Ekonomi I

Ekonomi I
Tam Rekabet Piyasası
FĐRMA TEORĐSĐ
Bu bölümü bitirdiğinizde şunları öğrenmiş olacaksınız:
Hasılat, maliyet ve kar kavramları ne demektir?
Tam rekabet ne anlama gelir?
Tam rekabet piyasasında kısa dönem ve uzun dönem denge
durumları nasıl sağlanır?
Piyasa Çeşitleri
Piyasa yapılarının çeşitli türleri;
Bir uçta tam rekabet piyasası (fiyat alıcı),
Diğer uçta ise tek bir satıcının yer aldığı tekel
piyasası (fiyat koyucu) bulunur.
Bu iki uç piyasa türünün arasında tekelci
rekabet ve oligopol piyasaları yer alır.
1
Piyasa Çeşitleri
HASILAT, MALĐYETLER VE KAR
Firma teorisinin merkezinde kar
maksimizasyonu kavramı yer alır.
Kar maksimizasyonunu kullanarak çeşitli
piyasa türlerini analiz edebilmek için hasılat
ve maliyet kavramlarının net bir şekilde
anlaşılması gerekir.
Maliyet kavramını daha önce gördük.
HASILAT
Toplam hasılat = Fiyat (P) x Miktar (Q)
Ortalama hasılat = P x Q/ Q
Talep eğrisi verilmişse, toplam hasılat (TR)
eğrisini çizebiliriz.
Marjinal hasılat (MR) eğrisi satılan mal miktarı bir
birim değiştiğinde toplam hasılatın (TR) nasıl
değişeceğini gösterir
2
HASILAT
Görüldüğü gibi MR
(marjinal gelir) eğrisi
talep eğrisinin altındadır.
MR sıfır olduğunda TR
(toplam gelir) en yüksek
düzeydedir.
HASILAT
Talebin fiyat esnekliği eğer
1’den büyükse (talep görece
esnek ise), fiyatın düşmesi
toplam hasılatı arttırır.
Bu durum talebin fiyat esnekliğinin
1’e, marjinal hasılatın ise 0’a
eşitlenmesine kadar devam eder.
Bu noktadan sonra fiyat azalmaya
devam ederse toplam hasılat
düşer.
HASILAT
Eğer talep tam olarak
esnekse (e=∞) mala konulan
fiyat ortalama ve marjinal
hasılata eşittir.
Bu durum toplam hasılat
eğrisinin orijinden geçen bir
doğru olmasına yol açar.
Toplam hasılat eğrisinin
eğimi konan fiyata bağlı
olarak değişir.
3
Kar maksimizasyonu
diyagramında toplam hasılat ve
toplam maliyet eğrileri verilmiştir.
Đki eğri arasındaki alan toplam kar
ve toplam zarar alanlarını
göstermektedir.
(a)
Maksimum kar düzeyi toplam hasılat
ve toplam maliyet eğrileri
arasındaki dikey mesafenin en
yüksek olduğu q2 miktarında
gerçekleşir.
En yüksek zarar ise q0 miktarındadır.
Q1 miktarında 0 kar elde
edilmektedir.
Bu noktaya kara geçiş noktası adı
verilir.
Kar maksimizasyonu
(b) diyagramında kar
maksimizasyonunun marjinal
hasılatın marjinal maliyete eşit
olduğu
ve
marjinal maliyet eğrisinin
marjinal hasılat eğrisini
aşağıdan kestiği noktada
gerçekleştiği görülmektedir.
Kar maksimizasyonu
(c) diyagramında kar
eğrisi çizilmiştir.
(a)’da olduğu gibi kar
maksimizasyonu
q2 miktarında
gerçekleşmekted
ir.
4
Kar maksimizasyonu
Şekil tam rekabetçi bir firmaya
ilişkindir.
Böyle olduğunu Şekil (b)’deki talep
eğrisinin tam olarak esnek
olmasından ve Şekil (a)’daki
toplam hasılat eğrisinin
orijinden geçen bir doğru
olmasından anlıyoruz.
Talep eğrisine bu bölümün sonraki
kısımlarında tekrar döneceğiz.
Kar maksimizasyonu
Şekil kısa döneme ilişkindir.
