View/Open - Giresun Üniversitesi

Ekoloji 18, 70, 38-46 (2009)
Reyhanlý Yeniþehir Gölü (Hatay) Su Kalitesinin
Belirlenmesi
Yalçýn TEPE*
Giresun Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 28049 Giresun-TÜRKÝYE
*Corresponding author: [email protected]
Özet
Hatay ili Reyhanlý ilçesinde bulunan Yeniþehir Gölü su kalitesi özelliklerini belirlemek amacýyla
gerçekleþtirilen bu çalýþmaya Nisan 2003 tarihinde baþlanýlmýþtýr. Bu çalýþma 12 ay boyunca yürütülmüþ
olup, su örnekleri aylýk olarak tek istasyondan toplanmýþtýr. Su kalitesi parametrelerinden; çözünmüþ
oksijen, pH, sýcaklýk, tuzluluk, kimyasal oksijen ihtiyacý (KOÝ), toplam alkalinite, toplam sertlik, amonyak
azotu, nitrit, nitrat, fosfat, sülfit, sülfat, klor, potasyum, sodyum, silis ve askýda katý madde (AKM) analizleri
yapýlmýþtýr. Yapýlan çalýþma sonucunda Yeniþehir Gölü'nün su kalitesi parametrelerinin aylara göre
deðiþimleri belirlenmiþtir. Su kalitesini belirleyen fiziko-kimyasal parametreler, Reyhanlý Yeniþehir
Gölü'nün ekolojik sistemine zarar verebilecek seviyelerde çýkmadýðýndan gölde kirlilik sorunu olmadýðý
hükmüne varýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Hidroloji, su kalitesi, su kirliliði, Yeniþehir Gölü.
Determination of the Water Quality of Reyhanlý Yeniþehir Lake (Hatay)
Abstract
This study, purposing to determine water quality characteristics of Yenisehir Lake, located in Reyhanli town
of Hatay, were begun on April 2003. This study was carried out for 12 months by taking water samples
monthly from one station. Water quality parameters of dissolved oxygen, pH, temperature, salinity,
chemical oxygen demand (COD),total alkalinity, total hardness, ammonia, nitrite, nitrate, phosphate,
sulphite, sulphate, chloride, potassium, sodium, silica and total dissolved solids (TDS) were measured.
Changes in water quality parameters of Yenisehir Lake by months were determined. Since, the physicochemical parameters which are determine the water quality did not found at the levels to damage the
ecological balance of the Reyhanli Yenisehir Lake it is decided that there is no pollution problems in the
Lake.
Keywords: Hydrology, water pollution, water quality, Yenisehir Lake.
Tepe Y (2009) Reyhanlý Yeniþehir Gölü (Hatay) Su Kalitesinin Belirlenmesi. Ekoloji 18, 70, 38-46.
GÝRÝÞ
Reyhanlý, altmýþ beþ bin nüfuslu, Hatay'ýn
Suriye'ye sýnýr kapýsý bulunan ilçelerinden bir
tanesidir. Ýlçe konumu itibarý ile önem
kazanmaktadýr. Reyhanlý Yeniþehir Gölü doðal bir
göl olup, þehrin tek içme suyu kaynaðýdýr. Hatay
Amik Ovasýnda, yaz aylarýnda suya baðlý tarým
yapýldýðý için göl suyu zirai sulama kaynaðý olarak da
büyük bir öneme sahiptir. Ýlçe önemli bir sýnýr kapýsý
olduðu için þehre giriþ çýkýþlar aþýrý derecede
yoðundur. Ayrýca göl etrafýnda aðaç ve yeþil alanlarýn
bulunmasý, yöre halkýný piknik alaný olarak
çekmektedir. Gölün etrafýnda çeþitli turistlik tesisler
ve dinlenme alanlarý bulunmakla beraber, göl spor
balýkçýðý içinde kullanýlmaktadýr. Gölün bu kadar
çok alanda kullanýlmasý bölge için olan deðerini her
geçen gün arttýrmaktadýr. Reyhanlý Yeniþehir
Gölü'nde ticari anlamda balýkçýlýk yapýlmamaktadýr,
bu da gölün doðal canlýlýðý için bir nebze olsa da
önemli bir bulgudur. Gölde canlý yaþamýn var
olmasý, doðal ortamýn kaldýrabileceði kirliliði
temizleme yeteneðini arttýrýr.
Dünya nüfusunun hýzla artýðý göz önünde
tutulursa insanoðlunun yiyecek kaynaklarýný bilinçli
bir þekilde kullanmasý ve yeni besin kaynaklarý
yaratma sorunlarý ile karþý karþýya kalacaktýr
(Egemen ve Sunlu 1996). Su kalitesi; türlerin
bileþimini, verimliliðini, bolluk durumlarýný ve
sucul türlerin fizyolojik durumlarýný etkilemektedir.
Göller sürekli alýcý ortam özelliði gösterdiði için
çevre kirliliðinden birinci derecede etkilenirler.
