Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Ortaya Çıkışına İlişkin Nitel Bir

AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
ÇAĞDAŞ MALİYET YÖNTEMLERİNİN ORTAYA
ÇIKIŞINA İLİŞKİN NİTEL BİR ARAŞTIRMA
Ercüment OKUTMUŞ*
İhsan KURAR **
Ata KAHVECİ***
A QUALITATIVE STUDY ON THE EMERGENCE OF
CONTEMPORARY COST ACCOUNTING METHODS
Öz
Çağdaş maliyet yöntemleri, küreselleşme sonucu ekonomik ve teknolojik
gelişmelerin geleneksel maliyet yöntemlerini yetersiz kılması nedeniyle ortaya
çıkan ve hızla yaygınlaşan sistem, yöntem ve teknikler olarak tanımlanabilir. Bu
sistem, yöntem ve teknikler, müşteri odaklı üretilmiş mamul veya hizmetlerin
maliyetlerini tasarım aşamasından başlayarak satış sonrası destek hizmetlerine
kadar daha doğru, tam ve anlamlı hesaplanmasını sağlamakta ve böylece karar
alma sürecine destek olarak işletmelerin küresel bir piyasada yoğun rekabet
koşullarında faaliyetlerini sağlıklı bir şekilde sürdürmelerini sağlamaktadır. Bu
çalışma çağdaş maliyet yöntemlerinin, “ortaya çıkış nedenlerini”,
“avantajlarını”, “dezavantajlarını”, “gerekliliğini” ve “uygulanabilirliği “ne
ilişkin bulguları nitel araştırma tekniğiyle ortaya koymayı amaçlamaktadır. Yarı
yapılandırılmış mülakat formuyla yüz yüze görüşülerek elde edilen veriler,
“İçerik Analizi Yöntemiyle”, NVivo 8 nitel veri analizi programı aracılığıyla
çözümlenmiştir ve araştırmaya ilişkin olarak beş ana tema ve 32 ana temaya
bağlı alt tema tespit edilmiştir. Buna göre 21. yy. da işletmelerin çağın
gerektirdiği gelişmişlik düzeyinde müşteri memnuniyeti, devamlılık ve maliyet
liderliği avantajlarını yakalamaları ve böylece sürdürülebilirlikleri açısından
belirli bir kar marjına ulaşmaları, pazar paylarını koruyarak artırmaları
bakımından çağdaş maliyet yöntemlerinin kullanılması önem taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Çağdaş Maliyet Yöntemleri, Nitel Araştırma, Maliyet
Muhasebesi, Maliyet Yönetimi
*
Yrd.Doç.Dr., Akdeniz Üniversitesi, Alanya İşletme Fakültesi, Turizm
İşletmeciliği Bölümü, e-posta: [email protected]
**
Arş.Gör., Akdeniz Üniversitesi, Alanya İşletme Fakültesi, Turizm İşletmeciliği
Bölümü, e-posta: [email protected]
***
Arş.Gör., Akdeniz Üniversitesi, Alanya İşletme Fakültesi, Uluslararası Ticaret
Bölümü, e-posta: [email protected]
51
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
Abstract
Contemporary cost accounting methods can be defined as emerged and quickly
spread methods and techniques that were developed after economic and
technological advances caused by globalisation due to the inefficiency of
traditional cost accounting methods. This system, method and techiques not only
help firms to calculate the cost of customer focused products /services more
accurately from designing phase to the after sale support services but also support
decision making process of the firm to survive and sustain their activities in the
highly competitive global market. The aim of this research is to represent the
findings of qualitative research method about “emerging reasons”, “advantages”,
“disadvantages”, “necessity”, “applicability” of contemporary cost accounting
methods. Datas were obtained from interviewees by face to face interviews via
semi structured question form, analysed with NVivo 8 qualitative data analyse
program by using “Content Analyse Method” and as a result of the research five
main theme and 32 subtheme were identified. Consequently it is concluded that
applying contemporary cost accounting methods is matter for firms to be able to
reach the necessary advanced level of customer satisfaction, costumer loyalty and
overall cost leadership, preserve and increase sustainable profit margin and
market share in 21th century.
Keywords: Contemporary Cost Accounting Methods, Qualitative Research, Cost
Accounting, Cost Management
1. Giriş
Küreselleşme ve küreselleşme ile birlikte ekonomik sınırların ortadan
kalkması, dünyanın küresel bir köy haline gelmesi ve bilgi iletişim
teknolojilerinin gelişmesi sonucu müşteri eğilimlerindeki değişim, artan
ve farklılaşan müşteri istek ve beklentileri müşterilerin daha bilinçli
tüketiciler haline gelmesine neden olarak rekabeti küresel bir boyuta
taşımıştır. Bunun yanında teknolojik gelişmelere paralel olarak mamul
yaşam dönemleri kısalmış, kitle üretiminden çeşitliliğin bol olduğu
bilgisayar destekli esnek üretim sistemlerine geçilmiştir. Bu gelişmeler
sonucunda mamul veya hizmet fiyatları piyasada, piyasa ve rekabet
koşullarına göre oluşmaya başlamış, işletmelerin yoğun rekabet ortamında
sürekliliklerini sağlamak için belirli bir düzeyde tutmaları gereken kar
marjının işletme stratejileri ve hissedarlarının beklentilerine göre
belirlenmesi ise işletmenin kontrol edebileceği tek değişkenin maliyet ile
sonuçlanmasına neden olmuştur. Ancak geleneksel maliyet yöntemlerinin
ihtiyaç duyulan maliyet bilgilerini karşılamaktan uzak olması işletmeleri
ihtiyaçlara cevap verecek ve maliyetleri etkili bir şekilde yönetecek
çağdaş maliyet yöntemleri konusunda bir arayışa yönlendirmiştir.
52
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
Çağdaş maliyet yöntemleri, küreselleşme sonucu ekonomik ve teknolojik
gelişmelerin geleneksel maliyet yöntemlerini yetersiz kılması nedeniyle
ortaya çıkan ve hızla yaygınlaşan sistem, yöntem ve teknikler olarak
tanımlanabilir. Bu sistem, yöntem ve teknikler, müşteri odaklı üretilmiş
mamul veya hizmetlerin maliyetlerini tasarım aşamasından başlayarak
satış sonrası destek hizmetlerine kadar daha doğru, tam ve anlamlı
hesaplanmasını sağlamakta ve böylece karar alma sürecine destek olarak
işletmelerin küresel bir piyasada yoğun rekabet koşullarında faaliyetlerini
sağlıklı bir şekilde sürdürmelerini sağlamaktadır. 21. yy. da işletmelerin
çağın gerektirdiği gelişmişlik düzeyinde müşteri memnuniyeti ve
devamlılığı sağlamaları ve böylece sürdürülebilirlikleri açısından belirli
bir kar marjına ulaşmaları, pazar paylarını koruyarak artırmaları
bakımından çağdaş maliyet yöntemlerinin kullanılması önem
taşımaktadır.
Yukarıda kısaca değinilen bir takım gelişme ve değişmeler sonucu çağdaş
maliyet yöntemleri olarak adlandırılan yöntemleri gerekli kılan nedenler
aşağıda paragraflar halinde incelenmektedir. İşlem kontrolü, stok
değerleme ve mamul maliyetlerini hesaplama olmak üzere üç amaca
ulaşmak için kullanılan geleneksel maliyet yöntemleri ile geçmiş yıllarda
bu amaçlara ulaşmak mümkünken bugün tek bir yöntemle her üç amaca
ulaşmak mümkün olamamaktadır (Altınbay, 2006c: 6). Ayrıca bu
yöntemlerin kullanıldığı işletmeler çoğunlukla tek tip mamullerin
üretildiği, emek yoğun (Çabuk, 2003: 110) ve piyasanın talep ettiği
mamullerin değil üreticilerin istediği mamullerin üretildiği işletmelerdir
(Turney, 1989: 14). Ancak, bugünün işletmeleri için mamul farklılaştırma
ve çeşitlendirme önem kazanmıştır. Farklı mamul grupları az sayıda
üretilmekte ve bu mamulleri üretme esnekliğine sahip yeni üretim
ortamları tasarlanmaktadır (Kaygusuzoğlu, 2010: 245). İşletmeler, küresel
rekabetin artan baskısıyla ileri teknolojiler kullanarak üretim sistemlerini
değiştirmiş ve geliştirmiştir (Altınbay, 2006a: 141-142).
Direkt işçilik maliyetleri, geleneksel maliyet yöntemlerinde, mamul
maliyetinin hesaplanmasında önemli bir maliyet unsuru olmuştur (Kwan,
2011: 4; No ve Kleiner, 1997: 68; Tanış, 2005: 29; Unutkan, 2010: 91).
İşçiliğin yoğun olduğu üretim süreçlerinde, genel üretim maliyetlerinin
toplam maliyetler içinde küçük bir pay alması ve mamullerin tek tip
olması nedeniyle direk işçilik maliyetleri önemli dağıtım anahtarlarından
biri olarak kabul edilmiştir (Yalçın, 2005: 52). Ancak bugün, teknolojik
gelişmeler nedeniyle direkt işçilik ve makine saatlerinin maliyetler
içindeki payı azalmış, genel üretim maliyetlerinin maliyet içindeki payı
ise artmış (Miquela, 2001: 134) ve yapısı değişim göstererek çıktı
53
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
hacmine dayanan maliyet yapısından üretim çeşitliliği ve karmaşıklığına
dayanan bir yapıya dönüşmüştür (Gunasekaran, 1999: 119). Yapılan
çalışmalar çağdaş üretim ortamlarında direk işçilik maliyetlerinin toplam
maliyetlerin % 10’undan düşük olduğunu göstermektedir (Clarke ve
Jones, 1996: 44). Üretim hacmi tüm genel üretim maliyetlerinin
oluşumunda belirleyici olmamakta (Kaygusuzoğlu, 2010: 255; Unutkan,
2010: 91) ve genel üretim maliyetlerinin hacim temelli dağıtım anahtarları
ile dağıtılması maliyet bilgilerini bozmaktadır (Aktaş ve Karğın, 2011:
110; Gümüş, 2012: 111; Kaplan, 1988: 62; Kaygusuzoğlu, 2010: 249;
Öker, 2003: 18). Çağdaş maliyet yöntemlerinde finansal/finansal olmayan,
üretim hacmi ile bağlantılı/bağlantısız söz konusu maliyetlerin oluşumunu
en iyi ifade eden dağıtım anahtarları kullanılmaktadır (Öker, 2003: 18).
