Yazarlar Peter Gandy, Antik Pagan Gizem

Yazarlar
Peter Gandy, Antik Pagan Gizem dînlerinde uzmanlamı olmak üzere Klâsik Uygarlık
lar’da yüksek lisans sâhibidir. Timothy Freke felsefe eitiminden takdîrnâme ile mezûn
olmutur ve uluslararası olarak yayımlanmı yirmiden fazla kitâp ile dünyâ mistisizmi
konusunda bir otoritedir. Freke ile Gandy, ayrıca Jesus and the Goddess: The Secret Teachings
of the Original Christians Îsâ ve Kayıp Tanrıça: lk Hıristiyanların Gizli Öretileri, Ayna
Yayınevi tarafından yayınlanmıtır kitâbının yazarlarıdır.
Yazarlar ve onların Gnosis’i anlatan deneysel seminerleri hakkında daha fazla bilgi için
www.jesusmysteries.demon.co.uk’yi ziyâret ediniz.
Freke ve Gandy’nin ileri sürdükleri, Paganizm ile Hıristiyanlık arasındaki benzerlikler
etkileyicidir.
Profesör G. A. Wells, The Jesus Myth’in yazarı
Îsâ’nın Gizemleri ok yaratacaktır. Hıristiyanlar’ın bunu rahatsız edici bulacaklarına;
Evangelistlerin bundan dehete düeceklerine; Köktendîncilerin bunu hiç üphesiz ey
tâna atfedeceklerine inanıyoruz. Timothy Freke ve Peter Gandy, Hıristiyan inanç ve uy
gulamlarının çounun Pagan geleneklerinden alıntı yaptıklarını açıkça ve kesin olarak
kanıtlıyorlar. Bu karıt tez birçok okuyucu tarafından önemsenmeyecektir; ama hem
eski hem de günümüze âit kaynakların titiz bir ekilde dipnotlandırılmı oluu, dier in
sânların, bu kitâbın, târihi yeniden yazan birçok yeni kitâptan daha ciddîye alınıp alın
mayacaını merâk edilerine sebep olacaktır.
Amazon.co.uk
Bu kitâbın canlı ve enerjik üslûbu, sıradan okuyucuya Antik Çaların New Age’i olarak
tanımlanabilecek eye ve böylece ayrıca Hıristiyanlıın karanlıkta kalmı ve entrikalı
balangıcına dâir az bulunur bir kef salayacak. Bilim adamları, yüzlerce dipnot hâlinde
esâslı bir ekilde belirtilmi bilgi dökümünü takdîr edecek.
Profesör Alvar Ellegard, Jesus: One Hundred Years before Christ’in yazarı
Hıristiyanlıın kökenleri nâdir olarak, böyle rahatsız edici bir sonuç yaratacak ekilde
incelenmitir. ncîlleri bir daha aslâ aynı ekilde okuyamayacaım.
Roger Bolton, BBC Radyo 4’ün The Sunday Programı’nın sunucusu
Bu, o kadar iknâ edici ki ilâhiyât biliminin bir daha aynı ekilde olup olmayacaı kuku
ludur.
Robert Macklin, Canberra Times
...kıkırtıcı, tahrîk edici.... kolaylıkla okunan, zorlayıcı bir kitâp.
David Allan Dodson, CNN
Etkili, kıkırtıcı ve çok iyi yazılmı. Batan sona etkileyici ve gerçekten keyifle okunuyor.
Bu kitâp, bir dönüm noktasıdır ve eer baarılı olur ise, ki öyle olacaını umuyorum,
yaydıı akademik atein sıcaklıını hiç üphesiz hissedecektir.
Mark Vidler, The Star Mirror’ın yazarı
Îsâ Mesîhbir insân mı yoksa mit mi? Freke ve Gandy, onun mit olduuna inanıyorlar
ve bu kalın ama yine de okunabilir büyük kitâpta, bunu kanıtlamak için yola çıkıyorlar.
Kapsamlı biçimde aratırılmı olduu için, bu kitâbı, merâk uyandırmaa çalıan ve i
çerii bakımından pek bir eye sâhip olmayan kurgusal popüler bir eser olarak görmek
mümkün deildir.
The List, Glasgow ve Edinburgh
Hıristiyanlıın kökenlerine ilgi duyan herkes için mükemmel bir kitâp
Profesör Darrell J. Doughty, New Testament Studies, Drew Üniversitesi, USA
Hârikulâde... hedefi tam vurmu.