Çeþitli nedenlerle yüzey sularýnýn su kalitesinin
bozulmasý, göllerdeki besleyici element dinamiði ve
su kalitesi araþtýrmalarýna her geçen gün daha fazla
önem kazandýrmaktadýr. Bu nedenle, göllerdeki
besleyici element dinamiði ve su kalitesi üzerine de
Geliþ: 21.05.2007 / Kabül: 23.10.2007
38
No: 70, 2009
Reyhanlý Yeniþehir Gölü (Hatay) Su Kalitesinin Belirlenmesi
birçok araþtýrma yapýlmaktadýr (Tepe ve Mutlu 2004,
Taþ 2006). Son 50 yýldýr zirai ve endüstriyel
faaliyetlerde meydana gelen bariz deðiþim Hatay
ilinde de su ve toprak kaynaklarýnýn bozulmasýný
tehdit eden insan kaynaklý etkenlerden biridir.
Arazilerin ziraata açýlmasý, topraklarýn tuzlulaþmasý,
yoðun zirai gübre kullanýmý, pestisitlerin yaygýn
kullanýmý, erozyon ve organik madde ile bitkisel
çeþitliliðin azalmasý en önemli çevresel problemler
olarak su kaynaklarýný tehdit eder olmuþtur (Zalidis
ve ark. 2002). Bu çalýþmanýn amacý Reyhanlý
Yeniþehir Gölü su kalitesinin fiziko-kimyasal
yöntemlerle bir yýl boyunca izlenmesi ve su kalitesi
verilerinin mevsimsel deðiþimlerinin belirlenerek
kaydedilmesidir.
MATERYAL VE METOT
Çalýþma Alaný
Yeniþehir Gölü, Hatay ili, Reyhanlý ilçesi sýnýrlarý
içerisindedir. Göl yer altý kaynak sularýndan
beslenmektedir. Doðal bir göl olan Yeniþehir
gölünün derinliði 8 m, yüzölçümü 20.000 m2'dir.
Göl
sulama,
içme
ve
turistlik
amaçlý
kullanýlmaktadýr. Göçmen kuþlarýn uðrak alaný olan
göl ve çevresi koruma altýnda olup, ancak belli
dönemlerde spor balýkçýlýðýna açýlmaktadýr. Bu
nedenle de gölde ticari amaçlý avcýlýk baskýsý azdýr.
Balýk populasyonlarý ve sucul canlýlarca zengin bir
su kaynaðýdýr. Gölde belirlenen tek istasyon
lokantalar mevkii þelale önüdür (Þekil 1).
Su Analizleri
Su kalitesini oluþturan, bazý parametrelerin
seviyelerini belirlemek için numune toplamasýna
Nisan 2003 tarihinde baþlanmýþ ve Nisan 2004'de
kadar bir yýl boyunca toplanan numunelerin aylýk
olarak analizleri yapýlmýþtýr. Araþtýrmada kullanýlan
numune kaplarý sahaya çýkmadan bir gün önce sýrasý
ile asit banyosu (%1-2 HCl) ve saf sudan geçirilerek
yýkanmýþtýr. Daha sonra saf su ile çalkalanan
numune kaplarý etüvde kurutulmaya býrakýlmýþtýr
(Boyd ve Tucker 1992). Numune kaplarý, su
yüzeyinin yaklaþýk 10 cm altýna daldýrýlarak suyun
kendi cazibesi ile su örnekleri alýnmýþtýr. Alýnan su
örnekleri analiz için zaman kaybedilmeden
laboratuara
taþýnmýþtýr.
Su
kalitesi
parametrelerinden oksijen, sýcaklýk, pH ve tuzluluk,
arazi tipi cihazlar yardýmýyla sahada ölçülmüþtür.
Oksijen ölçümünde YSI marka 52 model
oksijenmetre, pH ölçümünde Orion marka 420A
model pH metre ve tuzluluk ölçümünde ise YSI
marka 30 model salinometre kullanýlmýþtýr.
No: 70, 2009
Ekoloji
Su kalitesini belirleyen diðer parametrelerden,
toplam alkalinite, toplam sertlik, toplam amonyak
azotu, nitrit, nitrat, fosfat, sulfit, sülfat, klor,
potasyum, silisyum, sodyum, askýda katý madde ve
kimyasal oksijen ihtiyacý (KOÝ) analizlerini yapmak
için su numuneleri Mustafa Kemal Üniversitesi Su
Ürünleri Fakültesi laboratuarlarýna getirilmiþ ve
ayný gün analiz edilmiþlerdir. Toplam alkalinite için
sülfürik asitle ve toplam sertlik için EDTA ile
titrasyon yöntemi kullanýlmýþtýr. Sonuç deðerleri
her iki tayinde de mg/L CaCO3 cinsinden ifade
edilmiþtir. Klor (Cl2) miktarý, Hg(NO3)2 solüsyonu
kullanýlarak, titrasyon yöntemiyle bulunmuþtur.
