Mülteci Gözetim Raporu - Helsinki Yurttaşlar Derneği

Transkript

Mülteci Savunuculuk & Destek Programı
stenmeyen Misafirler:
Türkiye’de
“Yabancı
Misafirhaneleri”nde
Tutulan Mülteciler
Kasım 2007
RAPORLA LGL ÖN BLG
Helsinki Yurttalar Dernei (hYd) bu raporu, rapor yayımlanmadan önce
görülerini almak üzere 18 Ocak 2008 tarihinde Emniyet Genel Müdürlüü,
Yabancılar Hudut ltica Daire Bakanlıı’na sunmutur. Emniyet Genel Müdürlüü
yetkilileri, rapora dair “gayri resmi” görülerini, 11 Mart 2008 tarihinde elektronik
posta yoluyla hYd’ne iletmitir. Emniyet Genel Müdürlüü yetkilileri, sözkonusu
deerlendirmelerinin gayri resmi nitelikte olduunu belirtmekle birlikte, hYd’nin
sözkonusu tespitleri rapora eklemek konusundaki talebi karısında “bu kararı
hYd’ne bıraktıklarını” bildirmitir.
Emniyet Genel Müdürlüü’nün rapora yönelik belli balı itirazları özet olarak,
aaıdaki gibidir. Aaıda parantez içinde içinde yer alan ifadeler, sözkonusu
elektronik posta iletisinden yapılan alıntıları içermektedir.
(1) Rapor “mülteciler” deil, “yasadıı göçmenler”den alınan bilgilere dayanılarak
hazırlanmıtır. (“Mültecilerle ilgili standartlardan yola çıkarak yasadıı göçmenlerle
ilgili bir sonuca varılması doru bir tespit olmayacaktır... Raporun,
mülteci/sıınmacı, yasadıı göçmen ve yasa dıı konuma düen yabancı ayrımı
yapılmadan kaleme alındıı...”)
(2) Rapora kaynak tekil eden beyanatlar, görüülen kiilerin kimlik bilgilerine yer
verilmediinden, anonim niteliktedir; ve bu nedenle herhangi bir soruturmanın
konusu olamayacaı için güvenilir deildir. (“…iddiaya konu beyanlara dair kimler
tarafından ortaya atıldıı belli olmayan ve adli veya idari ileme konu olmadıından
güvenirlii ispatsız anlatımların genel bir davranı tarzı olarak raporda yer alması ve
gösterilmesi”)
(3) Raporda Türkiye’de gerçek manada bir “mülteci misafirhanesi” bulunmadıı
dile getirilmesine ramen, Yozgat’ta böyle bir mülteci misafirhanesi bulunmaktadır.
(“…Türkiye’de “mülteci misafirhanesinin”olmadıının belirtilmesi, Türkiye’de var
olan Yozgat Mülteci Misafirhanesinden bahsedilmemesi eksik aratırma yapıldıını
göstermektedir.)
Helsinki Yurttalar Dernei’nin bu itirazlarla ilgili görü ve açıklamaları aaıdaki
gibidir.
Helsinki Yurttalar Dernei raporunda uluslararası hukuktaki “mülteci”
tanımını esas almaktadır.
i.
Uluslararası hukuktaki “mülteci” tanımı kaynaını devletlerin
mültecilerin korunmasıyla ilgili yükümlülüklerini belirleyen 1951
Cenevre Sözlemesi’nin1 ilgili maddesinden alır. Bu tanıma göre, "ırkı,
dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düsünceleri
nedeniyle zulüm görecei konusunda haklı bir korku tasıyan ve bu
yüzden ülkesinden ayrılan ve korkusu nedeniyle geri dönemeyen veya
dönmek istemeyen kii"lere mülteci denmektedir.2
1
1951 Mültecilerin Statüsüne likin Cenevre Sözlemesi
2
1951 Mültecilerin Statüsüne likin Cenevre Sözlemesi, madde 1.
ii.
Türkiye devletinin “mülteci” durumunda bulunan kiilere uygulanacak
haklar ve usullerle ilgili ulusal mevzuatında yapılan önemli bir ayrıma
dikkat çekmek gerekir. Türkiye yukarıda sözü edilen 1951 Cenevre
Sözlemesi’ne bir “corafi sınırlama” ile taraf olduundan dolayı,
“mülteci” durumunda olup korunma ihtiyacı bulunan yabancıları ‘Avrupa
ülkelerinden gelenler’ ve ‘Avrupa dıından ülkelerden gelenler’ olarak
ikiye ayırmaktadır. Bu ayrıma göre, ‘Avrupa ülkelerinden gelen’ ve
mülteci durumunda bulunan kiilere Türkiye’de “iltica” hakkı
tanınmakta; ‘Avrupa dıından ülkelerden gelen’ mülteci durumunda
kiilere ise uzun vadede Türkiye’de yerleme imkanı tanınmamakta, bu
geçici sıınma tabir edilen sınırlı bir korumadan
kiiler
yararlandırılmaktadır. Ulusal mevzuatta, durumu 1951 Cenevre
Sözlemesi’nde yer alan “mülteci” tanımına uyan kiilerden, ‘Avrupa
ülkelerinden gelenler’ mülteci, ‘Avrupa dıından ülkelerden gelenler’ ise
sıınmacı olarak tanımlanmıtır.3 Tamamen ulusal mevzuattan
kaynaklanan ve uluslararası standartlara göre “mülteci” durumunda
bulunan kiiler arasında geldikleri ülkenin corafi/politik konumuna göre
keyfi bir ayrım gözeten bu mülteci ve sıınmacı tanımları, uluslararası
hukuktaki “mülteci” kavramıyla karıtırılmamalıdır. hYd – MDP,
mültecilere yönelik dayanıma ve destek çalımalarında ulusal mevzuatta
yeralan bu keyfi ayrım yerine, uluslararası hukuk ve genel gündelik
kullanımdaki anlamıyla 1951 Cenevre Sözlemesi’ndeki “mülteci”
tanımını esas almaktadır.
iii.
Mülteci hukukunun en temel ilkelerinden birine göre 4 “mültecilik” hali,
devletlerin ve karar vericilerin deerlendirmesinden baımsız olarak,
kiinin kendi ülkesinde maruz kaldıı zulüm tehlikesinden dolayı içinde
bulunduu bir durumu tarif eder. Devletler ve karar vericiler, adil bir
sıınma prosedürü sonunda kiinin “mülteci” durumunda olup
olmadıına dair resmi bir tespitte bulunur. Ancak kii eer 1951 Cenevre
Sözlemesi’ndeki tanıma göre “mülteci” durumunda ise, devlet ve karar
vericilerin yürütmekte olduu sıınma prosedürüne girmeden önce de
zaten “mültecilik” halini tanımlayan kriterleri taımaktadır. “Mültecilik”
iddiasında bulunan bir kii, adil bir sıınma prosedürü sonunda “mülteci”
durumunda olmadıına kanaat getirilene dein, “mülteci” olarak kabul
edilmeli ve muamele görmelidir.
Mülteci hukukunun bu temel ilkesine göre, Türkiye’deki karar mercileri
olan BMMYK ve/veya çileri Bakanlıı’na “mültecilik” ve/veya sıınma
statüsü için bavuruda bulunmayı amaçlayan, bu bavuruyu yapan ya da
bavurusu kabul edilen kiiler “mülteci” olarak nitelenmeli ve “mülteci”
3
1994 Türkiyeye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiyeden kamet zni Talep Eden Münferit
Yabancılar ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, madde 3.
4
1979 (1992) BMMYK Mülteci Statüsü Belirlemede Uygulanacak Usuller ve Kriterler Üzerine Elkitabı,
paragraf 28
1979 (1992) UNHCR Handbook on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, para 28.
durumunda bulunan kiilere uluslararası hukuk be ulusal mevzuat
nezdinde tanınmı olan hak ve korumalardan yararlandırılmalıdır. Bu
rapora beyanlarıyla kaynak tekil eden kiilerin tamamı hYd Mülteci
Hukuki Yardım Ofisi’ne telefonla ya da ahsen bavurarak Türkiye’de
“mültecilik” ve sıınma bavurusunda bulunmak istediklerini belirtmi
olan kiilerdir. Yukarıda özetlenen mülteci hukuku ilkeleri ııında bu
kiilerin her biri, “mültecilik” iddiaları adil bir sıınma prosedürü
neticesinde geçersiz bulunana dein “mülteci” olarak nitelenmeli ve
buna göre muamele görmelidir. Dolayısıyla görümelerin yapıldıı anda,
sözle ve yazılı olarak yetkililere ilettikleri sıınma taleplerinin resmen
ileme konmu olup olmaması, “mülteci” olarak nitelenmelerinin önünde
bir engel deildir.
iv.
Emniyet Genel Müdürlüü yetkilileri yukarıda özetlenen itirazlarında,
hYd’nin görütüü kiileri “yasadıı göçmen” olarak tanımlamaktadır.
Bilindii üzere “yasadıı göçmen” terimi genel olarak bir ülkeye geçerli
seyahat belgeleri olmaksızın giri yapan kiiler için kullanılmaktadır.
Ancak ülkelerini sava ve zulüm sebebiyle terketmek zorunda kalmı,
“mülteci” durumundaki kiilerin çeitli sebeplerden dolayı seyahat
belgeleri olmadan, yasadıı yollardan kaçmak zorunda kaldıkları bilinen
bir gerçektir. Bu yüzdendir ki, 1951 Cenevre Sözlemesi, “mültecilik”
bavurusunda bulunan kiilerin ülkeye yasal olmayan yollardan
girmekten dolayı ceza görmeyeceklerini düzenlemektedir.5 Kaldı ki,
Türkiye devletinin iltica alanındaki ulusal mevzuatında da, sıınma
talebinde bulunan kiilerin, ülkeye yasal ya da yasal olmayan yollardan
girmi
olmalarına
bakılmaksızın,
bavuruda
bulunabilecekleri
6
öngörülmü ve ilgili müracat makamları belirtilmitir.
Tutulmakta olan bütün kiilerin ve özelde yabancıların, gözetim koullarına
dair ulusal ve uluslararası standartlar, kiinin “mülteci” ya da sıınmacı olup
olmadıına bakılmaksızın alıkonan herkes için geçerlidir.
Raporda tartıma ve deerlendirme konusu yapılan uluslararası normlar
“mültecilik” durumu olsun olmasın çeitli biçimlerde ‘alıkonmakta’, ‘tutulmakta’,
‘kapatılmakta’ olan tüm kiileri kapsamaktadır. Türkiye devleti, gerek uluslararası
insan hakları hukukundan gelen yükümlülükleri, gerekse Anayasa ve ulusal
mevzuatlara göre, “Yabancılar Misafirhanesi” olarak tarif edilen kapatma yerlerinde
tuttuu tüm yabancılar için raporda sözü edilen ‘tutulma koulları’ ve ‘muamele’
standartlarını salamakla mükelleftir.
Dolayısıyla
çileri
Bakanlıı
Emniyet
Genel
Müdürlüü
‘yabancılar
misafirhanelerinde’ tutulmakta olan kiileri “yasadıı göçmen” olarak tanımlama
eiliminde olsa dahi, Türkiye devleti bu kiilerin keyfi olarak özgürlüklerinden
mahrum bırakılmamalarını ve tutulma koullarının uluslararası standartlara uygun
olmasını salamakla yükümlüdür.