Çünkü şeklin a diyagramında toplam
maliyet eğrisi dikey ekseni
kesmektedir, yani sabit maliyetler
söz konusudur.
Kar (∏) toplam hasılat (TR) eksi
toplam maliyete (TC) eşittir:
∏ = TR-TC
Kar maksimizasyonu
Firma q2 kadar ürettiğinde kâr en
yüksek düzeye çıkar.
Şekil (a)’da görüldüğü gibi bu üretim
miktarında TR ve TC eğrileri
arasındaki fark en yüksektir ve
pozitiftir.
Kar maksimizasyonu toplam hasılat
ve toplam maliyet kavramları
kullanılarak analiz edildiği gibi,
marjinal kavramlarla da
incelenebilir (b).
5
Kar maksimizasyonu
Kar maksimizasyonu
marjinal maliyetin (MC)
marjinal hasılata (MR) eşit
olduğu
ve
MC’nin MR’yi alttan kestiği
noktada sağlanır.
Kar maksimizasyonu
MR’nin bir birim daha fazla mal satışının
toplam hasılatta,
MC’nin ise bir birim daha fazla üretmenin
toplam maliyetlerde yarattığı değişme
olduğunu daha önce belirtmiştik.
Kar maksimizasyonu
Başa baş noktası :Toplam hasılatın toplam maliyete eşit
olduğu nokta.
Şekil (b)’de gördüğünüz gibi, üretim q0
noktasına gelene kadar marjinal
maliyetler (MC) marjinal hasılattan (MR)
daha fazladır ve bu nedenle firma zarar
etmektedir.
q0 üretim düzeyinde zarar maksimum
seviyeye çıkmıştır (c).
q0 ile q2 arasında bir birim daha fazla
satıştan elde edilen hasılat, bir birim
daha fazla üretimden doğan maliyetin
üzerindedir.
q1 üretim düzeyinde firma başa baş
noktasındadır (TR=TC) ve üretim q1’in
üzerine çıktığında kar elde etmeye
başlar.
6
Kar maksimizasyonu
MC=MR eşitliğinin sağlandığı q2 üretim
düzeyinde kar en yüksek
seviyededir.
Üretim q2 miktarını aştığında bir birim
daha fazla üretmenin maliyeti
(MC), bir birim daha fazla satıştan
elde edilen hasılatın (MR) üzerine
çıkmaya başlar.
Şekil (C)’de gördüğünüz gibi q2 kar
maksimizasyonunun sağlandığı üretim
düzeyidir.
Kar maksimizasyonunun MR=MC
noktasında sağlandığını unutmayın.
Tam rekabet nedir?
Aynı ürünü (homojen ürün) aynı fiyattan satan çok
sayıda firmanın yer aldığı piyasa türüdür.
Firmalar piyasa fiyatını etkileyemeyecek kadar küçük
oldukları için ‘fiyat alıcısı’ olarak adlandırılır.
Bireysel bir firmanın malını sattığı piyasayı etkileme
gücü ne derece düşükse, rekabet o ölçüde
yüksektir.
Tam rekabet nedir?
En aşırı durum olan TRP’de her bireysel firma
“0” piyasa gücüne sahiptir.
Örneğin; Trakya’da ayçiçeği üreten bir çiftçi,
Anadolu’daki üretici ile rekabet etmez.
Çünkü piyasada oluşan fiyattan istediği kadar
mal satabilecektir.
7
Tam rekabet nedir?
Çok sayıda alıcının da olduğu piyasada yeni
firmaların piyasaya girişi önünde engel
yoktur.
Alıcı ve satıcıların tümü piyasa hakkında tam
enformasyona sahiptir.
TRP Varsayımları
1.
Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı vardır ve
bunlardan hiçbiri piyasayı etkileyemez.
Firmaların her biri piyasaya göre çok küçük olduğu için
piyasa fiyatını etkilemesi söz konusu değildir.
Daha önce belirtildiği gibi fiyat alıcısı olan firmalar,
piyasanın belirlemiş olduğu fiyat düzeyinde tam
olarak esnek bir talep eğrisiyle karşı karşıyadır.
TRP Varsayımları
Endüstri talep eğrisinin yukarı doğru eğimli normal bir talep eğrisi
olduğu (a) tam rekabet piyasasında, firma talep eğrisinin tam
esnek olması nedeniyle firmanın fiyatını Po üzerine çıkarması
halinde, malına ilişkin talep 0’a düşecektir.