Kimyasal oksijen ihtiyacý (KOÝ) seviyesi, kuvvetli
kimyasal oksitleyiciler kullanýlarak, doðal ve kirletici
organik yükün parçalanmasý sýrasýnda kullanýlan
oksijen miktarýný saptamaya dayanan demir
amonyum sulfat ile titrasyon yoluyla hesaplanmýþtýr.
Fotometrik ölçüm gerektiren nitrat (NO3), nitrit
(NO2-), toplam amonyak azotu (NH3+NH4+),
fosfat (PO43-) standart prosedürlere uygun olarak su
numunelerinin spektrofotometrik deðerlerinin
ölçümlerinde Shimadzu marka UV-1601PC model
spektrofotometre kullanýlmýþtýr. Askýda katý madde
(AKM) analizi, su whatman marka 42 nolu 0.45 μm
membran filtrelerden süzülüp daha sonra filtre
kâðýtlarýnýn 103°C ta 24 saat bekletilmesi ile oluþan
aðýrlýk farkýndan yapýlmýþtýr. Bahsi edilen tüm bu su
analizleri Boyd ve Tucker (1992) de belirtilen
standart analiz yöntemleri kullanýlarak yapýlmýþtýr.
Sulfit, sülfat, potasyum, sodyum ve silis miktarlarý
Nova 60 Spektrofotometre ve Merck kitleri ile
ölçülmüþtür.
Her parametrenin aylýk ortalamalarý, standart
sapmalarý ve grafikleri Microsoft Office Professional
Edition 2003 ürününün bir parçasý olan Microsoft
Office Excel 2003 kullanýlarak hazýrlanmýþtýr.
BULGULAR
Mevsimlere göre önemli deðiþiklikler gösteren
su sýcaklýðý Ocak 2004'de 14,6ºC olarak en düþük
deðerdedir. Aðustos 2003'te su sýcaklýðý 29,7ºC ile en
yüksek deðerine ulaþmýþ, ve yýllýk ortalama 21,4°C
olarak kaydedilmiþtir (Þekil 2).
Bir yýl boyunca pH deðerlerinin en düþüðü Ocak
2004'te 7,92 ve en yükseði Aðustos 2003'te 8,12
olarak kaydedilmiþtir. pH deðerleri ortalamalarý
arasýnda mevsimsel bir deðiþiklik olmadýðý
anlaþýlmýþtýr. pH deðeri kýþ aylarýnda yýlýn diðer
aylarýna göre ortalamada küçük bir düþüþ
göstermiþtir.
39
Tepe
Ekoloji
Tablo 1. Su kalitesi parametrelerinin yýllýk ortalama
deðerleri, deðer aralýklarý ve standart sapmalarý.
Þekil 1. Hatay ili ve Yeniþehir Gölü konumu.
Çözünmüþ oksijen deðerleri yýllýk ortalama 7,76
mg/L olarak seyretmiþtir. Göldeki en düþük oksijen
deðerleri Aðustos ve Eylül 2003 aylarýnda 6,32 mg/L
olarak, en yüksek oksijen deðeri ise Þubat 2004
ayýnda 12,19 mg/L olarak kaydedilmiþtir. Mevsimsel
olarak yaz ve sonbahar aylarýnda ortalama oksijen
seviyeleri birbirlerine yakýn seyretmiþ (yaz ort. 6,38
mg/L; güz ort.6,55 mg/L) , kýþ mevsimi ortalamasý
10,05 mg/L olarak gerçekleþmiþtir. Bahar aylarýndaki
ortalama çözünmüþ oksijen seviyesi ise 8,06 mg/L
olarak kaydedilmiþtir (Þekil 3).
Kimyasal Oksijen Ýhtiyacý (KOÝ) çalýþmanýn
baþlangýcý 2003 Nisan ayýnda yaklaþýk 24 mg/L iken
her ay yapýlan ölçümlerden anlaþýlacaðý üzere
giderek düþüþ göstermiþ ve 2003 Aðustos ayýnda 18
mg/L ile çalýþma sýrasýndaki en düþük deðer
kaydedilmiþtir. Aðustos ayýndan sonra, 2004 yýlý
Þubat ayýna kadar ise yükseliþe geçmiþ ve 41 mg/L ile
en yüksek deðere ulaþmýþtýr Yýllýk ortalama KOÝ
deðerleri 28 mg/L olarak hesaplanmýþtýr.
Nitrit, Nitrat ve Amonyak seviyeleri, çalýþma
süresince yaz aylarýnda, diðer aylara göre daha düþük
deðerlerde olduðu kaydedilmiþtir. Göldeki
mevsimsel nitrit seviyeleri ortalamalarý; bahar 0,021
mg/L, yaz 0,007 mg/L, güz 0,038 mg/L ve kýþ 0,061
mg/L olarak belirlenmiþtir. Nitritin en düþük deðeri
Temmuz 2003'te 0,005 mg/L'dir ve en yüksek deðeri
ise Ocak 2004'te 0,068 mg/L'dir. Araþtýrma süresince
göldeki nitrit ortalamasý 0,032 mg/L hesaplanmýþtýr.