5
6
1951 Mültecilerin Statüsüne likin Cenevre Sözlemesi, madde 31
1994 Türkiyeye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiyeden kamet zni Talep Eden Münferit
Yabancılar ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, madde 4.
Görüülen kiilerin ifadeleri güvenilirdir.
Bilindii üzere bütün dünyada insan hakları örgütleri, insan hakları ihlalleriyle ilgili
hazırladıkları raporlarda ihlal ve maduriyete uradıını beyan eden kiilerin
bildirimlerine dayanan anonim alıntılar kullanır. nsan hakları örgütleri bildirimleri
yapan kiilerin ya da yakınlarının hedef alınması ihtimaline karı, bu kiilerin
kimliklerini gizli tutmak konusunda son derece ciddi bir etik sorumluluk taırlar; ve
bu ilkeye olaanüstü özen gösterirler.
Bu raporda kullanılan metodoloji, nsan Hakları zleme Örgütü (Human Rights
Watch), Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International), Uluslararası Mülteci
Örgütü (Refugees International) gibi baımsız insan hakları kurulularının
raporlarında benimsenen yöntemlerle aynıdır. Rapora kaynak tekil eden
beyanatlar, 40 kii ile yapılan derinlemesine mülakatlar sonucunda ortaya çıkmı
olan ve ayrıntılı bir ekilde tarihlenmi ve arivlenmi bireysel bildirimlerden
yapılan birebir alıntılardan ibarettir.
Raporda yer alan isimsiz alıntılar, “iddialara göre”, “bildirildiine göre” gibi tarafsız
durmaya özen gösteren ifadelerle desteklenmitir. Sözkonusu bildirimlerde konu
edilen olaylarla ilgili yapılacak her türlü resmi incelemeyi memnuniyetle
karılayacaız. Raporu yayımlamadan once çileri Bakanlıı’na göndermemizdeki
maksatlardan biri de bu iddiaların rapor açıklanmadan once aratırılabilmesine
olanak salamaktır.
Yozgat’taki Mülteci Misafirhanesi, Türkiye’de geçici sıınma bavurusunda
bulunmu kiilerden “güvenlik” kaygısı tayanların, kendi talepleri üzerine
yerletirildikleri, bu ilevdeki yegane tesistir. Yozgat’taki Mülteci Misafirhanesi
bir kapatılma yeri deildir.
ki yüzden az kiinin barınabildii Yozgat “Mülteci Misafirhanesi” bu raporun
konusu deildir. Bu rapor uluslararası standartlara göre ‘kapatma yeri’ statüsünde
olan “Yabancılar Misafirhaneleri”ndeki koullar ve sorunları konu etmektedir.7
Yozgat “Mülteci Misafirhanesi”nde barınan kiiler, “yabancılar misafirhanesi” tabir
edilen tutulma yerlerinde kendi rızaları dıında alıkonmakta olan “mülteci”
durumundaki kiilerin aksine, kendi istekleriyle Türkiye devletinin saladıı bir
barınma ve korunma olanaından istifade etmektedir.
7
BirlemiMilletler (BM) nsan Hakları Konseyi - Keyfi Alıkonma Çalıma Grubu, Türkiye Raporu
A/HRC/4/40/Add.5 (7 ubat 2007), sf.22: “Sınırdıı edilmek üzere tutulmakta olan yabancıların durumu”
UN Human Rights Council - Working Group on Arbitrary Detention, Report on the Mission to Turkey,
A/HRC/4/40/Add.5 (7 February 2007)
HELSNK YURTTALAR DERNE
MÜLTEC SAVU NUCULUK VE D ESTEK PROGRAMI
1990’da çalımalarına balayan Helsinki Yurttalar Dernei, temel hak ve özgürlükler, barı,
demokrasi, çoulculuk alanlarında çalımalar yapan bir sivil toplum kuruluudur ve Avrupa çapında
dier “Helsinki” örgütleri aıyla ilikilidir. hYd, 1995 yılında Birlemi Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserlii ve Boaziçi Üniversitesi Dı likiler Uygulama ve Aratırma Merkezi ibirliiyle
düzenledii “Hogörü Yılında Mülteciler” adlı sempozyumla balayan ve 10 yılı akın bir süredir
yürüttüü mülteci hakları savunuculuu deneyimiyle, 2004 yılında Türkiye'ye mülteci statüsü
alabilmek için gelen bir çok insanı desteklemek ve hukuki olarak temsil etmek amacıyla Mültecilere
Hukuki Destek Projesini kurdu. 2006 yılının sonbaharında, hYd mülteci savunuculuk alanındaki
çalımalarını genileterek, Mülteci Destek ve Savunuculuk Programı'nı (MDP) oluturdu.
MDP, mültecilere dorudan hukuki ve psikososyal destek hizmeti sunmanın yanı sıra yerel sivil
toplum kurulularının mülteci haklarının savunulması konusunda kapasitelerini gelitirmeyi, iç
hukuk ve politikaların mültecilerin temel insan haklarını gözetmesini salamayı amaçlayan
savunuculuk çalımalarıyla da uraan, Türkiye’deki yegane sivil giriimdir. Programın genel
amaçları unlardır:
(1) Mültecilere kendi haklarını savunma yetkinlii kazandıracak ekilde hukuki ve psikososyal
hizmetler sunmak;
(2) Türkiye’deki mültecilerin durumu ve haklarıyla ilgili olarak toplumda bilinç ve duyarlılıı
artırmak;
(3) Türkiye’de sivil toplum kuruluları ve profesyonellere dayalı bir kapasite oluturarak mültecilerin
korunmasında iyileme salamak;
(4) Uluslararası mülteci ve insan hakları hukukunun en yüksek standartlarını yansıtan yasalar,
politikalar ve uygulamaların gelitirilmesi ve hayata geçirilmesini savunmak.
MDP u alanlarda faaliyet gösterir:
• Mültecilere (gözaltındakiler de dahil) Birlemi Milletler Mülteciler Yüksek Komiserlii’nin mülteci
statüsü belirleme prosedürü ve Türkiye’de uyulması gereken idari koullarla ilgili kapsamlı ve ücretsiz
hukuki tavsiyeler sunmak;
• kence ve travmanın psikolojik etkilerine maruz kalmı mültecilere bireysel terapi ve aile terapisi,
ilaç kullanımı, ayrıca ilaç kullanımı ve tıbbi tedavinin izlenmesi yoluyla p si k ol oj ik
dan ı
m anl ık ve re ha bil itasy on sunmak;
• Mü lteci t opl ul ukl ar ına hukuki ve idari konularda ve çevirmenlik eitimi gibi e it i mle r
ve r me k ve mültecilerin anladıkları dillerde b il gil en di rm e m ate ryal leri h azı rla ma k;
• Uydu kentlerdeki sivil toplum kuruluları, mülteciler ve devlet kurumlarına yönelik youn atölye
çalımaları, koordinasyon toplantıları ve eitimlerle Türkiye’deki sivil t op lu m ku ru lu l arı ve
pr ofe sy onel lerin m ülte cile re su n du u h iz metl erin k oordi na sy on u nu ve
kap sa m lar ın ın ge ni let il me si ne k atkı da bu lu nm ak;
• “Geçici sıınma” prosedürünün ileyiini, uydu kentlerdeki mültecilerin hayat koullarını ve
gözaltında bulunan kiiler ile transit bölgelerde bulunan kiilerin iltica prosedürüne eriimini
Tür kiy e de vleti ni n uy gula m ala rı nı iz le me k ve ra porl a
tı rma k;
• B M MY K A nka ra Te m si lcil i in in m ülte ci statü sü be li rle me uy gula ma lar ın ı
izley ip ra p orla
t ırma k, BMMYK Ankara’nın BMMYK’nın koyduu hukuki gereklere ve
prosedürel standartlara uyumunu deerlendirmek;
• Mültecilerin korunmasıyla ilgili olarak en yüksek uluslararası standartları gözeten yasal düzenlemeler ve
uygulamaların benimsenip uygulanması konusunda d evlet yetk ilile ri ve k uru mla rı nezd in de
lobi f aaliyet ler i y ür üt mek;
• Ulusal ve uluslararası medyaya eriim, mültecilerle ilgili kritik meselelerde basın bültenleri çıkarıp
kampanyalar yürütme, mültecilerin yazdıı makalelerin yayınlandıı 3 ayda bir çıkan Mültecilerin Sesi
bülteni, saha aratırmaları ve konferans sunumları ile T ü rkiye’dek i mültec ilerin hayat
koulla rı na da i r fa rk ında lı k ya rat mak .
çindekiler
ÖZET ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1
1. Giri -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1
2. Bulguların Özeti----------------------------------------------------------------------------------------------------------2
3. Tavsiyeler: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------4
Genel Tavsiyeler---------------------------------------------------------------------------------------------------------4
Prosedürel Haklar -------------------------------------------------------------------------------------------------------4
Gözetim Koulları -------------------------------------------------------------------------------------------------------5
METODOLOJ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------7
TÜRKYE’DE MÜLTECLERN KORUNMASINA DAR HUKUK BALAM --------------------------- 10
BÖLÜM 1: TÜRKYE’DE MÜLTECLERN ALIKONMASIYLA LGL HUKUK ÇERÇEVE ----- 13
1 “Yabancılar Misafirhanesi” Nedir? --------------------------------------------------------------------------------- 13
2 Prosedürel Haklar ve Uygulama ------------------------------------------------------------------------------------- 14
2.1 Mültecilerin Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri ------------------------------------------------------------ 14
2.2 ltica Prosedürlerine Eriim Hakkı------------------------------------------------------------------------------ 15
2.3 Alıkonan Mültecilerle lgili Prosedürel Koruyucu Tedbirler------------------------------------------------ 15
2.4 Mültecilerin Gözetim Süresi------------------------------------------------------------------------------------- 18
3 Gözetim Koulları ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 19
3.1 Ayrı Tutma--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20
3.2 Koular ve Yataklar --------------------------------------------------------------------------------------------- 21
3.3 Iık ve Havalandırma --------------------------------------------------------------------------------------------- 21
3.4 Hijyen ve Salık Koulları--------------------------------------------------------------------------------------- 21
3.5 Beslenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22
3.6 Dinlenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22
3.7 Tıbbi Hizmetler --------------------------------------------------------------------------------------------------- 23
3.8 Dı Dünyayla Temas --------------------------------------------------------------------------------------------- 23
3.9 Personelin Muamelesi -------------------------------------------------------------------------------------------- 24
4 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması ------------------------------------------------------------------------ 24
2. BÖLÜM: GÖZETM ALTINA ALINMI MÜLTECLERLE YAPILAN GÖRÜMELERE DAYALI
BULGULAR ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 27
1 ltica Prosedürlerine Eriim------------------------------------------------------------------------------------------- 28
1.1 Bilgi Eksiklii ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 28
1.2 Polisin ltica Bavurularını Almayı Reddetmesi -------------------------------------------------------------- 29
1.3 Transit Bölgeleri -------------------------------------------------------------------------------------------------- 29
1.4 Refoulement – Geri Göndermeme ------------------------------------------------------------------------------ 30
2 Prosedürel Koruma Tedbirleri---------------------------------------------------------------------------------------- 30
2.1 Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri ve Süresinin letilmesi ------------------------------------------------ 31
2.2 Yargı Denetimi ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 31
2.3 Hukuki Danıma Alma Hakkı ----------------------------------------------------------------------------------- 32
3 Gözetim Süresi ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 32
4 Koullar ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 33
4.1 Ayrı Tutulma ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 34
4.2 Koular ve Yataklar --------------------------------------------------------------------------------------------- 35
4.3 Iık ve Havalandırma --------------------------------------------------------------------------------------------- 35
4.4 Hijyen ve Salık -------------------------------------------------------------------------------------------------- 36
4.5 Beslenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 36
4.6 Dinlenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37
4.7 Tıbbi Hizmetler --------------------------------------------------------------------------------------------------- 37
4.8 Dı Dünyayla Temas --------------------------------------------------------------------------------------------- 39
4.9 Personelin Tutumu ------------------------------------------------------------------------------------------------ 40
5 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması: Çocuklar ----------------------------------------------------------- 41
5.1 Prosedürel Standartlar -------------------------------------------------------------------------------------------- 41
5.2 Çocukların Tutulduu Gözetim Tesislerinde Koullar ------------------------------------------------------- 42
STANDARTLAR, BULGULAR & TAVSYELER ------------------------------------------------------------------ 43
EKLER------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 49
EK 1: Gözetim Anketi----------------------------------------------------------------------------------------------------- 49
EK 2: stanbul Atatürk Havaalanında Gözaltı ------------------------------------------------------------------------ 52
EK 3: Zeytinburnu Misafirhanesi’nde Tıbbi Tedavi------------------------------------------------------------------ 53
EK 4: Kırklareli Gazi Osman Paa Misafirhanesinde Kötü Muamele --------------------------------------------- 54
EK 5: Kırklareli Emniyet Müdürlüü Yabancılar ubesi’nde ltica Bavurusu Mülakatları ------------------- 56
Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler
ÖZET
1. Giri
Akdeniz'i çevreleyen Avrupa ülkeleri, sınırlarından geçen düzensiz göç akıını önlemek için gittikçe
daha sert tedbirler aldıkça, Türkiye; Afrika, Asya ve Orta Dou'dan Avrupa'ya doru gerçekleen göç
hareketinin ana kavaklarından biri haline geldi. Aynı zamanda, müzakere sürecinin bir parçası
olarak, Avrupa Birlii, göçmenlerin, sıınmacıların ve mültecilerin Avrupa'ya geçilerini durdurması
için Türkiye'ye baskı yapmaya baladı. Türkiye'nin düzensiz göç hareketini sınırlandırma çabasının
sonucunda, kimlii ve seyahat belgesi olmayan binlerce yabancı uyruklu kii, ya ülkeye kanunsuz
olarak giri yaptıkları ya da ülkeden kanunsuz olarak çıkmak istedikleri için alıkonuluyorlar. Bu
kiiler, resmi olarak "yabancılar misafirhanesi" olarak adlandırılan gözetim merkezlerinde
tutuluyorlar.