Publishers Weekly
Mâcerâ kitâbı gibi hızla okunuyor. Yazarların, dört ncîl’in içindeki çeitli çelikileri
açıa çıkarıı, tek baına, verilen ücrete deiyor.
Kindred Spirit
Bu, etkili bir kitâp ve etkisi, inili yokulu bir ekspres tren gibi, insân sayfadan sayfaya
sürüklendikçe artıyor. Kitâp, ncîl’deki Îsâ’nın var olmadıı düüncesini etkili bir ekilde
sorguluyor.
Earl Doherty, The Jesus Puzzle’ın yazarı
Dedektif hikâyesi, târihsel aratırı ve berrak bir düüncenin hârikulâde bir karıımı. Hı
ristiyanlıın içrek Gizemlerinin gün ııına çıkarılı vakti çoktan gelmiti ve bu kitâp,
bu amaç için etkili ve cesûr bir yankı.
Roger Housden, Sacred America’nın yazarı
Rumi’nin zinde isimli romanı Ayna Yayınevi tarafından yayınlanmıtır.
Bu, sinir sistemi hassas olan okuyucular için deil. Kitâp, sanki bir ok tedâvîsi yapıyor.
Marie Marcs, New Vision
Îsâ’nın Gizemleri, Roma Kilisesi tarafından bize mîrâs bırakılan Hıristiyanlıın târihine
baarılı bir ekilde meydan okuyan etkili bir kitâp. Daha imdiden bu kitâbın bir etkisi
olmaa baladı ve bu, anlaılabilir. Îsâ’nın Gizemleri, göz ardı edilmeyecek kadar iyi ara
tırılmı ve tartımaa açıktır, bu yüzden kitâbın gelecek yıllarda tartıcalar yaratacaını
tahmîn ediyorum.
Fiona Wilson, New Dawn
Îsâ’nın Gizemler’i Tezi yaygın olarak bilinir hâle gelip kabûl edilmee balanırsa, burada
ileri sürülenlerin devrim yaratacaı açıktır. Kitâbın, yirmi birinci yüzyılın en önemli dîn
sel tartıcalarından biri hâline gelii olasıdır.
Cecily Taylor, Quaker Monthly
‘Kıkırtıcı, heyecân verici ve okura meydan okuyan bir kitâp’
RT Revd John Shelby Spong, Newark Papazı
ÎSÂ’NIN GZEMLER
“Gerçek Îsâ” Bir Pagan Tanrısı Mıydı?
Timothy Freke ve Peter Gandy
Çeviren: Aslı Bengisu
Ellen Freke’ye, editörümüz Lizzie Hutchins’e, temsilcimiz Susan Mears’a ve Michelle Pilley’e ve
Thorsons’daki herkese teekkürler.
AYNA YAYINEV: 27
rfân Dizisi: 7
Sertifika Numarası: 14748
ISBN 9758297317
Birinci Basım: Eylül 2005, stanbul
kinci Basım: Nisan 2011, stanbul
Kitâbın Özgün Adı:
The Jesus Mytteries/Was The Original Jesus A Pagan God?
Îsâ’nın Gizemleri/ “Gerçek Îsâ” Bir Pagan Tanrısı Mıydı?  Timothy Freke ve Peter Gandy
ngilizce’den Çeviren:
Aslı Bengisu
The Jesus Mysteries©Timothy Freke&Peter Gandy, 1999
Kitâp, ilk olarak Thorsons tarafından 1999 yılında basılmıtır. kinci baskısı Element tarafından
2003 yılında gerçekletirilmitir.
HarperCollins Publishers Limited ile yapılan sözlekeye uygun olarak yayınlanmı olan
bu kitâbın Türkçe yayın hakkı Akçalı Telif Hakları Ajansı aracılıı ile alınmıtır.
©Bu kitâbın Türkçe yayın hakları Ayna Yayınevi’ne âittir. Yayınevimizden yazılı izin
alınmadan tamâmen veya kısmen alıntı yapılamaz, hiçbir ekilde kopya edilemez,
çoaltılamaz ve yayınlanamaz.
