MUDAREBE (1) Soru 1853: Altın ve gümüş dışındaki şeylerle

MUDAREBE (1) Soru 1853: Altın ve gümüş dışındaki şeylerle

Sorular ve Fetvalar / MUDAREBE
MUDAREBE (1)
Soru 1853: Altın ve gümüş dışındaki şeylerle mudare-be yapmak caiz midir?
Cevap: Günümüzde tedavülde olan kâğıt paralarla mudarebe yapmanın sakıncası yoktur; fakat eşya ile mudarebe
yapmak sahih değildir.
Soru 1854: Üretim, hizmet, dağıtım ve ticaret alanlarında mudarebe akdinden yararlanmak sahih midir? Ve acaba
günümüzde ticarî alanlar dışında mudarebe adı altında yaygın olarak yapılan akitler şer'an sahih midir?
Cevap: Mudarebe akdi, sermayenin sadece alım satım yoluyla ticaret yapmakta kullanılmasıyla ilgili olup,
sermayenin üretim, dağıtım, hizmet vb. alanlarda muda-rebe adına kullanılması sahih değildir. Ancak bu gibi
faaliyetleri cüâle (mükâfat vaat etmek), sulh gibi diğer şer'î akitlerin biriyle yapmanın sakıncası yoktur.
Soru 1855: Arkadaşlarımdan birinden, bir süre sonra fazlasıyla geri ödemek koşuluyla mudarebe adı altında bir
miktar para aldım. Bu paranın bir bölümünü, paraya ihtiyacı olan başka bir arkadaşıma verdim ve o da para sahibine
ödeyeceğim kârın üçte birini üstlendi; acaba bu iş sahih midir?
Cevap: Bir süre sonra aynı parayı fazlasıyla birlikte geri ödemek şartıyla bir kimseden para almak, mudare-be
akdinin kapsamına girmez; bu iş haram olan faizli borçtur. Mudarebe olarak alınan para da borç değildir ve
çalıştıranın mülküne geçmez; tersine sahibinin mülkiyetinde kalır, çalıştıran kişi ise sadece anlaşmalarına göre kârda
ortak olmak kaydıyla parayla ticaret yapabilir. Parayı çalıştırmak için alan kişi, sahibinin izni olmaksızın onun bir
bölümünü borç olarak veya mudare-be unvanıyla başkasına veremez.
Soru 1856: Her ay yaklaşık yüzde dört veya beş kâr almak şartıyla mudarebe adı altında borç veren kişilerden,
mudarebe adı altında para almanın hükmü nedir?
Cevap: Bu şekilde borç almak hiçbir şekilde muda-rebe değildir; bu iş haram olan faizli borç almadır ve formalite
icabı sözleşmenin isminin değiştirilmesiyle faiz helâl olmaz. Ancak bununla birlikte borç almanın kendisi sahihtir ve
borç alan kişi borç aldığı malın maliki olur.
Soru 1857: Bir kimse, her ay kâr olarak kendisine belli bir miktar para ödemesi ve zararını da kendisi karşılaması
şartıyla başka birisine ticaret yapması için bir miktar para verirse; acaba bu muamele sahih midir?
Cevap: İki kişi aralarında sermaye koyanın malı üzerinde şer'an sahih olan bir şekilde mudarebe anlaşması yapar ve
parayı çalıştıran kişinin sermaye sahibine, hissesine düşen kârdan alelhesap olarak her ay bir miktar para vermesi ve
zarar ettiği takdirde çalıştıran kişinin zararı karşılaması şartını koşarlarsa, bu muamelenin sakıncası yoktur; aksi
durumda bu muamelenin şer'î bir geçerliliği yoktur.
Soru 1858: Birine, elde edilen kârı aramızda eşit olarak bölüştürmek şartıyla birkaç tane nakliye aracını ithal edip
satması için bir miktar para verdim. Bir süre sonra bana bir miktar para vererek, "Bu, kârdan senin hissene
düşendir." dedi; acaba benim bu parayı almam caiz midir?
Cevap: Eğer sermayeyi mudarebe sözleşmesi çerçevesinde ona vermişseniz, o da o sermaye ile nakliye araçları satın
alıp sattıktan sonra kârdan sizin payınıza düşeni vermişse, bu para size helâldir.
Soru 1859: Bir kimse, ticaret yapması için başka bir kişiye bir miktar para verir ve ileride hesaplaşmak üzere her ay
kendisinden alelhesap bir miktar para alır ve yıl sonunda kâr ve zararı hesaplarlar; eğer para sahibiyle bu adam kendi
rızalarıyla kâr ve zararı birbirlerine bağışlarlarsa, acaba onların bu ameli sahih midir?