Reyhanlý Yeniþehir Gölü'nde nitratýn en düþük ve en
40
Þekil 2. Göldeki aylýk sýcaklýk (ºC) ve pH seviyeleri.
No: 70, 2009
Ekoloji
Reyhanlý Yeniþehir Gölü (Hatay) Su Kalitesinin Belirlenmesi
yüksek seviyesi nitritte olduðu gibi Temmuz 2003'te
en düþük 4,1 mg/L, Ocak 2004'te ise en yüksek 6,2
mg/L'dir. Nitratýn mevsim ortalamalarý; bahar 4,9
mg/L, yaz 4,26 mg/L, güz 5,26 mg/L, kýþ 5,93 mg/L
ve yýllýk ortalama 5,09 mg/L olarak belirlenmiþtir.
Amonyaðýn yýllýk ortalamasý 0,25 mg/L, yýl boyunca
en düþük deðeri 2003 yýlý Temmuz ayýnda 0,073
mg/L ve en yüksek deðeri 2004 yýlý Ocak ayýnda
0,409 mg/L olarak kaydedildi. Amonyak deðerleri
mevsim ortalamalarý; bahar 0,208 mg/L, yaz 0,088
mg/L, güz 0,294 mg/L ve kýþ 0,397 mg/L olarak
seyretmiþtir (Þekil 4).
Tuzluluk beklendiði gibi yýl boyu deðiþmeyip 0,2
ve 0,3 ppt ölçülmüþtür. Buharlaþmanýn fazla olduðu
aylar olan yaz mevsiminde tuzluluk deðerleri artmýþ
ve 0,3 ppt olarak kaydedilmiþtir. Diðer aylarda göl
suyunun tuzluluk deðeri 0,2 ppt olarak
kaydedilmiþtir. Toplam alkalinite deðerleri mevsim
ortalamalarý bahar ve güz aylarýnda birbirine oldukça
yakýn deðerler göstermiþtir. Yaz mevsimine doðru
azalan alkalinite deðerleri en düþük deðere 2003
yýlýnýn Temmuz ayýnda 164 mg CaCO3 /L olarak ve
kýþ mevsimine doðru en yüksek deðerine 2004 yýlý
Ocak ayýnda 177 mg CaCO3 /L olarak
gerçekleþmiþtir. Toplam alkalinite mevsim
ortalamalarý sýrasýyla bahar 172 mg CaCO3 /L, yaz
165 mg CaCO3 /L, güz 171 mg CaCO3 /L ve kýþ
mevsiminde 177 mg CaCO3 /L olup yýllýk ortalama
toplam alkalinite deðeri 172 mg CaCO3 /L þeklinde
gerçekleþmiþtir (Þekil 5). Toplam sertlik deðerleri
mevsim ortalamalarý bahar 303 mg CaCO3 /L, yaz
299 mg CaCO3 /L, güz 302 mg CaCO3 /L ve kýþ
mevsimi ortalamasý 304 mg CaCO3 /L olarak
gerçekleþmiþtir. En düþük toplam sertlik deðeri 298
mg CaCO3 /L Temmuz ayýnda, en yüksek toplam
sertlik deðeri Ocak ve Þubat aylarýnda 305 mg
CaCO3 /L gerçekleþmiþtir (Þekil 5).
Sucul yaþamýn verimliðini etkileyen, önemli bir
besleyici mineral olan fosfat ortalama 2,7 mg/L
bulunmuþtur. Nisan 2003'te en düþük deðerde 1,8
mg/L ve Aðustos 2003'te en yüksek 4 mg/L olarak
belirlenmiþtir. Yaz aylarýnda fosfat deðerleri artýþa
geçmiþ (ort. 3,5 mg/L), sonbahar (3,1 mg/L), kýþ (2,2
mg/L) ve baharda (1,96 mg/L) daha düþük
seyretmiþtir (Þekil 6).
Silis yýl boyunca ortalama olarak 9,85 mg/L
seviyelerinde seyretmiþtir. Aðustos 2003'te en düþük
8,1 mg/L ve Ocak 2004'te 12,5 mg/L olarak en
yüksek seviyede çýkmýþtýr. Yaz aylarýnda ortalama
silis seviyesi 8,53 mg/L olarak bulunmuþtur.
Sonbahar ve bahar aylarýnda ortalama seviyeleri
birbirine yakýn (9,4 ve9,6 mg/L) çýkmýþtýr. Kýþ
aylarýnda silis yükseliþe geçmiþ ve ortalama 11,86
mg/L bulunmuþtur.
Potasyum ve Sodyum tuzlarý konsantrasyonlarý
yaz mevsiminin son ayýna kadar düþmüþ ve Aðustos
ayýndan sonra Ocak ayýna kadar yükseliþe geçmiþtir.