imdiye dek, Türkiye'de alıkonulan mültecilerin durumları ile ilgili hiç bir rapor yayınlanmadı.
Bunun sebebi, kısmen, çileri Bakanlıı'nın yerel ve uluslararası STK'ların misafirhanelere izleme
çalımaları yapmak üzere giri yapmalarını engellemesidir. Türkiye düzensiz göç akıını sınırlandırma
çabasını sürdürürken, gene de yabancı uyrukluların, özellikle mültecilerin alıkonulma pratiklerinin,
effaf ve uluslararası standartlarla uyumlu olmaları çok önemlidir.
Türkiye'de alıkonulan bütün yabancı uyruklular arasında en önemli orana sahip grup mültecilerdir yani, bu raporda tanımlandıı üzere, Türkiye'deki karar merciileri olan BM Mülteciler Yüksek
Komiserlii veya çileri Bakanlıı'na "mülteci statüsü" için bavuruda bulunmayı amaçlayan, bu
bavuruyu yapan ya da bavurusu kabul edilen kiilerdir. Alıkonulan mültecilerden çou, balangıçta
ya ülkeye izinsiz olarak giri-çıkı yapmaktan ya da "geçici sıınma" sisteminin gerektirdii koulları
yerine getiremediklerinden ceza hukukuna gore suçlanmaktadırlar. Ancak, gözetim altında
geçirdikleri sürenin büyük bir kısmında, mülteciler genel olarak sıınma bavurularının gözden
geçirilmesi ve sınırdıı edilme süreci gibi idari amaçlarla tutulmaktadırlar.
Ekim 2006- Eylül 2007 arasında 17 farklı ülkeden gelmi 40 mülteci ile sürdürülen görümelerin
yanı sıra gözetim altında bulunanlardan gelen telefonlar sayesinde toplanan ek bilgiler sonucunda
oluturulan bu rapor, mültecilerin gözetim altında kaldıkları süre içinde uygulamaya ilikin haklara
eriimleri ve misafirhanelerin koullarını incelemektedir. Bu rapor, özelde, hem ulusal
düzenlemelerde hem de uluslararası belgelerde alıkonmaya ilikin öngörülen muamele standartları ile
görümecilerin anlatımlarında ortaya çıkan uygulamalar arasındaki farkı ortaya koymayı
amaçlamaktadır. Rapor alıkonmaya ilikin prosedürel standartlar ve alıkonma artları olmak üzere
balıca iki ana alana ayrılmıtır. Birinci bölüm ilgili mevzuat ve standartlar hakkında ayrıntılı bilgi
verirken, ikinci bölüm bu iki konu hakkındaki bulguları ortaya koymaktadır.
Bazı temel uluslararası ilkeler mültecilerin alıkonma süresindeki temel haklarını tanımlamakta
oldukça yararlı olmutur. Bunlar; BMMYK Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak
Ölçüt ve Standartlar Hakkında Gözden Geçirilmi Kılavuz, BM Keyfi Gözaltılara dair Çalıma
Grubunun tavsiyeleri, BM Her Türlü Gözaltı ve Hapis Tutulanların Korunmasına Dair BM lkeler
Bütünü ve Mahpusların Muamelesine Dair Asgari Standart Koullar’dır. Gözetim altındaki
mültecilerin hakları ile ilgili ulusal mevzuatta büyük bir eksiklik olmasına ramen, bazı
düzenlemeler yürürlükteki artların ulusal gereklere uyup uymadıının deerlendrilmesine rehberlik
etmektedirler. Bu düzenlemeler, Türkiyeye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere
Türkiyeden kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen
Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (1994
Sıınma Yönetmelii) ve Yönetmelikte 2006 yılında yapılan deiiklikler, Türkiye'ye ltica Eden veya
Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiye'den kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca
1
Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve
Esaslar Hakkında Genelge (2006 Genelgesi) ve 1983 Mülteci Misafirhanesi Yönetmelii’ni kapsamaktadır.
2. Bulguların Özeti
Görüme yapılan kiiler, gözetim altında bulundukları sürede, prosedürel haklarını kullanma
yetkileri konusunda bir çok engelle karılatıklarını bildirdiler.
Özellikle:
Mülteciler, geçici sıınma ilemi sürecinde, sıınma için bavuru yapıldıının polise
bildirilmesi ile birlikte bir "uydu kent"e aktarılmak yerine, alıkonmutur.
Alıkonulan mülteciler sıınma bavurusu yaparken,
sıınma ilemleri hakkındaki bilgi eksiklii; ve
sıınma bavurularının polis tarafından reddedilmesi
gibi engellerle karılatıklarını bildirmilerdir.
Transit bölgelerde tutulan mültecilerin sıınma bavurusu yapmaları tamamen
engellenmitir.
Sıınma ilemlerine ulaamamaları, yasa dıı olarak sınırdıı edilmelerine ya da geri
gönderilmelerine sebep olmutur.
Görüme yapılanlardan hiçbiri, ne alıkonulmalarının sebepleri ne de gözetim altında kalma
sürecindeki hakları konusunda bilgilendirilmilerdir.
Birçou bilgi istediklerinde, polis tarafından ya umursanmamılar ya da saldırgan tavırlarla
karılamılardır.
Görüme yapılanların hiçbirine gözetim altında kalacakları sürenin tahmini uzunluu
konusunda bilgi verilmemi, bu da onlarda umutsuzlua ve depresyona yol açmıtır.
Mülteciler, gözetim altında tutulmalarının kanuni olup olmadıı veya gözetimde kaldıkları
sürenin gereinden uzun tutulup tutulmadıı ve gözetim sürecine dair dier hususlarda
yetkili mercilerce gereken özenin gösterilip gösterilmedii ile ilgili hususlarda etkili bir yargı
denetimine bavuru mekanizmalarına sahip deildir.
Gözetim altındaki mülteciler çok seyrek olarak bir avukatla görüebilmektedir ve STKlar ya
da savunucular tarafından ziyaret edilmeleri mümkün deildir.
Türkiye havaalanlarındaki transit bölgelerde tutulan mültecilerin, herhangi bir avukatla,
BMMYK ile ya da baka kurumlarla veya savunucularla görümeleri söz konusu deildir.
Gözetim altında süre içinde sıınma bavurusu yapan mültecilerin, daha önce bavuru
yapanlardan (ortalama bir ay) daha uzun süre (ortalama üç ay) gözetim altında kaldıkları
görülmütür.
Ayrıca, görüme yapılanlar alıkonma koullarında önemli kusurlar olduunu bildirmilerdir.
Görüülenlerden edinilen bilgilere göre:
2
Yetikinler ve çocuklar, ayrıca hükümlüler ile hakkında cezai uygulama olmayanlar, aynı
yerlerde tutulmaktaydılar. Sadece erkekler ve kadınlar ayrılıyordu.
Aırı kalabalık, gözetim altında olanların yatak bulamayıp yerlerde uyumasına sebep olan,
yaygın bir sorundu. Görümeler sırasında bir tesiste, 16 yataklık alanda 200 kiilik bir
grubun tutulduu bildirilmitir.
Tesislerde pencere bulunmasına ramen içerisi kıın souk, yazın sıcak olmaktaydı..
Aırı kalabalık, özellikle sigara içilebilen alanlarda, zayıf havalandırma sorununu daha da
iddetlendiriyordu.
Banyolar ve koular, genelde kirli ve böceklenmi oluyorlardı.
Birçok misafirhanede du bulunmasına ramen, sıcak su her zaman mevcuttu deildi
Gözetim altındakiler genellikle kendi tuvalet malzemeleri ve havlularını alabilmek için fahi
fiyatlarda ödeme yapmak durumunda kalıyorlardı. Bazıları yaama alanlarını temizlemek için
temizlik malzemelerini satın almak zorundalardı.
Yemeklerin kalori ve besin deerleri çok düüktü. Bazı tesisler haftasonları yemek servisi
yapmıyorlardı.
Salıklı içme suyu ücretsiz olarak salanmıyordu.
Maddi imkanı olanlar, yemeklerini çevredeki dükkanlardan çok yüksek fiyatlara almak
zorunda bırakılıyorlardı.
Genelde herhangi bir egzersiz yapma ya da dinlenme olanakları yoktu.
Hiçbir misafirhanede okuma odası bulunmuyordu.
Misafirhanelerdeki salık hizmetleri genelde yetersizdi.
Fiziksel ve ruhsal salıkları için tedavi hizmetleri aaıdaki sebeplerden dolayı
kısıtlanmaktaydı:
Polisin bu hizmetleri tamamen reddetmesi,
Tedavinin ve ilaç fiyatlarının çok yüksek olması,
Gerekli çevirmenlerin eksiklii.
