bölümlerinde verilmiĢtir. Ancak bu yapıları
kentin içerisinde bulundukları dar alanlar ile değil, Ģehir merkezinin bütününü turizm odaklı
planlayacak ve Ģehir imajı, buluĢma noktaları, dinlenme noktaları oluĢturacak, bütün yapıları
anlamlı bir tur ile birbirine bağlayacak turlar veya yönlendirmeler Ģehir merkezinde
bulunmamaktadır. Kentin içerisinden geçen ırmak rekreatif ve payzaj amaçlı olarak
kullanılmadığı tespit edilmiĢtir. Ayrıca Ġl merkezinde süregelen trafik sorunu mevcut
araç yoğunluğunu kaldıramayacak boyutlara ulaĢmıĢtır. Ġl merkezinde özellikle mesai
giriĢ çıkıĢlarında trafik yoğunluk kazanmakta olup ayrıca otolar için park sıkıntısı
yaĢanmaktadır.
Ġlde trafik akıĢını ve yayaların can güvenliği düĢünülerek Bankalar Caddesi ve
bazı caddelerde tek yönlü trafiğe izin verilmiĢ olup yolun bir tarafı araç parkı olarak
yeniden düzenlenmiĢtir. Ayrıca araçlar için park sıkıntısını azaltmak amacıyla 2002
yılında Aksaray Belediye BaĢkanlığı tarafından kapalı otopark yapılmıĢtır.
235
Aksaray Kent merkezi taĢıdığı zengin tarihi miras, barındırdığı üniversite ve yakın
civarındaki turizm çekim noktaları (Ihlara, Hasan Dağ, Ziga, Kapadokya vb) dolayısıyla
ciddi bir Ģehir turizmi potansiyeline sahiptir. Ancak bu ciddi potansiyele rağmen bugüne
kadar Ģehir turizmi yeterince geliĢmemiĢtir. Bunun en önemli nedeni ise Aksaray‟ın
turizm pazarında ciddi bir markasının, logosunun ve sloganının olmamasıdır.
Aksaray‟ın marka değerleri iyi bir marka yönetimi ile ele alındığı takdirde Aksaray‟ın
bir cazibe merkezi olması olanaksız değildir.
9.4.1.2. Arkeolojik ve Tarihi Değerler
Anadolu‟nun en eski yerleĢmelerinden birisi olan Aksaray Ġli, MÖ 8000‟lere
dayanan tarihiyle neredeyse Anadolu ile yaĢıt bir yerleĢim yeridir. MÖ. 7000-6000
yıllarında Neolitik devirde Anadolu medeniyetinin ilk izlerini gördüğümüz Konya
yakınlarındaki Çatalhöyük‟te Hasandağı‟na dolayısıyla Aksaray‟a ait vesikalara
rastlanmaktadır. Burada Hasandağı‟nın lav püskürttüğünü tasvir eden bir kazıntı
resme rastlanmıĢtır. Neolitik dönemde Aksaray ve çevresi iskan görmüĢtür. Kalkolitik
ve eski demir devirlerinde iskan olup olmadığı bilinmemekle birlikte çevre köylerde
(Böget ve KoçaĢ) bu döneme ait seramiklere rastlanmaktadır.
Neolitik döneme ait en ünlü yerleĢmelerden birisi olan AĢıklıhöyük, Aksaray
Ġli sınırları içerisinde Kızılkaya Köyü civarında Melendiz Çayı‟nın hemen kenarında
kurulmuĢ ve MÖ 8000‟lere uzanan tarihiyle Orta Anadolu‟nun en eski neolitik
yerleĢmesidir. Bu özelliğinden ötürü AĢıklıhöyük bu rapor içerisinde ayrıca bir alt
baĢlık altında incelenmiĢtir. MÖ. 3000-2000 yıllarında Asurlu tacirler bu bölgede
ticaret yapmıĢlardır. Bu dönemde Asurlu tüccarlar Mezopotamya‟dan gelerek
Ģehirlerin banliyölerinde ticaret merkezi kurmaya baĢlamıĢlardır. Bu döneme ait
kalıntıların en net ve yoğun olarak görüldüğü yer yine Aksaray Ġli dahilnde bulunan
Acemhöyük‟tür. Aksaray‟ın ilk ve orta tunç devirlerindeki durumunu en iyi açıklayan
eserlerin bulunduğu Acemhöyük MÖ.3000‟den itibaren iskan edilmiĢtir. Acemhöyük‟
ün en parlak devirleri ise MÖ.2000 yılının ilk yarısına isabet etmektedir. Barındırdığı
eserlerin çokluğu ve kalitesinden dolayı AĢıklıhöyük‟le birlikte Acemhöyük
raporumuzda ayrı bir alt baĢlık altında incelenmiĢtir.
Ayrıca arkeolojik kazıların devam ettiği bir baĢka ören yeri olan
Güvercinkayası Höyük, Orta-Kalkolotik Çağ‟a (M.Ö. 5200-4750) ait barındırdığı
zengin arkeolojik verilerle alt baĢlık altında incelenen bir baĢka yerleĢim yeridir.
236
Harita 2: Anadolu‟da antik yerleĢmeler
Aksaray Ġli içerisinde, Anadolu‟da yaĢanan bütün kültür katmanlarının izleri
kesintisiz görülmektedir. Bu tarihi ve arkeolojik derinlik, alan içerisindeki arkeolojik
sit sayısına da yansımıĢtır. Ancak Ģunu ifade etmek gerekir ki bütün Türkiye‟de
olduğu gibi Aksaray Ġli dâhilinde bulunan arkeolojik kalıntıların yeterince
korunabildiği söylenemez. Aksaray ili dâhilinde bulunan birçok arkeolojik kalıntı
daha gün yüzüne çıkmadan ya tarihi eser kaçakçıları tarafından baĢka ülkelere
götürülmekte, ya da bu kaçak kazı iĢlemleri esnasında büyük zararlar görerek yok
olmaktadırlar. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilgili yasa, yönetmelik ve ilke
kararları ile bu tür arkeolojik esere sahip alanlar korunmaya çalıĢılsa da pratikte bütün
bu yasal mevzuat istenildiği kadar etkili olamamaktadır.
Aşıklıhöyük
KONUMU: Aksaray ili sınırlarında bulunan AĢıklıhöyük, Aksaray Ġli‟nin 25
km güneydoğusunda, Hasan ve Melendiz dağlarının volkanik püskürmeleri ile oluĢan
tüflü bir arazide peri bacalarının yükseldiği bir doğal çevre içerisinde konumlanmıĢtır.
Ġçerisinde bulunan yöre, yer bilimciler tarafından “Volkanik Kapadokya” olarak
tanımlanmıĢtır. (Toprak vd. 1994; Esin vd. 1991) AĢıklıhöyük, Gülağaç ilçesi
içerisinde bulunan Kızılkaya Köyü dâhilinde bulunmaktadır.
237
ÖNEMĠ: Neolitik dönem, insanoğlunun tarih içerisindeki yolculuğundaki en
önemli kırılma noktalarından birini teĢkil etmektedir. Bu dönemde insanlar hayvanı
evcilleĢtirmeye, tarım yapmaya, yerleĢik düzene geçmeye baĢlamıĢlardır. Bir baĢka
deyiĢle öncesinde insanlık yaĢadıkları doğal çevreye bağlı iken, neolitik dönemden
sonra çevre insana bağlı olmaya baĢlamıĢtır. ĠĢte insanlık tarihindeki en önemli
kırılma noktalarından birisini teĢkil eden neolitik dönemin yaĢandığı bölgelerden
birisi olan Orta Anadolu‟nun en özgün yerine tarih ve coğrafiya olarak konumlanmıĢ
olan AĢıklıhöyük bu özelliği ile Orta Anadolu‟nun en eski ve en özgün
yerleĢimlerindendir.
Resim 1: AĢıklıhöyük Uçak Görüntüsü
Coğrafi olarak Orta Anadolu‟nun Tuz Gölü Havzası, Konya Ovası, Kapadokya
Bölgesinin kesiĢiminde yer alan AĢıklıhöyük, bu coğrafi özelliği ile yakın civarındaki
bütün neolitik yerleĢmelerden farklılaĢır ve tarih olarak da orta Anadolu!daki (M.Ö
8500) en eski yerleĢim özelliğine sahiptir. Bir baĢka deyiĢle AĢıklıhöyük Orta
Anadolu‟nun en eski köyüdür. Bu özelliği ile Orta Anadolu‟daki diğer neolitik
yerleĢmelerin (Çatalhöyük, Canhasan, KöĢkhöyük) öncüsüdür.Coğrafi konumu ise
AĢıklıhöyük‟ün o dönemdeki hiçbir yerleĢmenin baĢaramayacağı kadar erken
geliĢmesine ve neredeyse kent konumuna yükselmesine sebep olmuĢtur. Bu coğrafi ve
jeopolitik konumu nedeniyle AĢıklıhöyük döneminin aynı zamanda ilk ticaret
yerleĢmesi olmuĢtur.
AĢıklı‟da yaĢayanların, Melendiz – Su vadisindeki bol av hayvanlarından elde
etikleri et fazlalığını gerek yerleĢmelerinde depolayarak, gerekse tuz karĢılığında,
gereksinimi olan o zaman Tuz Gölü ve diğer yakın çevrede yaĢamıĢ olan insan
toplulukları ile değiĢ-tokuĢ etmiĢlerdir. (Esin, 2004) AĢıklıhöyük topluluklarının daha
uzak mesafelerle dahi ticaret iliĢkisine girdikleri ÂĢıklı yakınındaki Çiftlik obsidien
kaynağından geldiği anlaĢılan obsidien aletlerden anlaĢılmaktadır. (Mellart, 1975) O
dönemde böyle bir ticareti yapabilecek durumda olan tek yerleĢme ise hiç kuĢkusuz
AĢıklı‟da olmalıdır. (Esin,2004) Bunun dıĢında ilk cerrahi müdahalenin, ilk
madencilik ve tarım faaliyetlerinin yapıldığı, Anadolu Mimarisinin temellerinin
atıldığı AĢıklıhöyük kültürel açıdan Güneybatı asya ve Anadolu‟dan Ģimdiye kadar
tanınan kültürlerle karĢılaĢtırıldığında hiç kuĢkusuz yeni bir model sergilemektedir.
238
Orta Anadolu‟da neolitik dönemin Çatalhöyük‟le birlikte en eski, en zengin ve
en özgün eserlerini günümüze sunan AĢıklıhöyük ilk kez Hititolog Edmund Gordon
tarafından 1963 yılında tespit edilmiĢ olup ilk arkeolojik kazılar 1964- 1965 yıllarında
Ian Todd tarafından yapılmıĢtır. Yemi dönem kazıları ise Prof. Dr. Mihriban
ÖzbaĢaran tarafından 2006 yılından beri sürdürülmektedir. Ayrıca bu alanda o
dönemin en önemli ticaret ve kullanım aracı olan tuza iliĢkin Burçin Erdoğdu
tarafından ve obsidyen kullanımına iliĢkin Fransız Anadolu AraĢtırmaları Enstitüsü
(IFEA), Fransa Ulusal Bilimsel AraĢtırma Merkezi (CNRS) ve Ġstanbul Üniversitesi
Prehistorya Anabilim Dalı ile ortaklaĢa yürütüldüğünü tarafından projeler
yürütülmektedir.
Mevcut Durum – Sorunlar: AĢıklıhöyük Ģu an itibari ile bir grup bilim adamı
tarafından 1964 yılından beri kazılmaktadır. Kazı alanı mart ayı içerisinde ziyaret
edilmiĢ, kazı alanının iptidai yöntemlerle korunduğu görülmüĢtür. Höyük çevresi
diğer bir çok höyüğe nazaran korumalı olsa da yine de etkin bir Ģekilde korunduğu
söylenememektedir. Höyük içerisinde oldukça güzel ve özenle hazırlanmıĢ AĢıklı
Evleri rekonstrüksüyonları höyüğün en ilgi çekici yanıdır. Höyük kenarındaki evler
birer müze haline getirilmiĢtir. Ayrıca köylülerle kurulan iletiĢim ve AĢıklıhöyük
Çocuk Eğitim Merkezi kazının ve höyüğün Kızılkaya köylülerince benimsenmesine
sebep olması nedeniyle oldukça baĢarılı bir sosyal projedir.
Ancak aynı çağdaĢı olan Çatalhöyük ile kıyaslandığında höyüğün kazı alanının
daha korumasız olduğunu söylemek mümkündür. Alanın giriĢ çıkıĢının daha
kontrollü, kazı alanının ise kazı yapılmadığı süre boyunca hava ve iklim koĢullarından
etkilenmemesi için üstünün modern yapı malzemeleri ile kapatılması gerekmektedir.
Ayrıca müzenin daha iĢlevli hale getirilmesi mümkündür.
Acemhöyük
KONUMU: Anadolu'nun en büyük höyüklerinden biri olan Acemhöyük,
Aksaray Ġl merkezinin 18 km. kuzeybatısında, Tuz Gölünün güney kıyısı yakınındaki
YeĢilova Kasabası içindedir. YerleĢim yeri, 700x600x20 m3 hacimdeki höyük ve onu
çevreleyen AĢağı ġehir'den oluĢur. (http://www. transanatolie. com/Turkce/ Turkiye/
Antik% 20 Sehirler/ Acemhoyuk/acemhoyuk.htm,13.02.2010)
ÖNEMĠ: Aksaray il merkezinin 18 km kuzeybatısında Melendiz çayının
suladığı ovanın ortasında, Asur ticaret kolonileri çağının önemli merkezlerindendir.
Akkad ve Hitit yazıtlarında adı geçen Asur kenti PuruĢanda'yı ortaya çıkarmak
amacıyla sürdürülen kazılarda, ilk tunç çağının son evrelerinde baĢlayan bu yerleĢme
alanı bulunmuĢtur. AĢağı kent ve höyükte yürütülen kazılarda Asur ticaret
kolonilerine iliĢkin dört yapı saptanmıĢtır. Bu katlarda Sarıkaya Sarayı, Hatipler
Sarayı, evler, damga ve silindir mühürler, çeĢitli bezeme ve biçimlerde çanak çömlek,
kumaĢ izleri ve boncuklar, altın süs eĢyası, tanrı/tanrıça/kız çocuğu betimli kurĢun
heykelcik, fildiĢi yapıtlar ve oyun tahtası gibi buluntular ortaya çıkarılmıĢtır. Bunlar o
dönemin kültür yaĢamında Anadolu dıĢı (Mısır, Suriye, Mezopotamya) etkileri
yansıtan buluntulardır. Helenistik ve Roma Dönemlerinden ise birer yapı katı
saptanmıĢtır.
239
Acemhöyük‟ün esas önemi Asur Ticaret Kolonileri Çağı‟na ait yerleĢmelerden
birisi olmasının ötesinde, o çağda Büyük Kral tarafından yönetilen üç kentten birisi
olmasıdır. Büyük Kral, höyüğün güney kısmında yer alan Sarıkaya Sarayında
oturuyordu. 3600 m2 lik bir alana oturan, iki katlı, günümüze kalmıĢ alt katında 50
odası bulunan bu saray çağının Anadoludaki en iyi korunmuĢ ve en zengin
buluntulara sahip yapısıdır. Acemhöyük'ün Asur Ticaret Kolonileri çağındaki iliĢkileri
ve zenginliği Ģüphesiz saraylarındaki buluntularla anlaĢılmaktadır. Sarıkaya Sarayının
lüks eĢyaları arasında fil ve suaygırı diĢlerinden yapılmıĢ yatak, taht gibi mobilya
parçaları, oyun tahtaları, aplik ve kutular yer alır. Obsidiyen ve kaya kristalinden
yapılmıĢ vazo, kadeh, hayvan biçimli içki kapları; altın iplikle iĢlenmiĢ boncuklarla
süslü kumaĢ kalıntıları saraydaki renkli yaĢamın diğer izleridir. Acemhöyük çıkan
eĢya bulguların yanında kent yapısı ve mimarlık ve mühendislik tarihi bakımından da
önemli bir anıt olan Sarıkaya Sarayı gibi anıtsal yapılara sahip olması sebebi ile
Anadolu‟nun Altın Çağı sayılabilecek Asur Ticaret Kolonileri çağının havasını ve
ihtiĢamını en güzel ve enetkileyici Ģekilde gösterebilecek yerlerden olmasıdır.
Anadolu‟da Asur Ticaret Kolonileri Çağı‟nın üç önemli kentinden birisi olan
Acemhöyük‟te kazılar ilk kez 1962 yılında Prof. Dr. Nimet Özgüç tarafından
baĢlatılmıĢ olup, 1989 yılından bu yana ise Prof. Dr. Aliye Öztan tarafından
sürdürülmektedir.
Bilgi Kutusu 1:
Resim 2: Neolitik Çağ Rekonstrüksüyonu.
NEOLĠTĠK ÇAĞ NEDĠR?
Ġnsanın
yoğun
avcılıktoplayıcılıktan üretime, göçebelikten
yerleĢik yaĢama geçtiği, MÖ
yaklaĢık 10.000 yıl öncesinden
baĢlayan ve "Ġlk Üretimciliğe GeçiĢ
Evresi" olarak da adlandırılan
Neolitik Çağ'ın en önemli özelliği,
besin
sorunlarının
çözümüyle
gerçekleĢtirilen büyük bir "devrim"
olmasıdır. Neolitik Çağ insanı, bazı
bitkileri tarıma almıĢ, birçok
hayvanın da evcilleĢtirilmesini
gerçekleĢtirmiĢ; avcılığın yerine
hayvancılık, toplayıcılığın yerine ise
tarım ya da rençberlik geçmiĢtir.
Ġnsanoğlu ilk kez bu dönemde, doğa
ile iliĢkisini kendi lehine çevirmeyi
baĢarmıĢtır. Üretimle birlikte gelen
yerleĢik yaĢam, köylerin ve giderek
kentlerin kurulmasına yol açmıĢtır.
240
Mevcut Durum Sorunlar: Acemhöyük, Aksaray Merkez Ġlçe, YeĢilova
kasabasının merkezi sayılabilecek bir Ģekilde konumlanmıĢtır. Üzerinde yapılar
mevcuttur. Halk tarafından höyük bugüne kadar neredeyse yağmalanmıĢ denebilecek
kadar tahribata uğratılmıĢtır.
Hâlihazırda da höyüğün etrafını çevreleyen, giriĢ çıkıĢı kontrol eden veya
tamamen yasaklayan herhangi bir düzenleme yoktur. Bu görünüĢü itibari ile acilen
koruma önlemlerinin alınması gereken bir bölgedir. Bu bölgeye ait, AĢıklıhöyük
benzeri bir müze veya yaĢayan halkla iliĢki kurmayı sağlayacak bir proje evi yada
odası mevcut değildir.
Güvercinkayası Höyük
KONUMU: Ören yeri, Aksaray il merkezinin ± 30km kuzeydoğusunda,
Çatalsu (Apsarı) Köyü‟nün 1-1.2 km batı-kuzeybatısında, Mamasun Baraj Gölü
içinde, Melendiz Su yatağı sağ kıyısına bir burun yaparak uzanan kayalık kütle
üzerinde yer almaktadır. KıĢ ve bahar aylarında baraj gölü içinde bir ada olarak kalan
yerleĢmeye ancak yaz ve güz aylarında, Aksaray-Demirci-Çatalsu, ya da AksaraySaratlı-Çatalsu üzerinden gidilebilmektedir.
ÖNEMĠ: 1996 yılında baĢlatılan Güvercinkayası Kazısı (Çatalsu, GülağaçAksaray), onbirinci sezonunu geride bırakmıĢtır. Küçük çaplı sayılabilecek bu Orta
Kalkolitik Çağ (kal. C14 M.Ö. 5200-4750) kaya üzeri yerleĢmesi, kentleĢme
öncesinin, sosyoekonomik ve sosyopolitik devinimleri hakkında, önemli verileri
barındırmaktadır.
Resim 3-4: Güvercinkayası Höyüğü
241
Ġlk baĢlarda yerleĢme, Mamasun barajı göl alanı içinde, Melendiz su sağ
kıyısında tek baĢına yükselen kayalığın doğal formasyonuyla uyumlu, tasarım ürünü,
bitiĢik düzende tutulmuĢ mimari dokusuyla dikkat çekmiĢtir. Kazılar ilerledikçe, tarım
ve hayvancılığa dayanan kırsal ekonomisinde, artı ürünün depolanarak korunması ya
da idaresine yönelik bazı ekonomik ve politik geliĢmelerin yaĢandığı anlaĢılmıĢtır.
(http://guvercinkayasi.com/tr/ 2008 year.php?action=surface_research, 23.02.2010)
Kalkolitik Çağ, tarım kadar ikinci evcilleĢtirme aĢamasını tamamlayan
hayvancılık ve hayvan besiciliğinin de öne çıktığı bir dönemdir. Özellikle sütten elde
edilen hayvansal ürünlerin, artı değer olarak ekonomiye katılmasıyla, çobanlık
mesleği de hiç kuĢkusuz Ģekil değiĢtirmiĢtir.
Güvercinkayası obsidiyen ve kemik alet endüstrilerinde, ok uçlarına hiç
rastlanılmamıĢtır. Av ve savunma silahı olarak, göçebelere atfedilen sapan
taneleri/taĢları öne çıkmaktadır.
Çok zengin ve uçsuz bucaksız tarım topraklarına sahip Anadolu‟nun Hitit‟lere
kadar geleneksel yönetim modelinin, beylikler, prenslikler, yerel krallıklar Ģeklinde
olduğu bilinmektedir. Anadolu‟nun kentleĢmesinde, hiç kuĢkusuz bu modelin çok
büyük etkisi olmuĢtur. Su kaynaklarına sıkı sıkıya bağlı ve dar bir alanda kümeleĢmek
zorunda kalan Güney Mezopotamya Kalkolitik Çağ tarımcıları, anıtsal yapılarıyla
merkezi büyük kent modelini geliĢtirirken, aynı dönem Anadolu tarımcılarıysa, daha
küçük
boyutlarda
kale
kent
modeline
sadık
kalmıĢtır.
(http://guvercinkayasi.com/tr/2008 year. php?action =surface _research, 23.02.2010)
Harita 3: Güvercinkayası Kazı Evi ve Ören Yeri
242
Bu bağlamda, uluslararası bir ekiple, pek çok bilim dalından uzmanlarla
sürdürülen, Mamasun barajının tehdidi altındaki Güvercinkayası Kazıları‟nın,
Anadolu modeli kentleĢme olgusuna somut verilerle ıĢık tutmağa devam edeceğini
umulmaktadır. Orta Anadolu‟da Kalkolitik Çağın önemli temsilcilerinden olan
Güvercinkaya Höyük‟ün kazıları 1996 yılından beri Prof.Dr. Sevil Dülçur tarafından
sürdürülmektedir.
Mevcut durum sorunlar: Güvercinkaya kazı alanı ile ilgili olarak diğer birçok
kazı alanında yaĢanan sorun yaĢanmakta, alanın kontrolü sağlanamamakta ve kazı
alanının hem insan hem de doğal koĢullara karĢı yıpranmasını engelleyecek önlemler
yetersiz kalmaktadır. Ancak bu alanda farklı olarak yurtdıĢı kaynaklı fonlarla kazı
desteklenmektedir. Bu sayede hem projenin reklamı yapılmakta hem de kazı
çalıĢmalarında verim artmaktadır.
Güvercinkaya kazısı kapsamında sürdürülen “Kültürel ve Doğal Çevremiz”
baĢlıklı sosyal proje sayesinde yöre halkı ile kazı ekibinin diyaloğu güçlendirilmiĢ ve
halk özellikle çocuklardan baĢlayarak bilinçlendirilmiĢlerdir. Ayrıca alanda
Güvercinkaya deneysel evi inĢa edilmiĢtir. Her türlü ilkelliğine rağmen bu yapı ileride
oluĢacak müzenin nüvesini oluĢturacak niteliktedir.
Diğer Arkeolojik Alanlar
Aksaray ili dahilinde toplam 54 adet arkeolojik sit bulunmaktadır. Bunların
hemen hemen hepsi herhangi bir koruma tedbiri olmadan, hava ve mevsim
koĢularının açık etkisi ile kaçak define avcılarının tehtiti altındadırlar. Bu sebeple kazı
için ödenek sıkıntısı olsa dahi bir an önce höyüklerin hiç olmazsa muhafazası ve
gelecek nesillerle aktarılabilmesi için koruma önlemlerinin alınması gerekmektedir.
Bununla birlikte arkeolojik kalıntıların yakın civarında yaĢayan köylülerin
yakınlarında bulunan bu arkeolojik değerle ilgili olarak bilgilenmeleri ve o değeri
benimsemelerini sağlayacak sosyal projelerin hayata geçirilmesi gerekmektedir.
Aksaray Ġli içerisinde bulunan arkeolojik kalıntıların birçoğu henüz hiçbir
bilimsel kazı iĢlemine tabi tutulmamıĢlardır. Bununla birlikte bugüne kadar birçoğu
kaçak kazılarla fiziki olarak zarar görmüĢ ve birçok eser tarihi eser kaçakçıları
tarafından çalınmıĢtır.
Aksaray ili içerisinde bulunan Höyüklerden kazısı sürenler hariç (AĢıklıhöyük,
Güvercinkayasıhöyük, Acemhöyük) diğerlerinde herhangi bir koruma önlemi
görülmemektedir. Hatta bugüne kadar bilinçsiz tarımsal kullanım neticesinde
höyüklerden birçoğu yok olmuĢtur. Aksaray ili içerisinde henüz tescili yapılmamıĢ
birçok höyüğün olabileceği düĢünülmektedir.
243
9.4.2. Ġnanç Turizmi
Aksaray ili hem Ġslam Dini hem de Hristiyanlık Dini açısından önemli eserlere
ve mekânlara ev sahipliği yapmaktadır. Orta Anadolu‟nun ve Anadolu tarihinin en
önemli beyliklerinden birisi olan Karamanoğulları Beyliği‟nin yayıldığı coğrafya
içerisinde kalan Aksaray ili, bu dönemden kalma mimari açıdan özgün ve nitelikli
camilere, yine yoğun olarak Selçuklular Döneminden kalma evliya türbelerine ve
Selçuklu Eserleri kadar etkileyici ve nitelikli olmasa da Osmanlı Döneminden kalma
cami ve mescitlere ev sahipliği yapmaktadır.
Aksaray Ġli, Hristiyanlık dini açısından da oldukça zengin ve özgün yapılar
barındırmaktadır. Güzelyurt Ġlçesi içerisindeki Manastır Vadisi ve Ihlara Vadisi
zengin kilise sayısıyla Aksaray Ġli‟ne ayrı bir önem katmaktadırlar. Hıristiyanlığın
doğduğu ve yayılmaya baĢladığı Anadolu toprakları içerisinde Aksaray, barındırdığı
zengin Hıristiyanlık dönemi yapılarıyla bu tarihsel gerçekliğin hayat bulduğu bir
coğrafyaya ev sahipliği yapmaktadır.
Hristiyanlık dönemine ait yapılar genelde iki vadi içerisinde (Manastır Vadisi,
Ihlara Vadisi) toplandığı için bu yapılar için bu coğrafi yapıya bağlı kalınarak iki alt
baĢlık kurgulanırken, Ġslam Dinine ait yapılarda böyle bir yoğunlaĢma gözlenmediği
için ilçelere bağlı kalınarak bir sınıflandırmaya gidilmiĢtir.
9.4.2.1. Ġslam Dinine Ait Yapılar
Aksaray Ġli içerisinde Ġslam dinine ait olan ve tescilli ya da envantere girmiĢ
olan yapılar genelde Merkez Ġlçe ve Güzelyurt‟ta yoğunlaĢmıĢlardır. Bununla birlikte
Eskil, Gülağaç ve Ortaköy‟de de az da olsa bu yapılardan mevcuttur.
Aksaray Ġli, dini yapılar açısından değerlendirildiğinde Orta Anadolu‟da Dini
yapı yoğunluğu en yüksek olan illerimizden birisidir. Bununla birlikte Yunus Emre,
Tapduk Emre, ġeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) gibi Ġslam aleminin bilinen ve
önde gelen alimlerinin türbeleri de Aksaray Ġli sınırlarında bulunmaktadır. Her yıl on
binlerce ziyaretçi bu kiĢilerin türbelerini ziyaret etmek için Aksaray Ġli‟ne
gelmektedirler.
Bununla birlikte Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemine ait dini yapıların
kesintisiz Ģekilde görülebildiği Aksaray Ġli hem bu tarihsel derinlik hem de bu
yapılardan bazılarının benzersiz mimari güzellikleriyle Anadolu‟daki birçok kentten
farklılaĢmaktadır.
244
Tablo 78: Ġslami yapılar.
MERKEZ ĠLÇE
ESER ADI
1.Bedir Muhtar Camii
2.Cıncıklı (Hacı Yusuf) Mescidi
3.Çavdar Baba Türbesi ve Camii
4.Eğri (Kızıl) Minare
5.Eskicioğlu Camii
6.Hacı Ġsmail Camii
7.Hacı Hasanlı Camii
8.Hasas Camii
9.Hasas Hacı Musa Camii
10. Horoz Baba Camii ve Türbesi
11.Kalanlar Hacı Yusuf Ağa Camii
12.Kerimağa Camii
13.Kesik Minare
14.Kılıçoğlu Camii
15.Kızıl Minare Camii
16.KöprübaĢı Camii
17.Hacı BektaĢ (KurĢunlu) Camii
18.Küçük Bölcek Camii
19.Leyla Hatun Camii
20.MaraĢlıoğlu Camii
21.NakkaĢ Camii
22.Pamucak Camii
23.Pir Ali Mescidi
24.Salih Ağa Camii
25.TekeĢ Baba Camii
26.Terlemez Baba Camii
27.Ulu Camii
28.Zafer Camii
29.YeĢilova Ulu Camii
TESCĠL TAR-NO
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
245
21.09.1996-529
30.Doğantarla Eski Camii
31.Helvadere Yeni (Kilise Camii) Camii
08.04.1977-A/443
32.TaĢpınar Yeni Camii
15.12.1973-7580
33.TaĢpınar Yavuz Selim Camii
15.12.1973-7580
34.YeĢiltepe (Kırkıl) Ulu Camii
30.05.1985/1067
35.Karaören Eski Camii
5.11.1994-78
36.KarataĢ Köyü Camii
08/04/1977-448
37.Tapduk Emre Camii
5.1.1994-1863
38.Yalman Köyü Eski Camii
02.06.2005/285
39.Akhisar Çanlı Kilise
8.10.1994-68
40.Pir Ali Sultan Türbesi
13.8.1992-1404
13.08.1992-1404
41.Yusuf Hakiki Baba Türbesi
13.08.1992-1404
42.Külhani Ali Baba Türbesi
43.Cemaleddin Aksarayi Türbesi ve Zaviyesi
44.ġeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) Mescit ve Türbesi
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
13.08.1992-1404
45.Hırkalı Sultan Türbesi
13.08.1992-1404
46.Bedir Muhtar Türbesi
13.08.1992-1404
47.Hassas Baba Türbesi
13.08.1992-1404
48.Titiz Baba Türbesi
13.08.1992-1404
49.ġeyh Hamza Türbesi
13.08.1992-1404
50.Üçler Tekkesi
13.08.1992-1404
51.Kemal Baba Türbesi
52.Terlemez Baba Türbesi
13.08.1992-1404
53.FeriĢtah Hatun Türbesi
13.08.1992-1404
54.Çaput Baba Türbesi
20.9.1996-517
55.KabakbaĢ Veli Emir ġeyh Türbesi
30.6.01/1547
56.Kılıçaslan Türbesi ve KırkkızlarKöĢkü
30.6.01/1547
57.Turhasan Türbesi
22.9.1995-295
58.Seyyid Battal Gazi Türbesi
15.5.1999-1039
59.Taptuk Emre Türbesi
5.1.1994-1863
ESKĠL ĠLÇESĠ
246
TESCĠL TAR-NO
ESER ADI
---------------------
1.Eskil Ulu Camii
31.08.1990-820
2. Böget Köyü Camii
---------------------
3.EĢmekaya Küba Camii
GÜLAĞAÇ ĠLÇESĠ
TESCĠL TAR-NO
ESER ADI
24.03.2000-1234
1.Bekar Sultan Türbesi
15.12.1973-7575
2.Demirci AĢağı Camii
15.12.1973-7575
3. Demirci Yeni Camii
15.12.1973-7575
4. Demirci Eski Camii
13.07.1995-218
5.Camiören Camii
10.10.1991-1150
6.Selime Camii
10.10.1991-1150
7.Yukarı Mahalle Camii
10.10.1991-1150
8.Selime Sultan Türbesi
21.10.1992-1470
9.Emir Gazi Türbesi
GÜZELYURT ĠLÇESĠ
TESCĠL TAR-NO
ESER ADI
30.09.1988-275
1.Kilise Camii
30.09.1988-275
2.Kaya Camii
15.12.1973-7576
3. Kasaba Camii
4. KarĢıyaka Camii
15.12.1973-7576
5.Baydı Hatun türbesi
24.01.1998-54
ORTAKÖY ĠLÇESĠ
ESER ADI
1.KarĢı Mahalle Camii
2. Yukarı Mahalle Camii
3. AĢağı Mahalle Camii
4.Sarıkaraman Eski Camii
5.Yunusemre Türbesi ve Çilehanesi
6.Durhasanlı Türbesi
TESCĠL TAR-NO
15.12.1973-7584
15.12.1973-7584
15.12.1973-7584
02.06.2005-281
22.09.1995-294
02.06.2005-280
247
Mevcut durum-sorunlar: Aksaray Ġli dahilinde bulunan Ġslam dinine ait
yapılardan öne çıkan birkaç yapı dıĢında yapıların bir çoğunda herhangi bir
bilgilendirme, iĢaretleme çalıĢması bulunmamaktadır. Hatta bir çok yapı içerisinde
bulundukları mahalle sakinleri tarafından bile tarihi özellikleriyle bilinmemektedirler.
Bunda önemli bir sebep de bugüne kadar bir çok tarihi değeri olan dini yapıların
yanlıĢ restorasyon ve müdahalelerle bozulmuĢ olmasıdır. Hatta bazıları neredeyse
tarihi özelliklerini bütünüyle yitirmiĢtir.
Yapı ölçeğindeki bu sorundan öte, esas sorun birbirinden ayrı ayrı
mekanlarda ve hatta ilçelerde ve farklı kullanımlarla güncel yaĢamın içerisine katılan
bu dini yapıların hepsine iliĢkin, konuyu bütüncül Ģekilde kavrayacak bir strateji ve
tanıtım mekanizmasının eksikliğidir. BaĢka il ve ilçelerden gelenlerin bir çoğu
Aksaray‟a Ġslam dini ile ilgili yapıları görmek veya önemli Ġslam alimlerinin
türbelerini ziyaret etmek için gelmektedirler. Ancak gelenlerin bir çoğu Aksaray‟da
hem dini yapı ölçeğinde hem de türbe olarak Aksaray‟ın bu kadar büyük bir
yoğunluğa sahip olduğunu bilmemektedirler. Ne yazık ki Aksaray Ġli özelinde de ilin
bu özelliğine ve potansiyeline vurgu yapacak herhangi bir strateji veya eylem
üretilmemektedir.
9.4.2.2. Hristiyanlık Dönemine Ait Yapılar
Aksaray Ġli içerisinde Hıristiyanlık Dinine ait yapıların yoğunlaĢtığı bölge
Güzelyurt ilçesidir. Güzelyurt‟lu Gregorius Teologos ve Kayserili Basilus, birlikte
ortaya koydukları fikirlerle zaman içinde Ortodoks Mezhebinin kurucuları durumuna
gelmiĢler, buna bağlı olarak da ilk manastır hayatı Güzelyurt‟ta baĢlamıĢtır. Ġmparator
Teodosius tarafından Güzelyurt‟ta 385 yılında Gregorius Teologos adına bir de kilise
yaptırılmıĢtır. Oğul Gregorius, 329 yılında Arianzos adı verilen çiftlikte doğmuĢtur.
Harita 4: Ihlara Vadisi Planı
248
Roma‟ın din üzerindeki baskısı, Ġkonoklast akımın baĢlamasına sebep
olmuĢtur. M.Ö. 1. yy.‟da bölge Roma Ġmparatorluğu topraklarına katılmıĢtır. Fakat
kral gücündeki dini liderlerin (rahipler) yönetimi M.S. 2. yy.‟a kadar azalarak da olsa
devam etmiĢtir. Bu sıralarda köle durumunda bulunan halk arasında Aziz Paul‟un
bölgeye getirdiği Hıristiyanlık hızla yayılmaya baĢlamıĢtır. Hıristiyanlık ilk yıllarda
büyük tepki görmüĢ, Ġmparatorluk tarafından resmi din olarak kabul edilinceye kadar
bu dine inananlar, öncelikle Güzelyurt ve çevresi, Ihlara Vadisi, Peristrema Vadisi,
Soğanlı gibi yerlerde saklanmıĢlardır. Zaman içinde Hıristiyanlık bu bölgede Pagan
dini ve Pers kökenli geleneklerden etkilenerek yeni bir anlayıĢa dönüĢmüĢtür. Bu
dönemde Aziz Gregorios‟un ortaya koymuĢ olduğu dini sistem o kadar kuvvetlidir ki,
bölge bu hareketten yara almadan kurtulmuĢ ve Ġkonoklast akıma karĢı olan Hıristiyan
din adamlarına sığınak olmuĢtur. (Kültür Envanteri, Aksaray-Güzelyurt-1, 2009, s.1112)
Güzelyut Ġlçesi sınırları içerisindeki kliselerin yoğunlaĢtığı bir baĢka bölge ise
4,5 km. uzunluğundaki Manastır Vadisi‟dir. Tarihte bir manastır ve pek çok kilise ile
binlerce insanı barındırmıĢtır. 3. veya 4. yüzyıllarda ilk manastır yaĢamının burada
baĢlandığı söylenmektedir. Vadi boyunca 28 adet kaya kilisesi bulunmaktadır.
Ġçlerinde en önemlileri SiviĢli Kilise, Büyük Kilise Camii, Papaz Evi, Kalburlu Kilise
ve Kömürlü Kilise‟dir.
1924 yılına kadar, ilçede Rum ve Türk nüfus bir arada yaĢamıĢlardır. Büyük
Mübadele‟de Rumlar, Yunanistan‟ın Kastorya ve Kozan köylerinden gelen Türklere
evlerini terk etmiĢlerdir. Ġlçede mübadele 1924 yılında yapılmıĢ ve buradan göç eden
vatandaĢlar Yunanistan‟ın Kavala Ģehrine bağlı Nea Kalvari‟ye yerleĢtirilmiĢtir.
Kurulan bu yerleĢim alanı tamamen Türk dili konuĢmakta ve her yıl düzenli bir
Ģekilde uluslar arası Türk-Yunan Dostluk Festivali düzenlenmektedir.
Mevcut durum – sorunlar: Güzelyurt Ġlçesi sınırları içerisinde bulunan
Kiliseler, iki Vadi içerisinde yoğunlaĢmıĢlardır. Bu mevcut yapıların korunması ve
dini yapıların korunması adına bir avantajdır. Ancak bu Vadilerden sadece birisi
Ihlara Vadisi gelen ziyaretçiler tarafından bilinmekte, Manastır Vadisi ise çok az
bilinmekte ve kısıtlı sayıda tur programına alınmaktadır. Bu vadilerden sadece Ihlara
Vadisi içerisinde giriĢ düzenlemeleri yapılmıĢtır. Ancak Vadiye kontrolsüz olarak
giriĢ yapılabilecek pek çok nokta mevcuttur. Vadi içerisinde sadece giriĢ yapılabilen
noktalarda bireysel ihtiyaca yönelik tesisler bulunmakta bu noktalar arası oldukça az
tesis bulunmaktadır. Bu tesisler arasının 7 km civarında olduğu ve bu bölgeyi ziyaret
edenler arasında yaĢlı nüfusun oldukça geniĢ bir yer tuttuğu düĢünülürse, bu fiziki
yapının birçok soruna yol açacağı açıktır. Nitekim Ihlara giriĢ kapısı içerisinde
bulunan iĢletmeci ile yapılan mülakatta bölgede ziyaretin yoğun olduğu dönemde
aylık ortalama iki kez ağır yaralanmalı kaza gerçekleĢtiği ve yaralıların elli milyon
karĢılığında eĢekle taĢıdıklarını ifade etmiĢlerdir. Bunun yanında Vadi içerisindeki
yürüyüĢ yolları güvensiz ve belli yaĢ grupları için oldukça risklidir. Ayrıca Vadi
içerisinde belli noktalarda Vadi ortasından geçen dere ve fiziki koĢullar sebebi ile
çıkmaz yollar oluĢmakta ve bu durum ziyaretçiler tarafından tepkiyle
karĢılanmaktadır. Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından bir noktada demir köprü
inĢaatı sürdürülüyorsa da ulaĢım konusunun vadinin bütününü ele alacak Ģekilde
249
güvenlik haberleĢme ve bireysel ihtiyaçlara yönelik tesisler ile birlikte ele alınması
gerekmektedir. Bunun yanında Vadi içerisinde bulunan kiliselere yönelik hiçbir
bilgilendirme yapılmamıĢtır. Aynı husus Vadi giriĢlerindeki giriĢ kontrol noktalarında
da yaĢanmaktadır. Görevli kiĢiler Vadi hakkında oldukça sınırlı bilgiye sahip sınırlı
yabancı dil bilgisi ile görevlerini icra etmeye çalıĢmaktadırlar. Vadinin bütününe
yönelik doküman, elektronik belgeler veya bunlara yönelik bir sergi-gösteri odası
mevcut değildir. Gelen ziyaretçiler oldukça riskli yollardan yürümelerine rağmen,
giriĢte herhangi bir sigorta belgesi ya da bilgilendirme ve risk üstlenmeye yönelik bir
döküman imzalamamaktadırlar. Oysa yabancı ülkeler bu tip yerlerde sigorta sistemi
iĢletmekte ve risklerini azaltmaktadırlar.
Manastır Vadisi‟nin ise en büyük sorunu yeterince tanınmaması ve
tanıtılmamasıdır. Ihlara Vadisi gibi bu bölgede de ne bölgenin bütününe yönelik ne de
tek tek yapılara yönelik yeterince bilgilendirme sağlayacak doküman
bulunmamaktadır. Yer altı Ģehirleri ve bazı kiliselerin tırmanıĢları belirli yaĢ grupları
için oldukça risklidir. Fiziksel avantajı ise Güzelyurt yerleĢimine oldukça yakın
olmasıdır. Bu bölgenin de tıpkı Ihlara Vadisi‟nde oluĢan eksiklikler neticesinde
önerildiği gibi, bütüncül, yani vadi bütününü ve ihtiyaçlar bütününü kapsayacak
Ģekilde planlanmaya ihtiyacı vardır.
9.4.3. Yeraltı ġehirleri
Kapadokya bölgesi ülkemizde yer altı Ģehirlerinin en yoğun olduğu bölgedir.
Bunun sebebi, temel olarak bu coğrafyanın jeolojik yapısını belirleyen Hasan Dağı,
Melendiz Dağı ve Erciyes Dağı gibi volkanik dağlardır. Bu dağların aktif olduğu
çağlarda püskürttükleri lav bu bölgenin temel kayaç türünü oluĢturmuĢtur. Bölgenin
karstik kayaç oluĢumu yumuĢak yapısıyla kolay iĢlenebilir bir özelliğe sahiptir. Bu
özelliğinden dolayıdır ki, bu kayaç türünün hâkim olduğu kapadokya bölgesinde yer
altı Ģehirleri yoğunlaĢmıĢtır. Aksaray bu yönüyle bir yeraltı kenti olarak
adlandırılabilir. Gülağaç, Güzelyurt, Eskil, Ortaköy ilçeleri köylerinde ve merkeze
bağlı köy ve kasabalarında hemen hemen hepsinde yeraltı yerleĢmeleri
bulunmaktadır.
Toplam 16 (onaltı) yer altı Ģehrinin bulunduğu Aksaray Ġli‟nde bu yer altı
Ģehirlerinin sekizi Güzelyurt, üçü Gülağaç, Üçü merkez, biri Ortaköy ve biri de Eskil
ilçelerinin sınırları içerisinde kalmaktadır. (Bkz. Tablo 18) Yer altı Ģehirlerinin
tamamı 1988‟den 2005‟e kadar geçen süre içerisinde tescillenmiĢler ve sit alanı ilan
edilmiĢlerdir.
250
Aksaray‟ın Güzelyurt Ġlçesinde Ģu an üç adet yeraltı Ģehri, Gaziemir Köyünde
Gaziemir Yeraltı Ģehri, Gülağaç Ġlçesinde Saratlı Yeraltı Ģehri, Camiliören Köyünde
Çukurören Yeraltı Ģehri, Ortaköy Ġlçesinde Ozancık Yeraltı Ģehri, temizlik çalıĢması
yapılarak ortaya çıkarılmıĢ turizme açılmayı bekleyen yeraltı Ģehirledir. Gülağaç
Ġlçesinde tesbiti yapılan Örenönü Yeraltı Ģehri, Sofular Yeraltı Ģehri, merkeze bağlı
Büyük Pörnekler Köyü‟ndeki Büyük Pörnekler Yeraltı ġehri, Topakkaya Kasabasında
Topakkaya Yeraltı Ģehri, Eskil Ġlçesinde Büyük Erdoğdu Yeraltı Ģehri, tespiti yapılan
yer altı Ģehirlerinden bazılarıdır. Daha eski tarihlerde de kullanıldığı muhtemel olan
bu yeraltı Ģehirleri genellikle Bizans Döneminde 5 ve 7.yy‟da bölgede baĢlayan Arap
akınları karĢısında buraları kullandıkları bulgulardan anlaĢılmaktadır. Selçukluların
bu yer altı Ģehirlerini askeri amaçlı kullandıkları kervansarayların buralara 5-10km.
uzaklığında olmasından anlaĢılmaktadır.
9.4.3.1. Pörnekler Yeraltı ġehri
Büyük Pörnekler Kemer Yeraltı ġehri içerisinde yapılan arkeolojik kazılarda
Bizans ve Ġslami döneme ait sikkeler, yüzük, seramik parçaları gibi kültür varlıkları
tespit edilmiĢtir. Yapılan temizlik çalıĢmasında A, B ve C salonları olarak adlandırılan
üç adet bölüm ve hayvan barınağı olarak kullanılan bir alan ortaya çıkarılmıĢtır.
Resim 5 ve 6: Pörnekler Yer Altı ġehri
Büyük Pörnekler Kemer Yeraltı ġehri‟ni diğer yeraltı Ģehirlerinden ayıran en
önemli özelliği yaklaĢık 450–500m. güneyinde bulunan bir kaya üzerine planın
çizilmiĢ olmasıdır. (Bkz. Resim 5) Oldukça büyük alana yayılması ve yörenin en
büyük yeraltı Ģehri olmasından dolayı önemli bir yere sahiptir. Yeraltı Ģehrinin üst
bölümünde yine kaya kiliselerine ve Kaya yerleĢimlerine bağlantılı olması önemlidir.
Halk arasında Ģifalı olarak nitelendirilen ve Mavi su olarak adlandırılan su kaynağına
ulaĢılması ve Ozancık Yeraltı ġehri ile bağlantısının bulunduğunun rivayet
edilmektedir. (Kültür Envanter, Aksaray-Güzelyurt-1, 2009, s:69)
251
9.4.3.2. Erdoğdu Yeraltı ġehri
Resim 6 ve 7: Erdoğdu Yeraltı ġehri
Aksaray Ġli, Eskil Ġlçesi, EĢmekaya Kasabası, Erdoğdu Köyü sınırları
içerisindedir. Aksaray Sultanhanı Konya yolu güzergâhında EĢmekaya Kasabasına
yaklaĢık 6 km. uzaklıktadır. Düz kayalık arazide say içine oyulmuĢtur. Doğal kaya
giriĢi açıklığından girilmekte olup havalandırma bacaları kapalıdır. Hemen giriĢte
bulunan hayvan barınakları, tünellerle geçilen yaĢam galerileri ve bu galerilerin
zemininde bulunan alt kata iniĢ merdivenleri ile kuyular yer almaktadır. Tünellerle
geçilen galerilerin giriĢ kapılarında tırhaz taĢları ve yuvaları bulunur. Alt kata iniĢ
merdivenleri vardır. Yer altı Ģehrinin erken dönemden itibaren iskan gördüğü
anlaĢılmaktadır. (Kültür Envanter, Aksaray-Güzelyurt-1, 2009, s:70)
9.4.3.3. Çukurören Yeraltı ġehri
Gülağaç ilçesi Çukurören Köyü ve Gülpınar Kasabası sınırları içindedir.
Çukurören-Acıgöl yolu güzergâhında berkitme yol yeraltı Ģehrini ikiye ayırmaktadır.
Düz kayalık arazide say içine oyulmuĢ yeraltı Ģehrinin orijinal giriĢ kapısı mevcuttur.
Havalandırma bacalarının bir kısmı açık durumdadır.
Resim 8-9: Çukurören Yeraltı ġehri.
252
Hemen giriĢte bulunan hayvan barınakları tünellerle geçilen yaĢam galerileri
ve bu galerilerin yaĢam galerilerin zemininde ambarlar yer almaktadır. Tünellerle
geçilen galerilerin giriĢ kapılarında tırhaz taĢları ve yuvaları bulunmaktadır. Alt kata
iniĢ merdivenleri mevcuttur. Yer üstünde kuyular bulunmaktadır. Evlerin taĢ temelleri
mevcuttur. Oldukça geniĢ alana yayılan yeraltı Ģehri Bizans dönemine tarihlenmekle
birlikte daha eski dönemlerde de iskân gördüğü muhtemeldir. Yapılan temizlik
çalıĢmasında dört kat tespit edilmiĢtir. Turizme açılabilecek seviyede olduğu
gözlenmiĢtir. (Kültür Envanter, Aksaray-Güzelyurt-1, 2009, s:72)
9.4.3.4. GöktaĢ Yeraltı ġehri.
Resim 10: GöktaĢ Yeraltı ġehri.
Aksaray ili, Gülağaç Ġlçesi, Demirci Kasabası sınırları içinde GöktaĢ
Mevkiinde yer almaktadır. Hafif yükseltisi olan meyilli ve kayalık bir arazi üzerinde
yer almaktadır. Etrafında üzüm bağları vardır. Eteklerinde düz yerleĢimlere ait taĢ ve
molozlar ile mimaride kullanılmıĢ yapı taĢlarına rastlamak mümkündür. Ġki noktadan
giriĢi mevcuttur. Ġçerde birbiriyle irtibatlı odalar, sekiler, ambar damları ve diğer
yaĢam mekânları yer almaktadır. Bugüne kadar herhangi bir arkeolojik kazı çalıĢması
yapılmamıĢtır.
253
9.4.3.5. Saratlı Yeraltı ġehri
Resim 11-12: Saratlı Yer altı ġehri.
Aksaray Ġline 25km. Uzaklıkta olup Aksaray-NevĢehir karayolundan 2-3 km
içeridedir. Yeraltı Ģehri kasaba yerleĢim alanının güneyinde yer almaktadır. 2000
yılında temizlik kazısına baĢlanan ve 2002 yılında kapalı durumdaki bir mekanı daha
açığa çıkarılan yeraltı Ģehri üç katlıdır. Ġçerisinde ahır, mutfak, su kuyuları, tandır,
ocak, ambar damları gibi yaĢamsal mekanlar olup bu mekanlar arasındaki bağlantılar
dehlizlerle sağlanır. Bu bağlantı giriĢlerinin çoğu tırhaz (sürgü) taĢları ile kapatılarak
yaĢamsal alanlar dıĢ etkilerden korunmaktadır. 2002 yılı çalıĢmalarında ortaya
çıkarılan mekan ikinci kata aittir. Bu alanda yapılan temizlik çalıĢması sırasında
yeraltı Ģehrinin yapımına ve tarihlendirilmesine iliĢkin arkeolojik herhangi bir
bulguya rastlanmamasına rağmen Saratlı yeraltı Ģehrinin plan özellikleri ve yapılıĢ
tekniği ile diğer yeraltı Ģehrinin çoğu gibi Bizans döneminde yapılarak yakın geçmiĢe
kadar kullanılmıĢ ve ihtiyaca göre ilavelerle geniĢletilmiĢtir.
9.4.3.6. Ozancık Yeraltı ġehri
Resim 13: Ozancık Yeraltı ġehri.
Ozancık köyünde, Ersele Höyüğü‟nün hemen bitiĢiğinde bulunan Ozancık Yer
Altı ġehri hem kat sayısı hem da kapladığı alan itibari ile Aksaray Ġli‟ndeki en büyük
yer altı Ģehrilerinden birisi olmaya adaydır. En az yedi tane giriĢi tespit edilmiĢtir.
Çevresinde ve iç kısımlarında bulunan havalandırma bacasından buranın en az 5 katlı
bir yeraltı Ģehri olabileceği sanılmaktadır. Kapladığı alan itibariyle çok büyük bir
yerleĢim alanına sahiptir.
254
ġehrin içinde karakteristik tırhaz taĢları ve mekânlar depo odaları, kurumuĢ su
yolu çevresinde stilize mezar kabartmaları vardır. Günümüzde temizlik çalıĢması
yapılmıĢ olmasına rağmen henüz çevre düzenleme projesi hayata geçirilmemiĢtir.
Alan Aksaray Ġli içerisinde kaçak kazılara maruz kalan yer altı Ģehirlerinin baĢında
gelmektedir. (Kültür Envanter, Aksaray-Güzelyurt-1, 2009, s:73)
9.4.3.7. Gözkayası Yeraltı ġehri
Yeraltı Ģehrinin büyük kaya bloğu üzerinde kaya merdiven basamaklarıyla
(açık merdiven Ģeklinde) ve zeminden düz bir giriĢle olmak üzere iki giriĢi
mevcuttur.Birinci giriĢin son kısım basamakları yıkılmıĢ durumdadır. Zemin giriĢi ise
çeĢitli kaya kopmaları sebebiyle tam olarak çözülmemiĢtir. Yeraltı Ģehrinin derinliği
20 m.‟dir. Sol koldan devam eden bir tünel giriĢinin olduğu görülmüĢtür. 20m.
uzunlukta 2,5m. geniĢlikte ve 3m. yükseklikteki bu eğimli tünelin zemininin kaygan
ve çok dik olması nedeniyle ilerlemek mümkün değildir. Gözkayası‟nın en üstünde
bir yel değirmeni olduğu da söylenmektedir. Tepede bu yer değirmenine ait
olabilecek bir harabeye rastlanmıĢtır.
9.4.3.8. Pınarca Yeraltı ġehri
GiriĢ iki kısımlı geniĢ bir mekân Ģeklindedir. Sağdaki kısmın tavanı tonoz
örtülüdür. Sol kısım ise düz bir geçiĢten sonra tepeden daire Ģeklindeki bir oyuktan
ıĢık alan bir mekân Ģeklindedir. GiriĢ mekânının solundaki tonoz tavanlı mekâna
dıĢarıdan da girmek mümkündür. GiriĢin sağındaki daha küçük mekandan, 50–60cm.
geniĢliğinde 1 m. yükseklikte, 15m. uzunlukta dirsekler yapan bir tünele
geçilmektedir. Yer altı Ģehrinin içerisinde ve çevresinde çok sayıda kaçak kazı
yapıldığı tespit edilmiĢtir.
9.4.3.9. Kulluk Ali’nin Yeraltı ġehri
Yeraltı Ģehri iki bölümden oluĢmaktadır. Ġkinci bölümde tandır, duvar niĢleri
ve mutfak yer almaktadır. Mutfak duvarlarında çeĢitli kullanımlar için niĢçikler
oluĢturulmuĢtur. Ġkinci mekandan aĢağı kata bir merdivenle inilmektedir.
Duvarlarında küçük niĢler bulunan duvar diplerinde derin bir su kuyusu
görülmektedir. Ayrıca tuvalet olabilecek bir niĢ de dikkati çekmektedir. Bu kattan
gene bir alt kata daire planlı bir merdivenle inilir. 60x100cm. ölçülerindeki bir
tünelden devam edildiğinde dıĢarı açılan bir kapıya ulaĢılır. Yeraltı Ģehri giriĢ
mekânının hemen solundaki üst kata çıkan merdivenler örülerek kapatılmıĢ
durumdadır. GiriĢ mekandaki Ģıra havuzu ve toplama haznesi dikkati çekmektedir.
9.4.3.10. Ramazan’ın Evi Yeraltı ġehri
Üç odadan oluĢmuĢ kaya mekanlar konut olarak kullanılmaktadır. Evde Ģıra
hane, ocak, kaya sedirler ve tandır bulunmaktadır. Yeraltı Ģehrinin giriĢ kısmı düzgün
kesme taĢlarla yapılmıĢ tonoz Ģeklindedir.
BeĢ basamakla inilerek ilk mekana girilir. Mekanlar arası geçiĢler tünel
koridorlar ve çentik basamaklarla sağlanmıĢtır. Mekan aralarında kilit noktaları ve
taĢları mevcuttur. Gezilebilen kısımlarında tuvalet olabilecek küçük hücreler dikkati
çekmektedir. Yer altı Ģehrinin bütün bölümleri açılmamıĢtır.
255
Resim14-15: Ramazan‟ın Evi Yer altı ġehri.
9.4.3.11.FırıntaĢı Yeraltı ġehri
Aksaray ili, Gülağaç Ġlçesi, Demirci Kasabası sınırları içinde GöktaĢ
Mevkiinde yer almaktadır. Hafif yükseltisi olan meyilli ve kayalık bir arazi üzerinde
yer almaktadır. Etrafında üzüm bağları vardır. Eteklerinde düz yerleĢimlere ait taĢ ve
molozlar ile mimaride kullanılmıĢ yapı taĢlarına rastlamak mümkündür. Ġki noktadan
giriĢi mevcuttur. Ġçerde birbiriyle irtibatlı odalar, sekiler, ambar damları ve diğer
yaĢam mekanları yer almaktadır. Bugüne kadar herhangi bir arkeolojik kazı çalıĢması
yapılmamıĢtır.
Mevcut durum sorunlar: Aksaray ili sınırları içerisinde bulunan yer altı
Ģehirlerinin hepsinin tescili yapılmıĢtır. Ancak yine de mevcut yapılarının korunduğu
söylenemez. Hemen hemen hepsi dıĢ etkilere açık ve yıpranmıĢ durumdadır. Birçoğu
da kaçak kazılarla ağır tahribata uğramıĢtır. Ozancık yerleĢmesindeki yer altı Ģehri bu
duruma en çarpıcı örnektir. Ayrıca bir çoğunun sınırları çok geniĢ alanlara yayıldığı
ve civar yerleĢmelerle bağlantılı oldukları için yakın bölgedeki yerleĢmelerde
sürdürülen inĢaat faaliyetlerinden direk etkilenmektedirler.
Bunun dıĢında bu yerleĢmelerden sadece Saratlı yer altı Ģehri turizme açılmıĢ
olup, diğerleri turizme açılmak için ciddi çaba, zaman ve maliyet gerektirmektedir.
Yapıların etrafında korumaya veya bilgilendirmeye yönelik bir iĢaret veya tabela
bulunmamaktadır.
256
Tablo 79: Aksaray ilinde bulunan yeraltı Ģehirleri
ĠLÇE
TANIM
ADRES-MEVKĠĠ
ĠLGĠLĠ KTVKK
KARAR TARĠHNO
ESKĠL
Erdoğdu Yeraltı ġehri (I.
Derece Arkeolojik Sit
Alanı)
EĢmekkaya
Beldesi,Erdoğdu
YerleĢim biriminde
bulunan
NEVġEHĠR KBK
16.09.2005 417
Saratlı beldesi
NEVġEHĠR KK
6.5.2005 239
Camiliören köyü
NEVġEHĠR KK
6.5.2005 240
KONYA KBK
1.9.2009 3284
KONYA KTVKK
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
GÜLAĞAÇ
GÜLAĞAÇ
Yeraltı Ģehri (1.ve
3.derece Arkeolojik sit
alanı)
ÇukurörenYeraltı Ģehri
(1.derece Arkeolojik sit
alanı)
GÜLAĞAÇ
Yeraltı ġehri (2.derece
Arkeolojik sit alanı)
Saratlı Kasabası Zafer
ve Ġstiklal
Mahallelerinde