Potasyum yýl boyu ortalama 6 mg/L, en düþük deðer
Aðustos 2003'te 4mg/L ve en yüksek Ocak 2004'te
8,1 mg/L olarak gerçekleþmiþtir. Potasyum seviyeleri
yaz aylarý ortalamasý 4,23 mg/L, baharda ortalama
5,33 mg/L sonbaharda ortalama 6,63 mg/L ve kýþ
aylarý ortalamasý 7,83 mg/L olarak diðer
mevsimlerden yüksek bulunmuþtur. Sodyum yýl
boyu ortalama 58 mg/L ve en düþük Temmuz
2003'te 51 mg/L, en yüksek deðer Ocak 2004'te 66
mg/L seviyelerinde bulunmuþtur. Sodyum tuzunun
mevsimlere göre seviyeleri yaz aylarý ortalama 52,33
mg/L, sonbahar ve bahar ortalamalarý birbirine yakýn
(58 mg/L ve 57,66 mg/L) çýkmýþ ve kýþ aylarýnda ise
ortalama deðer 62,66 mg/L olarak diðer mevsim
ortalamalarýndan yüksek bulunmuþtur (Þekil 7).
Þekil 3. Çalýþmanýn aylýk Çözünmüþ Oksijen (mg/L) ve Kimyasal Oksijen Ýhtiyacý (KOÝ) (mg/L) seviyeleri
No: 70, 2009
41
Tepe
Ekoloji
Þekil 4. Çalýþmanýn aylýk Nitrat, Nitrit ve Amonyak (mg/L) seviyeleri.
Þekil 5. Çalýþmanýn aylýk alkalinite ve sertlik (mg CaCO3/L) seviyeleri.
Klor çalýþmanýn baþlangýcý olan Nisan 2003
ayýndan 0,142 mg/L en düþük seviyeden baþlayarak
yavaþ artýþlarla Ekim ayýna kadar artýþýný sürdürmüþ
ve en yüksek 0,217 mg/L seviyesine geldikten sonra
araþtýrmanýn sonuna kadar düþüþe geçerek baþlangýç
seviyelerine gerilemiþtir (0,144 mg/L). Klorun
mevsimlere göre ortalamasý, yaz 0,194 mg/L,
sonbahar 0,203 mg/L, bahar 0,15 mg/L ve kýþ 0,203
mg/L bulunmuþtur (Þekil 8).
42
Sülfit, Nisan ayýndan Aðustos ayýna kadar 8,8
mg/L den 4,7 mg/L seviyelerine kadar gerilemiþtir ve
bu arada en düþük seviyesini Aðustos ayýnda
gerçekleþtirmiþtir. Aðustos ayýndan sonra Ocak
ayýna kadar artmýþtýr ve en yüksek deðeri olan 16,7
mg/L seviyesine ulaþmýþtýr. Ocak ayýndan sonra
sülfit miktarlarý düþerek araþtýrma sonunda 10,8
mg/L seviyesine inmiþtir. Çalýþma süresince sülfit
deðeri yýllýk ortalamasý 9,3 mg/L olarak seyretmiþtir.
No: 70, 2009
Ekoloji
Reyhanlý Yeniþehir Gölü (Hatay) Su Kalitesinin Belirlenmesi
Þekil 6. Çalýþmanýn aylýk fosfat (PO43-) ve silis (mg/L) seviyeleri.
Þekil 7. Çalýþmanýn aylýk sodyum (Na+), potasyum (K+) (mg/L) seviyeleri.
Þekil 8. Çalýþmanýn aylýk klor (Cl2) (mg/L) seviyeleri.
Sülfat, Eylül ve Ekim aylarý dýþýnda yeknesak bir
dalgalanma göstererek 87 ve 242 mg/L arasýnda
deðerlerde seyretmiþtir. En düþük deðerine 87 mg/L
ile Temmuz ayýnda ve en yüksek deðerine 242 mg/L
ile Ekim ayýnda gerçekleþmiþtir. Yýl içinde 137 mg/L
ortalama ile seyretmiþtir (Þekil 9). AKM (Askýda
Katý Madde) seviyesi çalýþmanýn baþlangýcý olan
Nisan ayýndan itibaren artýþa geçmiþ ve en yüksek
No: 70, 2009
deðeri olan 38 mg/L'ye (Temmuz 2003) kadar
çýkmýþtýr daha sonra deneme içerisinde gerçekleþen
en düþük seviyesi olan 23 mg/L'ye (Ekim 2003)
kadar inmiþtir. Kýþ aylarýnda tekrar yükseliþe geçmiþ
ve bahar aylarýnda düþmüþtür. AKM'nin yýllýk
ortalamasý 28,91 mg/L'dir. Bahar ve Sonbahar aylarý
ortalamalarý birbirine yakýn deðerlerde çýkmýþtýr
(26,66 mg/L ve 25,33 mg/L). En yüksek 35,66 mg/L
ile Temmuz ayýnda ve en düþük ise 28 mg/L ile Ekim
ayýnda ölçülmüþtür (Þekil 10).
