Fas az gelirli ülkeler sınıfında

Fas Ekonomisi Hakkındaki Genel Bilgiler
Dünya Bankası Doing Business raporlarına göre; Fas az gelirli ülkeler sınıfında yer
almaktadır. Nüfusu 33,008,150 milyon ve kişibaşına gelir 3,030 dolardır. İş yapma kolaylığı
açısında dünya sıralamasında 71’nci sırada yer almaktadır. Geçen yıla göre 3 sıra gerilemiştir.
Temel konu başlıkları ile bakıldığında, iş kurma konusunda 54’ncü sırada olan Fas geçen yıla
göre 7 sıra gerilemiştir. Bu gerilemeye rağmen, yeni iş kurarken şirketlerin ödedikleri kayıt
ücretinin azaltılması ve yapı izinleri konusunda reformlar gerçekleştirilmiştir. Bankalardan
kredi kullanılması konusunda dünyadaki sıralaması 104 olan Fas, bu konuda geçen yıla göre
bir gerileme göstermiştir. Aynı şekilde azınlık haklarının korunması konusunda da dünyadaki
sıralaması görece kötü ülkelerdendir ve 2015 yılı itibari ile 4 puan gerileyerek 122’nci sırada
yerini almıştır.
Yukarıda yer verilen gelişmelere daha spesifik olarak bakıldığında, ihracatta istenen
belgelerin sayısının azaltılması ile birlikte sınırlar ötesinde ticaret yapmak kolaylaşmıştır. Bu
ülkenin sıralamada 40’ncı sıradan 31’nci sıraya yükselmesine sebep olmuştur. Yapılan
kontratlarda yaşanan sıkıntılarla ilgili yargı süreçlerinin sonuçlandırılması konusunda 2014
yılına göre bir değişiklik gerçekleşmemiştir. İş başlatma süreçlerinde MENA ülkelerinin
ortalaması 8 iken Fas OECD ortalaması olan 4.8’e yaklaşmaktadır. İşyeri açma süresi
ortalama olarak 11 gün ile OECD ortalamasına yakındır.
İnşaat izinlerinin alınması 12 gün sürmektedir, tüm yatırım ve izin süreci 94 günlük bir süreye
yayılmaktadır. Toplam maliyetin % 3,7’si civarında bir maliyeti ifade etmektedir. 94 günlük
süre hem OECD ortalamasından hemde MENA ülkelerinde ki sürelerden daha kısa bir
süredir. Elektrik aboneliğinin açtırılması geçen seneye göre kötüleşen göstergelerden birisi
olsada yine 62 günlük bir süre ile OECD ortalamasının altındadır. MENA ülkelerinden ise
çok daha iyi bir süre olarak kayıtlarda yer almaktadır. Yapılan yatırımların güvence altında
olması ile ilgili olarak Fas sıralamada geçen yıla göre önemli bir yükseliş göstersede hala
dünya genelinde 115’nci sıradadadır ve iyileştirilmesi gereken alanlardan birisi olarak
görülmektedir. Bu süreçte harcanan gün sayısı hem OECD ortalamasının hemde MENA
ülkelerinin ortalamasının üzerindedir.
Kredi kullandırmada Fas MENA ülkelerine göre bir adım öne çıksada OECD ortalamasının
bir hayli altında kalmaktadır. Kanunlarla güvence altına alınan kısmın kredi kullanımına
katkısının artırılması gerekmektedir.
Yatırımcıların haklarının korunması anlamında Fas’ta bazı düzenlemelerin yapılmasına
ihtiyaç bulunmaktadır. Bu anlamda dünya ölçeğinde şeffaflık, hakların korunması, işlemlerin
açıklığı gibi konularda iyileştirmelerin olması yabancı yatırımcıların kendisini daha güvende
hissetmesine sebep olabilecektir.
Fas’ın vergi ve diğer yasal yükümlülüklerin ödenmesi anlamında dünya ölçeğindeki
sıralaması iyidir. Vergi ve benzeri yükümlülük anlamında kurulu şirketlerin yılda 6 defa
ödeme gerçekleştirmesi gerekmektedir. Kurum karlarının yaklaşık ortalama % 25 civarındaki
bir kısmı vergi olarak alınmaktadır. Sosyal güvenlik ödemeleri yaklaşık olarak kazancın %
22,7’sini oluşturmakta ve diğer vergilerle birlikte toplam vergi oranı yaklaşık % 49,3 lük bir
orana tekabül etmektedir. Kurumlar vergisi oranı % 30 seviyesindedir. Sosyal güvenlik
ödemeleri maaşların % 22,67’sine tekabül etmektedir. Taşıt vergisi olarak 8.000 MAD’lık
sabit bir vergi, damga vergisi olarak ise sayfa başına 20 MAD’lık bir rakam alınmaktadır.