GÜZELYURT
Gözkayası Yeraltı ġehri
Gözkayası Mevkii
GÜZELYURT
Pınarca Yeraltı ġehri
Kumluk Mevkii
GÜZELYURT
Kuluk Alin'nin Evi
YeraltıĢehri
No:16
GÜZELYURT
Yeraltı ġehri (Balak
Ramazanın Evi)
Manastır Vadisi
GÜZELYURT
Yeraltı ġehri
Çömlekçi Mevkii
GÜZELYURT
Fırın TaĢı Yeraltı ġehri
Manastır Vadisi
GÜZELYURT
Yeraltı ġehri
Manastır Vadisi
GÜZELYURT
Yeraltı ġehri
Belediye Oteli Yanı
No:6-6/A
MERKEZ
Yeraltı ġehri II.Derece
Arkeolojik Sit Alanı
MERKEZ
KONYA KTVKK
KONYA KTVKK
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
KONYA KTVKK
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
KONYA KTVKK
KONYA KTVKK
KONYA KTVKK
KONYA KTVKK
30.9.1988/275
1.8.1991/1094
Demirci Kasabası,
GöktaĢ Mevkii
KONYA KTVKK
10.10.1991/1152
Antik Kalıntılar ve Yeraltı
YerleĢmesi I.Derece
Arkeolojik Sit Alanı
Ozancık Köyü
KONYA KTVKK
13.7.1993/1712
MERKEZ
Yeraltı ġehri
(1. ve 3. Derece
Arkeolojik Sit Alanı)
Büyük Pörnekler
Köyü Kemer Mev.
NevĢehirKTVKK
15.12.1995 371
ORTAKÖY
1.. Derece Arkeolojik Sit
Ozancık Köyü
KONYA
.K.T.V.K.K.
13.07.1993-1712
257
9.4.4. Kervansaraylar
Aksaray Ġli sınırları dâhilinde dört adet Selçuklu döneminden kalma
Kervansaray bulunmaktadır. Aynı zamanda ipekyolu güzergâhında bulunan bu
kervansaraylar aynı zamanda han olarak da anılmaktadırlar. Kelime anlamıyla
Kervansaray iĢlek ticaret yolların üzerinde, kervanların konaklamaları ve her türlü
ihtiyaçlarını karĢılamaları amacıyla yapılmıĢ büyük hanlara verilen addır.
Kervansaraylar yapıldıkları yer itibari ile Ģehir içerisinde yer aldıkları zaman han
adını almaktaydılar. Devlet veya hayırsever kiĢiler tarafından kurulan bu muhkem
binalarda kervan ihtiyaçları ücretsiz karĢılanırdı. Kral Yolu‟nun üzerinde küçük birer
kale gibi askerlerle iyi korunan dinlenme konaklama yerleri, Roma Döneminde 75
km‟de bir posta iĢinde de kullanılan ve yolculardan para alınan devlet yapıları vardır.
Bizans döneminde 50 Km‟de bir kervansaray benzeri yapılar inĢa edilmiĢtir. Ġslam
dünyasının “ribat”ları sınırlarda ve savaĢ açısından önemli olan yerlerde kurulmuĢtur.
Cengiz Han bütün Moğol ülkesinde, anayolların üzerinde poata durakları yaptırmıĢtır.
Kervansaray‟ları bütün bu öncülerinden ayıran özellikleri; savaĢ amaçlı olmayıĢı, dil,
din, ulus ayrımı yapılmaksızın herkese açık, ücretsiz olması ve yaĢamlarını vakıf
olarak sürdürmesiydi (Anadolu‟da Tarihe Yolculuk,2005,s:17) Türklerin müslüman
olmasından sonra, geniĢleyen islam toprakları üzerinde ortaya çıkan kervansaraylar,
Selçuklular zamanında en geliĢmiĢ Ģeklini aldı. Anadolu'da bulunan çeĢitli ticaret
yolları üzerinde yüze yakın kervansaray yapıldı.
Harita 5: Türkiye‟deki Kervansaraylar Hanlar ve Ġpek Yolu Güzergâhı.
Uzaktan bakılınca bir kale gibi görünen, içlerine girildiği zaman kervan
kafilelerinin her türlü ihtiyaçlarını karĢılayacak bir teĢkilata sahip olan bu binalar,
Selçuklu sultanları ve yüksek devlet görevlileri tarafından büyük ticaret yolları
üzerinde her menzil için, yani 30-40 kilometrelik mesafede bir yaptırılmıĢlardır.
258
Müslüman doğu ve hıristiyan batı ülkeleri arasında bir köprü vazifesini gören
Anadolu toprakları üzerine, II. Kılıç Arslan, I. Gıyaseddin Keyhüsrev, I. Ġzzeddin
Keykavus ve I. Alaeddin Keykubad gibi iktisadi ve ticari hayatın önemini bilen
Selçuklu sultanları; önemli ticaret merkezlerini birbirine bağlayan ticaret yolları
üzerinde büyük kervansaraylar kurmuĢlardır. Bu merkezlere yerleĢtirdikleri tüccarlara
her türlü yardımda bulunmuĢ Anadolu'ya gelen yabancı tüccarlara da büyük
kolaylıklar göstermiĢlerdir.
Aksaray, Antalya‟dan baĢlayan ve Konya‟da odaklanarak Orta Anadolu
üzerinden Aksaray, Kayseri, Sivas, Erzincan, Erzurum, ErciĢ, Iğdır yoluyla Tebriz‟e
uzanan ve Ġpek Yolunun doğu-batı ticaret yolu olarak bilinen güzergahında önemli bir
noktadır. Aksaray Ġli içerisinde toplam yedi adet han bulunmakta olup bunlardan
dördü (Ağzıkarahan, Öresinhan-Tepesi Delikhan, Alayhan ve Sultanhan) Tarihi Ġpek
Yolu üzerindedir.
9.4.4.1. Ġpek Yolu Üzerinde Bulunan Hanlar
Ağzıkarahan
Aksaray – NevĢehir karayolunun 15. Kilometresinde bulunan han, Osmanlı
kaynaklarında Hoca Mesud Hanı olarak geçmektedir. Yapımına 1231 tarihinde
Alaaddin Keykubat Döneminde baĢlanmıĢ, 1239‟da Gıyaseddin Keyhüsrev
Döneminde tamamlanmıĢtır. Toplam 2.680 m 2 yüzölçümlü bir alana oturmaktadır.
Hamamı, imareti, yazlık ve kıĢlık bölümleri ile tam teĢekküllüdür. Avlunun ortasında
çok güzel bir köĢk mescit bulunmaktadır. Hanın kapısı, Selçuklu taĢ süsleme sanatının
tüm özelliklerini göstermektedir.
Ağzıkarahan'ın 2 kitabesine göre yapımına zengin bir tüccar olan Hoca Mesud
bin Abdullah tarafından 1231 yılında baĢlanmıĢ, 1239'da tamamlanmıĢtır.
Kervansaray'ın holü I. Alaaddin Keykubat, avlusu ise oğlu II. Gıyaseddin Keyhusrev
zamanında yapılmıĢtır.
Ağzıkarahan, portalleri, köĢk mescidi, kuleleri ve diğer mimarî özelliklerinden
dolayı kale görünümlü sultanhanlarını hatırlatmaktadır. Avlu ortasında anıtsal bir yapı
gibi görünen ve dört kemer üzerine oturan köĢk mescit, etrafında ise revaklı ve kapalı
mekanlar yer alır.
Ağzıkarahan süslemelerinde insan, hayvan ve bitkisel motiflerin tercih
edilmemiĢ olması hana farklı bir özellik kazandırmıĢtır. Hanın dıĢında güney tarafında
dikdörtgen planlı bir de hamamı bulunmaktadır. Ağzıkarahan, Karamanlılar ile
MemreĢ adlı bir Türk beyi arasındaki çatıĢmada büyük tahribe uğramıĢ, iki kulesi
yıkılmıĢ; 14. yüzyıl baĢlarında Kerimeddin Gazan Han tarafından yeniden
yaptırılmıĢtır.
259
Mevcut Durum Sorunlar: Yapı genel hatları ile iyi durumdadır. Ağzıkarahanın
Taç kapısından girdikten sonra sağında ve solunda bulunan odaların içerisi halı, kilim
vb. gibi ürünlerin satıĢ yeri olarak kullanıldığı görülmektedir. Burdaki esnafın zaman
zaman yaptıkları dükkan içindeki tadilatlar yapının özgün mimarisini olumsuz yönde
etkilemektedir. Bu dükkânların dıĢarıda bir yere alınarak satıĢların buralarda
yapılması anıtsal yapının, ziyaretçilere daha iyi tanıtılması açısından önemlidir.
Ayrıca yapının kesme taĢ malzemelerinin aralarında zaman zaman oluĢan otlanmalar
yapı malzemesine zarar vermektedir. Bu nedenle bu otların aralıklarla temizlenmesi
uygun olacaktır.
Alayhan
Aksaray – NevĢehir karayolu üzerinde Alayhan Köyü sınırları içerisindedir.
Kitabesi olmadığından kesin yapım tarihi bilinmemekle birlikte, 13. Yüzyılın ilk
yıllarına tarihlenmektedir. Yazılı kaynaklarda adı geçen II. Kılıçarslan
Kervansarayı'nın, bu han olması ihtimali bulunmaktadır.
Resim 16: Alayhan
Genellikle açık ve kapalı bölümlerden oluĢan sultanhanlarının bu örneğinin ne
yazık ki açık bölümü tamamen yıkılmıĢ, günümüze sadece üç sahınlı, yedi tonozlu
kapalı bölümün bir kısmı kalabilmiĢtir
Geometrik motifli ve yedi sıralı mukarnaslı portalinde tek baĢlı, çift gövdeli
arslan tasviri dikkati çekmektedir. Alayhan‟ın en önemli özelliği Anadolu‟daki en
eski kervansaray olmasıdır.
Mevcut durum sorunlar: Anadolu‟nun en eski kervansarayı olan Alayhan Ģu an
için Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilmektedir. Aksaray –
NevĢehir karayolunun kervansarayın içerisinden geçen parçasının kaydırılarak hanın
korunması bugün ve yarın için bu yapının korunması için atılmıĢ en önemli adımdır.
Ancak Ģu an için restorasyon çalıĢmaları süresince gelen ziyaretçilere yapıyı ve ilgili
tarihi anlatacak bir mekan veya kiĢi bulunmamaktadır. Ayrıca restorasyon
çalıĢmalarına konu olan Alayhan Kervansaray‟ı Ģu an için UNESCO aday listesinde
olmasına rağmen etrafında etkili bir koruma bölgesi veya iĢaretleme yapılmıĢ değildir.
260
Öresin (Tepesidelik) Han
Aksaray- NevĢehir karayolunun 22. Kilometresindedir. Kapalı avlulu
kervansaray grubundaki hanın kitabesi kayıp olduğundan kesin yapılıĢ tarihi ve kim
tarafından yaptırıldığı bilinmemekle birlikte, 13. yüzyılın üçüncü çeyreğine ait
olabileceği araĢtırmacıların ortak görüĢüdür. BeĢ sahınlı kapalı bir mekandan
oluĢmaktadır. Ġç alanı 725 m2‟dir. Oldukça yıkılmıĢ olmasına karĢın, pandanfinli
kubbesi, ayakta kalan bölümleriyle, mimari ölçüleri ve iĢçiliği ile çok etkileyicidir.
Mevcut Durum Sorunlar: Aksaray Ġli sınırları içerisinde bulunan en fazla yıpranmıĢ
kervansaraydır. Aksaray – NevĢehir Karayolu kenarında olması en büyük avantajıdır.
Bu avantajlı konumu nedeniyle gerekli onarım çalıĢmaları yapıldıktan sonra
kolaylıkla iĢletmeye açılabilecek yapılardandır. Özgün mimarisi ile turistik obje
olabilecek niteliktedir. Yapının restorasyonu Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü
tarafından 2009 yılı içerisinde bitirilmiĢtir. Resim 17: Öresinhan
Sultanhan
Sultanhanı H.626-N.1228/1229 yılında askeri ve ticari yönden büyük bir önem
taĢıyan tarihi yolun emniyetini sağlamak için 1. Alaaddin Keykubat tarafından
yaptırılmıĢtır. Han'ın mimarı Havlan oğlu Mehmet'tir. H.667 M.1268/1269 yılında
yapılıĢından kırk sene sonra Anadolu Selçuklu hükümdarlarından 3. Keyhüsrev
tarafından mimar Hüseyin oğlu Siracüddin Ahmet'e yenilettirilmiĢtir. Kervansaray
büyük askeri güçlere karĢı koyacak Ģekilde inĢa edilmiĢtir. Han'ın dört tarafında
yuvarlak ve köĢeli burçlar mevcuttur.
Yazlık ve kıĢlık iki ana bölüm vardır. KıĢlıktaki kubbeleri 32 sütun tutar.
Ortadaki kubbe yuvarlak olup üzerinde aydınlatma amaçlı ıĢıklıklar vardır. Kubbe
güneĢ sistemine göre namaz vakitlerini gösterecek Ģekilde ayarlanmıĢtır. Sultanhan‟ın
en önemli özelliği Türkiye sınırları içerisindeki en büyük kervansaray olmasıdır.
Mevcut Durum Sorunlar: Türkiye sınırları içerisinde bulunan en büyük
kervansaray olma özelliğine sahip Sultanhan Ģu an için Vakıflar Bölge Müdürlüğü
tarafından iĢletilmektedir. Restorasyonu yapılmıĢ olan yapı Aksaray ili içerisindeki
diğer kervansaraylarla karĢılaĢtırıldığında konumu itibari ile, yol üzerinde
bulunmaması sebebi ile dezavantajlı konumda bulunmamaktadır. Aksaray – Konya
yolu üzerinde bulunan Kervansaray‟a dönmek için yeterli iĢaretleme ve mühendislik
çalıĢmasının yapılmadığı görülmektedir. Ayrıca yapının içinde yeterince
bilgilendirme aracı bulunmamaktadır. (kitapçık, cd, maket vb) Kervansaray‟ın
261
içerisinde aydınlatma yeterli olmayıp, sadece fonksiyonlarına göre ayrıĢan kapalı ve
açık mekanlar isim olarak belirtilmiĢtir. Herhangi bir canlandırma, digital gösteri
mevcut değildir. Kervansaray içerisinde bulunan eĢyalar o dönemin orjinalliğini
yansıtmaktan öte, kervansarayı adeta özensiz bir depo Ģeklinde göstermektedir.
9.4.4.2. Diğer Hanlar:
Ashab-I Keyf Han (Karahan)
Resim 18: Ashab-ı Keyf Han
Selçuklu dönemine ait olduğu sanılan Ashab-ı Keyf Han plan özellikleri itibari
ile bu dönemin özelliklerini göstermektedir.Ġki katlı olan bu hanın üst katında sadece
dıĢ duvarlar korunmuĢtur. Alt katında kemerli odalar bulunmaktadır. Esasen savunma
amaçlı olarak kullanılan han bu özelliği ile ipekyolu üzerindeki hanlardan
farklılaĢmaktadır.
Yapı Ģu an için tapulama harici tutulduğu için herhangi bir sahibi
bulunmamakta ve köylüler tarafından ağıl olarak kullanılmaktadır. Gözetimsiz ve
tahribe açıktır.
Hacılar Hanı
Yapı, hacıların hacca giderken toplandığı bir yer olarak kullanılmıĢtır. Yapıdan
günümüze gelebilen iki duvar, kuzey-güney doğrultusunda olup yaklaĢık 4-5m.
uzunluğundadır. Batıdaki duvarda alt seviyede, bir kapı yer alır. Ġçten ve dıĢtan sıvalı,
badanalıdır. Duvarların üst kısmında az bir kısmı görülen tonoz baĢlangıçlarından
hareketle iki duvar arasında dikdörtgen bölümün tonoz örtülü olduğu söylenebilir.
Yapıda kesme taĢ, düzgün olmayan kesme taĢ, moloz taĢ ve beyaz kireç harcı
kullanılmıĢtır. 13-14. yy.‟da yapıldığı tahmin edilmektedir. Yapının mülkiyeti
Vakıflar Genel Müdürlüğüne ait olup, Ģu an için herhangi bir koruma çalıĢması
mevcut değildir. Mezarlık içerisinde kalan yapı Ģu an için gözetimsiz ve tahribe açık
konumdadır. Han civarında herhangi bir iĢaretleme yada bilgilendirme amaçlı tabela
bulunmamaktadır. Yapıya ait olarak öncelikle restitüsyon projelerinin hazırlanması
akabinde rekonstrüksiyon ve restorasyon projelerinin elde edilmesi yapının
devamlılığı için önem arz etmektedir.
262
Çorakçılar Hanı
ÇarĢı içinde Çorakçızadeler‟e ait olan bu han muntazam kesme taĢlardan
yapılmıĢtır. Alt katında dükkânlar bulunan hanın üst katı kaçak olarak inĢa edilmiĢ
durumdadır. Merkezde bulunan bu yapıya iliĢkin en önemli sorun yapının avantajlı
konumuna rağmen han olarak algılanamamasıdır. Alt kattaki dükkanların tabelalarının
yapının tarihi dokusuna uymayan boyutlardaki büyüklükleri ve bu dükkanların satıĢ
malzemelerini yapı dıĢında özensizce sergilemeleri neticesinde yapı hiçbir Ģekilde
tarihi bir yapı olarak algılanamamaktadır.
9.4.5.
KıĢ Turizmi
Aksaray ili sınırları içerisinde kıĢ turizmi ve kıĢ sporları açısından en uygun
alan Hasan Dağı‟dır. Niğde-Aksaray il sınırı üzerinde bulunan Hasan Dağı volkanik
ikizleri, oldukça tipik volkan konisi yapılarıyla, Ġç Anadolu Bölgesi‟nin Erciyes
Dağı‟ndan (3917 m.) sonra en yüksek ikinci volkan dağı ünitesidir. Bu ana volkan
konisinin doruğu tipik bir kraterden oluĢmakta ve kraterin tabanında bir krater gölü
bulunmaktadır. Ana koninin hemen güneydoğusundaki daha küçük boyutlu ve
yükseltisi daha az olan ikiz koni ise Küçük Hasan Dağı (2844 m.) olarak anılmaktadır.
Bu volkan konisinin de doruğu tipik bir krater halindedir. Oldukça taze ve
karakteristik volkan Ģekilleriyle ülkemizin en genç volkan dağları arasında bulunan
Hasan Dağı volkanik ünitesi, tarihi çağlardan bu yana daldığı uykusuna devam
etmektedir.
Hasan Dağı KıĢ Turizmi açısından taĢıdığı potansiyel neticesinde 5 Mart 1990
tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile “KıĢ Sporları Merkezi” ilan edilmiĢtir. Bakanlar
Kurulu Kararı ile kıĢ Sporları Turizm Merkezi ilan edilen Hasandağı‟nda üç doğal
kayak pisti mevcut olup, 3600 kiĢi/saat kapasiteli mekanik tesis (teleski,telesiyej)
planlanmıĢtır. Konaklama tesislerinin kapasitesi 8 tesiste toplam 1235 yataktır. 3 adet
günübirlik tesis yer alacaktır. Altyapı yatırımları yolunun asfalt yapılması dıĢında
tamamlanmıĢ olup, 125 yataklı konaklama tesisinin yapımına baĢlanmıĢtır. Bu tesisin
faaliyete geçmesi ile birlikte kayak yanında yamaç paraĢütü uygulamasına da
baĢlanacaktır.
263
Harita 6. Aksaray Ġli Kültürel Değerler Haritası
264
Harita 7. Aksaray Ġli Ġnanç Turizmi Haritası
265
Resim 19: Hasan Dağı
Hasandağı ve çevresi klimatizm bakımından en uygun bölgedir. Gerek Hasan
Dağı gerekse Melendiz Dağları‟nın yüksek kesimlerinde yöre halkının geleneksel
yaylacılık ve hayvan otlatma faaliyetleri için yayla mevsiminde çıktığı bir çok yayla
bulunmaktadır. Bunların arasında en büyüğü ve en bilineni, Küçük Hasan Dağı ile
Keçiboyduran Dağı arasındaki dağ geçidi üzerinde yer alan Hasan Dağı UlukıĢlası
Yaylası‟dır. Küçük Hasan Dağı ile Keçiboyduran Dağı arasındaki dağ geçidi üzerinde
bulunan bu yayla sahası, geniĢ düzlükleri ve otlakları, bol su kaynakları ile benzersiz
bir doğal potansiyele sahiptir.(KırĢehir-Niğde-NevĢehir-Aksaray, 1/100.000 ölçekli
Çevre Düzeni Planı, Plan AraĢtırma Raporu, s:179) Yörede özellikle son yıllarda
yayla Ģenlikleri her yıl düzenli olarak yapılmaktadır. Alandaki önemli faaliyetler
arasında, düĢük rakımlı, özellikle köylere yakın kesimlerde tarımsal faaliyetler
yapılmaktadır. Özellikle Büyük Hasan Dağı, dağcılık ve doğa sporları açısından
önemli bir potansiyele sahiptir. Yerli ve yabancı doğa sporcuları tarafından yılın her
mevsimi tırmanıĢlar gerçekleĢtirilmektedir. Daha çok kıĢ tırmanıĢlarının yapıldığı
Büyük Hasan Dağı‟nda, yazın su kaynaklarının yetersizliği nedeniyle daha seyrek
tırmanıĢ yapılmaktadır.
Benzersiz mera ekosistemine sahip Ketençimen ve Çiçeklibel gibi yaylaları,
Gebere Vadisi, Göllüdağ, Narlıgöl ve Bozköy krater gölleri ile Göllüdağ krateri
üzerindeki Hitit harabeleri; NORA (ViranĢehir ) antik kenti ile onlarca kilise mevcut
olup, tarih ve kültür turizmi açısından da önem arz etmektedir. (Bkz. Bilgi Kutusu 3)
266
Eski medeniyetlere ait çok sayıda tapınak olarak kullanılmıĢ mekan da
görülebilir. Halen yerli ve yabancı dağcı guruplarının rağbet ettiği Hasandağı‟nda
klimatizm,orman içi dinlenme alanı ve yaylacılık ile dağ bisikleti,atlı tur gezintileri ve
doğa yürüyüĢü yapılmaktadır. Hasandağı eteklerindeki Helvadere Köyü, hem
barındırdığı göleti ve göletin yarattığı peyzaj olanakları ile hem turistik yene içme
tesisleri ile (Ģimdilik iki adet) hem de Hasan Dağı‟nın yarattığı klimatizm ile
konaklama olanakları açısından uygun bir alandır. Ancak geçmiĢte bu alanda
pansiyonculuk yapılırken Ģu an için iĢletilen pansiyon kalmamıĢtır.
Jane Jacobs 1969 yılında yayınlanan
Kentlerin Ekonomisi (The Economy of
Cities) isimli kitabında, farklı bir varsayım
öne sürmüĢtü. Tarımsal yerleĢmeler olmadan
kentlerin geliĢemeyeceğini ifade eden görüĢe
karĢı çıkan Jacobs, kırsal alanda üretim
artıĢına ve ekonomik geliĢmeye neden olan
buluĢların hep kentlerde ortaya çıktığını,
sonra da kırsal kesimde uygulandığını
savunmuĢtur. Yazar, tarih öncesinde de tarım
ve hayvancılığın kentlerde geliĢtiğini, bu
görüĢe dayanarak, kentlerin tarımdan önce
varolduğunu öne sürmüĢtür.Ġnsanlık tarihine
ve yerleĢmelere yön veren Obsidyen taĢı
keskin uç ve kenar veren, kolay iĢlenebilen
volkanik bir taĢtır. Orta Anadolu‟daki varlık
sebepleri Hasan Dağ, Erciyes Dağı ve
Melendiz Dağı‟dır.
Resim 29: Obsidyen TaĢı
Bilgi Kutusu 2: Jane Jacops- Obsidyen teorisi nedir?
Sorunlar -tehditler: Bakanlıkça yapılan çevre düzeni planına göre, tespit edilen
4 mekanik tesisten; 800 kiĢi/saat kapasiteli teleski, 1000 kiĢi/saat kapasiteli telesiyej
iĢinin Ġl Özel Ġdaresince yaptırılması için Bakanlıktan izin alınmıĢtır. Kasım 2005
tarihinde ihalesi yapılmıĢ ancak ihaleye katılan olmadığı için ertelenmiĢtir.
ġu an için bölgede konaklama Helvadere‟de geçmiĢte yapılabilmekte iken Ģu
an için yapılamamaktadır. Helvadere taĢıdığı peyzaj özellikleri ile öne çıkarken yanlıĢ
yapılaĢma sonucunda Helvadere‟de görsel peyzaj ve bu peyzajın en önemli öğesi olan
Helvadere Gölü‟nün su kalitesi bozulmuĢtur.
Hasan dağı‟na ayrı bir özellik katan Nora Antik harabeleri ile ilgili herhangi
bir kazı çalıĢması yürütülmemekte, alan Helvadere kasabasına 2 kilometre mesafede
olmasına rağmen araba ile ulaĢım sağlanamamaktadır.
267
Hasan Dağı barındırdığı bir çok değere rağmen bunların birçoğu bir çok kesim
tarafından bilinmemekte, Hasandağı sadece belirli özellikleri ile bilinmektedir. Bir
baĢka deyiĢle ya sadece kıĢ sporları merkezi, ya da yayla Ģenlikleri ile bilinmektedir.
Bu kurumların planlamalarına da yansımıĢ, Hasandağı‟na ait tek plan Kültür ve
Turizm Bakanlığı tarafından sadece kıĢ sporları merkezi olması hedefiyle yapılmıĢtır.
Ancak Hasan Dağı‟na taĢıdığı bütün değerleri gözeten yeni bir plan mantığıyla
yaklaĢılması gerekmektedir.
Resim20: Antik Nora Ören yeri
Hasandağı'nın eteğinde kurulan Nora
Kasabası, Helenistik devirden itibaren iskan görmüĢ,
stratejik mevkide önemli bir askeri merkezdir.
Roma, Bizans devirlerinde de önemini koruyan
kasabada bugün bir çok kilise bulunmaktadır.
Ayakta kalan yapılar Bizans devrine aittir. Bu
kiliseler kısmen tahrip olmuĢsa da çeĢitli freskler
halen göze çarpmaktadır. YerleĢme vadi tabanında
büyük ölçüde dolgu toprağı altında kalmıĢ,
yamaçlarda ise daha iyi korunmuĢtur. Evlerin bir
kısmı iĢlenmemiĢ kaya parçalarıyla kabaca inĢa
edilmiĢtir ve düz çatı ile örtülü tek bir mekandan
oluĢmaktadır. Bir kısım ev ise moloz taĢ ile inĢa
edilmiĢ olup, tonoz örtülüdür. Her iki tip evde
Aksaray‟ın kırsal alanında bu güne dek aynı Ģekilde
uygulanmıĢtır. ViranĢehir planlı yol ağı olmayan
savunma amacıyla kurulmuĢ bir yerleĢmedir.
Temsili yapı olarak yalnız kiliseler vardır.
Kuzeybatı‟daki akrapol ile küçük bir kalenin dıĢında
herhangi bir tahkimat mevcut değildir. ViranĢehir
bir Roma dönemi nekropolü içinde geliĢmiĢtir ve bu
mezar tümülüslerinin inĢaatı, önceleri yeni kurulan
kentin sınır bölgelerinde de sürmüĢtür. Kiliselerin
çoğu haç planlıdır. Bazilika bulunmamaktadır.
Tümü erken Bizans dönemindendir. Tarihlenebilen
en geç yapı yaklaĢık olarak M.S 7.yy aittir. Buna
karĢılık çevredeki bazı manastırlar orta Bizans
döneminden kalmadır.
Bilgi Kutusu 3: Nora Antik kenti
268
Harita 8. Aksaray Ġli Doğa Turizmi Haritası
9.4.6. Termal-Sağlık Turizmi
Sağlık turizmi kapsamında bölgede turizm iĢletmesine açılmıĢ Ziga Kaplıcaları
ve potansiyel teĢkil edebilecek alanlar ele alınmıĢtır.
269
Ziga Kaplıcaları:Aksaray Ġli, Güzelyurt Ġlçesi Yaprak Hisar Köyünde Ihlara
Vadisi yanı baĢında bulunan Ziga Kaplıcalarının bulunduğu alan, Bakanlar Kurulu
Kararı ile Özel Çevre koruma Bölgesi ilan edilmiĢ olup, mevcut tesislerin bulunduğu
alan, kaynak kirlenmesinin önlenmesi bakımından yapılaĢmaya kapatılmıĢtır.
Sıcak ve mineralli su kaynakları GB–KD yönünde Ziga fayı boyunca birçok
noktadan gaz çıkıĢı ile boĢalmaktadır. Eğim atımlı normal ve eğim dike yakın olan bu
fay, yaklaĢık 1,5 km. uzunluğunda olup Ihlara vadisine kadar uzanmaktadır. Ziga
Kaplıcaları 47 derece sıcaklığında 150 lt/sn debisi olan mineral bakımından oldukça
zengin baĢta romatizmal hastalıklar olmak üzere metabolizma bozuklukları, göz
rahatsızlıkları ve kadın hastalıklarına iyi gelmektedir.
Ziga kaplıcaları sedatif niteliği bakımından, romatizmal hastalıklar baĢta
olmak üzere ağrılı karıniçi hastalıklarında, jinekolojik hastalıklarda, iç organların
tedavisinde, safra kesesi, mide, bağırsak ve karaciğer rahatsızlıklarında etkendir. Ziga
suları sodyum klorürlü,sodyum bikarbonatlı ve kalsiyum karbonatlı sular
grubundadır. Su bünyesinde 200-250 mg arasında serbest karbondioksit
bulunmaktadır. En önemli özelliklerinden birisi de iyot ve bromiyonca zengin
olmasıdır. KabuklaĢma özelliği olup,traverten oluĢumu için müsaittir. Yeni bir kuyu
açılarak 234 mt‟den 47 ºC sıcaklığında 150 lt/sn . debiye sahip su elde edilmiĢtir.
ZĠGA KAPLICALARI ve
POTANSĠYEL ALANLAR
Yüzölçümü: …………
Koordinat: 38008‟K 33042‟D
Yükseklik: 851 m
Ġl(ler): Aksaray
Ġlçe(ler): Güzelyurt-Yaprakhisar Köyü
Tesisler: Ziga sıcak suları alanında özel
mülkiyet içerisinde özel sektörce 100
yataklı bir termal tesis de iĢletmeye açıktır.
Koruma Statüleri: ÖÇK Alanı
270
Ziga sıcak suları birçok mineralin birleĢiminden oluĢmuĢ ve içerisinde bol
miktarda Kalsiyum ve Sodyum ile Klorür iyonu ve Hidrokarbonat Ġyonu bulunması
sebebi ile tortu bırakmakta olup, içinde bulunan katyon ve anyonların traverten
oluĢumuna uygun olması dolayısıyla bölgede traverten alanı planlanmıĢtır. Ayrıca
termal tesisler için Özel Ġdareye ait arsa üzerinde 350 yataklı 5 yıldızlı otel ve kür
merkezi yapılması taahhüdüyle 35 yıllığına 10.08.2005 tarihinde kiraya verilmiĢtir.
Ziga sıcak suları alanında özel mülkiyet içerisinde özel sektörce 100 yataklı bir termal
tesis de iĢletmeye açıktır. Yeni Tesis alanı ise 200 yataklı 4 yıldızlı otel, kür merkezi
ve diğer sosyal tesislerden oluĢmakta, Ihlara Vadisi‟nin bitim noktasında panoramik
bir görünüme sahiptir ve 12 ay faydalanmaya müsait olacak Ģekilde planlanmıĢtır.
Tablo 80: Termal Turizm Ġçin Potansiyel Alanlar
Hamamboğazi
Tuzlusu Kaplıcası:
Yaprakhisar Sıcak
Ve Mineralli Su
Kaynağı:
Aksaray-NevĢehir-Ankara kavĢağının kuzeyindedir. Toprak alkali,
bi karbonatlı ve çok karbondioksitli olan bu su, karaciğer ve
safrakesesi hastalıklarıyla metabolizma rahatsızlıklarına faydalıdır.
Yaprakhisar köyünün bulunduğu yamaçlardan 1250 m kotundan
boĢalmaktadır. Su çıkıĢı gazla birlikte olmakta ve kaynak çıkıĢında
kırmızımsı kahverengi bir çökelti bırakmaktadır. Kaplıca suyu 36
derece olarak çıkmakta olup; toplam debisi 3445 mg/l dir.
Aksaray iline 45 km. mesafede bulunan Ihlara köyünde iki ayrı
Ihlara Sıcak ve
noktadan çıkan kaynaklar 34 derece sıcaklıkta olup debisi 1,46 l/s
Mineralli Su Kaynağı:
dir.
Ilısu köyünün içerisinde Melendiz Çayının kenarından fay hattı
boyunca çıkıp; 37 derece sıcaklığındadır. Kaynağın debisi erkekler
Ilısu Sıcak Su
hamamında 0,54 l/s, kadınlar hamamında 0,25 l/s dir.
Kaynağı:
Alanın Ihlara ÖÇK bölgesi sınırları içinde yer alması alanın termal turizm
merkezi olmasına engel olurken bölgede nitelikli tesislerin geliĢememesinin de temel
nedenidir.
Jeotermal Sahalar: Aksaray‟da termal turizm denilince akla ilk Ziga
Kaplıcaları gelir. Ziga kaplıcaları Aksaray‟a 35 Km mesafede olup Ihlara yolu
üzerinde yer almaktadır. Kaplıca baĢta promatizmal hastalıklar olmak üzere
metabolizma bozuklukları, sindirim sistemi hastalıkları, deri hastalıkları, göz
hastalıkları ve kadın hastalıklarına iyi geldiği bilinmektedir.
Ziga kaplıcaları suyu sodyum klorürlü, sodyum bikarbonatlı ve kalsiyum
karbonatlı sular grubundandır. Su bünyesinde 200-250 mg. arasında serbest
karbondioksit bulunmaktadır. En önemli özelliklerinden birisi de iyot ve brom iyonca
zengin olmasıdır. Fazla içilirse haksatif ve diüretik etki yapar. 334 m.den 47ºC
sıcaklığında 150 lt/sn su çıkmaktadır. Isınma amaçlı olarak kullanılmamaktadır.
1) Ziga Kaplıcası Sıcak ve Mineralli Su Kaynakları: Aksaray ilinin sınırları
içerisinde en önemli sıcak ve mineralli su kaynakları konumunda olan Ziga kaplıcası,
Aksaray‟a yaklaĢık olarak 35 km ve Yaprakhisar köyüne 1.5-2 km uzaklıktadır. Ziga
271
termal kaynaklarını oluĢturan normal fay hattı, güneybatı-kuzeydoğu yönünde
uzanmakta ve yüzeyden kolaylıkla izlenebilmektedir.
Bu fay hattı boyunca, ziga kaplıcasında farklı debi ve sıcaklıkta, yüzeye çıkan
beĢ adet sıcak ve mineralli su kaynağı tespit edilmiĢtir.Yapılan arazi
ölçümlerisonucunda, Ziga kaplıcası sıcak ve mineralli su kaynaklarının sıcaklık
değerleri yaklaĢık 45-52º C arasında değiĢmektedir. Ayrıca, Ziga sıcak ve mineralli su
kaynakları güneybatı-kuzeydoğu yönünde Ziga fay hattı boyunca birçok noktada gaz
çıkıĢı ile boĢalmaktadır. Sayıları 8-10 civarında olan bu kaynakların çıkıĢ noktaları
düĢük debi değerlerine sahip ve birkaç ana çıkıĢ yeri dıĢında devamlı yer değiĢtiren
kaynaklar Ģeklindedir. Ziga ve dolayındaki sıcak ve mineralli su kaynaklarının
potansiyelini geliĢtirmek amacıyla, Aksaray Valiliği, Turizm Müdürlüğü ve Aksaray
Mühendislik Fakültesi iĢbirliği ile derinliği 234 m‟lik sıcak su sondajı açtırılmıĢtır.
Bu sondajdan alınan sıcak ve mineralli sular, yaklaĢık 145 lt/s debi ve 48.5 ºC
sıcaklığa sahiptir. Bu sıcak su kaynakları kaplıcanın gerekli tedbirler alınarak
korunması, sağlık ve turizm açısından değerlendirilmesi, turistik değer açısından
kıymeti yüksek olan Ihlara Vadisi‟nin değerini bir kat daha arttıracaktır.
2) Yaprakhisar Sıcak ve Mineralli Su Kaynağı: Bölgesede eski Ziga olarak
bilinen Yaprakhisar sıcak ve mineralli su kaynağı, Yaprakhisar köyünde yer
almaktadır. Kaynağın çıkıĢ noktaları traverten alanlarının içinden çıkmaktadır.
Yaprakhisar kaynak bölgesinde, diğer sıcak ve mineralli kaynaklar gibi gaz
çıkıĢlar yaygındır. Bu kaynağın sıcaklığı 36ºC, debisi yaklaĢık 1 l/sn ve toplam
çözünmüĢ katı madde 3450 mg/lt‟dir. Kaynağın çıkıĢında kırmızımsı ve kahverengi
bir çözelti bırakmaktadır.
3) Belisırma Sıcak Su Kaynağı: Sıcaklığı 24ºC olan Belisırma kaynağı,
Belisırma köyünün güneyinde, Melendiz çayının kenarında çıkmaktadır. Kaynağın
debisi 0,2 lt/sn‟dir. Sıcak su kaynağının çıkıĢ derinliği 312,5 m‟dir. Kaynak, köy
halkı tarafından temizlik iĢlerinde kullanılmaktadır.
4) Ihlara Sıcak ve Mineralli Su Kaynağı: Ihlara sıcak ve mineralli su kaynağı,
Aksaray‟ın güneydoğusunda yaklaĢık 40 km uzaklıkta yer almaktadır. Bu kaynak,
Ihlara köyü Melendiz çayı kenarından çıkmaktadır. Ihlara Köyünde iki ayrı çıkıĢ
noktası olan bu kaynaklar, 36ºC sıcaklıkta olup, kaynak çıkıĢ alanları üzerine iki ayrı
hamam inĢa edilmiĢtir. Ihlara erkek hamamı kaynağı 36ºC sıcaklığında olup debisi
yaklaĢık 1,5 lt/sn‟dir. Ġkinci kaplıcanın sıcaklığı ise 28ºC ve debisi yaklaĢık 1 lt/sn‟dir.
5) Ilısu Sıcak Su Kaynağı: Ilısu kaynağı, Ilısu köyünün içinde Melendiz çayı
kenarından çıkmaktadır. Sıcak su kaynağın sıcaklığı 40ºC‟dir. Kaynak üzerine inĢa
edilen hamam, köylüler tarafından tadavi amaçlı kullanılmaktadır. Bu bölgede,
Melendiz çayı boyunca farklı düĢük debilere sahip sıcak su kaynakları çıkmaktadır.
Kaynakta gaz çıkıĢları yok denecek kadar azdır.
6) Acıgöl Sıcak ve Mineralli Su Kaynağı: Acıgöl sıcak ve mineralli su kaynağı
Aksaray‟ın 60 km kuzeydoğusunda bulunan Acıgöl‟ün kenarından çıkmaktadır. Bu
bölgede birçok noktadan çıkan kaynakların sıcaklıkları 26-45ºC arasında
değiĢmektedir. Acıgöl kenarında çıkan sondajlarda suyun sıcaklığı ise
65ºC‟dir.Kaynaklardan gaz çıkıĢları oldukça fazladır.
272
9.4.7. Doğa Turizmi
9.4.7.1. EĢmekaya Sazlıkları
Alanın Tanımı: Tuz Gölü‟nün güneyinde, Aksaray-Konya karayolunun
kuzeyinde yer alan EĢmekaya Sazlıkları, EĢmekaya Gölü ve civarındaki daha küçük
gölcükler (Turna, Sülüklü, Akgöl ve Bezirci gölleri) ile geniĢ bir bataklık ve sazlık
alanın yanı sıra meralardan oluĢur. Taban suyunun aĢırı kullanımı nedeniyle tamamen
kurumuĢ bir alandır.
EĢmekaya Sazlıkları, Önemli KuĢ Alanı (ÖKA: ORT027) ve dolayısıyla bir
ÖDA (TR066) özelliğindedir. ÖDA ve ÖKA olmasını sağlayan A1, A3, B1, B3, C1,
C3 kriterleridir. Alan, Kızböceği, Ġçsu balığı ve KuĢlar açısından B1 ve C1
kriterlerine uygundur.
A1: 6 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (5 KuĢ, 1 Balık)
A3: 1 Tek Bir Biyoma Bağımlı Tür (1 KuĢ)
B1: 5 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (5 KuĢ)
B3: 5 Avrupa Ölçeğinde YoğunlaĢan Tür (5 KuĢ)
C1: 17 Avrupa Birliği Listesindeki tür (16 KuĢ, 1 Kızböceği)
C2: Tehlike Altındaki Doğal Habitatlar (Sazlık)
C3: 5 KuĢ
Habitatlar: Bölgenin % 2‟si göl, % 35‟i tarım alanı ve % 63‟ü sulak
çayırlıklardan ibarettir. Ancak kuruma ve tarımsal faaliyetler nedeniyle bu oran
değiĢmektedir.
Türler: Alanda tek nokta endemiği bulunmamaktadır. Anadolu‟da
endemikolan bir balık türü (Aphanius anatoliae anatoliae), alandaki tek endemik
türdür. 1993 sayımına göre 20000‟den fazla sukuĢunun sayıldığı alanda ÖDA
kriterlerine uygun 18 kuĢ türü, kıĢlama, üreme veya göç sırasında bulunmaktadır.
Alan Kullanımı: Sulama için baraj yapım faaliyetleri, kuruma ve mahkemelik
durumu nedeniyle tamamlanamadan yarım kalmıĢtır.
Tehditler: Alandaki göllerin 1995‟te baraj haline getirilmeye baĢlamasından
sonra yer altı sularının çekilmesi ile baraj tamamlanamamıĢ ve sonuçta tamamen
kurumuĢ olup; geriye dönüĢüm için bazı gayretler vardır. Alanın doğal hale
getirilmesi için acilen çalıĢmalara baĢlanmalıdır.
273
Koruma Çalışmaları: Tuz Gölü ÖÇK alanı içinde yer alan EĢmekaya
Sazlıkları, I. Derece Sit Alanı (1992) ve 4500 ha‟lık kısım, Yaban Hayatı Koruma
Sahası (1994)‟dır. Özellikle alanda bulunan kuĢlar açısından öne çıkan yöre, Önemli
KuĢ Alanı (ÖKA: ORT027) ve Önemli Doğa Alanı (ÖDA: TR066) özelliğine de
sahiptir.
EġMEKAYA SAZLIKLARI
Yüzölçümü: 7936 ha
Yükseklik: 945 m
Ġl(ler): Aksaray
Ġlçe(ler): Eskil
Koruma Statüleri: Tuz Gölü ÖÇK
alanı, I. Derece Sit Alanı, Yaban Hayatı
Koruma Sahası, ÖKA (ORT027), ÖDA
(TR066)
9.4.7.2. Tuz Gölü
Alanın Tanımı: Alan, Ġç Anadolu‟nun orta kesimlerinde; Ankara, Aksaray ve
Konya illerinin kesiĢim noktasında yer alan 533000 ha büyüklüğünde bir alanda yer
alır.
Alanın büyük bir kısmını Tuz Gölü oluĢturmaktadır. Tuz Gölü, aynı zamanda
bir Önemli Bitki Alanı (ÖBA No: 92)‟dır. ÖBA olmasını sağlayan A1, A2, B1
kriterleridir. Alan, Kelebekler için B1, Ġçsu balıkları için A1, A2, KuĢlar için A1, A3,
B1, B3, C1, C3, memeliler için A1, A2, A4, C1 kriterlerine uygun olup; bu özellikleri
nedeniyle ÖDA (Önemli Doğa Alanı) (TR072) statüsüne sahiptir.
A1: 34 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (28 Bitki, 1 Ġçsu balığı, 3 KuĢ, 2
Memeli)
A2: 32 Dar YayılıĢlı Tür (29 Bitki, 1 Ġçsu balığı, 2 Memeli)
A4: 1 Küresel Ölçekte YoğunlaĢan Tür (1 Memeli)
B1: 9 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (1 Kelebek, 8 KuĢ)
C1: 32 Avrupa Birliği Listesindeki tür (30 KuĢ, 2 Memeli)
C2: Tehlike Altındaki Doğal Habitatlar (Tuzcul bitki habitatları, Ġran-Anadolu
stepleri; Bitki)
274
TUZ GÖLÜ
Yükseklik: 905-945 m
Ġl(ler): Ankara-AksarayKonya
Ġlçe(ler): Aksaray, Altınekin,
Cihanbeyli, Eskil, Kulu, ġ.Koçhisar
Habitatlar: Bozkır vejetasyonu hakimdir. Yer yer tarım alanları bulunurken,
alanının önemli bir kısmı tuzlalar olarak kullanılmaktadır.
Türler: Alan, bitkilerden 3‟ten fazla, memelilerden 1 tür tek nokta endemiği
barındırmaktadır. Alanın toplam endemik bitki taksonu sayısı bilinmiyor. Bunlardan
28‟i endemik toplam 42 bitki taksonu tehlike altındadır. Aksaray yakınlarında yetiĢen
Atragalus victoria (CR), bölgedeki önemli bitki türlerinden biridir.
Alan Kullanımı: Tuz ocakları ve fabrikaları yaygın olarak tuz üretimi
yapmaktadır. Hayvan otlatma ve tarım faaliyetleri de yaygın olarak yapılmaktadır.
Tehditler: Nüfusu 1 milyon civarında olan Konya Ģehrinin kanalizasyon
sistemi göle doğrudan gelmekte ve büyük bir ekolojik felakete sebep olmaktadır.
Konya Kapalı Havzası‟nda yoğun bir Ģekilde kullanılan artezyen sulaması nedeniyle
gölü besleyen yer altı suları büyük ölçüde azalmıĢ ve gölü tehdit eden unsurların
baĢında gelmektedir. Keza DSI tarafından Tuz Gölü‟nün 6700 ha‟lık alanı sulamak
üzere yapılmıĢ, EĢmekaya Sazlığı‟na kurulan baraj nedeniyle, bölgenin doğal dengesi
bozulmuĢ; göl tamamen kurumuĢtur.
Ancak öncelikli tehdit, step kesimdeki meraların hızla tarım alanlarına
dönüĢtürülmesidir. Bozulan meralar, erozyonun daha da artmasına ve alandaki
endemik bitkiler baĢta olmak üzere, doğal bitki örtüsünün tahrip olmasına sebep olur.
Giderek artan yoğun hayvan otlatma faaliyetleri sonucu göl etrafındaki tuzcul
steplerde yetiĢen pek çok endemik bitkinin de aralarında bulunduğu doğal vejetasyon
bozulmasını hızlandırmaktadır. Özellikle Asparagus lycaonicus ve Silene salsuginea
gibi hayvanların çok severek yediği bazı bitki türleri oldukça azaldığı görülebilir.
Alandaki koruma çalıĢmalarının aciliyeti bulunmaktadır.
275
9.4.7.3. Hirfanlı Barajı
HĠRFANLI BARAJI
Koordinat: 38008‟K
33042‟D
Yükseklik: 851 m
Ġl(ler): Aksaray-KırĢehirAnkara
Ġlçe(ler): ġereflikoçhisar,
KırĢehir, Kaman, Evren,
SarıyahĢi, Bâla
Koruma Statüleri:
Koruma statüsü yoktur.
ÖKA (ORT028), ÖDA
(TR054)
Koruma Çalışmaları: 2000‟de Tuz Gölü, Özel Çevre Koruma Alanı (ÖÇK)
olarak ilan edilmiĢtir. Ayrıca Doğal Sit Alanı, ÖDA (TR072), ÖKA (ORT023). ve
ÖBA (No: 92) olarak sınıflandırılmıĢtır.
Alanın Tanımı: Tuz Gölü‟nün kuzeydoğusunda Aksaray, KırĢehir ve Ankara
illerinin kesiĢim noktasında Kızılırmak üzerinde yer alan Hirfanlı Barajı, 1959‟da
tamamlanarak elektrik üretmek ve sulama kullanılmak amacıyla 1960‟da hizmete
açılmıĢ, döneminde yurdumuzun 1., günümüzde 4. sıradaki hidroelektrik barajıdır.
Baraj alanı, 263 km2‟dir. Hirfanlı Barajı, çeĢitli sukuĢlarını barındırması açısından
Önemli KuĢ Alanı (ÖKA: ORT028) ve dolayısıyla bir ÖDA (TR054) özelliğindedir.
ÖDA ve ÖKA olmasını sağlayan A1, A3, B1, B3, C1, C3 kriterleridir.
A1: 1 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (1 KuĢ)
B1: 2 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (2 KuĢ)
B3: 7 Avrupa Ölçeğinde YoğunlaĢan Tür (7 KuĢ)
C1: 9 Avrupa Birliği Listesindeki tür (9 KuĢ)
C3: 7 KuĢ
276
Habitatlar: Alanın % 39‟u baraj gölü, % 21‟i Orta Anadolu dağ bozkırı, %
40‟1 tarım alanından ibarettir.
Türler: Alanda tek nokta endemiği bulunmamaktadır. Ancak, su kuĢları
açısından önemli bir kıĢlama alanıdır. 1993 sayımına göre 20000‟den fazla sukuĢunun
sayıldığı alanda ÖDA kriterlerine uygun 13 kuĢ türü, kıĢlama, üreme veya göç
sırasında bulunmaktadır. Baraj Gölü içindeki adacıklarda bazı denizkırlangıçları ve
Akdeniz Martısı (Larus melanacephalus) az sayıda kuluçkaya yatmaktadır.
Alan Kullanımı: Alanın önemli bir kısmını (% 39) oluĢturan Hirfanlı Baraj
Gölü, hidroelektrik ve sulama amaçlıdır. Gölde kerevit, sazan, yayın gibi türlerle
balıkçılık yapılmakta ve yöre insanına gelir kaynağı sağlamaktadır. Aynı zamanda
yöre için plaj ve piknik alanı olarak da kullanılmaktadır.
Tehditler: Kaçak avcılık dıĢında alanda önemli bir tehdit yoktur.
Koruma Çalışmaları: Özellikle alanda bulunan kuĢlar açısından öne çıkan
yöre, Önemli KuĢ Alanı (ÖKA: ORT028) ve Önemli Doğa Alanı (ÖDA: TR054)
özelliğine de sahiptir.
9.4.7.4. Hasandağı ve Melendiz Dağları
HASANDAĞI ve
MELENDĠZ DAĞLARI
Yükseklik: 1000-3268 m
Ġl(ler): Aksaray, Niğde
Ġlçe(ler): Aksaray, Güzelyurt,
Niğde, Altunhisar, Çiftlik
Koruma Statüleri: --
277
Alanın Tanımı: Alan, Aksaray-Niğde il sınırlarında yer alan eski volkanlardan
oluĢan Hasandağı volkanik ikizleri ve doğusunda kalan Melendiz Dağları‟nın içine
almaktadır. Hasan Dağı‟nın Özellikle ana volkan konisini oluĢturan Büyük Hasan
Dağı (3268 m), kuzeybatısındaki Aksaray Ovası, batısındaki Obruk Platosu ve
güneyindeki Bor Ovası düzlüklerinden aniden yükselir. Ana volkan konisinin
zirvesinde tipik bir krater ve kraterin tabanında bir krater gölü bulunmaktadır. Ana
koninin hemen güneydoğusundaki daha küçük boyutlu ve yükseltisi daha az olan ikiz
koni ise tipik bir krater halindeki zirvesi ile Küçük Hasan Dağı (2844 m) ismiyle
bilinir. Oldukça taze ve karakteristik volkan Ģekilleriyle ülkemizin en genç volkanik
dağları arasında olan Hasan Dağı, uykusuna sürdürmektedir.
Melendiz Dağları (2963 m) ise Niğde‟nin kuzeyinde, merkez ilçe ile Çiftlik,
Altunhisar, Bor ilçe sınırlarının birleĢtiği kesimde yer alır. Güneyindeki Niğde-Bor
düzlükleri ile kuzeyindeki Çiftlik (Melendiz) Ovası arasında kuĢ uçuĢu yaklaĢık 24
km‟yi bulan Ġç Anadolu‟daki en büyük volkanik kütleleridir. Batısında Keçiboyduran
Tepesi (2727 m) ve kuzeyde Göllüdağ (2172 m) diğer önemli zirveleridir. Alanın
kuzey eteklerine yakın olan Ihlara Vadisi dıĢında koruma statüsü bulunmamaktadır.
A1: 0 Küresel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür bulunmuyor (1 Bitki, 1
Sürüngen)
A2: 6 Avrupa Ölçeğinde Tehlike Altındaki Tür bulunmuyor (6 Bitki)
B1: 2 Bölgesel Ölçekte Tehlike Altındaki Tür (3 Bitki, 1 Sürüngen, 1 KuĢ)
B2: 2 Avrupa Ölçeğinde Nesli Tehlike Altında Tür (1 Ġçsu balığı, 1 Sürüngen)
B3: 4 Avrupa Ölçeğinde YoğunlaĢan Tür (4 Memeli)
C1: 10 Avrupa Birliği Listesindeki tür (1 Kızböceği, 2 Sürüngen, 3 KuĢ, 4
Memeli)
C2: Tehlike Altındaki Doğal Habitatlar (Ġran-Anadolu stepleri)
Habitatlar: 3268 m‟yi bulan Büyük Hasandağı ve doğusundaki Küçük
Hasandağı Ģeklinde iki zirveden oluĢan Hasandağı, volkanik bir dağdır. Üst
kesimlerinde volkanik küllerin etkisinde; nispeten aĢağı kesimler, yüksek dağ
çayırlıklarıyla örtülüdür. Benzer Ģekilde bu dağın doğu kısmında ve alanın büyük bir
kısmında uzanan Melendiz Dağları‟nın üst kesimleri de yüksek dağ çayırlıklarıyla
örtülüdür. AĢağı kesimlerde Orta Anadolu dağ bozkırları ve eteklerinde ova bozkırları
yer almaktadır. Hasandağı‟nın etekleri ile Melendiz Dağları‟nın daha çok kuzey
kesimlerinde orman Ģeklini almıĢ meĢeliklere ratlanabilir. Özellikle bu dağların
eteklerinde yer yer tarım alanları bulunmaktadır.
278
Resim 33. Iris sari (foto: A.
Savran).
Resim 21. Verbascum vulcanicum (foto: A.
Savran).
Resim 22. Lamium garganicum
(foto: A. Savran).
Türler: Alanda hem flora hem de fauna açısından yeterli ve detaylı çalıĢmalara
rastlanmamıĢtır. ÇeĢitli endemik bitkiler ve balık türünün yanı sıra çeĢitli yırtıcı
kuĢların ve diğer gurplardan kuĢlara bölgede rastlanmaktadır. Alan, Kızböcekleri ve
Sürüngenler açısından da ÖDA özelliklerine sahiptir.
Alan Kullanımı: Gerek Hasan Dağı gerekse Melendiz Dağları‟nın yüksek
kesimlerinde yöre halkının geleneksel yaylacılık ve hayvan otlatma faaliyetleri için
yayla mevsiminde çıktığı bir çok yayla bulunmaktadır. Bunların arasında en büyüğü
ve en bilineni, Küçük Hasan Dağı ile Keçiboyduran Dağı arasındaki dağ geçidi
üzerinde yer alan Hasan Dağı UlukıĢlası Yaylası‟dır.
279
Yörede özellikle son yıllarda yayla Ģenlikleri her yıl düzenli olarak
yapılmaktadır. Alandaki önemli faaliyetler arasında, düĢük rakımlı, özellikle köylere
yakın kesimlerde tarımsal faaliyetler yapılmaktadır. Özellikle Büyük Hasan Dağı,
dağcılık ve doğa sporları açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Yerli ve yabancı
doğa sporcuları tarafından yılın her mevsimi tırmanıĢlar gerçekleĢtirilmektedir. Daha
çok kıĢ tırmanıĢlarının yapıldığı Büyük Hasan Dağı‟nda, yazın su kaynaklarının
yetersizliği nedeniyle daha seyrek tırmanıĢ yapılmaktadır.Benzersiz mera
ekosistemine sahip Ketençimen ve Çiçeklibel gibi yaylaları, Gebere Vadisi, Göllüdağ,
Narlıgöl ve Bozköy krater gölleri ile Göllüdağ krateri üzerindeki Hitit harabeleri;
özellikle alanın kuzeyinde yer alan Ihlara Vadisi, Selime Peribacaları turistik açıdan
yoğun uğrak yerleridir.
Eski medeniyetlere ait çok sayıda tapınak olarak kullanılmıĢ mekan da
görülebilir. Melendiz Dağları, derin vadileri içinde yapılmıĢ Azatlı, Gebere ve
Murtaza gibi baraj göletleri ile Mayıs ayı sonuna kadar eriyen kar sularının beslediği
yer üstü ve yer altı su kaynaklarının yanında Niğde‟nin doğal su deposu
durumundadır.
Tehditler: Yoğun turist baskısının yanı sıra, erozyon bölgenin en önemli
problemlerinin baĢında gelir. Ancak öncelikli tehdit, step kesimdeki meraların hızla
tarım alanlarına dönüĢtürülmesidir. Bozulan meralar, erozyonun daha da artmasına ve
alandaki endemik bitkiler baĢta olmak üzere, doğal bitki örtüsünün tahrip olmasına
sebep olur. Yoğun hayvan otlatma faaliyetleri tahribatı hızlandırmaktadır.
Alandaki koruma çalıĢmalarının acilen baĢlatılması gerekmektedir.
Koruma Çalışmaları: Tabiat Koruma Alanı olan Ihlara Vadisi dıĢında bazı
alanlar Sit Alanı niteliğinde olup, baĢka bir koruma statüsü yoktur. Günümüzde
herhangi bir planlı koruma uygulamasının görülmediği Hasan Dağı‟nda, korumakullanma dengelerinin oluĢturulup, doğal potansiyelinin geliĢtirileceği projelere
ihtiyaç duyulmaktadır.
9.4.7.5. Ihlara Vadisi
Alanın Tanımı: Aksaray ili, Güzelyurt ilçesine bağlı 2 belde ve 2 köyden
oluĢmaktadır. Kuzeyde Mamasın Baraj Gölü, Ihlara Vadisi‟nin güneydoğusunda
bulunan Ilısu Kasabası, doğuda Güzelyurt Ġlçesi ve batıda Uzunkaya Köyü Özel
Çevre Koruma Bölgesi dıĢında bölgenin genel sınırlarını oluĢturmaktadır.
Ihlara Vadisi, Hasan Dağı (3268 m) ve Melendiz (2963 m) Dağları'nın
eteklerinde kurulmuĢ olan Güzelyurt Ġlçe' sine bağlı Ihlara ve Selime Kasabaları ile
Yaprakhisar ve Belisırma Köyleri' ni içine almakta ve kuzeybatı yönünde 14 km
boyunca uzanmaktadır. Melendiz Dağı‟ndan doğan Melendiz Irmağı, Ihlara Kasabası
içinden iki tarafı kavak ağaçları ile kaplı dik yamaçlar arasından vadiye girip, güney kuzey yönünde menderesler çizerek Mamasın Barajı'na ulaĢır. Alan 22.10.1990 tarih
ve 90/1117 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit ve ilan edilmiĢtir
280
IHLARA VADĠSĠ
Yüzölçümü: 54.34 km2
Yükseklik: 965 m
Ġl(ler): Aksaray
Ġlçe(ler): Güzelyurt
Koruma Statüleri: Ihlara Vadisi
ÖÇK alanı, I. Derece Sit Alanı,
Arkeolojik Sit, Doğal Sit
Türler: Ihlara Vadisi' nin baĢlangıç noktası olarak kabul edildiği Ihlara
Kasabası' ndan baĢlayarak gezildiğinde yoğun ve değiĢken bir bitki örtüsü izlenmekte,