Yayına Hazırlayan: Ahmet Y. Özbilen ve Cengiz Erengil
Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Ayna Yayınevi
Kapak Tasarım: Murat Efe
Kapak ve ç Baskı: Kurti Matbaacılık Tel.: 0212 613 68 94
AYNA YAYINEV
Caalolu Yokuu No.: 40 Kat: 2 34112 Caalolu, stanbul
Tel.: 0212 513 80 19
www.aynayayinevi.com
[email protected]
Bu kitâp içinizdeki
Christ’e
adanmıtır…
çerik
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Düünülemeyen Düünce
Pagan Gizemleri
eytânî Taklîd
Yetkin Bir Platonizm
Gnostikler
Îsâ ifresi
Kayıp Adam
Pavlus Bir Gnostik Miydi?
Yahûdî Gizemleri
Îsâ Miti
Sâhte Bir Kilise
imdiye Dek Anlatılmı En Büyük Hikâye
Notlar
Bibliyografya
Kim Kimdir?
ndeks
Resimleri Çekenler
9
25
37
77
105
129
153
183
203
217
245
293
299
391
399
407
415
1
Düünülemeyen Düünce
‘Îsâ dedi ki, “Sırlarımı, Sırlarıma lâyık olanlara söylerim” ’1
Thomas ncîli
Bugün Vatikan’ın bulunduu yerde, bir zamânlar bir Pagan mabedi yer
alıyordu. Burada Pagan papazlar, kutsal törenler gerçekletiriyordu. lk
Hıristiyanlar bunları öyle rahatsız edici buluyorlardı ki, o zamâna dek
uygulanmakta olan bu törenlerin tüm kanıtlarını yok etmee çalıtılar.
ok edici olan bu Pagan ritüelleri nelerdi? Belki de bunlar, korkunç kur
bân ediler ya da müstehcen sefâhat âlemleri idî? Bu, bizim inandırıldı
ımız ey idî. Ama hakîkat, bu kurguya çok daha yabancıdır.
Bugün, bir araya gelen îmânlıların, Rableri Îsâ Mesîh’e saygı gösterdikleri
yerde, eski insânlar, Îsâ gibi 25 Aralık’ta üç çobanın önünde mucizevî bir
ekilde domu olan bir baka tanrıinsâna tapınıyorlardı. Bir zamânlar,
Pagan cemâatleri, bu antik tapınakta, Îsâ gibi göe yükselmi ve zamânın
sonunda, canlıları ve ölüleri yargılamak için tekrâr geleceine söz vermi
olduu söylenen Pagan bir kurtarıcıyı yüceltmilerdir. Papa’nın Katolik
Ekmek ve arap Âyîni’ni kutladıı bu aynı yerde, Pagan râhipler de,
kendi kurtarıcılarının anısına, tıpkı ‘Her kim benim etimi yemez ve ka
nımı içmez, böylece benim ile bir olmaz ve ben de onun ile bir olmaz
sam, o kii, kurtuluu bilmeyecektir’ 2 demi olan Îsâ gibi, ekmek ve
araptan oluan sembolik bir yemei kutluyorlardı.
Îsâ hikâyesi ile Pagan miti arasında böyle olaanüstü benzerlikleri ortaya
çıkarmaa baladıımızda çok aırdık. Bizler, Paganizm ile Hıristiyanlıı
tamâmen zıt dînsel perspektifler olarak tasvîr eden bir kültürde yetiti
rilmitik. Böyle aırtıcı benzerlikler nasıl açıklanabilirdi? Merâklandık
10
DÜÜNÜLEMEYEN DÜÜNCE
ve daha da ötesini aratırmaa baladık. Daha fazla inceledikçe, daha
fazla benzerlik buluyorduk. Ortaya çıkarmakta olduumuz kanıtların
bolluunu göz önüne alınca, kendimizi, Paganizm ile Hıristiyanlık ara
sındaki iliki ile ilgili bilgimizi tamâmen gözden geçirmek, daha önce
tartıılmaz olarak gördüümüz inançları sorgulamak ve ilk bata imkân
sız görünen olasılıkları düünmek zorunda hissettik. Bâzı okurlar, çıkar
dıımız sonuçları ok edici, bâzıları da kabûl edilmi doktrinlere aykırı
bulacaklar; ama bizim için bunlar, sâdece, biriktirmi olduumuz kanıt
ların en basit ve en kesin açıklanı yoludur.