İşçilerin sosyal güvenlik ödemelerine brüt maaşın % 6,29’lık bir kısmı kadar işveren
tarafından yasal katkı yapılmak zorundadır. Katma değer vergisi genel oranı % 20
civarındadır.
Fasla ilgili olarak ihracat ve ithalat ile ilgili iş yapma prosedürleri incelendiğinde, ihracat
gerçekleştirebilmek için 4 adet dokümana ihtiyaç olduğu ve bu sayının OECD ortalaması ile
aynı olduğu, MENA ülkelerinden ise daha iyi bir rakamı ifade ettiği görülmektedir. İhracatın
gerçekleştirilebilmesi için yaklaşık 10 günlük bir süre harcanmaktadır. Konteyner başına
yaklaşık ihracat maliyeti ise 595 USD civarındadır, bu rakam hem OECD ortalamasından
hemde MENA ülkeleri ortalamasından daha düşük bir rakamı göstermektedir. İthalatta ise 6
adet dokümana ihtiyaç duyulmaktadır. Bu rakam OECD ülkelerine göre fazla olsada MENA
ülkeleri ile kıyaslandığında daha iyi bir durumu yansıtmaktadır. İthalat için ihtiyaç duyulan
süre yaklaşık olarak 14 gündür ve yine bu rakam MENA ülkelerindeki 23,8 günlük süreden
daha az bir süredir. Konteyner başına ithalat maliyeti ise yaklaşık 970 USD’dir. İthalatta
doküman hazırlama 9 gün sürmektedir, gümrük işlemleri 2 gün, liman ve diğer hizmetler 2
gün, ulaşım ve bağlantılı işlemler 1 gün olmak üzere yaklaşık 14 günlük bir süre almaktadır.
Yaşanması muhtemel problemlerin adli ve resmi makamlarda çözülme süresi yaklaşık olarak
510 gündür, bu sürenin OECD ortalamasından bile daha iyi olması önemli bir göstergedir,
buna karşılık maliyetler ise göreceli olarak yüksektir. Yaklaşık olarak açılan dava konusu
rakamın % 25’i civarında bir maliyetle karşılaşılmaktadır. Ayrıca davanın sonuçlanması ile
ilgili olarak 40 adet süreç bulunmaktadır.
Fas Ekonomi Genel İstatistik
Nüfus
Nüfus Artış Oranı
İşgücü
İşsizlik
Nominal GSYİH
Kişi Başı GSYİH
GSYİH’deki Değişim
İhracat FOB
İthalat FOB
Dış Ticaret Açığı
Mal ve Hizmet İhracatındaki Artış
Mal ve Hizmet İthalatındaki Artış
Tarım / GSYİH
Sanayi / GSYİH
Hizmetler / GSYİH
İthalat Açığının Karşılanması
Toplam Dış Borç
Kişi Başı İçeriye Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırım
İşçi Verimliliğindeki Büyüme
Turizm Gelirleri
Kişi Başı Toplam Borç
Toplam Borç / GSYİH
Net Borç / GSYİH
Kişi Başı GSYİH (Satın Alma Gücü Paritesine Göre)
Kişi Başı Reel GSYİH Artışı
2005 Fiyatları ile Reel GSYİH
Nominal Mal ve Hizmet İhracatı
Nominal Mal ve Hizmet İthalatı
Nominal Gayri Safi Yatırım
Gayri Safi Yatırım / GSYİH
33,5 Milyon
% 1,5
12 Milyon
% 9,7
106 Milyar USD
3170 USD
2,4 %
20 Milyar USD
- 40 Milyar USD
- 20 Milyar USD
% 1,8
%3
% 13,8
% 24,9
% 52,5
5.2 Ay
46 Milyar USD
1540 USD
% 0.6
7 Milyar USD
1361 USD
43
23,2 %
7510 USD
% 0,9
87 Milyar Dolar
300,239 Milyon Dirham (36 Milyar USD)
421,076 Milyon Dirham (50 Milyar USD)
32 Milyar Dolar
% 30
Mal ve Hizmet İhracatı / GSYİH
Mal ve Hizmet İthalatı /GSYİH
Bütçe Geliri
Bütçe Harcaması
Bütçe Dengesi
Kamu Borcu
Bütçe Geliri / GSYİH
Bütçe Harcaması / GSYİH
Kamu Borcu / GSYİH
Borçlanma Faiz Oranı
Mevduat Faiz Oranı
Para Piyasası Faiz Oranı
Hizmetler Kredi
Hizmetler Borç
Hizmetler Dengesi
Finansman İhtiyacı
Ticari Bankaların Borçlanması
İç Yatırım
Dış Yatırım
Net Yatırım
Portfolyo Yatırım
Uluslararası Rezervlerde
Uluslararası Rezevrler
Cari Denge / GSYİH
Dış Ticaret Dengesi
Mal ve Hizmet İhracatı / Mal ve Hizmet İthalatı
Mal İhracatı / Mal ve Hizmet İhracatı
Mal İthalatı / Mal ve Hizmet İthalatı