Cevap: Eğer parayı mudarebe olarak sahih bir şekilde çalıştırana vermişse, para sahibinin parayı çalıştıran kişiden
her ay paranın kârından alelhesap bir miktar almasının ve yıl sonunda her birinin ötekinden hak ettiği şey üzerinde
sulh etmesinin (uzlaşmasının) sakıncası yoktur. Fakat sermaye sahibi parayı borç olarak verir ve borçlunun her ay
kendisine kâr olarak bir miktar para vermesini şart koşar da daha sonra yıl sonunda her birinin diğerinden hak ettiği
şey üzerinde sulh ederlerse, bu iş haram olan faizli borçtur. Bu durumda her ne kadar borcun kendisi sahihse de akit
Sayfa 1 / 3
zımnında ileri sürülen şart batıldır ve sırf kâr ve zararı birbirlerine bağışlamaya razı olmalarıyla bu iş helâl olmaz.
Dolayısıyla, borç veren zarar konusunda sorumluluğu olmadığı gibi, kârdan da bir şey alamaz.
Soru 1860: Bir kimse, kârın üçte ikisinin kendisine, üçte birinin ise para sahibine ait olması şartıyla birisinden
mudarebe olarak bir miktar para alır, ama bu parayla satın aldığı malı kendi şehrine gönderirken mal yolda çalınır;
bu durumda zararı kimin ödemesi gerekiyor?
Cevap: Sermayenin veya ticaret malının tamamının veya bir bölümünün telef olmasına, parayı çalıştıran kişinin veya
başkasının ifrat veya tefriti (ihmali) neden olmamışsa, zarar para sahibine aittir ve kârla telâfi edilir; ancak (anlaşma
metninde) parayı çalıştıran kişinin para sahibinin zararını karşılamasının şart koşulması durumu müstesna.
Soru 1861: Faiz nitelendirilmeyecek şekilde, kârını ken-di rızalarıyla aralarında bölüşmek şartıyla ticaret yapmak ve
kazanç sağlamak için birinden mal almak veya birine mal vermek caiz midir?
Cevap: Eğer ticaret amacıyla alınan veya verilen mal borç çerçevesinde alınıp verilmişse, bu malın kârının hepsi
borçluya aittir; nitekim zarar ve ziyanı da ona aittir. Mal sahibi ise borçludan sadece o malın bedelini isteyebilir ve
borçludan kâr olarak bir şey istemesi caiz değildir. Ama mudarebe olarak alınıp, mudarebe hükümlerinin geçerli
olması için şer'an mudarebenin sahih olması için gerekli şartları gözetilerek aralarında sahih bir şekilde mudarebe
akdinin gerçekleşmiş olması gerekir. Mudarebenin sahih olma şartlarından birisi de taraflardan her birinin payına
düşen kâr miktarının yüzdelik olarak tayin edilmesidir; aksi durumda malın ve ticaret kârının hepsi mal sahibinindir;
onu çalıştıran kişi ise sadece işinin emsalinin ücretini alabilir.
Soru 1862: Bankalar yaptıkları muamelelerde zararı hiçbir şekilde kabul etmedikleri için banka muame-leleri
gerçekten mudarebe sayılmayacağından, acaba para sahiplerinin bankaya yatırdıkları paralarının kârı olarak her ay
bankadan aldıkları miktar helâl sayılır mı?
Cevap: Bankanın zararı üstlenmeyi kabul etmemesi, mudarebenin batıl olmasını gerektirmez ve bu iş muda-rebe
akdinin formalite icabı yapılmış bir muamele olduğunu göstermez; çünkü şer'an para sahibi veya vekilinin (burada
banka), mudarebe akdinde parayı çalıştıran kişiye, zarar ve ziyanı üstlenmesini şart koşmasının sakıncası yoktur.
Dolayısıyla, formalite gereği yapıldığı ve herhangi bir nedenle batıl olduğu anlaşılmadıkça, para sahipleri tarafından
vekil olan bankanın yaptığı işlemin mudarebe olduğunu iddia etmesi durumunda onun sahih olduğuna hükmedilir;
bankanın kâr olarak para sahiplerine verdiği paralar da onlara helâldir.
Soru 1863: Alış verişte kullanması için bir kuyum-cuya belli bir miktar para verdim. Kuyumcu genelde zarar
görmeyip devamlı kâr ettiği için acaba ondan kâr olarak her ay belli bir meblağ istemem caiz midir? Eğer bu iş
sakıncalıysa, onun yerine kuyumcudan bir miktar mücevher almam caiz olur mu? Ve acaba bu meblağı aramızda
aracı olan başka birinin eliyle bana verirse, sakınca giderilir mi? Yine bu paranın karşılığında hediye olarak bana bir
meblağ verirse, sakıncası var mıdır?
Cevap: Mudarebede sermaye sahibi ve onu çalıştıran kişiden her birinin kâr hissesinin üçte bir, dörtte bir ve yarı gibi
kesirlerin biriyle belirtilmesi şarttır. Dolayısıyla mudarebe sözleşmesinde, para sahibi için sermayenin kârı olarak
aylık belli bir meblağ tayin edilirse, mudarebe sahih değildir. Bu konuda belirtilen aylık kârın nakit para veya eşya
ve mücevher olması arasında ve yine para sahibinin o kârı şahsen kendisinin almasıyla başka birisinin vasıtasıyla
alması arasında ve yine o kârı payına düşen kâr olarak veya parasıyla ticaret etmesi karşılığında parasını çalıştıran
kişiden hediye olarak alması arasında hiçbir fark yoktur. Ancak, kâr edildiği belli olduktan sonra mudarebe
sözleşmesinin süresi sona erdiğinde hesaplaşmak üzere sermaye sahibinin kârdan her ay alelhesap belli bir meblağ
almayı şart koşmasının sakıncası yoktur.