Îsâ hikâyesinin, târihsel bir Mesîh’in biyografisi olmadıına, ama ebedî
Pagan hikâyelerine dayanan bir mit olduuna iknâ olmutuk. Hıristiyan
lık, yeni ve esiz bir vahiy deil, aslında Antik Pagan Gizem Dîni’nin bir
Yahûdî uyarlayııydı. Bu, bizim ‘Îsâ’nın Gizemleri Tezi’ olarak adlandır
mı olduumuz eydir. lk bata gerçek payı çok azmı gibi gelebilir, tıpkı
balangıçta bizim için de olduu gibi. Bununla berâber, ‘gerçek’ Îsâ hak
kında yazılan kanıtlanmamı bir hayli bo lâf var, bu yüzden devrimci
nitelikteki herhangi bir teoriye salıklı dozda bir üphecilik ile yaklaıl
maklıdır. Ancak bu kitâp, olaandıı iddiâlarda bulunsa da, sâdece e
lenceli bir fantazi ya da merâk uyandıran bir spekülasyon deildir. Kitâp,
salam bir ekilde, elde bulunan târihsel kaynaklara ve en son bilimsel
aratırılara dayanmaktadır. Kitâbı, genel okura ulaabilir hâle getirmei
umarken, aynı zamânda, düüncelerimizi daha esâslı olarak analiz etmek
isteyenler için kaynaklar, referanslar ve daha fazla ayrıntı veren bol not
ekledik.
Bugün hâlâ radikal ve meydan okuyucu olmaklıklarına ramen, ortaya
çıkardıımız birçok düünce aslında hiç de yeni sayılmaz. Rönesans’tan
beri, mistikler ve bilim adamları, Hıristiyanlıın kökenlerini Antik Mısır
Dîni’nde görmülerdi. On dokuzuncu yüzyılın ilk yıllarında, önsezili
bilim adamları da, bizim kendi varsayımlarımıza benzer varsayımlarda
bulundular. Yakın zamânlarda, günümüz akademisyenleri, sürekli olarak,
bizim düündüümüz olasılıklara iâret ettiler. Yine de çok azı bizim çı
kardıımız âikâr sonuçları cesâret ile ifâde etmee cüret etti. Niçin?
Çünkü böyle yapmak tabu sayılır.
2000 yıl boyunca Batı’da, Hıristiyanlıın kutsal ve esiz olduu, Paga
nizmin ise ilkel ve eytân’ın eseri olduu düüncesi hâkim idî. Bunların
ÎSÂ’NIN GZEMLER
11
aynı gelenein parçaları olabileceini düünmek bile tek kelime ile im
kânsızdı. Bu yüzden, Hıristiyanlıın gerçek kökenleri batan beri âikâr
oluuna ramen, az sayıda kii bunları görebilmiti, çünkü bunu yapmak
kültürümüzün koullandırılarından radikal bir kopuu gerektiriyordu.
Bizim katkımız, düünülemeyeni düünmek ve çıkardıımız sonuçları
sıkıcı, kalın bir akademik kitâptan ziyâde popüler bir kitâpta sunmak
cüretini göstermek oldu. Bu, tabîî ki son söz deil. Bu karıık konu hak
kında, yâni Hıristiyanlıın kökenlerinin tamâmen yeni bir deerlendirisi
için önemli bir çarı olabileceini umuyoruz.
PAGAN GZEMLER
Yunan trajedilerinde oyun balamadan önce, koro, bakahramanların ka
derini gözler önüne serer. Eer varılacak yeri ve bölgeyi önceden bili
yorsak, yolculuu anlamak daha kolay olur. Bu yüzden, daha derinlere
inmeden önce, keif sürecimizi yeniden izlemek ve böylece kitâbın kısa
bir özetini ortaya koymak istiyoruz.
Tüm yaamımız boyunca, dünyâ mistisizmi konusunda bir saplantıyı
paylamıtık. Bu husûs, yakın zamânlarda, antik dünyâdaki rûhsallıı
aratırıımıza yol açmıtı. Popüler bilgi, kaçınılmaz olarak, bilimsel ara
tırıın en üst noktasından oldukça geride kalmaktadır ve çou insân gibi,
biz de balangıçta Paganizm hakkında yanlı ve modası geçmi bir görüe
sâhiptik. Bize, Paganizm’e, puta tapıın ve kanlı kurbânların olduu ve
bugün ‘bilim’ adını verdiimiz eye gözü kapalı bir ekilde ilerlemee ça
lıan toga giymi sıkıcı filozofların bulunduu bâtıl inançlı bir kültür ola
rak bakmak öretilmiti. Olimpos tanrılarının ve tanrıçalarının partizan
ve kaprisli doasını gösteren çeitli Yunan mitlerine âinâ idik. Her eyi
dikkate alındıında, Paganizm, ilkel ve temelde yabancı görünüyordu.