Ücretler ve amortismanlarla ilgili sadece departman düzeyinde bilgi veren
geleneksel maliyet yöntemleri departmanda çalışanların katma değer
yaratan faaliyetleri (Gunasekeran, 1999: 119), yatırım getiri oranı, karlılık
düzeyi, pazar payı gibi finansal veriler hakkında bilgi vermemektedir.
Ancak müşteri değerinin arttığı bugün, finansal bilgiler kadar hizmet
kalitesi, müşteri devamlılığı gibi finansal olmayan bilgilerin de dikkate
alınması ve maliyet bilgi sistemine eklenmesi çok önemli hale gelmiştir
(Ağyar, 2006: 49).
Geleneksel üretim ortamlarında işçiler sabit bir şekilde aynı işle
uğraşırken çağdaş üretim ortamlarında farklı işleri yapabilecek, hareket ve
uyum yeteneği daha fazla, endirekt işçiliği yüksek, uzmanlaşmış işgücü
istihdamına yönelim olmaktadır (Kaygusuzoğlu, 2010: 249).
Otomasyonun artması, özellikle üretimde ve destek faaliyetlerinde
bilgisayar kullanımı, makinelerin insan emeğine göre daha hızlı, kaliteli,
standart üretim yapması nedeniyle emeğin yerini almakta (Gürdal, 2007:
11) üretim sürecinde uzmanlaşmış (tasarım, mühendislik, bakım onarım)
işgücünün kullanımını gerektirmektedir (Gersil, 2006: 8).
Bu gelişmelerle birlikte yüksek kalite, düşük maliyet, düşük stok, sıfır
israf, yüksek verimlilik, üretim esnekliği sağlayan yatırımlar, kaliteli
müşteri hizmetleri, değişimlere anında cevap verme, finansal ve finansal
olmayan performans ölçümlerini sağlama, bilgi iletişim teknolojilerinin
etkin kullanımı ve otomasyon sağlama kavramları önem kazanmıştır
(Doğan, 1998: 197). Özetlemek gerekirse az çeşitle yığın üretimin
yapıldığı, emek yoğun, sadece üretim maliyetlerini hesaplamaya dayanan
geleneksel maliyet yöntemleri yukarıda sıralanan nedenlerle çağdaş
üretim ortamlarında yetersiz kalmaktadır. Bilgi iletişim teknolojilerindeki
gelişim, bir tüketicinin dünyanın herhangi bir yerindeki mamul veya
hizmetlerden anında haberdar olmasına, istek ve beklentilerinin hızla
54
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
değişmesine neden olmaktadır. Küresel rekabet ortamında müşteri
odaklılık bir ilke haline gelmiştir. İşletmeler ise bu değişime ayak
uydurabilmek için üretim hatlarını çağdaşlaştırmakta ve maliyet
yöntemlerini buna göre dizayn etmektedir.
1.1. Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Özellikleri
Çağdaş maliyet yöntemlerinde bulunması gereken özellikler ise aşağıdaki
gibi sıralanabilir (Kaplan, 1984: 96-98’den aktaran Gürdal, 2007: 16-17):
 Çağdaş bir maliyet yöntemi işletmede kullanılan diğer yöntemler ile
entegre bir şekilde kullanılabilmelidir,
 Mamul maliyetlerini doğru yansıtmalı ve mamul yaşam dönemi
maliyetlerine odaklanmalıdır,
 Kalite ve kalitesizlik maliyetlerini hesaplama olanağı vermelidir,
 Çok çeşitte mamulün üretildiği esnek üretim ortamlarında her
mamulün maliyetini hesaplayabilecek esneklikte olmalıdır,
 Genel üretim maliyetlerinin dağıtımı mümkün olduğunca
azaltılarak bir mamul ya da evreye direkt yüklenebilmelidir,
 Mamullerin maliyetlerinin oluşumunu daha iyi ifade eden daha
uygun ve gerçekçi, finansal ve finansal olmayan dağıtım anahtarları
kullanılmalıdır.
1.2. Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Avantajları
Küresel rekabet ortamında işletmelerin rekabet avantajı yakalamaları
çağdaş maliyet yöntemlerini kullanmalarına bağlı olmaktadır. Çağdaş
maliyet yöntemlerinin işletmelerde kullanılması sonucu işletmelere
sağlayacağı avantajlar aşağıda sıralanmaktadır (Ellram, 2000: 42):
 İşletmelerin mamul geliştirme amaçlarını anlaşılır ve kesin bir
şekilde tanımlamalarını sağlamaktadır,
 Müşterinin mamulden ne beklediğini ve bu mamul için ne kadar
ödemeye razı olduğunu anlamayı kolaylaştırmaktadır,
 İşletmelerin rekabetçi konumlarını oluşturmalarına yardımcı
olmakta ve rekabet avantajı sağlamak için çözüm geliştirilecek
sorunları belirlemektedir,
 Kar planlaması, piyasa araştırması, değer analizi, yönetim
muhasebesi, bütçe kontrolü ve finansal yönetim arasında bağlantı
kurulmasını sağlamaktadır,
55
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
 En üst kademeden en alt kademeye tüm işletme çalışanlarının
mamul ve süreç değişikliklerine katılmalarını sağlamaktadır,
 Mamul tasarım aşamasında tedarikçilerin sürece katılımını
sağlayarak tedarikçilerle işletme ilişkilerinin gelişmesine yardımcı
olmaktadır,
 Maliyet amaçlarının doğru belirlenmesini sağlamaktadır.
1.3. Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Dezavantajları
Çağdaş maliyet yöntemlerinin yukarıda sıralanan avantajlarının yanında
bir takım dezavantajları da bulunmaktadır bunlar (Kwah, 2004: 41):
 Çağdaş maliyet yöntemlerinin mamul yaşam dönemi boyunca
sürekli uygulanması ve geliştirilmesi gereken uygulama süreçleri bu
yöntemleri karmaşık hale getirmektedir,
 Çağdaş maliyet yöntemlerinin uygulama maliyeti beklenen kardan
çok daha yüksek algılanmaktadır,
 Çalışanlar ve tedarikçiler üzerinde aşırı baskı oluşturmaktadır,
 Çağdaş maliyet yöntemlerinin uygulamacılar tarafından tam olarak
bilinmemesi ve uygulamacılar çağdaş maliyet yöntemleri
konusunda deneyiminin olmaması ve
 İşletmelerin çağdaş maliyet yöntemlerinin uygulama gerekliliğine
inanmamalarıdır.
Hedef maliyetleme, kaizen maliyetleme, değer mühendisliği gibi çağdaş
maliyet yöntemleri konusunda literatür incelendiğinde birçok çalışma
yapıldığı
görülmektedir.
Bu
çalışmalardan
bazıları
aşağıda
sıralanmaktadır.
Aldalabeeh (2012)’in “Capability of Jordanian Industrial Shareholding
Companies to Apply Target Costing System”, Altınbay (2006b)’ın
“Kaizen Maliyetleme Sistemi: Dinamik Bir Maliyet Yönetimi Sistemi”,
Arzaga ve Barraza’ın (2010) “Experts Within Kaizen Teams: How to Get
the Most From Their Knowledge”, Aslan’ın (2008) “Kalite Maliyetlerinin
Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Entegrasyonu”, Barringer’ın
(2003) “A Life Cycle Cost Summary”, Bozdemir ve Orhan’ın (2011)
“Maliyet Kontrol Aracı Olarak Hedef Maliyetleme Yönteminin Türk
Otomotiv Sanayinde Uygulanabilirlik Düzeyinin İncelenmesi”, Brad’ın
(2010) “A General Approach of Quality Cost Management Suitable for
Effective Implementation in Software Systems”,
Brah vd.’in
(2000)“Understanding The Benchmarking Process in Singapore”, Chen
56
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
vd.’in (2010) “Assessing The Overall Performance Of Value Engineering
Workshops For Construction Projects”, Dabee vd.’in (2013) “An
Optimisation Model For A Simultaneous Cost-Risk Reduction in Just-inTime Systems”, Demeere vd.’in (2009) “Time-Driven Activity-Based
Costing in An Outpatient Clinic Environment: Development, Relevance
and Managerial Impact”, Dumitru’nun (2010) “Critical Development of
Costing Methods Used in The Furniture Industry, in The Context of
Economic Reality Special XXI Century”, El-Alfy’in (2010) “Design of
Sustainable Buildings Through Value Engineering”, Gherman’ın (2011)
“Management Marketing Value Engıneering And Firm Performance”,
Grasso’nun (2005) “Are ABC and RCA Accounting Systems Compatible
with Lean Management?”, Gümüş’ün (2012) “Lojistik Faaliyetler ve
Maliyetler”, Gürdal’ın (2007) “Maliyet Yönetiminde Güncel
Yaklaşımlar”, Mao vd.’in (2009) “Enhancing Value Engineering Process
by Incorporating Inventive Problem-Solving Techniques”, Marzouk’un
(2011) “ELECTRE III Model For Value Engineering Applications”,
Okutmuş ve Ergül’ün (2013) “Konaklama İşletmelerinin Yiyecek İçecek
Faaliyetlerinde Tedarik Zinciri Maliyetlerinin Hedef Maliyetleme ile
Birlikte Uygulanması”, Öğüt vd.’in (2007) “Değer Mühendisliği (Value
Engineering) Uygulamalarının Fonksiyonel Etkinlik Açısından
İşletmelerin Somut Ve Soyut Varlıklarına Yönelik Olası Etkileri”,
Smadi’nin (2009) “Kaizen Strategy And The Drive For Competitiveness:
Challenges And Opportunities”, Yıldıztekin’in (2009) “Konaklama
Hizmetlerinde Maliyete Dayalı Fiyatlama ve Fiyat Değişiminin Bölüm
Karlılığına Etkileri”, Yingjie ve Liling’in (2004) “Using The Philosophy
Of Mobile Agent Technology For E-Service in The Field Of Reverse
Engineering Applications”, Zarandi vd.’in (2011) “A Fuzzy Case Based
Reasoning Approach to Value Engineering”, isimli çalışmaları çağdaş
maliyet yöntemleri konusunda yazılmış yerli ve yabancı literatüre örnek
olarak gösterilebilir.