İçeride Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar / GSYİH
İçeriye Yapılan Yatırımlar / Gayrisafi Sabit Yatırım
IMF’ye Borç
Toplam Borç / Mal ve Hizmet İhracatı
Uluslararası Rezervler / Toplam Borç
Net Borçlanma
Net Borçlanma / Mal ve Hizmet İhracatı
Toplam İhracat FOB
Toplam İthalat
Mal İhracatındaki Değişim
Mail İthalatındaki Değişim
% 33,8
% 47,4
240 569 Milyon Dirham
286 077 Milyon Dirham
45 508 Milyon Dirham
683 394 Milyon Dirham
% 27,1
% 32,2
% 76,9
%6
% 3,9
%3
15 Milyar USD
-8 Milyar USD
7 Milyar USD
- 11 Milyar USD
3 Milyar USD
3 Milyar USD
- 1 Milyar USD
2 Milyar USD
Yok
2 Milyar USD Azalma
21 Milyar USD
- 7.2 %
- 19,2 %
71,7
57,4
83,5
% 2,4
%8
1 Milyar Dolar
109
46 %
25 Milyar USD
58,9 %
23 Milyar USD
46 Milyar USD
% 1,8
%3
Fas Ekonomik Durum, Yorum ve Tahminler
Ülkenin ekonomik sistemi birkaç temel özellik etrafında şekillenmektedir. Dış dünyaya
oldukça açık bir ekonomidir. Fransa hem müşteri hemde ürün sağlayıcı olarak en temel ticaret
partneridir aynı zamanda en önemli kredi sağlayıcı ve yatırımcı durumundadır. 2005
istatistiklerine göre Fas Arap dünyasında Mısır’dan sonra en büyük ikinci GSYİH rakamına
sahiptir.
1980’lerden sonra IMF, Dünya Bankası ve Paris Klübünün kredtörlerinin desteği ile reel
ekonomik büyümeyi hedefleyen ekonomik program uygulamaya başlamıştır. Bu süreçte Fas
Dirham’ı konvertbl hale getirilmiş, finansal sektörde reformlar gerçekleştirilmiş ve bazı kamu
kurumları özelleştirilmiştir. Amerika ve Çin’in ardından dünyanın 3’ncü büyük fosfat
üreticisidir. Fosfat üretiminde ki dalgalanmalar ekonomiyi önemli ölçüde etkilemektedir.
Ekonomisi temelde tarım, fosfat üretimi ve turizme dayalıdır. Balık ve balıkçılık ürünleri de
önemlidir. Endüstri ve madencilik ise birlikte GSYİH’nın 3 de 1’i kapsanmaktadır.
Her ne kadar 2011 yılında çıkarılan anayasa ile, yargısal bağımsızlığa önem verilip
parlamento ve Başbakanın yetkileri artırılmaya çalışılsada Fas’ta hala kralın etkileri her
alanda etkisini göstermektedir.
Sübvansiyonların azaltılması ve emekliliğe ilişkin yapılan düzenlemeler rejimin
popularitesine zarar vermektedir. Hükümet bu durumu dengelemek için altyapı yatırımlarına,
eğitime tarıma madenciliğe özel bir önemle yaklaşmaktadır. Ancak tüm bu atılan adımlara
karşın sınırlı finansal imkanlar, etkili çalişmayan bürokrasi, kralın etkileri ve yolsuzluk bu
gelişimi sınırlamaktadır.
Petrol fiyatlarında yaşanan düşme sonrası körfez ülkelerinden gelen yardım ve yatırımlarda
azalma olsada, Fasın bu ülkelerle olan bağlarını güçlü şekilde korumaya devam etmektedir.
Süreç yavaş ilerlemesine rağmen, avrupa ile olan derin ve kapsamlı serbest ticaret alanı
gelişmesini sürdürmektedir ve önümüzdeki döneminde imzalanması beklenmektedir.
Her ne kadar baskılara maruz kalınsada, mali açığın önümüzdeki döneminde azalması
beklenmektedir. Bundaki temel etken görece hızlı büyüyen ekonomi, vergi kayıp kaçağının
azaltılması yönünde baskılar, maliyetli sübvansiyonlarda yapılan azaltımlar olarak
düsünülebilir. Bunda düşen petrol fiyatları sayesinde petrole verilen sübvansiyonda yapılan
azaltmanında etkisi vardır.
İmalat ve hizmetler sektöründe yaşanan olumlu gelişmelerden dolayı Reel GSYİH
büyümesinin 2015-2019 yılları arasında yüzde 4.4 seviyesinde gercekleşmesi beklenmektedir.
Ayrıca fasın temel ihracat pazarı ve turist merkezi avrupa ekonomisinde yaşanan olumlu
gelişmelerin buna katkı vermesi beklenmektedir.