Ancak, uzun yıllar boyu aratırdıktan sonra, bilgimiz dönüüm’e uradı.
Pagan rûhsallıı, aslında çok gelimi bir kültürün ileri bir ürünüydü. Yu
nanlıların Olimpos tanrılarına tapınıında olduu gibi, devlet dînleri, yal
nızca tantana ve törenden ibâret deildi. nsânların gerçek rûhsallıı,
cokulu ve mistik ‘Gizem Dînleri’ yoluyla dıa vuruluyordu. lk bata
gizli ve heretik akımlar olan bu Gizemler, Antik Akdeniz Bölgesi bo
yunca yayılıp gelierek, Pagan dünyâsının en büyük zihinlerine ilhâm
verdi ve bu kiiler, bu Gizemleri uygarlıın kaynaının ta kendisi olarak
gördüler.
12
DÜÜNÜLEMEYEN DÜÜNCE
Her Gizem geleneinin egzoterik olan Dısal Gizemleri var idî; bunlar,
ortak bilgi olan mitlerden ve katılmak isteyen herkese açık olan ritüel
lerden oluuyordu. Ayrıca, ezoterik olan çsel Gizemler vardı; bunlar ise,
yalnızca, güçlü bir inisiyasyon sürecinden geçmi olanların bildii kutsal
bir sır idî. çsel Gizemlerin inisiyeleri, kendilerine ifâ edilen Dısal
Gizem ritüellerinin ve mitlerinin mistik anlamını biliyorlardı. Bu süreç,
kiisel bir dönüüm’e ve rûhsal bir aydınlanıa yol açıyordu.
Antik dünyânın filozofları, çsel Gizemlerin rûhsal üstâdları idî. Onlar,
modası geçmi akademisyenlerden çok Hindû gurulara benzeyen mis
tikler ve mucizeyaratıcıları idî. Örnein, büyük Yunan filozofu Pytha
goras, bugün, matematik teoreminden dolayı hatırlanmaktadır; ama az
sayıda kii onu, gerçekte olduu gibi anlatıryâni, mucizevî bir ekilde
rüzgârları dindirebildiine ve ölüleri diriltebildiine inanılan çarpıcı bir
bilge olarak.
Gizemlerin merkezinde, bir çok farklı ad ile bilinen, ölen ve yeniden di
rilen bir tanrıinsân ile ilgili mitler var idî. O, Mısır’da Osiris; Yunanis
tan’da Dionysus; Anadolu’da Attis; Suriye’de Adonis; talya’da Baküs;
ran’da Mitras idî. Temelde, tüm bu tanrıinsânlar aynı mitsel varlıktır.
M.Ö. 3, 4 üçüncü yüzyıl kadar eski zamânlardaki bir uygulam gibi, biz
de bu kitâpta, onun evrensel ve karma doasını belirtmek için bileik
‘OsirisDionysus’ adını ve belirli bir Gizem geleneinden bahsederken
onun özel adlarını kullanacaız.
M.Ö. beinci yüzyıldan itibâren, Xenophanes ve Empedocles gibi filo
zoflar, tanrı ve tanrıçaların hikâyelerinin, anlatıldıı ekilde kabûl edilii
ile alay ediyorlardı. Onlar, bunları, insânın rûhsal deneyiminin alegorileri
olarak görüyorlardı. Bu yüzden, OsirisDionysus mitleri sâdece ilginç
masallar olarak deil, ama çsel Gizemlerin mistik öretilerini ifreleyen
sembolik bir dil olarak anlaılmaklıdır. Bu sebeple, ayrıntılar deiik kül
türler tarafından zamânla gelitirilmi ve uyarlanmı oluuna ramen,
OsirisDionysus miti temelinde aynı kalmıtır.
Gizemlerin farklı tanrıinsânları ile ilgili çeitli mitler, büyük mitoloji
uzmanı Joseph Campbell’ın ‘aynı yapı’ olarak adlandırdıı eyi paylaır.