TARTIÞMA
Hatay ili Reyhanlý ilçesinde yer alan Yeniþehir
Gölü'nde yapýlan çalýþmada, bir yýl boyunca her ay
ölçülen su kalitesi parametrelerinin yýllýk ortalama
deðerleri Tablo 1'de verilmiþtir. pH deðerleri bahar,
yaz ve güz aylarýnda 8,00 civarýnda birbirine yakýn
seyretmiþ ancak Kasým ayýndan itibaren küçük bir
azalma görülür. Bu düþüþ kýþ aylarýnda göle giren
yaðmur sularýndan kaynaklanýyor olabilir. Sudaki
pH deðeri, suda bulunan CO2 miktarýndaki
deðiþimle orantýlý olarak deðiþim gösterir.
43
Ekoloji
Þekil 9. Çalýþmanýn aylýk sülfit (Na2SO3), sulfat (SO4-2)
(mg/L) seviyeleri.
Þekil 10. Çalýþmanýn aylýk AKM (mg/L) deðerleri.
Fotosentez sonucu fitoplankton ortamda bulunan
CO2'i tüketip pH deðerini yükseltirler. Genellikle
yaz aylarýnda gölde bulunan fitoplankton topluluðu
fotosentez yaparak CO2 tüketip, pH miktarýnda
artýþa sebep olurlar (Boyd 1990). Göl suyunda, yýl
boyunca fitoplankton geliþimi gözlenmediðinden,
pH deðerleri araþtýrma süresince, mevsimsel
44
Tepe
ortalamalarýnda deðiþime neden olmamýþtýr (Tepe ve
Mutlu 2004).
Ýlk dokuz ay çözünmüþ oksijen içeriði aydan aya
fazla deðiþim sergilemezken son üç ay olan Ocak,
Þubat ve Mart aylarýnda ani artýþ ile 10-12 mg/L
seviyesine yükselmiþtir. Bu ani artýþ muhtemelen
kar sularýnýn göl suyuna karýþýmý olabilir. Oksijence
zengin bu dað sularýnýn göle karýþýmýnýn yaný sýra
sýcaklýðýnda bu aylarda en düþük seviyelerde olmasý
termal tabakalaþmayý engelleyerek oksijen
tüketimini azaltmýþtýr (Wetzel 1975).
Yeniþehir Gölet'inde Aðustos ayýndan, Þubat
ayýna kadar KOÝ deðerinin giderek artmasýnýn sebebi
yaðýþlarla oluþan organik maddelerce zengin yüzey
akýþlarýnýn göle katýlmasýdýr. (Karakoç ve ark. 2003).
Bu yüzey akýþlarý köydeki arazilerden göle mevcut
organik kirlilik yaratýcý kaynaklarý (gübre, havyan
atýklarý vb.) taþýmýþ olabilir.
Suyun toplam alkalinitesi titre edilebilir bazlarýn
toplam konsantrasyonlarýnýn bir indeksidir. Doðal
sularýn alkalinite deðerleri 5 ile 500 mg/L CaCO3
arasýndadýr ve su havzasýnýn jeolojisi ile yakýndan
iliþkilidir. Çoðu sularda karbonat (CO 3-2) ve
bikarbonat (HCO3-) sulara alkalilik verir. Sularýn
sertliði ise kalsiyum (Ca+2) ve magnezyum (Mg+2)
iyonlarýndan kaynaklanýr. Kireçli topraklar üzerinde
kurulan göletler orta ve yüksek seviyelerde toplam
alkalinite ve sertlik deðerlerine sahip olup, çoðu
zaman bu iki parametre deðeri yaklaþýk birbirine
eþittir (Boyd ve Tucker 1998).
Toplam alkalinite ve sertlik deðerleri yýl boyunca
birbirinden farklý deðerlerde seyretmiþtir. Sertlik
deðerleri tüm yýl boyunca alkalinite deðerlerinden
yaklaþýk iki kat fazla kaydedilmiþtir. Yeniþehir
Gölü'ndeki bu durum, gölün dibinde bulunan
kayaçlarýn mineral yapýsýndan ileri geliyor olmasý
muhtemeldir. Dip kayaçlarýnýn kimyasal yapýsýnda
Ca+2 ve Mg+2 iyonlarýnca zengin minerallerinin
bulunmasý, bunun yanýnda CO 3-2 ve HCO3iyonlarýnca fakir minerallerin olmasý ile bu durum
açýklanabilir (Tepe ve ark. 2004).