bitkilerin çoğunun yöreye özgü oldukları görülmektedir. Bitki coğrafyası açısından
bakıldığında bölge, Hasan ve Melendiz Dağları doruklarına kadar Ġç Anadolu'nun step
bölgesine girmektedir. Derin ve oldukça dar bir kanyon olan Ihlara Vadisi,
mikroklimatik yapısı nedeniyle Anadolu‟nun kuru ve uzun yaz sıcaklarından daha az
etkilenir. Anadolu‟nun mesophytic türleri ve Euro-siberian phytogeographic genel
türleri vadi boyunca yer yer görülmektedir. Lycopus europeus, Asperugo procumbens,
Eupatorium cannabinum, Cirsium canum, Urtica dioica, Pastinaca sativa bu türlere
örnek olarak verilebilir. Akdeniz bitkilerinin tipik örneklerinden Galanthus fosteri
(Kardelen) daha çok Sümbüllü ve Yılanlı kiliselerin çevresinde bulunmaktadır.
Melendiz Irmağı boyunca geliĢmiĢ baskın ağaç türleri Salix alba (Söğüt),
Populus thevestina, ve Populus nigra italica (Kavak) dır. Irmak kıyısı boyunca yer
yer uzanan dar ve küçük yeĢil alanlarda ise Carex spp., Juncus spp., Poa pratensis,
Ranunculus repens, Lotus corniculatus, Mentha longifolia, Trifolium repens, Torilis
ucranica, Plantago major, Plantago lanceolata gibi türler farklı araĢtırmacılar
tarafından kaydedilmiĢtir.
Melendiz Irmağından daha çok faydalanan Ranunculus sphaerospermus,
Polygonum amphibium ve Lysimachia vulgaris su kenarlarında yer yer yetiĢmektedir.
Vadinin dik kaya yarıklarında yetiĢen Galium incanum, Rhamnus hirtella,
281
Scrophularia libanotica, S. nevshehirensis gibi bazı kaya bitkileri bölgenin doğal
türleri içerisinde yer almaktadır.
Ayrıca, Pistacia terebinthus,, Eleagnus angustifolia (Ġğde), Rosa canina
(Yabani gül) Crateagus monogyna (Alıç) ve Rubus sanctus (Böğürtlen) gibi küçük
ağaç ve çalılar daha çok Belisırma Köyü ile Ihlara arasındaki bölgede yayılmaktadır.
Yakın çevrede görülmeyen Pistacia lentiscus ile yine kültür yoluyla geliĢtirilmiĢ,
Pistacia vera (Antep fıstığı) ve Juglans regia (Ceviz) gibi daha fazla sıcaklık isteyen
bitkilerin vadi içinde yetiĢmiĢ olması, Ihlara Vadisi‟nin yakın çevresine oranla daha
ılıman bir iklime sahip olduğunu göstermektedir.
Vadi fazla engebeli bir yapıya sahip olmadığı gibi, çok farklı habitatlara da
sahip değildir. Dar ve derin olarak yarılmıĢ alanlar kuvvetli izolasyon Ģartları
meydana getirdiğinden, bitkilerin aktif ya da pasif yayılıĢla mekanlarını
geniĢletmeleri genelde mümkün olamamaktadır. Bu nedenle benzeri alanlarda ilk
olarak ortama dahil olan bitkiler çevre koĢullarından soyutlanmakta (neoendemik) ve
yayılıĢları olmadığından bulundukları sahada endemik olarak kalmaktadır.
Ihlara Vadisi'nde yapılan araĢtırmalarda 54 familya ve 218 cinsten oluĢan 364
takson tespit edilmiĢtir. Vadi içinin yoğun otlatma altında olmaması ve gölge
alanların fazla olması, tür sayısının yüksek olmasını sağlamıĢtır. Bu türlerden 43 „nün
endemik bitki türü olması, bölgenin doğal bitki örtüsünün önemini açık bir Ģekilde
ortaya koymaktadır.
Yapılan gözlem ve araĢtırma sonuçlarına göre, bölgede 21 familyaya dahil 35
kuĢ türü saptanmıĢtır. Bu kuĢlardan 11'i bölgede kuluçkaya yatmaktadır. Ayrıca,
bölgenin en önemli akarsuyu niteliğinde olan Melendiz Irmağı‟nda 4 balık türü
saptanmıĢtır. Ekonomik değere sahip ve en çok yakalanan tür, yöresel adı Pullu olan
Leuciscus cephalus (Tatlısu Kefali) tur. Genellikle Melendiz Irmağı kıyılarında ağaç
kök oyukları ile taĢ altlarında gizlenen ve yakalanması oldukça zor olan Capoeta
pestai (Siraz) yörede Karabalık olarak bilinmektedir. Bu tür Anadolu‟da sadece
Eğirdir ve BeyĢehir Gölleri ile Mamasın Baraj Gölü'nde bulunmaktadır. Diğer bir
tatlısu balığı ise ekonomik değeri olmayan Gobio gobio L. (Derekayası, Yağlıca),
yöresel adıyla Çağa Mençi‟dir. Melendiz Irmağı'nın Ihlara ve Belisırma noktalarında
yakalanan Nemacheilus angorae (Çöpçü Balığı) ise yöre halkı tarafından Yılan Mençi
ya da Cadı Mençi olarak bilinmektedir.
Bölgede görülen memeli hayvanlara, Erinaceaus europaeus (Kirpi), Lepus
europaeus (Yaban tavĢanı), Apodomus sp. (Fare ve sıçanlar), Lurta lutra (Kunduz),
Canis vulpes (Tilki), Mustela nivalis (Gelincik) mağaralarda yaĢayanlara ise yarasalar
örnek olarak verilebilir.
Alan Kullanımı: Alan yoğun Ģekilde turizm amaçlı kullanılmakta ve yoğun
ziyaretçi almaktadır. Ġçerisinde 2 belde ve 2 köy bulunmaktadır.
Tehditler: Alana en büyük tehdit alan içerisinde yaĢanan yoğun turizm
faaliyetidir. Ayrıca içerisinde bulunan köy ve beldelerin atıkları özellikle evsel
atıksuları vadi ortasından geçen Melenidz ırmağına akmaktadır.
Koruma Çalışmaları: Alan 22.10.1990 tarih ve 90/1117 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile Özel Çevre Koruma bölgesi tespit ve ilan edilmiĢtir. Vadi içerisinde bir çok
282
klise ve yapı tek yapı ölçeğinde Arkeolojik sit statüsüne sahiptir. Ayrıca Alanın belirli
kısımları doğal sit statüsüne sahiptir.
9.4.8. Kırsal Turizm – Agro turizm
1960‟lı yıllarda ortaya çıkan kitle turizmi anlayıĢı, son yıllarda yerini doğaya
saygılı ve sorumluk taĢıtan alternatif turizm yaklaĢımlarına bırakmaya baĢlamıĢtır.
Buna bağlı olarak, daha bireysel hareket eden, çevre dostu, ziyaret ettiği yörede
yaĢayan yerel halkın sosyo-kültürel özelliklerine, gelenek ve göreneklerine ilgili, yeni
Ģeyler öğrenmeye meraklı bir turist kitlesi oluĢmaya baĢlamıĢtır (GüneĢ, 2001).
Aksaray Ili içerisinde Agro-Turizmin temel hammaddesi olarak kabul
edebileceğimiz tarım ve hayvancılık sektörü incelenmiĢtir. Aksaray‟ın kırsal turizm
açısından tarım ve hayvancılığa dayanan sosyo-ekonomik yapısıyla avantajlı bir
konuma sahip olduğu görülmüĢtür. Faal nüfusun % 70‟i tarım ve hayvancılıktan
geçimini sağlamaktadır. Aksaray ili tarım alanlarında hububat, baklagiller, endüstriyel
bitkiler, yumrulu bitkiler, meyve ve sebze yetiĢtirilmektedir.
Aksaray ili ve yakın çevresinin geneline bakıldığında tarım bölgesi olduğu
gerçeği arazi kullanımında da görülmektedir. Bölgenin yaklaĢık % 52‟ si tarım alanı
olarak kullanılmaktadır. Tarıma elveriĢli arazilerin % 86‟sında kuru, % 14‟ünde sulu
tarım yapılmaktadır. Diğer önemli bir alan ise alanın % 29,8‟ ini oluĢturan çayır ve
meradır. Özellikle Niğde ve Aksaray illerinde bu oran daha yüksektir.
Bu çerçevede Aksaray Ġli‟ni agro-turizm açısından önemli kılan temel faktör
nüfusun kırsal karakterinin büyük oranda sürüyor olmasıdır. Ayrıca bu oran aĢağıdaki
bölümde gösterileceği üzere oran olarak Türkiye ortalamasından yüksektir. Bir baĢka
güçlü yanı ise Aksaray‟ın taĢıdığı bölgesel olanaklardır. Aksaray hem transit geçiĢ
bölgesinde bir kavĢak nokta üzerinde hem de turizm odak noktalarına yakın bir
konumda bulunmasıdır.
Arazi hayvancılık açısından da oldukça elveriĢlidir. Çok sayıda besi çiftliği
bulunmaktadır. Aksaray‟da hayvancılık diğer çevre illerde olduğu gibi bitkisel
üretimle birlikte yapılmakta, hayvansal üretimde ihtisaslaĢmıĢ iĢletmelerin büyüklüğü
sektörün % 25‟ine karĢılık gelmektedir. Kırsal ekonomik yapıda ihtisaslaĢma düzeyi
düĢük ve geleneksel üretim yapısı ağırlıklı olmasına rağmen Aksaray, çevre illeri
arasında büyükbaĢ hayvan varlığı bakımından önemli bir yer iĢgal etmekte, kültür ve
melez sığır varlığı Türkiye ortalamasının üstünde (% 80), yerli sığır varlığı ise
Türkiye ortalamasının (% 20) altında bulunmaktadır.
283
Tablo 81: Aksaray ve Aksaray’a komĢu bulunan bazı illerin arazi kullanımları
KIRġEHĠR NEVġEHĠR NĠĞDE
YÜZÖLÇÜMÜ
AKSARAY TOPLAM
Ha 635.200
546.700
779.500
772.100
2.733.500
% 100,00%
100,00%
100,00%
100,00%
100,00%
Ha 433.444
382.820
275.783
319.934
1.411.981
% 68,24%
70,02%
35,38%
41,44%
51,65%
Ha 24.441
29.528
41.590
15.886
111.445
% 3,85%
5,40%
5,34%
2,06%
4,08%
Ha 132.450
42.056
361.695
278.458
814.659
% 20,85%
7,69%
46,40%
36,07%
29,80%
Ha 0
0
0
0
0
ASKERĠ AL.
% 0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
KIRSAL
Ha 4.971
3.938
3.276
4.473
16.658
YERLEġME.
% 0,78%
0,72%
0,42%
0,58%
0,61%
KENTSEL
Ha 7.572
7.021
7.403
9.670
31.666
YERLEġME
% 1,19%
1,28%
0,95%
1,25%
1,16%
Ha 14.118
33.718
6.191
5.501
59.528
% 2,22%
6,17%
0,79%
0,71%
2,18%
Ha 320
111
680
920
2.031
SANAYĠ ALANI
% 0,05%
0,02%
0,09%
0,12%
0,07%
GÖL-GÖLET
Ha 14.320
1.148
23
43.115
58.606
AKARSU
% 2,25%
0,21%
0,00%
5,58%
2,14%
Ha 0
573
0
0
573
HAVAALANI
% 0,00%
0,10%
0,00%
0,00%
0,02%
TURĠZM
BÖLGESĠ
Ha 14.326
48.163
30
7.302
69.821
% 2,26%
8,81%
0,00%
0,95%
2,55%
Ha 17.682
79.505
89.050
99.644
285.881
% 2,78%
14,54%
11,42%
12,91%
10,46%
TARIM AL.
ORMAN AL.
ÇAYIR-MERA
SĠT ALANI
DĠĞER AL.
Aksaray‟ın 2000 yılı sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 396.084 kiĢi olup;
bunun 200.216 (% 50.54) kiĢisi kent nüfusu, 195.868 (% 49.46) kiĢisi de kır
nüfusudur.
Türkiye geneli kentleĢme oranının % 64.90 ve Ġç Anadolu bölgesinin
kentleĢme oranının %69.25 olduğu düĢünülürse Aksaray ilinin kentleĢme oranında
hem ülke geneli hem de içinde bulunduğu Ġç Anadolu Bölgesi‟nden geride olduğu
görülmektedir. Diğer bir deyiĢle Aksaray Ġli‟nin kırsal karakterini diğer illerle
kıyaslandığında büyük oranda hala sürdürmektedir.
284
Aksaray ilinde 2000 yılı verilerine göre sektörel dağılım ise Ģöyledir; tarım
110.668 kiĢi ve % 70‟lik oranla birinci sırada yer almaktadır. Kısaca ilin bir tarım
kenti olduğu açıktır. Ġkinci sırada %20.40‟lık oran ile hizmetler sektörü gelmektedir.
Sırasıyla sanayi sektörü %5.7 ile üçüncü sırada, inĢaat sektörü %3.9 ile son sıradadır.
1990 ile 200 yıllarını karĢılaĢtırdığımızda hizmetler sektörünün dıĢındaki tüm
sektörlerde düĢüĢ gözlenmektedir.
Aksaray Ġli geniĢ ve verimli bir ovaya sahiptir. Arazi yapısı itibari ile tarıma
elveriĢli topraklara sahip olması açısından iyi konumdadır. Tarım arazilerinin
hububat, baklagiller, yem bitkileri, sanayi bitkileri yetiĢtirilmesine elveriĢli olması
nedeniyle yöre halkının ekonomik durumu tarıma bağlıdır.
Aksaray‟da il nüfusunun büyük bir kesimi tarım ve hayvancılıkla geçimini
temin etmektedir. Ġldeki toplam çiftçi ailesi 37.500 dolayındadır. Aksaray‟da tarım
yapılabilir arazilerin toplamının 425.942 hektar olduğu göz önüne alınırsa, aile baĢına
yaklaĢık olarak 11.4 hektar tarım arazisi düĢmektedir. Çiftçi ailelerinin % 97‟si hem
tarım ve hem de hayvancılık, kalan % 3‟ü ise sadece hayvancılık yapmaktadır. Tarım
ve hayvancılık aile tipi küçük iĢletmelerde yapılmaktadır.
Aksaray‟da tarım arazisi olarak kullanılan toprakların yüzölçümü 425.942
hektardır. Tarımda kullanılan araziler, ilin toplam arazisinin % 56‟sını meydana
getirmekte ve çoğunluğunda tarla tarımı yapılmaktadır. Tarla tarımı yapılan tarım
arazisi alanı 412.199 hektardır. Bu değer tarım alanlarının % 97‟sine karĢılık
gelmektedir.
Tarım arazilerinin kullanım amacı bakımından tarla tarımından sonra sırasıyla,
bağcılık, meyvecilik ve sebzecilik arazileri yer almaktadır. Aksaray‟da tarım
arazilerinin kullanım amacına göre dağılımı aĢağıda verilmiĢtir. Aksaray‟da üretilen
tarım ürünleri; buğday, arpa, çavdar, nohut, fasulye, yeĢil mercimek, yem bitkileri,
Ģeker pancarı, ayçiçeği, soğan, patates, domates, biber, elma, ceviz ve üzümdür. Tarla
bitkilerinden buğday ve arpa, baklagillerden nohut, endüstriyel bitkilerden Ģeker
pancarı, yumru bitkilerden patates, meyvelerden üzüm ve elma, Aksaray‟da en çok
üretilen tarım ürünleridir. Aksaray‟da tarım ürünleri çeĢitlilik arzetmekte ve üretim
miktarları da tarım arazisi olarak kullanılan arazilerin geniĢ ve verimli olması
nedeniyle yüksektir.
En fazla üretilen tarım ürünleri, yıllık üretim miktarı 870-880 bin ton arasında
değiĢen Ģeker pancarı, yıllık üretim miktarı 310-320 bin ton arasında değiĢen buğday
ile yıllık üretim miktarı 230-240 bin ton arasında değiĢen arpadır. Aksaray‟da tarla
ürünleri tarımı yanında, sebze ve meyve üretimi de yapılmaktadır. Meyvelik ve
sebzeliklerin sınırlı olması sebebiyle meyve ve sebze üretimi düĢük seviyelerdedir.
Aksaray‟da en fazla üretilen sebze yıllık üretim miktarı 10-11 bin ton arasında
değiĢen domatestir. Meyvelerden en fazla üretileni, yıllık üretim miktarı 27 bin ton
olan üzüm ve ikinci olarak yıllık üretim miktarı 10 bin ton olan elmadır.
Aksaray‟da ekiliĢ ve üretim miktarları bakımından ilk sırayı alan tarla
bitkilerinin ekiliĢ ve üretim miktarları, sebze ekiliĢ ve üretim miktarları ve meyvecilik
ekiliĢ ve üretim miktarları aĢağıdaki çizelgelerde verilmiĢtir.
285
Harita 9. Aksaray Ġli Kırsal Turizm Haritası
286
Aksaray ilinin sosyo-ekonomik yapısının büyük oranda tarım ve hayvancılığa
dayanması ve Aksaray Ġli‟nde kırsal nüfusun hala ağırlıkla devam etmesi AgroTurizmin bu ilde geliĢtirilebilmesinin önündeki en büyük dayanaktır. Aksaray ili‟nin
zengin tarihi ve arkeolojik mirası ve doğal güzellikleri ile bir arada düĢünüldüğünde
tarım ve hayvancılık üretiminin diğer ilçelere göre öne çıktığı Eskil, Ağaçören ve
Ortaköy Agro-Turizmin geliĢtirilebileceği ilçeler olarak ortaya çıkmıĢtır. Ancak köy
bazında daha detaylı araĢtırmalardan sonra, diğer doğal ve sosyal veriler bir arada
düĢünülerek Agro-Turizmin geliĢtirileceği yerler tespit edilecektir.
Bununla birlikte gelir seviyesinin ve eğitim seviyesinin düĢük olması Agroturizmin geliĢmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir. Aksaray ilindeki
köylerin bir çoğu yoğun turizm aktivitelerinin yaĢandığı bir yer olmayıp, bu tür
köylünün yaĢam ortamına yoğun katılım üzerine kurulu olan agro-turizmden
faydalanacak turist tipi için genel itibari ile Aksaray ili kırsal kesiminde yaĢayan
vatandaĢların hazırlıklı olmadıkları açıktır. Ayrıca böyle bir turizm çeĢidi hakkında
köylülerin birçoğunun hiçbir bilgisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu tür bir turizmin
geliĢtirilebilmesi için öncelikle sosyal fiziki ve ekonomik açıdan en uygun köylerin
seçilmesi ve o yöreden baĢlanması büyük önem arz etmektedir. Ayrıca Orta Anadolu
coğrafyasında bu tür bir turizmde geliĢmiĢ veya geliĢme potansiyeli olan fazlaca il
bulunmamaktadır. Sadece NevĢehir ili içerisinde bu tür ufak çiftlik denemeleri
yapılmaktadır. Ancak bu turizm türü içerisinde akılcı bir strateji ile hedeflerini
gerçekçi ve geniĢ kitleler tarafından kabul edilebilir Ģekilde tespit edip uygulayan ilin
sektörün öncüsü konumuna yükseleceği açıktır.
9.4.9. Kültürel Değerler
9.4.9.1. Geleneksel El Sanatları
Aksaray kültürünün bir parçası olan ve geçmiĢte ekonomik hayata yansıyan
geleneksel el sanatlarının çoğu kaybolmuĢtur. Örneğin, deri iĢletmeciliği yüzyıllar
boyunca Aksaray için önemli bir gelir kaynağı olmuĢtur. Aksaray'daki önemli birkaç
köprüden birinin adının "Debbağlar Köprüsü" yani "dericiler köprüsü" olması
dericiliğin uzun yıllar Aksaray'da var olduğunu gösterir. Bununla birlikte yüzlerce
yıldır sürdürülen kimi el sanatları, günümüzde de halen varlığını korumaktadır.
Halıcılık bunun en önemli göstergesidir. Halıcılığın kökeni Aksaray ili için
yerleĢimler tarihi kadar eskidir.
Çatal Höyük'te ortaya çıkarılan duvar resimlerinde; av, ölü törenleri yanında
geometrik dokuma kumaĢ motiflerine rastlanmıĢtır. Doğal ihtiyaçlardan doğan
dokumacılık, çok eski çağlardan beri Aksaray'da sürdürülen bir uğraĢtır. Aksaray
Acemhöyük‟te (Sarıkaya Sarayı‟nda) yapılan kazılarda taban üzerinde küçük parçalar
halinde ele geçen beyaz renkli keten bezin bir yüzüne altın iplikle koyu ve açık mavi
fayans boncuklar iĢlenmiĢtir. Bez yangının etkisiyle bir curuf görünümünü almasına
karĢın M.Ö 1800‟lü yıllarda Aksaray‟daki dokumacılığı göstermesi açısından son
derece önemli bir buluntudur.
287
Resim 23: TaĢpınar Halısı
Geleneksel Türk el sanatları içerisinde halı dokumacılığının ayrı bir yeri
vardır. Orta Asya‟da baĢlamıĢ Türk-halı dostluğunun bugün Anadolu‟da halen devam
ettirildiği pek çok noktadan birisi de Aksaray yöresidir. Aksaray, Selçuklu devrinden
beri ünlü bir halı merkezidir. Bu gelenek Osmanlılar devrinde de sürmüĢtür.
Günümüz TaĢpınar halıları adını verdiğimiz 1950 yıllarından beri devam eden
Aksaray yöresi halıları ilimize bağlı "Ova Köyleri" (Armutlu, Yenikent, Eskil,
EĢmekaya, Kutlu Köyü, Sultanhanı, YeĢilova) "Bayıraltı Köyleri" (Altınkaya,
UlukıĢla, YeĢiltepe) "Hasandağı Köyleri" Elmacık, Koçpınar, incesu, KarataĢ,
Gözlükuyu, TaĢpınar Kasabalarında dokunmaktadır. Dokunan bu halıların
hammaddesi yündür. TaĢpınar halılarının atkı, çözgü ve düğüm iplerinin yün olması
geleneği günümüze kadar titizlikle korunmuĢtur. Yün ipler doğal kök boyalarla,
yenilerde de kısmen sentetik boyalarla boyanmaktadır.
Aksaray yöresi halılarında günümüze kadar gelen en eski nakıĢ "Üç Göbekli
Halı" bezemesidir. Günümüz TaĢpınar halısı desenleri özgün bir karaktere sahiptir.
Desenlerin büyük bir bölümünün nasıl ortaya çıktığı bilinmemektedir. Aksaray
halıları "TaĢ¬pınar Halısı" ismiyle tanınmaktadır. Halılarımızda kaliteyi belirleyen bir
öğe de düğüm sayılarıdır. Eski TaĢpınar‟larda 1OX1O cm2'lik alanda 40X45 düğüm
vardır. Günümüzde elle eğrilmiĢ iple dokunan bir halıda 1OX1O cm2‟de 30X35
düğüm görülmektedir.
Halılarımızda ana renkler koyu kırmızı ve koyu mavi (lacivert)'dir. Bu renkler
dıĢında yerel deyiĢle kırbız (al), yavĢan yeĢili (kına rengi), tetir (tarçın rengi), pisi
tüyü (gri mavi), erikipi (krem) ve siyah da ana renk olarak kullanılır.
TaĢpınar halıları taban, kelle, çift somya, minder, namazlık, yastık, heybe ve
eğerlik örtüsü adı verilen çeĢitlerde dokunmuĢtur.
Yörede bordürlere "ayak", dikdörtgen çerçeveye "sandık", sütunceye
"sallama", köĢe bağlantılarına "tug", üçgen köĢelerdeki dar sulara "sızı"
kompozisyonun merkezine yerleĢtirilen madalyona "göbek" adı verilir. Bir yüzey
süslemesi olan halıda TaĢpınar desenleri, motif/eri ve renkleri derinlik hissi
uyandırarak sonsuzluk çağrısı yapar. Bu özelliğiyle engin Türk halı sanatından
kopmadığını gösterir.
288
Tarih Çizgisinde TaĢpınar Halıcığı'nın Kökeni: TaĢpınar Kasabası'nın
bulunduğu yörenin; ilk çağdan baĢlayarak bir yerleĢim birimi olduğu Sardes-Ninova
tarihi ticaret yolunun kalıntılarından anlaĢılmaktadır. Roma-Bizans-Selçuk paralarının
bulunması bölgenin bu dönemlerde canlı bir yerleĢim ve ticaret merkezi olduğuna
iĢaret etmektedir.
TaĢpınar ile ilgili daha sonraki somut bulgular Osmanlı yükseliĢ döneminin
baĢlangıcına denk düĢmektedir. Yavuz Sultan Selim 1514 Ġran seferinden dönerken
Azerbaycan' dan Anadolu'ya göç eden bir Türk aĢiretini bugünkü TaĢpınar yöresine
yerleĢtirmiĢtir. Azerbaycanlılar birkaç asır yaĢadıktan sonra TaĢpınar'ı rüzgar
erozyonu, kuraklık ve kıtlık nedeniyle terk edip Karapınar'ın HotamıĢ Bucağı'na
sığınarak burada TaĢpınar Mahallesi'ni kurmuĢlardır. Bu göç nedeniyle ıssız kalan
yöreye Hasandağı‟nın eteğinde Tokarız (Bugünkü Dikmen) Köyü'nde yaĢayan
günümüz TaĢpınarlılar gelip yerleĢmiĢlerdir. Bu yerleĢmenin 19.y.y ortalarında
olduğu bilinmektedir. TaĢpınar Halıcılığı da bulunan örneklerin ıĢığında bu yüzyıldan
itibaren baĢlatılmakla birlikte halının Anadolu'daki varlığı çok daha eskidir. Halı,
Türklerin dünyaya bir armağanıdır. Bilinen en eski halı Türk düğümü olarak da
bilinen "Gördes Düğümü" ile dokunmuĢ ve 1947-49 yılları arasında Altay Dağları'nda
Pazırık Bölgesi'nde, arkeolog Rudenko tarafından V. Pazırık kurganında yapılan
kazılarda ortaya çıkarılmıĢtır. M.Ö. V-III. Yüzyıllara tarihlendirilen bu halı, bugün
Rusya'daki Hermitage Müzesi'nde sergilenmektedir.
Halı, Anadolu'ya Selçuklu Türkleri ile gelmiĢtir. XIII. Yüzyılda tarihi
kaynaklar, saydıkları önemli halıcılık merkezleri arasında Konya ve Aksaray'ı
kaydetmektedirler. 1274 yılında ölmüĢ olan Ġbn-i Said'e atfen Ebül-Fida'nın verdiği
bilgiler de “..Her memlekete ihraç edilen Türkoman Halıları orada yapılırdı.” diyerek
imal merkezi olarak özellikle Aksaray'ı belirtmektedir.
Ġbn-i Batuta H. 732, M. 1331 yıllarında Aksaray'a uğramıĢ ve kenti, geliĢmiĢ,
verimli ve canlı bir kent olarak anlattıktan sonra “... beldeye nispetle koyun yününden
imal olunan Kraliçeler bir yerde naziri yoktur. Bunlar ġam, Mısır, Hint, Çin ve Türk
Beldeleri'ne gönderilir.” diyerek Aksaray'da gördüğü halıları överek anlatmıĢtır.
Kılıçarslan Devri'nden itibaren TürkleĢerek geliĢen ticaret ve kervan yollarının
kesiĢtiği ve hanların odaklaĢtığı noktada yer alan Aksaray, Konya'dan sonra Selçuklu
Devletinin en önemli kentlerinden biri olmuĢtur.
Aksaray'ın bu parlak döneminde Ġbn-i Said ve Ġbn-i Batuta'nın 13. ve 14.
Yüzyıllarda gördüğü ve kaynaklarda sözü edilen “Aksaray halıları” içinde TaĢpınar
halılarının payının ne olduğunu bugün için somut verilere dayanarak ortaya
koyabilme olanağına sahip değiliz. Ancak Aksaray'ın pazarlama merkezi olarak
yörede dokunan tüm halılara adını vermiĢ olabileceği düĢünülmektedir.
Tarih içinde TaĢpınar'ın yerini ararken Kanuni Devrine iliĢkin tarihsiz “il
Yazıcı Defteri”nin 571. Sayfasından 642. Sayfasına kadar olan kısmında Aksaray
anlatılırken, TaĢpınar adının bir köy yerleĢimi birimi olarak geçtiği görülür. Halı
olarak TaĢpınar adının geçtiği ilk yazılı kaynak 1869-70 tarihli II. Konya
Salnamesi'dir. Salname'de Aksaray hakkında geniĢ bilgiler verilirken kilim ve
seccadelerden söz edilerek TaĢpınar'da dokunan halıların da iyi halıların baĢında
geldiği kaydedilir.
289
Günümüz TaĢpınar Halılarının değerlendirmesini yapabilmek için bugünkü
örneklerden giderek geçmiĢle bağlarını kurmak istediğimizde Eskil Ulu Camisi'nde
bulunan 19.yy sonu olarak tarihlendirilmiĢ bir namazlığı en eski ve tek örnek olarak
gösterebilmekte idik. Ancak 1986'da yapılan araĢtırmalarda bu halı bulunamamıĢtır.
1983 yılında camiden çalındığı söylenen 3 halıdan biri olma olasılığı vardır.
Anadolu‟da halıcılık köklü geçmiĢin ilmek ilmek dokunduğu, atılan her
düğümde günümüze geleneklerin taĢındığı özgün bir el sanatıdır. Çözgü denilen
birbirine koĢut dikey gergin ipliklerle doldurulmuĢ tezgah denilen araçlarda düğüm
bağlamak ve bunları sıkıĢtırmak için aralarından atkı adı verilen ipliğin geçirilmesi ile
yapılan yüzü havlı ve çeĢitli motiflerle bezeli dokuma demek olan halının Türk tarihi
içinde yerini alması pek erken (M.Ö. V-III.yy) dönemlerine dayanır. Orta Asya‟da
baĢlamıĢ bu Türk-halı dostluğunun bugün Anadolu‟da hala devam ettirildiği pek çok
noktadan biri de Aksaray yöresindeki TaĢpınar kasabasıdır.
TaĢpınar halılarına karakteristiğini veren renklerin elde edilmesinde kök boya
ve cehri gibi boyacılık tarihinde çok önemli yeri olan bitkiler eski halılar üzerinde
kullanılmıĢtır. TaĢpınarı‟da ana renklerin koyu kırmızı ve koyu mavi olması bir
geleneğe bağlılığı gösterdiği kadar, halıda bir çerçeve oluĢturan bordürlerle ana motif
olan madalyon düzeni arasında gözü dinlendiren boĢlukların ağırbaĢlı, dekoratif bir
etki yapmasını da sağlar. Ara renkler ise yerel değiĢle kırbız(al), yavĢan Ģeyili (kına
rengi), tetir(tarçın rengi), pisi tüyü (gri mavi), erikipi rengi (krem beyaz) ve siyahtır.
TaĢpınar halıları taban, kelle, çift somya, minder, namazlağı, yastık, heybe ve
eğerlik örtüsü adı verilen çeĢitlerde dokunmuĢtur. Son yıllarda en çok yastık ve yan
halısı denilen “çifthalı” dokunmaktadır. TaĢpınar dokuyucuları örneklik denilen 4/1
oranında dokunmuĢ desenleri kapsayan modellik halılardan yararlanırlar.
TaĢpınar halılarının tüm çeĢitleri geometrik düzende yerleĢtirilmiĢ bitkisel
kökenli motiflerle bezelidir. Eski TaĢpınar motiflerinde baroklaĢmıĢ natüralist bir
üslup varken günümüz, de desenler giderek primitif bir görünüm almaktadır. Figüre,
kuvvetle üsluplaĢtırılmıĢ olmasına karĢın, pek az yer verilmiĢtir. Örneğin boynuzlu
ayak, boynuzlu sandık komposizyonlarını oluĢturan ana motif, geyik boynuzlarının
derin tırtıllı yapraklara dönüĢtürülmüĢ Ģeklidir. Zeminin ana motifi olan
madalyonların salbeklere benzeyen bölümlerinin kanatlarını açmıĢ kartal figürü
olduğunda tüm dokuyucular birleĢmektedir. TaĢpınar halılarında yüzey, bordür zemin
ve köĢelerden oluĢan bir Ģemaya göre doldurulur. Halının çeĢidi değiĢse de desenlerin
yerleĢtiriliĢ düzenleri değiĢtirilemez.
Ayrıca Sultanhan kasabası halı onarım ve yenileme sektöründe ülke ve dünya
ölçeğinde hizmet veren ve bu özelliği ile içerisinde 90-100 iĢletme barındıran bir
kasabadır. Ancak yoğun istihdam sağlanan bu sektörde kooperatifleĢememek, tanıtım
ve verimsiz rekabet koĢulları sebebi ile büyük sorunlar yaĢanmaktadır.
Hasırcılık-Sepetçilik: Sepetçilik ve hasırcılık tüm dünyada olduğu gibi
Anadolu`da da en eski el sanatlarından birisidir. Bu sanat da çoğu benzerleri gibi hızla
kaybolmakta ve yapımı unutulmaktadır. Her yörede çok çeĢitli bitkilerden, farklı
örme teknikleriyle oluĢturulmuĢ sepetler, küfeler, sele ve zembiller geçmiĢte ürün
toplama, saklama, taĢıma gibi pek çok iĢlev üstlenmiĢtir. Her biri el emeği, özellikle
kadınların emeği olan bu el sanatları bugün çok az yöremizde yaĢamaktadır.
290
Orta Anadolu`da gerçekleĢtirilen arkeolojik kazılardan AĢıklı, Çatalhöyük gibi
Neolitik döneme tarihlenen eski yerleĢmelerde yaklaĢık 9.000 yıl eskiye giden sepethasır izleri ortaya çıkarılmıĢ. Bunlarda kullanılan malzemeler, bugün kullanılan
sazlarla ve otsu bitkilerle büyük olasılıkla aynıdır. Bazı yerleĢmelerde bebek
ölülerinin sepet ya da çanak içine konularak gömüldüğü, yetiĢkinlerin de hasıra
sarıldığı görülmektedir.
Binlerce yıl önceye giden sepetlerin bir çeĢidine halen Aksaray`da
rastlamaktayız. Aksaray`ın Gülağaç, Gülpınar, Sofular ve Demirci çevresinde eskiden
hemen her kadının ördüğü selelerin bu alanda ayrıcalıklı bir yeri vardır. Anadolu`nun
diğer bölgelerinde hala yaĢayan sepetçilik geleneklerine baktığımızda çoğunlukla
kargı ve kamıĢ gibi sert otsu bitkilerin ya da hayıt, söğüt, kestane gibi çalı ya da ağaç
dal ve sürgünlerinin kullanıldığı görülmektedir.
Aksaray‟ın bu bölgesinde ise kadınlar selelerini ve hasırlarını “hasır otu”
denilen bir çeĢit yumuĢak bitkiden örmektedirler.
Kayseri`nin Sultan Sazlığı kıyısında da aynı bitki farklı bir teknikle sele, hasır
ve sepetlerin yapımında kullanılmaktadır. Kayseri`de sarma tekniği kullanılırken
Aksaray`ın kadınları özgün bir teknik geliĢtirmiĢlerdir. Kadınlar, derleyip getirdikleri
hasır otunu ıslatarak yumuĢattıktan sonra elde bükerek “kıvradırlar” ve “tura” denilen
ipleri elde ederler. Sonra bu turalardan birine, yapılacak selenin boyuna uyumlu
olarak yaptıkları 30-50 turayı düğümlerler. Böylece selenin “çözgü”sü oluĢur. Selenin
ağız kısmını oluĢturacak olan tura “kasnak” adı verilen ağaçtan ya da demirden bir
halkanın çevresine sarılır. Kasnak, yapılan selenin büyüklüğüne göre 20-50 cm çaplı,
5-10 cm yükseklikte olabilir ve örme devam ettikçe aĢağı doğru itilerek tüm selenin
aynı çaplı olmasını sağlar. Örme iĢine tura haline getirilmemiĢ hasır otları bir alttan
bir üstten geçirilerek yukarıdan aĢağıya doğru devam edilir.
Aksaray selelerinin çoğunda arada renkli kumaĢlar (çaput) eklenerek kilim
motifleri benzeri bezemeler oluĢturulur. Bu motiflerin Ģambıl, akıtma, top, eğrice,
deveboynu, kerekil gibi yöresel isimleri vardır. Gereken uzunlukta, 25-80 cm arası
örüldükten sonra çözgüyü oluĢturan bazı turalar bıçakla kesilerek selenin tabanı
oluĢturulur. Sele tabanının ortasına gelen az sayıdaki turalar da birbirine
düğümlenerek içeri itilir. Böylece elde edilen selelerin erzak koyulacak olanlarına
kapak yapılır. Seleler bu bölgede geçmiĢte arpa, çavdar, buğday gibi ekinlerin, kuru
fasulye (ağ pakla), nohut, kuru üzüm, iğde, eriĢte gibi erzakların saklanmasında
kullanılmıĢtır. Ürün bu selelerde saklandığında doğal malzeme hava aldığı için ve
iklim de kuru olduğundan böceklenme ve küf oluĢumunu engellemektedir.
Ayrıca eski zamanlarda ambarlarda yan yana dizilen seleler o evin kadınının
yaratıcılığını, becerisini sergiler, evleri süslerdi. Her kadının kendine özgü desenleri,
belki ailenin markası olarak, unutulmuĢ geçmiĢten bir iz olarak sürerdi. Bugün kimi
evlerde rastladığımız selelerin en az 60-70 yıllık olduğu belirtildiğine göre,
ıslanmadıkça oldukça uzun ömürlü oldukları da söylenebilir. Günümüzde bu güzel
selelerin yerini plastik kaplar, tenekeler ya da çuvallar almıĢtır.
Mevcut durum-sorunlar.Valilik bünyesinde Aksaray'a özgü ve tamamen bağıĢ
yoluyla toplanan eĢyaların Aksaray'ın sembolleri arasında bulunan Kültürevi haline
getirilen eski Vali Konağı'nda unutulmaya yüz tutan el sanatlarını tekrar canlandırmak
291
için çalıĢma sürdürülmektedir. Sultanhanı Kasabası özellikle halıcılığın turizmden çok
sanayi sektörü içerisinde geliĢtiği bir yerleĢim yeridir. Halıcılıkla ilgili temel problem
bunun esasen bir üretim ve hizmet sektörünün elemanı olarak görülüp turizmle olan
iliĢkisinin bugüne kadar fazlaca düĢünülmemiĢ olmasıdır. Bu noktada kimi
kaynaklara göre halıcılığın mimarı olan Türklerin, bugün yaĢadıkları topraklar
üzerinde bu köklü estetik sanatı anlattıkları özel bir müze bulunmamaktadır. Ayrıca
yapılan yüzyüze görüĢmelerde sektör temsilcilerinin üniversiteden ciddi bir beklenti
içerisinde oldukları tespit edilmiĢtir. Ayrıca halı üretimi ve tamiri konusunda dünya
pazarına iĢ yapılıyorken sektörde henüz bir markalaĢma veya kooperatifleĢme
yaĢanmamıĢtır.
Aksaray`ın Gülağaç ilçesi dahilinde Halk Eğitim Müdürlüğü tarafından
sepetçilik sanatının unutulmaması için bir sepetçilik kursu açılmıĢtır. Amaç, bölgede
yetiĢen otlarla eskiden örülen, ama artık yapılmayan selelerin yapım tekniğini
öğretmektir. Kayseri`nin Develi ilçesi Sindel Köyü`nde özel bir örme tekniği
kullanarak yine aynı ottan sepetler, seleler ören Süleyman Ilıpınar adlı usta Gülağaç`a
usta öğretici olarak davet edilmiĢtir. Ancak tüm bu çabalara rağmen sepetçilik
istenilen düzeyde yaygınlaĢmamıĢtır. Bu el sanatlarının yine Aksaray‟da yapılırken
bugün tamamen unutulmuĢ olan dericiliği de içine alarak, Anadolu‟da bir çok ilk gibi
bu sanatlarında bu topraklarda yeĢerdiği göz önünde bulundurularak, tarihi geçmiĢe
referans vererek otantik hediyelik ve kullanım eĢyalarının özgün tasarımlar eĢliğinde
günlük yaĢama sunulması ve bunların esas olarak turizm sektörü ile iliĢkisinin
kurulması gerekmektedir.
9.4.9.2. Geleneksel Dans ve Müzik
Halk müziği ve halk oyunları kültürü yörede tüm canlılığını ve renkliliğini
sürdürmektedir. Davul, zurna, def, zil, kaĢık, bağlama (saz) çalma geleneği yaygındır.
Aksaray ağıtları, destanları, türküleri, gerek ezgisi ile gerekse sosyal olayları, sonraki
nesillere aktarması ile Türk Halk Edebiyatında ve müziğinde önemli bir yer tutar.
Aksaray‟ın “Osman Abim Evde mi?”, “Güvercinim Süt Beyaz”, “Süpürgesi
Yoncadan”, “Dam BaĢında Oturur” türküleri oldukça popülerdir.
Oyunların türkülü olanları da vardır. Türkülü olan oyunların meydanda ya da
evde oynananları vardır. Meydan oyunları davul zurna eĢliğinde; ev içinde oynanan
oyunlar ise def, tepsi, zil, kaĢık gibi eĢyalar çalınarak söylenen türküler eĢliğinde
oynanır. “Çil Keklik, Dam BaĢında Hereni, Dört Ayak, Horozum Ala Bula, Sinsin”
bu oyunlardan bazılarıdır.
Esas itibari ile Aksaray‟da Halk Oyunları iki ana dala ayrılmaktadır. Birinci
grupta yer alan köçekçe daha ziyade köy düğünlerinde para karĢılığı belli yerlerden
getirtilen (abdal) tabir edilen sanatçı grubu ile kadın kıyafetine girip zil takarak göbek
atan ve karĢılıklı figürler çizen insanların oyununa verilen addır. Bu oyunu
oynayanlara da köçek denir.Bu oyun, düğün, niĢan, gına (Kına) gecesi, zamak ve
oturak alemlerinde oynanan oyunlardır. Yörenin sazları (saz, cümbüĢ, ud, kaĢık,
dümbelek, maĢa, def, güğüm vb.) Türkü ile ritmin uyumu kaĢıkla figürün birleĢimi
demektir.Bu kaĢık oyunları kadın ve erkeğe göre zaman zaman yöre ve ortama göre
figürler değiĢebilir.
292
Ġkinci grupta yer alan Halay ise daha çok köy düğünlerinde oynanan
oyunlardır. Davul ve zurna eĢliğinde çekildiği gibi saz ve darbuka eĢliğinde de çekilir.
Aksaray ilinde en bilinen halaylar Üç ayak, KarĢılama ve Zonklama‟dır.
9.4.9.3. Geleneksel Mutfak Kültürü
Yöremizde hububatın geniĢ bir alana yayılmıĢ olması sebebi ile bundan
yapılan yiyecekler ve hayvancılığın önemli olması, dolayısıyla da et ve süt mamulleri,
ayrıca bağ ve bahçelerden elde edilen sebze ve meyvelerden de mutfak için oldukça
zengin malzemeler ortaya çıkmaktadır.
Yufka : Yılın belirli aylarında ve yer yer her gün yapıldığı da olur. Uzun süreli
yapılan ekmekler için, ölçeği testi olarak bilinen çok testili hamurlar yoğrulur. Ailenin
erkekleri, hamurları üzeri temiz bir bezle örtülü olduğu halde çiğnerler. Yoğrulan
hamurlar beze denilen küçük parçalara ayrılır. Bunlar düzgün ekmek tahtaları
üzerinde, ince, uzun oklavalarla çok ince bir Ģekilde açılır ve ateĢ üzerinde bir sacta
piĢirilir. PiĢirme sırasında ekmeğin yanmaması için (piĢirgeç) kullanılır.
ġepe: Küçük ölçüde açılarak piĢirilen yufkadır.
Sıkma: ġepeden biraz büyükçe açılan ve içine tereyağı, taze çökelek veya
peynir konarak meydana getirilen dürümdür.
Çörek: Hamurun mayalanarak, geniĢ kaplar içinde köy fırınlarında
piĢirilmesiyle yapılır.
Mayalı: Yine hamurun mayalanmasıyla küçük bazılar yapılır. Bu bazılar 1-1.5
cm. kalınlığında açılarak saç üzerinde piĢirilir.
EriĢte: Yufka hamur ince uzun bir Ģekilde kesilerek güneĢte kurutulur. Daha
sonra kavrulur ve makarna yerine kullanılır.
Kuskus Pilavı: Yumurta ile un bir kap içerisinde karıĢtırılır. Daha sonra saçma
büyüklüğünde küçük parçalar halinde kurutulur.
Dolma Mantı: Hamur yufka gibi açılır. Baklava dilimi biçiminde büyükçe
kesilir. Hazırlanan kıymalı iç içerisine konduktan sonra katlanır. Suda haĢlanarak
suyu süzülür. Altına sarımsaklı yoğurt, üzerine özel yapılan zer dökülür.
Katıklı AĢ: Bir çeĢit yaz yemeğidir. Torbada süzülmüĢ yoğurt, soğuk bulgur
pilavı ile karıĢtırılarak çorba gibi içilir.
Pelte: Ġnce delikli elekten elenen un ve pekmez belirli bir kıvama gelinceye
kadar kaynatılarak piĢirilir. Sonra üzerine tavada eritilen tere yağ dökülür.
Bu anlatılanlar dıĢında Aksaray'ın çok çeĢitli yemek ve tatlıları vardır. Ayrıca
günümüzde iletiĢim araçlarının ve ev aletlerinin (fırın, mutfak robotu) çok yaygınlaĢıp
hemen hemen her eve girmesi sonucu yurdun herhangi bir yerinde yapılan bir yemek
veya tatlı kısa zamanda her tarafta duyulmakta ve maharetli kadınlarımız bunları en
güzel Ģekilde yapmaktadırlar. Böylece bütün ülkemizde olduğu gibi Aksaray mutfağı
ve Aksaray sofrası son derece zenginleĢmiĢ "bir kuĢ sütü eksik" deyimini söyletir hale
gelmiĢtir.
Soğanlama: Soğan doğranır, yağ, kıyma ve salça ile ya da domatesle kavrulur.
293
Sarığı Burma(Katmer) : Ġnce un, yumurta ve yoğurt iyice yoğrulur. Ġnce
yufkalar halinde açılır ve hamur bir sini veya büyükçe bir tepsi üzerinde katmerli bir
biçimde dıĢtan içe doğru yerleĢtirilir. Üzerine yağ ilave edilerek kızartılır. Soğuduktan
sonra kestirme dökülür.
HöĢmerim: Genellikle köylülerin yaylada oldukları zaman yapılır. Tereyağ
eritilir, içerisine un atılarak ateĢ üzerinde, un tanecikler haline gelinceye kadar bir
müddet karıĢtırılır ve soğumadan yenir.
Sac Böreği: ġepe halinde açılan hamur, içerisine kıyma, yumurta peynir, sebze
konarak ortadan ikiye katlanır. Sac üzerinde piĢirildikten sonra yağlanarak yenir.
Bamya Çorbası: (250 gr. bamya, 200 gr. et, 1 adet soğan, 1 domates, 1 yemek
kaĢığı salça, 1 limon) Bamya sıcak suda 15 dakika kaynatılarak, limon tuzlu su ile
haĢlanır. Tencere içine yağ ile bir adet soğan ve et ilave edilerek soğan kızarıncaya
kadar piĢirilir. RendelenmiĢ domates ile bir kaĢık salça ilave edilerek yemek
kaynamaya bırakılır, limon ilave edilir. Hazırlanan bamya yemeğe ilave edilerek
servis yapılır.
Yoğurt Çorbası: Yoğurt, su ile karıĢtırılarak içine pirinç ilave edilir, ocakta
kısık ateĢte belirli bir kıvama gelinceye kadar piĢirilir. Ayrıca bir kapta tereyağı
kızarıncaya kadar ısıtılır. Yağ et suyu ve kırmızı biber ilave edilir sos halinde çorba
üzerine dökülür. Sıcak servis yapılır.
ArabaĢı: (1 litre su, 3 kahve fincanı un, 100 gram tereyağı ve tuz) 1 litre su, 3
kahve fincanı un, 100 gram tereyağı ve tuz iyice karıĢtırılır. Sonra ocakta kaynamaya
bırakılır. Kaynayan lapa yayvan bir tepsi içine 3 cm. kalınlıkta olacak Ģekilde
düzgünce yayılır. Baklava dilimi Ģeklinde kesilerek soğutulur. HaĢlanmıĢ tavuk veya
hindi göğsü, tereyağlı bir kahve fincanı un ile beraber kavrulur. KaynatılmıĢ 1 litre
tavuk suyu içine yapılan sos ilave edilir. SoğutulmuĢ un lapası kaĢıkla alınır, soslu
tavuk suyuna batırılarak servis yapılır.
Kalburabastı: 1 su bardağı sıvı yağ, margarin ve yoğurt, yeterince un
karıĢtırılır, mayalanır. Yapılan hamur kulak memesi büyüklüğünde hazırlanır, rende
ile tel süzgeçten geçirilir, üzerine rendelenmiĢ ceviz konularak kapatılır. Kapatılan
kısım alta gelecek Ģekilde tepsiye dizilir, kısık ateĢte veya fırında piĢirilir. Yapılan
tatlı için hazırlanan Ģerbet tatlının üzerine dökülerek servis yapılır.
Kaygana: 6 yumurta porselen kapta çırpılır. Hazırlanan un ilave edilir, tekrar
çırpılır. Tavada hazırlanan yağ hafif kızarınca hazırlanan yumurta un karıĢımı
malzeme yağ üzerine ilave edilerek kısık ateĢte çevrilerek piĢirilir. Servis yapılır.
Çiğleme: (500 gr. un, 2 bardak su, 250 gr. taze kaymak ve tuz) Hazırlanan un
ile su hamur haline getirilir. 15 dakika dinlenen hamur merdane ile küçük yuvarlak
Ģeklinde açılır. Arasında bir tatlı kaĢığı kaymak ilave edilip kapatılır. Teflon tavada
kısık ateĢte çevrilerek piĢirilir. Tekrar üzerine kaymak ilave edilerek servis yapılır.
294
9.4.9.4.Özel Günler ve Festivaller
Aksaray Ġli dahilinde düzenlenen festival ve günlerin hepsi kamu kurum ve
kuruluĢları tarafından düzenlenmektedir. Bu festivallerden 2‟si merkezde diğerleri
Gülağaç, Ortaköy ve Güzelyurt ilçesi sınırları dahilinde düzenlenmekte bu
festivallerden Güzelyurt Ġlçesi sınırları dahilinde düzenlenen Uluslar arası TürkYunan Dostluk, KardeĢlik, Kültür Festivali uluslar arası sıfatı olan bir festival olup
her sene eylül ayının birinci haftası Güzelyurt ilçesi sınırları dahilinde kutlanmaktadır.
Ancak geçen sene ekonomik kriz sebebi ile bu festival düzenlenememiĢtir.
AKSARAY IHLARA TURĠZM VE KÜLTÜR FESTĠVALĠ
YERĠ VE TARĠHĠ
:Merkez – 29 Temmuz
DÜZENLEYEN KURULUġ
:AKSARAY BELEDĠYE BAġKANLIĞI
TEL
:0 382 213 54 92-93-94
E-MAĠL
:aksaraybel.tr
AKSARAY‟IN YENĠDEN VĠLAYET OLUġ KUTLAMALARI
YERĠ VE TARĠHĠ
:Merkez – 21 Temmuz
:AKSARAY VALĠLĠĞĠ
TEL
:0 382 213 50 20-21-22-23
E-MAĠL
: [email protected]
SARATLI KÜLTÜR VE SANAT ETKĠNLĠKLERĠ FESTĠVALĠ
YERĠ VE TARĠHĠ
:Gülağaç – 30 Temmuz
:BELEDĠYE BAġKANLIĞI
TEL
:0 382 433 42 93
ULUSLARARASI TÜRK-YUNAN DOSTLUK, KARDEġLĠK KÜLTÜR FESTĠVALĠ
YERĠ VE TARĠHĠ
:Güzelyurt – Eylül 1. Haftası
:GÜZELYURT BELEDĠYESĠ
TEL
:0 382 451 20 19
YUNUS EMRE‟YĠ ANMA GÜNLERĠ
YERĠ VE TARĠHĠ
TEL
E-MAĠL
:Ortaköy – 11 Eylül
:Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
:0 382 213 24 74 – 212 46 88
: [email protected]
295
9.5. Aksaray Ġli Turizm Kalkınma Stratejisine ĠliĢkin Swot Analizi
9.5.1. Yerel Sektörel YoğunlaĢma SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
ZAYIF YÖNLER
 Kapadokya ile bütünleĢik olmasından
dolayı kültürel bir cazibesi ve
markasının olması
Tanıtım ofislerinin eksikliği
Selime, Kızılkaya, Belcekız, Ġncesu,
Güzelyurt, Gülağaç, v.b. yerleĢmelerin
ayrı bir hedef olarak turizm pazarına
sunulmaması
 Turizme destek olabilecek diğer
sektörlerin geliĢtiği bir bölge olması
 Jeotermal kaynakların varlığı
 Birçok yeraltı Ģehrinin bulunması
 Ihlara Vadisi ve Manastır Vadisinin
bulunması
 Yerel mutfağının zenginliği
 Halı ve halı tamirinde seçkin bir yer
olması
 Hıristiyanlık dininin baĢladığı yer
olması
 Ġslam eserleri açısından zengin bir yer
olması
 Özgün doğa turizmi alanlarına sahip
olması
 Turizm çeĢitliliğinin bol olması
(Kültür, Doğa, KıĢ, Kaplıca, Ġnanç)
 Kent merkezinin tarihi eserler açısından
zenginliği
Turistik kapasitenin uluslararası turlarla
gelenler için yetersiz olması
Yörede bulunan kültürel değerlere
iliĢkin tanıtım ve yönlendirme eksikliği
Yöredeki termal, kıĢ, agro ve kültür
turizm potansiyelin profesyonel
turizme hizmet verecek nitelikte
olmaması
Hediyelik eĢya sektörünün geliĢmemiĢ
olması
Hediyelik gıda ürünlerinin olmaması
Yerel halk arasında dayanıĢma eksikliği
Türk-Ġslam eserleri dıĢındaki eserlerin
yeterince bilinmemesi ve bunlara zarar
verilmesi
Sponsor firmaların azlığı
Avrupa dillerinde tanıtıcı materyal
eksikliği
FIRSATLAR
 Dünya‟da Türkiye‟nin rekabet gücünün
yüksek olduğu doğa, tarih ve kültür
turizmine olan ilginin artması,
TEHDĠTLER
 Konya Otomotiv yan sanayi kümesinin
Aksaray‟a gelebilecek yatırımları kendi
bünyesine çekme olasılığı
 Kapadokya‟ ile bütünleĢen yapısının
bulunması,
 Sektörel yoğunlaĢma için büyük ana
sanayi firmaların Aksaray yerine diğer
illeri tercih edecek olması
 Ġnanç turizmi açısından zengin illere
komĢu olması
 KuĢ göç yolları üzerinde olması
 KuĢ göç yolları üzerinde olması
 Yerel tedarikçilerin kalite
standartlarının küme özelliği gösterme
potansiyeli olan endüstrilerdeki
firmaların beklentilerini karĢılamıyor
olması
296
GÜÇLÜ YÖNLER
 Yatırım açısından bakir bir bölge olması
 BüyükĢehirlerin hinterlandında olması
 Coğrafi konumu itibarı ile yolların
kesiĢtiği bir yerde olması ve
ulaĢılabilirliğinin yüksek olması
 Havaalanına yakın bir bölge olması
 Güvenlik açısından uygun bir bölge
olması
 Kültürel zenginliğinin çok olması
 Orta Anadolu'nun en eski yerleĢimlerini
içermesi
 Doğal güzellikler ve endemik zenginliği
 Kentsel ve kırsal alanlardaki tarihi
kentsel dokuların ev pansiyonculuğuna
elveriĢli olması
 Yerel festivallerin varlığı
 Kapadokya‟ ile bütünleĢen yapısının
bulunması,
 Ġnanç turizmi açısından zengin illere
komĢu olması
 Yabancı ülkelerde yaĢayan
hemĢehrillerin çokluğu
FIRSATLAR
 Aday ülke statüsü kazanan Türkiye ile
AB katılım müzakerelerinin baĢlamıĢ
olması, Avrasya bölgesinin artan önemi,
 Türkiye‟nin sosyo-ekonomik ve siyasi
açılardan stratejik önem kazanması,
 Büyüyen dünya ekonomisi ve sağlıklı
geliĢen turizm altyapısı,
 Ülkemize yapılan seyahatlerde vizeleri
kaldıran ülkelerin çoğalması
 Dünyada ve ülkemizde alternatif turizm
türlerine artan ilgi
PAZARLAMA BECERĠSĠ
9.5.2. Yerel Pazarlama Becerisi SWOT Analizi
ZAYIF YÖNLER
 Aksaray'ın marka değerinin
keĢfedilmemiĢ olması
 Reklam konusunda baĢarısızlık
 Tur güzergahlarından yeterince pay
alınamaması
 Seyahat acentelerinin azlığı
 Ihlara ve Manastır Vadilerinde
güvenlik, acil yardım ve temizlik
konusunda iĢletmelerin bulunmaması
 Geleneksel halı üretim yerinin
pazarlama açısından uygun bir
Ģekilde düzenlenmemiĢ olması
 Sultanhan'ın kullanılmaması
 Tesis ve çevre kalitesi arasında
uyumsuzluk bulunması
 Pazarlama ve turizm arzına yönelik
bilimsel araĢtırma eksikliği
 ĠhtisaslaĢmıĢ rehberlerin eksikliği
 Modern anlatım teknikleri eksikliği
TEHDĠTLER
 Türkiye‟nin AB üyelik sürecinin
sekteye uğraması
 UlaĢılabilirliğin yüksek olması
nedeniyle yatırımcıların komĢu
illerde yatırım yapması
 KomĢu illerin ve Aksaray Ġlinin genel
olarak marka değerlerini keĢfetmemiĢ
olmaları
 KomĢu illerin turizm sektöründe
bölgesel bütünleĢme konusunda bilgi
ve ilgi eksikliği
 Tarihi eserlere yasa dıĢı müdahaleler
 Aksaray ilinin imaj sorunu
297
9.5.3.
GÜÇLÜ YÖNLER