Tıpkı her insânın fiziksel olarak benzersiz oluu, bununla berâber insân
vücûdunun genel anatomisi hakkında konuusunun mümkün oluu gibi,
ÎSÂ’NIN GZEMLER
13
bu farklı mitlerde de, hem onların benzersizliini hem de temeldeki ay
nılıını görmek mümkündür. Shakespeare’in Romeo ve Juliet’i ile Berns
tein’ın Batı Yakası Hikâyesi’si arasındaki iliki, aydınlatıcı bir karılatırı
olabilir. Biri, zengin talyan âileler hakkındaki bir on altıncı yüzyıl ngiliz
trajedyası iken; dieri, sokak çeteleri hakkındaki bir yirminci yüzyıl
Amerikan müzikalidir. Görünüte, çok farklı olularına ramen, temelde
aynı hikâyedirler. Benzer bir ekilde, Pagan Gizemleri’nin tanrıinsânları
üzerine yazılmı hikâyeler de, farklı biçimler alılarına ramen temelde
aynıdırlar.
OsirisDionysus mitinin çeitli versiyonlarını aratırdıkça, Îsâ hikâyesi
nin, bu ebedî masalın tüm niteliklerine sâhip olduu daha da âikâr hâle
geldi. Olayları karılatırdıkça, Îsâ’nın farzedilen biyografisini, daha evvel
OsirisDionysus ile ilikilendirilen mitsel motiflerden elde edebildii
mizi gördük:
∗ OsirisDionysus Tanrı’nın yaptıı etten kemikten bir varlık, kur
tarıcı ve ‘Tanrı’nın Olu’dur.
∗ Onun babası Tanrı ve annesi ölümlü bir bâkiredir.
∗ O, 25 Aralık’ta üç çobanın önünde, bir maarada ya da mütevâzı
bir inek barınaında domutur.
∗ O, taraftarlarına vaftiz ritüelleri vâsıtası ile yeniden dou ansı
sunar.
∗ O, bir evlilik töreninde mucizevî bir ekilde suyu araba dönü
türür.
∗ O, eek sırtında zaferâne bir ekilde kente girerken, insânlar onu
onurlandırmak için palmiye aacı yapraklarını sallarlar.
∗ O, dünyânın günâhları sebebiyle bir kurbân olarak Paskalya za
mânında ölür.
∗ O, ölümünün ardından cehenneme iner, daha sonra üçüncü gün
dirilir ve ihtiâm içinde göe yükselir.
∗ Onun taraftarları, Kıyâmet Günleri boyunca, onun yargıç olarak
geri dönüünü beklerler.
∗ Onun ölümü ve yeniden dirilii, onun etini ve kanını sembolize
eden, ekmek ve arabın yeniliinden oluan bir ritüel ile kutlanır.
Bunlar, OsirisDionysus hikâyeleri ve Îsâ ‘biyografisi’nde benzer olan
motiflerden sâdece birkaçıdır. Bu dikkate deer benzerlikler neden yay
14
DÜÜNÜLEMEYEN DÜÜNCE
gın olarak bilinmemektedir? Çünkü, daha sonra ortaya çıkaracaımız
gibi, eski Roma Kilisesi bizim bunları kavrayıımızı önlemek için gücü
nün elverdii her eyi yaptı. Kilise, Gizemleri yok etmek eklinde zâ
limce bir program içinde kutsal Pagan yazınını sistematik olarak ortadan
kaldırdıbu ii öyle mükemmel yaptı ki bugün Paganizm ‘ölü’ bir dîn
olarak görülmektedir.
Yeni Hıristiyan dîni ve Antik Gizemler arasındaki bu benzerlikler, imdi,
bizim için aırtıcı oluuna karın, mîlâttan sonraki ilk birkaç yüzyılın
yazarları için çok açıktı. Yergi yazarı Celsus gibi Hıristiyanlıı eletiren
Paganlar, bu yeni dînin, kendi antik öretilerinin donuk bir yansısından
daha fazla bir ey olmadıından ikâyet ediyorlardı. Justin Martyr, Ter
tullian ve Iranaeus gibi kilisenin ilk ‘Papazlar’ı, anlaılır bir ekilde ra
hatsız oldular ve bu benzerliklerin, ‘eytânın sebep olduu bir taklitçiliin’
sonucu olduu eklinde ümitsiz iddiâlarda bulundular. Onlar, o zamâna
dek ileri sürülen en akla aykırı savlardan birini kullanarak, eytân’ı, saf
kiileri yanıltmak çabası içinde, ‘olabilecekleri önceden tahmîn etmek yolu ile
aırmak’ ile, Îsâ’nın gerçek hikâyesini, gerçekten gerçeklemi olmadan
evvel sinsice taklît etmek ile suçladılar! Bu Papazlar, bizde, en az, suçla
dıklarını düündükleri eytân kadar sinsi bir izlenim bıraktılar.