Azot türevleri olan amonyak, nitrit ve nitrat
seviyelerinde yýl içinde oluþan dalgalanma
birbirlerine paralel seyrederek, yaz aylarýnda düþük,
kýþ aylarýnda ise yüksek olmuþlardýr. Amonyak,
hayvansal atýklardan oluþan en temel azotlu atýk
üründür. Amonyak ayný zamanda azotlu organik
maddelerin ayrýþmasý sonucu da açýða çýkar
(Tomasso 1994). Suda amonyak birikimi, sucul
organizmalara toksik olduðundan istenmez ve toksik
No: 70, 2009
Reyhanlý Yeniþehir Gölü (Hatay) Su Kalitesinin Belirlenmesi
etkisi pH ve su sýcaklýðý arttýkça artar (Emerson ve
ark. 1975). Yeniþehir Gölü'nde yýl boyunca amonyak
seviyesinde önemli bir artýþ olmamýþ ve daima
tehlike yaratmayan düzeylerde kalmýþtýr. Nitrit,
amonyak azotunun gram negatif kemo-ototrofik
aerobik bakteriler tarafýndan iki basamaklý
oksidasyon olayý olan nitrifikasyon olayýnýn orta
ürünüdür. Ortamda birikim yapmaz ve ara ürün
olduðundan hemen nitrata dönüþür (Boyd ve
Tucker 1998). Göl suyunda nitrit seviyeleri
amonyaða çok yakýn paralellikte deðiþim göstererek
ortalama 0,032 mg/L gibi oldukça önemsiz
seviyelerde seyretmiþtir. Bu ortalama deðer toksik
üst deðer olan 0,3 mg/L 'den on kat daha azdýr.
Doðal sulardaki nitrat, inorganik bileþik azotun
yaygýn formudur ve kirlenmemiþ göllerde bulunan
nitrat nitrifikasyonun son ürünüdür. Yeniþehir
Gölü'nde yýllýk ortalama 5,09 mg/L olan nitrat
deðeri, doðal sularda beklenen ortalama 2 mg/L' den
biraz fazladýr. Ortalama yýllýk su sýcaklýðý yýl boyunca
15ºC'nin altýna düþmediði için nitrifikasyon
durmamýþ olabilir. Hatta yýllýk ortalama su sýcaklýðý
ve pH deðerleri nitrifikasyon bakterileri için uygun
yaþam koþullarý arasýnda kalmasý yada yakýn
deðerlerde seyretmesi nedeniyle ortamda bulunan
organik maddelerin ayrýþýp, nitrifikasyonun son
ürünü olan nitrata dönüþmesi yýl boyunca
durmamýþ olabilir. Nitrifikasyon ara ürünü olan
nitritin göl suyundaki miktarýnýn azlýðý bu
nedenlerle de açýklanabilir (Boyd ve Tucker 1998).
Anahtar bir ürün olan fosfor, kirlenmemiþ doðal
sularda oldukça küçük miktarlarda (0,01-0,03 mg L1) bulunur ve tatlý su kaynaklarýnýn özellikle
plankton gibi sucul organizmalarýn verimliliðini
belirler (Tepe ve Boyd 2003). Fosfat seviyesinde
oluþan yaz aylarýndaki yükselmenin havadan fosfat
baðlayabilen mavi yeþil alglerin artýþýndan veya
fosfatlý gübrelerin kullanýmýndan kaynaklandýðý
þeklinde yorumlanabilir (Tepe ve Boyd 2001). Ayrýca
bu aylarda geliþen köklü su bitkileri de topraktaki
fosforun suya geçmesine yardýmcý olabilirler (Boyd
1990). Bunun yanýnda pH seviyesinin 7.00'ye yakýn
seyretmesi, suda fosfat baðlayan Ca+2, Al+2 ve Fe+2
iyonlarýnýn (PO4-3) iyonlarý ile bileþik yapma hýzý en
yavaþ durumda olduðundan toplam sertliðin ve
fosfatýn ortalama deðerlerinin yüksek olmasý bu
durum ile de açýklanabilir (Boyd 1998). Ancak,
fosfat seviyesinin yüksek olmasýnýn ana sebebi
olarak,
gölün
etrafýndaki
yerleþimlerden
kaynaklanan evsel atýklarýn göle sýzmasý ile göl
No: 70, 2009
Ekoloji
etrafýndaki tarýmsal arazilerde fosfat içerikli
gübrelerin kullanýlmasýnýn bir sonucu olabileceði de
düþünülmelidir.
Potasyum doðal sularda 1-10 mg/L arasýnda
deðiþim gösterir (Boyd 1998) ve potasyum için
çalýþmada ortalama 6 mg/L deðeri hesaplanmýþtýr.
Sodyum tuzu ise doðal sularda 2-100 mg/L arasýnda
bir deðer gösterir. Ortalama sodyum deðeri 58 mg/L
çýkmýþtýr. Kurak bölgelerde bulunan göllerde
sodyum, potasyum ve klorit yaðýþlý bölge göllerine
nazaran daha fazla olmasý beklenir. Silisyum doðal
sularda 2-20 mg/L arasýnda bulunur ve bu çalýþmada
da ortalama 9,85 mg/L seviyesinde bulunmuþtur.
Bu çalýþmada ölçülen sülfit Na2SO3 sodyum
sülfit'tir ve ortalama 9,3 mg/L bulunmuþtur. Sülfat
deðeri (SO4-2) doðal sularda 5-100 mg/L arasýnda
deðiþim gösterir ve mevcut çalýþmada ortalama 137
mg/L bulunmuþtur. Doðal su kaynaklarýnda
biyolojik verimin artmasý için ortamda sülfatýn
bulunmasý gerekir. Çalýþmada kayýt edilen deðerin
yüksek oluþu göl çevresinin ziraata ve yerleþime açýk
olmasý sonucu olabilir. Sülfür döngüsü de azot
döngüsü gibi biyolojik olaylardan kuvvetle etkilenir.