Aksaray Üniversitesi'nde
turizm, geleneksel el sanatları,
turizm ve otel iĢletmeciiliği,
mimari ve restorasyon gibi
bölümlerin bulunması

Aksaray Anadolu Turizm ve
Otelcilik Meslek Lisesinin
bulunması
FIRSATLAR
 Bilgi ve iletiĢim teknolojilerine
ait altyapının hızla geliĢmesi ve
yaygınlaĢması
 GeliĢme potansiyeli olan
pazarlarda Türkiye‟ye yönelik
ilginin artması
 Yenilik ve çeĢitlilik talep eden
turist tercihlerinin fazlalaĢması
9.5.4.
Yerel Yenilik Sistemi SWOT Analizi
ZAYIF YÖNLER
 Özellikle kırsal alanlarda turizme
yönelik konaklama ve yeme-içme
tesislerinin yetersizliği
 Turistik anlamda Aksaray‟ı yabancı
dillerde tanıtan detaylı bir web sayfasının
bulunmaması
 Hedef pazar analizinin bilimsel
düzeyde yapılmamıĢ olması
 Modern ve alternatif müzeciliğin ve
anlatım tekniklerinin geliĢmemiĢ olması
TEHDĠTLER

Ekonomik krizin sürmesi
Yerel Ġnsan Kaynağı SWOT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
 Genç bir nüfusa sahip olması
 Üniversite ve meslek lisesi
dolayısıyla turizm sektöründe nitelikli
elamanların kolaylıkla bulunabilmesi
 Turizm sektöründe çalıĢanlar
arasında niteliğin yükselmesi
FIRSATLAR
 Eğitim düzeyi yüksek ve deneyimli
turistlerin sayısındaki artıĢ,
 Sektörde yabancı dil bilen personelin
artması
 Sektörde istihdam edilen üst düzey
yöneticilerin niteliklerinin artması
ZAYIF YÖNLER
 Nitelikli eleman açığı- turizm
sektöründe yetiĢmiĢ elemanların güney
sahillerine ve büyük Ģehirlere iĢ
bulmak amacıyla gitmeleri
 Turizm sektöründe istihdam
edilenlerin yabancı dil yoksunluğu
 Yerel sanatları yapabilen nitelikli
ustaların yok olması
TEHDĠTLER
 Turizm sektöründe istihdam edilen
yöneticiler ve çalıĢanlar arasında
yabancıların/göçmenlerin çoğalması
298
BÖLÜM 10
AKSARAY KÜLTÜR TURĠZMĠ KÜME POTANSĠYELĠ ANALĠZĠ
Gürsel GÜNDOĞDU
Doç.Dr.Himmet KARADAL
10.1. GiriĢ
Aksaray ili için yapılan küme analizi çalıĢmaları sonucunda, mevcut haliyle
turizm sektöründe küme özelliği göstermeyen ancak küme olma potansiyeli taĢıyan
sektörlerden biri kültür turizmidir. Özellikle Aksaray kent merkezi, Ihlara ve Manastır
Vadileri, Güzelyurt, Gülağaç kültür turizminin geliĢmesi açısından küme olma
kapasitesine sahip alanlardır. Kültür turizmi açısından ülkemizde en önemli küme
özelliği gösteren alanlar Ġstanbul, Kapadokya, Antalya, Muğla, Ġzmir, Beypazarı,
Safranbolu ve Bursa‟dır.
Bu açıdan bakıldığında bölgesel ve yerel ölçekte yüksek kültür turizmi
potansiyeli taĢıyan Aksaray ili için bu potansiyelin ayrıntılı Ģekilde analiz edilmesi
gerekmektedir. Aksaray Kültür Turizmi ĠĢ Kümesi Analizi Porter (1990) tarafından
geliĢtirilen “Elmas Modeli” çerçevesinde Ģehirdeki turizm firmaları, kamu kurum ve
kuruluĢları, Sivil Toplum Örgütleri, Üniversite ile diğer ilgili küme aktörlerini içine
alan paydaĢların doğrudan katılımı ile oluĢturulmuĢtur. Bu çerçevede odak grup
tartıĢmaları yapılarak öncelikle Ģehirde küme olma potansiyeli olan turizm sektöründe
bulunan türler belirlenmiĢ ve bunlar arasında Aksaray için belirgin Ģekilde ortaya
çıkan kültür turizminin niçin küme olabileceği üzerine tartıĢmalar yapılmıĢtır. Küme
olma gerekçelerine iliĢkin tartıĢmalar Elmas Modeli çerçevesinde sistematik bir
Ģekilde yürütülmüĢtür. AĢağıda söz konusu odak grup tartıĢmaları sonucunda Aksaray
kültür turizmi küme olma potansiyeli analiz sonuçları yer almaktadır.
10.2. Aksaray Ġli Turizm Sektörü Faktör KoĢulları
10.2.1. Kültür Varlığı ve Yeni Yatırım Potansiyeli
Türkiye‟de kültür turizmi açısından öne çıkan baĢlıca merkezler ayrıntısı ile
incelendiğinde bu merkezlerin çok fazla turist çektiği için bir yan kol olarak geliĢtiği
veya Dünya Miras Alanı dolayısı ile kendi potansiyelinin bir çekim merkezi yaratarak
geliĢtiği görülmektedir. Özellikle, Antalya ve Muğla‟da kültür turizmi açısından
yukarıdaki tespit geçerli olmakla birlikte diğer merkezler içerdikleri Dünya Miras
Alanları ve arkeolojik ve tarihi merkezlerle kendi baĢlarına turist çekme kapasitesi
elde etmiĢlerdir.
Aksaray tarihi olarak Kapadokya olarak nitelenen bölgede yer almakta olup
Kapadokya bölgesine gelen turların büyük bir bölümünün ziyaret ettiği önemli bir
kültürel dokuya sahiptir. Ihlara ve Manastır Vadileri, Selime ve Güzelyurt kültür
turlarının en önemli uğrak alanlarıdır.
Aksaray ili kültür varlığı açısından incelendiğinde zengin bir potansiyele sahip
olduğu görülmektedir. Aksaray‟da toplam 54 adet arkeolojik sit alanı (AĢıklıhöyük,
299
Acemhöyük ve Güvercinkayası Höyük dıĢında kazı yapılan alan yok) 11 adet doğal
sit alanı ( 4 adet Güzelyurt ilçesi içerisinde, 7 adet merkez ilçe içerisinde) 5 adet
kentsel sit (3 adet Güzelyurt ilçesi içerisinde, 2 adet Merkez ilçe içerisinde)
bulunmaktadır. Alan ölçeğinde ifade edilen bu kültürel değerler dıĢında tek yapı
ölçeğinde de bir çok değere ev sahipliği yapan Aksaray ili içerisinde 184 adet tescilli
bina (129 adet Güzelyurt ilçesi içerisinde, 55 adeti Merkez ilçe içerisinde) 82 adet
tescilli Ġslami yapı (55 adeti Merkez Ġlçesi, 3 adeti Eskil Ġlçesi, 3 adeti Gülağaç Ġlçesi,
5 adeti Güzelyurt ilçesi, 6 adeti Ortaköy Ġlçesi içerisinde) bulunmaktadır. Hıristiyanlık
Dinine ait yapılar ise genel olarak Ihlara ve Manastır Vadileri içerisinde
bulunmaktadırlar. Ayrıca Ġl içerisinde 10 adet Kervansaray ve 14 adet Yer altı ġehri
bulunmaktadır.
Aksaray‟da kültür turizmine hizmet eden 31 adet konaklama, 3 adet (2. sınıf
lokanta) yeme-içme ve 4 adet ( 1 adet A, 3 adet B grubu) seyahat acentesi
bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, Aksaray iline en yakın illerden olan
NevĢehir‟deki kültür turizmi kümesi ile birlikte Aksaray‟da kültür turizminin
markalaĢarak bir iĢ koluna dönüĢme potansiyelinden söz edilebilir.
10.2.2. ĠĢgücü Niteliği ve ProfesyonelleĢme
Bir Ģehirde bir sektörün iĢ koluna dönüĢebilmesi için gerekli olan Ģartların
baĢında nitelikli iĢgücü varlığı ve profesyonelleĢme düzeyi yer almaktadır. Genel
olarak bakıldığında Türk turizm sektöründe iyi eğitilmiĢ, nitelikli kalifiye insan gücü
sektörü, küresel pazarlar için uygun bir üretim alanı haline dönüĢtürmüĢtür. Türkiye
2009 yılında turist sayısı bakımından tüm dünyada yedinci turizm geliri açısındansa
dokuzuncu sırada yer almıĢtır. Türkiye dünya turizminde tesislerinin yeniliği, genç ve
eğitimli insan kaynakları, uygun fiyat yapısı, coğrafi konumu, kültürel zenginliği ve
iklimi ile rekabet edebilirliğini gün geçtikçe güçlendirmektedir.
Aksaray‟da, Aksaray Üniversitesi'nde turizm, geleneksel el sanatları, turizm ve
otel iĢletmeciliği, mimari ve restorasyon gibi bölümlerin bulunmasının yanı sıra
Aksaray Anadolu Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesinin bulunması sektöre il bazında
genç ve eğitimli personeli sunmaktadır. Bu elemanların sektörde kullanılması ile
gerek yerel istihdama gerekse yerel kalkınmaya turizm sektörü ciddi destek olabilecek
potansiyele sahiptir. Bölgedeki turizm firmalarıyla yapılan görüĢmelerde stajyerlerin
büyük çoğunluğunun Aksaray‟daki eğitim kurumlarından karĢılandığı belirtilmekle
birlikte profesyonel düzeyde çalıĢan eğitimli personelin genelde Türkiye‟nin güneyine
doğru kaydıkları belirtilmiĢtir.
Aksaray‟da bulunan Anadolu Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesinin sektörün
ihtiyaç duyduğu vasıflı eleman niteliğini karĢılayamadığını söyleyen firmalar,
özellikle ön büro, kat hizmetleri, bar, servis ve mutfakta yetiĢmiĢ elemanlara ihtiyaç
duyduklarını belirtilmiĢlerdir. Bu çerçevede, kısa süreli meslek edindirme kurslarının
bu alanda açılabileceği belirtilmiĢtir.
Öte yandan iĢgücü ile ilgili yaĢanan bir diğer sorun da, Ģehrin sosyal
yapısından kaynaklanan bir nedenle, bu Ģehirde yaĢayan insanların profesyonel iĢ
yapma kültürünün geliĢmemiĢ olmasıdır. ĠĢgücü piyasası içinde değerlendirilebilecek
300
insanların yakın akrabalarının Avrupa ülkelerinde çalıĢıyor olmaları, oralardan maddi
destek sağlanıyor olması, bu insanların bir iĢ yerinde disiplinli çalıĢma kültürüne
sahip olamamalarına neden olmaktadır. Ancak bu sorun özellikle Türkiye‟nin son
yıllarda sosyo-ekonomik geliĢmesinde yakaladığı ivme ile birlikte düĢünüldüğünde
kalıcı bir sorun gibi görünmemektedir. Öyle ki, günümüzde sadece gurbetçi
vatandaĢların maddi desteğiyle Türkiye‟de müreffeh bir yaĢam sürdürmek olanaklı
değildir. Ülkemizde kiĢi baĢına milli gelirin son yıllarda artmasıyla birlikte daha
müreffeh bir yaĢam sürdürme beklentisi de artmıĢtır. Nitelikli iĢgücü içerisinde
disiplinli bir Ģekilde bir iĢyerinde sürekli çalıĢarak artan refahtan pay alma ve düzenli
bir gelire sahip olma kaygısı önümüzdeki dönem içerisinde daha da belirgin hale
gelecektir.
Aksaray‟da kültür turizmi sektörünün özellikle ihtiyaç duyduğu meslek
gruplarına olan ihtiyacın önümüzdeki yıllarda daha da artacağını söylemek
mümkündür. Aksaray‟ın tek beĢ yıldızlı oteli olan Ersan Hotel yöneticileriyle yapılan
görüĢmelerde, konaklama tesisleri alanında Aksaray‟daki kapasitenin yakın dönemde
artacağı öngörüsünde bulunulmuĢtur. Türkiye‟deki kültür turizmi potansiyelinin
azami kullanılması ile turizm sektörü firmalarının bu artıĢa bağlı olarak nitelikli
personele olan ihtiyaçları da artacaktır.
Nitelikli iĢgücünde sıkıntı yaĢanmakla birlikte, iĢgücü maliyetleri açısından
Antalya turizm kümesine ve NevĢehir‟e nazaran Aksaray‟daki firmaların avantajlı
olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle konaklama ve yeme içme firmalarında
çalıĢan ücretlilerin, Ģehrin yaĢam maliyetinin Marmara ve Akdeniz bölgesine göre
düĢük olmasından dolayı bu bölgedeki firmalarda çalıĢanlara göre daha düĢük olması,
iĢgücü maliyetleri açısından bir avantaj oluĢturmaktadır. Bununla birlikte, dıĢarıdan
bu Ģehirde çalıĢmak için nitelikli iĢgücünün de ancak yüksek ücret karĢılığı Aksaray‟ı
tercih edebileceklerini belirtmesi önemli bir sorundur. ġehrin sosyal yaĢam açısından
çok cazip olmaması nedeniyle, dıĢarıdan nitelikli insanlar ancak yüksek ücretlerle bu
Ģehre gelebileceklerini ifade etmektedirler. Bu açıdan ele alındığında Aksaray ilinin
sosyal yaĢamının iyileĢtirilmesi, sorunun çözümüne katkıda bulunacaktır.
10.2.3. Coğrafi Konum, Lojistik Altyapısı ve Lojistik maliyeti
Aksaray ili Ankara, Konya, Kayseri ve Adana-Mersin gibi büyük Ģehirlerin
hemen hemen tam ortasında, yolların kavĢak noktasında yer alan bir Ģehrimizdir. En
yakın havaalanına 75 km uzaklıkta bulunan Ģehrin en yakın limana uzaklığı ise 258
km‟dir.
Aksaray‟ın Kapadokya bölgesi içinde yer alması ve Anadolu‟nun her yerine
karayolu ulaĢım bağlantılarında yer alması Aksaray‟ı eĢsiz ve avantajlı bir konuma
yükseltmektedir. Ayrıca Aksaray Ġli‟nin mevcut yol kalitesi incelendiğinde yolların
büyük oranda asfalt ve BSK cinsinden ve bölünmüĢ yol olduğu görülmektedir. Ġl
içerisindeki bölünmüĢ yolların oranı da sürekli olarak artmaktadır. Aksaray‟ın bir
demiryolu bağlantısının bulunmaması bölgenin en önemli dezavantajıdır.
301
Aksaray‟da kültür turizminin geliĢimine girdi sağlayacak bilgi kaynaklarının
baĢında Aksaray Üniversitesi gelmektedir. Özellikle ihtiyaç duyulan personel
alanlarından olan turizm, turizm ve otel iĢletmeciliği, iĢletme, geleneksel el sanatları
ile mimarlık ve restorasyon bölümlerinin Aksaray üniversitesi bünyesinde eğitim
faaliyetlerine devam ediyor olması sektör için bir avantaj oluĢturmaktadır. Her ne
kadar henüz üniversite-turizm sektörü iĢbirliği arzu edilen seviyede olmasa da sektör
için üniversitenin varlığı sektörün hem nitelikli eleman ihtiyacının karĢılanmasında
hem de teknik anlamda ortak projelerin geliĢtirilmesinde bir avantaj sağlayacağı
açıktır. Aksaray‟da ayrıca Aksaray Anadolu Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesi de
bulunmaktadır.
Aksaray Üniversitesinin dıĢında Aksaray‟a komĢu olan ve yaklaĢık 100 kim
uzaklıkta bulunan Kayseri ve NevĢehir‟de bulunan Erciyes ve NevĢehir
üniversitelerinde turizmle ilgili bölümler içeren fakülteler ve meslek yüksek okulları
bulunmaktadır. Erciyes Üniversitesi Türkan-Tuncer Hasçalık Turizm ĠĢletmeciliği ve
Otelcilik Yüksekokulu bünyesinde Turizm ĠĢletmeciliği ve Otelcilik, Mustafa
Çıkrıkçıoğlu Meslek Yüksek Okulu‟nda Geleneksel El Sanatları bölümleri
bulunmaktadır. NevĢehir Üniversitesi bünyesinde Turizm Fakültesi bünyesinde,
Turizm ĠĢletmeciliği, Turist Rehberliği, Rekreasyon ve Mutfak-Gastronomi
bölümleri, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi bünyesinde Turizm ĠĢletmeciliği ve
Otelcilik Bölümü ile Turist Rehberliği bölümü bulunmaktadır. Kısacası sektörün
ihtiyaç duyduğu nitelikli elaman ihtiyacı hem Aksaray‟dan üniversite ve lise
düzeyinde hem de çok yakın illerden temin edilebilecek durumdadır.
Bu akademik kurumların yanında Aksaray Ġli içerisinde süregelen kazı
alanlarında çalıĢmalarını sürdüren kazı ekipleri ve bu ekiplerle yakın iliĢkide çalıĢan
Müze Müdürlüğü ve periyodik olarak çalıĢmalar yapan Ġl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü diğer önemli bilgi kaynaklarıdır.
10.2.5. Fiziki Altyapı
Aksaray ili sınırları içinde yer alan, Ihlara Özel Çevre Koruma Bölgesi,
Aksaray Hasandağı KıĢ Sporları Merkezi turizm açısından altyapısı öncelikle
geliĢtirilmesi gereken cazibe merkezleridir. Ihlara ve Manastır Vadilerin yanı sıra kent
merkezinde bulunan Ġslam Dinine ait yapılarda yönlendirme tabelalarının eksikliği
veya düzensizliği, güvenlik sorunları ve ıĢıklandırma sorunları yapılan anketlerde ve
yüz yüze görüĢmelerde dile getirilen hususlardır.
Bunların yanında doğa turizmi açısından değerlendirilebilecek birçok bölgesi
olmasına rağmen bu alanlarda bu turizm türüne ait hiçbir altyapı tesisi veya tanıtıcı
doküman bulunmamaktadır. Aynı Ģekilde yeraltı Ģehirlerinde de öne çıkan birkaçı
dıĢında diğerlerinin hiçbir altyapısı yoktur. Hatta korumaya yönelik tedbirlerin bile
hiçbir Ģekilde olmadığı bu mekanlar en çok kaçak kazının yapıldığı bölgelerdir.
Kültür turizmi açısından göreceli olarak en iyi durumda olan yapılar
kervansaraylardır. Birçoğunun restorasyonu tamamlanmıĢ ya da devam etmektedir.
Bazıları da kazandıkları yeni fonksiyonlarla soysal hayat içerisinde aktif olarak
kullanılmaktadırlar.
302
10.3. Aksaray Ġli Turizm Sektörü Talep KoĢulları
10.3.1. Dünyada Kültür Turizminin Arz- Talep KoĢulları
Son elli yılda uluslararası düzeyde turizm pazarında ağırlıklı olarak geliĢen üç
turizm türü vardır: Bunlardan ilki “kitle turizmi”, ikincisi hızla büyümekte olan
sanata, kültürel mirasa ve kültürel aktivitelere özel ilgisi olan turiste hitap eden
“kültür turizmi”, üçüncüsü ise doğal yaĢamla iç içe olmak isteyen turistlerin tercih
ettiği eko-turizmdir. Bu üç turizm türünün kombinasyonu teknoloji, servis ve kaliteli
hizmet ile desteklendiğinde destinasyonların tüm yıl boyunca dolu olması ve
turistlerin daha eğlenceli bir tatil geçireceği Ģüphesizdir.
Kültür turizmi seyahat sanayinin en hızlı geliĢen sektörüdür ve bu turizm için
gelen turist, diğer turistlerden günde 62 dolar, her ziyarette 200 dolar fazla harcama
yapmaktadır. Ayrıca kültür turizmi için gelenler ziyaretleri esnasında birden fazla
destinsayonu ziyaret etmektedirler ve bu turizm türünü seçenlerin büyük bir kısmı
yüksek gelir seviyesindendir. Kültür turizmi sektörü baĢlangıçta çok yatırım isteyen
ancak zamanla diğer turizm türlerinden çok daha fazla getirisi olan bir türdür.
Günümüzde turizm harcamalarında kültür odaklı turistik faaliyetlerin artıĢ
eğiliminde olduğu görülmektedir. Örneğin Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen
bir araĢtırma, AB genelindeki turizm varıĢ noktalarının %30‟unun, sahip olduğu
kültürel miras nedeniyle tercih edildiğini göstermektedir. (Bellini vd, 2007) Eğer söz
konusu tercih nedenlerine kültürel etkinlikler ve festivaller eklenecek olursa, bu
oranın %50 seviyesine yükseleceği tahmin edilmektedir. (Klein, 2001) Europa Nostra
(2006) adlı kültürel miras odaklı giriĢim, Avrupa‟daki turistik aktivitelerin %50‟sinin
kültürel mirasa yönelik gezi ve ziyaretlerden kaynaklandığını iddia etmektedir.
Kültür turizminin bir alt bileĢeni olan tarih turizminin tüm dünyada meraklısı
çok olmasına rağmen tek baĢına bu turizm türü için hareket eden turist kitlesi azdır.
Tarih boyunca yaĢanan savaĢlara sahne olan meydanlar, barıĢ anlaĢması yapılan
saraylar veya mekanlar, bir idamın yapıldığı alan, toplama kampları v.b. alanlar bu
turizmin yapıldığı mekanlar arasındadır. Bununla birlikte, bu turizm türü diğer turizm
türlerini bütünler niteliktedir. Örneğin, kitle turizmine, kültür turizmine, kırsal turizme
veya doğa turizmine katılan ziyaretçiler belli bir zaman diliminde de bu turizme vakit
ayırmaktadırlar. Bu nedenle, yalnızca bu alana özgü bir turizm geliri çok fazla
değildir.
10.3.2. Türkiye’de Kültür Turizminin Yerli ve Yabacı Arz-Talep
KoĢulları
Yedi coğrafi bölgemizin her biri, doğal güzellikleri, çekicilikleri eski ve
günümüz uygarlık ürünleri, tarihleri, farklı yerleĢme dokuları, kırsal ve kentsel
alanları, kısaca kültürleri ve kültürel çekicilikleri ile ayrı bir öneme sahiptir
(Doğanay,1992). Ülkemiz doğal güzelliklerinin yanında, köklü bir geçmiĢe dayanan
zengin bir kültür ve sanata sahip olması turizm açısından çok büyük çeĢitlilik ve
farklılık yaratmaktadır. Bugün Kültür ve Turizm Bakanlığı Müzeler ve Anıtlar Genel
Müdürlüğü‟ne kayıtlı 191 müze ve 115 ören yeri bulunmakta ve müzelerde toplam
303
2.634.662 eser sergilendiği belirtilmektedir. (Emekli, 2003) Emekli tarafından yapılan
analizde her yıl ortalama olarak bu müze ve ören yerlerini 6.5-8 milyon kiĢinin ziyaret
ettiği ve bu sayının ülkemizin kültür turizmi konusunda arz edeceği onca değeri ile
karĢılaĢtırıldığında talebin esasen ne kadar yetersiz olduğu belirtilmiĢtir. (Emekli,
2005).1
Ancak yaĢanan ekonomik kriz turizm sektöründe yeni arayıĢları zorunlu kılmıĢ
ve sektör temsilcileri sektör alt dalları içerisinde ilk olarak kültür turizmini hedef
alanları içerisine almıĢlardır. Bu noktada ülkemize gelen turistlerinde talepleri hızla
değiĢmeye baĢlamıĢtır. Örneğin Türkiye‟de turizm sektörünün ana direğini oluĢturan
kıyı-kitle turizminin merkezi Antalya‟ya gelen ziyaretçi sayısı azalırken Türkiye‟ye
gelen toplam ziyaretçi sayısı yüzde 2.5, Ġstanbul‟a gelen ziyaretçi sayısı ise yüzde 6.5
artmıĢtır.(Resort Dergisi, Sayı 87, ġubat 2010,
Ġstanbul,http://www.turizmgazetesi.com/articles/article.aspx?id=52601)
2006 yılı içerisinde TURSAB tarafından ilk 22 Eylül tarihinde 1. Kültür
Turizmi Sempozyumu yapılmıĢtır. Bu sempozyumda kültür turizminin tanımından
baĢlamak üzere geleneksel turizm ve kültür turizmi karĢılaĢtırmaları yapılmıĢtır.
TartıĢmalar yakın zamanda turizm yatırımcılarının da turizm anlayıĢlarında köklü
değiĢiklikler yapacaklarını göstermiĢtir.2
10.3.3. Aksaray’da Kültür Turizminin Yerli ve Yabacı Arz-Talep
KoĢulları.
Aksaray ili tarihi ve konumu itibari ile kültür turizmi açısından oldukça önemli
değerlere sahip olan ve bu değerleri arz edebilecek insan potansiyeline sahip bir
kenttir. Aksaray ili Anadolu‟da en eski yerleĢimlerden baĢlayarak hemen hemen her
kültür katmanına ait izlere rastlayabileceğimiz bir ildir. Aksaray ilinin içerisinde
bulunduğu bölgeye ait olan bu özellik aynı zamanda bölgesel ölçekte il için avantajlar
ve dezavantajlar yaratmaktadır. Orta Anadolu‟nun en eski neolitik yerleĢmesine
(AĢıklıhöyük) sahip olmasına rağmen, bu özellikli arkeolojik alan Konya, Çumra
ovasında yer alan Çatalhöyük‟ün gölgesinde kalmaktadır. Aynı Ģekilde Kapadokya
bölgesinin inanç turizmi açısından en önemli bölgesi olan Ihlara Vadisi NevĢehir
ilinin bölge içerisinde öncü rolünden ötürü, birçok kiĢi tarafından bu ilin sınırlarında
sanılmakta ve tur organizasyonlarında Aksaray Ġli birçok zaman anılmamaktadır.
Ancak bu dezavantajlı durum esas itibari ile avantaja çevrilebilecek büyük bir
potansiyeli içerisinde barındırmaktadır. Aksaray‟ın aktif bir üye olarak Kapadokya
Aksı içerisinde yer alması, yine inanç turizmi ekseninde Konya Kayseri gibi Ģehirlerle
1
Bu durum Dünya üzerinde ziyaret edilen müze sayıları ile daha çarpıcı olarak ortaya çıkmaktadır. Dünya
üzerinde en çok ziyaret edilen Smithsonian Müzesi 2009 yılında 30 milyon ziyaretçi ile Dünya üzerindeki
liderliğini korurken Avrupa‟da en çok ziyaret edilen Louvre ise 2009 yılında 8.5 milyon ziyaretçi ile
Avrupa‟nın lideri konumundadır.
2
Bu sempozyumda Türkiye‟nin konumsal avantajı dolayısı ile turist sayısının sürekli arttığı ve artacağı
dile getirilirken kitle (deniz kum güneĢ) turizminden elde edilen gelirin diğer turizm türleri ile
kıyaslandığında oldukça düĢük kaldığı ve Türkiye‟nin ortalama gelirin 1000 dolar civarında olduğu Doğu
Akdeniz bölgesinde kiĢi baĢı 728 dolar harcama ile sonuncu olduğu belirtilmiĢtir. (http://www.milta.com/
(S(hyg5hrqw25dezlrlbalo2y25))/s/content.aspx?id=371&typ=1&AspxAutoDetectCookieSupport=1)
304
konumsal ve tematik iliĢkisi Aksaray‟ın Ģu an için dezavantaj gibi görünen ancak
mantıklı bir planlama ile avantaja çevrilebilecek konumsal özellikleridir. Zaten
hâlihazırda da bölgesi içerisinde konaklama tesisleri itibari ile hem sayısal olarak hem
nitelik olarak NevĢehir ilinden sonra ikinci sırayı Aksaray ili almaktadır3
Ayrıca Orta Anadolu bölgesinde Beylikler döneminin en önemli
beyliklerinden olan Karamanoğulları Beyliğinin hüküm sürdürdüğü bu bölge, Ġslam
âlimleri içerisinde bir çok önemli Ģahsiyetin yetiĢtiği veya fikirleri yaydığı bölge
olması açısından da önemlidir.
Zaten gelen ziyaretçi profilinde de bu özelliği açık ne net olarak ortaya
çıkmaktadır. Aksaray‟ı ziyaret eden yabancı turist en çok Almanya‟dan olurken 4, onu
Lübnan takip etmektedir. Yine Suriyeli turistler Aksaray‟ı ziyaret eden yabancı ilk on
ülke arasında 7. sırada bulunmaktadır. Aksaray‟ın Ġslam Dini açısından barındırdığı
değerler inanç ve kültür turizmi açısından büyük bir potansiyeli içerisinde
barındırmaktadır. Arap ve Ġslam dünyası ile son yıllarda geliĢen iliĢkilerimize
bakıldığında da Türkiye‟nin bu coğrafyadan büyük oranda turist çekeceği ve bu
turistlerin büyük kısmının da inanç- kültür turizmi faaliyetlerinde bulunacağı tahmin
edilmektedir.
Yine Hıristiyanlık Dininin yayıldığı ve kitleselleĢtiği ruhani bölgelere (Ihlara
ve Manastır Vadileri, Yer altı Ģehirleri) sahip olması sebebi ile halihazırda Hıristiyan
dünyasından yoğun ziyaret alan Aksaray ilinin bu potansiyelinin daha ada artacağı
açıktır. Zaten bugün için Aksaray ilini ziyaret eden yabancı turistlerin baĢında Güney
Koreli, Fransız ve Ġtalyan turistler baĢı çekmektedir.
Avantajlar
 Kapadokya bölgesi içinde yer almak,
 Ihlara ve Manastır Vadilerinin bulunması,
 Ġnanç turizmi açısından bir çok eserin bulunması,
 Konya ve Kayseri gibi inanç turizmi potansiyelinin büyük olduğu illere
olan yakınlık,
 Tuz Gölü‟ne sahip olmasının yanında Türkiye‟nin önemli KuĢ Göç
(kıĢlama/yuvalama) alanlarından olan Kayseri Sultan Sazlığı ve Konya
BeyĢehir Gölü‟ne olan yakınlık,
 Adana, Konya, Kayseri ve Ankara karayollarının kavĢak noktasında
bulunuyor olması,
 Kültür, doğa, Ģehir, kıĢ, termal, v.b. turizm potansiyellerinin bulunması
 Ahiler Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan Bölge Planının tamamlanmıĢ
olması,
3
Bölgesel ölçekte bu kıyaslama Ahiler Kalkınma Ajansının sorumluluk alanında bulunan Aksaray,
Kırıkkale, KırĢehir, NevĢehir, Niğde illeri arasında yapılmıĢtır. (ayrıntılı bilgi için bkz. Aksaray Turizm
GeliĢim Stratejisi-2023 Mevcut Durum Raporu s.16-19)
4
Almanya‟nın birinci sırada olması büyük oranda Almanya‟da yaĢayan Aksaray‟lı vatandaĢlarımızın giriĢ
çıkıĢlarına bağlanmalıdır.
305