Dı iletiim u sebeplerden dolayı kısıtlıydı:
Umumi telefonları kullanmanın çok pahalı olması,
Dıarıdan gelen bir telefon görümesinin yapılmasının mümkün olmaması,
Mahremiyetin bulunmayıı,
Ziyaretçi kabulünün çok kısıtlı olması.
Tutulanlar genellikle, polis memurları tarafından uygulanan hem sözlü hem de fiziksel kötü
muameleye maruz kalıyorlar ya da ahit oluyorlardı.
Görüme yapılanlar genel olarak polisin mültecilere karı umursamaz bir tavır içerisinde
olduunu, ve daha da kötüsü, (dayak ve tokadı da içeren) gerekçesiz fiziksel iddete
bavurduklarını bildirmilerdir.
Polisin kötü muamelesi hakkında yapılan en ciddi ithamlar, tutulanların falakaya yatırılması
ve dier alıkonanlar ve memurlar önünde çıplak durmaya mecbur edilmeleridir.
Refakatçisi olmayan çocuklar, yaları teyit edilip çocukların tutulduu tesislere gönderilene
kadar yetikin misafirhanelerde tutuluyorlardı.
Ya tespit süreci, hata payını ya da bavuruyu yapanın psikolojik olgunluunu göz önünde
bulundurmuyor ve erikin olmayanlara yaıyla ilgili üphe durumunda lehte kanaat olanaı
salanmıyordu.
Mülteci çocuklar karı cinsteki ebeveynlerinden ya da velilerinden ayrı tutuluyorlardı.
3
3. Tavsiyeler:
Mültecilerin alıkonulması hakkındaki hem yerel hem de uluslararası standartların ııında
incelediimiz yukarıda bahsedilen bulguları temel alarak u tavsiyelerde bulunuyoruz:
Genel Tavsiyeler
kenceye Karı Sözlemenin Seçmeli Protokolünün Onaylanması
Türkiye hükümeti, baımsız, ulusal önleyici mekanizmalar kurulmasını salayacak BM kenceye
Karı Sözleme'nin Seçmeli Protokolünü onaylamalıdır. Bu mekanizmaların, özgürlükleri ellerinden
alınan insanların tutulduu yerleri ziyaret etme yetkilerinin olması, alıkonulanların ikenceye ve
insanlık dıı, onur kırıcı kötü muameleye maruz kalmadıklarından emin olunmasını salayacaktır.
Seçmeli protokolün onaylanması ulusal ve uluslararası baımsız komitelerin, yabancılar
misafirhanelerini, yerel polis merkezlerindeki nezarethaneleri, havaalanlarındaki transit bölgeleri ve
mültecilerin tutulduu dier yerleri, düzenli olarak ziyaret etmelerini salayacaktır.
zleme ve Raporlama Birimlerinin Kurulması
l ve lçe nsan Hakları Kurulları, alıkonulan insanların tutulduu misafirhaneler, yerel polis
merkezlerindeki nezarethaneler, havaalanlarındaki transit bölgeler gibi bölgeleri ziyaret etme
yetkisine sahip komiteler oluturmalıdır. Bu komiteler gözetim altındakilere yönelik muameleyi ve
gözetim koullarını düzenli olarak incelemeli ve tutulanların koullarını ve karılatıkları muameleyi
iyiletirmek; ve ikence ve dier kötü, insanlık dıı ve onur kırıcı muameleyi ya da cezalandırmayı
engellenmek amacıyla yetkili mercilere tavsiyelerde bulunmalıdırlar.
Uzman Kadronun Eitimi ve Korunması
çileri Bakanlıı, Yabancılar ubesi’nde çalıan polis memurlarına ve dier görevlilere verdii ulusal
yasalarda ve uluslararası standartlarda mülteci hakları eitimlerine devam etmeli ve bu eitimleri
pekitirmelidir. Sıınma prosedürleri ve mültecilerle ile ilgilenen özel bir ube oluturulmalıdır;
böylece, u anki uygulama olan, uzmanlamı Yabancılar ubesi kadrolarının rotasyon sistemi
nedeniyle baka bir bölümde görevlendirilerek, uzmanlıklarından faydalanamamanın önüne
geçilebilecektir.
Prosedürel Haklar
Mültecilerin Alıkonması
Mülteciler, kaçınılmaz bir durum olmadıı sürece gözetim altına alınmamalıdır. Sıınma bavuruları,
mültecilerin hareket özgürlüünü gereksiz olarak kısıtlamadan sürdürülmelidir. Tutuklamanın
kaçınılmaz olduu durumlarda, mülteciler tüm prosedürel haklarından haberdar edilmeli ve alıkonma
koulları ulusal ve uluslararası standartlarla uyumlu olmalıdır. Bir mültecinin, giri ve çıkı noktaları
dahil olmak üzere, elinde hiç bir belge bulundurmaması, sıınma bavurusu sürecinde onun
güvenirliini sarsacak herhangi bir önyargıyla karılamasına neden olmamalıdır.
Sıınma Bavurusuna Eriim Hakkı
Yabancı uyruklu kiileri yerel sıınma prosedürleri hakkında bilgilendirmek bu kiilerin haklarını
kullanması açısından elzemdir. Alıkonulan yabancı uyruklular, nasıl sıınma bavurusu yapacakları
konusunda, anladıkları bir dilde derhal bilgilendirilmelidirler. Yazılı ya da sözlü yapılan tüm sıınma
bavuruları da derhal alınmalıdır. Bu tür durumlar için eitimli ve deneyimli çevirmenler her zaman
eriilebilir olmalıdır. Misafirhanelerdeki, polis merkezlerindeki ve dier alıkoyma yerlerindeki
polislere, sıınma prosedürleriyle ilgili eitim verilmeli ve tutulanların bavurularını kabul etme ve
ileme koyma konusundaki yükümlülükleri konusunda bilgilendirilmelidir. Havaalanlarındaki
transit bölgelerde tutulan yabancı uyrukluların sıınma bavurusunda bulunmaları
4
engellenmemelidir ve onlar da Türkiye'de sıınma bavurusu yapan dier yabancı uyrukluların sahip
oldukları haklara sahip olmalıdırlar.
Tutukluluun Nedeninin ve Süresinin Bildirilmesi
Yakalamanın hemen ardından yetkililer alıkonan kiiye yakalanma nedeni ve tahmini tutulma süresi
konusunda hemen ve anladıı bir dilde bilgilendirmelidirler. Konu ile ilgili bilgilendirme yapılacaı
her an eitimli ve deneyimli çevirmenler mutlaka hazır olmalıdır.
Yargı Denetimi Hakkı
Mültecilerin alıkonma sürelerine ve nedenlerine itiraz edebilecekleri ve tutulmaları yasa dıı
bulunduu takdirde serbest bırakılmalarını salayan bir yargı denetimi sistemi kurulmalıdır.
Mültecilere, bu yargı denetimine eriebilmeleri için, ücretsiz adli yardım salanmalıdır. Yetkililer
mültecileri hem tutulma nedenleri konusunda hem de sürecin gerekli özen gösterilerek devam edip
etmediine karar vermeleri için sıınma bavurularının durumu konusunda düzenli olarak
bilgilendirmelidirler.
Hukuki Danıman Hakkı
Yetkililer, misafirhanelerde, nezarethanelerde ve havaalanı transit bölgelerinde tutulan ve sıınma
talebinde bulunanlara, hukuki danıman tutma, ve dier kurum ve savunucularla görüme hakları
olduunu bildirmelidirler. Yetkililer, hukuki danımanların ve savunucuların müvekkilleri ile
görümek üzere, misafirhanelere, polis merkezlerine ve havaalanı transit bölgelerine girmelerine her
zaman izin vermeli ve görüme için gerekli gizlilii ve zamanı salamalıdırlar.
Gözetimde Tutma Süresi
Bir mültecinin gözetim altına alınmasının kaçınılmaz olduu durumlarda,bu süre olabildiince kısa
olmalıdır. Sıınma bavuruları da dahil olmak üzere tüm ilemler gereken özen gösterilerek
gerçekletirilmelidir. Gözetim altındaki kiiler eer tutuldukları sürede ilk kez sıınma bavurusunda
bulunuyorsa, sıınma bavurusu süresince otomatikman alıkonulmamalıdırlar.
Gözetim Koulları
Ayrı Tutma
Gözetim altındakiler sadece cinsiyetlerine göre deil aynı zamanda yaları, suç kayıtları,
tutulmalarının yasal sebebi ve dier herhangi bir özel ihtiyaçlarına göre ayrılmalıdırlar. Özellikle,
mülteciler daha önce herhangi bir suçla itham ya da mahkum edilmi kiilerle birlikte
tutulmamalıdırlar. Refakatçisi olmayan küçükler, yetikinlerle aynı tesislerde tutulmamalıdırlar.
Mülteci çocuklar karı cinsten olan ebeveynlerinden ya da velilerinden ayrılmamalıdırlar. Hasta ya da
engelliler ayrı bir bölümde tutulmalıdırlar.
Koular ve Yataklar
Yetkililer, tutulanlara yetecek sayıda yatak ve temiz nevresim salanacak kaynaın tahsis edildiinden
emin olmalıdırlar. Herkesi yerletirebilecek kadar alan bulunamazsa, fazla olanlar baka odalara ya da
tesislere yerletirilmelidirler. Yatakhaneler, tesisin temizlik elemanları tarafından düzenli olarak
temizlenmeli ve ilaçlanmalıdır.
Iıklandırma ve Havalandırma
Alıkonulma alanları elverili havalandırma koullarına sahip olmalıdırlar. Aırı kalabalıın önüne
geçilmelidir. Fazla sayıdakiler baka odalara ya da tesislere yerletirilmelidirler.
Hijyen ve Salık Koulları
Alıkonulma alanları, mutfak, tuvalet ve dular dahil olmak üzere, uygun hijyen ve temizlik
standartlarının salanması için, düzenli olarak temizlenmeli ve korunmalıdır. Tutulanlara tuvalet
5
malzemeleri ücretsiz olarak salanmalıdır. Her zaman temizlik için su bulunmalıdır. Çamaırhaneler
eriilebilir kılınmalı ve ve ücretsiz deterjan salanmalıdır.
Beslenme
Tutulanlara sınırsız ve ücretsiz içme suyu salanmalıdır. Yemekler günde üç kez yeterli miktarlarda
verilmelidir ve yeterli besin oranlarına sahip olmalıdırlar. Çevredeki dükkanlar tarafından getirilen
yiyecekler alıkonulma alanlarının dıında satıldıkları fiyatın aynısına satılmalıdır.
Dinlenme
Tutulanların dı dünyaya eriimi olmalı ve/veya en az günde bir saat egzersiz yapmalarına izin
verilmelidir. Elence araçları ve kitaplar salanmalıdır.
Salık Hizmetleri
Doktorlar ve akıl salıı uzmanları, eitimli ve deneyimli çevirmenlerle birlikte alıkonulma
alanlarında düzenli ziyaretler yapmalıdırlar. Tehis, tedavi ve ilaç hizmetleri ücretsiz olarak
salanmalıdır. Ciddi salık problemleri yaayanlar hemen muayene edilmeli ve bir hastahaneye
yerletirilmelidirler. Polis ve tesisteki dier görevliler tıbbi müdahaleye ihtiyacı olanları ayırt
edebilecek ekilde eitilmelidirler.