2. Yöntem
Nitel araştırmalarda, her zaman ilgili evreni temsil edecek düzeyde
örneklem belirlemek mümkün olmamaktadır. Bu bağlamda nitel
araştırmacıların çalıştığı örneklem, nicel araştırma örneklemine oranla
daha küçük (Miles ve Huberman, 1994: 27) olduğu için bulguların
genellenmesi güç olmaktadır (Fraenkel ve Wallen, 2006: 432; Yin, 2011:
66). Bu nedenle nitel araştırmalarda örneklem seçiminde nicelik
temsilinden ve örneklemin temsil gücüne bakılmasından daha çok,
örneğin araştırma konusuyla ilgisine bakılır. Başka bir deyişle, amaç,
seçilen örneklemin daha geniş bir örneklemi temsil etmesi değil, kasıtlı
57
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
olarak seçilen örneklemde konu hakkında daha
toplanabilmesidir (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2013: 208).
fazla
bilgi
Bu çalışmanın evreni, çağdaş maliyet yöntemleri üzerine çalışan
akademisyenler, çağdaş maliyet yöntemlerini uygulayan işletmeler ve
serbest muhasebeci mali müşavirlerden oluşmaktadır. Araştırmanın
sınırları ve evrene üye olanlar kesin olarak belirlenemediği için kartopu
örneklem yöntemi1 kullanılmıştır. Bu nedenle kartopu örneklem
yöntemiyle ulaşılan katılımcılara yöneltilen sorular ilk olarak dijital
ortama ve daha sonra da belge (doküman) olarak Nvivo 8 bilgisayar
destekli nitel veri analiz programına aktarılmıştır. Bu bağlamda
çalışmanın örneklemi, dokuz akademisyen, dört çağdaş maliyet
yöntemlerini uygulayan işletme sahibi ve beş çağdaş maliyet
yöntemleriyle ilgili uygulamacı olan serbest muhasebeci ve mali
müşavirler (SMMM) olarak belirlenmiştir. SMMM’ler aynı zaman da
bağımsız denetçi olarak mesleklerini sürdürmektedir. Çağdaş maliyet
yöntemleri, nitel araştırma desenlerinden birisi olan örnek olay (case
study) çalışması esas alınarak ortaya konulmaktadır. Literatürde yapılan
incelemede özellikle açık olmayan olay, vaka ya da gelişmelerin konu
edildiği ve gerçek hayat içerisinde yer alan güncel oluşumları inceleyen
bir araştırma olarak tanımlanan (Bilim, 2007: 193; Kohlbacher, 2006: 5)
örnek olay (durum) ya da vaka analizi (case study) esas alınmıştır. Bunun
en önemli nedeni araştırmadan, derinlemesine ve ayrıntılı bilgi alınmak
istenmesidir. Bu yönüyle çalışmanın örnekleminin evreni temsil ettiği
söylenebilir.
Briggs’e (1986: 1-2) göre, görüşme (mülakat) formları, sosyal bilimler
alanında yapılan araştırmalarda kullanılan en yaygın veri toplama aracıdır.
Görüşme formları, nitel araştırmalarda katılımcıların hangi görüşleri daha
fazla vurguladıklarını ortaya çıkarmaktadır (Roberts vd., 2006: 43). Bu
nedenle yarı yapılandırılmış görüşme formu soruları, literatür taraması
yapılarak ve üç alan uzmanı tarafından kontrol edilerek oluşturulmuştur.
Bu genel amaç çerçevesinde, çağdaş maliyet yöntemlerine ilişkin olarak
katılımcılara aşağıdaki sorular yöneltilmiştir:
S.1- Çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkış nedenleri,
S.2- Çağdaş maliyet yöntemlerinin avantajları ve dezavantajları,
1
Kartopu örneklem yöntemine, ulaşılmak istenen ana kütlenin belirlenmesinin zor olduğu ve
araştırmacının elde ettiği örnekleme çerçevesinin fazla sayıda örnek bireyi kapsamadığı durumlarda
başvurulur (Gegez, 2010: 218). Bu yöntemde evrene dâhil edilecek ilk bireyin veya kurumun seçimi
yargısal veya tesadüfi olarak yapılır. Ardından, ikinci kişi ilk görüşülen kişinin yönlendirmesi ile
seçilir ve böylece örnek çoğaltılır.
58
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
S.3- Çağdaş maliyet yöntemlerinin işletmeler için gerekliliği ve
uygulanabilirliği?
Görüşme sırasında veri kaybını önlemek amacıyla katılımcıdan izin
alınarak görüşme, ilk olarak dijital ortama, daha sonra da belge (doküman)
olarak Nvivo 8 bilgisayar destekli nitel veri analiz programına
aktarılmıştır. Kuş’a (2009: 14) ve Roberts vd.’ye (2006: 43) göre, Nvivo
gibi bilgisayarlı veri analiz programları kullanılarak araştırmanın
güvenirliliği arttırılabilir. Bu nedenle, Word belgeleri, Nvivo programına
aktarılmadan önce, güvenirliliği arttırmada en etkili yöntem olan üye
kontrolü (member checking) (Büyüköztürk vd., 2011: 265-271; Yeşilyurt
ve Semerci 2011: 6) yapılmıştır. Farklı bir ifadeyle dijital ortamdan, Word
dosyasına aktarılan kayıtların doğruluğu katılımcıya teyit ettirilmiştir.
Lincoln ve Guba (1985’den aktaran Cohen ve Crabtree, 2006,
http://www.qualres.org/HomeLinc-3684.html 17 Ocak 2015’te erişildi)
nitel araştırmaların geçerlilik ve güvenirliği için doğruluk (trustworthy)
terimini kullanmışlar ve doğruluğun da inanılırlık, aktarılabilirlik,
dayanıklılık ve teyit edilebilirlik olarak dört ölçüt çerçevesinde
sağlanabileceğini söylemişlerdir (Glaser, 2004: 12 http://www.qualitativeresearch.net/index.php/fqs/article/view/652/1413 19 Ocak 2015’te erişildi;
Fraenkel ve Wallen, 2006: 162).
İnanılırlık, ses kaydı, video çekimi ve el yazısı mektuplar gibi uygun
kanıtları referans gösterme ve araştırma yapılan gruptaki kişilerin
görüşlerini alarak yazılanları onlara kontrol ettirmeyle sağlanır.
Dayanıklılık, araştırmayı kanıtlarla destekleme ve istenildiğinde bunları
gösterebilme ölçütüdür. Aktarılabilirlik, bulgular ve sonuçların benzer
düzlemlere, durumlara, ana kütlelere veya olaylara genellenebilmesidir.
Nitel araştırmalarda sadece analitik genellemelerin yapılması söz
konusudur
(Yin,
2011:
101).
Trochim’e
göre
(2006
http://www.socialresearchmethods.net/kb/qualval.php 17 Ocak 2015’te
erişildi), aktarılabilirlik, genellenebilirlik değildir. Teyit edilebilirlik,
bağımsız bir kişinin yapacağı bütün eleştiri ve sorulara kanıtlarla cevap
verilebilmesidir (Şencan, 2005: 502-503).
Veriler iki araştırmacı tarafından iki kez kodlanmıştır. Araştırma
sonucunda elde edilen veriler, üç ana kategoride ve 32 temada
toplanmıştır. İki kodlama arasında yaklaşık 8 aylık bir süre olup,
güvenilirlik katsayısı “Görüş birliği / (Görüş birliği + Görüş ayrılığı)
formülü ile 0.82 olarak belirlenmiştir. Miles ve Huberman’a (1994: 64)
göre, kodlamalara ilişkin güvenilirlik dereceleri yüksektir.
59
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
2.1. Çalışma Grubunun Özellikleri
Yarı yapılandırılmış görüşme (mülakat) formlarının birinci bölümde,
katılımcılara ait özelliklerden elde edilen bilgilere Tablo 1’de yer
verilmektedir.
Tablo 1. Çalışma Grubunun Özellikleri
Katılımcılar*
Adnan SEVİM (AKD1)
Durmuş ACAR (AKD2)
H. Erdin GÜNDÜZ (AKD3)**
Yönettiği Kitap Akademik
Yazdığı Bildiri
Ödül
Tez Sayısı Sayısı Unvan
Makale Sayısı
11
9
Doç. Dr. MPM Ödülü
22
15
32
9
Prof. Dr.