Organik maddelerdeki sülfür çoðunlukla proteinde
bulunur. Aerobik þartlarda sülfür, sülfata okside olur
ve zararlý form olan hidrojen sülfit'e dönüþmez.
Çalýþmanýn yürütüldüðü su ortamý aerobik þartlarda
olduðu için, sülfür döngüsü sülfür'ün sülfata okside
olmasý ile sonuçlanmýþtýr.
SONUÇ
Bu çalýþmada analiz edilen parametrelerin yýl
içindeki seviyeleri ve deðiþimleri göz önüne
alýndýðýnda gölün oligotrof- mezotrof göllerin
özelliðine sahip olduðu ve bazý su ürünlerinin
yetiþtiriciliði için uygun þartlarý saðladýðý
gözlenmiþtir (Boyd 1990). Yeniþehir Gölü'ne karýþan
önemli bir kirlilik kaynaðý yoktur. Bu durum içme
suyu da alýnan göl için sevindiricidir. Ancak
üzülerek belirtmek gerekir ki son yýllardaki küresel
ýsýnma ile beraber iyice belirginleþen kuraklýk
sorunu Yeniþehir Gölü'nü de vurmuþtur. Göldeki
su kaynaklarýnýn son derece yetersiz oluþu gölün
kuraklýða karþý yenik düþmesine neden olmuþtur.
Yeniþehir Gölü'nde yapýlan bu çalýþmada sadece
bir istasyondan alýnan yüzey suyu örnekleri analize
tabi tutulmuþtur. Gelecek yýllarda farklý
istasyonlardan alýnan periyodik su örneklerinin
incelenmesi, göldeki su kalitesinin doðal veya insan
etkisi ile nasýl deðiþtiðinin izlenebilmesi ve ayrýca
balýk yetiþtiriciliði, tarýmsal sulama ve hayvan
45
Ekoloji
yetiþtiriciliði gibi bir çok faaliyetlerde kullanýlan
suyun uygunluðunun tespiti açýsýndan önemli
olacaktýr.
Tepe
TEÞEKKÜR
Saha ve laboratuar çalýþmalarýnýn bir bölümü
Hatay Tarým Ýl Müdürlüðü'nün katkýlarýyla
yapýlmýþtýr.
KAYNAKLAR
Boyd CE (1990) Water quality in ponds for aquaculture. Auburn University, Alabama Agricultural
Experiment Station Press. Auburn, Alabama.
Boyd CE, Tucker CS (1992) Water quality and pond soil analyses for aquaculture. Alabama
Agricultural Experiment Station, Auburn University, Alabama.
Boyd CE (1998) Water Quality for Pond Aquaculture. Alabama Agricultural Experiment Station,
Research and Development Series No. 43, Auburn.
Boyd CE, Tucker CS (1998) Pond aquaculture water quality management. Kluwer Academic
Publishers. Norwell, Massachusetts.
Egemen Ö, Sunlu U (1996) Su Kalitesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayýn No: 14, Ege
Üniversitesi Basýmevi Bornova-Ýzmir.
Emerson K, Russo RC, Lund RE, Thurston RV (1975) Aqueous ammonia equilibrium calculations:
Effect of ph and temperature. Journal of the Fisheries Research Board of Canada 32, 2379-2388.
Karakoç G, Erkoç FÜ, Katýrcýoðlu H (2003) Water quality and impacts of pollution sources for Eymir
and Mogan Lakes (Turkey). Environment International 29, 21-27.
Tepe Y, Boyd CE (2001) A sodium-nitrate-based, water-soluble, granular fertilizer for sport fish
ponds. North American Journal of Aquaculture 63, 328-322.
Tepe Y, Boyd CE (2003) A reassessment of nitrogen fertilization for sunfish ponds. Journal of World
Aquaculture Society 34, 4, 505-511.
Tepe Y, Mutlu E, Ateþ A, Baþusta N (2004) Samandað Karamanlý göleti (Hatay) su kalitesi. Türk Sucul
Yaþam Dergisi, 2,3, 408-414.
Tepe Y, Mutlu E (2004) Hatay Harbiye kaynak suyu'nun fizikokimyasal özellikleri. Dumlupýnar
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 6, 77-88.
Tommasso JR (1994) The toxicity of nitrogenous wastes to aquaculture animals. Rewiews of Fisheries
Science 2, 291-314.
Wetzel RG (1975) Limnology. W. B. Saunders Company. Philadelphia, PA.
Zalidis G, Stamatiadis S, Takavakoglou V, Eskridge K, Misopolinos N (2002) Impacts of agricultural
practices on soil and water quality in the Mediterranean region and proposed assessment methodology.
Agriculture, Ecosystems and Environment 88, 137-146.
Taþ B (2006) Derbent Baraj Gölü (Samsun) Su Kalitesinin Ýncelenmesi. Ekoloji 15, 61, 6-15.
46
No: 70, 2009