Dı Dünyayla letiim
Gözetim altında tutulanların avukatları, savunucular, STK temsilcileri, konsolosluk temsilcileri, aile
ve arkadaları tarafından ziyaret edilmelerine izin verilmelidir. Tutulanlara ve ziyaretçilerine yeterli
görüme zamanı ve mahremiyet salanmalıdır. Tutulanların yasal temsilcileri veya savunucular ile
ücretsiz olarak telefon görümesi yapmalarına izin verilmelidir.
Personelin Davranıları
Gerekli dillerde eitimli ve deneyimli çevirmenler aracılıı ile personel ve tutulanların arasındaki
iletiim güçlendirilmelidir. Nefsi müdafaa gibi meru sebepler dıında, hiçbir koulda iddet
kullanılmamalıdır. Personelin davranılarına ilikin uygun bir ikayet mekanizması kurulmalıdır.
Bütün tutulanlar tesise konduklarında prosedürler hakkında bilgilendirilmelidirler.
Çocukların Korunması
Refakatçisi bulunmayan çocuklar gözetim altına alınmamalıdır. Baka bir seçenein mümkün
olmadıı koullarda ise alıkonma süresi olabildiinin en kısası olmalıdır. Ya tespit prosedürlerini
sürdürürken, çileri Bakanlıı hata payı bırakmalı, çocuun psikolojik olgunluunu deerlendirmeli
ve yaıyla ilgili belirsizlik durumunda çocuk lehine karar vermelidir. Sıınma bavurusu yapanlar, ya
belirleme testlerinin sonuçları için beklerlerken, yetikinlerle birlikte tutulmamalıdırlar. Çocukların
sıınma bavuruları hızla ilem görmelidir. Refakatçisi bulunmayan çocuk sıınmacılara özel bir özen
gösterilmelidir. Özel eitim görmü personel çocukların sıınma bavurularını kolaylatırmalıdır.
6
METODOLOJ
Türkiye’de mültecilerin gözetim altına alınması konusunda Türkiye’de herhangi bir aratırma
olmaması nedeniyle, hYd 17 farklı ülkeden gelen ve gözetim altına alınmı ya da hala gözetim altında
tutulan 40 mülteciyle görümeler yaptı. Görüülen kiiler Türkiye’deki sıınmacı ve mülteciler
demografik olarak temsil etmemektedir. Görümeciler ya halihazırda sıınma prosedürünün içindeydi
ya da gözetim altındayken sıınma talebinde bulunmak istediklerini dile getirmiti. Raporda bu
kiilerden derlenen verilerin yanısıra tutuldukları sırada RASP hukuki danımanlarından telefonla
bilgi alan kiilerin verdii bilgiler kullanılmıtır.
Görüülen kiilere, yakalanma ve alıkonma koullarıyla ilgili olarak aynı sorular sorulmutur.1 Sorular
10 alt bölüme ayrılmaktadır: temel bilgiler, gözaltı koulları, gözaltı sırasında sunulan bilgiler,
polisle etkileim, salık, ziyaretler, gözetim altındakilere farklı muamele uygulanması, iltica
bavuruları, gözetim altındakiler arasındaki sosyal ilikiler. Bu analiz kategorileri, gerek BMMYK
Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlar Hakkında Gözden
Geçirilmi Kılavuz (Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu) belgesinde, gerekse Avrupa Konseyi’nin
2003 tarihli ltica Bavurusunda Bulunanların Kabulüyle ilgili Asgari Standartlar Yönergesi’nde
(Konsey Yönergesi) belirtilen, gözetim altına alınan mülteciler için öngörülen asgari koruma
standartlarını yansıtmaktadır. Böylece sorularla elde edilen bilgiler, Türk makamlarının alıkoyma
uygulamalarıyla ilgili uluslararası standartlara ne derece uyduuna dair bir analiz yapmayı
kolaylatıracaktır.
Görüme yapılan kiiler farklı ülkelerden geliyorlardı ve aırlıklı olarak erkekti.
1
Bknz :Ek I, Örnek Soru Formu
7
Görüülen kiiler, gözetim altına alındıkları her seferle ilgili bilgiler verdiler (yalnızca bir erkek on
gözetim altına alma ileminden ikisine dair bilgi verdi.) Gözetim altına alınanlardan bei, birden fazla
gözetim altına alındıı için toplam 46 gözaltı vakası kaydedildi.
Sorular 2006 ve 2007 yıllarında cevaplanmı olup 2004 yılından bu yana gerçekleen alıkonma
vakalarını kapsamaktadır.
8
Aratırmada toplam 7 ehirdeki misafirhaneler ve dier gözaltı merkezlerindeki koullar
incelenmitir.
Görüülen kiilerin büyük bölümü stanbul’da gözetim altına alınmıtır. Bu eilim büyük ölçüde,
hYd’nin stanbul’da bulunuyor olmasından kaynaklanmaktadır. Görüülen kiiler, stanbul’daki
misafirhanelerin üçü hakkında da bilgi vermilerdir. Vatan Caddesi’ndeki stanbul Emniyet Genel
Müdürlüü binalarında bulunan misafirhane 2006 baharına kadar açıktı; bu tarihten sonra
Zeytinburnu Emniyet Müdürlüü’ne taındı. Mart 2007’de, stanbul’un Kumkapı semtinde yeni bir
misafirhane açıldı. stanbul’daki misafirhanelerin yanı sıra raporda zmir, Ankara, Van, Hatay
misafirhaneleri, Edirne’deki iki ayrı misafirhane (Tunca Kampı ve ehir merkezindeki misafirhane) ve
Kırklareli misafirhanesi hakkında da bilgi alınmıtır. Görüülen kiiler misafirhanelerin yanı sıra
stanbul’daki polis karakolları, zmir ve Van’daki jandarma karakolları, stanbul’daki çocuk gözaltı
merkezi ve stanbul Atatürk Havalimanındaki transit bölge ile ilgili de bilgi vermilerdir.
Görümeler, hassas konumdaki bireylerle görüme etii gözetilerek gerçekletirilmitir. Görüülen
kiilerin kimlikleri gizli tutulacaına dair güvence verilmitir. Görüülen kiilerin kimliklerinin
belirlenebilmesini mümkün kılacak bilgiler rapordan çıkarılmıtır. Görümelerin, görüülen kiiye ek
stres yaratmayacak bir ekilde gerçekletirilmesini salamak için gerekli bütün gayret sarf edilmitir.
Ayrıca görümecilerin seyahat giderleri de karılanmıtır.
9
BÖLÜM 1: TÜRKYE’DE MÜLTECLERN ALIKONMASIYLA LGL
HUKUK ÇERÇEVE
1 “Yabancılar Misafirhanesi” Nedir?
Türkiye’de yabancılar çeitli sebeplerle, ya suç tekil ettii iddia edilen faaliyetler nedeniyle, ya ülke
sınırlarından yasadıı giri-çıkı yaptıkları ya da geçici iltica sisteminin koullarına uymadıkları
gerekçesiyle gözaltına altına alınır. Bu tür suçlamalarla ilgili savcılık veya mahkeme prosedürlerinin
tamamlanmasının ardından genellikle söz konusu mültecilerin bu kez de idari ilemlerin salıklı
biçimde yerine getirilebilmesi gibi gerekçelerle özgürlükleri kısıtlanır ve herhangi bir mahkeme
kararı olmaksızın, sadece çileri Bakanlıı’nın idari tasarrufu ile gözetim altına alınırlar. Ne var ki
çou kez mevzuat konusunda bilgi sahibi olmayan mülteciler hukuki olarak statülerinin
deitiinden, yani adli süreçten çıkıp idari bir sürece girdiklerinden haberdar bile olmazlar. Zira
tüm bu iki süreçte de genellikle sadece aynı kurumla yani Emniyetle muhatap olmaktadırlar.
Gözetim altına alınan yabancıların çou “yabancılar misafirhaneleri”nde tutulur; küçük bir bölümü
de polis karakolların nezarethanelerinde ya da havalimanlarının transit bölgelerinde tutulurlar.
simleri “misafirhane” olsa da, bu yerler aslında, alıkonan kiilerin kendi rızaları dıında tutuldukları
gözetim merkezleridir. Gözetim tesisleri, “giri noktalarındaki alıkonma tesislerinden, karakollara,
hapishanelere ve özel gözaltı merkezlerine, farklı nezaret ortamları” olarak tanımlanmıtır.12
Türkiye’de misafirhaneler resmen “gözetim tesisi” olarak anılmasa da, bu tanım içine girdii açıktır.
Misafirhanelerde gözetim altında tutulan kiilerin bir bölümü mültecilerdir. Mülteciler balamında,
BMMYK gözetimi öyle tanımlar: “hapishaneler, kapalı kamplar, gözetim merkezleri ya da
havaalanlarındaki transit bölgeleri de dahil olmak üzere, sınırları dar ya da kısıtlı bir yerde hareket
serbestisinin kısıtlanması; öyle ki bu sınırlı alandan ayrılmanın tek yolu ülkeden ayrılmaktır.”13
Türkiye’de yabancılar misafirhanelerinde (bundan sonra misafirhaneler diye bahsedilecek) tutulan
dier yabancılar gibi mültecilerin de buralardan serbestçe ayrılmasına izin verilmez, bu yüzden de
tanım itibarıyla gözetim altında tutulmaktadırlar. Misafirhaneler, barınma merkezlerinden ayrı
deerlendirilmelidir; barınma merkezleri “iltica bavurusunda bulunan kiiler ile beraberlerindeki aile
bireylerinin toplu halde ikameti için kullanılan” yerlerdir.14
Türkiye’de misafirhaneler, her ehirde bulunan Emniyet Müdürlükleri’nin Yabancılar ubesi’nin
Takip ve Kontrol Masası tarafından yönetilirler. Takip ve Kontrol Masası, Türkiye sınırlarından
yasadıı girmi ya da çıkma teebbüsünde bulunmu; vize koullarını ihlal etmi ya da yasadıı
faaliyetlerde bulunduu iddia edilen yabancılardan sorumludur.15
Gerek adli, gerek idari gerekçeyle gözetim altında tutulanlara tanınan haklar, hareket özgürlüklerinin
önemli ölçüde kısıtlanması gerçeinden yola çıkarak tanımlanmıtır. Buna ramen, devletler gözetim
altındaki mültecilerle ilgili hukuki sorumluluklarını yok saymakta; mülteciler standartların altında
kalan koullarda, yargı denetimine sınırlı ölçüde bavurularak ya da hiç bavurulmaksızın belirsiz
süreler boyunca alıkonabilmektedir.16 Türkiye’deki mülteciler de gözetim altında benzer deneyimler
yaamaktadır. Türkiye’de adli gözaltılarla ilgili açık koruyucu tedbirler mevcut olsa da, idari
12
BM Mülteciler Yüksek Komiserlii, Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlar Hakkında
Gözden Geçirilmi Kılavuz, 26 ubat 1999, 1. Kılavuz
13
Avrupa kence ve nsanlık Dıı veya Aaılayıcı Muamele ya da Cezayı Önlenme Komitesi (CPT) Standartları, CPT/Inf
(97) 10], 7. Genel Rapor'dan Alıntı, CPT'nin Genel Raporlarının “Deimez” Bölümlerinden, CPT/Inf/E (2002) 1 - Rev.
2003, ngilizce
14
Sıınma isteyenlerin ülkeye kabulüne ilikin asgari standartları belirleyen AB Komisyonu Konsey Yönergesi Teklifi,
COM (2001) 181 final.