MODAV
27
11
-
-
Doç. Dr.
-
-
-
M. Selçuk USLU (AKD4)
15
6
Prof. Dr.
-
14
10
Mehmet ERKAN (AKD5)
20
10
Prof. Dr.
32
16
Münir ŞAKRAK (AKD6)
58
5
Prof. Dr.
28
10
Reşat KARCIOĞLU (AKD7)
29
5
Prof. Dr.
MÜ Üstün
Başarı
MPM ve
TOBB
34
15
-
-
Prof. Dr.
-
-
-
3
8
Doç. Dr.
-
32
15
Rüstem HACIRÜSTEMOĞLU
(AKD8)**
Süleyman UYAR (AKD9)
* Katılımcılar alfabetik olarak sıralanmıştır.
** İlgili katılımcılara (AKD3 ve AKD8) ilişkin bilgilere ulaşılamamıştır.
Tablo 1’de çağdaş maliyet yöntemlerine ilişkin soruların yöneltildiği
dokuz akademisyene ilişkin veriler görülmektedir. Ayrıca, araştırmada
dört işletme sahibi ve beş serbest muhasebeci ve mali müşavire katılımcı
formu oluşturularak çağdaş maliyet yöntemlerinin, “Ortaya çıkış
nedenleri, “avantajları ve dezavantajları”, gerekliliği ve uygulanabilirliği”
ne ilişkin sorular yöneltilmiştir. Çağdaş maliyet yöntemleri konusunda
görüşülen akademisyenlerin “Akademik unvanları”, “Yönettiği tez
sayısı”, “Yazdığı kitap sayısı”, “Sahip oldukları ödül”, “Yazdığı makale
sayısı” ve “Sunduğu bildirilere” ilişkin değişkenlere yer verilmektedir.
Bununla birlikte işletme sahiplerinin “Faaliyette bulundukları sektörlere”
ilişkin bilgiler şunlardır: İŞL1 (Tarım), İŞL2 (Cam), İŞL3 (Silah) İŞL4
(Turizm). Ayrıca çağdaş maliyet yöntemlerinin uygulanması aşamasında
önemli bir konuma sahip olan 5 (beş) serbest muhasebeci ve mali
müşavirle görüşülerek çağdaş maliyet yöntemlerine ilişkin sorular
yöneltilmiş ve kodlamalar oluşturulmuştur. Buna göre, SMMM1,
SMMM2, SMMM3, SMMM4, SMMM5 her biri ayrı ayrı serbest
muhasebeci ve mali müşaviri temsil etmektedir. İşletme sahipleri ve
serbest muhasebeci mali müşavirlerin sahip olduğu özelliklere ilişkin bilgi
vermedikleri için ayrı bir tablo yapılmasına gerek görülmemiştir.
60
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
Tablo 2. Katılımcıların Temalara İlişkin Görüşleri (Çapraz Tablo: Matrix
Coding)
AKD1
AKD2
AKD3
AKD4
AKD5
AKD6
AKD7
AKD8
AKD9
İŞL1
İŞL2
İŞL3
İŞL4
SMM1
SMM2
SMM3
SMM4
SMM5
N
Alt Temalar
Katılımcılar
01:Kurumsallaşma Düzeyi
02:Maliyetlerin Doğru Hesaplanması
03:Geleneksel Maliyet Yöntemlerinin
Yetersiz Kalması
04:Yoğun Rekabet
05: Maliyetlerin Etkin Yönetilmesi
Gerekliliği
06: Teknolojik Gelişme
07: Yöneticilerin Yaklaşımı
08: Maliyetlere Odaklanma Gerekliliği
09: Değişime Olan Direnç
10: Değer Katmayan Faaliyetlerin Ortadan
Kalkması
11: Alt Yapı Eksikliği
12: Beklentilerdeki Değişim Hızı
13: Çalışanların Yeterliliği
14: Bilginin Gelişimi ve Değişimi
15: Maliyet Liderliğine Duyulan İhtiyaç
16: Müşteri Beklentileri
17: İşletme Büyüklüğü
18: Küreselleşme
19: AR-GE Eksikliği
20: Varsayımsal Doğruluk
21: Doğru Finansal Raporlama
22: Denetim Eksikliği
23: Maliyet Liderliği
24: Finansal Bilgi
25: İşletme Büyüklüğü
26: Yüksek Yatırım Maliyetleri
27: Farklılaştırma Stratejilerine Olan İhtiyaç
28: ERP
29: Kalite
30: Karlılık Artışı
1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 0 1 14
0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 13
31: Raporlama Kolaylığı
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 3
0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 3
32: Rekabet Avantajı
1 1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 12
1 1 1 0 1 0 0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1 11
1 1 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 0 0 0 1 10
1
0
1
0
0
0
1
0
0
1
0
1
1
1
1
0
1
1
0
1
0
0
0
0
1
1
1
0
1
1
1
0
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
1
1
1
1
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
1
0
1
1
1
0
1
0
1
0
1
1
0
0
1
10
10
9
9
0 1 1 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 1 8
1
1
1
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
0
0
1
1
1
1
0
1
0
0
1
1
0
1
0
0
0
1
1
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
0
0
1
0
1
0
0
1
0
1
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
1
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
1
0
1
0
0
1
0
1
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
1
0
1
0
1
0
0
1
1
0
1
1
0
1
0
1
0
61
8
7
7
6
6
6
6
5
5
5
5
5
4
4
4
4
4
4
3
3
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
Tablo 2’de çağdaş maliyet yöntemlerine ilişkin alt temaların katılımcılar
tarafından tekrarlanan sayısı görülmektedir. Buna göre, “Kurumsallaşma
düzeyi (n=14)”, “Maliyetlerin doğru hesaplanması (n=13)” ve
“Geleneksel maliyet yöntemlerinin yetersiz kalması (n=12)” en fazla
kodlanan alt temalar iken, “Kalite (n=3)”, “Karlılık artışı (n=3)”,
“Raporlama kolaylığı (n=3)” ve “Rekabet avantajı (n=3)” en az ifade
edilen alt temalardır. Buna göre katılımcılar tarafından en az 3 (üç) kez
tekrarlanan ifadelere ilişkin kodlamalar yapılmıştır. İki ve daha az ifade
edilmiş kodlar (node) çalışmada göz ardı edilmiştir.
3. Bulgular
Nitel araştırmalarda analiz yapılma nedeni, şablonları, düşünceleri,
açıklamaları ve anlamları keşfetmektir. Nitel veri analizinin, verilerin
düzenlenmesi, verilerin özetlenmesi ve verilerin yorumlanması olmak
üzere üç temel aşaması vardır (Büyüköztürk ve diğ., 2011: 262).
Katılımcıların çağdaş maliyet yöntemlerine ilişkin belirttikleri görüşlere
yer verilmektedir. Her bir katılımcıyı temsil eden kodlar (Tablo 1) cümle
sonunda parantez içinde belirtilmektedir.
3.1.1. Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Ortaya Çıkış Nedenleri
Yukarıda da açıklandığı gibi çağdaş maliyet yöntemleri, küreselleşme
sonucu ekonomik ve teknolojik gelişmelerin geleneksel maliyet
yöntemlerini yetersiz kılması nedeniyle ortaya çıkan ve hızla yaygınlaşan
sistem, yöntem veya teknikler olarak tanımlanabilir. Bu bağlamda çağdaş
maliyet yöntemlerinin ortaya çıkış nedenlerine ilişkin katılımcı görüşleri
şunlardır:
“…İlginin kaybolması (relevance lost) sonrasında başladı bana kalırsa
çağdaş maliyet yöntemleri (AKD3)2.” Bununla birlikte diğer katılımcılar,
“Bilginin gelişimi ve değişimi” olgusunun çağdaş maliyet yöntemlerinin
ortaya çıkmasında önemli bir unsur olduğunu belirtmişlerdir (SMMM2,
SMMM1, İŞL1,İŞL4).
“Çağdaş maliyet yöntemleri ki, Robert kaplan, Amerika’da ilk defa bu
işleri faaliyete dayalı maliyetleme, benim izlediğim kadarıyla çıkarmış.
Örneğin hedef maliyetleme dediğimiz boyutta artık küresel boyuttaki
rekabete işletmeler bir yandan da maliyetleri açısından hazır olmak
2
Parantez içinde gösterilen kısaltmalara ilişkin detaylar için Tablo 2’ye bakınız.
62
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
durumundadır. Yoksa rekabet çok güçlü, küreselleşme önemli bir olgu,
işletmedeki yöneticiler de eğer çok klasik yöntemlerle işlerini yürütürlerse
sorun çıkacaktır tabii, (AKD3).” “ Bunlardan birincisi küreselleşme
biride rekabet ve gereği tabii ki globalleşmedir. (AKD8).” Bununla
birlikte diğer katılımcılar, “ Küreselleşme” olgusunun çağdaş maliyet
yöntemlerinin ortaya çıkmasında önemli bir unsur olduğunu
belirtmişlerdir (SMMM5, AKD1).
“…Geleneksel
maliyet
yöntemlerinde
bilgi
teknolojilerinden
yararlanılarak bir maliyet tekniği oluşturulamadığı için ortaya çıktığı
söylenebilir (SMMM4).” “Zaten geleneksel yöntemlerin terk edilmesinin
nedenlerinden biriside bu avantajlara duyulan gereksinim olduğunu
söyleyebilirim (AKD1, AKD3).” “…Porter rekabet stratejilerinden bir
tanesi de maliyet liderliğidir (AKD2).” “…Geleneksel yöntemlere
alternatif teknoloji ve rekabet gereksinimin ortaya çıkardığı hem
işletmenin daha sağlıklı maliyet hesaplaması, hem işletmenin maliyeti
düşürmesi, hem de maliyetlerin rekabet avantajı sağlaması amacına
yönelik olarak üç boyutta uygulanabileceğini düşünüyorum (AKD6).”