Baka Hıristiyan yorumcular, Gizemlerin mitlerinin, Îsâ’nın gerçekten
geliinin biraz önsezi ya da kehânet benzeri, ‘ilkyankıları’ gibi olduklarını
iddiâ etmilerdi. Bu, ‘eytânî taklitçilik’ teorisinin daha cömert bir versi
yonudur; ama bize en az bunun kadar akla aykırı gelmektedir. Îsâ hikâ
yesini, ondan önceki çok sayıda mitsel öncünün gerçek zirvesi olarak
görüümüzü salayan, kültürel önyargıdan baka bir ey deildi. Tarafsız
olarak bakıldıında, bu, aynı temel hikâyenin sâdece bir baka versiyonu
gibi görünüyordu.
Bunun âikâr açıklayıı, ilk Hıristiyanlık, daha önceki Pagan dünyâsında
hâkim güç hâline geldiinde, Pagan mitolojisinden popüler motiflerin
Îsâ’nın biyografisine eklenmi olduudur. Bu, çou Hıristiyan ilâhiyât
çının daha da ileri götürdüü bir olasılıktır. Örnein, bâkirenin doumu,
genellikle, gerçek anlamda anlaılmamak durumunda olan konu dıı bir
sonradan ekleyi olarak görülür. Bu tip motifler, Pagan festivallerinin,
Hıristiyan azîzler günleri olarak benimsenii gibi, Paganizmden ‘alınmı’
idî. Bu teori, ‘gerçek’ Îsâ’yı, bir yıın mitolojik yıkıntı altında aramaa
devâm edenler arasında yaygındır.
ÎSÂ’NIN GZEMLER
15
lk bata çekici gelen bu açıklam bizim için yetersiz göründü. O kadar
kapsamlı bir benzerlikler yıını toparlamıtık ki, Îsâ’nın biyografisinde,
Gizemler tarafından önceden düünülmemi önemli unsur pek kalma
mıtı. Bundan baka, Îsâ’nın öretilerinin bile orijinal olmadıklarını, ama
Pagan bilgeler tarafından önceden söylenmi olduklarını gördük! Eer,
tüm bunların altında bir yerde ‘gerçek’ bir Îsâ var idî ise, onun hakkında
kesinlikle hiçbir ey bilemeyeceimizi kabûl etmeliydik, çünkü bize
kalan tek ey daha sonraki Pagan ilâvelerdi. Bu durum tuhaf, akla aykırı
görünüyordu. Elbette böyle bir bilmecenin daha güzel bir cevâbı olmak
zorundaydı.
GNOSTKLER
Bu keifler üzerinde düünürken, ilk Kilisenin kabûl edilmi tasvîrini
sorgulamaa ve kanıtlara kendimiz bakmaa baladık. lk Hıristiyan top
luluun, geleneksel târihin bizi inandırmak istedii, azîzler ile ehîtler
den oluan birleik bir cemâat olmaktan ziyâde, aslında farklı gruplardan
oluan bütün bir yelpazeden meydana geldiini gördük. Bunlar, genel
olarak iki farklı ekol eklinde kategorize edilebilir. Bir yanda bizim ‘Li
teralistler’ olarak adlandıracaklarımız bulunuyordu; çünkü onları tanım
layan ey, onların, Îsâ hikâyesini, târihsel olayların gerçek bir îzâhı olarak
kabûl edileridir. M.S. 4. yüzyılda Roma mparatorluu tarafından be
nimsenen Hıristiyanlık ekolü bu idî; bu, daha sonra Roma Katoliklii ve
onun sonraki tüm kolları hâline geldi. Ancak, dier yanda, bir de, ‘Gnos
tikler’5 olarak bilinen, radikal olarak farklı Hıristiyanlar var idî.