15
Bknz: http://www.iem.gov.tr/iem/?m=1&s=31&idno=91
16
Bknz: JRS-Europe (2005) Avrupa'da Alıkoyma: Sıınmacıların ve Düzensiz Göçmenlerin dari Alıkonması; FRONTIERS
(2006) Muteberiyet vs. Meruiyet: Lübnan'da Mültecilerin ve Sıınmacıların Alıkonması
13
tasarrufla yürütülen gözetim altına alma ilemleri için böyle tedbirler mevcut deildir, ayrıca, idari
gerekçelerle gözetim altına alınan yabancılarla da ilgili açık standartlar yoktur.17
Bu bölümde, mülteciler de dahil yabancıların gözetim altına alınmasıyla ilgili prosedürel
standartların hukuki arka planı ile gözetim koullarıyla ilgili asgari standartlar ortaya konacaktır.
2 Prosedürel Haklar ve Uygulama
2.1 Mültecilerin Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri
ç hukuk
Mültecilerin yakalanması ve gözetim altına alınmasıyla en balantılı sayılabilecek Türk hukuk
mevzuatı düzensiz hareketlerle ilgili olanlardır.Özellikle belirtmek gerekirse, ikamet durumlarını
aaıdaki koullarla ihlal eden yabancılar gözaltına alınabilir ve ceza hukukuna göre suçlanabilir.
Yasadıı giri18
Yasadıı çıkı19
Geçici ikamet için belirlenen ehirden izinsiz ayrılma20
Türkiye’de statülerinin düzensiz olması nedeniyle polis tarafından yakalanan mülteciler, dier
yabancılar gibi, genellikle misafirhanelerde tutulur. Gözaltına alındıktan sonra suç tekil eden bir
fiille suçlanırlar (yani, yasadıı giri ya da çıkı ve ikamet ihlalleri) Ancak gözetim altında
bulundukları sürenin büyük bir bölümünde mülteciler, sıınma bavurularının ilemlerinin
tamamlanması, bir uydu kente gönderilme ya da sınırdıı edilme ilemlerinin tamamlanması gibi
idari nedenlerle tutulurlar.
Uluslararası hukuk ve ilkeler
Özgürlük temel bir insan hakkıdır. nsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Uluslararası Medeni ve Siyasi
Haklar Sözlemesi, Avrupa nsan Hakları ve Temel Özgürlükler Sözlemesi de dahil birçok
uluslararası araç hiç kimsenin keyfi olarak özgürlüünden yoksun bırakılmamasını art koar. Açıktır
ki, mülteciler de bu hakka sahiptir.
Ancak, birçok mülteci zulümden kaçarken bir ülkeye yasadıı yollarla girmek zorunda kaldıından,
kendilerini, iltica ettikleri ülkenin iç hukukunu ihlal eder konumda bulabilirler. Sonuçta, 1951
tarihli Mültecilerin Statüsüyle lgili Sözleme’nin (1951 Sözlemesi) 31. maddesi, resmi makamlarla
temas kurmaları ve ülkeye yasadıı girilerine ya da ülkede yasadıı bulunmalarına iyi bir gerekçe
göstermeleri halinde mültecilerin yasadıı giri yaptıkları gerekçesiyle cezalandırılmasını yasaklar.
Uluslararası hukuk ve standartlar, kural olarak mültecilerin alıkonmaması gerektiini de belirtir.21
Alıkonacak olurlarsa, alıkonma “otomatik [veya] gereinden uzun olmamalıdır”22 ve ancak istisnai
sebeplerle gerçeklemelidir:23
17
TC Anayasası, Madde 19; Ayrıca bkz, BM Keyfi Gözaltılara dair Çalıma Grubu’nun, 15 Mart 2006 tarihli “nsan Hakları
Konseyi” balıklı Genel Kurul Kararı 60/251’in Uygulanması, Addendum, Türkiye Misyonu, A/HRC/4/40/Add.5, 7 ubat
2007, Para. 86-90
18
Pasaport Kanunu, Madde 34
19
Pasaport Kanunu, Madde 34
20
Yabancıların Türkiye'de kamet ve Seyahatlari Hakkında Kanun, Madde 25
21
BM Mülteciler Yüksek Komiserlii, Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlara Hakkında
BMMYK Kılavuzu , 26 ubat 1999. Online Eriim: UNHCR Refworld,: http://www.unhcr.org/cgibin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3c2b3f844. Ayrıca bknz: 2005 Göç ve Tabiyet Yasa Taslaı Hakkında BMMYK
Yorumları , Ekim 2005, Londra, Birleik Krallık, (“BMMYK sıınmacıların alıkonulmalarının özünde istenmeyen bir pratik
olduu ve bu uygulamaya karı bir karine olması gerektii görüündedir.”)
http://www.unhcr.org.uk/legal/positions/UNHCR%20Comments/Comments2005IANbilldetention.htm
22
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Giri (3. Paragraf)
14
•
•
•
•
kimlik tespiti;
mülteci statüsü ya da iltica bavurusunun dayandıı unsurları belirlemek;
mültecilerin iltica bavurusunda bulunmak istedikleri ülke makamlarını yanıltmak için
seyahat ve/veya kimlik belgelerini yok ettii ya da sahte belgeler kullandıı durumlarda; ya
da
ulusal güvenlik ve kamu düzenini korumak.
2.2 ltica Prosedürlerine Eriim Hakkı
Türkiye’deki yasal düzenlemeler, 1951 Sözlemesi’nde tanınan hak uyarınca, ülkeye yasadıı girmi
yabancıların iltica bavurusunda bulunma hakkını tanır.24 Bu konudaki hukuki düzenlemelere göre,
ülkeye girmesi sonrasında en kısa zamanda polise kaydolması ve herhangi bir gecikme için açıklama
gösterebilmesi kouluyla iltica bavurularında önyargılı davranılmayacaktır. 25
BM Mülteciler Yüksek Komiserlii, Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlar
Hakkında Gözden Geçirilmi Kılavuz (Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu) unu özellikle belirtir:
“Alıkonma, sıınmacının iltica bavurusunu takip imkanı önünde bir engel oluturmamalıdır.”26
Ne var ki, 2. Bölüm’de 1. Kısım’da tartııldıı üzere, misafirhanelerde tutulan yabancılar genellikle
alıkonma sırasında iltica bavurusunda bulunma hakkından mahrum edilirler; bunun sebebi ya iltica
prosedürü hakkında bilgilendirilmemeleri ve tercümana eriimi olmaması ya da iltica bavurusunda
bulunmalarının yasaklanmasıdır. Özellikle kaygı yaratan bir olgu, Türkiye havaalanlarındaki transit
noktalarda tutulan mültecilerin iltica bavurusunda bulunmalarının düpedüz yasaklanmasıdır.27
ltica prosedürüne eriimin engellenmesiyle ortaya çıkan kaygı verici bir sonuç da, refoulement
riskidir; yani kiinin, hayatının ya da özgürlüünün ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba ya da
siyasi görüe aidiyeti yüzünden tehdit altında olduu ülke sınırları içine geri gönderilmesi riski. 28 2.
Bölüm’de Kısım 1.4’te görülebilecei gibi, bu yıl hYd’ye mültecilerin zorla geri gönderildii birkaç
vaka bildirilmitir. ltica prosedürleri, yabancılar için genel olarak eriilebilir kılınmadıı sürece, olası
mülteciler de iltica bavurusunda bulunamadan geldikleri ülkeye geri gönderileceklerdir.
2.3 Alıkonan Mültecilerle lgili Prosedürel Koruyucu Tedbirler
ç hukuktaki koruyucu tedbirler
Misafirhaneler genellikle bir idari gözetim birimi olarak görüldüünden, buralarda alıkonan
mültecilere bazı prosedürel haklar tanınmıtır; gerçi bu haklar adli gözaltılarda tanınan haklardan çok
daha azdır.29 Türkiye Anayasası’nın 19. maddesi, hangi gerekçeyle olursa olsun özgürlüklerinden
yoksun bırakılmı insanların:
23
EXCOM (BMMYK Yürütme Komitesi) Sonuç Belgesi No: 44 (XXXVII); Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz
3 (iii).
24
Türkiye'ye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiye'den kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar
ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelik, 1994, Madde 4.
25
Ibid.
26
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5
27
Bknz: kinci Bölüm, Kısım 1.3
28
Mültecilerin Hukuki Statüsüne likin 1951 Cenevre Sözlemesi, Madde 33; BM Genel Kurulu, kence ve Dier
Zalimane, Gayri nsani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi (CAT), Madde 3, 10
Aralık 1984. A/RES/39/46. [Online Eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgibin/texis/vtx/refworld/rwmain?docid=3b00f2224]. Ayrıca bknz: Chahal vs. UK (Bavuru No: 22414/93), n/d Kasım 1996
Hükmü (1997); Gorki Tapia Paez vs. sveç (Tebli 83/1997), CAT/C/20/D/83/97.
29
Her sanık yakalama veya tutuklama sebepleri ile hakkındaki iddialara dair en kısa zamanda bilgilendirilme, en geç
kırksekiz saat içinde hakim önüne çıkarılma, yakalandıının veya tutuklandıının yakınlarına derhal bildirilmesi, makul bir
süre içinde hakim huzuruna çıkarılma ve bu esaslar dıında bir ileme tabi tutulduunda uradıı zarara dair kendisine
tazminat ödenmesi hakkına sahiptir. Bknz. TC Anayasası Madde 19. Türkiye'ye belgesiz girdiklerinden dolayı Pasaport
15
•
davalarının hızla sonuçlandırılması hakkına sahip olduunu;
•
alıkonmalarının hukuka uygunluuna itiraz etmek için herhangi bir yargı erkine
bavurabileceklerini; ve
•
alıkonmanın hukuka aykırı olduu görülürse serbest bırakılmaları gerektiini söyler.30
Bu haklar, Avrupa nsan Hakları Sözlemesi ile Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözlemesi’nde
belirtilen haklara uygundur.31 Fakat aaıda belirtildii ve 2. Bölüm’de, Kısım 2.2’de ortaya konduu
üzere, alıkonan mültecilerin yargı denetimine ya da usule uygun bir yargılamanın gerçeklemesi için
gerekli hukuki danımanlıa eriimi söz konusu deildir. Sonuçta, alıkonmalarının hukuka
uygunluu ya da uzun sürmesi hakkında itiraz edemeyecek durumdadırlar.