“…süreç bazlı maliyet hesaplama, böylece her ürünün farklı
maliyetlerinin olduğunu görme imkânı vermektedir (AKD8).” “Geleneksel
maliyet yöntemlerinin yetersiz kalması…(AKD9, AKD5, SMMM1,
SMMM2, İŞL3).” “Maliyet liderliğine olan ihtiyaç (SMMM2, İŞL4, İŞL1,
AKD2, AKD9).” “Çok kısa sürede tüketilen ürünlerin maliyetlerin
hesaplanması (AKD1).”
“Maliyetlere odaklanma gerekliliği (İŞL3, İŞL2, İŞL1, AKD4).” “Zorunlu
kıt kaynaklardan dolayı maliyetleri daha etkin kullanmak için tam
zamanında üretim, kısıtlar teorisi, değer mühendisliği ya da kaizen
maliyetleme, hedef maliyetleme gibi felsefeler ön plana çıkmıştır
(AKD7).” “Çağdaş maliyet yöntemleri sapmaların ortaya çıkarılması için
önemli bir tekniktir. İşletmelerin ürün üzerindeki kontrol edebilecekleri
tek unsur maliyet olduğu için önemlidir. Biz piyasada maliyeti yönetmek
zorundayız. Eksi maliyet eşittir kar (AKD8).”
“Maliyetlerin doğru hesaplanması (SMMM5, SMMM1, SMMM2, İŞL4,
İŞL3, İŞL2, İŞL1, SMMM8, AKD5)” “…daha doğru maliyetlemeye
gidilmektedir. Sapma maliyetine yönlendirilmesi gerekir. Çünkü birçok
ürün birden fazla kullanılmaktadır (SMMM4).” “Bunu gerçekleştirme
sırasında maliyetleri standartlaştırmaları ve değer analizi yapma
gerekliliği (AKD2).” “…peki, niye yapıyoruz mümkün olduğu kadar
sağlıklı bir sürece ulaşmak için yapıyoruz, (AKD4).” “Çağdaş maliyet
yöntemleri sapmaların ortaya çıkarılması için önemli bir tekniktir
(AKD7).” “…böyle olunca sizin bir an önce bilgiye ulaşmanız o bilginin
63
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
doğru olmasını sağlamanız ve o bilgiyle işinizi yürüterek verimsizlikleri
ortadan kaldırmanız gerekmektedir. Verimsizlikleri ortadan kaldırmanın
temelinde maliyet yönetimi uygulamaları vardır (AKD7).” “Maliyetlerin
etkin yönetilmesi gerekliliği (SMMM5, SMMM1, İŞL2, İŞL4, İŞL3,
AKD9).”
“…burada artık ürünlerin üretilip satılmasından ziyade müşteri
beklentilerinin karşılanması düzeyinde ürün üretilmesi gerekmektedir
(AKD1).” Bununla birlikte diğer katılımcılar, “Müşteri beklentileri”ni
yönetme olgusunun çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkmasında
önemli bir unsur olduğunu belirtmişlerdir (SMMM5, SMMM1, İŞL4,
AKD9, AKD5).” “…şunu da belirtmek gerekir ki, teknolojik gelişmenin de
büyük bir faydası var (AKD4).”
“Çağdaş maliyet yöntemleri ekonomik ve teknolojik gelişmelerin
sonucunda bizi uygulamaya zorlamaktadır (AKD7)”. “Çağdaş maliyet
yöntemleri, teknolojik gelişme ve küreselleşmeyle birlikte bir gereksinim
olarak ortaya çıkmıştır (AKD1)”. Bununla birlikte diğer katılımcılar,
“Teknolojik gelişme” olgusunun çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya
çıkmasında önemli bir unsur olduğunu belirtmişlerdir (SMMM5, SMMM3,
İŞL3, İŞL2, İŞL1, AKD5)”. “…ürün yaşam süresinin kısalması, bu
yenilikleri ortaya çıkardı diye söyleyebilirim (AKD1, SMMM5).”
“Günümüzdeki gelişmeler, küreselleşme bu noktadaki rekabet gücünde
yeni açılımlara yer vermesi gerekmektedir (SMMM4).” “…rekabetçi
olmak için gerekli olduğunu, uluslararası piyasalarda var olabilmek için
yöntem ve tekniklerin çok gerekli olduğunu söyleyebilirim (AKD1).”
“…örneğin hedef maliyetleme dediğimiz boyutta artık küresel boyuttaki
rekabete işletmeler bir yandan da maliyetleri açısından hazır olmak
durumundalar (AKD3)”. “Çünkü diğer ülkelerden, küreselleşme olgusu
ve rekabetin artmasından dolayı, ürünler çok kolayca piyasaya
girmektedir (AKD2)”. Bununla birlikte diğer katılımcılar, “Yoğun
rekabet” olgusunun çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkmasında
önemli bir unsur olduğunu belirtmişlerdir (SMMM,5 SMMM1, İŞL4, İŞL2,
AKD9, AKD5).”
“…Çağdaş maliyet yöntemleri, teknolojik gelişme ve küreselleşmeyle
birlikte bir gereksinim olarak ortaya çıkmıştır (AKD1) ve teknolojide
geldiğimiz son nokta itibariyle geliştirilen yazılımlar veya sistemler bu
yöntemlerin kullanılmasında biraz daha katkı sağlar durumdadır
(AKD4).” “…Çağdaş maliyet yöntemleri ekonomik ve teknolojik
gelişmelerin sonucunda bizi uygulamaya zorlamaktadır (AKD7), defter
tutma şeklinde yaptığımız sistemlerde böyle bir maliyet hesaplaması
64
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
yapamazsınız (AKD8)”. Bununla birlikte diğer katılımcılar, “teknolojik
gelişme” olgusunun çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkmasında
önemli bir unsur olduğunu belirtmişlerdir (AKD5, SMMM5, SMMM3,
İŞL3, İŞL2, İŞL1). Şekil 1’de bu cümlelerin (katılımcı görüşleri) NVİVO 8
ile analizine yer verilmektedir.
Şekil 1. Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Ortaya Çıkış Nedenleri
Çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkmasına ilişkin bulgular Şekil 1’de
gösterilmektedir. Buna göre çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkması,
“Bilginin Gelişimi ve Değişimi”, “Müşteri Beklentileri”, “Teknolojik
Gelişme”, “Yoğun Rekabet”, “Küreselleşme” ve “Maliyetlerden”
kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya
çıkmasında “Maliyet Liderliği”, “Maliyetlere Odaklanma Gerekliliği”,
“Maliyetlerin Etkin Yönetilmesi Gerekliliği”, “Geleneksel Maliyet
Yöntemlerinin Yetersiz Kalması”, “Maliyetlerin Doğru Hesaplanması” ve
“Maliyet Liderliğine Duyulan İhtiyaçtan” kaynaklanmaktadır.
3.1.2. Çağdaş
Dezavantajları
Maliyet
Yöntemlerinin
Avantajları
ve
Bu sistem, yöntem ve teknikler, müşteri odaklı üretilmiş mamul veya
hizmetlerin maliyetlerini tasarım aşamasından başlayarak satış sonrası
destek hizmetlerine kadar daha doğru, tam ve anlamlı hesaplanmasını
sağlamakta ve böylece karar alma sürecine destek olarak işletmelerin
65
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
küresel bir piyasada yoğun rekabet koşullarında faaliyetlerini sağlıklı bir
şekilde sürdürmelerini sağlamaktadır.
“Çağdaş maliyet yöntemlerinin en önemli avantajı değer katmayan
faaliyetleri ortadan kaldırmasıdır (AKD3,AKD5, SMMM5, SMMM, İŞL3,
İŞL2, İŞL1).” “…değer yaratmayan unsurların eliminasyon yapılarak
maliyetlerin minimize edilmesi bu çağdaş maliyet yöntemlerinin işletme
için uygulanmasının gerekliliğini kendiliğinden ortaya koymaktadır
(AKD2).” “…yöneticilerin planlama, kontrol gibi işlevlerini yerine
getirebilmeleri için çok önemli boyutta bilgiye ihtiyaçları var (AKD3).”
“Kalite ve fonksiyonellikten taviz vermemek kaydıyla yani aynı kalite ve
fonksiyondaki mamullerin daha ucuz nasıl üretilebileceğini çünkü bütün
pazarlar bütün işletmelere açılmıştır (AKD2)”. “Her ne kadar piyasada
marka olup, markadan dolayı yüksek fiyattan satabilmelerine rağmen yine
de maliyetlerini bu şekilde yöneterek karlarını maksimize etme çabası
içindedir. (AKD2)”. “…hedef maliyetlemede de pazara yakın bir şekilde,
rekabetçi ürün ortaya konulabilmesi (AKD3).”
“…dolayısıyla bu bahsettiğimiz, söylemiş olduğumuz kalite ve
fonksiyondaki mamulleri daha ucuza üreten işletmeler daha rekabetçi
olabilecek ve varlıklarını daha iyi sürdürebileceklerdir (AKD2).”
“Çağdaş maliyet yöntemlerinin en önemli avantajı rekabet avantajıdır.
Çünkü diğer ülkelerden, küreselleşme olgusu ve rekabetin artmasından
dolayı, ürünler çok kolay bir şekilde piyasaya girmektedir (AKD2)”.