Bu unutulmu Hıristiyanlar, daha sonra, Literalist Roma Kilisesi tara
fından öyle esâslı ekilde yok edildiler ki, yakın zamâna kadar, onlar hak
kında, onları kötüleyenlerin yazıları dıında az ey biliyorduk. Sâdece,
hiçbiri on dokuzuncu yüzyıldan önce yayımlanmamı olan bir avuç do
lusu özgün Gnostik metin günümüze kadar gelmitir. Ancak, bu durum,
1945’te dikkate deer bir keif ile etkili bir ekilde deiti. 1945’te bir
Arap köylüsü, Mısır’da Nag Hammadi yakınlarındaki bir maaraya sak
lanmı, Gnostik ncîllerden oluan bütün bir kitâplıı tesâdüfen buldu.
Bu, bilim adamlarının, ilk Hıristiyanlar arasında yaygın ekilde dolaımda
olan, ama Yeni Ahit kitâplarındanThomas ve Philip’e atfedilen ncîl
ler, Petrus ve 12 havârînin ilerinin yazılı olduu metinler, Pavlus ve Ya
kup’a atfedilen vahiyler, v.s. gibikasıtlı olarak çıkarılmı bir çok metne
ulaımlarını saladı.
16
DÜÜNÜLEMEYEN DÜÜNCE
Christ ve havârîlerinin öretileri gibi görünen eyleri de kapsayan ilk
Hıristiyan belgelerinden oluan bütün bir kitâplıın kefedilii, ancak,
bunların varlıından bile, Îsâ’nın günümüzdeki taraftarlarının çok azının
haberdâr oluu bize tuhaf göründü. Niçin, her Hıristiyan, Üstâdın bu
yeni kefedilmi sözlerini okumak için acele etmemiti? Onları, Yeni
Ahit’e dâhil edilmek için seçilen az sayıdaki ncîl ile sınırlı tutan ey
nedir? Öyle görünüyor ki, Gnostiklerin tasfiye ediliinden beri, 2000
yılbu süre içinde Roma Kilisesi, Protestanlıa ve binlerce baka alter
natif gruplara ayrılmıtırgeçiine ramen Gnostikler hâlâ Hıristiyan
lıın merû bir sesi olarak kabûl edilmemektedir.
Gnostik ncîlleri inceleyenler, âinâ oldukları dîne oldukça yabancı olan
bir Hıristiyanlık biçimi buldular. Kendimizi, Hypostasis of the Archons
Hükümdarların Nitelikleri ve The Thought of Norea Norea’nın Düün
cesi gibi balıklara sâhip tuhaf ezoterik kitâpçıkları incelerken bulduk.
Sanki Star Trek’in bir bölümünde gibiydikve bir ekilde öyleydik.
Gnostikler, gerçekte, içsel alanın son sınırlarını cömertçe aratıran, ya
amın köklerini ve anlamını arayan ‘psikonotlar’ Star Trek’teki astro
notlara atfen, çn. idî. Bu insânlar, mistikler ve özgür düünceli yaratıcı
kimseler idî. Literalist Kilise hiyerarisinin papazlarının onlardan neden
bu kadar nefret ettii bizim için açıktı.
Literalist Hıristiyanlar’a göre, Gnostikler tehlikeli heretikler idî. Lite
ralistler, ciltler dolusu Gnostik karıtı eserdebu kadar fazla eser, ilk
Hıristiyanlıkta Gnostisizmin gücü ve etkisinin kanıtıdıronları ‘çevre
lerine uymu’ Hıristiyanlar olarak tasvîr etmilerdir. Literalistler, onların,
onları çevreleyen Paganizm tarafından zehirlenmi olduklarını ve gerçek
inancın saflıını terketmi olduklarını iddiâ etmilerdir. Öte yandan,
Gnostikler, kendilerini otantik Hıristiyan gelenei olarak, ortodoks pa
pazlarını ise ‘taklitçi bir kilise’6 olarak görmülerdir. Gnostikler, Litera
listlerin bilmedikleri, Hıristiyanlıın gizli çsel Gizemlerini bildiklerini
iddiâ etmilerdir.
Gnostiklerin inanç ve uygulamlarını aratırdıkça Literalistlerin en azın
dan bir ey konusunda haklı olduklarına iknâ olduk: Gnostikler, Pagan
lar’dan çok farklı deildi. Gnostikler, Pagan Gizemlerinin filozofları gibi
reenkarnasyona inanıyorlar, tanrıça Sophia’yı yüceltiyorlar ve Platon’un
mistik Yunan felsefesine inanıyorlardı. ‘Gnostikler’ sözcüü, ‘Bilenler’ an