Dezavantajlar
Turizm konusunda meslek edindirme kursları ve hizmet içi eğitim
seminerlerinin bulunmaması,
Demiryolu eksikliği,
Ġnanç Turizmi ve Kültür Turizmi konusunda ihtisaslaĢmıĢ acentaların ve
rehberlerin olmaması
Sektör çalıĢanlarının bilgi ve deneyim eksikliği,
Ġnanç Turizmi ve Kültür turizmi konusunda ilgi ve bilgi eksikliği
Havaalanının bir saatlik uzaklıkta olması,
Üniversite-turizm sektörü iĢbirliğinin yeterli seviyede olmaması,
Bölgesel, ulusal ve küresel ölçekte turizm sektörü anlamında kurulması
gereken iliĢki ağlarında yeterli bilgi ve vizyona sahip olamamak,
10.4. Aksaray Ġli Turizm Sektörü Firma Stratejileri ve Rekabet Düzeyi
10.4.1. Yatırıma Uygunluk
Aksaray Ġli Kapadokya Kültür Turizmi Aksı içerisinde yer alan ve halihazırda
bu aks içerisinde NevĢehir Ġli‟nden sonra en çok turist çeken ve konaklama tesis sayısı
en çok olan ilimizdir. Bu anlamda bölgesi içerisinde mantıklı iliĢkiler zincirinin
kurulduğu, sorumlulukların net olarak tanımlandığı bir planla bu potansiyelinin
artacağı kesindir.
Ayrıca kültür turizmi anlamında hem Ġslam hem de Hıristiyanlık dinine ait
mekanlara ve yapılara sahip olması ile Aksaray ili sadece il içi değil, bölge ülke ve
dünya ölçeğinde iliĢkiler ağı kurabilecek bu ölçeklerde turizm hareketi yaratabilecek
bir ildir. Ancak günümüzde kültür turizmi özelinde ülke ölçeğinde yeterince çalıĢma
ve planlama olmaması ve bu turizm türünün ülkemizde henüz yeni yeni geliĢiyor
olması Aksaray ili için kısa vadeli dezavantaj olarak görülmelidir. Ancak bu kısa
vadeli dezavantaj orta ve uzun vadede pazara girecek yatırımcılara yüksek pazar ve
kar seviyeleri sağlayacak avantaj olarak görülmelidir. Çünkü pazardaki arz boĢluğu Ģu
an için kültür ve inanç turizmine yatırım yapacak yatırımcıya uzun vadede oldukça
avantajlı bir konum sağlayacaktır.
Ayrıca Aksaray‟ın bölgesel ölçekteki konumsal avantajı yatırımı olanaklı kılan
bir diğer özelliktir. Gerek kültür turizmi ve inanç turizmi gerekse bu turizm türü ile
iliĢkili ve onun destekleyicisi hatta parçası olan doğa turizmi açısından
değerlendirildiğinde sadece il ölçeğinde kalmayacak, bölge ölçeğinde kullanılabilecek
potansiyellerin varlığı pazarın boyutlarını büyütmektedir.
10.4.2. Kültür Turizmi Küme Potansiyeli
Aksaray ili hem il ölçeğinde hem de bölge ölçeğinde kültür turizmi açısından
kümelenme potansiyeli olan ve halihazırda belli aksların ve kümelerin içerisinde yer
alan bir ildir. Yapılan inceleme ve değerlendirmeler neticesinde iki farklı ölçekte ve 3
farklı temelde Aksaray‟ın kümelenme potansiyelinin olduğu ve mevcut durumunun
bu potansiyel doğrultusunda Ģekillendiğini göstermektedir.
306
Aksaray bölge ölçeğinde incelendiğinde Kapadokya bölgesi içerisinde yer
alması en büyük potansiyelidir. Bu aynı zamanda esasen bölgesel ölçekte devam eden
bir kümelenme iĢleyiĢidir. Kapadokya‟nın en önemli değerlerinden olan Ihlara Vadisi
bugün itibari ile bu bölge içerisinde sürdürülen kültür turizmi turlarının ayrılmaz
parçasıdır. Ancak bu iĢleyiĢ içerisinde kümelenmenin ilgili sektörlerin geliĢimi
(konaklama, yeme içme ve eğlenme tesisleri vb) açısından en çok etkilediği alan
NevĢehir ili içerisinde Göreme - Ürgüp Aksıdır. Aksaray nu anlamda bu kültür aksı
içerisinde yeterli Pazar payını alamamaktadır.5
Bölgesel ölçekte kümelenme potansiyelinin olduğu ikinci alan ise inanç
turizmi kapsamındadır. Ġslam inancının geliĢtirildiği ve ünlü Ġslam alimlerinin yetiĢip
öğretilerini yaydıkları illerin en önemlilerinden birisi olan Aksaray, yine bu
özellikteki iki kent olan Kayseri ve Konya illerine yakınlığı, ona konumsal stratejik
bir avantaj sağlamaktadır. Bu coğrafik avantaj, merkezi konumda olması itibari ile Ģu
an için geliĢtirilmeyen ancak kısa vadede yüksek turizm pazarı yaratacak bu bölgede
Aksaray iline en büyük pazar payını elde etmesini sağlayacak niteliktedir. Ġnanç
turizmi özelinde var olan ancak turizm amaçlı değerlendirilmeyen bu aks Aksaray‟ın
turizm vizyonunda en önemli unsurlardan birisi durumundadır.
Bu özellikli ve yeni turizm türü ülkemizde henüz geliĢmeye baĢlamamıĢ bir
turizm türü olup, yeniliğinden kaynaklı bugüne kadarki turist profillerinin
isteklerinden tamamen farklı talepleri olan turist kesimine hitap etmesi nedeniyle,
yaratacağı yeni sektörler ile ekonomide getirisi çok yüksek bir çarpan etkisi
oluĢturacağı açıktır.
Bölgesel ölçekteki diğer bir avantajı Aksaray‟ın ülkemizin en önemli kuĢ göç
duraklarından olan Tuz Gölü‟ne sahip olmasıdır. Dünyanın en önemli kuĢ göç yolları
üzerinde bulunan ülkemiz içerisinde bulunan Tuz Gölü aynı zamanda dünyanın en
büyük tuzlası olup, bu özellikli yapısı itibari ile üzerinde birçok kuĢ türünü
barındırmaktadır. Tek baĢına yaĢadığı bu değerin dıĢında Kayseri il sırları içerisinde
yer alan Sultan Sazlığı Milli Parkı ve BeyĢehir Gölü Milli Parkı‟na olan konumsal
yakınlık ve merkezi konumu bu anlamda Aksaray‟a coğrafik ve stratejik bir avantaj
sağlamaktadır.
Dünyada en çok para bırakan ve katma değeri yüksek bir turizm aktivitesine
döndürülebilecek olan bu turizm türü yine özellikli ve geleneksel turizm türünden
farklı olması ve beklentiler itibari ile geleneksel turistlerden farklılaĢması sebebi ile
ekonomik getirisi yüksek ve kümelenme potansiyeli olacak bir turizm aktivitesidir.
Ancak ayrı ayrı kümelenme potansiyeli olan bu turizm türleri esas itibari ile
aynı aks üzerinde geliĢtirilebilecek ve bu anlamda toplamda da kümelenme
potansiyeli olan ve bölge ekonomisini hareketlendirecek, gelir seviyesini yükseltecek
turizm hareketleridir. Bu turizm bölgesi içerisinde de taĢıdığı potansiyel ve merkezi
konumu itibari ile öncü olacak bir ildir.
5
Bu durum esasen Turizm Strateji Belgesi-2023 içerisinde de vurgulanmış olup anılan
bu bölge Kapadokya Kültür Turizm Gelişme Bölgesi olarak belirlenmiştir.
307
Ġl ölçeğinde de değerlendirildiğinde kümeleneme potansiyelinin olduğu mikro
bölgelerin mevcut olduğu görülmektedir. Bu bölgeler:
Aksaray Kent Merkezi: Aksaray kent merkezi barındırdığı Ġslam eserleri ile
inanç turizmi için kümelenme potansiyelinin yüksek olduğu bir bölgedir. Ayrıca kent
merkezi Cumhuriyet dönemine ait yapılar ile farklı bir kültür katmanı ile
zenginleĢmiĢtir. Kent merkezinin barındırdığı müzeler, konaklama tesisleri ve yeme
içme tesisleri turizm anlamında kümelenme etkisinin yaĢanacağı yerlerdir.
Ihlara Vadisi Manastır Vadisi-Güzelyurt: Güzelyurt ilçesi sınırları içerisinde
bulunan bu iki vadi Hıristiyanlık dinine ait yapıların yoğunlukla bulunduğu ve
Hıristiyanlık dininin yayıldığı yerler olması ve eĢsiz jeolojik oluĢumları dolayısıyla
tüm dünyada tanınan bölgelerdir. Bu bölgeler tur organizasyonları ile Kapadokya
bölgesine eklemlenmiĢ durumdadırlar. Güzelyurt (Gelveri) yerleĢmesinde bulunan
nitelikli taĢ evler ve kentsel doku sebebi ile bu bölgede oluĢan konaklama ve yeme
içme tesisleri de bu potansiyelin doğal sonucu olarak oluĢmuĢ sektörlerdir. Bir baĢka
ifade ile bu bölgede ekonomik anlamda bir kümelenmeden söz etmek mümkündür
ancak bu potansiyelin ve kümelenmenin yarattığı etkinin istenilen boyutlarda olduğu
söylenemez. Bölgede kümelenme etkisini artıracak, bu ekonomik etkiyi artıracak ve
iĢleyiĢe dahil edecek bir çok faktör ve alan mevcuttur. Öncelikle bu bölgenin Aksaray
kent merkezi ile iliĢkisinin kurulması bu aksın canlı tutulması gerekmektedir. Bu aksı
canlı tutacak birçok yer altı Ģehri, kervansaray ve arkeolojik alan mevcuttur. Bununla
birlikte Aksaray kent merkezinin Türkiye ölçeğinde kuĢ gözlemine dayalı doğal
turizmin merkezi haline getirilmesi hedeflenen Tuz Gölü ile olan iliĢkisi kurulmalı
Acemhöyük yerleĢmesi bu anlamda bu aksın Doğa Turizmi ile kesiĢimini oluĢturan
bir giriĢ kapısı durak noktası olarak kurgulanmalıdır.
Tuz Gölü-Aksaray Kent Merkezi – Güzelyurt Doğa Turizmi Aksı: Bu aks doğal
özellikleri ve özgün jeolojik oluĢumları ile bir ucunda Ihlara ve Manastır Vadisinin,
Hasan Dağı‟nın diğer ucunda Tuz Gölü‟nün olduğu akstır. Bu aks üzerinde Aksaray
kent merkezi müzeleri, konaklama tesisleri ve yeme içme tesisleri ile önemli bir
konuma sahiptir. Yukarıda da belirtildiği üzere bu aks ayrıca iliĢki anlamında bir çok
destekleyici unsur ve yerleĢim yerinin olduğu ve kolaylıkla geliĢtirilebilecek
kümelenme potansiyelinin yüksek olduğu bir akstır.
10.4.3. Turizm Sektöründe Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelerin
Varlığı
Aksaray ili iĢletmeler anlamında değerlendirildiğinde genel itibari ile orta ve
küçük boy iĢletmelerden oluĢtuğu görülmektedir. Ġl içerisindeki altı adet tesisten
sadece bir tanesi beĢ yıldızlı bir tanesi dört yıldızlı iki tanesi iki yıldızlı bir tanesi bir
yıldızlı ve bir tanesi özel belgeli tesis niteliğindedir. Yatırım Belgeli sadece bir adet
ikinci sınıf tesis bulunurken, deneme iĢletme belgeli üç adet tesis bulunmaktadır.
Bunların dıĢında ilde 20 adet Belediye Belgeli Pansiyon bulunmaktadır. Seyahat
acentaları açısından incelendiğinde ilde bir tanesi A grubu diğerleri B grubu olmak
üzere toplam dört adet seyahat acentesi mevcuttur.
308
Görüldüğü üzere hem konaklama tesisleri hem de seyahat acenteleri açısından
incelendiğinde Aksaray Ġli‟nde turizmin büyük oranda küçük ve orta boy iĢletmeler
tarafından yürütüldüğünü göstermektedir. Bu yapı esas itibari ile pazar olanakları
düĢünüldüğünde Aksaray Ġlini yatırım açısından uygun kılan en önemli faktördür.
Turizmin olgunlaĢma aĢamasında olduğu Aksaray ili pazara girecek yatırımcı için
orta ve uzun vadede pazar ve kar payı açısından büyük avantajlar taĢımaktadır.
10.4.4. Pansiyonculuk Açısından Uygun Alanların Bulunması
Aksaray ili özgün topoğrafik ve kültürel yapısı ile kırsal nüfusun büyük oranda
korunmuĢ olması sebebiyle pansiyonculuk açısından pek çok uygun alanı içerisinde
barındırmaktadır. Alan olarak Ģu an için pansiyonculuğun yapıldığı ancak daha da
geliĢtirilebilecek bölgeler olarak Güzelyurt ve Ihlara Vadisi‟ne yakın yerleĢmeler
gelmektedir. Bu yerleĢmelerin dıĢında Ģu an için herhangi bir pansiyonculuk
giriĢiminin baĢlamadığı ancak çevresindeki özgün doğal, tarih ve arkeolojik eserlerin
yoğunluğu ve barındırdıkları nitelikli tarihi yapılar sebebi ile pansiyonculuğun
kolaylıkla geliĢtirilebileceği yerler bulunmaktadır.
Barındırdığı taĢ evlerin varlığı ve Ersele yer altı Ģehrine ve tümülüsüne olan
yakınlığı sebebi ile Ozancık köyü bu yerleĢmelerin baĢında gelmektedir. Babakonağı
Köyü de yine Aksaray ili içerisinde mevcut yapı stoğu nitelikli taĢ evlerden oluĢan bir
yerleĢmedir. Aksaray ili içerisinde pansiyonculuğun kolaylıkla geliĢtirilebileceği bir
baĢka yer ise Aksaray Ankara karayolu üzerinde bulunan AĢıklıHöyük‟e ulaĢım
güzergahından bulunan ve Hasan Dağı peyzajının Aksaray ili içerisinde en güzel
Ģekilde algılandığı bölgeye konumlanmıĢ olan Kızılkaya köyüdür. Bu köy Aksaray ili
içerisinde pansiyonculuk açısından keĢfedilmeyi bekleyen bölgelerin baĢındadır. Yapı
kalitesi ve stoğu ile kentsel sit ilan edilebilecek niteliktedir. Ayrıca Hasandağı‟nın
eteğinde bulunan ve Nora Antik Kentine beĢ kilometre mesafedeki Helvadere
yerleĢmesi Hasandağı ve Helvadere Göleti‟nin oluĢturduğu özel klimatizm etkisi ile
pansiyonculuğun geliĢtirilebileceği diğer bir bölgedir.
Bunların yanında Gülağaç ilçesi, Aksaray ili içerisinde Agro-Turizm
potansiyeli en yüksek yerleĢim yeridir. Agro-Turizmin ayrılmaz parçası olan ve
otantik köy yaĢamının sergilendiği köy pansiyonculuğu da bu bölgede
geliĢtirilebilecek niteliktedir.
10.5. Aksaray Ġli Turizm Sektörü Ġlgili ve Destekleyici Endüstriler
10.5.1. Kapadokya Bölgesi Ġçinde Yer Alıyor Olmak
Kapadokya Anadolu coğrafyasının ortasında NevĢehir merkez olmak üzere
KırĢehir, Aksaray, Niğde ve Kayseri illerini içerisine alan bölgenin adıdır. Bu bölge
eĢsiz jeolojik oluĢumları ve Hıristiyanlık dininin yayılmaya baĢladığı yer olması
itibariyle tüm dünyada tanınan bir bölgedir. Bu anlamda ülkemizin en çok kültür
turisti çeken bölgelerindendir. NevĢehir Valiliği‟nden yapılan açıklamalara göre 2009
yılı içerisinde 1 milyon 20 bin 105'i yerli,1 milyon 119 bin 322'si yabancı olmak
üzere 2 milyon 139 bin 427 turist ziyaret etmiĢtir. Yine NevĢehir Valiliği verilerine
göre 2007 yılı içerisinde NevĢehir bölgesindeki müze ve ören yerlerini 2007 yılında
309
890 bin 899'ı yerli, 984 bin 781'i yabancı olmak üzere 1 milyon 875 bin 680 turist
ziyaret etmiĢtir. Ancak bu veriler tamamen NevĢehir Valiliği sınırları içerisinde
meydana gelen turizm hareketlerine iliĢkin veridir.6 Esasen yukarıda da belirtildiği
üzere Kapadokya 5 il sınırları içerisine giren bölgenin adıdır ve turizm potansiyeli bu
sayıların çok daha yukarısındadır.
Bu büyük turist sayısı ve turizm potansiyeli düĢünüldüğünde Aksaray inanç
turizmi açısından içerdiği (hem Ġslam dini hem de Hıristiyanlık dini açısından) önemli
bölgeler sayesinde NevĢehir‟den sonra Kapadokya turizm pazarından en yüksek payı
alacak olan Ģehirdir. ġu an itibari ile de bölgesi içerisinde Aksaray ili, NevĢehir
ilinden sonra Aksaray turizm sektöründeki en önemli aktördür. Aksaray‟a komĢu
bulunan beĢ il incelendiğinde Aksaray söz konusu beĢ il içinde gerek yerli gerek
yabancı gerekse yabancı turist açısından NevĢehir‟den sonra ikinci sırada yer almakta
onu sırasıyla Niğde, KırĢehir ve Kırıkkale takip etmektedir.
Kültür ve Turizm
Bakanlığı‟ndan belgeli konaklama tesislerine baktığımızda burada da belediye belgeli
tesislerde gördüğümüz manzara karĢımıza daha açık bir Ģekilde ortaya çıkmaktadır.
Bölgede birinciliği gerek havaalanı gerekse tanıtım ve pazarlama açısından üstünlüğü
elinden bırakmayan NevĢehir elinde bulundurmakta ikinci sırada ise Aksaray
gelmektedir. Bununla birlikte, diğer iller gerek yatırım gerekse iĢletme belgesi
bakımından nerdeyse birer ikiĢer tesisle bu illeri takip etmektedirler.
Kapadokya bölgesi bütün olarak incelendiğinde bölge içerisinde Ģehirlerin
geliĢmiĢlik düzeylerinin ve turizmden aldıkları payda oldukça yüksek seviyelerde
farklılıklar ve dengesizlikler bulunduğu görülmektedir. Tek kent (primate city)
ölçeğinde bir geliĢmenin gözlemlendiği bu bölge içerisinde bu durum bir yönüyle
dezavantaj iken diğer yönden avantaj sağlayan bir durumdur. ġu an itibari ile bölgenin
turizm gelirinden yeterli payı alamayan iller açısından bölgenin NevĢehir ili
öncülüğünde tanıtılmıĢ olması ve marka değeri olarak oldukça yüksek fiyatlarla
turizm pazarına sunulan bir alan olarak kabullenilmiĢ olması diğer iller için uzun
vadede kar oranlarını artıracak bir durumdur. NevĢehir ili nitelikli ve özellikli
konaklama tesisleri ve hizmetleri ile Türkiye‟de kiĢi baĢı yatak ücretinin ve
harcamanın en yüksek olduğu bölgelerin baĢında gelmektedir. Dolayısıyla Kapadokya
bölgesi turizm geliri açısından büyük potansiyeli ve geleceği olan bir bölgedir. Bu
anlamda il özelinde planlamanın yanı sıra bölgesel ölçekte stratejiler geliĢtirmek ve
iliĢki ağları kurmak bir baĢka ifade ile bölge ölçeğinde stratejik turizm planlaması
yapmak bölgenin toplamda turizm gelirini ve turist sayısını artıracak en önemli adım
olacaktır. Bu geliĢmeler doğrultusunda NevĢehir ilinden sonra Aksaray ilinin turizm
payından ikinci büyük payı alan il olması bu bölgesel geliĢmede Aksaray‟ın bölge
ölçeğinde avantajlı bir pozisyonda olduğunu göstermektedir.
6
Kapadokya esas itibari ile beş il sınırları içerisine giren bir alan olmakla beraber, dünyaca
popüler bir marka değeridir ve büyük oranda bu marka değerinin sahiplenicisi Nevşehir İli’dir.
Dolayısıyla Kapadokya’yı Nevşehir ili ile özdeş hale getirmek her ne kadar Nevşehir ili için
başarılı bir marka çalışması ve reklam değeri olsa da tüm bölge ve ülke için turizm geliri ve
turizm yönetimi açısından verimsizlik yaratan bir durumdur.
310
10.5.2. Kültür Turizmini Destekleyecek Diğer Turizm Türlerinin
Bulunması
Turizm esas ve yapısı itibari ile diğer sektörlerle doğrudan ve dolaylı iliĢkisi
yüksek olan bir sektördür. Bu iç içe girmiĢ kompleks yapı turizmin alt türlerinin
tanımlanmasını da zorlaĢtırmaktadır. Örneğin kültür turizmi, kırsal turizm, tarım
turizmi, eko-turizm gibi yapılan her tanımda farklı bir anlama bürünen ve daha önce
baĢka bir ad altında tanımlanmıĢ diğer turizm türlerine değiĢik oranlarda taĢan
kavramlar mevcuttur. Bu durum esas itibari ile Ģunu göstermektedir ki alt turizm
türleri birbirlerinden net olarak ayrılmamakta aksine birbirlerinin içine girmekte hatta
kapsamaktadırlar.
Aksaray ili içinde kültür turizmi ile doğrudan iliĢkili ya da kapsadığı bir çok
turizm türü mevcuttur. Örneğin inanç turizmi tamamen kültür turizminin altında
düĢünülebilecekken, agro-turizm ve doğa turizmi büyük oranda kültür turizmi ile
iliĢkili olan turizm türleridir. Bu kapsamda kültür turizmi‟nin altında yer alan inanç
turizmi ile iliĢkili Ġslami eserler, Hıristiyanlık Dinine ait yapıların yoğunlaĢtığı Ihlara
ve Manastır Vadileri ile Güzelyurt kasabası turizm sektörünün temel aksını
oluĢtururken, doğa turizmi, kıĢ turizmi termal turizm ve kırsal turizm bu temel aksı
destekleyen turizm türleri olarak belirlenmiĢtir.
Doğa turizmi anlamında Tuz Gölü, EĢmekaya Sazlıkları öne çıkan turizm
değerleri iken, sağlık turizminde Ziga Kaplıcaları, kıĢ turizmi anlamında Hasandağ,
kırsal turizmde (agro-turizm) de Gülağaç öne çıkan ve kültür turizmi ekseninde
geliĢen turizm sektöründe destekleyici turizm türleridir.
10.6. Devletin Etkinliği ve ĠĢbirliği Yapılan KuruluĢlar
Aksaray‟da kültür turizminin küme olma potansiyeline etki edebilecek
unsurlardan biri de devletin uyguladığı vergi politikaları, teĢvikler, kümelenme
politikaları ile Ģehir ve bölgedeki ilgili kamu kurumlarının sektörel geliĢme için
sağladığı destektir. Bu noktada;
 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Sanayi ve Ticaret Odası ve Üniversite
arasında turizm geliĢimi çalıĢmaları için güçlü bir koordinasyon
 Kamu kuruluĢlarının turizm sektörünün geliĢmesi için birlikte çalıĢıyor
olmaları, en önemli avntajlardır.
Turizm sektörünün ülke ve politika anlamında yöneticisi ve yönlendiricisi olan
Kültür ve Turizm Bakanlığı gerek bölgesel ölçekte yaptığı fiziki turizm planları,
gerekse teĢvikler ve 2863 sayılı yasa ile oldukça kolaylaĢtırılan ve her tür ve ölçekte
sermayenin yatırımına olanak verecek olan tahsis ve iĢletmeciliğe iliĢkin hükümler ile
daha öncesinde hiç olmadığı kadar sektörü serbest piyasa gerekliliklerine uygun hale
getirmiĢ ve rekabete açmıĢtır.
Bunun yanında küreselleĢen dünyada turizm sektörünün itici gücü olan özl
sektörün temel ihtiyaçları arasında fiziki altyapı yeterliliği yanında kurumlar arası
eĢgüdüm ve senkronizasyon gelmektedir. Kısaca “govarnance” kelimesinin Türkçeye
311
çevrilmiĢ Ģekli olan “yönetiĢim” olgusu ile tanımlanan bu kavram yukarıdan aĢağıya
hiyerarĢik ve statik bir iliĢkiyi değil yatay ve dinamik bir iliĢki ağını zorunlu
kılmaktadır. Bu eniyapı içerisinde devlet fiil sahibi olmaktan çok düzenleyici bir role
büyünürken, sivil toplum kuruluĢlarının ve meslek odalarının etkinliği artmaktadır.
Bu anlamda Aksaray ili içerisinde devlet bürokrasisi ile meslek odaları, sivil toplum
kuruluĢları ve yaĢayan sivil halk arasındaetkin bir Ģekilde iĢleyen ve desteklenen bir
iliĢkinin kurulduğu görülmektedir.Gözlenen bu durum modern çağın gerekliliği olarak
Aksaray ili içerisinde turizmi diğer sektörlerle birlikte ve hatta birbrini destekler
Ģekilde geliĢtirecek en önemli etkenlerin baĢında gelmektedir.
Aksaray ilinde geniĢ katılımlı toplantılardan, odak grup toplantılarından ve
yapılan literatür incelemesinden ortaya çıkan bilgiler ıĢığında kültür turizmi Porter‟ın
elmas modeli çerçevesinde değerlendirilmiĢtir. Ortaya çıkan bilgi ve düĢünceler
modelin boyutları açısından sistematize ve kategorize edilmiĢtir. Burada her bir boyut
açısından olumlu alanlar ve geliĢtirilmeye açık alanlar kısaca özetlenmiĢtir.
312
Tablo 82: Aksaray Kültür Turizmi Elmas Modeli Analizi
Elmas
Modeli
BileĢenleri
Faktör
Koşulları
Avantajlı Alanlar
Dezavantajlı Alanlar
 Kapadokya bölgesi içinde yer
almak,
 Kültür Turizminin önemli
bileĢenlerinden olan inanç turizminin
yoğun olduğu diğer iller olan Kayseri
ve Konya‟ya yakınlık.
 Ihlara ve Manastır Vadilerinin
bulunması,
 Ġnanç turizmi açısından birçok
eserin bulunması,
 Adana, Konya, Kayseri ve Ankara
karayollarının kavĢak noktasında
bulunuyor olması,
 Kültür, doğa, Ģehir, kıĢ, termal,
v.b. turizm potansiyellerinin bulunması,
 Ahiler Kalkınma Ajansı tarafından
hazırlanan Bölge Planının tamamlanmıĢ
olması,
 Turizm konusunda meslek
edindirme kursları ve hizmet içi
eğitim seminerlerinin
bulunmaması,
 Demiryolu eksikliği,
 Havaalanının bir saatlik
uzaklıkta olması,
 Üniversite-turizm sektörü
iĢbirliğinin yeterli bir noktada
olmaması,
 Özel sektör temsilcilerinin
ulusal ve bölgesel ölçekte iliĢkiler
ağı kurmadaki isteksizlikleri ve
bilgi eksiklikleri.
 Bölgesel ölçekte iller arası
eĢgüdümü sağlayacak bir
planlamanın olmaması.
313
Tablo 82‟nin Devamı: Aksaray Kültür Turizmi Elmas Modeli Analizi
Elmas Modeli
BileĢenleri
Talep
Koşulları
Firma
Stratejisi
ve
Rekabet
Yapısı
İlgili ve
Destekleyici
Endüstrilerin
Varlığı
Devletin Rolü
Avantajlı Alanlar
Dezavantajlı Alanlar
 Türkiye‟nin ortasında yer alması,
 Otomotiv yan sanayinde yer alan
firmaların Mercedes dıĢına da üretim
yapma zorunluluğu,
 Orta doğu ile geliĢmekte olan iĢ
iliĢkileri
 Arap ve Ġslam dünyası ile
yakınlaĢan kültürel iliĢkiler,
 Dünyada ve ülkemizde kültür ve
inanç turizmine olan talebin artması,
 Nitelikli konaklama tesislerinin az,
 Nitelikli yeme-içme tesislerinin az
sayıda,
 Bölgeye çalıĢan seyahat
acentelerinin azlığı,
 Ihlara Vadisi‟nin Dünya Miras
Alanı listesine dahil edilmemesi,
 Manastır Vadisi‟nin Dünya Miras
Alanı listesine dahil edilmemesi,
 Hasan Dağı‟nda tesisleĢmenin
tamamlanmamıĢ olması,
 Ziga‟daki termal tesislerin rekabet
düzeyinin düĢük olması
 GiriĢimcilik kültürünün geliĢmemiĢ
olması
 Yeni pazarlar araĢtırma kültürünün
 KurumsallaĢma sorunu
 Firmalar arası iĢbirliğinin yeterince
 Ölçek sorunu
 Destinasyon bazında pazarlama
becerilerinin ve markalaĢmanın
geliĢtirilememesi
 Turizmde yatırım için bakir bir
bölge olması
 Kapadokya bölgesi ile birlikte
kültür turizminde küme potansiyelinin
bulunması
 Yatırımcılar için turizm sektöründe
ilk yatırım ve iĢletme maliyetlerinin
diğer sektörlere göre daha cazip olması,
 Konaklama sektöründe KOBĠ‟lerin
varlığı ve bunların iĢbirliğine yatkınlığı,
 Özellikle Selime, Belcekız, Ozancık
ve Kısılkaya v.b. bazı alanların
pansiyonculuk açısından kültür turizmi
için eĢsiz fırsatlar sunması
 Kapadokya bölgesine olan yakınlık
 Bölgede kültür turizmi yanısıra
Ģehir turizmi, kırsal turizm, kıĢ turizmi
ve termal turizm potansiyellerinin de
güçlü bir Ģekilde bulunuyor olması
 Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Valilik, Sanayi ve Ticaret Odası ve
Üniversite arasında turizm geliĢimi
çalıĢmaları için güçlü bir koordinasyon
 Kamu kuruluĢlarının turizm
sektörünün geliĢmesi için birlikte
çalıĢıyor olmaları




ġehir turizmi altyapısı
Kırsal turizm altyapısı
KıĢ turizmi altyapısı
Termal turizm altyapısı
 Bölgeye özel turizm teĢviklerinin
yetersizliği
 Yerel kurumlar ile özel sektör
arasında iletiĢim eksikliği
 Devlet teĢvikleri konusunda yeterli
bilgilendirmenin yapılmıyor olması
314
10.7.1.
Aksaray Ġli Turizm GeliĢim Strateji Haritası
216
BÖLÜM 11
AKSARAY ĠLĠ ĠÇĠN VĠZYON VE STRATEJĠK AÇILIMLAR
Gürsel GÜNDOĞDU
11.1. Aksaray Ġlinin Genel Ekonomik Vizyonu
ġehirlerin vizyonunu belirlemenin Ģehirlere yön verme, Ģehrin rekabet
gücünün geliĢtirilmesi ve sistemleri ona göre düzenleme açısından büyük önemi
vardır. Vizyon, bir Ģehrin tercih, karar ve faaliyetlerini yönlendiren “genel
perspektifi”dir. Bu çerçevede, vizyon belirleme çalıĢmasında cevabı aranan temel
soru Ģu olmalıdır: “Gelecekte baĢarmak istediğimiz idealimiz nedir? Mevcut
durumda Ģehrin geleceği için referans aldığımız ana perspektifimiz nedir ve
gelecekte daha baĢarılı olabilmek için bu perspektifimizi hangi yönde/nasıl
değiĢtirmeliyiz?”
Bu açıdan bakıldığında, Aksaray ili kendini gelecekte bir yerde
konumlandırırsa nasıl bir Ģehir olmayı tasarlardı ve gelecekte Aksaray ilinin
ekonomisi nasıl baĢarılı bir görünüme sahip olabilir sorusu önem kazanmaktadır.
Aksaray ili mevcut haliyle bir tarım kenti görünümünde olmakla birlikte sanayi
alanında hızlı geliĢmelerin kaydedildiği ve turizm potansiyelinin olduğu bir
Ģehirdir. Aksaray ilinde yapılan çalıĢmalar sonucu, gelecekte nasıl bir Ģehir olmak
istediği ve ekonomik olarak nasıl bir görünüme sahip olması gerektiği konusunda
Ģehrin ortak kanaatini yansıtan bir perspektif ortaya çıkmıĢtır. Bu perspektife göre,
Aksaray ilinin ekonomik vizyonu:
―Sanayi, tarım ve turizm sektörlerinde sürdürülebilir bir geliĢme hızını
yakalayarak yatırımcılara cazip yatırım ortamı sunan ve rekabette güçlü bir
Ģehir olmaktır‖.
Aksaray ilinin yukarıda ifade edilen bu genel ekonomik vizyonunu,
ekonomik yapının temel bileĢenleri açısından tek tek ele aldığımızda, her bir ana
faaliyet kolunda Aksaray ili için aĢağıdaki Ģekilde vizyonlar oluĢturulmuĢtur.
11.1.1. Aksaray Ġli Sanayi Vizyonu
―Öncelikle tarımsal sanayi olmak üzere, otomotiv yan sanayi gibi
Aksaray’da öne çıkan baĢlıca sanayi dallarında yatırımcılar için ülkenin cazip
kentlerinden biri olmayı hedeflemektedir‖
316
11.1.2. Aksaray Ġli Tarım Vizyonu
―Tarımsal üretim ve gıda sanayi potansiyelini yüksek katma değerli
ürüne dönüĢtüren, pazarlayabilen ve ulusal ve uluslar arası alanda tercih
edilen güvenilirliği yüksek bir üretim ve iĢleme merkezi olmaktır.‖
11.1.3. Aksaray Ġli Turizm Vizyonu
―Sürdürülebilir turizm yaklaĢımını benimseyerek Aksaray’ı sağlık,
termal, yayla, agro ve kültür turizminde bir marka haline getirmektir.‖
11.2. Stratejik Açılımlar
Ġl ekonomik kalkınmasının beklenilen faydaları doğurabilmesi için il
ölçeğinde bugün yapılanlardan farklı, yenilik ve değiĢime götürecek bir bakıĢ
açısına ve bu bakıĢ açısı doğrultusunda proje ve faaliyetlerin geliĢtirilerek hayata
geçirilmesine ihtiyaç vardır. Diğer bir ifade ile, birer gelecek perspektifi olan yeni
açılımlar ile il ekonomik kalkınmasının uzun vadede sürdürülebilirliliği, bu hususta
yapılacak proje ve faaliyetlerin belirli bir yöne doğru yoğunlaĢtırılması sağlanmıĢ
olacaktır. Ġlin önceliklerinin belirlenmesini gerektiren bu genel tercihler, bir yandan
belirli bir genel baĢarı fikrinin gerçekleĢmesi için yol gösterici rol oynarken diğer
yandan da bu süreç içerisinde devreye sokulacak proje ve faaliyetlerin birbiri ile
uyumlu ve besleyici (sinerjik etki yaratan) olmalarına yardımcı olacaktır. Uzun
vadede Aksaray ili ekonomik kalkınmasına yön verecek yeni açılımlar Ģunlar
olacaktır:
Küme GeliĢtirme GiriĢimlerinin Planlı Ekonomik Kalkınmanın
Yöntemi Olarak Benimsenmesi
Diğer bir ifade ile, Aksaray ilinin, yereldeki, Türkiye‟deki ve Dünya‟daki
geliĢmeler göz önüne alındığında kendine özgü bir kalkınma modeli nasıl olabilir
ve bu modelin muhtemel bileĢenleri nelerdir?
Yapılan araĢtırmalar ve dünyadaki geliĢmeler göz önüne alındığında, uzun
vadede Aksaray ili ekonomik kalkınma modelinin “Kümelenmeye Dayalı
Ekonomik Kalkınma Modeli” olarak öne çıkmaktadır. Küme, “aynı sektörde
faaliyet gösteren, aralarında iĢbirliği ve aynı zamanda rekabet olan iĢletmelerin,
onlara mal/hizmet sunan tedarikçilerin, ilgili kurumsal yapıların (üniversiteler,
meslek kuruluĢları, iĢ koluyla ilgili standartları belirleyen ve kontrol eden
kurumlar, gibi) aynı coğrafi bölgede yoğunlaĢmaları” olarak tanımlanabilir.
Kümelenmeye dayalı ekonomik kalkınma, dünya uygulamalarında baĢarısı
kanıtlanmıĢ en etkili yaklaĢımdır. Kümeler, yenilik faaliyetini destekler ve
yeniliğin ticarileĢmesini kolaylaĢtırır, verimliliği ve istihdamı arttırır. Yerel
kalkınmanın temelinde ise kümelenme yatmaktadır. Diğer taraftan kümeler yerel
rekabet gücünü üç yoldan etkiler;
 Küme içinde kurulan iĢletmelerin üretkenliğini arttırarak,
 Yenilikçiliği teĢvik edip arttırarak,
 Kümelenmenin kendisini geniĢleten ve güçlendiren yeni iĢ alanlarını
ortaya çıkmasını teĢvik ederek.
317
Kümelenme sayesinde yaratıcılığın artması, altyapı, tedarik, lojistik
maliyetlerinin düĢmesi, istihdamın artması, üretkenliğin ve yenilikçiliğin artması
sektörün daha rekabetçi bir pozisyon göstermesi mümkün hale gelmektedir. Kısaca,
kümeler yerelde “rekabet ve iĢbirliği” olanağını sağlarlar.
Aksaray, Ģehir içinde geniĢ kesimler tarafından kabul edilen bir vizyonu
olmadığı gibi, dıĢarıdan bakıldığında da vizyonu tarım, sanayi veya turizm gibi
belirli bir sektör ile özdeĢleĢtirilebilen bir ilimiz değildir. Aksaray ili, farklı
pencerelerden bakıldığında, değiĢik yönlerini görebileceğimiz bir durum arz
etmektedir. Bu farklı pencerelerden bakılarak potansiyel sektörler üzerinde
araĢtırmalar yapıldığında ilin Türkiye ortalaması üzerine çıkabileceği 5 alt sektörü
görünmektedir:
 Süt ve süt ürünleri sanayi
 Et ve et ürünleri sanayi
 Un ve unlu mamuller sanayi
 Otomotiv ve otomotiv yan sanayi
 ĠnĢaat sektörü
 Kültür turizmi sektörü
Bu alt sektörlerin Türkiye ortalaması üzerine çıkma potansiyelleri nedeniyle
ekonomik kalkınma planında önem atfedilmiĢtir. Ancak, unutulmamalıdır ki, bir
ilin ekonomik kalkınması bütün sektör ve alt sektörlerinin rekabet güçlerinin,
verimliliklerinin, yenilik yapma kapasitelerinin vs. geliĢtirilmesine bağlı olacaktır.
Bu nedenle, belirlenen küme olma potansiyeline sahip her bir alt sektör ve burada
adı geçmeyen diğer alt sektörlerin il ekonomisine katkılarını artırmak için;
a. insan kaynaklarının niteliğini artırma,
b. yenilik yapma kapasitelerini artırma,
c. pazarlama kapasitelerini artırma yönünde çalıĢmalar planlanmalı ve
yürütülmelidir.
Bunlar göz önüne alındığında, bir sektörün öne çıktığı tarım, sanayi ve turiz
ağırlıklı bir ekonomik kalkınma planı yerine belirtilen sektörlerin motor güçler
olarak sürüklediği entegre bir ekonomik kalkınma modelinden söz etmek daha
gerçekçi görünmektedir. Zaman içerisinde bunlardan hangisinin veya hangilerinin
çok daha fazla öne çıkacağını ve motor güç haline gelebileceğini kesin bir Ģekilde
tahmin etmek mümkün görünmemektedir. Bununla birlikte, yerel faktörler göz
önüne alındığında, tarıma dayalı sanayinin (süt ve süt ürünleri sektörü, et ve et
ürünleri sektörü, un ve unlu mamuller sektörü) ve kültür turizminin (özellikle inanç
turizminin) zaman içerisinde öne çıkma ihtimali daha yüksek görünmektedir.
Otomotiv ve otomotiv yan sanayinin yerel faktör ve donanımlara dayalı olarak öne
çıkması söz konusu değildir. Ancak dıĢarıdan bir veya birden fazla ana yatırımcının
gelmesi durumunda otomotiv ve otomotiv yan sanayisinde bir atılımın yaĢanması
mümkün olabilecektir.
Yukarıda belirtilen alt sektörlerin geliĢerek Türkiye ortalaması üzerine
çıkması durumunda, Ģehirde giriĢimciliğin, yatırımların, sermaye birikiminin,
318
istihdamın, yurt içine ve dıĢına ürün satmanın ana faaliyet alanları haline
geleceklerdir.
Bölgesinde, Türkiye‟de ve Dünya‟da Aksaray‟ın öne çıkabilmesi için,
özellikle yatırımların bu alanlara yönlendirilmesinin teĢvik edilmesi gerekir. Uzun
bir süre yerelde, ülkede ve dünyadaki yatırımcıların çeĢitli yönlendirme ve teĢvikler
ile bu alt sektörlere yatırım yapmaları teĢvik edildiğinde, zaman içerisinde bu
sektörlerde bir yoğunlaĢma gerçekleĢir ve söz konusu sektörler ortanın üstünde
zenginlik üreten alanlar haline gelir.
Diğer bir ifade ile, planlı davranılmayıp, yönlendirme ve teĢvikler yerine
yükselen her trenden faydalanmaya çalıĢırken ve her giriĢimi desteklerken, uzun
vadede, hiçbir alanda öne çıkamama gibi bir risk ile karĢı karĢıya kalmak söz
konusu olabilir. Onun için belirli alanlarda yoğunlaĢarak öne çıkmak ve böylece
ekonomik kalkınmanın dinamiğini oluĢturmak planlı kalkınma için kaçınılmaz
görünmektedir. Uzun vadede, yoğunlaĢılan alanlar ilin vizyonunun
gerçekleĢmesine ve markalaĢmasına götürecektir.
Küme geliĢtirme asla bitmeyecek ve uzun zaman alacak bir giriĢimdir.
Ayrıca, küme geliĢtirme ilgili ve destekleyici kurumların oluĢması, yerelde seçkin
bir talebin oluĢması, tedarik zincirinin geliĢmesi vs. gibi çok yönlü çalıĢmalar
gerektirmektedir. Dolayısıyla, her bir küme konusunda uzun yıllar ve çok yönlü
çalıĢmalar yürütebilecek uzman kiĢilerin desteğine ihtiyaç duyulmaktadır.
11.2.2. Ġl Ölçeğinde Katılımcı Bir Yapının GeliĢtirilmesi
Kalkınma planlarının yürütülmesi, değiĢiklikler yapılarak geliĢtirilmesi ve
etkinliğinin (baĢarı düzeyinin) izlenerek değerlendirilebilmesi için bir yürütme
organına ihtiyaç vardır. Bütün planların gerektirdiği gibi, kalkınma eylem planının
gerektirdiği kaynak ve kabiliyetlerin sağlanması, belirlenmiĢ hedefler
doğrultusunda yönlendirilmesi, koordine edilmesi vs. karar alan ve bunları
kararlılıkla hayata geçiren bir yönetim erkini gerektirmektedir. Kalkınma
planlarının gerektirdiği yönetim erkinin diğer birçok plandan farklı yanı,
gönüllülük temelinde oluĢması ve faaliyet göstermesidir. Gönüllülük nitelikleri ile
kalkınma planları yönetim erkleri hem güçlü hem de zayıf bir durum arz
etmektedirler. Güçlüdürler çünkü gönüllü destek formalitelerin ötesinde belirli
amaçlar doğrultusunda birlikte hareket etmenin temelini oluĢturur. Zayıftırlar
çünkü söz konusu gönüllü birlikteliklerin uzun vadede sürdürülebilirlilikleri kolay
değildir.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, söz konusu yönetim erkinin sadece varlığı
değil, aynı zamanda bilgi, beceri, yenilikçi fikirler geliĢtirme kapasiteleri vs. baĢarı
sağlamada kilit rol oynayacaktır. Bu açıdan bakıldığında, kalkınma planlarının
baĢarısı büyük ölçüde yerel aktörlerin vizyon, strateji, giriĢimcilik kabiliyetleri ve
kararlılıkla uygulamaya aktarmalarına bağlı olacaktır. Bu anlamda kalkınma
kendiliğinden gerçekleĢmesi beklenilen bir sonuç değil, yerelin bir geliĢme çizgisi
doğrultusunda örgütlü, planlı ve süreklilik arz eden bir biçimde ve bir süreç
yönetimi mantığı çerçevesinde sürdürdüğü çabalarının eseri olacaktır.
319
Dünya‟da olduğu gibi Türkiye‟de de artık kalkınma planları sadece merkezi
hükümet ve onların yereldeki temsilcileri tarafından değil, özel sektör ve sivil
toplum kuruluĢları temsilcilerinin de içinde ağırlıklı yer aldığı geniĢ tabanlı
organlar tarafından yürütülmektedir. Aksaray kalkınma planının yürütülmesi,
dönemsel geliĢmeler doğrultusunda revizyonlar yapılarak geliĢtirilmesi vs. için
yönetim erkinin Ģu altı organdan oluĢması düĢünülebilir (organlar arası ilĢkiler için
aĢağıdaki Ģekile bakınız):
a. Ekonomik Kalkınma Konseyi (Vali, Belediye BaĢkanı ve Birlik
BaĢkanlarından oluĢan en üst karar organı)
b. DanıĢma Kurulu (Akademisyenlerin, sivil toplum kuruluĢu üyelerinin,
iĢletme sahip ve yöneticilerinin, resmi kurum temsilcilerinin vs. içinde yer aldığı
geniĢ tabanlı istiĢare organ)
c. Ġzleme ve Değerlendirme Kurulu (Belirlenen hedeflerin hayata geçirilmesi
sürecini takip eden ve gerçekleĢme düzeylerini, sorunları ve sonraki dönem için
önerileri raporlama çalıĢmalarını yürüten kurul)
d. Sektörel Kurullar (Tarımsal Kalkınma Kurulu, Sanayi Kalkınma Kurulu ve
Turizm Kalkınma Kurulu olarak üç temel faaliyet alanına iliĢkin kurullar)
e. Küme GeliĢtirme Kurulları (Yukarıda belirtilen altı alt sektöre iliĢkin özel
kurullar)
f. Eylem Ekipleri (Stratejik planda öngörülen her bir hedefi gerçekleĢtirmeye
yönelik icracı ekipler)
Bu yönetsel organların kalkınmanın geniĢ bir perspektiften ele alınarak yerel
altyapı, yerel sanayi politikaları, yerel turizm politikaları, yerel tarım politikaları,
yatırım alanları belirleme ve yatırımcı çekme, ulusal ve uluslar arası çevreler ile
iliĢki geliĢtirme ve destek sağlamak gibi çalıĢmalarda bulunmaları gerekir. Diğer
bir ifade ile, her bir organın görev ve sorumluluklarının ayrı ayrı tanımlanması
gerekmekle beraber, söz konusu organĢarın Ģu çalıĢmaları yerine getirmeleri
gerekmektedir:
 Kalkınma planının dönemsel eylem planlarına dönüĢtürülmesi ve
yürütülmesi (kalkınma planı genel amaçlar ve dönemsel hedef, proje ve
faaliyetlerden oluĢmaktadır ve bunların ne zaman kim tarafından hangi kaynaklar
ile yerine getirilmesi gerektiğinin ayrıca planlanması gerekmektedir. Genel olarak,
proje ve faaliyetler belirli bir hedefi gerçekleĢtirmeye iliĢkin adımlardan oluĢtuğu
için, yürütmede hedeflere dayalı eylem ekipleri aracılığı ile yürütme sağlanır)
 Kurumlar arası iĢbirliklerinin sağlanması (kalkınma planları doğal olarak
kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluĢlarının ortak çabasını gerektirir ve
dolayısıyla il içerisindeki farklı çevrelerin aynı amaç doğrultusunda iĢbirliği
yapmalarını sağlamak önemli bir çabayı gerektirir)
 Aktif giriĢimlerde bulunulması (hedeflenen kalkınmanın gerçekleĢebilmesi
için ulusal ve uluslar arası yatırımcı çekmek için araĢtırmalar yapmak ve
görüĢmelerde bulunmak, planlanan hedefler doğrultusunda siyasal çevreleri ikna
etmek ve desteklerini almak için çalıĢmalar yürütmek, Ģehir logosu ve markası
geliĢtirmek vs.)
320
 Sektörler arası iĢbirliklerinin sağlanması (kalkınma doğal olarak sektörler
arası etkileĢim ve iĢbirliğini gerektirmektedir. Aksaray‟da, örneğin, tarım ve sanayi
sektörlerinin birbirlerini beslemeleri durumunda birlikte tarıma dayalı sanayi
gerçekleĢmiĢ olacaktır. Bu paralelliği sağlamak müdahaleler ve sektörler arası ortak
çalıĢmalar gerektirecektir)
 Ġzleme ve değerlendirmenin yapılması (Öngörülen hedeflerin ne düzeyde
gerçekleĢtiği, saplamaların nerelerde ve niçin olduğu vb. tespitlerde bulunmak için
dönemsel raporların hazırlanması gerekmektedir)
Ġl Kalkınması Ġçin Önerilen Kalkınma Organları
Ġl Kalkınma
Kurulu
DanıĢma
Kurulu
Sanayi
Kurulu
ĠnĢaat
Malzemeleri
ÇalıĢma
Gurubu
Ġzleme ve
Değerlendirme
Kurulu
Tarım
Kurulu
Otomotiv ve
Et ve Et
Otomotiv
Ürünleri
Yan Sanayi
ÇalıĢma
ÇalıĢma
Grubu
Gurubu
Süt ve Süt
Ürünleri
ÇalıĢma
Gurubu
Turizm
Kurulu
Un ve Unlu
Mamulleri
Gurubu
ÇalıĢma
Kültür
Turizmi
ÇalıĢma
Gurubu
Diğer
ÇalıĢma
Gurubu
11.2.3. Aksaraylılık Bilincinin GeliĢtirilmesi
Aksaraylılık bilincinin ve ili sahiplenme psikolojisinin geliĢtirilmesi, bu
bölümde belirtilen stratejik planda iĢaret edilen bütün çalıĢmaların zeminini
oluĢturacaktır. Çünkü herkesin kendi iĢini geliĢtirmesi normal görülebilir ancak ilin
geliĢmesine katkı sağlayacak iĢlere katkı sağlaması söz konusu olmayabilir. Ġle
katkı sağlama daha yüksek bir bilinç gerektirmektedir. Diğer bir ifade ile, ilin
geliĢmesinin kendi iĢinin de geliĢmesine, ilin gerilemesinin de kendisinin de dolaylı
olarak kaybetmesine yol açacağını bilerek davranmak farklı bir düĢünme Ģeklini
gerektirmektedir.
Ġlde yaĢayanların kader birliği içerisinde olduklarının ve çocuklarına
bırakacakları bir ortak miras için çalıĢtıkları fikrinin her fırsatta dile getirilmesi ve
bunun yerleĢmesi için çeĢitli faaliyetlerin organize edilmesi,
321
 ĠĢletmelerin, birliklerin, kuruluĢların vs. yaptıkları sosyal sorumluluk
projelerinin il kalkınmasına yardım edecek hususlarda gerçekleĢmesinin teĢvik
edilmesi. Özellikle ilde yer alan büyük yatırımcıların ile kalıcı katkılar sağlayacak
sosyal sorumluluk projeleri geliĢtirmeleri ve hayata geçirmeleri için teĢviklerde
bulunulmalı,
 Genç nesillere ili tanıtıcı ve sevdirici çalıĢmaların yapılmalı,
 Ġlde biriken sermayenin dıĢarıya kaçmasını önleyici çalıĢmalar yapılmalı,
 YurtdıĢında çalıĢan Aksaraylıların yatırımlarını ile çekecek ve uzun
vadede Aksaray‟a yerleĢmelerini sağlayacak çalıĢmalar yapılmalı,
 Özellikle büyük Ģehirlerde yaĢayan Aksaraylıların kültür dernekleri
çatıları altında bir araya gelmelerinin teĢvik edilerek ve yerelden destekler verilerek
il ile bağlantıları geliĢtirilmeli ve güçlendirilmeli,
 Aksaraylı zenginler ile belirli aralıklar ile toplantılar yapılmalı ve yatırım
alanları veya fırsatları değerlendirilerek buralara yatırımda bulunmaları için teĢvik
edilmeleri.
Yapılan araĢtırmalara göre, Aksaray‟da ili sahiplenmek ve ilin geliĢmesi için
faaliyetlerde bulunmak veya fedakarlıklar yapmak doğrultusunda yapılan
çalıĢmaların, örnek gösterilebilecek bazı iller (Kayseri, Gaziantep vs.) kadar ileri
olmadığı göstermektedir. Ancak bunu sabit kabul etmemek ve yerel kültürel
dönüĢüme konu etmek önemli açılımlardan biri olmalıdır.
11.2.4. Kent GiriĢimciliğinin GeliĢtirilmesi ve Aktif Bir Halde
Tutulması
Ġl ekonomik kalkınması, kent adına birçok giriĢimde bulunmayı
gerektirmektedir. Diğer bir ifade ile, kentin geliĢimine katkı sunacak yeni
yatırımların çekilmesi, yerel kültürün dönüĢtürülmesi, kent markasının yönetilmesi
gibi birçok faaliyet bilgili ve cesur giriĢimlerde bulunmayı gerektirmektedir. Kent
adına yapılacak bu tür giriĢimler ortak bir amacı, ideali, iĢbirliğini, fedakarlılığı,
cesareti ve stratejik davranmayı gerektirir. Gönüllülük temelinde yapılacak bu tür
çalıĢmalar kent bilinci ve sevgisinin bir sonucu olarak görülebilir.
Aksaray iline dıĢarıdan büyük yatırımcıların çekilmesi ekonomik kalkınma
açısından stratejik öneme sahiptir. Örneğin, otomotiv ve otomotiv yan sanayinin bir
küme haline dönüĢebilmesi için en az bir büyük yatırımcının daha Aksaray‟a
gelmesini gerektirmektedir. Bu Ģekilde, yalnız Mercedes‟e ürün verecek yan sanayi
geliĢmeyecektir çünkü bir tek alıcıya bağlanmak hem riskli hem de ekonomik
anlamada yeterli talep büyüklüğünün oluĢmaması anlamına gelecektir. Dolayısıyla
riski azaltacak ve talep büyüklüğünü sağlayacak yeni yatırımcılara ihtiyaç vardır.
Ancak böylesi bir yatırımcının kendiliğinden gelip Aksaray‟ı keĢfetmesi
beklenilmemelidir. Aksaray‟ın önemli ve cazip bir yatırım yeri olabileceğinin
çalıĢmalarını yapmak ve potansiyel yatırımcılara etkili bir Ģekilde iletmek kent
giriĢimciliğini gerektirmektedir. Bu açıdan bakıldığında, yerel faktör donanımı göz
önüne alındığında çok daha önemli olan süt ve süt ürünlerine, et ve et ürünlerine,
un ve unlu mamullere dayalı sanayinin geliĢmesi de güçlü bir kent giriĢimciliği
322
faaliyeti yürütmeye bağlı olacaktır. Kent giriĢimciliği aracılığı ile Aksaray iline bu
tür yatırımların çekilebilmesi için;
 ilin hangi yatırımlara uygun olduğunu ortaya çıkaran araĢtırmaların
yapılması,
 uygun yerel teĢvikler ile desteklenerek cazip yatırım önerileri haline
getirilmesi,
 dosya haline getirilen yatırım fikirlerinin yatırımcı yerlere etkili bir Ģekilde
iletilmesini sağlamak için kamu bürokrasisinden ve siyasi çevrelerden desteklerin
sağlanması,
 yerli ve yabancı yatırımcılara yatırım önerilerinin etkili kanal ve
yöntemler ile iletilmesi,
 lobi faaliyetlerinin devam ettirilmesi,
 yapılan önerilerin nasıl karĢılandığının takiplerinin yapılması
gerekmektedir.
Bütün bu faaliyetlerin yerine getirilebilmesi tam bir kent giriĢimciliği ile
mümkündür. Aksaray iline dıĢarıdan ana yatırımcı çekilmesi durumunda, yerelden
tedarikçi konumunda çok sayıda yan sanayi yatırımcısının çıkması muhtemel
olacaktır.
11.2.5. Yerel Yenilik Atmosferi OluĢturulması, Yenilik Merkezleri
Kurulması ve Yeniliğin TeĢvik Edilmesi
Bilgi ekonomisine geçilen bu aĢamada, bölgesel, ulusal ve uluslar arası
ölçekte rekabet gücü elde etmek ve bunu sürdürebilmenin olmazsa olmaz Ģartı,
ekonomik faaliyetlerin bilgi ve yeniliğe dayalı olmasını sağlamaktır. Yerelde
üretilen ürünlerin geniĢ pazarlarda talep edilebilmesi ve bu talebin artarak
büyümesinin sağlanabilmesi için ürünlerin, sistemlerin, süreçlerin, standartların vs.
bilimsel araĢtırmaların ıĢığında sürekli geliĢtirilmelerine ihtiyaç vardır. Günümüzde
bilimsel geliĢmeler tarafından beslenmeyen ekonomik faaliyetlerin uzun vadede
sürdürülebilirlikleri mümkün görünmemektedir.
Bu çerçeveden bakıldığında, hem yukarıda belirtilen öne çıkarılması veya
öncelik verilmesi gereken altı alt sektörde hem de bunların dıĢındaki diğer bütün
sektör veya alt sektörlerde rekabetçi avantajlar yakalayabilmek için üretim,
yönetim, süreç vb. hususlarda bilimsel katkılar ile ilerleme sağlayabilecekleri
fikrinin yaygılaĢtırılması, imkanların oluĢturulması ve teĢvik edilmesi
gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen küme potansiyeli taĢıyan alt sektörlerde bölgesel, ulusal
ve uluslar arası pazarlarda öne çıkabilmek için bilim temelli Ģu çalıĢmaların
yapılması gerekir:
 AraĢtırmalar yapmak
 geliĢtirmeler yapmak (konsept geliĢtirme, teknoloji geliĢtirme, yeni
ürünler geliĢtirme, prototipler geliĢtirme vs.)
 Ġnsan kaynakları yetiĢtirmek
323
 DanıĢmanlık hizmetleri vermek
Söz konusu küme potansiyeline sahip alt sektörlerde sistematik bilimsel
çalıĢmalar yürütebilmek için Aksaray Üniversitesi bünyesinde veya dıĢında Ar&Ge
Merkezleri Kurmak fikri değerlendirilmedir. Ayrıca, Üniversite içinde veya
üniversite ile iĢbirliği içerisinde belirtilen alt sektörlerdeki küme içerisinde yer alan
iĢletmelerin nitelikli insan kaynağına yönelik ihtiyaçlarını karĢılayacak eğitim
programları (bölüm, ders, sertifika verme,..) belirlemek ve yürütmek daha kolay
ancak sonuçları çok daha hızlı alınabilecek giriĢimler olabilir. Yine bu çerçevede
Aksaray Üniversitesi‟nde yerel ekonomik aktörlere fayda sağlayacak master ve
doktora çalıĢmalarının teĢvik edilmesi ve eğer mümkün ise çeĢitli burslar ile
desteklenmesi düĢülebilir. Uzun vadede, Aksaray ili sınırları çerisinde bilim ve
teknoloji parkları da bu bağlamda düĢünülebilir. Kümelerin geliĢme düzeylerine
bağlı olarak ihtisas bölgeleri oluĢturma ve buralara kaydırılmaları
değerlendirilmelidir.
11.2.6. Aksaray Ġli ―Master‖ Kalkınma Planınının Hazırlanması ve
Ekonomik Kalkınma Planı Ġle Entegre Edilmesi
Ġl kalkınma planları, ekonomik boyutu da içeren ancak kapsamları çok daha
geniĢ olan planlardır. Ekonomiden sosyal hayata, altyapıdan kültüre kadar ildeki
yaĢamın her yönüne iliĢkin çalıĢmalar içeren geniĢ kapsamlı planların hazırlanması
ve bunların birbirleri ile uyumlu entegre çalıĢmalara dönüĢtürülebilmesi için “Ġl
Master Planı” çerçevesinde ele alınması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile, il
ekonomik kalkınma planının yanı sıra, örneğin, aĢağıda belirtilen hususlarda da
stratejik planlar geliĢtirilmelidir:
a. Eğitim ve AraĢtırma Boyutu
c. Fiziki Ortam ve Planlı YapılaĢma Boyutu
d. Kültür ve Spor Boyutu
e. Altyapı ve UlaĢım Boyutu
f. Kentlilik Bilinci ve Sosyal Sorumluluk Boyutu
g. Kamusal Hizmetler Boyutu
Söz konusu planların paralel olarak devreye sokulması durumunda, dengeli
bir kalkınmanın sağlamasının yanı sıra kalkınmanın hızının da artacağı kesindir.
11.2.7. Proje Üretimi Yönetiminin KurumsallaĢtırılması
Ġl düzeyinde ekonomik kalkınmayı sağlamanın yolu, belirli hedefleri
gerçekleĢtirmeye dönük birbirini destekleyen ve besleyen proje ve faaliyetler
geliĢtirerek hayata aktarmaktan geçer. Aksaray Ġli Ekonomik Kalkınma
Stratejisi‟nde öngörülen proje fikirlerinin geliĢtirilmesi, ilgili çevrelere sunulması,
desteklerin sağlanması durumunda yürütülmesine katkıda bulunması ve takibi için
bir proje ofisine ihtiyaç vardır. Ancak bundan da daha önemlisi, mevcut stratejik
plan ilk beĢ yılda hayata geçirilebilecek belli baĢlı bazı projelere iĢaret etmektedir.
Halbuki il ekonomik kalkınmasına ivme kazandıracak çok daha fazla sayıda
324
projeye ihtiyaç vardır ve ikinci beĢ yılda ise en az bu kadar proje fikrinin
geliĢtirilerek hayata geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, bizatihi proje geliĢtirmenin
ötesinde, yerelde proje kültürünün geliĢmesi ve yerleĢmesi içinde çalıĢmalar
yapmaya ihtiyaç vardır. ĠĢte misyonu ve vizyonu bu olan bir proje ofisinin
ivedilikle kurulması gerekli görünmektedir. Bunun için Ģu faaliyetlerin yürütülmesi
gerekir:
 Proje Ofisinin kurulabileceği bir yerin belirlenmesi,
 Proje geliĢtirme deneyimi ve kapasitesi yüksek profesyonel kiĢilerin
istihdamının sağlanması,
 Katılımcı ve destekleyici aktif yerel paydaĢların belirlenmesi,
 Stratejik planda öngörülen proje fikirlerinin geliĢtirilerek ilgili çevrelere
sunulması,
 Proje fikri geliĢtirme toplantılarının yapılması,
 Proje paydaĢları arasında iĢbirliklerinin sağlanması,
 ĠĢletmelere proje geliĢtirme eğitim ve desteklerinin verilmesi,
 Yerelde proje kültürünün geliĢmesi için çeĢitli faaliyetlerin planlanması ve
yürütülmesi.
Dünya‟da ve Türkiye‟de projelere destek veren kurum ve kuruluĢlar hızla
çoğalmaktadır. Bu büyüyen pastadan pay almak çok önemli bir yarıĢ veya rekabet
alanı haline gelmiĢtir. Günümüzde, bir ilin performansının en önemli
göstergelerinden biri, karĢılaĢtırmalara da imkan tanıyan, projelerden yararlanma
düzeyidir.
Ġl ekonomik kalkınma hedeflerinin gerçekleĢmesi büyük ölçüde proje
fikirlerinin geliĢtirilmesi, planlanması, desteklerin bulunması, hayata geçirilmesi ve
takiplerinin sağlanması ile mümkündür. Bu açıdan bakıldığında proje ofisi stratejik
planın öngördüğü amaç ve hedeflerin gerçekleĢmesinde kilit bir rol oynayacaktır.
Proje bazlı düĢünme kültürü ve proje geliĢtirme kapasitesi, bir ilin sahip olabileceği
en önemli sermayelerden biridir.
11.2.8. Sektör Ġçi ve Sektörler Arası Ortak GiriĢimlerin Planlanması
ve Yürütülmesi
Ekonomik kalkınmanın baĢarılı olabilmesi, özellikle de Aksaray gibi küçük
ölçekli bir ilde kalkınmanın beklenilen sonuçları verebilmesi için, bir çok
çalıĢmanın “ortak” yapılması kaçınılmaz görünmektedir. Birbirinden öğrenerek
ilerleme sağlamanın ötesinde ihtiyaç duyulan veya yapılması mutlaka gerekli
birçok faaliyetin bir tek iĢletme ve hatta tek bir alt sektör tarafından tek baĢına
organize edilebilmesi ve sürdürülebilmesi mümkün görünmemektedir. Ġldeki
talebin küçüklüğü de göz önüne alındığında bunları karĢılayacak özel veya kamu
hizmetlerinin profesyonel düzeyde sunulması da ekonomik görülmeyecektir. Ancak
ihtiyaç duyulan nitelikli insan kaynağının temini, pahalı olan pazarlama
faaliyetlerinin yürütülmesi, Ar-Ge‟nin yapılabilmesi vs. ekonomik atılım için kritik
önemde olacaktır. Bunları iĢletmelerin kendi baĢlarına yapmaya güçleri
yetmediğinden, öncelikle sektörde yer alan diğer aktörlerle ve mümkün olan diğer
bazı durumlarda sektörler arası iĢbirlikleriyle bütün bu faaliyetleri ortaklaĢa
325
gerçekleĢtirme yoluna gidebilirler. Ekonomik kalkınma için ortaklaĢa yapmaları
gereken temel çalıĢmalar Ģöyle sıralanabilir:
a. ortak insan kaynakları yetiĢtirme
b. ortak pazarlama faaliyetleri yürütme
c. ortak innovasyon sistemleri geliĢtirme
d. ortak kullanım alanları oluĢturma
e. ortak kalite, kalibrasyon vs. merkezleri kurma veya kurdurtma
f. ortak yatırımlarda bulunma
Yapılan araĢtırmalarda, Aksaray ilindeki iĢletmelerin kapasite kullanım
oranlarının genel olarak düĢük olduğu görülmüĢtür. Bunun ekonomik bir yüke
dönüĢmemesi için ortak kullanım alanlarının da sektör içi ve sektörler arası iĢbirliği
çerçevesinde değerlendirilmesi yerinde olacaktır.
11.2.9. Marka ġehir OluĢturulması
ġehri bilinçli yönetmenin yollarından biri, Ģüphe yok ki, Ģehri
markalaĢtırmaktır. Nasıl ki günümüzde sıradan bir tüketim malını bile satmak için
markaya ihtiyaç varsa, Ģehirlerin de kendilerini pazarlamak için markaya ihtiyaçları
vardır. Çünkü marka basit bir sembol değil, bir üründe olduğu gibi Ģehrin
“kimliğinin” veya “öne çıkan özelliğinin” dıĢa vurumudur. Kimliksiz veya
kiĢiliksiz bir ürün veya Ģehir, bu özelliğe sahip alternatiflerinin yanında birçok
bakımdan tercih edilmeyen ve dezavantajlı bir konumda olmaya mahkumdur.
Dolayısıyla, bir Ģehri markalaĢtırmak ona bir kimlik veya kiĢilik kazandırma
giriĢimi olarak görülmelidir. Bu giriĢimin de stratejik önemde olduğu kabul
edilmeli ve stratejik bir yaklaĢım ile ele alınmalıdır. Marka kent Aksaray fikrini
somutlaĢtırmak için Ģu çalıĢmalar yapılmalıdır:
 Aksaray ili logosunun geliĢtirilmesi
 Ġlin çeĢitli yönlerini tanıtıcı hediyelik eĢyaların geliĢtirilmesi
 Ġlde üretilen ürenler ile il logosunun birlikte kullanılması
 Ġlde üretilen ürünlerin marka ve logolarının ili çağrıĢtıracak biçimde
olmasının teĢvik edilmesi
 Ġli çağrıĢtıran logo ve markaların geliĢmelerine ve sahiplenilmelerine
yardımcı olunması
 Ġldeki kümeleri geliĢtirecek organizasyonların yapılması (fuarlar, broĢürler
vs.)
 Ġli pazarlayacak, tanıtacak organizasyonların düzenlenmesi (Ģenlikler vb.)
 Ġlin öne çıkan niteliğini yansıtan bir sloganın geliĢtirilmesi ve yaygın
kullanımın teĢvik edilmesi
Son olarak belirtmek gerekir ki, çoğu zaman, marka Ģehir çalıĢmaları
stratejik yaklaĢımın gerektirdiği uzun vadeli, derin ve kapsamlı anlayıĢa
dayanmamakta, daha çok bir sembol üretmeye indirgenmektedir. Ancak,
unutulmamalıdır ki, Ģehri marka yapan sembol değildir, fakat sembolü marka yapan
unsurlar arkasındaki Ģehrin uzmanlığı, yenilikçiliği, insan kaynağı, çabası ve
kararlılığıdır.
326
11.3. ġehrin Ekonomik Dinamikleri Ġle Ġlgili Stratejiler
11.3.1. Aksaray Ġli Yerel Sektörel YoğunlaĢma Stratejisi
STRATEJĠK ALAN 1: YEREL SEKTÖREL YOĞUNLAġMA
STRATEJĠK AMAÇ 1:
Açıklama/Göstergeler
Aksaray Ġlinde Öne Çıkan Sektörlerin Küme Potansiyellerinin Artırılması
Stratejik Hedef.1.1.: Aksaray Süt Ve Süt Ürünleri Sektörünün MarkalaĢması
Ġlgili Birim / Birimler
Proje ve Faaliyet:
 Süt üreticileri ile ilgili platformun
oluĢturulup oluĢturulmadığı
 Fuar organizasyonunun düzenlenip
düzenlenmediği