Bununla birlikte diğer katılımcılar, “Pazara odaklanma (İŞL4, SMMM5),
Karlılık artışı (İŞL4, AKD5), Raporlama kolaylığı (SMMM5, SMMM1,
SMMM3), Finansal bilgi (SMMM5, SMMM1, İŞL2), Kalite (SMMM5,
AKD5”) olgularının çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkmasında
önemli bir unsur olduğunu belirtmişlerdir (SMMM5, AKD1)”.
“…bu teknikleri alt yapı düşünüldüğünde üst düzeydeki işletmelerin
uygulaması daha doğru olur (AKD3).” “Diğer işletmelerin, bu yöntem ve
teknikleri uygulamasından alt yapılarının yeterli olmadığını, Türkiye için
söyleyebiliriz (AKD1)”. Bununla birlikte diğer katılımcılar, “Alt yapı
eksikliği (SMMM5, SMMM1, İŞL3, İŞL2, AKD9, AKD5)” olgusunu
çağdaş maliyet yöntemleri için önemli bir dezavantaj olduğunu
belirtmişlerdir.
İşletmelerin AR-GE faaliyetlerine odaklanmaları gerekir. AR-GE faaliyeti
yapmayan işletmelerin maliyet yönetimi yaklaşımlarını uygulamaları
güçtür. Bu nedenle küçük ölçekli işletmelerin AR-GE departmanlarının
olmaması en büyük dezavantajdır (AKD2)”. Bununla birlikte diğer
katılımcılar, “AR-GE Eksikliği (SMMM1, SMMM3, SMMM2, İŞL4)”
66
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
olgusunu çağdaş maliyet yöntemlerinin ortaya çıkmasında önemli bir
unsur olduğunu belirtmişlerdir. Uygulama alanında muhasebecilerin
düşüncelerini değiştirmeleri beklenir. Aksi halde, uygulamada değişime
karşı bir direnç gösterilebilir (SMMM5, AKD5, SMMM4, SMMM3,
SMMM2, İŞL4, İŞL2, İŞL3). “Dezavantajları konusunda bir kere şunu
söyleyebilirim her şey den önce işletmelerin yeniliklere karşı yöneticilerin
rezistans diyebileceğimiz tepkisi yoğun bir şekilde olacaktır (AKD3)”.
“Uygulayan işletmelere bakıldığında birçoğunun küresel işletmeler
olduğu görülmektedir (AKD2).” “Bu nedenle çağdaş maliyet
yöntemlerinin uygulanmasında işletme büyüklüğü önemlidir (SMMM5,
AKD5)”.
“…ne olursa olsun maliyet belirlenmeli bunun doğru bir şekilde
belirlenmesi işletmeye faydalar sağlayacaktır (AKD3).” “…işin içine
dağıtım girdiğinde sübjektifliğe yani varsayıma kaçılıyor. Mesela
amortisman hesaplaması da aynı şekilde, varsayım (AKD4).” “Çağdaş
maliyet yöntemlerinin birinci dezavantajı parasal yatırımdır (AKD8).
Bununla birlikte varsayımsal doğruluk (SMMM2, İŞL1, AKD9) ve yüksek
yatırım maliyetleri (AKD9, AKD5) şeklinde sıralanabilir.”
Şekil 2’de bu cümlelerin (katılımcı görüşleri) NVİVO 8 ile analizine yer
verilmektedir.
Şekil 2. Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Avantajları ve Dezavantajları
Çağdaş maliyet yöntemlerinin avantajları ve dezavantajlarına ilişkin
bulgular şekil 2’de gösterilmektedir. Buna göre çağdaş maliyet
yöntemleri, “Karlılık Artışı”, “Raporlama Kolaylığı”, “Rekabet Avantajı”,
““Finansal Bilgi”, Kalite” ve “Değer Katmayan Faaliyetlerin Ortadan
67
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
Kaldırılması” gibi avantajlar sağlamaktadır. Bununla birlikte çağdaş
maliyet yöntemlerinin işletmeler için dezavantaj oluşturduğu da
bilinmektedir. Bu bağlamda, “İşletmelerin büyüklüğü”, “Değişime olan
direnç”, “AR-GE eksikliği”, “Varsayımsal doğruluk”, “Alt yapı eksikliği”
ve “Yüksek yatırım maliyetleri” içermesi gibi dezavantajlarda
oluşturmaktadır.
3.1.3. Çağdaş
Maliyet
Uygulanabilirliği
Yöntemlerinin
Gerekliliği
ve
21. yy. da işletmelerin çağın gerektirdiği gelişmişlik düzeyinde müşteri
memnuniyeti ve devamlılığı sağlamaları ve böylece sürdürülebilirlikleri
açısından belirli bir kar marjına ulaşmaları, pazar paylarını koruyarak
artırmaları bakımından çağdaş maliyet yöntemlerinin kullanılması önem
taşımaktadır.
“Rekabetin artığı ortamda, inovasyona dayalı farklılaşma stratejisini
benimsemiş işletmeler için maliyetlerini yönetmek önemlidir (AKD6).”
“…muhasebecilerin ürettiği bilgilerin çağdaş anlamda üretim
işletmelerinin ihtiyacını karşılayamadığını söylüyor. (AKD3).”
“…müşteri alışkanlıklarının çok hızlı değişmesi veya beklentilerdeki
değişim hızı, çağdaş maliyet yöntemlerinin gerekliliğini bir kez daha
ortaya koymaktadır (AKD1, SMMM5, SMMM3)”. “…Tüketiciler de bu
yöntemi bilmeli ki aldığı malın, hizmetin hangi maliyetlerden oluştuğunu
bilmesi gerekiyor (SMMM4).”
“Doğru maliyet hesaplayamayan işletme doğru finansal raporlama
yapamamaktadır. Bu nedenle de doğru finansal kararlar almak güç
olmaktadır (AKD2).” Çağdaş maliyet yöntemlerinin uygulanmasında
“Doğru finansal raporlama”, önemli bir unsurdur (SMMM5, SMMM1,
SMMM3, İŞL4). Bununla birlikte “farklılaştırma stratejilerine olan
ihtiyaç, (SMMM5, İŞL3, İŞL2, AKD5), odaklanma stratejisi (AKD5) ve
ortakların kar beklentisi (İŞL3)” de katılımcıların belirttikleri önemli
unsurlardır.
“…sistemsel yaklaşımda personelin eğitimli olması gerekmektedir. Birinci
enstrüman o işe ayıracağınız fondur. İkincisi doğru bir kurgu, üçüncüsü
doğru bir mekanik ve o teknolojiyi uygulayacak çalışandır (AKD8).”
“Çalışanların yeterliliği (SMMM3, İŞL4, İŞL2, AKD9, AKD5) çağdaş
maliyet yöntemlerinin uygulanmasında önemli bir unsurdur. “…ancak
yazılımların olması uygulamanın hayata geçilmesi anlamının taşımıyor.
En azından bir kültür olmasında itici güç olur diye düşünüyoruz
(AKD1).”
68
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
“Uygulamada denetim eksikliğinden (SMMM5, SMMM1, İŞL4, İŞL3,
İŞL2) kaynaklanan sorunlar yaşanmaktadır.” “Çağdaş maliyet
yöntemlerinin kesinlikle uygulanabilir olduğunu düşünüyorum. Türkiye’de
uygulayan işletmeler var. Hatta bunları ERP sistemlerinin içine de
koymuşlar yöntemlerini (AKD3, İŞL1).”
“ERP, veya maliyet yönetiminden, üretim yöneticisi bana verilen üretim
reçetesinden, stok hedeflerimle ben üretimimi yaparım, banane ERP’den
veya bir başka lojistik yöneticisi, hepsini bir hafta sonu yaparım gibi
düşünceler, olarak bakılmakta buna kullanıcı hatası diyorum (AKD8).”
“…bugün işletmelerde 2-3 bin hammadde girdisiyle 1-2 bin mamulü elde
ediyoruz. Öyle bir matriks yapıyı bu ERP’ye tanımlamadığımız sürece
maliyet hesaplamamız söz konusu değil (AKD5).” “Çağdaş maliyet
yöntemleri kesinlikle büyük işletmelerde uygulanabilmektedir (AKD1).”
“…uygulayan işletmelere bakıldığında birçoğunun küresel işletmeler
olduğu görülmektedir. Dolayısıyla küresel ölçekteki işletmeler ölçek
ekonomisinin
gereği de
hakikaten
maliyetlerini
daha iyi
yönetebilmektedir, diyebiliriz (AKD2).”
“İşletme büyük veya küçük olsun bu durumu değiştirmez (AKD2).”“Eğer
bir işletmenin üretim faaliyeti varsa, büyük veya küçük, bir maliyet
sisteminin olması gerekir (AKD4).” “Hemen hemen her sektörde
uygulanabilir. Üretimde, ticarette ve hizmette uygulanabilir (AKD8).”
Şekil 3’te bu cümlelerin (katılımcı görüşleri) NVİVO 8 ile analizine yer
verilmektedir.
Şekil 3. Çağdaş Maliyet Yöntemlerinin Gerekliliği ve Uygulanabilirliği
69
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
Çağdaş maliyet yöntemlerinin gerekliliği ve uygulanabilirliğine ilişkin
bulgular Şekil 3’te gösterilmektedir. Buna göre çağdaş maliyet
yöntemleri, “Doğru finansal raporlama”, “Beklentilerdeki değişim hızı”
ve “Farklılaştırma Stratejilerine Olan İhtiyaç” tan dolayı gerekli
görülmektedir. Bununla birlikte “Kurumsallaşma düzeyi”, “İşletme
büyüklüğü”, “ERP”, “Denetim eksikliği”, “Çalışanların yeterliliği” ve
“Yöneticilerin
yaklaşımı”,
çağdaş
maliyet
yöntemlerinin
uygulanabilirliğini etkilemektedir.