Fasa yatırım yapılmasının temel sebepleri olarak Fas’lı yetkililerdeki algılama aşağıdaki
başlıklar altında özetlenebilir.
- Politik istikrar
- Sürekli ekonomik büyüme
- Gelişen limanlar
- Stratejik coğrafi pozisyonu
Kuzey Afrikada görülen ekonomik istikrarsızlıklara rağmen Fas parlamentosunun yetkilerini
artıran anayasa değişiklikleri gerçekleştirilmiş olması önemlidir. Söz konusu değişikliklerle
insan haklarının geliştirilmesi, bireysel özgürlüklerin artırılması, muhalefetin statüsütü tanıma
ve yasa yapma konularında yetkiler genişletilerek adımlar atılması olumludur.
Enflasyon düşük düzeylerde kalırken ekonomik büyüme istikrarlı seviyelerini korumuştur. Bu
dönemde Avrupa’ya yakınlığının avantajlarını kullanabilmek adına altyapı yatırımları
gerçekleştirilmiş özellikle Tangier-Med limanı Afrika’nın en işlek limalarından bir tanesidir
ve Avrupa’ya olan yakınlığı ile çok önemsenmelidir. 2017 yılına kadar 8 milyon konteyner
kapasitesi bulunmaktadır. Liman, demiryolu ve havayolu ile endüstriyel parka ve serbest
bölgeye bağlıdır. Ayrıca dünyanın önemli limanlarına geçiş için önemli bir noktadadır, bu
durum Fas’ın global bir ihracatçı olması için en önemli avantajlarından bir tanesidir.
Sanayi ürünleri açısından fas’a bakıldığında aşağıdaki yorumları yapmak mümkün
görünmektedir. Fas Afrika ülkeleri arasında 5’nci büyük ekonomidir. Dünya ekonomik
forumu tarafından Kuzey Afrika’nın en rekabetçi ekonomisi seçilmiştir. Ayrıca EIU
(Economic Intelligence Unit) tarafından Güney Afrika, Tunus ve Cezayir’in arkasından
kaliteli yaşam indeksi sıralamasında 4’ncü sırada yer almaktadır. Hizmetler sektörü
GSYİH’nın yaklaşık yarısını oluşturmaktadır. Madencilik, inşaat ve imalat sektörü ise
yaklaşık olarak % 25’lik bir pay almaktadır. En yüksek büyüme oranları turizm, telekom ve
tekstil sektöründe gerçekleşmiştir. Tüm bu olumlu gelişmelere rağmen GSYİH seviyesi tarım
sektörüne ve dolayısıyla mevsimler yağışlara göre dalgalanmaktador. Tarım sektörü
GSYİH’nin % 15’ini oluşturmasına rağmen çalışan nüfusun yaklaşık % 40-45’ini istihdam
etmektedir. Yarı nemli iklim özelliği ile Fas’ın GSYİH’sı yağmurlar ve tarım sektöründeki
üretime paralel değişiklik göstermektedir.
Fas’ın ana ekonomik partneri olan Avrupa’da devam eden ekonomik sıkıntılara rağmen Fas
ekonomisinin 2014 yılında gerçekleşen % 2,4 lük büyüme rakamının üzerine çıkarak 2015
yılında % 4 büyümesi beklenmektedir. Bunun arkasında yatan temel sebep ise 2014 yılında
düşük üretim gerçekleştiren ve tüketim üzerinde doğrudan etkisi olan tarım sektöründe
yaşanan toparlanmadır. 2019 yılına kadar söz konusu büyümenin istikrarını koruması ve 2019
yılında % 5’lik bir rakamın yakalanması beklenmektedir. Söz konusu büyüme rakamlarının
bu şekilde beklenmesinin altında yatan temel neden olarak, Fas’ın Ortadoğu ülkeleri ile olan
ticaret ve ekonomik bağlarını kuvvetlendirmesi, Avrupa ekonomilerinde ve Sahra altı Afrika
ülkelerinde yaşanan olumlu ekonomik gelişmeler söylenebilir. Öte yandan, işgücünü ve
yatırımı artırmayı hedefleyen ve ekonominin daha rekabetçi hale gelmesi için yapılan
reformlardaki ilerlemenin görece yavaş olması uzun dönemde daha hızlı büyümenin önündeki
engel olarak görülmektedir.
Ekonomik büyüme temel olarak tarımdışı sektörlerde yaşnan olumlu gelişmeler sebebiyle
büyümüştür. Sermaye harcamalarındaki artışlar ve istikrarlı bir fiyat politikası birkaç yıllık
geçiş döneminden sonra fosfat sektöründe toparlanma gerçekleşmesine sebep olmuştur.