Sektörel bir platform, dernek, birlik vb STK kurulması

Ġlde süt ve süt ürünleri ile ilgili fuarların organize edilmesi

Bürokrasi, siyaset ve iĢ dünyasından önemli kiĢileri ziyaret edilmesi
 Ziyaret edilen kiĢi sayısı

Medya ile iyi iliĢkilerin geliĢtirilerek tanıtımı yapılması
 Aksaray sütçülüğü ile ilgili
yayımlanan haber sayısı
Ziraat Borsası, ATSO
Aksaray Valiliği, Ziraat Borsası,
ATSO
Aksaray Valiliği, ATSO
Stratejik Hedef.1.2.: Süt ve Süt Ürünleri Tüketicilerinin Bilinçlendirilmesi
Proje ve Faaliyet:

KiĢi baĢı süt tüketiminin artırılmasına yönelik sosyal sorumluluk
kampanyalarının düzenlenmesi
 Düzenlenen sosyal kampanya
sayısı
Ziraat Borsası, Sanayi Ticaret oda,
AGĠAD, Milli Eğitim Müd

Açık süt ve süt ürünlerinin tüketimi yerine sanayi ürünlerinin tüketimi
konusunda halkın bilinçlendirilmesi
sayısı
sayısı
Ziraat Borsası, Sanayi ve Ticaret
Odası, AGĠAD, MEB
ATSO

Yerel ürünlerin tüketilmesi konusunda halkın teĢvik edilmesi
327
Stratejik Hedef.1.3.: Süt ve Süt Ürünleri ĠĢletmelerinin Üretim Kapasitelerinin Artırılması
Proje ve Faaliyet:

Ġlden ya da Ģehir dıĢından bir yatırımcının süt tozu üretimi sektöründe
Aksaray iline yatırım yapmasını sağlamak
 Süt tozu üretim Ģirketinin kurulup
kurulmadığı

Ġlden ya da Ģehir dıĢından bir yatırımcının Teneke Ambalaj sektöründe
Aksaray iline yatırım yapmasını sağlamak
 Teneke Ambalaj firmasının kurulup
kurulmadığı

 Ortak kullanıma ikna edilen firma
sayısı
ATSO, KOSGEB
Süt alanında ortak kullanım alanlarının teĢvik edilmesi
Stratejik Hedef.1.4.: Verimi ve Kalitesi Yüksek Un ve Unlu Ürünler Sanayi Altyapısı Ġçin Gerekli ÇalıĢmaların BaĢlatılması
Tarım Ġl Müdürlüğü
Üretici Birlikleri, Ziraat Odası
Özel ĠĢletmeler, Tarım Ġl
 Teorik ve uygulamalı eğitimler,

Un üreten iĢletmelerin kaliteli-standartlara uygun üretimlerinin sağlanması
Müdürlüğü, Üretici Birlikleri
kümeleme çalıĢması

Unlu ürün üreten iĢletmelerin kaliteli-standartlara uygun üretimlerinin
 Teorik ve uygulamalı eğitimler,
sağlanması
kümeleme çalıĢması
Stratejik Hedef.1.5.: Verimi ve Kalitesi Yüksek Et ve Et Ürünleri Sanayi Altyapısı Ġçin Gerekli ÇalıĢmaların BaĢlatılması
Tarım Ġl Müdürlüğü, Üretici

Besi hayvancılığı ile uğraĢan kiĢi ve iĢletmelerin bilinçlendirilmesi

Teorik ve uygulamalı eğitimler
Birlikleri, Özel ĠĢletmeler

Hayvancılık iĢletmelerinde bakım ve besleme koĢullarının iyileĢtirilmesi

Teorik ve uygulamalı eğitimler

Makine-ekipman donanımının

Barınma koĢullarının iyileĢtirilmesi
Üretici Birlikleri
sağlanması

Tahıl üretiminde bulunan üreticilerin bilinçlendirilmesi
 Teorik ve uygulamalı eğitimler
328
Stratejik Hedef.1.6.: Otomotiv Yan Sanayinin Üretim Kapasitesinin Artırılması
Proje ve Faaliyet:

Konseyin kurulup kurulmadığı

Ġkinci bir OEM‟in (otomotiv ana firması) Ģehre yatırım yapması için
Valilik, Sanayi ve Ticaret Odası ve siyasilerin dahil olduğu bir konseyin kurulup 
Konseyin görüĢtüğü ana üretici
gerekli giriĢimlerin yapılması
sayısı

Ortak ekipman kullanımı için

Ortak ekipmanlarla atıl kapasite artırma yöntemlerinin geliĢtirilmesi
ikna edilen firma sayısı

Konya Otomotiv yan sanayi kümesi ile iĢbirliği protokollerinin

Ġmzalanan iĢbirliği sayısı
imzalanması

Karoser alanında yeni bir ana firmanın Ģehre yatırım için çekilmesi

Uzun vadede kamyon organize sanayi bölgesi kurma giriĢimlerine
baĢlanması

GörüĢülen karoser firması sayısı

Fizibilite çalıĢmasının yapılıp
yapılmadığı
Aksaray Valiliği, Siyasiler,
Ġl Sanayi Müdürlüğü, Sanayi ve
Ticaret Odası, AGĠAD
Ġl Sanayi Müdürlüğü, Sanayi ve
Ticaret Odası, AGĠAD
Aksaray Valiliği, Ġl Sanayi
Müdürlüğü, ATSO, AGĠAD
Aksaray Valiliği, Siyasiler
ATSO, AGĠAD
Aksaray Valiliği, Siyasiler, Ġl
Sanayi Müdürlüğü, ATSO
Stratejik Hedef.1.7.: Otomotiv Yan Sanayinin Rekabet Kapasitesinin Artırılması
Proje ve Faaliyet:

Otomotiv sektöründeki firmaların ticaret ve ürün kataloglarının hazırlanıp
otomotiv ana sanayi firmalarına dağıtımının yapılması

Katalogların hazırlanıp
hazırlanmadığı
Ġl Sanayi Müdürlüğü, ATSO


Yatırım destek ve koordinasyon merkezinin kurulması

Yatırımcılar için yerel teĢvikleri içeren bir paket programın hazırlanması

Yıllık geleneksel Otomotiv KOBĠ haftasının düzenlenmesi

Ortak metal iĢleme merkezi kurulması (ortak hammadde tedariği için)
Merkezin kurulup kurulmadığı

TeĢvik paketinin hazırlanıp
hazırlanmadığı

Organizasyon altyapısının ilgili
birimlerce hazırlanması

Metal iĢleme merkezinin kurulup
kurulmadığı
Ġl Sanayi Müdürlüğü
ATSO, AGĠAD
Sanayi Müdürlüğü, ATSO, ASÜ
Ġl Sanayi Müdürlüğü
ATSO, KOSGEB
Stratejik Hedef.1.8.: ĠnĢaat Sektörünün Rekabet Kapasitesinin Artırılması
329

ĠnĢaat sektöründe firmaların ticaret ve ürün kataloglarının hazırlanıp
bölgede ve Türkiye‟deki sektörel birliklere dağıtımının yapılması

ĠnĢaat sektöründeki firmaların ortak proje geliĢtirmelerinin teĢvik edilmesi
ve inĢaat firmalarının ulusal ölçekte ihalelere girebilmesi için sermaye
birlikteliği yapmaları

Katalogların hazırlanıp
hazırlanmadığı
ĠnĢaat Mühendisleri Odası
ATSO

ATSO

ĠnĢaat sektöründeki firmaların ortak bir tedarik zinciri sistemine sahip
olacak bir projenin geliĢtirilmesi

Projenin hazırlanıp
hazırlanmadığı
ATSO
STRATEJĠK AMAÇ 2: Gıda Güvenliğini Sağlamaya Yönelik Faaliyetlerde
Bulunulması Ve Gerekli Belgelerin Sağlanmasına Yönelik Faaliyetler
Ortak yapılan inĢaat sayısı
Stratejik Hedef.2.1.: KOBĠ’lerin gıda güvenliği ve ulusal-uluslar arası sertifikalar konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi

Gıda güvenliği konusunda eğitimler verilmesi

Eğitim, toplantı sayısı

Ulusal-uluslar arası sertifikalar (HACCP, GLOBALGAP, ĠTU-Ġyi Tarım
Uygulamaları vd.) konusunda iĢletmelerin duyarlılığını artırmak

Alınan sertifika sayısı Sertifika
alan iĢletme sayısı

Çiftçileri gıda güvenliği konusunda bilinçlendirmek (organik tarım, ĠTU,
sürdürülebilir tarım, kaliteli üretim vd.)

Eğitim, toplantı sayısı
Tarım ve Sağlık Ġl Müdürlüğü
Üniversite, Tarım Bakanlığı
TSE, TPE
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı
Sağlık Ġl Müdürlüğü
Üniversite
330
STRATEJĠK AMAÇ 3: Ġnanç Turizmine Yönelik Potansiyelin Artırılması
Stratejik Hedef.3.1.: Aksaray Ġli’nde Ġnanç Turizmi Açısından ĠliĢki Ağlarının Kurulması
Proje ve Faaliyet:

Ġslam Dinine yönelik inanç Turizminde KonyaKayseri Ģehirlerini barındıran Orta Anadolu Havzası
öncelikli bir inanç turizm ağı kurmak

ĠletiĢim halinde bulunan acenta sayısı, Orta
Anadolu havzasında bulunan iller tarafından
ortak düzenlenen etkinlikler
(Konya, Kayseri ve Aksaray), Aksaray Valiliği,
Ġl Özel Ġdaresi, Yerel Yönetimler, Aksaray
Üniversitesi, ATSO

Hıristiyanlık Dinine yönelik inanç Turizminde
Ġstanbul, Ġzmir Ģehirleri ile ortaklık hedefleyen bir
inanç turizm ağı kurmak

ĠletiĢim halinde bulunan acenta sayısı
iletiĢim halinde bulunan ilgili iller tarafından
ortak düzenlenen etkinlikler

Ġnanç turizmine yönelik (Ihlara, Manastır
Vadisi, Güzelyurt) uluslar arası yarıĢmanın
düzenlenmesi,

Katılan ülke ve yarıĢmacı sayısı
Konuya iliĢkin çıkan haber sayısı
(Ġstanbul, Ġzmir ve Aksaray), Aksaray Valiliği,
Ġl Özel Ġdaresi, Yerel Yönetimler, Aksaray
Üniversitesi, ATSO

Uluslar arası yarıĢmalarla bölgeyi uluslar arası
gündeme aktif Ģekilde sokmak
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ġl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, ÖÇKKB, Aksaray Valiliği, Ġl Özel
Ġdaresi, Yerel Yönetimler, Aksaray Üniversitesi,
ATSO
Stratejik Hedef.3.2.: Aksaray Ġli’nin Ġnanç Turizmi Potansiyelinin Tanıtılması ve GeliĢtirilmesi

Aksaray‟da bulunan inanç turizmine yönelik eserlerdeki
mevcut durumun ve eksikliklerin belirlenmesine yönelik ihtiyaç
analizi çalıĢmalarının yapılması

Tüm Aksaray Ġli‟nde inanç turizmine yönelik afiĢ ve broĢür
hazırlamak

Aksaray Ġslam Eserleri Kataloğu hazırlamak


Anadolu Ġslam Alimleri Müzesi‟ni kurmak

Müzenin kurulması ve ziyaretçi
sayısı
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Aksaray
Valiliği, Ġl Özel Ġdaresi, Yerel Yönetimler,
Aksaray Üniversitesi, ATSO
ÖÇKKB BaĢkanlığı, Valilik, Ġl Özel Ġdaresi,
Yerel Yönetimler,ASÜ, ATSO
Valilik, Ġl Özel Ġdaresi, Yerel Yönetimler
ASÜ, ATSO
Valilik, Ġl Özel Ġdaresi, Yerel Yönetimler,
Aksaray Üniversitesi, ATSO

Ġnanç Turizmi konusunda ihtisaslaĢmıĢ rehberler yetiĢtirmek

Valilik, Aksaray Üniversitesi, ATSO

Anket çalıĢmaları (turistle, kamu
kurum kuruluĢları)

AfiĢ ve broĢür
Katalog Sayısı
Eğitim Sayısı ve Rehber Sayısı
331
Stratejik Hedef.3.3.: Ihlara Vadisi’nin Ġnanç Turizmi Açısından GeliĢtirilmesi

Aksaray Valiliği, Ġl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü, ÖÇKKB BaĢkanlığı, Ġl Özel
Ġdaresi, Yerel Yönetimler, ASÜ, ATSO

Ihlara Vadisi Çevre Düzenleme Projesinin Hazırlanması
(Hıristiyanlığın yayıldığı ve yerler olarak bu bölgeyi Manastır Vadisi
ve Güzelyurt Ġlçelerini de içerisine alacak Ģekilde Uluslar arası Fikir
Tasarım yarıĢmasına açmak)

Çevre Düzenleme Projesi

Uluslar arası YarıĢmanın
Yapılması

Ihlara Vadisi Çevre Düzenleme Projesinin Uygulamaya
Konması

Çevre düzenleme projesinin
uygulamaya konması

Ihlara Vadisine yönelik ihtiyaç analizi çalıĢmalarının yapılması

Ihlara Vadisine yönelik imaj ve tanıtım çalıĢmalarının yapılması
(broĢür, harita, cd, dvd, drama gösterileri) --Bu eserler özellikle

Turist Anketleri
bölgede yaşamış din adamlarına ve dini hayata yönelik olmalıdır-Stratejik Hedef.3.4.: Manastır Vadisi’nin Ġnanç Turizmi Açısından GeliĢtirilmesi

Manastır Vadisine yönelik ihtiyaç analizi çalıĢmalarının
yapılması


Manastır Vadisi Çevre Düzenleme Projesinin ve Eylem
Planının Hazırlanması

Çevre Düzenleme Projesi ve alt
projeler

Manastır Vadisi Çevre Düzenleme Projesinin Uygulamaya
Konması

Manastır Vadisine yönelik imaj ve tanıtım çalıĢmalarının
yapılması (broĢür, harita, cd, dvd, drama gösterileri) –Bu eserler
özellikle bölgede yaşamış din adamlarına ve dini hayata yönelik
olmalıdır--

Çevre düzenleme projesi ve alt
projelerin uygulamaya konması

Turist Anketleri
Aksaray Valiliği, Ġl Özel Ġdaresi, Yerel
Yönetimler, ASÜ, ATSO
332
STRATEJĠK AMAÇ 4: Yer Altı ġehirlerine Yönelik
Potansiyelin Artırılması
Stratejik Hedef.4.1.: Yeraltı ġehirlerinin Çevre Düzenlenme ve Altyapı Ġhtiyaçlarının KarĢılanması

Yer altı Ģehirlerine yönelik ihtiyaç analizi çalıĢmalarının
yapılması

Anket çalıĢmaları (turistle,
kamu kurum kuruluĢları)

Yer altı Ģehirlerinin envanterinin ve eylem planlarının
çıkarılması


Eylem planlarının çevre düzenleme projeleri ile uygulamaya
konması

Çevre düzenleme projeleri ve
alt projeler

Belirlenecek yer altı Ģehirlerine yönelik imaj ve tanıtım
çalıĢmalarının yapılması (Türkiye‟nin ilk yer altı Ģehri
pansiyonunu kurmak, macera turizmi kapsamında yeraltı Ģehir
Ģenlik ve festivalini düzenlemek)




STRATEJĠK AMAÇ 5: Doğa Turizmi Alanlarının TaĢıma
Kapasitelerinin Belirlenmesi Ve Turizm Amaçlı Kullanımı
Envanter ve Eylem Planı
Turist Anketleri
Pansiyon sayısı
Turist Sayısı
Festivale gelen turist sayısı
Stratejik Hedef.5.1.: Tuz Gölü TaĢıma Kapasitesinin Belirlenmesi ve Turizm Amaçlı Kullanımı

Tuz Gölü‟ne Yönelik Ġhtiyaç analizi ve envanter

çalıĢmalarının yapılması

Tuz Gölü bitkileri ve kuĢları kataloğunun ve afiĢlerinin

Katalog afiĢ ve poster sayısı
hazırlanması

Bitirilen ve ziyaret edilen kuĢ

KuĢ gözlem evlerinin (kulelerinin) yapılması
gözlem evi veya kulelerinin sayısı
Müdürlüğü, ÖÇKKB BaĢkanlığı, Ġl Özel Ġdaresi,
Yerel Yönetimler, ASÜ, ATSO
Aksaray Valiliği, ÖÇKKB BaĢkanlığı, Ġl Özel
333

Tuz Gölü yüzeyinin sosyal faaliyetler (Doğa Fotoğrafları,
Ġnsanlık ve Tuz Resim Sergisi, Müzik Dinletileri, Heykel
Festivalleri) için kullanılması



Müzelerin kurulması ve
ziyaretçi sayısı
“Anadolu‟nun KuĢları” ve “Bozkır Müzesi”ni kurmak
GerçekleĢtirilen aktivite sayısı
Stratejik Hedef.5.2.: EĢmekaya Sazlıkları TaĢıma Kapasitesinin Belirlenmesi

EĢmekaya Sazlıklarına Yönelik Ġhtiyaç analizi ve envanter

EĢmekaya Sazlığı KuĢları (Küskün misafirlerimiz)
kataloğunun ve afiĢlerinin hazırlanması


Katalog afiĢ ve poster sayısı
Stratejik Hedef.5.3.: Hirfanlı Barajı TaĢıma Kapasitesinin Belirlenmesi ve tanıtılması

Hirfanlı Barajına Yönelik Ġhtiyaç analizi ve envanter


Hirfanlı Barajı Çevre Düzenleme Projesinin yapılması

Hirfanlı Çevre Düzenleme Projesi

Türkiye‟nin ilk Baraj Gölleri Balıkçılık ġampiyonasını
düzenlemek

YarıĢmanın düzenlenmesi


Fotoğraf YarıĢması Yapmak
Stratejik Hedef.5.4.: Ihlara Vadisi TaĢıma Kapasitesinin Belirlenmesi ve Tanıtılması

Ihlara Vadisi‟ne yönelik Ġhtiyaç analizi ve envanter

Ihlara Vadisi‟nde bulunan endemik bitki ve hayvan
envanterinin yapılması


Ihlara Vadisi‟nin yaĢayan doğal
zenginliğine yönelik kitap, broĢür ve afiĢ
334
STRATEJĠK AMAÇ 6: Doğa Turizmi Alanlarının
TaĢıma Kapasitelerinin Belirlenmesi Ve Turizm Amaçlı
Kullanımı
Stratejik Hedef.6.1.: Termal Kaynaklara ĠliĢkin Kapasitenin Belirlenmesi

Her bir termal kaynağın tedavi edici özellikleri ve kapasitesine yönelik
kapsamlı bir envanterinin ve turizm açısından uygun olanların fizibilite
raporlarının hazırlanması

Envanter kataloğunun
hazırlanması
Aksaray Valiliği, Ġl Özel Ġdaresi,
Stratejik Hedef.6.2.: Termal Kaynakların Turizm Amaçlı Kullanımına Yönelik Projelerin GeliĢtirilmesi

Ziga Kaplıcalarının bulunduğu alanın kür merkezi biçiminde yeniden
planlanması

Termal suyun turizm potansiyeli yüksek Güzelyurt, Belisırma, Selime ve
Yaprakhisar‟a taĢınması
STRATEJĠK AMAÇ 7: KıĢ Turizmi Potansiyelinin Artırılması

Gelen ziyaretçi sayısı

Hayata geçirilen proje sayısı
Aksaray Valiliği
Stratejik Hedef.7.1.: Hasandağın tanıtımına yönelik proje ve faaliyetlerin hayata geçirilmesi

Hasandağ‟ı kıĢ turizmi ile ilgili yatırımcıların ilgi alanı içerisine
sokmak

Hasandağ Resim Festivali‟nin düzenlenmesi (Hasandağ Neolitik
dönemde insanoğlunun çizdiği ilk objeler arasındadır. )

Hasandağ temalı hediyelik eĢyaların tasarlanması(masaüstü süs, t-shirt,
heykel)

Ulusal ve uluslar arası turizm
faaliyetlerine katılım

Festivalin düzenlenmesi

Festivale katılan sanatçı sayısı

Festivale iliĢkin çıkan haber
sayısı

Tasarlanan hediyelik eĢya sayısı

Satılan hediyelik eĢya sayısı
335
STRATEJĠK AMAÇ 8: Arkeolojik Alanların Turizm
Potansiyelinin Arttırılması
Stratejik Hedef.8.1.: Aksaray’ın Neolitik Dönemdeki öncü rolünü ve yakın bölgelerde bulunan arkeolojik kalıntılara yönelik iliĢki ağlarını kurmak

Aksaray‟ın arkeolojik kültür varlıklarına iliĢkin altyapı

Anketler
ve ihtiyaç analizi yapılması

Sitenin kurulması

Aksaray‟da bulunan kazı ve ören yerlerine iliĢkin bir
internet sitesinin kurulması

Ziyaretçi sayısı

Kataloğun hazırlanması

Aksaray‟da bulunan kazı ve ören yerlerine iliĢkin
kataloğun hazırlanması

Dağıtım sayısı

GerçekleĢtirilen ziyaret sayısı

Konya Çumra ovasında bulunan dünyaca ünlü
Çatalhöyük arkeolojik bölgesi müzesi yöneticileri ile

Katılan ziyaretçi sayısı
ziyaretin yapılması

Ġzlenim Anketleri

Yakın bölgede bulunan ve ziyaret edilen arkeolojik
kalıntıların bulunduğu bölgelerde dağıtılmak üzere broĢür ve 
Hazırlanan afiĢ ve broĢür sayısı
afiĢlerin hazırlanması

Aksaray‟daki kazı alanlarının ve yakın bölgede kazısı

Kurulan internet ve bağlantı sayısı
devam eden alanlara iliĢkin internet sitelerinin kurulması,

Ziyaretçi sayısı
var olanların birbirlerine linkle bağlanması

Orta Anadolu Neolitik Dönem AraĢtırmalar Merkezinin

Merkezin kurulması
kurulması
Stratejik Hedef.8.2.: AĢıklıhöyük’ün Tanıtılması ve Turizm Potansiyelinin artırılması

(Arkeobutik Otel)Türkiye‟nin ve dünyanın ilk arkeo-butik

Tesisin Hayata geçirilmesi
otelini kurmak. (Bu otel kompleksi içerisinde AĢıklıHöyük‟ün

Otelde konaklayan
yakınında inĢa edilecek bir bölgede o dönemin kültürünü ve
ziyaretçi sayısının yıllara göre
yaĢantısını o dönemin insanlık için önemini anlatabilecek bir tesis
değiĢimi
hayata geçirmek.

Turistik Ürün Projesi): AĢıklıhöyük civarında yaĢayan

Köylülere verilen eğitim
köylülerin AĢıklıhöyük içerisinde kullanılan obsidyen, tuz, yabani
sayısı
Aksaray Valiliği, Ġl Özel Ġdaresi, Yerel Yönetimler,
Kazı Ekipleri, ASÜ, ATSO
Kazı Ekipleri, ASÜ, ATSO, Muhtarlık
336
buğday, çitlembik (kazılardan en çok çıkan iki tarımsal ürünler ve
obsidyen) kullanarak turistik ürün üretmelerinin sağlanması. (Bu
hedef doğrultusunda köylülere eğitim verilmesi ve bilinçlendirme
faaliyetlerinde bulunulması

Ürün üretiminde çalıĢan
köylü sayısı

Üretilen ürün sayısı

Satılan ürün sayısı
Kaymakamlık


Medeniyetler Vadisi Projesi: Orta Anadolu‟da yerleĢik hayata

YarıĢmaya katılan ekip
ilk kez geçilen ve içerisinde bir çok arkeolojik ve tarihi ve kültürel
değer barındıran Melendiz Irmağı Vadisi‟ne iliĢkin Ulusal Ölçekte
sayısı
Kaymakamlık
Fikir Tasarım YarıĢması Düzenlemek –Melendiz Çayı Anadolu

Medyadaki etki (ilgili
Medeniyetler Vadisi yada Arkeo-Vadi isim olarak düĢünülmüĢtür
haberlerin sayısı)


Açık Hava Arkeoloji Dersleri: Belirli programlar dahilinde
kazı ekibinin gelen ziyaretçilere açık hava arkeoloji dersleri

Turist Anketleri
Kaymakamlık
verebilecekleri bir ortam ve düzenlemenin yapılması
Stratejik Hedef.8.3.: Acemhöyük’ün Tanıtılması ve Turizm Potansiyelinin artırılması

Turistik Ürün Projesi): Acemhöyük civarında yaĢayan

Köylülere verilen eğitim sayısı
köylülerin Acemhöyük kazılarından çıkan takı ve süs eĢyalarının

Ürün üretiminde çalıĢan köylü sayısı
Yerel Yönetimler, Kazı Ekipleri,
tasarımlarını kullanarak turistik ürün üretmelerinin sağlanması. (Bu

Üretilen ürün sayısı
ASÜ, ATSO, Kaymakamlık
hedef doğrultusunda köylülere eğitim verilmesi ve bilinçlendirme

Satılan ürün sayısı
faaliyetlerinde bulunulması


Açık Hava Arkeoloji Dersleri: Belirli programlar dahilinde
Yerel Yönetimler, Kazı Ekipleri,
kazı ekibinin gelen ziyaretçilere açık hava arkeoloji dersleri

Turist Anketleri
ASÜ, ATSO
verebilecekleri bir ortam ve düzenlemenin yapılması
337
STRATEJĠK AMAÇ 9: Kervansarayların Turizm Potansiyelinin
Arttırılması
Stratejik Hedef.9.1.: Aksaray Ġli’nde Kervansarayların Turizm Amaçlı Hale Getirilmesi

Aksaray‟da bulunan Kervansaraylara yönelik ihtiyaç analizi ve
envanter çalıĢmalarının yapılması

Aksaray ili özelinde hanlar ve kervansaraylar kataloğunun
hazırlanması

Festival Düzenlenmesi Kent Merkezinde bulunan Çorakçılar
Han‟a yönelik Kent Ġçi Turizmle alakalı olarak “Çorakçılar Hanı
Esnaflar Festivali”nin düzenlenmesi

Mini Ġpek Yolu Projesi: Aksaray içerisinde bulunan 4
kervansarayı kapsayan mini-ipek yolu projesini hayata geçirmek

Alayhan Müzesi: Hanlar içerisinde en niteliklilerden birisi olan
bu hanı Kervansarayların kullanımı ve o zamanki otantik yaĢamın
güncel anlatım teknikleriyle sunulduğu bir müze haline getirmek.
STRATEJĠK AMAÇ 10: Etkin Bir TaĢımacılık Sistemi Ve
Altyapı Sistemi Kurularak ĠĢletmelerin GeliĢimlerinin
Desteklenmesi


Hazırlanan Katalog sayısı

Medyadaki Etki (katalogla ilgili çıkan
haber sayısı)

Festivale Katılım Oranı

Medyadaki Etki

Gelen MüĢteri Sayısı

Turist Sayısı

Turist Sayısı
Yönetimler, ASÜ, ATSO, Çorakçılar
Hanı Esnafları
Stratejik Hedef.10.1.: Organize Sanayi Bölgesi (OSB), Küçük Sanayi Bölgesi (KSB) ve diğer iĢ alanları için ulaĢımın daha sağlıklı hale getirilerek iĢ
alanlarının geliĢtirilmesi
338
Proje ve Faaliyet:

OSB ve KSB‟lerde altyapı sorunlarının çözülmesi

OSB ve KSB‟lere daha kolay ulaĢım için kamu ve özel
ticari toplu ulaĢım araçlarının sefer sıklığının artırılması

Sorunların çözümü ile ilgili yatırımcıların
memnuniyet düzeyi ölçümü

ĠĢletme sahip/yönetici ve çalıĢanlarının ulaĢım
sorunlarının çözümüne iliĢkin memnuniyet düzeyi
Aksaray Belediyesi
ATSO, OSB
Aksaray Belediyesi
ATSO, OSB
Stratejik Hedef.10.2.: Elektrik ve Telekomünikasyon sorunlarının giderilerek iĢletmelerin maliyetlerinin azaltılmasının sağlanması
Proje ve Faaliyet:

Elektrik ve telekomünikasyon konusunda sorun yaĢayan iĢ
alanlarının tespit edilmesi

Elektrik ve Telekomünikasyon kurumlarına iĢ dünyasında
bu tür sorunların minimize edilmesi için gerekli altyapı
yatırımlarının tamamlanması konusunda ikna edilmesi

Elektrik idaresi ve Telekom verilerinin
toplanması

ĠĢletme sahiplerine yönelik anketlerin
düzenlenmesi

Kurumlarla görüĢmelerin yapılıp yapılmadığı

ĠĢletme sahip ve yöneticilerine memnuniyet
anketi düzenlenmesi
Elektrik Ġdaresi, Ġl Sanayi
Müdürlüğü, ATSO, OSB
Elektrik Ġdaresi, Ġl Sanayi
Müdürlüğü, ATSO, OSB
Stratejik Hedef.10.3.: ġirketlerin TaĢımacılık maliyetlerinin minimize edilmesi
Proje ve Faaliyet:

Ortak Lojistik Sisteminin kurulması

Tedarik zincirinde yer alan iĢletmelerin de bu sisteme dahil
olmasının sağlanması

Sistemin kurulup kurulmadığı

Tedarik zincirinde yer alan iĢletmelerle yapılan
görüĢme sayısı
339
11.3.2.
Aksaray Ġli Pazarlama Kabiliyeti GeliĢtirme Stratejisi
STRATEJĠK ALAN 2: PAZARA ERĠġEBĠLĠRLĠK VE PAZARLAMA KABĠLĠYETĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ
STRATEJĠK AMAÇ 11: ĠĢletmelerin Finansa EriĢim Becerilerinin GeliĢtirilmesi
Stratejik Hedef.11.1.:ĠĢletme Sahip ve Yöneticilerin Finansal Konulardaki Bilgi Birikimlerinin Artırılması
Proje ve Faaliyet:

Bütçeleme, maliyet hesaplamaları, konularda eğitimlerin verilmesi

Finans yönetimi eğitimi verilmesi

Yatırım analizleri ve risk yönetimi konularında eğitim verilmesi



Ġlgili alanlarda verilen eğitim sayısı
Düzenlenen eğitim sayısı
Ġl Sanayi Müdürlüğü, ASÜ, ATSO

Kredi, teĢvik, hibe vb. finansa eriĢim konularında eğitim verilmesi

ATSO, KOSGEB, Kalkınma Ajansı

Leasing, factoring vb finansal araçlar konularında eğitim verilmesi

ATSO ve Bankalar
Stratejik Hedef.11.2.: ĠĢletmelerin TUBĠTAK, Kalkınma Ajansı, KOSGEB, AB vb Projelerden Maksimum Yararlanılmasının Sağlanması
Proje ve Faaliyet:

Yedinci Avrupa Birliği AraĢtırma Çerçeve Programı, Kalkınma Ajansı, KOSGEB
kapsamında projelerin hazırlanması için “Proje Hazırlama Ofisi”nin kurulması

Destek biriminin kurulup
kurulmadığı
ATSO, Kalkınma Ajansı


ATSO ve KOSGEB
Proje hazırlama eğitimlerinin verilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 12: ĠĢletmelerin Ġhracat Yetkinliğinin GeliĢtirilmesi
Stratejik Hedef.12.1.: ĠĢletme Sahip/Yöneticileri ve ÇalıĢanlar Düzeyinde Kalite Kültürünün GeliĢtirilmesi
Proje ve Faaliyet:

Yöneticilere ve çalıĢanlara yönelik kalite eğitimlerinin düzenlenmesi

Kalite kültürünün geliĢtirilmesi için il içinde kalite yarıĢmaları düzenlenmesi (KALDER‟in mükemmellik modeli gibi)

ATSO

Düzenlene yarıĢma sayısı
ATSO
340
Stratejik Hedef .12.2.: Sektörel bir platform, dernek, birlik vb STK kurulması, bu platformların etkin bir Ģekilde yönetimi

Sanayi ve Ticaret Odası bünyesinde bir ihracat merkezinin kurulması, bu merkeze üye
olan kuruluĢlar için müĢterilerin bulunması

ATSO


Katılınan yurt dıĢı fuar sayısı
ATSO
Yurt dıĢı fuarlara Sektörel STK olarak katılım
Stratejik Hedef.12.3.: Ġhracat yönetimi ve ihracatta müĢteri bulma teknikleri konusunda bilgi düzeylerinin artırılması

Ġhracat yönetimi konusunda eğitimlerin düzenlenmesi


Firmalar arasında “Bilgi PaylaĢım Forumu” düzenlenmesi

Forumun oluĢturup
oluĢturulmadığı
ATSO

Ortak dıĢ ticaret merkezi
Ģirketinin kurulup kurulmadığı
ATSO

ÇeĢitli (örneğin Ortadoğu) pazarlara yönelik pazarlama faaliyetleri, pazar araĢtırmaları,
sektör fuarlarının düzenlenmesi gibi aktiviteleri yerine getirecek sektör-spesifik ihracatpazarlama faaliyetlerini yürütecek ortak dıĢ ticaret merkezi Ģirketlerinin kurulması
ATSO
Stratejik Hedef.12.4.: ĠĢletmelerin Pazarlama becerilerinin geliĢtirilmesi
Proje ve Faaliyet:

Pazarlama elamanlarına yönelik eğitimlerin verilmesi

ATSO

Fuarlara katılımın, iĢ gezilerinin organize edilmesi


Katılınan fuar sayısı
Düzenlenen iĢ gezisi sayısı
ATSO

Davet edilen ticari ateĢe sayısı
Aksaray Valiliği ve ATSO

Yabancı ülkelerin ticari ataĢelerini, sektör temsilcilerini Aksaray iline çağrılarak
tanıtımların yapılması
341
STRATEJĠK AMAÇ 13: ġehir Pazarlaması Ve MarkalaĢtırmasına Yönelik
Faaliyetlerin GerçekleĢtirilmesi