4. Tartışma ve Sonuç
Bu çalışmadaki katılımcıların görüşleri incelendiğinde ortak görüşlerinin;
çağdaş maliyet yöntemlerinin kurumsallaşma düzeyinde gelişim,
maliyetlerin daha etkili ve doğru hesaplanması geleneksel maliyet
yöntemlerinin eksiklerinin giderilmesi ve daha doğru karar destek
sisteminin oluşması olarak verilebilir. Gerçekten de geçmiş 20 yıldan
bugüne işletmelerdeki mamul üretimi ile ilgili süreçteki değişimler
maliyet bilgilerine olan ihtiyacı farklılaştırmış, teknolojik değişim ve
gelişim maliyet unsurlarının göreceli önemini değiştirmiştir. Buna örnek
verilecek olursa maliyet unsuru olan direk işçilik maliyetlerinin göreceli
önemi azalmış bunun yerine üretimin otomasyona geçmesi nedeniyle
genel üretim maliyetlerinin önemi ve mutlak tutarlarında da artışlar
olmuştur. Aynı zamanda rekabetin artması fiyatta değişikliği engellemiş
ve ortakların kara olan baskısı sonucunda işletme yöneticilerinin daha
yüksek rekabet olanağı için maliyet minimizasyonu çalışmalarını zorunlu
kılmıştır.
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda mamul üreticileri açısından
geleneksel maliyet yöntemleri yetersiz kalmaktadır ve sektörde maliyet
liderliği, farklılaştırma ve odaklanma gibi stratejilere de ihtiyaç
duyulmaktadır. Bununla birlikte mamul üretiminde maliyetlerin doğru
hesaplanması ve maliyetlere odaklanma, rekabet edebilmek için önemli
bir unsur haline gelmiştir. Buna göre çağdaş maliyet yöntemleri değer
katmayan faaliyetleri ortadan kaldırdığı için önemli bir avantaj
sağlamaktadır.
Çağdaş maliyet yöntemlerine cam üreticileri açısından bakıldığında,
maliyetlere odaklanma gereği, maliyetlerin doğru hesaplanması ve
maliyetlerin etkin yönetilmesi gerekliliği öne çıkmaktadır. Tarım
sektöründe ise teknolojik gelişme ve yoğun rekabet, çağdaş maliyet
yöntemlerine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır. Ayrıca ilgili sektörde
70
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
çalışanların da çağdaş maliyet sistemlerini uygulayabilecek düzeyde
deneyim ve bilgiye sahip olmaları gerekmektedir.
Çağdaş maliyet yöntemleri hizmet sektöründe de kolaylıkla uygulanabilir.
Bu bağlamda bilginin gelişimi ve değişimi sektörde çağdaş maliyet
yöntemlerinin ortaya çıkmasında önemli bir unsurdur. Sektörde süreç
bazlı maliyetleme uygulanarak hizmetlerin maliyetlerini ayrı ayrı görme
imkânı yakalanmaktadır. Çünkü hizmet sektöründe maliyet
minimizasyonu önemli bir olgu haline gelmiştir. Bununla birlikte müşteri
beklentilerini yönetme ihtiyacı çağdaş maliyet yöntemlerinin sektörde
uygulanmasında önemli bir unsurdur.
Zorunlu kıt kaynaklardan dolayı silah üretiminde maliyetlere odaklanma
gerekliliği çağdaş maliyet yöntemlerine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır.
Sektörde faaliyetlerin devamlılığı için maliyetlerin doğru hesaplanması ve
etkin yönetilmesi gerekmektedir. Buna göre;
 Çağdaş maliyet yöntemleri işletmeleri daha verimli, daha etkili,
daha doğru ve geçerli bir maliyet belirlemesine götürmektedir.
 Çağdaş maliyet yöntemleri işletmeler için gereklidir. Çünkü
maliyetler, sadece işletmeler de değil aynı zamanda tüketiciler için
de önem arz etmektedir.
 Çağdaş maliyet yöntemleri avantaj ve dezavantajları bulunmakla
birlikte bütün işletmeler tarafından belli oranda uygulanabilir.
(üretim, ticaret ve hizmet sektörü)
 Çağdaş maliyet yöntemlerinin işletmelere en önemli dezavantajı
parasal yatırımlardır.
 Çağdaş maliyet yöntemlerinin uygulanması için bilişim
teknolojilerine ve sektöre yapılan yatırımın birlikte olması gerekir.
 Bugün küresel ölçekte güçlü olan bir firmanın on yıl sonra yok
olmasının en önemli nedeninin değer mühendisliği uygulamalarının
olmaması yada yetersiz olmasından kaynaklı olduğu söylenebilir.
 Çağdaş maliyet yöntemlerinin pazara odaklanma ve değer
katmayan faaliyetleri ortadan kaldırma özelliği, uygulayıcılarına
önemli bir avantaj sağlamaktadır.
 Çağdaş maliyet yöntemleri, kullanıcılarına mevzuat kaynaklı
herhangi bir yük getirmemektedir.
Bu çalışmanın sonucunda, çağdaş maliyet yöntemlerinde uzman
görüşleriyle belirlenen kriterlerin nitel araştırma boyutunda faktörleşmesi
konuyla ilgili araştırma yapan uygulamacı ve akademisyenlere bir bakış
açısı kazandıracaktır. Dünya’da yapılan çalışmaların birçoğu
71
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
incelendiğinde nicel araştırma yapan araştırmacıların öncelikle nitel
araştırma yaparak faktörleşmeyi uzman görüşüyle sağladıkları, bu
faktörlerden hareketle nicel çalışmalar yaptıkları görülmektedir. Bu
bağlamda çağdaş maliyet yöntemleri ile ilgili nicel araştırma yapacak
akademisyen ve araştırmacılar bu çalışmadaki faktörleri temel alarak nicel
çalışmaları geliştirebilirler.
Kaynaklar
Ağyar, Evren (2006). Hastane İşletmelerinin Yönetimi Açısından Çağdaş
Maliyetleme Yöntemlerinden Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve
Kalite Maliyetlemenin Değerlendirilmesi: Bir Uygulama.
Yayımlanmamış Doktora Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aktaş, Rabia ve Mahmut Karğın (2011). “Yalın Muhasebe: Yalın Üretim
Ortamında Yeni Bir Yönetim Muhasebesi Yaklaşımı”.
Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi. (3): 91-128.
Aldalabeeh, A.E. (2012). “Capability of Jordanian Industrial Shareholding
Companies to Apply Target Costing System”. International
Journal of Business and Management. 7 (21): 124-130.
Altınbay, Ali (2006a). “Etkin Bir Maliyet Yönetim Sistemi Olarak Hedef
Maliyetleme Sistemi ve TMMT Uygulaması”. Dumlupınar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (16): 141-164.
Altınbay, Ali (2006b). “Kaizen Maliyetleme Sistemi: Dinamik Bir
Maliyet Yönetimi Sistemi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi. 8 (1): 103-121.
Altınbay, Ali (2006c). Stratejik Maliyet Yönetimi Yaklaşımlarından
Yaşam Seyri Maliyetleme Sisteminin Tasarımı ve Bir Uygulama.
Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kütahya: Dumlupınar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Arzaga, Fernando Sandoval ve Manuel F.Suarez-Barraza (2010). “Experts
Within Kaizen Teams: How to Get the Most From Their
Knowledge”. Development And Learning in Organizations. 24
(4): 10-13.
Aslan, Sinan (2008). “Kalite Maliyetlerinin Faaliyet Tabanlı Maliyetleme
Sistemine Entegrasyonu”. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi. 25 (2): 521-534.
Barringer, H. Paul (2003). "A life cycle cost summary." International
Conference on Maintenance Societies, Perth, Australia, May.
72
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
Bilim, Yasin (2007). “Araştırma Yöntemi Olarak Vaka Çalışması ve
Süreci”. Nitel Araştırma Neden, Nasıl, Niçin. Eds. A. Yüksel, B.
Mil ve Y. Bilim. Ankara: Detay Yayıncılık. (193-212).
Bozdemir, Enver, ve Mehmet Suphi Orhan (2011). “Maliyet Kontrol
Aracı Olarak Hedef Maliyetleme Yönteminin Türk Otomotiv
Sanayinde Uygulanabilirlik Düzeyinin İncelenmesi”. Atatürk
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 25 (2): 163-179.
Brad, Stelin (2010). “A General Approach of Quality Cost Management
Suitable for Effective Implementation in Software Systems”.
Informatica Economică. 14 (4): 97-113.
Brah, Shaut A., Ai Lin Ong, ve B. Madhu Rao (2000). “Understanding
The Benchmarking Process in Singapore”. International Journal
of Quality & Reliability Management. 17 (3): 259-275.
Briggs, Charles L (1986). Learning How to Ask A Sociolinguistic
Appraisal of the Role of the Interview in Social Science Research.
Cambridge: Cambridge University Press.
Büyüköztürk, Şener., Güçlü Şekercioğlu ve Ömay Çokluk (2011).
Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
Chen, Wei Tong, Po-Yi Chang ve Ying-Hua Huang (2010). “Assessing
The Overall Performance Of Value Engineering Workshops For
Construction Projects”. International Journal of Project
Management. (28): 514-527.
Clarke, Paul, ve Robin Bellis-Jones (1996). “Activity-Based Cost
Management in The Management Of Change”. The TQM
Magazine. 8 (2): 43-48.