Uluslararası koruyucu tedbirler
Türkiye Anayasası idari amaçlarla alıkonan kiiler için az sayıda koruyucu tedbir getiriyor olsa da,
uluslararası kılavuz ilkeler, alıkonan mültecilere ciddi oranda daha fazla hak tanır. BM Keyfi
Gözaltılara Dair Çalıma Grubu (UNWGAD) ve Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu mültecilerin
hukuka uygun olarak gözetim altına alınmasını bazı önkoullara balamıtır. Bu belgeler, her eyden
önce gelen bir ilke olarak, kiinin özgürlüünden yasadıı biçimde yoksun bırakılmasını “keyfi
gözaltı”olarak tanımlamıtır.32 Bu araçlarda belirtilen ve aaıda incelenen haklar unlardır:
•
Alıkonmanın gerekçeleri ve süresiyle ilgili iletiim;33
•
Alıkonmanın gerekçeleri ve/veya süresiyle ilgili yargı denetimi hakkı;34
•
Bir avukatla, yerel BMMYK bürolarıyla, baka kurumlarla ya da sivil toplum kurulularıyla
temas kurma hakkı da dahil, hukuki danımanlık hakkı.35
2.3.1
Alıkonmanın Gerekçeleri ve Süresiyle ilgili letiim
Mültecilerin gözetim altına alınma gerekçeleriyle ilgili olarak bilgilendirilme hakkı ile gözetim
altındayken sahip oldukları haklar konusunda uluslararası ilkeler nettir. Alıkoymaya Dair BMMYK
Kılavuzu, gözetim altına alınmaları halinde sıınmacıların:
bir gözaltı müzekkeresinin anlayabilecekleri bir dilde ve anlayabilecekleri terimlerle,
derhal ve eksiksiz olarak taraflarına iletilmesi, bunun yanı sıra bu düzenlemenin
gerekçelerinin ve bu düzenlemeyle ilikili haklarının da iletilmesi,
Kanunu'nu ihlal ettikleri gerekçesiyle tutuklanan mülteciler de bu haklara haizdirler. Helsinki Yurttalar Dernei ile çalıan
avukatlar, pratikte mültecilerin Türk Ceza Kanunu'nu ihlal ettikleri gerekçesiyle suçlanmalarının dıında, nadiren ceza
hukuku uyarınca itham edildiklerini ve ceza hukuku kapsamında alıkonulan kiilerin usul hukukundan doan haklarından
yararlanabildiklerini belirtmektedirler.
30
Ibid.
31
Avrupa Konseyi, Avrupa nsan Haklari Sözlemesi (ECHR), Madde 5(4), 4 Kasım 1950.ETS 5. [Online Eriim: UNHCR
Refworld: http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3ae6b3b04]: Yakalama veya tutuklu durumda
bulunma nedeniyle özgürlüünden yoksun kılınan herkes, özgürlük kısıtlamasının yasaya uygunluu hakkında kısa bir süre
içinde karar vermesi ve yasaya aykırı görülmesi halinde kendisini serbest bırakması için bir mahkemeye bavurma hakkına
sahiptir. Ayrıca bknz: Birlemi Milletler Genel Kurulu, Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararası Sözleme (ICCPR),
Madde 9(4) 16 Aralık 1966. Birlemi Milletler Anlamalar Dizini, Cilt: 999, sayfa. 171. Online eriim: UNHCR Refworld,
http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain?docid=3ae6b3aa0
32
UNWGAD (Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu) Medeni ve Siyasi Haklar, kence ve Gözaltı
Konularını da Temil Eden Raporu E/CN.4/2000/4, 28 Aralık 1999, passim.
33
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(i); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8.
lke
34
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8.
lke
35
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2.
lke
16
hakkına sahip olduunu söyler.36
Keza UNWGAD da u koulu getirir:
Gözaltı tedbirlerinin bildirimi, yazılı olarak, sıınmacı ya da göçmenin anlayabilecei
bir dilde, tedbir gerekçeleri de belirtilerek gerçekletirilmelidir.37
Uluslararası hukuka göre, resmi makamların gözetim süresi hakkında da bilgi vermesi
gerekmektedir.38
2. Bölüm, Kısım 2.1’de tartııldıı üzere, görüülen kiilerin hiçbiri tutulma gerekçeleri, alıkonma
süreleri ya da gözetim altındayken sahip oldukları haklar konusunda bilgilendirilmemitir. Bu
konuda bilgilenmek istediklerinde birçou polisin kayıtsızlıı ya da saldırganlııyla karı karıya
kalmıtır. Keza hiçbiri, alıkonma süreleri hakkında da bilgilendirilmemi, bu durum ümitsizlik ve
depresyona yol açmıtır.
2.3.2
Yargı denetimi
Gözetim altına alınanların, hem iç hukuk hem uluslararası hukuk tarafından tanımlandıı üzere
temel haklarından biri, alıkonmanın hukuka uygunluuna mahkeme yoluyla itiraz edebilmektir.39
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, gözetim altına alınan mültecilerin u haklara sahip olduunu
söyler:
Kararın, gözetim altına alan makamlardan baımsız bir yargı kurumu ya da idari kurum
tarafından otomatikman denetlenmesini salamak. Daha sonra, gözetimin devam
etmesinin gereklilii düzenli olarak gözden geçirilmelidir ve sıınmacı ya da temsilcisi
de bu gözden geçirme sürecine katılma hakkına sahiptir.40
Benzer bir ekilde, UNWGAD da “bir yargı makamına kararın düzeltilmesi için bavuruda bulunma”
hakkını tanır, bu yargı makamı, “tedbirin hukuka uygunluu konusunu derhal karara balayacak ve
gerekirse ilgili kiinin salıverilmesi talimatı verecektir.”41 Türkiye Anayasası’nın 19. maddesi de
kiinin gözetim altına alınmasının hukuka uygunluuna itiraz için bir yargı kurumuna bavuruda
bulunma hakkını güvence altına alır.42
Ancak, bu rapordaki bulguların da gösterdii üzere (2. Bölüm, Kısım 2.2’ye bakınız), Türkiye’de
misafirhanelerde tutulan mültecilerin alıkonmalarının hukuka uygunluu ya da süresi konusunda
yargı denetimine bavurmaları söz konusu deildir. Açıktır ki bu durum, hukuki danımanlıa ciddi
bir eriimleri bulunmaması olgusuyla balantılıdır. Ayrıca aaıda tartııldıı üzere, gözetim altına
alınanların iltica bavurularının durumu hakkında nadiren bilgilendirilmeleriyle de balantılıdır, ki
böyle bir bilgilendirmenin gerçeklememesi, bu kiilerin hukuki ilemlerin “gerekli özen
gösterilerek” yürütülüp yürütülmediini belirleyebilmesini de engellemektedir.
2.3.3
Hukuki danımanlık hakkı
Gözetim altındaki mülteciler hukuki danımanlıa eriim hakkına sahiptir43 ve bu hakka sahip
oldukları gözetim altına alındıklarında kendilerine bildirilmelidir.44 Uluslararası ilkeler, mültecilerin
36
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii)
Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke
38
Örnein Avrupa nsan Hakları Sözlemesi, Madde 5
39
TC Anayasası, Madde 19; Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararası Sözleme, Madde 9(4); Avrupa nsan Hakları
Sözlemesi, Madde 5(4)
40
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii)
41
42
TC Anayasası, Madde 19
43
BM Genel Kurulu, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, lke 17(1), 9
Aralık 1988. [Online eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain?
docid=3ae6b38b34]
37
17
hukuki danımanla, bunun yanı sıra baka kurumlar ve avukatlarla iletiim kurma hakkını açıkça
tanır.45 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, mültecilerin ücretsiz hukuki yardıma erimeleri
koulunu getirir. 46
Ayrıca gözetim altına alınanların etkili bir hukuki danımanlık alabilmesi için, avukatların ve hukuki
danımanların ziyaretleri sırasında kendilerine yeterli zaman ve mahremiyet tanınmalıdır. Herhangi
Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunmasına Yönelik lkeler Bütünü’nün 18(3).
maddesi öyledir:
Tutulan veya hapsedilen bir kimsenin hemen avukatı tarafından ziyaret edilebilme, hiç
bir sansüre tabi olmaksızın tam bir gizlilik içinde görüebilme ve iletiim kurabilme
hakkını kullanması istisnai haller haricinde geciktirilemez veya kısıtlanamaz.
Türkiye Anayasası’nın 19. maddesi, idari olarak gözetim altına alınanların hukuki danımanlık alma
hakkını açıkça tanımasa da, hukuki danımanlıın katkısı olmaksızın gerçekletirildiinde yargı
denetiminin etkili olmayacaını açıkça ifade etmitir. Büyük çounluu hiç Türkçe konumayan
mülteciler için kesinlikle böyle bir durum söz konusudur. Mültecilere, hukuki danımanlık hakkının
ima edilmesi dıında, baka avukatlara ya da kurumlara eriim hakkına sahip olmaları güvencesi
tanınmamıtır.
2. Bölüm, kısım 2.3’te de tartııldıı üzere, misafirhanelerde tutulan yabancıların, avukatlara ancak
ara sıra erimesi mümkündür. Mülteci statüsü bavurusunda bulunmayı düünenlere, BMMYK
temsilcilerini ziyaret izni genellikle verilir, fakat Türkiye’deki bütün misafirhanelerin hepsi için böyle
bir durum kesinlikle geçerli deildir. Baka uluslararası kurumların, sivil toplum kurulularının ya da
savunucuların ziyaretleri katı bir biçimde sınırlanır. Avukatların da, BMMYK temsilcilerinin de,
baka hukuki danımanların da havaalanlarındaki transit noktalarda tutulan sıınmacılara erimesine
imkan tanınmaz.
2.4 Mültecilerin Gözetim Süresi
Uluslararası hukuk ve ilkeler, mültecilerin gözetim altına alınmasının sınırlı olması ve bir mültecinin
gözetim altında tutulması sırasında gerçekletirilen prosedürlerin “gerekli özen” gösterilerek yerine
getirilmesi koulu getirir. Gözetim sürelerinin hukuka uygunluu, her vakanın özel koullarına göre
deiir, fakat prosedürler gerekli özen gösterilmeden gerçekletiriliyorsa, bu süre “ölçüsüz”
bulunacaktır.47 Avrupa nsan Hakları Mahkemesi ve Birlemi Milletler nsan Hakları Komitesi,
azami bir gözetim süresi belirtmek yerine, örnein sınırdıı prosedürlerinin “gerekli özen”
gösterilerek yerine getirilmesi gerektiini vurgulamılardır.48 UNWGAD azami gözetim süresinin
“yasalarla belirlenmesi gerektii”ni ve “gözaltının hiçbir ekilde sınırsız ya da aırı uzun
süremeyecei”ni belirtmitir.49
Türkiye’deki yasal düzenlemeler, misafirhanelerdeki gözetimle ilgili olarak uygun sürenin ne olduu
konusunda bir ey söylemez. Balangıç noktası olarak, Türkiye’deki 1983 tarihli Mülteci
Misafirhaneleri Yönetmelii, aaıda tartııldıı üzere bir mültecinin bir misafirhanede kalıının
44
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii), BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin
Korunması için lkeler Bütünü, 17(2). lke
45
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(v), BM Keyfi Gözaltılara dair Çalıma Grubu (1999), Ek II, 2. lke; BM,
Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 18. ve 16. lkeler
46
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5 (ii), BM, Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu
(1999), Ek II, 10. lke
47
U.N. Doc. CCPR/C/79/Add.70 (1996) (sviçrenin yabancı uyrukluların geçici ikamet izni hazırlanıncaya kadar üç ay
gözetim altında tutulmasının ve sınır dıı etme ilemlerinin tamamlanması için de dokuz ay ila bir yıl arasındaki bekleme
sürelerinin ölçüsüz ve ayrımcı olduuna hükmetmitir.)