Yenilenemez ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kapasitesinin artırılmasına yönelik
yatırımlar sonrasında elektrik üretiminin 2019 yılına kadar artarak devam etmesi
beklenmektedir. Otomotiv ve uzay endüstrilerininde içinde yer aldığı katma değer yaratan
üretim ve imalat sektörüne yabancılar tarafından gerçekleştirilen yatırımlar sonrasında hızlı
bir büyüme izlenmiştir. Fakat sanayi sektörünün toplam büyümesine bakıldığında tekstil gibi
geleneksel üretim yapan sektörlerdeki kötü performans sebebiyle büyüme ve gelişme oranının
bastırıldığı görülmektedir. Finans, Ticaret ve telekomünikasyon gibi hizmetler sektörü
göreceli olarak olumlu gelişmeler sergilemektedir. Öte yandan Fas için kritik sektörlerden
birisi olan turizm Kuzey Afrika’da yaşanan güvenlik problemleri ve Avrupa ülkelerinde
yaşanan ekonomik yavaşlama kaynaklı gelir azalması sebebi ile 2014 yılında bir gelişme
göstermeyerek aynı seviyeyi korumuştur. Önümüzdeki 5 yıl içinde yağmurun yağışına göre
üretim seviyeleri belirlenen tarım sektöründeki performans temel risk olarak ekonomik
büyümenin önünde durmaktadır.
Fas Türkiye Dış Ticaret İstatistik
Türkiye ile Fas arasındaki ihracat ve ithalat rakamları ve değişimleri (Türkiye-USD-TÜİK)
Yıllar
Değişim
İhracat
İthalat
Dış Ticaret
Hacimdeki
Hacmi
Değişim
2006
551,377,105
173,902,433
725,279,538
2007
721,594,690
198,460,090
920,054,780
%
31
14
27
2008
957,768,645
360,519,629
1,318,288,274
%
33
82
43
2009
%
2010
%
2011
%
2012
%
2013
%
2014
%
598,540,652
-38
623,957,425
4
920,895,944
48
1,014,905,540
10
1,192,899,957
18
1,406,816,388
18
234,729,259
-35
396,797,914
69
419,945,329
6
429,482,084
2
572,205,825
33
639,849,090
12
833,269,911
-37
1,020,755,339
22
1,340,841,273
31
1,444,387,624
8
1,765,105,782
22
2,046,665,478
16
STA’ın sadece Türkiye faydalanıyor demek aslında çokda doğru değildir. Keza yukarıdaki
Tablo incelendiğinde 2008 yılında Fas’ın Türkiye’ye ihracatını önemli ölçüde artırdığı, 2010
yılında keza Türkiye’nin Fas’a ihracatı neredeyse sabit kalırken Fas’ın % 69 civarında bir
artış gerçekleştirdiği, yine 2013 yılında Fas’ın ihracatında göreceli olarak artış gerçekleştiği
görülmektedir. Yıllar itibari ile dış ticaret hareketlerinde meydana gelen değişmeler STA’dan
kaynaklı değil ülke ekonomilerinde ve dünyada yaşanan ekonomik gelişmelere paralel
değişimler olduğu görülmektedir.
2006 yılından bu yana 2014 yılına kadar kümülatif artışa bakıldığında ise Türkiye’nin Fas’a
olan ihracatının 551,377,105 USD’den 1,406,816,388 USD’ye çıktığı ve yaklaşık % 155’lik
artışı gösterirken, Fas’ın ülkemize olan ihracatı ise yine 2006 yılında 173,902,433 USD iken
2014 yılında 639,849,090 USD olarak gerçekleşmiştir. Buda yaklaşık % 267’lik bir artışı
göstermektedir. Dolayısıyla STA’dan sadece ülkemizin faydalandığı söylemek rakamlardan
da görüleceği üzere mümkün değildir. Hatta yürürlüğe girdiği 2006 yılından bu yana Fas
tarafının ülkemize ihracatı daha fazla artmıştır.
Ürün Grubu Bazında İhracat ve İthalat (SITC Sınıflandırması-USD)
Ürün Grubu
İhracat
Canlı hayvanlar
Süt, süt ürünleri ve yumurtalar
654.229
Balıklar ve diğer deniz ürünleri
Hububat, hububat ürünleri
9.620.853
Meyve ve sebzeler
2.121.438
Şeker, şeker ürünleri ve bal
2.417.482
Kahve, çay, kakao, baharat ve ürünleri
3.129.551
Hayvanlar için gıda maddeleri
Çeşitli yenilebilir ürünler (yağ, homojenize ürünler, sos, maya vb.)