Soru 1864: Bir kimsenin elde edilen kârı, paraları oranında para sahipleri ile kendi arasında bölüşmek şartıyla ticaret
yapmak için birkaç kişiden mudarebe sözleşmesi çerçevesinde para almasının hükmü nedir?
Cevap: Ticaret yapmak için paraları birbirine karıştırmayı sahiplerinin izniyle yaparlarsa bunun sakıncası yoktur.
Soru 1865: Akd-ı lâzımda (uyulması gerekli bir akitte), parayı çalıştıran kişinin, her ay para sahibinin kârdan
hissesine düşen para karşılığında ona belli bir meblağ ödemesi ve fazlalık ve noksanlık konusunda sulh etmelerinin
Sayfa 2 / 3
şart koşulması sahih midir? Ayrı bir ifadeyle, acaba akd-ı lâzımda mudarebe hükümlerine ters düşen bir şartın
koşulması sahih midir?
Cevap: Kâr ortaya çıktıktan sonra, para sahibinin yüzdelik olarak belirlenen kâr payı ile, aylık olarak ken-dine
ödenecek meblağ arasında sulh etmesi şart koşulmuşsa, bunun sakıncası yoktur; fakat para sahibinin kâr hissesinin,
kendisine aylık olarak ödenecek meblağ olarak belirlenmesi şart koşulmuşsa, bu mudarebeye ters düştüğü için
batıldır.
Soru 1866: Bir tüccar, yapacağı ticaretin kârından belli bir yüzdeliği sermaye sahibine vermek üzere mudarebe
olarak bir miktar para alır ve ticaret yapmak için kendi sermayesine karıştırır. İşin başında bu paranın getireceği
aylık kârı teşhis etmenin zor olduğunu ikisi de bildikleri için sulh etmeye karar verirler; acaba bu durumda mudarebe
akdi şer'an sahih midir?
Cevap: Mudarebenin sıhhati için öteki şartlara uyulmuşsa, para sahibinin aylık kâr oranını teşhis etmesinin imkânsız
oluşu, mudarebe akdinin sıhhatine halel getirmez. Dolayısıyla mudarebe sözleşmesini şer'î şartlarına uygun olarak
yaptıktan sonra kâr tahakkuk ettiğinde para sahibinin hissesine düşen kârı belli bir miktar paraya sulh etmesi
konusunda anlaşmalarının sakıncası yoktur.
Soru 1867: Bir kimse, üçüncü bir kişinin kefil olması şartıyla mudarebe olarak birine bir miktar para verir ve parayı
çalıştıran adam parayla birlikte kaçarsa, para sahibi mudarebe parasını almak için kefile müracaat edebilir mi?
Cevap: Anlatıldığı şekilde mudarebeye yatırılan sermayeye kefil olmayı şart koşmanın sakıncası yoktur. Dolayısıyla
eğer parayı çalıştıran kişi mudarebe sermayesi olarak aldığı parayla birlikte kaçarsa ya da ifrat veya tefritle onu zayi
ederse, para sahibi parasının karşılığını almak için kefile müracaat edebilir.
Soru 1868: Mudarebe olarak parayı çalıştıran kişi, ticaret yapmak için birkaç kişiden aldığı sermayenin tümünden
veya belli bir kişinin sermayesinden bir miktarını sahibinden izin almaksızın başka birine borç verirse, bu durumda
mudarebe için kendisine verilen paralara karşı yed-i damân(2) (kaybı karşılamakla yükümlü) sayılır mı?
Cevap: Sahibinden izin almadan mudarebe parasını birisine borç vermesiyle, o para hususunda onun yed-i
emaneti(3) yed-i damâna dönüşür ve onu tazmin etmesi gerekir; diğer paralar konusunda ifrat ve tefrit etmemişse,
onlara göre güvenilir olarak kalır.
1- [Emekle sermayenin birleştirilmesi suretiyle kurulan şirket. Emek-sermaye ortaklığı. Burada emek sahibi emeğinin, sermaye sahibi de
sermayesinin karşılığında kârdan pay almaktadır.]
2- [Sorumluluk getiren haksız tasarruf türü.]
3- [Yed, yani bir malı bulundurma, yed-i emanet ve yed-i da-mân olmak üzere ikiye ayrılır. Yed-i emanette, elinde bulunduranın kusuru
olmaksızın o mal zayi ya da kaybolursa, tazmin lâzım gelmez. Ama yed-i damânda, malı elinde bulunduranın kusuru olmasa da elinde tuttuğu
mal zayi olursa, tazmin etmesi lâzım gelir.]
Sayfa 3 / 3
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)