Cohen, Deborah ve Benjamin Crabtree (2006). “Qualitative Research
Guidelines
Project”,
(http://www.qualres.org/HomeLinc3684.html 17 Ocak 2015’te erişildi).
Çabuk, Yıldız (2003). “Geleneksel Maliyet Sistemlerine Alternatif Bir
Yaklaşım: Faaliyet Tabanlı Maliyetleme”. ZKÜ Bartın Orman
Fakültesi Dergisi. 5 (5): 109-116.
Dabee, F. El, R. Marian ve Y. Amer (2013). “An Optimisation Model For
A Simultaneous Cost-Risk Reduction in Just-in-Time Systems”.
Australian Journal of Multi-Disciplinary Engineering. 9 (2):
139-147.
Demeere, Nathalie, Kristof Stouthuysen ve Filip Roodhooft (2009).
“Time-Driven Activity-Based Costing in An Outpatient Clinic
Environment: Development, Relevance and Managerial Impact”,
Health Policy. 1-9: 296-304.
73
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
Doğan, Zeki (1998). “Maliyet Yönetiminde Yeni Bir Yaklaşım: Hedef
Maliyetleme”. Atatürk Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi. 12 (1-2):
197-208.
Dumitru, Ene (2010). “Critical Development of Costing Methods Used in
The Furniture Industry, in The Context of Economic Reality
Special XXI Century”. Annals of The University Oredea
Economic Science Series. 19 (2): 856-861.
El-Alfy, Alaa El Dean (2010). “Design of Sustainable Buildings Through
Value Engineering”. Journal of Building Appraisal. 6 (1): 69-79.
Ellram, Lisa M. (2000). “Purchasing and Supply Management’s
Participation in the Target Costing Process”. The Journal of
Supply Chain Management. 36 (1): 39-51.
Fraenkel,, Jack R. ve Norman E. Wallen (2006). How to Design And
Evaluate Research in Education, Seventh Edition. New York:
McGraw – Hill Higher Education,.
Gegez, A. Ercan (2010). Pazarlama Araştırmaları. İstanbul: Beta Basım
A.Ş.
Gersil, Aydın (2006). “Stratejik Maliyet Yönetimi Kapsamında Ürün
Yaşam Seyri Maliyet Yönetiminin Analizi ve Bir İşletme
Uygulaması”, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gherman, Corina Matei (2011). “Management Marketing Value
Engineering And Firm Performance”. Lucrări Ştiinţifice. 54 (1):
213-217.
Glasser, Barney G. (2004). “Naturalist Inquiry and Grounded Theory”.
Forum: Qualitative Socialforschung / Forum: Qualitative Social
Research,
5
(1),
Art.7.
(http://www.qualitativeresearch.net/index.php/fqs/article/view/652/1413 19 Ocak 2015’te
erişildi).
Grasso, Lawrence P. (2005). “Are ABC and RCA Accounting Systems
Compatible with Lean Management?”. Management Accounting
Quartely. 7 (1): 12-27.
Gunasekaran, A. (1999). “A Framework For The Design And Audit of An
Activitybased Costing System”. Managerial Auditing Journal.
14 (3): 118-126.
Gümüş, Umut Tolga (2005). “Konaklama İşletmelerinde Maliyet Kontrol
Süreci ve Oda Mönü Maliyetlerinin Belirlenmesi: Denizli’deki
Küçük Ölçekli bir Konaklama İşletmesinde Uygulama”.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
74
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
Gümüş, Yusuf (2012). Lojistik Faaliyetler ve Maliyetler, Gazi Kitabevi,
Ankara.
Gürdal, Kadir (2007). Maliyet Yönetiminde Güncel Yaklaşımlar. Ankara:
Siyasal Kitabevi.
İslamoğlu, Ahmet H. ve Ümit Alnıaçık, Ü. (2013). Sosyal Bilimlerde
Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Basım A.Ş.
Kaplan, Robert S. (1984). “Yesterday’s Accounting Undermines
Production”. Harward Business Review. No. Temmuz-Ağustos.
94-101.
Kaplan, Robert S. (1988). “One Cost System Isn’t Enough”, Harward
Business Review. No. Ocak-Şubat. 61-65.
Kaygusuzoğlu, Mehmet (2010). “Üretim Maliyetlerindeki Yapısal
Değişmelerin Nedenleri ve Maliyetleme Kararlarına Etkileri”.
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 9 (34): 240-258.
Kohlbacker, Florian (2006). “The Use of Qualitative Content Analysis in
Case Study Research”. Forum: Qualitative Socialforschung /
Forum: Qualitative Social Research, 7 (1), Art.21.
Kuş, Elif., (2009). Nvivo 8 İle Nitel Araştırma Projeleri. Ankara: Anı
Yayınları.
Kwah, Driscole Ganye (2004) Target Costing in Swedish Firms – Fiction,
Fad or Fact? An Empirical Study of Some Swedish Firms.
Master Thesis. İsveç: Göteborg University Graduate Business
School School of Economics and Commercial Law.
Kwan, Long Ho (2011). “Competing Globally with Cost Accounting”.
University of Tennessee, Knoxville Trace: Tennessee Research
and Creative Exchange. Memphis, ABD.
Lincoln,Yvonna S. ve Guba, Egon G. (1985). Naturalistic Inquiry,
Newbury Park, Sage Publications.
Mao, Xiaoming, Xueqing Zhang, ve Simaan M. AbouRizk (2009).
"Enhancing value engineering process by incorporating
inventive problem-solving techniques."Journal of Construction
Engineering and Management 135 (5): 416-424.
Marzouk, M.M. (2011). “ELECTRE III Model For Value Engineering
Applications”. Automation in Construction. 20 (5): 596-600.
Miles, Matthew B. ve A. Michael Huberman (1994). Qualitative Data
Analysis: An Expanded Sourcebook. London: Sage Publication.
Miquela, Carles Griful (2001). “Activity-Based Costing Methodology For
Third-Party Logistics Companies”. IAER Journal. 7 (1): 133146.
75
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
No, Jong Joon, ve Brian H. Kleiner (1997). “How To Implement ActivityBased Costing”. Logistics Information Management. 10 (2): 6872.
Okutmuş, Ercüment ve Ayşe Ergül (2013). “Konaklama İşletmelerinin
Yiyecek İçecek Faaliyetlerinde Tedarik Zinciri Maliyetlerinin
Hedef Maliyetleme ile Birlikte Uygulanması”. Journal of Yaşar
University. 8 (32): 5409-5432.
Öğüt, Adem, Rıfat İraz ve Muammer Zerenler (2007). “Değer
Mühendisliği (Value Engineering) Uygulamalarının Fonksiyonel
Etkinlik Açısından İşletmelerin Somut Ve Soyut Varlıklarına
Yönelik Olası Etkileri”. S.Ü. İ.İ.B.F. Sosyal ve Ekonomik
Araştırmalar Dergisi. 13: 51-68.
Öker, Figen (2003). Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Üretim ve Hizmet
İşletmelerinde Uygulamalar. İstanbul: Literatür Yayınları.
Roberts, Paula, Helena Priest ve Michael Traynor (2006). “Reliability and
Validity in Research”. Nursing Standard, 20 (44): 41-45.
Smadi, Al, Sami (2009). “Kaizen Strategy And The Drive For
Competitiveness:
Challenges
And
Opportunities”.
Competitiveness Review: An International Business Journal. 19
(3): 203-211.
Şencan, Hüner (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenirlik ve
Geçerlik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Tanış, Veyis N. (2005). Teknolojik Değişim ve Maliyet Muhasebesi.
Adana: Nobel Kitabevi.
Trochim, William M. (2006). The Research Methods Knowledge Base 2nd
Edition.
Cincinnati:
Atomic
Dog
Publishing.
(http://www.socialresearchmethods.net/kb/qualval.php 17 Ocak
2015’te erişildi).
Turney Peter B.B. (1989). “Activity-Based Costing: A Tool for
Manufacturing Excellence”. Target. Summer: 13-19.
Unutkan, Özcan (2010). “Faaliyet Tabanlı Maliyet Sistemi ve Bir
Uygulama”. Mali Çözüm. (97): 87-106.
Yalçın, Selçuk (2005). Müşteri Odaklı Yeni Ürün Geliştirme Aracı Olarak
Hedef Maliyetleme ve Kalite Fonksiyon Yayılımının Mobilya
Sektöründe Uygulanabilirliğinin Analizi. Kütahya: Dumlupınar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yeşilyurt, Ethem ve Çetin, Semerci., (2011) “Uygulama Öğretmenlerinin
Öğretmenlik Uygulaması Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar Ve
Çözüm Önerileri”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 27, 1-23.
Yıldıztekin, İhsan (2009). “Konaklama Hizmetlerinde Maliyete Dayalı
Fiyatlama ve Fiyat Değişiminin Bölüm Karlılığına Etkileri”.
76
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2014, Cilt:14, Yıl:14, Sayı:3, 14: 51-77
Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 23 (4):
215-240.
Yin, Robert. K. (2011). Qualitative Research from Start to Finish. New
York: The Guilford Press.
Yingjie, Zhang, ve Ge Liling (2004). “Using The Philosophy Of Mobile
Agent Technology For E-Service in The Field Of Reverse
Engineering Applications”. Rapid Prototyping Journal. 10 (3):
158-165.
Zarandi, M.H.Fazel., Zahra S. Razaee ve M. Karbasian (2011). “A Fuzzy
Case Based Reasoning Approach to Value Engineering”. Expert
Systems with Applications. (38): 9334-9339.
77
AIBU Journal of Social Sciences, 2014, Vol:14, Year:14, Issue:3, 14: 51-77
78