1.610.193
İçkiler
170.132
Tütün ve tütün mamülleri
5.042.802
Yağlı tohumlar, yağ veren meyveler
77.5
Ham kauçuk (tabii ve sentetik)
35.272
Mantar, odun ve kereste
16.975
Kağıt hamuru ve kullanılmış kağıt
Dokuma elyafı ve bunların artıkları
9.653.955
Hayvansal ve bitkisel gübreler, tuz, kükürt, topak, alçı gibi
1.276.412
mineral maddeler
Metal cevherleri, döküntüleri, hurdaları
Başka yerde belirtilmeyen hayvansal ver bitkisel menşeli
458.119
hammaddeler
Taş kömürü, kok kömürü ve biriket kömürü
23.525
Petrol, petrolden elde edilen ürünler
8.888.723
İthalat
188.178
1.547
6.868.242
422
3.485.028
1.522.240
52.904.893
17.284
822.919
692.557
62.844.600
587.324
489.9
2.184
Hayvansal sıvı ve katı yağlar
Bitkisel sıvı yağlar ve franksiyonları (rafine edilmiş olsun
olmasın, kmyasal işlem görmemiş)
İşlem görmüş bitkisel ve hayvansal katı/sıvı yağlar, mumlar
Organik kimyasal ürünler
İnorganik kimyasal ürünler
Debagat ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanen, boya, pigment,
macun, mürekkep
Tıp ve eczacılık ürünleri
Uçucu yağlar, parfüm, kozmetik, tuvalet müstahzarları
Mineral kimyasal gübreler
İlk şekillerde plastikler
İlk şekilde olmayan plastikler (boru, hortum, levha, yaprak, plaka,
şerit, film vb.)
Başka yerlerde belirtilmeyen kimyasal maddeler ve ürünler
Başka yerde belirtilmeyen İşlenmiş deri ve köseleler
Kauçuk ve kauçuktan eşya
Mantar ve ahşap eşya (mobilya hariç)
Kağıt,karton ve kağıt hamurundan eşya
Teksitil ürünleri (iplik, kumaş, yer kaplamaları, hazır eşya)
Taş, alçı, çimento, amyant, cam, seramik vb. maddeden eşya
Demir ve çelik
Demir ihtiva etmeyen madenler
Demir, çelik, bakır, nikel, aluminyum ve diğer adi metallerden
eşya
Güç üreten makineler ve araçlar
özelliği olan belirli sanayiler için makinalar ve aksamı
Metal işleme makineleri
Diğer genel endüstri makina/cihazların aksamları
Büro makinaları ve otomatik veri işleme makinaları
Haberleşme,ses kaydetme ve sesi tekrar vermeye yarayan cihaz ve
araçlar
Elektrik makinaları,cihazları ve aletleri, vb.aksam,parçaları
Motorlu kara taşıtları, bisiklet ver motosikletler, bunların aksam
ve parçası
Demir, deniz, havayolu taşıtları ile bunların aksam, parçaları
Prefafabrik yapılar; sıhhi su tesisatı, ısıtma ve sabit aydınlatma
cihazları
Mobilya; yatak takımı,yatak payandaları ve yastıklar
Seyahat eşyası,el çantaları vb. taşıyıcı eşya
Giyim eşyası ve bunların aksesuarları
Ayakkabılar ve aksamı
Başka yerde belirtilmeyen mesleki,ilmi,kontrol alet ve cihazlar
Fotograf, sinemacılıkta kullanılan alet ve cihazlar ile optik eşya
vb.
Tanklar ve diğer zırhlı savaş taşıtları (motorlu) (silahla donatılmış
olsun/olmasın)
Altın, parasal olmayan (altın cevheri ve konsentrası hariç)
Gemi ve uçak kumanyası, zati eşya, naklihane eşyası
TOPLAM
2.760.000
36.72
283.884
1
1.302.035
12.873.734
5.050.363
5.943
80.957.706
8.165
612.001
16.813.857
722.002
14.592.971
27.235.722
232.666
28.758.916
4.313.456
25.445
5.732.916
1.473.629
37.495.425
5.355.127
51.457.899
234.697.483
20.519.191
279.383.996
11.509.968
33.915.111
6.54
4.796.201
10.415
447.577
6.721
5.093.685
4.217.235
60.777
24.643.024
299.082
3.178.512
25.935.635
4.592.432
50.236.232
322.891
18.977.154
52.516
441.462
39.753
277.175
1.961
164.932
66.899.337
224.562.469
9.160.127
198.595.982
246.016
9.490.054
1.46
264.634
16.037.092
489.83
30.558.831
2.385.864
3.859.210
174.403
101.191
209.04
51.661.807
420.213
61.503
1.182
119.298.597
1.323.639
20.347.141
486.377
1.406.816.388
92.474.858
899
639.849.090
15 ürün grubunda Fas’ın ülkemize rekabet avantajı varken, 46 ürün grubunda ülkemizin Fas’a
karşı rekabet avantajımız bulunmaktadır.
Fas’ın son 2 yıla ilişkin ihracat ve ithalat rakamları aşağıda yer almaktadır. (USD)
İthalat
2013
2014*October
1
2
3
4
5
6
7
8
9
İspanya
Fransa
ABD
Çin
Suudi A.