8
TRP Varsayımları
2. Üretici ve tüketiciler tam enformasyona sahiptir ve piyasada
geçerli olan fiyatı bilirler. Eğer üretici firma malına Po üzerinde bir
fiyat koyarsa, çok sayıda küçük firmanın olduğu tam rekabet
piyasasında tüketiciler mallarını başka firmalardan satın alırlar
TRP Varsayımları
3. Mal homojendir yani üretilen bütün mallar
birbirinin aynıdır. Dolayısıyla tüketicilerin
malı nereden alacaklarına ilişkin bir
tercihleri yoktur, firmalar arasında
kayıtsızdırlar.
TRP Varsayımları
4. Tam rekabet piyasasında firmaların
endüstriye giriş çıkışı serbesttir. Piyasada
var olan firmalar yeni firmaların girişini
engelleyemez
9
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
Tam rekabet piyasasında her birim mal tek
fiyattan (P) satılacağından, ortalama gelir ve
piyasa fiyatı aynıdır.
P = AR = TR / Q
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
TRP’de firmanın hedefi kar max’dır.
Kısa dönemde rekabetçi firmanın bazı
girdileri sabittir. Ancak kullandığı
değişken kaynakların (emek,
hammadde vs.) miktarını değiştirerek
kar max sağlayabilir.
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
Firmanın kar mı yoksa zarar mı edeceği,
fiyatın (veya AR ortalama gelir) ortalama
maliyet (AC) eğrisinin altında mı yoksa
üstünde mi olduğuna bağlıdır.
10
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi- I
Kısa dönemde tam
Rekabet
piyasasındaki
bir firmanın karı
(a)’daki gibi pozitif,
(b)’deki gibi sıfır
(başa baş) ve
(c)’deki gibi negatif
olabilir.
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
Durumunda
Firma MC=MR eşitliğini
sağlayan q1 kadar mal
üretmiş ve kar
Maksimizasyonunu
gerçekleştirmiştir.
Maliyet eğrileri normal
kar olarak adlandırılan
bir kar unsurunu içerir.
(a)
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
Normal kar, firmanın mevcut faaliyetinde kalmasını
sağlamak için gereken getiridir. Uzun vadede ayrılıp
başka endüstriye geçmesini engelleyen kardır.
Toplam hasılat OP1Aq1, toplam maliyet ise OCBq1
alanıdır ve firma P1ABC alanı kadar aşırı kar elde
etmektedir.
11
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
(b) durumundaki firma
q2 kadar üreterek kar
maksimizasyonunu
sağlamıştır ve toplam
maliyetlerini
karşılamaktadır.
Normal kar elde eden
firma başa baş
noktasındadır.
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
(c) durumundaki
firma q3 kadar
üreterek kar
maksimizasyonunu
sağlamıştır. Ancak
P3DEF alanı kadar
zarar eden bu firma
zarar minimizasyonu
yapmaktadır.
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
Firmaların kısa dönemde zarar etmesi, endüstriden
çıkmalarına işaret olabilir.
Kısa dönemde zarar etmesine karşın,
şimdilik ortalama değişken maliyetlerini karşılayan
firmalar, ileride tekrar AVC+AFC karşılayacak gelir
(normal kar) elde edeceklerini düşünerek
faaliyetlerini sürdürebilirler.
12
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
Kısa dönemde firma ortalama
değişken maliyetlerini (AVC)
karşılayabildiği sürece
faaliyetini sürdürür.
Yandaki şekilde yer alan firma
için de durum böyledir.
Firmanın toplam hasılatı OpoCq
alanı, toplam maliyeti ise
OABq alanıdır.
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
Firma faaliyetine devam ederek
OEDq alanına eşit olan toplam
değişken maliyetlerini
karşıladığı gibi, sabit
maliyetlerinin bir kısmını da
(EPoCD alanı) karşılamaktadır.
Firma zarar etmektedir ancak bu
zarar, faaliyetine son vermesi
halinde edeceği zarardan daha
azdır.
Eğer firma kapanırsa karşılaşacağı
zarar EABD alanıdır.