Envanterin hazırlanıp
hazırlanmadığı
Aksaray Valiliği
ATSO

Lobi faaliyetlerini
yürütecek ekibin oluĢturulması
Aksaray Valiliği
ATSO
Stratejik Hedef.13.1.: ġehrin tanıtımı için gerekli altyapının hazırlanması

Aksaray ilindeki iĢletmelerin iliĢkide bulunabileceği Bölgesel, Ulusal ve Uluslar arası
iĢletme gruplarının envanterinin çıkarılması

Bölgesel, Ulusal ve Uluslar arası düzeyde iĢletmeler ile bağlantıların kurulması ve
networklere girilmesi

Envanteri çıkarılan iĢletme grupları ile Lobi faaliyetlerinin yapılması

Aksaray ile ilgili innovatif ve çarpıcı, firmaların ürün ve hizmetlerinin yer aldığı, etkin
enformasyon sağlayan bir web sitesi hazırlamak

Aksaray‟ın markalaĢması için kamu özel sektör iĢbirliğine dayalı bir komisyon
kurulması,

Yatırımcı ve iĢadamlarına yönelik Aksaray‟ı tanıtıcı info turlar düzenlenmesi

Web sitesinin yapılıp
yapılmadığı

MarkalaĢma Komisyonu

Düzenlenen info tur sayısı
ATSO
Aksaray Valiliği, Yerel Yönetimler,
ASÜ, ĠĢletmeler, ATSO
Stratejik Hedef.13.2.: Aksaray’a özgü ticari ürünlerin geliĢtirilmesi

Aksaray‟a özgü ticari turizm ürünlerinin (hediyelik eĢyaların ve gıda ürünlerinin)
geliĢtirilmesi için araĢtırma ve tasarım yarıĢmaları düzenlenmesi

Düzenlenen araĢtırma ve
tasarım yarıĢmaları

Aksaray logolu sektör ürünlerin geliĢtirilmesi
 Aksaray logo yarıĢması

Aksaray logosunun Aksaray‟da üretilen tüm ürünlerde kullanılmasının sağlanması
 Logonun kullanımının
yaygınlaĢtırılması
ASÜ, ĠĢletmeler, ATSO, Ajans
Ġl Turizm Müdürlüğü, Ahiler
Kalkınma Ajansı, Ġl Özel Ġdaresi,
Yerel Yönetimler ve ĠĢletmeler
342
11.3.3.
Aksaray Ġli Ġnsan Kaynağı GeliĢtirme Stratejisi
STRATEJĠK ALAN 3: ĠNSAN KAYNAĞI STRATEJĠSĠ
STRATEJĠK AMAÇ 14: Sanayi, Tarım Ve Turizm Sektörlerinde Mevcut Ġnsan
Kaynaklarının GeliĢtirilmesi

ĠĢletme sahipleri ve yöneticilerine eğitimin gerekliliği ile ilgili bilgilendirme
faaliyetlerin, firma ziyaretleri ve seminerlerin düzenlenmesi

Düzenlenen bilgilendirme
toplantısı sayısı

Yapılan firma ziyareti sayısı

Düzenlenen seminer sayısı
Valilik, ATSO, OSB

ĠĢletme sahip ve yöneticilere kurumsallaĢma eğitimin verilmesi

Valilik, ATSO, OSB

ĠĢletme sahip ve yöneticilere markalaĢma konusunda eğitimin verilmesi

Valilik, ATSO, OSB

ĠĢletme sahip ve yöneticilere yönetim becerileri geliĢtirme eğitiminin verilmesi

Valilik, ATSO, OSB

Valilik, ATSO, OSB
Stratejik Hedef.14.1.: ĠĢletme Sahipleri ve Yöneticilerin GeliĢtirilmesi
Proje ve Faaliyet:

ġirket birleĢmelerinin teĢvik edilmesi ve Ģirket evliliği ve sermaye birikimi konusunda
eğitimin verilmesi

Stratejik iĢbirlikleri konusunda eğitimlerin verilmesi

Turizm sektöründe yer alan iĢletmelerin yatırımcı, giriĢimci ve yöneticilerine turizm
yönetimi konusunda eğitim verilmesi


Eğitim Sayısı

Seminer Sayısı

Sertifikalı çalıĢan sayısı

MüĢteri memnuniyetine yönelik
anket sonuçları
Valilik, ATSO, OSB
Valilik, ATSO, OSB, ASÜ
343
Stratejik Hedef.14.2.: Mavi Yakalı ÇalıĢanların GeliĢtirilmesi
Proje ve Faaliyet:

ĠĢletme sahipleri ve yöneticilerine çalıĢanların eğitimin gerekliliği ile ilgili
bilgilendirme faaliyetlerin, firma ziyaretleri ve seminerlerin düzenlenmesi

Düzenlenen bilgilendirme
toplantısı sayısı


Düzenlenen seminer sayısı

Yılda 1 kez firmalara eğitim ihtiyaç
anketi düzenlenmesi
Valilik, ATSO, OSB,

Her sektörde eğitim ihtiyaç analizlerinin yapılarak eğitim konularının tespit edilmesi

Mavi yakalılara yönelik iĢ ahlakı konusunda eğitim düzenlenmesi

Valilik, ATSO, OSB

Mavi yakalılara yönelik kalite konularında eğitimin verilmesi

Valilik, ATSO, OSB

Mavi yakalılara yönelik verimlilik konularında eğitimin verilmesi

Valilik, ATSO, OSB

Mavi yakalılara yönelik iĢe bağlılık ve iĢ disiplini konularında eğitimin verilmesi
Valilik, ATSO, OSB

Valilik, ATSO, OSB

Kırsal alanlarda yaĢayanların ve dezavantajlı grupların (kadınların) iĢgücüne
katılımının sağlanmasına yönelik destekleyici faaliyetlerin düzenlenmesi

Düzenlenen faaliyet sayısı
Valilik, ATSO, OSB, ASÜ
STRATEJĠK AMAÇ 15: GiriĢimciliğin GeliĢtirilmesi
Stratejik Hedef.15.1.: Aksaray giriĢimcilik kültürünün geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması
Proje ve Faaliyet:

Esnaf ve sanatkârların sanayici olabilmesi için gerekli bilgilendirme
toplantılarının yapılması ve eğitimlerin düzenlenmesi

GiriĢimcilik dersinin mesleki ve teknik eğitim kurumlarının
müfredatlarına konulması



Düzenlenen bilgilendirme toplantısı sayısı
Ziraat Borsası
Esnaf ve Sanatkarlar Odası
Sanayi ve Ticaret Odası

GiriĢimcilik eğitimi lise sayısı
Valilik, MEB, ATSO
344

Ġl düzeyinde giriĢimciliği destekleyen yarıĢmalar düzenlenmesi veya
mevcut ulusal yarıĢmalara katılımın teĢvik edilmesi


Ġlde düzenlenen yarıĢma sayısı
Mevcut ulusal yarıĢmalara katılım sayısı
Valilik, MEB, ATSO, ASÜ


Aksaray GiriĢimci GeliĢtirme Merkezi Kurulması

Aksaray‟daki yatırımcılara turizm sektöründe yatırım alanları ve
yatırımların çarpan etkisi ve geri dönüĢü konusunda eğitim verilmesi

Aksaray‟daki yatırımcılara sanayi, tarım ve turizm sektörlerine
sağlanan teĢvikler ve bu teĢviklerden nasıl yararlanacakları konusunda
eğitimler verilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 16: Sektörün Ġhtiyaç Duyduğu ĠĢgücünün
YetiĢtirilmesi
 Eğitim Sayısı, Seminer Sayısı ve Ekonomik göstergeler,
iktisat raporları (uzun vadeli göstergedir)

Eğitim Sayısı

Seminer Sayısı

TeĢviklerden faydalanan iĢletme sayısı ve miktarları
Stratejik Hedef.16.1.: Ġhtiyaç Duyulan ĠĢ Gücü Ġçin Eğitim Olanaklarının Artırılması
Proje ve Faaliyet:

Eğitim faaliyetlerini süreklileĢtirecek bir uzaktan eğitim sisteminin altyapısının
kurulması ve geliĢtirilmesi

Metal iĢleri teknisyeni yetiĢtirme projesi

Makine Resim Konstrüksiyon Teknikeri – Makine Ressamı – Makine Teknikeri –
Bilgisayar Destekli Tasarım Teknikeri yetiĢtirme projesi

Torna Tezgâhı Operatörü – Tesviyeci – Freze Tezgahı Operatörü yetiĢtirme projesi

Süt Hayvancılığı Teknikeri/Süt ve Ürünleri Teknikeri yetiĢtirme projesi

Eğitim faaliyetleri konusunda AB mesleki eğitim projelerinden yararlanmak için bir
proje destek biriminin kurulması

Turizm sektöründe yer alan iĢletmelerin çalıĢanlarına ön büro, kat hizmetleri, mutfak,
servis v.b. konularda eğitim verilmesi


Düzenlenen kurs sayısı
ĠġKUR, MEB, ATSO

ĠġKUR, MEB, ATSO

ĠġKUR, MEB, ATSO

ĠġKUR, MEB, ATSO

Proje destek biriminin kurulup
kurulmadığı

Yerel Yönetimler
345
Stratejik Hedef.16.2.: Ġhtiyaç Duyulan ĠĢ Gücü Ġçin Staj Olanaklarının Artırılması

Meslek liseleri ve üniversite öğrencileri ile ve kursiyerlerin niteliklerine
uygun alanlarda staj yapabilmeleri için firma ve eleman eĢleĢtirmesi yapacak olan bir
“Staj Destek Birimi” nin kurulması

Meslek liselerinde eğitimlerin teorik ve iĢbaĢı olarak verilmesi için Sanayi
ve Ticaret Odası, Milli Eğitim Müdürlüğü ve Ġl Sanayi Müdürlüğünün iĢbirliği yapması

Mercedes, Colins, SütaĢ gibi kuruluĢlarla staj olanakları için iĢbirliği
protokollerinin imzalanması

Eğitim alan kiĢilerden baĢarılı olanlardan iĢe yerleĢtirmelerin yapılması, iĢe
baĢlayanların iĢe giriĢlerini ve iĢteki performanslarını takip edilmesi
11.3.4.

Staj Destek Biriminin Kurulup
Kurulmadığı
MEB, ATSO, Sanayi Müd.

ĠĢbirliği protokolünün yapılıp
yapılmadığı

Ġmzalanan protokol sayısı
ATSO


ĠĢe giren sayısı
ĠĢ performanslarının anket ileölçümü
Aksaray Ġli Yenilik Sistemi GeliĢtirme Stratejisi
STRATEJĠK ALAN 4: YEREL YENĠLĠK SĠSTEMĠ
STRATEJĠK AMAÇ 17: ĠĢletmelerin Ġnnovasyon Bilincinin Ve Becerilerinin GeliĢtirilmesi
Stratejik Hedef.17.1.: ĠĢletmelerin innovasyon kapasitesinin artırılması için gerekli altyapının kurulması
Proje ve Faaliyet:

Bölgesel ekonomik partnerler (AGĠAD, KOSGEB, AHĠKA vb), üniversite ve ulusal düzeyde

Ġnnovasyon Merkezinin
faaliyette bulunan risk sermaye Ģirketleri ile iĢbirliği yaparak Ġnnovasyon Merkezinin kurulması
kurulup kurulmadığı

KOBĠ Ödülleri

Yerel ve uluslararası pazarlarda, yenilik ve teknoloji alanlarında üstün performans gösteren
organizasyonunun yapılıp
firmalara yönelik “KOBI Ödülleri” programının hayata geçirilmesi
yapılmadığı

KOBI‟lere yönelik Ar-Ge ve tasarıma yönelik hizmetler sunan, ortak tesis imkanı sağlayan,

Teknoloji Yenilik Merkezinin
teknoloji yenileme ve güncellemeye olanak veren Teknoloji-Yenilik Merkezinin kurulması

Öne çıkan sektörel kümelere yönelik teknoloji güncelleme pilot projelerinin baĢlatılması

Hayata geçirilen proje sayısı

Yaratıcı düĢünme teknikleri eğitimlerinin verilmesi

ATSO, Sanayi Müd.
ATSO, Sanayi Müd.
ATSO, Sanayi Müd.
ATSO, Sanayi Müd.
ATSO, Sanayi Müd.
Stratejik Hedef.17.2.: Aksaray ilinin Türkiye’nin Tarım ve Hayvancılık Sektöründe BĠOSCIENCE merkezi olmasının sağlanması
346

Tarım ve hayvancılık sektörüne yönelik AR-GE faaliyetlerinin tasarlanması

TUBĠTAK ve diğer kamusal araĢtırma kurumları ile iĢbirliğine giderek belirtilen iki sektörde
ulusal bir AR-GE merkezinin kurulmasının sağlanması

Tarımla ve hayvancılık ile iliĢkili sektörde araĢtırma-geliĢtirme faaliyetleri yapmaları için
iĢletmelere teĢviklerin sağlanması

Bu sektörlerde faaliyette bulunan ileri teknoloji firmalarının Ģehre yatırım için teĢvik edilmesi
STRATEJĠK AMAÇ 18: Aksaray’da ġehrin YaĢam Kalitesinin Artırılması
Stratejik Hedef.18.1.: Aksaray Ġlinde Kültürel Etkinliklerin Düzenlenmesi
Proje ve Faaliyet:

Yıl boyu sürecek olan kültürel aktiviteler ile ilgili bir planın yapılması ve
ajandanın çıkarılması

Kültür Günleri adı altında özellikle bölgeye yönelik genel bir festivalin
düzenlenmesi

Tasarlanan AR-GE proje sayısı

BIOSCIENCE merkezinin

TeĢvik paketinin hazırlanıp
hazırlanmadığı

Ġkna edilen ileri teknoloji firma
sayısı
ASÜ, ATSO
Ġl Tarım Müdürlüğü, ASÜ


Planın hazırlanıp hazırlanmadığı
Ajandanın çıkarılıp çıkarılmadığı
Valilik, Belediye, ASÜ, ATSO

Düzenlenen Festival sayısı

ġehrin yetiĢtirdiği önemli insanların (edebiyatçı, tarihçi, iĢ adamı, sporcu vb)
Ģehirde bir dizi konferans vermesi için davet edilmesi

Davet edilen kiĢi sayısı

Belediye ve üniversite iĢbirliğinde bir Ģehir tiyatrosunun kurulması

Tiyatronun kurulup kurulmadığı

Bölgedeki diğer il belediyeleriyle ortak kültür projelerinin geliĢtirilmesi

GeliĢtirilen kültür proje sayısı

Davet edilen kiĢi/grup sayısı

Düzenlenen organizasyon sayısı

Sosyal paylaĢım sitelerinde özellikle müzik ve gösteri sanatları alanında öne
çıkan, en çok tıklanan amatör kiĢi yada grupların Ģehre davet edilerek gösteri
yapmalarının sağlanması

DeğiĢik ülkelerden özellikle üniversite öğrencilerinden oluĢan misafir grupların
Ģehre davet edilmesi, Ģehrin ve bölgenin kültür miraslarının tanıtılması ve bunların
yerel ekonomik aktörler tarafından finanse edilmesi
347
Stratejik Hedef.18.2.: ġehrin Sosyal YaĢam Alanlarının GeliĢtirilmesi
Proje ve Faaliyet:
 ġehir merkezinde eksikliği hissedilen park, mesire yeri, bar, cafe tarzı insanların
sosyalleĢebilecekleri mekanların envanterinin çıkarılması
 Eksikliği hissedilen bu tür sosyal mekanların kurulması için giriĢimcilerin teĢvik
edilmesi ve yerel düzeyde özel teĢvikler sağlanması
 ġehirle özdeĢleĢecek bir mimari eserin (meydan, heykel, köprü vb) tasarımı için bir
yarıĢmanın düzenlenmesi
 Envanterin oluĢturulup
oluĢturulmadığı

Verilen teĢvik adedi
 YarıĢmanın organize edilip
edilmediği
Stratejik Hedef.18.3.: Aksaray Ġli’nde Kültürel Değerlerin Görünür Kılınması ve Turizm Amaçlı Hale Getirilmesi






Yerel ve Uluslar arası ölçekte düzenlenen festivallere katılımın artırılması, bu amaçla
ülkeler arası iliĢkilerin artırılması

Yerel mutfağın ve folklörün tanıtımına yönelik materyallerin hazırlanması (katalog,
broĢür, afiĢ vb)

Halı tamirinin ve halıcılığın turistik bir aktivite haline getirilmesi

Türkiye‟nin ilk halı müzesinin kurulması
Ziyaretçi sayısı ve Açılan dükkân sayısı

STRATEJĠK AMAÇ 19: Yeni Turizm Alanlarının GeliĢtirilmesi
Stratejik Hedef.19.1.: Yeni Turizm Merkezlerinin GeliĢtirilmesi

Yeni turizm merkezlerinin tespit edilmesi

Tespit edilen turizm merkezlerinin planlanması ve uygulanması
Stratejik Hedef.19.2.: Yeni Turizm Güzergahlarının GeliĢtirilmesi
 Yeni turizm güzergâhlarının tespit edilmesi
 Tespit edilen turizm güzergahlarının planlanması ve uygulanması
Gelen Ziyaretçi sayısı
Ġlgili medya haberleri
Katılan ülke sayısı
Hazırlanan materyal sayısı
Ġlgili medya haberleri


Müzenin kurulması
Yeni turizm merkezi potansiyel sayısı
Yeni turizm merkezlerinin sayısı
Valilik, Belediye, Yerel Yönetimler
 Yeni turizm güzergâhları sayısı
 Ziyaret eden turist sayısı
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
348
BÖLÜM 12
ġEHRĠN EKONOMĠK DĠNAMĠKLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ PROJELER
Gürsel GÜNDOĞDU
Gencay SERTER
Ali Rıza DEMĠREL
12.1. Yerel Sektörel YoğunlaĢma Projeleri
PROJE ADI:
Proje Hazırlama Ofisi’nin Kurulması
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ULAġTIRACAK
FAALĠYET ADIMLARI:
PROJE TARAFLARI:
SORUMLU KURULUġ:
SPONSOR KURULUġ
YARARLANACAK LAR
ĠġBĠRLĠĞĠ YAPACAK LAR:
Avrupa Birliği, Kalkınma Ajansı, KOSGEB, TUBĠTAK vb
kurum ve kuruluĢlar kapsamında ilan çıkılan hibe
programlarının takip edilmesi, duyurulması ve proje
hazırlanması sürecine katkı sağlamak amacıyla “Proje
Hazırlama Ofisi”nin kurulması
 Daha etkin bir proje yönetimi için Proje ofisinin
kurulması
 Ġlana çıkılan ulusal ve uluslar arası hibe programlarını
takip etmek ve ilgililere duyurulması
 Proje döngüsü eğitimleri ve bilgilendirmek amaçlı
toplantıların düzenlenmesi proje kültürünün
oluĢturulması
 Hazırlanan ve yürütülen projelere destek olunması
 Proje ekibinin kurulması
 Ofisin yönetiminde olması gereken paydaĢlarla
görüĢmeler yapılması
 Ofisin kurulumunun yapılması
 Eğitim ve bilgilendirme faaliyetlerinin yapılması
 Ġlana çıkılan ulusal ve uluslar arası hibe programların
takip edilmesi ve açık programların duyurulması
 Hazırlanan ve yürütülen projelere destek olmak
Aksaray Ticaret ve Sanayi Odası
Valilik , Ahiler Kalkınma Ajansı, KOSGEB
Aksaray ilinde faaliyet gösteren iĢletmeler
Sanayi il Müdürlüğü, AGĠAD, MÜSĠAD , Ulusal Ajans
349
PROJE ADI:
Ortak Lojistik Sisteminin Kurulması
PROJE AMACI:
Firmaların taĢıma maliyetlerini düĢürmek ve
daha kısa temrin sürelerini sağlamak için ortak
lojistik sitemini kurulması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Firmaların lojistik ihtiyaçlarının tespit
edilmesi
 Ortak lojistik yapılabilecek kalemlerin tespiti
 Sistemin iĢleyiĢi sağlamak amacıyla bir
dernek, birlik vb bir kurumun kurulması
 TaĢıma maliyetlerinin düĢürülmesi
 Daha kısa termin sağlanması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ULAġTIRACAK FAALĠYET
ADIMLARI:
 Proje ekibinin oluĢturulması
 ortak lojistiğin faydalarının ve gerekliliği ile
ilgili farkındalığın arttırılması
 ilin ve sektörlerin lojistik ihtiyaçlarının
analizi ve Ortak lojistik yapılabilecek
kalemlerin tespiti
 4. sistemi yürütecek yapının kurulması
PROJE TARAFLARI:
PROJEDEN SORUMLU/LĠDER
KURULUġ:
PROJE SPONSOR KURULUġ:
PROJEDEN YARARLANACAK
TARAFLAR:
PROJENĠN GERÇEKLEġMESĠNDE
ĠġBĠRLĠĞĠ YAPACAK TARAFLAR:
Ticaret Sanayi odası
Valilik
Ahiler Kalkınma Ajansı
KOSGEB
Aksaray ilinde faaliyet gösteren firmalar
Nakliyeciler Birliği
ġoförler ve otomobilciler odası
350
PROJE ADI:
Aksaray’da Rekabetçi Otomotiv Yan Sanayisi
PROJE AMACI:
Aksaray ilindeki Otomotiv yan sanayisinin rekabet
kapasitesinin geliĢtirilmesi
 Aksaray ilindeki Otomotiv yan sanayisini
Ana sanayiye tanıtmak
 Yeni yatırımların desteklenmesini sağlamak
 Yeni yatırımcı çekmek
 Sektördeki iĢbirliğini geliĢtirmek
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Proje Ekibini kurulması
 Otomotiv sektöründeki firmaların ticaret ve ürün
kataloglarının hazırlanıp otomotiv ana sanayi
firmalarına dağıtımının yapılması
 Yatırım destek ve koordinasyon merkezinin
kurulması
 Yatırımcılar için yerel teĢvikleri içeren bir paket
programın hazırlanması
 Yıllık geleneksel Otomotiv KOBĠ haftasının
düzenlenmesi
 Ortak metal iĢleme merkezi kurulması (ortak
hammadde tedariği için)
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Ticaret Sanayi Odası
KOSGEB
Aksaray ilindeki Otomotiv yan sanayi firmaları
TARAFLAR:
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE
ĠġBĠRLĠĞĠ YAPACAK
TARAFLAR:
AGĠAD
Sanayi ve Ticaret il müdürlüğü
351
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
Aksaray Süt ve Süt Ürünleri Sektörünün
MarkalaĢtırılması
Aksaray‟da bulunan süt ve süt ürünlerinin
markalaĢması
 Sektörel bir birlik, dernek ve/veya
platform kurulması,
 Ġlde süt ve süt ürünleri ile ilgili fuarlar
organize edilmesi,
 Bürokrasi, siyaset ve iĢ dünyasından
önemli kiĢilerin ziyaret edilmesi,
 Medya ile iliĢkilerin geliĢtirilerek
tanıtım yapılması,
 Aksaray‟da bulunan süt ve süt
ürünlerinin sektörüne rekabet avantajı
sağlanması,
 SözleĢmenin Ġmzalanması, Proje
ekibinin kurulması.
 Aksaray‟da bulunan süt ve süt ürünleri
sektörü yatırımcılarının bir çatı altında
örgütlenmesi
 Aksaray‟daki süt ve süt ürünleri
sektörünün tanıtımı,
 Aksaray‟da tanıtım etkinlikleri
düzenlenmesi,
 Raporlamalar.
 Projenin Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği, Aksaray Ġl Tarım
Müdürlüğü
DESTEK ALINABĠLECEK
KURULUġLAR:
Ahiler Kalkınma Ajansı, Aksaray Ticaret
Odası
TARAFLAR:
Aksaray Üniversitesi, Aksaray Ticaret
Odası, Aksaray‟lı ĠĢadamları, Aksaray Halkı
Aksaray Ġl Tarım Müdürlüğü, Süt Üreticileri
Birliği
352
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Süt ve Süt Ürünleri Sektörünün
Benchmarking Ġle Rekabet Gücünün GeliĢtirilmesi
Ġldeki Süt ve süt ürünleri sektörünün sektördeki öncü
illerle Benchmark edilmesi ile sektörün geliĢime açık
taraflarını belirlenmesi ve tespit edilecek yol haritası
sayesinde sektörün rekabet gücünün geliĢtirilmesi
 BaĢarılı illerle kıyaslanması yoluyla sektörün
geliĢme noktalarını tespit edilmesi
 BaĢarılı uygulamaların il bünyesinde yapılması
 Sektörün kıyaslama yolu ile yol haritasının
çıkarılması
 Yönetsel ve teknik konularda sektörün
geliĢiminin sağlanması
 Sektör Yöneticilerinin vizyonlarının geniĢlemesi
 Proje ekibinin oluĢturulması ve gerekli
eğitimlerin verilmesi
 Kıyaslama ekibini oluĢturulması
 Kıyaslama yapılacak ilin seçilmesi
 Kıyaslama yapılacak konuların tespit edilmesi
 Proje ekibinin kıyaslama konusu ile Aksaray‟da
araĢtırmalar yapması
 Proje ekibinin kıyaslama konusu ile seçilen ilde
araĢtırmalar yapması
 Kıyaslama sonucu sektörün yol haritasını
çıkartılması
Süt ve Süt ürünleri üreticiler Birliği
TARAFLAR:
Ġldeki Süt ve süt ürünleri sektörü iĢletmeleri
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE
TARAFLAR:
Tarım il Müdürlüğü
Seçilecek ilin Tarım Ġl müdürlüğü
Seçilecek ilin Ticaret Sanayi Odası
Seçilecek ilin sektör iĢletmeleri
Seçilecek ilin varsa sektörsel STK‟sı
353
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
Verimi ve Kalitesi Yüksek Un ve Unlu
Ürünler Sanayi Altyapısı Ġçin Gerekli
ÇalıĢmaların BaĢlatılması
Aksaray ili genelinde un ve unlu ürünler
sanayinin markalaĢtırılması
 Un ve unlu ürünler sanayinde sektörel
bir birlik, dernek ve/veya platform
kurulması,
 Ġlde un ve unlu ürünler ile ilgili fuarlar
organize edilmesi,
 Bürokrasi, siyaset ve iĢ dünyasından
önemli kiĢilerin ziyaret edilmesi,
 Medya ile iliĢkilerin geliĢtirilerek
tanıtım yapılması,
 Aksaray‟da bulunan un ve unlu ürünler
sektörüne rekabet avantajı sağlanması,
 Aksaray‟daki un ve unlu ürünler
yatırımlarının potansiyel giriĢimcilere
tanıtılması,
 Un ve unlu ürünleri yatırımlarına yerel
teĢvik mekanizmalarının sağlanması,
 Un ve unlu ürünleri iĢlemede ortak
yatırım ve kullanım alanları konusunda
danıĢmanlık sağlanması,
 Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Müdürlüğü
KURULUġLAR:
Odası
TARAFLAR:
Aksaray Üniversitesi, Aksaray Ticaret Odası,
Aksaray‟lı ĠĢadamları, Aksaray Halkı
Birliği,
354
PROJE ADI:
KOBĠ’lerin Gıda Güvenliği ve UlusalUluslar Arası Sertifikalar Konusunda
Bilgilendirilmesi ve Bilinçlendirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da Gıda Güvenliğinin En Üst
Seviyeye Çıkarılması
 KOBĠ‟lere gıda güvenliği konusunda
eğitim ve danıĢmanlık sağlanması,
 Gıda Güvenliğinin Tanıtılması,
 Gıda güvenliği ile ilgili belgelerin ve
yapılması gerekli iĢlemlerin web sayfası,
pano, poster, broĢür, v.b. araçlarla
tanıtılması.
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 KOBĠ‟lere gıda güvenliği konusunda
eğitim ve danıĢmanlık sağlanması,
 Gıda güvenliğinin çeĢitli araçlarla
tanıtılması,
 Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Müdürlüğü
KURULUġLAR:
Odası
TARAFLAR:
Birliği,
355
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
Süt ve Süt Ürünleri ĠĢletmelerinin Üretim
Kapasitelerinin Artırılması
Aksaray‟daki süt ve süt ürünlerinin rekabet
edebilirliğinin artırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Ġlden ya da Ģehir dıĢından bir yatırımcının süt
tozu üretimi sektöründe Aksaray iline yatırım
yapmasını sağlamak,
 -Ġlden ya da Ģehir dıĢından bir yatırımcının
Teneke Ambalaj sektöründe Aksaray iline
yatırım yapmasını sağlamak,
 Süt alanında ortak kullanım alanlarının teĢvik
edilmesi,
 - Aksaray‟da süt ürünleri iĢleme kapasitesinin
geliĢtirilmesi,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 SözleĢmenin Ġmzalanması, Proje ekibinin
kurulması.
 Aksaray‟daki süt ve süt ürünleri yatırımlarının
potansiyel giriĢimcilere tanıtılması,
 Süt ve süt ürünleri yatırımlarına yerel teĢvik
mekanizmalarının sağlanması,
 Süt ve süt ürünleri iĢlemede ortak yatırım ve
kullanım alanları konusunda danıĢmanlık
sağlanması,
 Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği, Aksaray Ġl Tarım Müdürlüğü
KURULUġLAR:
Ahiler Kalkınma Ajansı, Aksaray Ticaret Odası
TARAFLAR:
Aksaray Ġl Tarım Müdürlüğü, Süt Üreticileri Birliği,
356
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
Aksaray Ġli’nde bulunan Ġslam Dinine ait
Kültürel Varlıkların Ġnanç Turizmi
Açısından ĠliĢki Ağlarının Kurulması
Aksaray‟ın Ġslam dinine ait değerlerinin
tanıtılması ve turistik amaçla
değerlendirilmesi





PROJEYĠ HEDEFLERE ULAġTIRACAK
FAALĠYET ADIMLARI:






PROJE TARAFLARI:
PROJEDEN SORUMLU/LĠDER KURULUġ:
DESTEK ALINABĠLECEK KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray‟da bulunan Ġslam inancına ait
eserlerin envanterinin çıkarılması,
Aksaray‟da bulunan Ġslam inancına ait
eserlerin poster, broĢür, pano ve
afiĢlerle tanıtılması,
Kapadokya bölgesinde yer alan komĢu
illerle ortak tanıtım toplantıları ve
çalıĢmaları yürütülmesi
Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin Artırılması,
Aksaray‟a gelen turist sayısının
artırılması,
SözleĢmenin Ġmzalanması, Proje
Aksaray ve komĢu illerde bulunan
Ġslam inancına ait eserlerin tespiti
Ġslam inancına ait eserlerin tanıtımı
Yerel rehberlerin eğitimi
Raporlamalar.
Projenin Değerlendirilmesi.
Aksaray Valiliği
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ahiler
Kalkınma Ajansı, Avrupa Birliği
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyanet ĠĢleri
BaĢkanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü,
Aksaray Müze Müdürlüğü, NevĢehir Kültür
ve Tabiat Varlıkları Bölge Kurulu (KTVBK)
357
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
Aksaray Ġli’nde bulunan Hıristiyan Dinine
ait Kültürel Varlıkların Ġnanç Turizmi
Açısından ĠliĢki Ağlarının Kurulması
Aksaray‟ın Hıristiyan dinine ait değerlerinin
tanıtılması ve turistik amaçla
değerlendirilmesi
 Aksaray‟da bulunan Hıristiyan
inancına ait eserlerin envanterinin
çıkarılması,
 Aksaray‟da bulunan Hıristiyan
inancına ait eserlerin web sayfası,
poster, broĢür, pano ve afiĢlerle
tanıtılması,
 Kapadokya bölgesinde yer alan komĢu
illerle ortak tanıtım toplantıları ve
çalıĢmaları yürütülmesi
 Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin Artırılması,
 Aksaray‟a gelen turist sayısının
artırılması,






PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Hıristiyan inancına ait eserlerin tespiti
Hıristiyan inancına ait eserlerin tanıtımı
Yerel rehberlerin eğitimi
Raporlamalar.
Aksaray Valiliği
TARAFLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Aksaray Müze
Müdürlüğü, NevĢehir Kültür ve Tabiat
Varlıkları Bölge Kurulu (KTVBK)
358
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
Aksaray’da Bulunan Ġnanç Turizmine Ait
Eserlerin Mevcut Durum ve Ġhtiyaç Analizi
Raporlarının Hazırlanması
Aksaray ili genelinde inanç turizmine ait
eserlerinin turizme kazandırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Aksaray‟da bulunan inanç turizmine ait
eserlerin envanterinin ve mevcut
durumlarının çıkarılması,
eserlerin ihtiyaç analizlerinin belirlenmesi.
 Aksaray‟a gelen turist sayısının artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 SözleĢmenin Ġmzalanması, Proje ekibinin
kurulması.
 Aksaray „da il genelinde bulunan inanç
turizmine ait eserlerin ve mekanların tespiti
ve mevcut durumlarının belirlenmesi,
 Ġhtiyaç Analizi ÇalıĢması,
 Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ahiler Kalkınma
Ajansı, Avrupa Birliği
TARAFLAR:
Aksaray Müze Müdürlüğü, NevĢehir Kültür ve
Tabiat Varlıkları Bölge Kurulu (KTVBK)
359
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
Aksaray Ġlinin Ġnanç Turizmi
Potansiyelinin Tanıtılması
Aksaray‟ın inanç turizmine ait eserlerinin
turizme kazandırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Aksaray‟a gelen turist sayısının
artırılması,
eserlerin web sayfası, pano, poster,
broĢür, v.b. araçlarla tanıtılması.
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Aksaray „da il genelinde bulunan inanç
turizmine ait eserlerin ve mekanların
tespiti ve mevcut durumlarının
belirlenmesi,
 Ġnanç Turizmine ait tesislerin afiĢ,
poster, broĢür ve CD ile tanıtılması,
 Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
Kalkınma Ajansı, Avrupa Birliği,
TARAFLAR:
360
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
Aksaray Ġslam Eserleri Katalogu
Hazırlanması
Aksaray‟ın inanç turizmine ait eserlerinin





PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:





Aksaray‟da bulunan inanç turizmine ait
eserlerin tanıtılması,
Aksaray‟da bulunan Ġslam eserlerine ait
katalog hazırlanması,
Aksaray‟da bulunan Ġslam eserlerinin
tanıtılması,
artırılması,
ekibinin kurulması. ,
Aksaray „da il genelinde bulunan Ġslami
eserlerin ve mekanların tespiti
Fotoğraflama ve Katalogun
Hazırlanması
Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
Aksaray Belediyesi
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
361
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
Anadolu Ġslam Alimleri Müzesi
Kurulması
Aksaray‟ın inanç turizminde
markalaĢtırılması




PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:





PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray‟da yaĢamıĢ veya türbesi
bulunan Ġslam büyüklerini anlatan bir
müzenin Ģehir içinde açılması,
Aksaray‟da bulunan Ġslam eserlerinin
ve Ġslam âlimlerinin tanıtılması,
artırılması,
Aksaray „da il genelinde yaĢayan veya
türbesi bulunan Ġslam âlimlerinin tespiti
Aksaray Ġslam Alimleri Kent Müzesinin
Açılması
Raporlamalar.
Aksaray Valiliği
Aksaray Belediyesi
Kalkınma Ajansı, Avrupa Birliği, Diyanet
ĠĢleri BaĢkanlığı
362
PROJE ADI:
Ġnanç Turizmi Konusunda ĠhtisaslaĢmıĢ
Yerel Rehberler YetiĢtirilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:



PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:





Aksaray‟da inanç turizminde
ihtisaslaĢmıĢ yerel rehberler
yetiĢtirilmesi,
-Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin Artırılması,
artırılması,
Aksaray „da il genelinde bulunan
rehberlere ilin inanç turizmi potansiyeli
konusunda eğitim verilmesi
Rehberler için inanç turizmi eğitim
kitlerinin hazırlanması,
Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye
Rehberler Birliği, Aksaray Müze
Aksaray Belediyesi
363
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
Ihlara Vadisi’nin Ġnanç Turizmi Açısından
GeliĢtirilmesi
Aksaray‟ın inanç turizminde markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Ihlara Vadisi‟nin Ġnanç Turizmi Açısından
Tanıtılması
- Aksaray‟a gelen turist sayısının artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1-SözleĢmenin Ġmzalanması, Proje ekibinin
kurulması.
2- Ihlara Vadisi‟nde bulunan inanç turizmi
potansiyelinin belirlenmesi
3- Ihlara Vadisi‟nde yeralan inanç turizmi
eserlerinin tanıtılması için afiĢ, poster, CD ve
broĢür hazırlanması
4- Raporlamalar.
5-Projenin değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
Ajansı, Avrupa Birliği,
TARAFLAR:
Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre
Koruma Kurumu BaĢkanlığı, Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Aksaray Müze Müdürlüğü, NevĢehir
Kültür ve Tabiat Varlıkları Bölge Kurulu
(KTVBK)
364
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
Manastır Vadisi’nin Ġnanç Turizmi
Açısından GeliĢtirilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
- Manastır Vadisi‟nin inanç turizmi
açısından tanıtılması
-Turistik ürün çeĢitliliğinin artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da Ihlara Vadisi‟nde bulunan
inanç turizmi potansiyelinin belirlenmesi
3- Manastır Vadisi‟nde yeralan inanç turizmi
eserlerinin tanıtılması için afiĢ, poster, CD
ve broĢür hazırlanması
4- Raporlamalar.
5-Projenin Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Koruma Kurumu BaĢkanlığı, Kültür ve
Turizm Bakanlığı, Aksaray Müze
365
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
Aksaray’da Bulunan Yeraltı ġehirlerinin
Ġhtiyaç Analizlerinin Çıkarılması ve Eylem
Planlarının Hazırlanması
Aksaray‟ın kültür turizminde markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da bulunan yer altı Ģehirlerinin
envanterinin ve mevcut durumlarının
çıkarılması,
- Aksaray‟da bulunan yer altı Ģehirlerinin
ihtiyaç analizlerinin belirlenmesi,-Turistik ürün
çeĢitliliğinin artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da il genelinde bulunan yeraltı
Ģehirlerinin mevcut durumlarının belirlenmesi,
3- Ġhtiyaç Analizi ÇalıĢması,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
Aksaray Belediyesi
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
366
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
Aksaray’da Bulunan Yeraltı ġehirlerinin
Tanıtılması
Aksaray‟da Bulunan Yer altı ġehirlerinin
- Aksaray‟da bulunan Yeraltı ġehirlerinin
Tanıtılması,
- Aksaray‟da bulunan Yeraltı ġehirlerinin
mevcut durumlarının belirlenmesi
kurulması.
2-Aksaray „da il genelinde bulunan yer altı
Ģehirlerinin mevcut durumlarının
belirlenmesi,
3- Yer altı Ģehirlerinin web sayfası, afiĢ,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
Aksaray Belediyesi
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
367
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
Tuz Gölü’nün Doğa Turizmi TaĢıma
Kapasitesinin Belirlenmesi ve Turizm
Amaçlı Kullanılması
Aksaray‟ın doğa turizminde
- Tuz Gölünde bulunan doğa turizmi
alanlarının envanterinin ve mevcut
- Tuz Gölü‟nün doğa turizmi amaçlı
kullanılması,-Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin
Artırılması,
kurulması.
2-Tuz Gölü‟nde bulunan doğa turizmi
alanlarının mevcut durumlarının
belirlenmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
368
PROJE ADI:
Tuz Gölünü Tanıtım Etkinlikleri
Düzenlenmesi
PROJE AMACI:
Tuz Gölü‟nün doğa turizmine kazandırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Tuz Gölü‟nün doğa turizmi potansiyelinin
tanıtılması,
- Tuz Gölü‟nü tanıtıcı, festivaller,
yarıĢmalar, konserler, v.b. etkinlikler
düzenlenmesi -Turistik ürün çeĢitliliğinin
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Tuz Gölü‟nde düzenlenecek etkinliklerin
belirlenmesi,
3- Tuz Gölü‟nde belirlenen festivaller,
yarıĢmalar, konserler, v.b. etkinliklerin
düzenlenmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
369
PROJE ADI:
Aksaray’da ―Anadolu’nun KuĢları‖ ve
―Bozkır Müzesi‖nin açılması
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da “Anadolu‟nun KuĢları” ve
“Bozkır Müzesi”nin açılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „daki bozkır değerleri ve kuĢlar
konusunda bilgi toplanması
3- “Anadolu‟nun KuĢları” ve “Bozkır
Müzesi”nin açılması
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Odası, Aksaray‟lı ĠĢadamları, Aksaray
Halkı
370
PROJE ADI:
EĢmekaya Sazlıklarının TaĢıma
Kapasitesinin Belirlenmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın doğa turizminde markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- EĢmekaya Sazlıklarında bulunan doğa
turizmi alanlarının envanterinin ve mevcut
- EĢmekaya Sazlıklarının doğa turizmi amaçlı
Artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-EĢmekaya Sazlıklarında bulunan doğa
turizmi alanlarının mevcut durumlarının
belirlenmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Turizm Bakanlığı, Aksaray Müze Müdürlüğü,
NevĢehir Kültür ve Tabiat Varlıkları Bölge
Kurulu (KTVBK)
371
PROJE ADI:
EĢmekaya Sazlığı Tanıtım Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın doğa turizminde markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟ın doğa turizmi kapasitesinin
geliĢtirilmesi,
- EĢmekaya Sazlıklarının Tanıtılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2- EĢmekaya Sazlıklarının web sayfası, afiĢ,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Turizm Bakanlığı, Aksaray Müze Müdürlüğü,
Kurulu (KTVBK)
372
PROJE ADI:
Hirfanlı Barajı TaĢıma Kapasitesinin
Belirlenmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- Hirfanlı Barajında bulunan doğa turizmi
- Hirfanlı Barajının doğa turizmi amaçlı
Artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Hirfanlı Barajında bulunan doğa turizmi
belirlenmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Çevre ve Orman Bakanlığı, DSĠ Genel
Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı,
373
PROJE ADI:
Hirfanlı Barajı Çevre Düzenlemesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
kullanılması,
- Hirfanlı Barajı ve çevresinin planlı bir
Ģekilde doğa turizmine kazandırılması Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin Artırılması,
- Aksaray‟a gelen turist sayısının
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1-SözleĢmenin Ġmzalanması, Proje
2- Mevcut Durum ve Ġhtiyaç Analizi,
3- Hirfanlı Barajı Çevre Düzenleme
Projesinin Hazırlanması,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Halkı
Aksaray Müze Müdürlüğü, NevĢehir
(KTVBK)
374
PROJE ADI:
Hirfanlı Barajı Balıkçılık YarıĢması
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
kullanılması,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
3- Hirfanlı Barajı Balıkçılık YarıĢmasının
Organizasyonu
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Halkı
Aksaray Müze Müdürlüğü, NevĢehir
(KTVBK)
375
PROJE ADI:
Hirfanlı Barajı Fotoğraf YarıĢması
Projesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
kullanılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
3- Hirfanlı Barajı Fotoğrafçılık YarıĢmasının
Organizasyonu ÇalıĢması,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
376
PROJE ADI:
Ihlara Vadisi TaĢıma Kapasitesinin
Belirlenmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın kültür turizminde
PROJE HEDEFLERĠ:
- Ihlara Vadisinde bulunan kültür turizmi
- Ihlara Vadisinin kültür turizmi amaçlı
Artırılması,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Ihlara Vadisinde bulunan kültür turizmi
belirlenmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Halkı
Koruma Kurumu, Kültür ve Turizm
Bakanlığı, Aksaray Müze Müdürlüğü,
Kurulu (KTVBK)
377
PROJE ADI:
Termal Kaynaklara ĠliĢkin TaĢıma
Kapasitesinin Belirlenmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın termal turizmde
PROJE HEDEFLERĠ:
- Termal turizm alanlarının envanterinin ve
mevcut durumlarının çıkarılması,
- Termal turizm alanlarının planlı bir
Ģekilde turizm amaçlı kullanılması,-Turistik
Ürün ÇeĢitliliğinin Artırılması,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Termal turizm alanlarının mevcut
durumlarının belirlenmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Halkı
Koruma Kurumu, MTA, Kültür ve Turizm
Kurulu (KTVBK)
378
PROJE ADI:
Termal Kaynakların Turizm Amaçlı
Kullanımına Yönelik Projelerin
GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın termal turizm potansiyelinin
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da bulunan termal merkezlerin
etkin kullanımı
- Aksaray‟da bulunan termal merkezlerde
nitelikli konaklama tesislerinin inĢa edilmesi
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da bulunan termal kaynakların
tespiti ve mevcut durumlarının belirlenmesi,
3- Ġhtiyaç Analizi ve Proje GeliĢtirme
ÇalıĢması,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Koruma Kurumu, MTA, Kültür ve Turizm
Kurulu (KTVBK)
Aksaray Belediyesi
379
PROJE ADI:
Hasan Dağı’nın Mevcut Durum ve
Ġhtiyaç Analizi’nin Belirlenmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın kıĢ turizmi potansiyelinin
turizm amaçlı kullanımı
PROJE HEDEFLERĠ:
- Hasan Dağı‟nda kıĢ turizmi ihtiyaç
analizinin belirlenmesi,-Turistik Ürün
ÇeĢitliliğinin Artırılması,
artırılması,
- Aksaray‟da bulunan kıĢ turizmi
potansiyeline ait mevcut durumunn
çıkarılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
2-Hasan Dağı mevcut durum ve ihtiyaç
raporunun hazırlanması
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Halkı
Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Gençlik
ve Spor Genel Müdürlüğü
380
PROJE ADI:
Hasan Dağı Resim Festivali Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın kıĢ turizminde markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Hasan Dağı‟nın kıĢ turizmi potansiyelinin
kullanılması,
- Hasan Dağı ve çevresinin planlı bir Ģekilde
kıĢ turizmine kazandırılması -Turistik Ürün
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
3- Hasan Dağı Resim YarıĢması ve Festivali
YarıĢmasının Organizasyonu ÇalıĢması,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Gençlik ve
Spor Genel Müdürlüğü
381
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Aksaray’ın Neolitik YerleĢmelerinin
Mevcut Durum ve Ġhtiyaç Analizi
ÇalıĢmalarının Yapılması
Aksaray‟ın kültür turizmi potansiyelinin
- Neolitik yerleĢmelerin kültür turizmi ihtiyaç
analizinin belirlenmesi,-Turistik ürün
- Aksaray‟ın kültür turizmi potansiyelinin
geliĢtirilmesi,
- Aksaray‟ın neolitik yerleĢmelerinin
tanıtılması
- Aksaray‟da bulunan neolitik yerleĢmelerin
kültür turizmi potansiyeline ait mevcut
durumun çıkarılması,
kurulması.
2-Neolitik yerleĢmelerin ltür turizmi
açısından mevcut durumlarının belirlenmesi,
3-Ġhtiyaç raporunun hazırlanması
4- Raporlamalar.
Aksaray Valiliği
TARAFLAR:
382
PROJE ADI:
Aksaray Kazı ve Ören Yerleri Katalog
PROJE AMACI:
Aksaray‟da bulunan kazı ve ören yerlerinin
kültür turizmine kazandırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da bulunan kazı ve ören yerlerine
ait eserlerin tanıtılması,
- Aksaray‟da bulunan kazı ve ören yerlerine
ait katalog hazırlanması,
geliĢtirilmesi,
tanıtılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da il genelinde bulunan kazı ve
ören yerlerinin tespiti
3- Katalogun Hazırlanması
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray Belediyesi
383
PROJE ADI:
Orta Anadolu Neolitik Dönem AraĢtırma
Merkezi Kurulması
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray Üniversitesi bünyesinde Orta
Anadolu Neolitik Dönem AraĢtırma Merkezi
kurulması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2- Orta Anadolu Neolitik Dönem AraĢtırma
Merkezi fizibilite ve kuruluĢ çalıĢmaları,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği, Aksaray Üniversitesi,
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray Belediyesi
384
PROJE ADI:
AĢıklı Höyük’ün Tanıtılması ve Turizm
Potansiyelinin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- ÂĢıklı Höyüğün tanıtılması,
- AĢıklı Höyüğün kültür turizmi
potansiyelinin geliĢtirilmesi,
tanıtılması,
-Turistik, ürün çeĢitliliğinin artırılması.
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2- AĢıklıhöyük Çevre Düzenleme Projesinin
fizibilite ve Uygulama ÇalıĢması
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
385
PROJE ADI:
Aksaray Neolitik YerleĢmelerinin
Tanıtılması
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- Neolitik yerleĢmelerin kültür turizmi
ihtiyaç analizinin belirlenmesi,-Turistik ürün
geliĢtirilmesi,
tanıtılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2- Aksaray‟da bulunan neolitik
yerleĢmelerin web sayfası, afiĢ, poster,
broĢür ve CD ile tanıtılması,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray Belediyesi
386
PROJE ADI:
AĢıklı Höyük Turistik Ürün Projesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- AĢıklı Höyüğün tanıtılması,
- AĢıklı Höyük temalı hediyelik eĢya
tasarımı ve üretimi -Turistik Ürün
- Aksaray‟a gelen turist sayısının artırılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
3- AĢıklıhöyük Hediyelik EĢya YarıĢmasının
4- Seçilen Ürünlerin Üretimi,
5- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray Belediyesi
387
PROJE ADI:
AĢıklı Höyük Arkeobutik Hotel Projesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- AĢıklı Höyük temalı arkeo-butik otelin
hizmete sokulması,
- Aksaray‟ın konaklama kapasitesinin
geliĢtirilmesi,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
3- AĢıklıhöyük temalı Arkeo-Butik Otel
Tasarımı ve ĠnĢaası,
4- Arkeo-Butik Otelin Hizmete Alınması,
5- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Varlıkları Bölge Kurulu (KTVBK), Turizm
Yatırımcıları Derneği, TURSAB.
388
PROJE ADI:
Medeniyetler Vadisi Projesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
geliĢtirilmesi,
- Aksaray‟ın Orta Anadolu‟da medeniyetlere
kaynaklık ettiğini vurgulayan Medeniyetler
Vadisi projesinin ortaya konması -Turistik
Ürün ÇeĢitliliğinin Artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
3- Medeniyetler Vadisi Çevre Düzenleme ve
Mimari Projelerin Hazırlanması,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray Belediyesi
389
PROJE ADI:
AĢıklı Höyük Açık Hava Arkeoloji
Dersleri Projesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- Neolitik yerleĢimler ve AĢıklı Höyük
temalı açık hava arkeoloji derslerinin
verilmesi,-Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin
Artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
3- AĢıklı Höyük temalı açık hava arkeoloji
derslerinin tasarımı,
4- Derslerin Verilmesi,
5- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
390
PROJE ADI:
Acem Höyük’ün Tanıtılması
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- Acem Höyüğün kültür turizmi
- Neolitik yerleĢimler ve Acem Höyük
temalı açık hava arkeoloji derslerinin
verilmesi,
- Turistik ürün çeĢitliliğinin artırılması,
tanıtılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2- Acem Höyük Çevre Düzenleme
Projesinin fizibilite ve Uygulama ÇalıĢması
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
391
PROJE ADI:
Kervansarayların Mevcut Durum ve
Ġhtiyaç Analizinin Raporlanması
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın kültür turizmi potansiyelinin
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da bulunan kervansarayların
- Kervansarayların kültür turizmi ihtiyaç
analizinin belirlenmesi,-Turistik ürün
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Kervansarayların kültür turizmi açısından
mevcut durumlarının belirlenmesi,
3-Ġhtiyaç raporunun hazırlanması
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Vakıflar Genel Müdürlüğü
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
392
PROJE ADI:
Aksaray Kervansarayları Katalog Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da bulunan kervansarayların kültür
turizmine kazandırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
tanıtılması,
- Aksaray‟da bulunan kervansaraylara ait
katalog hazırlanması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da il genelinde bulunan
kervansarayların mevcut durumlarının tespiti
3- Katalogun Hazırlanması
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği, Vakıflar Genel Müdürlüğü
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
393
PROJE ADI:
Aksaray Mini Ġpek Yolu Projesi
PROJE AMACI:
turizmine kazandırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
tanıtılması,
- Aksaray‟da kervansaraylar arasında
yaĢayan bir ipek yolunun turistik amaçlı
olarak bir tur güzergâhı olarak pazarlanması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
kervansarayları arasında mini ipek yolunun
tespiti ve gerekli altyapının sağlanması,
3- Mini Ġpek Yolu güzergâhının turizm
acenteleri tarafından pazarlanması,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
394
PROJE ADI:
Aksaray Kervansaraylarının Tanıtılması
PROJE AMACI:
turizmine kazandırılması ve tanıtılması
PROJE HEDEFLERĠ
tanıtılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
kervansarayları n (pano, afiĢ, broĢür, CD ve
web sayfası v.b.) tanıtılması,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
395
12.2. Yerel Pazarlama Kabiliyeti Projeleri
PROJE ADI:
Finansa EriĢimin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray ilindeki iĢletmelerin finansa eriĢimlerini
kolaylaĢtırmak için gerekli olan eğitimlerin, bilgilendirmelerin
ve anlaĢmaların yapılması
PROJE HEDEFLERĠ:
 ĠĢletmelerin Finans kaynakları hakkında bilgilerini
arttırmak
 Yeni finans kaynaklarına ulaĢımlarını sağlamak
 Hibe, teĢvik ve kredilerden azami faydalanmalarını
sağlamak
 Ticaret sanayi odası vb kuruluĢlar aracılığı ile Banka vb
kredi kuruluĢları ile daha cazip krediler için anlaĢmalar yapmak
PROJEYĠ HEDEFLERE
ULAġTIRACAK
FAALĠYET ADIMLARI:
1. Proje ekibinin oluĢması
2. Finansman teknikleri ve kaynakları ile ilgili eğitimler
verilmesi
3. Hibe, teĢvik ve kredi veren kuruluĢlarla ilgili eğitimlerin ve
bilgilendirmelerin yapılması
4. Banka vb kredi kuruluĢları ile protokoller imzalanması
PROJE TARAFLARI:
PROJEDEN
SORUMLU/LĠDER
KURULUġ:
PROJE SPONSOR
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
PROJEDEN
YARARLANACAK
TARAFLAR:
Aksaray ilinde yer alan firmalar
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE
TARAFLAR:
Bankalar
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
Kredi kuruluĢları
Kobi Ġhracat Kapasitesinin Artırılması
Aksaray ilinde KOBI‟lerin ihracat kapasitelerinin
396
artırılması için gerekli olan eğitimin verilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
 KOBĠ‟lerin ihracat bilincinin geliĢtirilmesinin
sağlanması
 KOBĠ‟lerin ihracat alanında eğitilmiĢ insan
kaynaklarına sahip olmasının sağlanması
 KOBĠ‟lerin yurt dıĢı pazarlara eriĢim olanakları
ile ilgili bilgi düzeylerinin artırılması
 KOBĠ‟lerin ihracat yönetimi ile ilgili bilgi
düzeylerinin artırılması
 KOBĠ‟lerin yurtdıĢı pazarlarda rekabet
edebilme koĢulları hakkında bilinçlendirilmesi
 Aksaray il çapında ihracata dayalı bir geleneğin
oluĢturulması için altyapının sağlanması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1. Proje Ekibinin belirlenmesi
2. Eğitim konularının belirlenmesi
3. Eğitmenlerin tespiti ve organizasyonu
4. Eğitimin duyurulması, taleplerin
değerlendirilmesi ve seçim
5. Eğitimin verilmesi
6. Eğitim alan firmaların takip edilmesi
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
TARAFLAR:
AGĠAD
TĠM
DTM
397
PROJE ADI:
Ticaret ve Ürün Kataloglarının Hazırlanması
PROJE AMACI:
Aksaray ilinin potansiyelinin ortaya konması ve
gerek il içi ticaret hacminin artması gerekse diğer
bölgelere yönelik yapılacak olan pazarlama
faaliyetlerinde temel rol oynayacak ticaret ve ürün
katalogların hazırlanması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Aksaray ilinin potansiyelini ortaya konulması
 ĠĢletmeklerin Ġl içinden tedarik edilebileceği
ürünler hakkında bilgi kaynağı oluĢturulması
 Ġlin dıĢarıya daha doğru tanıtılması ve
pazarlanması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Proje ekibinin seçilmesi
 Ġlin ürün ve hizmetlerinin envanterlerinin
çıkartılması amacıyla araĢtırmaların yapılması
 Elde edilen bilgilerin sistematikleĢtirilerek
rapor haline getirilmesi
 Raporun basılması
 Katalogların il içi ve il dıĢında ilgili paydaĢlara
ulaĢtırılması
 Ġzleme ve kontrol
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
TARAFLAR:
Ticaret sanayi il müdürlüğü
AGĠAD
MÜSĠAD
OSB
KSS
398
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
ġehir Pazarlaması ve MarkalaĢtırması
Ġlin gerek ulusal gerek uluslar arası alanda
tanıtımının sağlanmasına yönelik çalıĢmaların
yapılması
 Ġlin tanınırlılığını arttırmak
 Ġlin tanıtımın yapılarak yeni yatırımcıların ile
çekilmesini sağlamak
 Ġlin nitelikli iĢgücü ihtiyacını karĢılayabilmek
için Ģehrin pazarlamasını sağlamak
 Yeni ortaklıkların kurulmasını sağlamak
 Yeni pazarlara açılmak
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Aksaray ilindeki iĢletmelerin iliĢkide
bulunabileceği Bölgesel, Ulusal ve Uluslar arası
iĢletme gruplarının envanterinin çıkarılması
 Ġlin stratejik pazarlama planının yapılması
 Bölgesel, Ulusal ve Uluslar arası düzeyde
iĢletmeler ile bağlantıların kurulması ve
networklere girilmesi
 Envanteri çıkarılan iĢletme grupları ile Lobi
faaliyetlerinin yapılması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Aksaray Ticaret v Sanayi il Müdürlüğü
Aksaray Ġlindeki STK‟lar
399
PROJE ADI:
Tarımsal ĠĢletmelere (TÜBĠTAK, Kalkınma
Ajansı, KOSGEB, AB vd. Desteklerden
Yararlanmaları Ġçin) Proje Eğitimi
Verilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da tarım sektöründe yer alan insan
kaynaklarının kalitesinin artırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da bulunan tarımsal iĢletmelerin
teĢvik, hibe ve proje desteklerinden daha fazla
yararlanmalarının sağlanması
- Aksaray‟da tarımsal gelirin ve iĢ hacminin
artırılması,
- Aksaray‟da tarım sektöründe toplam kalitenin
artırılması,
-Tarım sektöründe insan kaynakları kalitesinin
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da il genelinde tarım sektöründe
faaliyet gösteren tesislere proje hazırlama
eğitimler i verilmesi
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Ticaret Odası
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Birliği,
400
PROJE ADI:
Tarımsal ĠĢletme Sahipleri ve Yöneticilerine
Finans Eğitimi Verilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
artırılması,
artırılması,
- Aksaray‟da tarım sektöründen elde edilen
gelirin artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ULAġTIRACAK
FAALĠYET ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da tarım, hayvancılık ve gıda
sektörlerindeki iĢletmelerin yöneticilerine
finans konusunda (bütçeleme, finans yönetimi,
yatırım analizleri ve risk yönetimi, kredi ve
teĢvikler, v.b.) eğitimler verilmesi
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Birliği,
401
PROJE ADI
DıĢarıdaki Aksaraylı Yatırımcılar Ġline Yatırım
Yapıyor
PROJE AMACI:
Aksaraylı olup dıĢarıda yatırım yapmıĢ olan
yatırımcıların yeni yatırımlarının Aksaray‟a
yönlendirilmesi ve Aksaray‟daki iĢletmelerle
iĢbirliklerinin artması
PROJE HEDEFLERĠ:

Aksaraylı yatırımcıların belirlenmesi

Yatırmacılarla iletiĢime geçilerek il ile ilgili düĢüncelerinin
tespit edilmesi

Yeni yatırımları için bölgeyi düĢünmeleri konusunda ikna
edilmesi

DıĢarıdaki Aksaraylı yatırımcıların bölgedeki iĢletmelerle
iĢbirlikleri yapılmasının sağlanması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ULAġTIRACAK
FAALĠYET ADIMLARI:

Yeni yatırımların yapılması ve yeni ortaklıkların kurulması

Proje Ekibinin Kurulması

AraĢtırma konusu ile ilgili anket ve mülakat sorularının
tespit edilmesi

DıĢarıdaki Aksaraylı yatırımcıların ziyareti ve anket ve
mülakatların yapılması

Sonuçların raporlaması

DıĢarıdaki Aksaraylı yatırımcıların ili yatırım yapmaları için
gerekli stratejilerin ve yol haritasının tespit edilmesi

Yol haritasının iĢleme konularak DıĢarıdaki Aksaraylı
yatırımcıların bölgeye yatırım yapmaları için ikna edilmesi
PROJE TARAFLARI:
PROJEDEN
SORUMLU/LĠDER
KURULUġ:
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE
TARAFLAR:
DıĢarıdaki Aksaraylı yatırımcılar
Aksaray Ticaret ve Sanayi il Müdürlüğü
KOSGEB
402
PROJE ADI:
Tarımsal ĠĢletme Sahip ve Yöneticilerine
Kalite Eğitimi Verilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
-Tarım sektöründe insan kaynakları
kalitesinin artırılması,
artırılması,
- Aksaray‟da tarım sektöründe toplam
kalitenin artırılması,
kalitesinin artırılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
faaliyet gösteren tesislerin sahip ve
yöneticilerine kalite eğitimi verilmesi,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Odası
TARAFLAR:
Halkı
Aksaray Ġl Tarım Müdürlüğü,
403
PROJE ADI:
Aksaray Tarımda Güç Birliği Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da tarım sektöründe marka projelerin
ortak bir Ģirket/oluĢum tarafından
gerçekleĢtirilmesinin sağlanması
PROJE HEDEFLERĠ:
-Tarım sektöründe marka projelerin
gerçekleĢtirilmesi,
- Aksaray‟ın marka değerlerinin ön plana
çıkarılması,
- Aksaray‟da iĢ adamlarının öncülüğünde bir
Ģirket ve/veya konsorsiyumla Aksaray Tarım
Stratejisinde geçen projelerin
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray il inde bulunan iĢ adamları
öncülüğünde Aksaray Güç Birliği oluĢumunun
kurulması,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Odası
TARAFLAR:
404
PROJE ADI:
Tarımsal ĠĢletmelerin Pazarlama
Becerilerinin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da tarım sektöründe yer alan
iĢletmelerin pazarlama kapasitesinin
geliĢtirilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
faaliyet gösteren iĢletmelere pazarlama
konusunda eğitim verilmesi,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Odası
TARAFLAR:
405
PROJE ADI:
Süt ve Süt Ürünleri Fuarı Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray ilindeki Süt ve süt ürünleri
sektörünün potansiyelini otaya koymak,
tanıtım ve pazarlamasını yapmak, yeni ticari
iĢbirlikleri, bağlantılar ve pazarlar bulamak
için ilde süt ve süt ürünleri fuarının organize
edilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
 Ġldeki firmalarını bir araya getirmek
 Yeni pazarlara ulaĢmak
 Ġlin ve sektörün pazarlamasını yapmak
 Yeni iĢbirlikleri ve bağlantılar kurmak
 Sektörün vizyonunu geliĢtirmek
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Fuarı organize edecek ekibin belirlenmesi
 Sektördeki yerli ve yabancı fuarların
incelenmesi
 Ġldeki sektör iĢletmeleriyle fuarla ilgili
bilgi alıĢveriĢinin yapılması
 Fuarın içeriğinin belirlenmesi
 Sponsorların bulunması
 Fuar için tanıtımların yapılması
 Fuarın yapılması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
Süt ve süt ürünleri sektöründe faaliyet
gösteren firmalar
Ticaret Sanayi il Müdürlüğü
TKDK
MÜSĠAD
AGĠAD
406
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletmelere (TÜBĠTAK, Kalkınma
Ajansı, KOSGEB, AB vd. Desteklerden
Yararlanmaları Ġçin) Proje Eğitimi
Verilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm sektöründe yer alan insan
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da bulunan turistik iĢletmelerin
teĢvik, hibe ve proje desteklerinden daha
fazla yararlanmalarının sağlanması
- Aksaray‟da turizm sektöründe toplam
-Turizm sektöründe insan kaynakları
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da il genelinde turizm sektöründe
faaliyet gösteren tesislere proje hazırlama
eğitimler i verilmesi
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Ajansı, Avrupa Birliği, Aksaray Valiliği,
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turizm
Yatırımcıları Derneği, TÜRSAB, TÜROFED.
407
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletme Sahipleri ve Yöneticilerine
Finans Eğitimi Verilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da il genelinde faaliyet gösteren
konaklama ve yeme içme sektörü sahipleri ve
yöneticilerine finans konusunda
(bütçeleme,finans yönetimi, yatırım
analizleri ve risk yönetimi, kredi ve teĢvikler,
v.b.) eğitimler verilmesi
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
408
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletme Sahip ve Yöneticilerine
Kalite Eğitimi Verilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
kalitenin artırılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
faaliyet gösteren tesislerin sahip ve
yöneticilerine kalite eğitimi verilmesi,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
409
PROJE ADI:
Aksaray Turizmde Güç Birliği Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm sektöründe marka
projelerin ortak bir Ģirket/oluĢum tarafından
gerçekleĢtirilmesinin sağlanması
PROJE HEDEFLERĠ:
-Turizm sektöründe marka projelerin
- Aksaray‟ın marka değerlerinin ön plana
çıkarılması,
- Aksaray‟da iĢ adamlarının öncülüğünde bir
Ģirket ve/veya konsorsiyumla Aksaray
Turizm Stratejisinde geçen projelerin
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray il inde bulunan iĢ adamları
öncülüğünde Aksaray Güç Birliği
oluĢumunun kurulması,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Kalkınma Ajansı, Avrupa Birliği, Aksaray
Valiliği, Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı,, Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı, TOBB.
410
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletmelerin Pazarlama
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm sektöründe yer alan
iĢletmelerin pazarlama kapasitesinin
geliĢtirilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
faaliyet gösteren iĢletmelere pazarlama
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
411
PROJE ADI:
Aksaray ġehir Merkezi Mevcut Durum ve
Ġhtiyaç Analizi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın Ģehir turizmi potansiyelinin
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟ın Ģehir turizmi potansiyeline ait
mevcut durumun çıkarılması,
- Aksaray‟da Ģehir turizmi ihtiyaç analizinin
belirlenmesi,-Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin
Artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray Ģehir turizmi mevcut durum ve
ihtiyaç analizi raporunun proje önerileri ile
birlikte hazırlanması
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Belediyesi-
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
Aksaray Ticaret Odası.
412
PROJE ADI:
Aksaray ġehir Merkezi Tanıtım Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın Ģehir turizmi potansiyelinin
tanıtılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟ın Ģehir turizmi potansiyelinin
(web sayfası, afiĢ, poster, broĢür, v.b.)
tanıtılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray Ģehir turizmi mevcut durum unun
ortaya konularak tanıtım konseptlerinin
geliĢtirilmesi
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Belediyesi-
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar Genel
Müdürlüğü, Aksaray Müze Müdürlüğü,
Kurulu (KTVBK), Turizm Yatırımcıları
Derneği, TÜRSAB, TÜROFED.
413
PROJE ADI:
Aksaray ġehir Merkezi’ne Özgü Turistik
Ticari Ürünler GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın Ģehir turizminde markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟ın Ģehir merkezinin turizm
- Aksaray Ģehir turizmi temalı hediyelik
eĢyalar üretimi -Turistik Ürün ÇeĢitliliğinin
Artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2- Hediyelik EĢya konusunda Mevcut Durum
ve Ġhtiyaç Analizi,
3- Aksaray ġehir Turizmi Hediyelik EĢya
YarıĢmasının Organizasyonu ÇalıĢması,
4- Seçilen Ürünlerin Üretimi,
5- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Belediyesi-
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
414
PROJE ADI:
Aksaray Logosu YarıĢma Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da üretilen ürünlerin logo ile
birlikte pazarlanması,-Turistik Ürün
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2- Aksaray Logosu Konusunda Mevcut
Durum ve Ġhtiyaç Analizi,
3- Aksaray Logosu YarıĢmasının
4- Logonun Ürünlerde Kullanımı,
5- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği,
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
Aksaray Belediyesi, Aksaray Ticaret Odası.
415
12.3. Yerel Ġnsan Kaynağı Projeleri
PROJE ADI:
Mesleki/Entegre Eğitim Programları
Düzenlenmesi
PROJE AMACI:
Ġnsan kaynağının geliĢtirilerek iĢletmelerin
rekabet gücünün arttırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Eğitimin önemi konusunda farkındalığı
arttırmak
 Eğitim ihtiyaç analizlerinin yapılması
 Ġhtiyaç duyulan eğitimlerin verilmesi
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Proje ekibinin seçilmesi
 Mesleki eğitimin öneminin anlaĢılması
için etkinlikler düzenlenmesi
 Sektöre ve firmalara yönelik eğitim
ihtiyaç analizlerinin yapılması
 E-öğrenim portalı alt yapısının
oluĢturulması
 E-öğrenimin, ĠĢ baĢı (pratik) eğitimlerin
ve teorik eğitimlerin düzenlenmesi
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
Aksaray ilinde yer alan firmalar ve çalıĢanları
Aksaray üniversitesi
MÜSĠAD
AGĠAD
Ticaret ve sanayi il müdürlüğü
416
PROJE ADI:
Üniversite Sanayi ĠĢbirliğinin Sağlanması
PROJE AMACI:
Üniversite sanayi iĢbirliğinin güçlendirilerek
sanayinin daha yenilikçi ve rekabetçi hale gelmesini
sağlamak
PROJE HEDEFLERĠ:
 Üniversite sanayi iĢbirliğini sağlamak amacıyla
kurumsal bir yapının tesis edilmesi ve bu merkez
sayesinde Üniversitede ki bilgi birikiminin sanayiye
aktarılması
 Mevcut ya da potansiyel giriĢimci ve iĢgücünün
geliĢtirilmesi
 Ġlgili alt sektörlerde eğitim veren
bölümlerin/yüksek okulların açılması
 Öne çıkan alt sektörlerdeki
iĢletmeler/birlikler/dernekler ile üniversite arasında
stratejik ortaklıkların/iĢbirliklerinin kurulması
 Eğitim ve staj programlarının koordineli bir
Ģekilde planlanması ve yürütülmesi
 Proje ekibinin belirlenmesi
 Kurulacak Merkezdeki görev dağılımları, yetki,
görev ve sorumlulukların, belirlenmesi
 Merkezin ilgili paydaĢların istek ve ihtiyaçlarına
yönelik araĢtırmalar yapması
 Üniversite sanayi iĢbirliğini sağlanması adına
yapılması gereken düzenlemelerin, teĢviklerin ve
bilgilendirmelerin yapılması
 Merkezin faaliyetlere baĢlaması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
TARAFLAR:
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE ĠġBĠRLĠĞĠ
YAPACAK TARAFLAR:
Valilik
KOSGEB
Aksaray ilinde yer alan firmalar, üniversite
STK‟lar
417
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
Staj Destek Biriminin kurulması
Etkin bir staj yönetimi sayesinde ihtiyaç duyulan yeni
kalifiye iĢgücünü yetiĢtirilmesinin sağlanması
 Yapılan stajlar sayesinde iĢbaĢında eğitimin
sağlanması
 Nitelikli iĢgücünün iĢletme bünyesinde
yetiĢtirilmesi sağlanması
 Teorik eğitim ile pratiğin uyumunun sağlanması
 Yapılacak olan iĢbirlikleri ile meslek liseleri ve
meslek yüksekokullarının müfredatının sektörün
ihtiyaçlarına göre Ģekillenmesinin sağlanması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Meslek liseleri ve üniversite öğrencileri ile ve
kursiyerlerin niteliklerine uygun alanlarda staj
yapabilmeleri için firma ve eleman eĢleĢtirmesi
yapacak olan bir “Staj Destek Birimi” nin kurulması
 Meslek liselerinde eğitimlerin teorik ve iĢbaĢı
olarak verilmesi için Sanayi ve Ticaret Odası, Milli
Eğitim Müdürlüğü ve Ġl Sanayi Müdürlüğünün
iĢbirliği yapması
 Mercedes, Colins, SütaĢ gibi kuruluĢlarla staj
olanakları için iĢbirliği protokollerinin imzalanması
 Eğitim alan kiĢilerden baĢarılı olanlardan iĢe
yerleĢtirmelerin yapılması, iĢe baĢlayanların iĢe
giriĢlerini ve iĢteki performanslarını takip edilmesi
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE
TARAFLAR:
Aksaray Ticaret v Sanayi il Müdürlüğü
Milli Eğitim Müdürlüğü
Stajyer öğrenciler
418
PROJE ADI:
Sektörel Eğitim Ġhtiyaç Analizinin Yapılması
PROJE AMACI:
Aksaray ilinde yer alan firmalarda mevcut durumda
çalıĢan mavi ve beyaz yakalı insanların eğitim
ihtiyaç analizlerinin yapılarak gerekli
geliĢtirmelerin yapılması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Sektörel bazda çalıĢanlara yönelik eğitim ihtiyaç
analizinin yapılması
 ĠĢ günün eğitimi için kurumsal bir yapının
oluĢturulması
 Belirlen konularda eğitimlerin verilmesi
 EğitilmiĢ personelin takibinin yapılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1. Eğitim faaliyetlerini süreklileĢtirecek bir uzaktan
eğitim sisteminin altyapısının kurulması ve
geliĢtirilmesi
2. Firmalarda çalıĢanların eğitim ihtiyaç
analizlerinin yapılması
3. ihtiyaç duyulan konularda gerekli eğitimlerin
verilmesi
4. eğitilmiĢ iĢ görenlerin takibinin yapılması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
Aksaray ilinde yer alan firmalar, çalıĢanlar
TARAFLAR:
Ticaret sanayi il müdürlüğü
AGĠAD
419
PROJE ADI:
Ġhtiyaç Duyulan ĠĢ Gücü Ġçin Eğitim
Olanaklarının Artırılması
PROJE AMACI:
Aksaray ilinde yer alan firmaların ihtiyaç
duyduğu iĢgücünün yetiĢtirilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
 Ġl düzeyinde iĢ gören ihtiyaç analizinin
yapılması
 ĠĢ günün eğitimi için kurumsal bir yapının
oluĢturulması
 Belirlen konularda eğitimlerin verilmesi
 EğitilmiĢ personelin iĢe yerleĢtirilmesi ve
takibinin yapılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1. Eğitim faaliyetlerini süreklileĢtirecek bir
uzaktan eğitim sisteminin altyapısının kurulması
ve geliĢtirilmesi
2. firmaların iĢ gücü ihtiyaçların yapılması
3. ihtiyaç duyulan konularda gerekli eğitimlerin
verilmesi
4. eğitilmiĢ iĢ görenlerin takibinin yapılması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
Aksaray ilinde yer alan firmalar, çalıĢanlar
Ticaret sanayi odası
AGĠAD
420
PROJE ADI:
GiriĢimciliğin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray ilinde farklı altyapılardan gelen değiĢik
gruptaki insanların giriĢimci olarak yetiĢmesini
sağlamak.
PROJE HEDEFLERĠ:
 GiriĢimcilik fırsat fonunun oluĢturulması.
 Üç yıl içerisinde 200-300 arasında baĢarılı
giriĢimci yetiĢtirmek.
 GiriĢimcilikle ilgili pratik eğitimlerin ve
desteklerin verildiği bir giriĢimcilik enstitüsü
kurulması
 DeğiĢik gruplardan potansiyel giriĢimci
adayları için giriĢimciliğin önemine dair
farkındalık yaratmak.
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1. GiriĢimcilik YarıĢması ve eğitimi
Organizasyonu
2. GiriĢimcilik enstitüsünün kurulması
3. GiriĢimcilik destek fonunun oluĢturulması
4. Yerel bir banka ile fon tahsisi konusunda
iĢbirliği yapılması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
Yeni GiriĢimciler
Bankalar
Kredi KuruluĢları
421
PROJE ADI:
KOBĠ Niteliğindeki ĠĢletmelerde ÇalıĢan
Personelin Niteliklerinin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da KOBĠ niteliğindeki iĢletmelerde
istihdam edilen personelin kalitelerinin artırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
-KOBĠ‟lerin insan kaynakları kalitesinin
artırılması,
- Aksaray‟da sanayi gelirinin ve iĢ hacminin
artırılması,
- Aksaray‟da sanayi sektöründe toplam kalitenin
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
KOBĠ‟lerde istihdam edilen personele ihtiyaç
analizi anketlerinin yapılması,
3- KOBĠ‟lerde istihdam edilen personele iĢ
ahlakı, iĢ disiplini, kalite, verimlilik ve iĢe
bağlılık konularında eğitim verilmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
TARAFLAR:
PROJENĠN
YAPACAK TARAFLAR:
422
PROJE ADI:
KOBĠ’lerin Sahip ve Yöneticilerinin
GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da yer alan KOBĠ niteliğindeki
iĢletmelerin sahip ve yöneticilerinin
kalitelerinin artırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
-KOBĠLE‟rin insan kaynakları kalitesinin
artırılması,
- Aksaray‟da sanayi gelirinin ve iĢ hacminin
artırılması,
- Aksaray‟da sanayi sektöründe toplam
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
KOBĠ niteliğindeki iĢletmelere kurumsallaĢma,
markalaĢma, yönetim ve Ģirket birleĢmeleri
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
TARAFLAR:
423
PROJE ADI:
Tarımsal ĠĢletmelerde ÇalıĢan Personelin
Niteliklerinin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
iĢletmelerde istihdam edilen personelin
PROJE HEDEFLERĠ:
artırılması,
artırılması,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
faaliyet gösteren iĢletmelerde istihdam edilen
personele ihtiyaç analizi anketlerinin yapılması,
3- Tarım sektöründe istihdam edilen personele
iĢ ahlakı, iĢ disiplini, kalite, verimlilik ve iĢe
bağlılık konularında eğitim verilmesi,
4- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
TARAFLAR:
424
PROJE ADI:
Tarımsal ĠĢletmelerin Sahip ve
Yöneticilerinin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
iĢletmelerin sahip ve yöneticilerinin
PROJE HEDEFLERĠ:
artırılması,
artırılması,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
faaliyet gösteren iĢletmelere kurumsallaĢma,
markalaĢma, yönetim ve Ģirket birleĢmeleri
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
TARAFLAR:
425
PROJE ADI:
Turizm Yönetimi Projesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da destinasyon yönetimi, konusunda
eĢgüdüm birimi kurulması,
-Turizm sektöründe insan kaynakları kalitesinin
artırılması,
- Aksaray‟a gelen turist sayısının artırılması,Aksaray‟da turizm sektöründe toplam kalitenin
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „da il Genelinde Faaliyet Gösteren
Destinasyon EĢgüdüm Biriminin Kurulması
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği, Aksaray Belediyesi, Aksaray
Ticaret Odası.
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
426
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletme Sahipleri ve
Yöneticilerinin Ġnsan Kaynakları
Açısından Eğitilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
konaklama ve yeme içme sektörü sahipleri ve
yöneticilerine insan kaynakları eğitimler
verilmesi,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği, Aksaray Belediyesi,
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
427
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletmelerde ÇalıĢanların Eğitimi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
konaklama ve yeme içme sektörü çalıĢanlarına
eğitimler verilmesi
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Ticaret Odası.
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
428
PROJE ADI:
Aksaray Turizm Alanında GiriĢimcilik
Kültürünün GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm sektöründe giriĢimciliğin
geliĢtirilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray‟da yeni turizm yatırımlarının
gerçekleĢtirilmesi
-Turizm sektörüne yeni giriĢimcilerin
kazandırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
esnaf ve iĢ adamlarına turizmde yatırım
olanakları ve fırsatları konusunda eğitim
verilmesi,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Ticaret Odası.
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
429
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletmelerde Ġhtiyaç Duyulan
ĠĢgücü Ġçin Eğitim Olanaklarının
GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray „Da Ġl Genelinde Faaliyet Gösteren
Turizm Sektörü ÇalıĢanlarına ve ĠĢsizlere
Sertifikalı Meslek Eğitim Kursları Verilmesi ,
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Ticaret Odası.
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
Kurulu (KTVBK), TOBB, Turizm Yatırımcıları
430
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletmelerde Staj Olanaklarının
GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
artırılması,
- Turizm sektörüne nitelikli genç istihdam
sağlanması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması.
2-Aksaray Üniversitesi ve civar illerdeki
üniversitelerden konaklama ve yeme içme
sektöründe staj olanakları sağlanması
3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Ticaret Odası.
KURULUġLAR:
Aksaray Belediyesi
TARAFLAR:
Kurulu (KTVBK), TOBB, Turizm Yatırımcıları
431
12.4. Yerel Yenilik Sistemi Projeleri
Proje adı:
Kobi’lerde Bilgi-ĠletiĢim Teknolojilerinin
Kullanımının YaygınlaĢtırılması
PROJE AMACI:
ĠĢletmelerin geliĢen teknolojiye ayak
uydurabilmeleri ve bilgi iletiĢim teknolojilerinden
faydalanarak daha rekabetçi olmalarını sağlamak
PROJE HEDEFLERĠ:
 Bilgi-iletiĢim teknolojilerin konularında
geliĢmeler konusunda iĢletmeleri bilgilendirmek
 Bilgi-iletiĢim teknolojilerini kullanma konusunda
teĢvik etmek
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Proje ekibinin belirlenmesi
 Bilgi-iletiĢim teknolojilerin konularında
iĢletmelerin bilgi ve kulanım düzeylerine yönelik
araĢtırmanın yapılması
 Bilgi-iletiĢim teknolojilerin konularında eğim ve
seminerlerin düzenlenmesi
 ĠĢletmelere yönelik Bilgi-iletiĢim teknolojileri ve
yazılımlar üreten firmalara görüĢülerek tanıtımların
yapılmasının sağlanması ve toplu anlaĢmaların
yapılması
 Bilgi-iletiĢim teknolojilerinin temini yönünde
finansal desteklerin araĢtırılarak bilgilendirmelerin
yapılması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
TARAFLAR:
PROJENĠN
YAPACAK TARAFLAR:
Valilik
KOSGEB
AGĠAD
MÜSĠAD
OSB
KSS
432
PROJE ADI:
Yenilikçi Aksaray Projesi
PROJE AMACI:
ĠĢletmelerin Ar-ge, teknoloji transferi ve yenilik
kapasitelerinin arttırılması yoluyla rekabet
güçlerinin geliĢtirilmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
 ĠĢletmelerde yenilikçi bir kültür oluĢturmak
 Yeni ürün ve teknolojiler ile iĢetmelerin iç
ve dıĢ pazarlara daha kolay açılmalarını
sağlamak
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
 Üniversite-Kobi bilgi ağı kurulması
 Arge kurumları arasında bilimsel bilgi
eriĢimi ve teknoloji transferinin geliĢtirilmesi
 Ar-ge ve kobileri destekleyecek ortak
finansal mühendislik araçlarının geliĢtirilmesi
 Teknoloji transferi kurumlarının
uyumlaĢtırılması
 Teknoloji ve yenilik merkezleri kurulması
 Kobilerin sürdürülebilir üretim için çevre
yönetimi sistemlerine ve temiz teknolojilere
geçiĢlerinin desteklenmesi
 Kobilerin yeni teknoloji ve sistemlere
adaptasyonunun sağlanması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
AGĠAD
MÜSĠAD
OSB
KSS
433
PROJE ADI:
Yenilik Kapasitelerinin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
ĠĢletmelerin yenilik kapasitesinin artırılması için gerekli
altyapının kurulması
PROJE HEDEFLERĠ:
 Bölgesel ekonomik partnerler (AGĠAD, KOSGEB,
AHĠKA vb), üniversite ve ulusal düzeyde faaliyette
bulunan risk sermaye Ģirketleri ile iĢbirliği yaparak
Yenilik Merkezinin kurulması
 Yerel ve uluslararası pazarlarda, yenilik ve teknoloji
alanlarında üstün performans gösteren firmalara
yönelik “KOBI Ödülleri” programının hayata
geçirilmesi
 KOBĠ‟lere yönelik Ar-Ge ve tasarıma yönelik
hizmetler sunan, ortak tesis imkanı sağlayan, teknoloji
yenileme ve güncellemeye olanak veren TeknolojiYenilik Merkezinin kurulması
 Öne çıkan sektörel kümelere yönelik teknoloji
güncelleme pilot projelerinin baĢlatılması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1. Proje ekibinin oluĢturulması
2. Yenilik Merkezinin kurulması
3. KOBI Ödülleri yarıĢmalarının düzenlenmesi
4. Teknoloji-Yenilik Merkezinin kurulması
5. Öne çıkan kümenin seçilmesi ve teknoloji
güncelleme pilot projelerinin baĢlatılması
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Valilik
KOSGEB
TARAFLAR:
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE
TARAFLAR:
Aksaray üniversitesi
AGĠAD
434
PROJE ADI:
ĠĢ Alanların Fiziki Alt Yapısının GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Özellikle OSB olmak üzere KSS ve diğer iĢ alanlarının
modern ve teknolojik bir alt yapıya sahip olmasını
sağlamak
PROJE HEDEFLERĠ:
 ĠĢ alanlarındaki Mevcut durum analizinin yapılması
 ĠĢ alanlarında yapılması gereken değiĢikliklerin tespiti
 Yapılması gereken alt yapı için kaynakların tahsisi
 Yeni yatırımların gelmesi ve mevcut yatırımların
geniĢlemesi için uygun ortamın sağlanması
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
1. Proje ekibinin kurulması
2. ĠĢ alanlarındaki Mevcut durum çalıĢmalarının yapılması
3. Stratejilerin belirlenmesi
4. Gerekli kaynakların bulunması
5. Gerekli değiĢiklik ve yeniliklerin yapılması
PROJE TARAFLARI:
PROJEDEN
SORUMLU/LĠDER
KURULUġ:
Ticaret Sanayi il müdürlüğü
PROJE SPONSOR
KURULUġ:
KOSGEB
Ulusal Ajans
PROJEDEN
YARARLANACAK
TARAFLAR:
OSB ve KSS deki iĢyerleri
PROJENĠN
GERÇEKLEġMESĠNDE
TARAFLAR:
OSB müdürlülüğü
Yeni yatırımcılar
KSS müdürlüğü
Ticaret sanayi odası
Sanayi ve ticaret bakanlığı
AGĠAD
435
PROJE ADI:
Aksaray ilinin Türkiye’nin Tarım ve
Hayvancılık Sektöründe BIOSCIENCE Merkezi
Olmasının Sağlanması
PROJE AMACI:
Aksaray‟da tarım sektörünün BIOSCIENCE
merkezi olarak markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Tarım ve hayvancılık sektörüne yönelik AR-GE
faaliyetlerinin tasarlanması,
- TUBĠTAK ve diğer kamusal araĢtırma kurumları
ile iĢbirliğine giderek belirtilen iki sektörde ulusal
bir AR-GE merkezinin kurulmasının sağlanması,
- Tarımla ve hayvancılık ile iliĢkili sektörde
araĢtırma-geliĢtirme faaliyetleri yapmaları için
iĢletmelere teĢviklerin sağlanması,
- Bu sektörlerde faaliyette bulunan ileri teknoloji
firmalarının Ģehre yatırım için teĢvik edilmesi,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Aksaray „da il genelinde tarım
sektöründe faaliyet gösteren iĢletmelerin AR-GE
faaliyetlerinin tasarlanması, 3- AR-GE Merkezi
Kurulması, 4- TeĢvik Mekanizmalarının Devreye
Konması, 5- Aksaray‟ın BIOSCIENCE Merkezi
olarak tanıtılması, 6- Raporlamalar. 7-Projenin
Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
436
PROJE ADI:
Turistik ĠĢletmelerde Yenilik Bilincinin ve
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm sektöründe yer alan
iĢletmelerin kalitesinin artırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
-Turizm sektöründe iĢletmelerin kalitesinin
artırılması,
- Aksaray‟da turizm sektöründe toplam kalitenin
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Aksaray „da turizm sektörü
innovasyon projesinin hazırlanması,3Raporlamalar. 4-Projenin Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği,
Aksaray Belediyesi,
KURULUġLAR:
Ajansı, Avrupa Birliği, Aksaray Valiliği, Aksaray
Belediyesi
TARAFLAR:
Müdürlüğü, Aksaray Müze Müdürlüğü, NevĢehir
(KTVBK), TOBB, Turizm Yatırımcıları Derneği,
TÜRSAB, TÜROFED.
437
PROJE ADI:
Aksaray Kültür Etkinlikleri Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ ın markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
-Aksaray‟ın kültür turizminde marklaĢtırılması,
artırılması,
- Aksaray‟da turizmin tüm yıla ve tüm il geneline
yaygınlaĢtırılmasının sağlanması,
-Ulusal ve uluslar arası düzeyde festival, yarıĢma,
konser v.b. etkinlikler düzenlenmesi
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI
kurulması. 2-Aksaray „da il genelinde kültür
etkinliklerine yönelik mevcut durum ve ihtiyaç
analizi raporunun hazırlanması, 3- Raporlamalar.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği,
Aksaray Belediyesi,
KURULUġLAR:
Belediyesi
TARAFLAR:
TÜRSAB, TÜROFED.
438
PROJE ADI:
Aksaray Tiyatrosu Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın kültür ve sanatta markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray Ģehir tiyatrosunun açılması,
- Aksaray‟ın kültür, turizm ve sanat alanlarında
toplam kalitenin artırılması,
-Kültür ve sanat alanında Aksaray‟ın ön plana
çıkarılması.
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Aksaray ġehir Tiyatrosunun
Kurulması, 3- Raporlamalar. 4-Projenin
Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği
Aksaray Belediyesi,
KURULUġLAR:
Belediyesi
TARAFLAR:
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Devlet Tiyatroları
Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü,
Aksaray Müze Müdürlüğü, NevĢehir Kültür ve
Tabiat Varlıkları Bölge Kurulu (KTVBK),
TOBB, Turizm Yatırımcıları Derneği, TÜRSAB,
TÜROFED.
439
PROJE ADI:
Aksaray ġehri Sosyal YaĢam Alanlarının
Mevcut Durum ve Ġhtiyaç Analizinin
GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray Ģehir merkezinin toplam kalitesinin
artırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray Ģehir merkezindeki turistik altyapı
ihtiyacının belirlenmesi,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Aksaray ġehir Turizmi Mevcut
Durum ve Ġhtiyaç Analizi Raporunun
Hazırlanması, 3- Raporlamalar. 4-Projenin
Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği,
Aksaray Belediyesi,
KURULUġLAR:
Belediyesi
TARAFLAR:
TÜRSAB, TÜROFED.
440
PROJE ADI:
Aksaray ġehir Merkezinde Kültürel
Değerlerin Görünür Kılınması
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm sektöründe yer alan tarihi,
kültürel ve turistik değerlerin görünür kılınması,
PROJE HEDEFLERĠ:
- Aksaray Ģehir merkezinde bulunan tarihi,
kültürel ve turistik değerlerin markalaĢtırılması,
- Aksaray‟ın turistik değerlerinin bilinir
kılınması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Aksaray ġehir Merkezinde Bulunan
Tarihi, Kültürel ve Turistik Değerlerin Görünür
Kılınması Ġçin Pano, AfiĢ, CD ve Billboardlar
Hazırlanması, 3- Raporlamalar. 4-Projenin
Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği,
Aksaray Belediyesi,
KURULUġLAR:
Belediyesi
TARAFLAR:
TÜRSAB, TÜROFED.
441
PROJE ADI:
Sultanhan Halı Müzesi Projesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟ın kültür turizminde markalaĢtırılması
PROJE HEDEFLERĠ:
- Sultanhan‟da halı tamiri ve halı müzesinin
açılması,
- Sultanhan‟dki halı tamiri ve yapımı iĢinin
dünyaya tanıtılması,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Sultanhan‟da Halı Müzesi‟nin
Açılması, 3- Raporlamalar. 4-Projenin
Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Ticaret Odası.
KURULUġLAR:
Belediyesi
TARAFLAR:
TÜRSAB, TÜROFED.
442
PROJE ADI:
Yeni Turizm Güzergâhlarının GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm geliĢtirilecek yeni kültür,
doğa, termal, kıĢ ve agro turizm güzergâhlarının
belirlenmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
- Yeni turizm güzergâhları ile Aksaray
destinasyonunu NevĢehir ile yarıĢabilir kılmak,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Aksaray ili genelinde yeni turizm
güzergahlarının araĢtırılması ve ihtiyaç
analizlerinin saptanması 3- Raporlamalar.
4.Projenin Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Aksaray Valiliği,
Aksaray Belediyesi,
KURULUġLAR:
Belediyesi
YARARLANACAK TARAFLAR:
TÜRSAB, TÜROFED.
443
PROJE ADI:
Yeni Turizm Merkezlerinin GeliĢtirilmesi
PROJE AMACI:
Aksaray‟da turizm geliĢtirilecek yeni odakların
belirlenmesi
PROJE HEDEFLERĠ:
- Yeni turizm merkezleri ile Aksaray
destinasyonunu NevĢehir ile yarıĢabilir kılmak,
artırılması,
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
kurulması. 2-Aksaray ili genelinde yeni turizm
merkezlerinin araĢtırılması ve ihtiyaç
analizlerinin saptanmasıı3- Raporlamalar. 4Projenin Değerlendirilmesi.
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
Ticaret Odası.
KURULUġLAR:
Belediyesi
TARAFLAR:
TÜRSAB, TÜROFED.
444
PROJE ADI:
PROJE AMACI:
PROJE HEDEFLERĠ:
PROJEYĠ HEDEFLERE
ADIMLARI:
PROJE TARAFLARI:
KURULUġ:
KURULUġLAR:
TARAFLAR:
Süt ve Süt ürünleri Sektörü Birlikte Büyüyor
Süt ve Süt ürünleri ile ilgili Sektörel bir
platform, dernek, birlik vb STK kurulması ve
etkin bir Ģekilde yönetilerek sektörde sinerjinin
sağlanası
 Sektörel STK‟ın kurulması
 Sektör ile ilgili araĢtırmaların yapılması
 Sektördeki yatırımcıların birlik ve
beraberlikleri tesis etmesi
 Ortak Fuarlara katılım
 Ortak ĠĢ gezilerinin düzenlenerek yeni
pazarlar bulunması
 (STK‟lara yönelik olan ) Ulusal ve uluslar
arası hibe programlarına baĢvurarak
sektörün geliĢmesine yardımcı olmak
 Sektörün resmi ve ticari ortamlarda temsil
edilmesi
 Proje Ekibinin oluĢturulması
 Sektörel STK‟nın kurulmasında rol
alabilecek kiĢi/kurumlarla görüĢülmesi
 Sektörel STK‟nın kurulması
 Sektörel araĢtırmaların yapılması
 ÇalıĢtay seminer, toplantı vb eğitim amaçlı
etkinliklerin organizasyonu
 ĠĢbirliği ve dayanıĢmayı geliĢtirmek amaçlı
etkinliklerin organizasyonu
 Ortak iĢ görüĢmelerin yapılması
Süt ve Süt ürünleri üreticiler Birliği
Ġldeki Süt ve süt ürünleri sektörü iĢletmeleri
Tarım il Müdürlüğü
Ticaret ve Sanayi Odası
KOSGEB
445
TEġEKKÜR
Proje kapsamında aĢağıda ismi geçen kiĢilere, gerek bu raporun
hazırlanmasında gerekse süreç içerisinde proje toplantılarına katılımlarıyla vermiĢ
oldukları destekten ötürü proje ekibimiz adına teĢekkürlerimizi bir borç biliriz.
Proje Ekibi
Orhan ALĠMOĞLU
Aksaray Valisi
Nevzat PALTA
Aksaray Belediye BaĢkanı
Yusuf ĠNCEER
Aksaray Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri
Ali ÖZTÜRK
ATSO BaĢkanı
Ramazan YILMAZ
ATSO Yönetim Kurulu BaĢkan Yardımcısı
ġenol ATAKAN
ATSO Yönetim Kurulu BaĢkan Yardımcısı
ġükrü DEVECĠ
ATSO Yönetim Kurulu Sayman Üyesi
Ahmet Soner KOZAN
ATSO Yönetim Kurulu Üyesi
Yasin ÖĞÜT
Erdem ESKĠL
Musa KILCI
Mustafa ELMA
Ġsmail BĠÇEN
Sefer DĠLEKÇĠ
Sema YUMUġAK
TOBB Kadın GiriĢimciler Kurulu BaĢkanı
Melih ÖZAN
ATSO G.Sekreteri
Kemal GÜMÜġSOY
Aksaray Ticaret Borsası BaĢkanı
Bünyamin KÖSE
SMMM Odası BaĢkanı
Reha GÜVEN
AGĠAD BaĢkanı
Kerim YARDIMLI
MÜSĠAD BaĢkanı
Hamit ÖZKÖK
Aksaray Ticaret Borsası Meclis BaĢkanı
Hakan KOÇAK
KOSGEB Müdürü
Hüseyin ALTINSOY
Aksaray Belediye BaĢkan Yrd.
Ġbrahim ĠRĠġ
Aksaray Belediye BaĢkan Yrd.
Orhan AĞAÇLI
Ağaçlı Tesisleri
Osman ALTUNTAġ
AltuntaĢ A.ġ.
Refik TEZCAN
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ġl Müdürü
Ġsmet ÇAĞLAR
Organize Sanayi Bölge Müdürü
Dr. Selim BĠÇEN
TKDK Koordinatörü
Davut YeĢil
AHĠKA
446
Doğan ĠPEK
Ziraat Mühendisleri Odası BaĢkanı
Levent BOZKURT
Aksaray Barosu BaĢkanı
Hikmet TERZĠOĞLU
Mak.Müh.Odası BaĢkanı
EĢref TĠMUÇĠN
Müteahhitler Birliği BaĢkanı
Ferit ÖZKARACA
ġoförler Odası BaĢkanı
Dilek TERZĠOĞLU
Türkiye Yardımsevenler Dernek BaĢkanı
Mehmet DURU
Esnaf Kefalet Koop BaĢkanı
Doğan CEYLAN
Esnaf ve Sanatkarlar Odası BaĢkanı
Hüseyin HÜYÜK
Ġl Genel Meclisi Üyesi
Metin UYGUR
ĠMER GROUP Genel Müdürü
Bayram KINIK
Ise Otomotiv Genel Müdürü
Osman USTA
Linde Gaz Genel Müdürü
Emin ÇOLAKOĞLU
SütaĢ Genel Müdür Yrd.
Av. Yılmaz AYDOĞAN
Aksaray Defterdarlığı
Prof.Dr. Famil ġAMĠLOĞLU
Doç.Dr. Kenan ARIBAġ
Doç.Dr.Kemal ALDAġ
Doç.Dr.Ünal AKDAĞ
Doç.Dr.Alptekin KARAGÖZ
Doç.Dr.Yavuz DEMĠREL
Doç.Dr. Mehmet SARI
Yrd.Doç.Dr.Ömer KÖSE
Yrd.Doç.Dr.Ömer SOLAK
Selçuk Üniversitesi
Yrd.Doç.Dr.Doğan DEMĠRAL
Yrd.Doç.Dr. M.Faruk ÖZÇINAR
Yrd.Doç.Dr.M.Halit YILDIRIM
Yrd.Doç.Dr.Oktay ALKUġ
Yrd.Doç.Dr.Taner ASLAN
Öğr.Gör.Serap Serin KARACAER
Öğr.Gör.MenekĢe ġahin KARADAL Aksaray Üniversitesi
Öğr.Gör.Fatih PEKTAġ
Okt.Emre AKYAZI
Uzm.Muhammet SAYGIN
447
Filiz HAMOĞLU
Ġl Planlama Müdürü
Ali AYDIN
Ġbrahim GEZGĠNCĠ
Ġl Özel Ġdare
Ramazan KURT
Gümrük ve Ticaret Ġl Müdürü
Recep ÖZTORUN
Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürü
Dr. Hüseyin DÜZGÜN
Yahya ÇAL
Turizm Ġl Müdürlüğü
Nizamettin UĞUR
Gülpınar Belediye BaĢkanı
Mustafa ÇALIġKAN
Servet Sigorta
Metin ENLĠ
Kaya Tekstil
Sefa SAATÇĠOĞLU
Tunahan ALICIKUġ
My Silo
Altuğ TAYLAN
AGĠAD
Murat KULAK
AGĠAD
Fatih ÖNCEL
AGĠAD
M. Zeki KALYA
MÜSĠAD
Abdulkadir KARATAY
MÜSĠAD
Abdulgaffar GÜL
Aksaray Öğretmenevi
Mustafa SALMAN
ABĠGEM
Ali SÜDEMEN
68 Aksaray Gazeteciler Cemiyeti BaĢkanı
Dr. Ġbrahim YÜCELKÖSE
Kanal 68 Yönetim Kurulu BaĢkanı
Bilal BÖLÜKBAġ
Posta Gazetesi
Hasan BÖLÜKBAġ
Posta Gazetesi
Hüseyin KARA
Egemen Gazetesi
Celil ACAR
Aksaray Gazeteciler Derneği BaĢkanı
Cengiz TARHAN
Uluırmak Gazetesi
Hakan ÇAL
Aksaray Gazetesi
Hamit MAVĠLĠ
Pusula Gazetesi
Öner TAġ
Anadolu Ajansı
YaĢar KARATAY
Yenigün Gazetesi
Pakize ALTINOK
Ekspres Gazetesi
Ergün ULU
Sabah Gazetesi
Sait TAN
Esnaf Sanatkarlar Birliği Genel Sekreteri
Ahmet AYDIN
Turizm ve Otelcilik Lisesi
DĠLKUR Akademi Müdürü
Untad
448
Kenan ORUÇ
MOTAYSAN
Fikret KÖSE
Köse Tercumanlık
Ceyhan YILDIZ
SMI Group
Kerim ÇETĠNKAYA
Çetinkaya Makine
Ersen KILIÇ
Kılıç Harita
Fahri SOLAK
Sultansaray Halı
Avni ġAHĠN
Decozi
Nihat YILMAZ
Ağaçlı Tesisleri
Bayram ÖNGÜN
Belediye Meclis Üyesi
Ahmet ETLĠK
TaĢ Saray Tesisleri
Asaf SAMETOĞLU
OSB
Ali KANAT
Kanat El Arabaları
Veli ÖZBAY
Özbay Mobilya
Nurettin YAPILCAN
Yapılcanlar
Hakan Bahadır AKYÜZ
Mercedes-Benz Türk A.ġ.
Kemal YÜCE
Ziraat Mühendisi
Av. Hakan YAPILCAN
Yapılcanlar Tarım Ürünleri
Ali YUSUF
Ak Alçı
Ġbrahim ÇAMKERTEN
Trans Anadolu Turizm
Rıza ERDEMĠR
Sarıgözoğlu
Süheyl YURDUMAKAN
Poli Kalıp
Halit SAYAR
Untad
Akif BOCUT
ĠġTEKS
Servet ġĠNĠK
Aytaç Makine
Mustafa KARAAĞAÇ
Üçler Süt
Ramazan KANAT
Tunalı Tarım
Ali YUSUF
Ak Alçı
Menderes EROĞLU
Eroğlu Otomotiv
Dr. M. Naci CUHACI
Arge Star
Kerim YILDIRIM
AstaĢ Raf Sistemleri
Nevin AYDIN
Aydın Gelinlik
Abdulselam ÇELĠK
ġehri-Park
Seyfettin KARAGÖZ
Akem Makine
Ali AKSÖZ
Aksözler Kaplama
449
450

PDF Formatında Olan Yayının Tamamını İndirmek İçin Lütfen

Transkript

Benzer belgeler

AŞÇI ÇIRAĞI KURSU

Aksaray Tarihi ve Turistik yerler

15 yıl sonra yeniden vatan topraklarında

2015 yılı temmuz ayı e - Aksaray Ticaret ve Sanayi Odası

basın bülteni 26.04.2016 52`inci