İtalya
Almanya
Rusya
Türkiye
TOPLAM
İhracat
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Fransa
İspanya
Brezilya
ABD
İtalya
Hindistan
Hollanda
İngiltere
Almanya
Belçika
Türkiye
Değer
6 297 324 041
6 030 736 915
3 493 070 854
3 230 039 823
2 868 533 698
2 497 329 138
2 229 644 964
1 955 211 216
1 423 872 331
46.496.821.835
2013
Değer
4 860 309 621
4 281 197 688
1 287 917 895
878 278 198
857 410 070
785 791 005
679 283 382
620 645 457
620 622 829
580 821 999
434 043 639
Değer
5 295 957 711
5 163 601 130
2 983 256 548
3 034 437 622
2 162 620 583
1 982 018 224
1 997 676 756
1 869 309 570
1 478 819 054
39.639.318.713
%
14
13
8
7
6
5
5
4
3
%
13
13
8
8
5
5
5
5
4
2014*
Değer
4 058 389 286
4 420 869 583
1 059 242 751
780 969 974
891 341 685
677 410 318
528 555 403
594 641 134
561 817 154
362 642 851
439 351 096
%
22
19
6
4
4
3
3
3
3
3
2
%
20,16
21,97
5,26
3,88
4,43
3,37
2,63
2,95
2,79
1,80
2,18
Fas’ın Dünyadan İthalatında Başlıca Ülkeler ve Türkiye (USD)
Fas Yatırım İstatistik
Fas ülkesinde yıllar itibari ile yapılan yatırımlar aşağıda listelenmiştir.
Sektör
Sanayi
Gayrimenkul
Turizm
Enerji ve Maden
Ticaret
İnşaat
Holding
Banka
Ulaştırma
Tarım
Telekomünikasyon
Sigorta
Eğitim
Balıkçılık
Diğer hizmetler
Çeşitli
TOPLAM
* Geçici
2012
996,22
894,09
204,88
681,93
180,45
110,12
103,15
215,20
35,91
10,45
6,63
255,46
27,00
0,33
183,88
7,93
3 913,62
2013* Değişim (%)
1 867,13
87
916,77
3
406,11
98
335,29
-51
242,76
35
227,12
106
216,45
110
181,15
-16
108,89
203
36,62
250
28,16
325
14,43
-94
13,00
-52
7,28
2106
215,74
17
11,20
41
4 828,10
23
Fas İstatistik Ofisi (1 USD=8,2 Dirhem)
Fas ülkesinde tüm dünyadan gerçekleştirilen yatırımların 2012 yılı kesin rakamları ile 2013
yılı en güncel geçici tahminlerine aşağıda yer verilmektedir. (milyon USD)
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
Ülke
Fransa
Birleşik Arap Emirlikleri
Singapur
İsviçre
İngiltere
Suudi Arabistan
Lüksemburg
Birleşik Devletler
Almanya
İspanya
Hollanda
Maurice
Belçika
Katar
Süet
Kuveyt
İtalya
Türkiye
Bahreyn
Lübnan
Kanada
Polonya
Tunus
Gabon
Monako
Kore Cumhuriyeti
Tanzanya
Portekiz
Hong Kong
İrlanda
Çin
Hindistan
İzlanda
Mısır
Norveç
Ürdün
Kıbrıs
Gine
Andorra
Finlandiya
Çek Cumhuriyeti
Moritanya
Estonya
Bahamalar
Japonya
Avusturya
Kongo
Libya
Lihtenştayn
Avustralya
Suriye
2012
1 493,50
949,96
4,67
152,15
92,13
147,66
36,07
227,28
67,89
193,65
132,04
36,43
53,20
65,78
1,79
11,35
34,02
5,54
29,01
12,85
14,67
14,55
22,96
11,07
9,44
0,11
0,02
26,62
1,94
3,48
0,43
13,94
1,99
1,90
1,29
0,40
4,61
0,21
0,38
0,95
0,01
0,05
2,40
4,02
2,68
2,27
3,84
3,17
2013*
1 778,50
413,70
396,18
338,63
313,16
233,73
228,49
205,39
160,16
135,44
103,67
77,55
65,70
47,80
40,22
39,80
38,61
24,22
22,67
14,77
13,95
13,77
12,40
12,30
8,27
7,87
7,56
7,28
7,00
6,68
6,43
4,77
3,77
3,66
2,78
2,57
2,45
2,40
2,37
2,27
1,84
1,52
1,45
1,29
1,27
0,89
0,71
0,71
0,54
0,32
-
Pay (%)
37
9
8
7
6
5
5
4
3
3
2
2
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
52
Filipinler
Diğer Ülkeler
TOPLAM
1,68
15,55
3 913,62
8,62
4 828,10
0
100
* Geçici
1 USD = 8,2 Dirhem
(Fas İstatistik Ofisi)
Avantajlar
- Fasın stratejik coğrafi konumu dolayısıyla, ülkede yapılacak yatırımlarla sadece Fas pazarı
değil, komşularına ve özellikle Avrupa ile Sahra altı ülkelerde ve hatta Amerika kıtasında
fırsatların yakalanma ihtimali. Bu ihtimalin realize edilmesinde Fas’ın, Ülkemiz, ABD ve AB