AFC= ATC - AVC
Tam rekabet piyasasında kısa dönem
dengesi
NOT:
AVC eğrisi üzerindeki fiyatlarda firma fiyatı (marjinal hasılatı) marjinal
maliyete eşitler
ve
böylece marjinal maliyet eğrisinin AVC eğrisi üzerinde (F noktası
üzerinde)
kalan kısmı firmanın arz eğrisini
oluşturur .
13
Tam rekabet piyasasında uzun dönem
dengesi
Uzun dönem dengesinde bütün firmalar
kısa dönem ve uzun dönem ortalama
maliyet eğrilerinin en düşük noktasında
faaliyetini sürdürür ve ölçek
ekonomilerinden tam olarak yararlanır .
Tam rekabet piyasasında uzun dönem dengesi
(a)’daki firmanın kısa dönem ortalama ve marjinal maliyet eğrileri
sırasıyla SATC1 ve SMC1’dir. P1 piyasa fiyatında ve q1 miktarında
firma, taralı alana eşit olan aşırı kar elde etmektedir.
Bu durum firmayı ölçek ekonomisinden yararlanmak için kapasitesini
genişletmeye teşvik eder ve firma SATC2 ve SMC2 ile gösterilen
daha düşük ortalama ve marjinal maliyet eğrilerine kayar.Ayrıca aşırı
karın olması yeni firmaları da endüstriye çeker.
Tam rekabet piyasasında uzun dönem dengesi
Bu durum endüstri arzında artışa neden olur ve
endüstri arz eğrisi Şekil (b)’de görüldüğü gibi sağa,
S1’den S2’ye kayar.
Böylece piyasa fiyatı, uzun dönem denge fiyatı P2
ve denge miktarı Q2’ye ulaşıncaya kadar düşer.
14
Tam rekabet piyasasında uzun dönem dengesi
Şekil (a)’da görüldüğü gibi kapasitesini
genişletmesinden sonra firmanın yeni kısa
dönem ortalama ve marjinal maliyet eğrileri
SATC2 ve SMC2 olmuştur.
Tam rekabet piyasasında uzun dönem dengesi
Firma artık ölçek ekonomilerinin tümünden
yararlanarak, kısa dönem ve uzun dönem
maliyet eğrilerinin en düşük noktasında
faaliyetine devam etmektedir.
Tam rekabet piyasasında uzun dönem dengesi
Firma en düşük ortalama maliyet düzeyinde
(E noktası) q2 miktarını üreterek uzun dönem
dengesine ulaşmıştır.
q2’nin altında ya da üstünde herhangi bir
üretim miktarında zarar edecektir
15
TAM REKABET VE EKONOMĐK ETKĐNLĐK
Uzun dönemde firmalar ortalama maliyet eğrisi üzerinde en
düşük noktada faaliyet gösterirler.
Daha açık ifade ile, TRP, tüketicilerin en düşük maliyetle
üretilen mal ve hizmetler tüketmelerine olanak sağlar.
Ekonomik etkinliğin temel koşulu, fiyatın marjinal
maliyete eşit olmasıdır.
Pareto Etkinliği
Kaynaklar kıt olduğundan ekonomik etkinliğin sağlanması için
sahip olunan kaynakların israf edilmemesi gerekir.
Pareto’ya göre;
Bir tüketicinin refahını artırırken diğerinin refahını azaltmadan
kaynakların kullanımı mümkünse kaynaklar etkin kullanılmıyor
demektir.
Bir tüketicinin refahını azaltmaksızın diğerinin refahını arttırmak
mümkün değilse böyle kaynaklar etkin kullanılıyordur.
Dağıtım Etkinliği
Dağıtım etkinliği;
Kaynakların firma ve endüstriler arasında toplumun
(tüketicilerin) en fazla istediği mal ve hizmet
bileşimlerini üretecek biçimde dağıtılmış olmasını
gerektirir.
Üretimin bileşimini değiştirerek toplumsal refahı
arttırmanın olanaksız bulunduğu durumda
sağlanmış olur.
16
Üretim Etkinliği
Üretim etkinliği;
Belirli bir üretimin minimum miktarda kaynak
kullanılmasıyla elde edilmesini gerektirir,
bu da MC=P koşulunun sağlanmasına bağlıdır.
17