ile yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmaları ve Agadir anlaşmasının rolü
-Görece siyasi ve ekonomik istikrar
-Fas pazarında ülkemiz malları imajının “ucuz, kaliteli ve iyi” olması
-Nakliye sürelerinde ve imkanlarında yaşanan olumlu gelişmeler
-Vize uygulamasının bulunmaması ve uçuş kolaylıklarının iş adamlarımıza serbest seyahat
imkanı sunması,
-Kültürel benzerlik, tarihi bağlar, özellikle aynı dinden oluşumuz , pek çok sektörde ortak
proje gerçekleştirme yeteneğinin bulunması, bu ülkede değişik projeler üstlenmiş olan
firmaların deneyimleri ve olumlu imajları, ülkemiz insanına duyulan genel sempati
-Zenginleşen ekonomi ve buna bağlı tüketim malları talebinin karşılanmasında, ülke içi
üretimin ve teknolojinin yetersiz kalması
-Ülkede konut açığının kapatılması projeleri ve kentsel dönüşüm, yol yapımı, liman, baraj,
şehirlerde toplu taşıma projeleri, elektrik ve su dağıtım şebekelerinin yenilenmesi gibi alt yapı
yatırımlarına hız verilmesi, orta ve batı afrika ülkelerinde ki projelere ortak katılma imkanı ve
olasılığının bulunması
-Çalışma ve yabancı sermaye mevzuatlarının uluslararası standartlar açısından görece ve
yeterince liberal olması, ülkede yabancıların şirket kurması, yatırım yapması ve yabancı işçi
çalıştırmasına izin verilmesi, ufak detaylar dışında yerli ile yabancı ayrımının yapılmaması
-Serbest Bölge uygulamaları, vergisel ve yatırımsal teşvikler, pazara giriş engellerini aşmak
ve diğer pazarlara uygun koşullarda ihracat yapabilmek için Tanger-Med serbest bölgesi başta
olmak üzere ülke genelinde sunulan avantajlar
Tehditler ve Zayıf Yanlar
-STA kapsamında uygulanması gereken gümrük vergilerine ilişkin anlaşma dışı tarife dışı
engeller,
-AB ülkelerinin, özellikle Fransa ve İspanyanın, coğrafi yakınlıkları ve ihracat teşvikleri
- Tarım sektöründe kota uygulamaları ve gümrük vergileri yüksekliği
-İki ülke arasında Sosyal Güvenlik Anlaşmasının bulunmaması
-Hukuki ve idari sistemin zaman zaman ağır çalışması, yeni alınan veya uzatılan oturum
izinlerinde bürokrasinin çok yavaş işlemesi
- Firma yetkililerimizden İngilizce dili ile ticaret yapmaya çalışmaları
- Bazı firmallar tarafından pazara girişte gösterilen sabırsız yaklaşımlar yanısıra, pazar ve
özellikle ithalatçı firma hakkında gerekli araştırmalar yapılmadan gönderdikleri malların
bedellerini tahsil edememeleri ve belli zararlara katlanmak zorunda kalmaları
-Yabancı işçi çalıştırılması konusunda zaman zaman yaşanan zorluklar
Öne Çıkan Sektörler
-Makine ve Teçhizat, (tarım makinaları, ahşapi PVC ve aluminyum işleme makinaları, inşaat
makinaları, ambalaj makinaları, motor ve jeneratörler, endüstriyel temizlik makinaları,
değirmen makinaları)
-Demir Çelik Mamulleri,
-İnşaat ve İnşaat Malzemeleri,
-Yedek Parça,( arabalar, römorklar, tarım makinaları)
-Elektronik Sanayi ve Küçük Elektrikli Cihazlar
-Turizm/seyahat sektörü
-Haberleşme,
-Tarım,
-Gıda İşleme ve Paketleme,
-Çevre, Su ve Atık Yönetimi,
-Bankacılık ve Sigorta Hizmetleri ,
-Balıkçılık,
-Tekstil (ev tekstili, döşemelik kumaş, hazır giyim erkek ve kadınlar için, halılar, iç çamaşırı
ve pijama, iplik sanayi)
-Turizm
-Kozmetik
-Hazır Giyim
-Mobilya
-Kağıt ve Kağıt Ürünleri
-Tıbbi Ürünler
-İlaç ve Kozmetik Ürünleri
-Plastik Ambalaj Ve Boru
-Temizlik Ürünleri
-Soğutma ve İklimlendirme
-Asansör