48
Chahal vs. Birleik Krallık (Bavuru No: 22414/93), n/d Kasım 1996 Hükmü; Kolompar vs. Belçika, 24 Eylül 1992 tarihli
Hüküm
49
18
“geçici” olduunu vurgular.50 Bu yönetmelik uyarınca, mülteciler ancak ülkeden ayrılmak için vize
alıncaya dek ya da çileri Bakanlıı’ndan bir uydu kentte ikamet izni alıncaya dek misafirhanelerde
kalacaklardır.51
Gözetim altındaki mültecilerin iltica bavurularının belli bir zaman çerçevesinde ilem görmesiyle
ilgili tek atıf, 2006 Genelgesi’nde Kısım 13’te yer almaktadır. Bu maddede, izlenen prosedür
uyarınca, yetkili makamların yasadıı çıkı ya da giri yüzünden gözetim altında tutulan mültecilerin
yabancıların iltica bavurularıyla ilgili ilemleri be i günü içinde tamamlaması gerektii koulu
getirilmitir.52 2. Bölüm, Kısım 3’te tartııldıı üzere uygulamada, iltica bavurusu ilemlerinin
tamamlanması pratikte birkaç ayı bulmaktadır.
3 Gözetim Koulları
Misafirhanelerdeki Koullarla lgili Asgari Standartlar
Mülteciler dahil gözetim altında tutulan herkes, BM Herhangi Bir Biçimde Gözaltında ya da Hapiste
Tutulan Bütün Kiilerin Korunmasıyla lgili lkeler Bütünü (UNPDI), BM Mahpuslara Muameleyle lgili
Standart Asgari Kurallar (UNTP), BM Özgürlüklerinden Yoksun Bırakılmı Çocukların Korunmasıyla lgili
Kurallar (UNPJDL) gibi araçların koyduu uluslararası normlar ve standartlara uygun muamele
görme hakkına sahiptir. Mültecilerin gözetim altında yaadıkları koullarla ilgili olarak çeitli
uluslararası hukuk kaynakları da hem balayıcı hem de kural koyucu nitelie sahiptir, bunlar arasında
unlar yer alır: ICCPR, ECHR ve BMMYK Gözetim lkeleri.
Bu standartların altında kalan gözetim koulları, “insanlıkdıı ya da onur kırıcı muamele”
oluturabilir.53 Özgürlükten yoksun bırakılma koullarında bu tür muamelelerin gerçeklemesi
olasıdır.54 Bir muamelenin insanlıkdıı ya da onur kırıcı addedilebilmesi için, meru bir muamele ya
da cezalandırma biçiminden beklenenin ötesinde bir eziyet ve aaılamaya yol açması gerekir.55
Örnein hukuka uygun prosedürler, hukuka aykırı bir tavırla gerçekletirildiinde insanlıkdıı ya da
onur kırıcı muamele oluturabilirler.56 Bu tür uygunsuz muamelelerin nitelii itibarıyla özellikle
ciddi ve zalimce57, sert ve kasti olan “ikence”den ayrı tutulması gerekir.58
Türkiye, yabancılar misafirhanelerindeki koullarla ilgili asgari standartları belirleyen bir yasa ya da
yasal düzenleme çıkarmamıtır. Bununla birlikte, “mülteci misafirhaneleri”ndeki maddi koulların
50
1983 Mülteci MisafirhaneleriYönetmelii, Madde 16
Ibid.
52
Helsinki Yurttalar Dernei sıınma bavurularının deerlendirilmesinde hızlandırılmı prosedür usulünü desteklemese
de, bu düzenleme çileri Bakanlıı'nın bu talimatı yayınlarken mültecilerin daha kısa bir süre gözaltında tutulması niyetini
belirtmek için kullanılmıtır.
53
kence, gayri insani ve küçültücü muamelenin mutlak ekilde yasaklanması BM Siyasi ve Medeni Haklar Sözlemesi (7.
ve 9. maddeler), kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler
Sözlemesi(1. ve 16. maddeler) ve Avrupa nsan Hakları Sözlemesi (Madde 3) kat'i surette öngörülmektedir.
54
Örnein kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler
Sözlemesi'nin 1. maddesi aır acı ve ızdırabın yasal müeyyidelerin uygulanmasından doabileceini veya bunun tabiatında
olabileceini belirtmektedir.
55
Örnein V. vs. Birleik Krallık (Bavuru No: 24888/94), 16 Aralık 1999 tarihli Hüküm, para. 71.
56
Van der Ven vs. Hollanda (50901/00), 4 ubat 2003 tarihli hüküm, para. 62 & 63 (Meru güvenlik gerekçesiyle yapılan
yakın üst aramalarının usulsüz bir biçimde yapıldıında küçük düürücü, gayri insani ve kötü muamele olduuna
hükmetmektedir); ayrıca bknz: Weeks vs. Birleik Krallık, 4 Aralık 1995 tarihli hüküm, (suçun kendisini aan bir
cezalandırmanın Avrupa nsan Hakları Sözlemesi'nin 3. maddesinin ihlali olabileceini belirtmektedir.)
57
Mesela rlanda vs. Birleik Krallık, 18 Ocak 1978 tarihli hüküm, para. 167: “…Öte yandan, “ikence” ve “gayri insani ve
küçük düürücü muamele” terimleri arasında bir ayrım yaparak, sözlemenin niyetinin çok ciddi and zalimane ızdıraba
sebebiyet veren kasıtlı insanlık dıı muamelemeye hususi bir anlam ithaf ettii görünmektedir.”
58
kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi'nin
1. maddesi ikenceyi öyle tanımlamaktadır:: “...bir ahsa veya bir üçüncü ahsa, bu ahsın veya üçüncü ahsın iledii veya
ilediinden üphe edilen bir fiil sebebiyle, cezalandırmak amacıyla bilgi veya itiraf elde etmek için veya ayrım gözeten
herhangi bir sebep dolayısıyla bir kamu görevlisinin veya bu sıfatla hareket eden bir baka ahsın teviki veya rızası veya
muvafakatıyla uygulanan fiziki veya manevi aır acı veya ızdırap veren bir fiil anlamına gelir. Bu yalnızca yasal
müeyyidelerin uygulanmasından doan, tabiatında olan veya arızi olarak husule gelen acı ve ızdırabı içermez.
51
19
asgari standardıyla ilgili bir yönetmelik çıkarılmıtır. (1983 Yönetmelii). Aslında Türkiye’de açıkça
“mülteci misafirhanesi” olarak belirlenmi bir yer yoktur.59 Halen yürürlükte olan 1983
Yönetmelii’nin yabancılar misafirhanelerindeki koullarla ilgili olarak balayıcı olup olmadııyla
ilgili bir yargı kararı bulunmamaktaysa da, yönetmelik yabancılar misafirhanelerindeki koullar
açısından geçerli olacak standartlarla ilgili ikna edici bir kılavuz niteliindedir. Bu rapor,
misafirhanelerdeki maddi koullarla ilgili tavsiyelerinde, 1983 Yönetmelii’ni dayanak almıtır.
Aaıda ve 2. Bölüm, kısım 4’te tartııldıı üzere, misafirhanelerdeki uygulamaların birçou,
uluslararası standartlara ya da iç hukuka uygun deildir.
3.1 Ayrı Tutma
Uluslararası standartlar farklı kategorilerde yer alan gözetim altında tutulan kiilerin, cinsiyetleri,
yaları, sabıkaları, gözaltına alınma gerekçeleri ve muamelelerinin gereklilikleri dikkate alınarak
gözetim tesislerinin farklı alanlarına yerletirilmesi gerektiini belirtir.60 Özellikle uluslararası
hukuk hüküm giymi suçluların, zanlılarla ve ayrıca hiçbir cezai suçlama yöneltilmemi kiilerle ayrı
tutulması koulunu vurgular.61 Mültecilerin gözetim altına alınması balamında da, uluslararası
standartlar benzer ekilde, mültecilerin cezai müeyyidesi olan suçların zanlıları ya da bu suçlardan
hüküm giymi kiilerle birlikte tutulmaması gerektiini belirtir (bu tür suçlamalarla karı karıya
bulundukları ya da bu tür suçlardan hüküm giymi oldukları durumlar dıında).62 Bu standartlar,
gözetim altına alınmı kadın mültecilerin yakın aile bireyleri olmadıkları sürece, erkek mültecilerden
ayrı bir yere yerletirilmesi koulunu da getirir.63 Aaıda kısım 3.10’da daha ayrıntılı olarak
tartıılacak olsa da, uluslararası standartlar çocuk mülteciler de dahil çocukların, yetikinlerden ve
cezai müeyyidesi olan suçlardan hüküm giymi ya da bu suçlarla suçlanan yetikinlerden ayrı
tutulması gerektiini de belirtir.64
Yönetmelik, cezai suçlardan hüküm giymi kiilerin gözetim altında tutulan dier kiilerden
ayrılması ya da çocuklar veya yalılar gibi hassas konumdaki kiilerin ayrı yerlerde tutulması gerei
hakkında hiçbir ey söylemez.65 Yönetmelik, gözetim altına alınan bir yabancının misafirhanede
nereye yerletirileceini belirlerken, medeni durumunun dikkate alınması gerektiini belirtir.66
Yönetmelik, gözetim altına alınan ailede çocukların da bulunması durumunda nasıl bir prosedür
izleneceine dair özel kurallar getirmez.
Aratırma sırasında incelenen tüm tesislerde kadın ve erkek mülteciler ayrı tutulmaktadır. Fakat
misafirhanelerde genellikle cezai suçlardan hüküm giymi ya da bu suçlarla suçlanan kiiler cezai
olmayan gerekçelerle gözetim altına alınmı kiilerle bir arada tutulur. Bu durum kısmen, Yabancılar
ubesi’nin “Takip ve Kontrol Masası”nın cezai suçlardan hüküm giymi kiiler de dahil olmak üzere
59
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii'nin 1. Maddesi “mülteci misafirhanelerini” ... deiik ülkelerden kaçak veya
pasaportla Yurdumuza gelerek yabancı ülkelerden birine gönderilmek veya Yurdumuzda kalmak istedii ile iltica hakkı
talebinde bulunan yabancı kiilerin haklarında yapılan ilem sonuçlanıncaya kadar geçecek süre içerisinde geçici
barındırılma, iae, ibate ve dier masrafların karılanması” salayan birimler olarak tanımlamaktadır.
60
Birlemi Milletler, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 8. ve 68. Maddeler, 30 Auston 1955.
[Online Eriim: UNHCR Refworld: http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3ae6b36e8]
61
kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi,
Madde 10(1)(a).
62
BMMYK, Yürütme Komitesi, EC/49/SC/CRP.13, 4 Haziran 1999, Daimi Komite, 15. Görüme, Sıınmacı ve
Mültecilerin Alıkonulması: Çerçeve, Sorun ve Önerilen Uygulamalar, Madde 26(f); Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu,
Kılavuz 10(iii)
63
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 8 ve 10(ii)
64
BMMYK, Yürütme Komitesi, EC/49/SC/CRP.13, 4 Haziran 1999, Daimi Komite, 15. Görüme, Sıınmacı ve
Mültecilerin Alıkonulması: Çerçeve, Sorun ve Önerilen Uygulamalar, Madde 26(f); Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu,
Kılavuz 10(iii)
65
Hassas kiilerin ve çocukların alıkonulması bu bölümün 3.10 kısmında tartıılmaktadır.
66
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii Yönetmelii, Madde 17
20
bütün yabancılar hakkında ilem yürütmek ve gözetim altına alma uygulamasına gitmekle sorumlu
olmasından kaynaklanıyor olabilir. Benzer bir biçimde, çocuk mülteciler de ya tespit test sonucu
belli oluncaya ve çocuklara özel tesislere nakledilinceye dek genellikle yetikinlerle bir arada tutulur.
Çocuk mülteciler ile aile bireylerinin cinsiyetlerinin farklı olması durumunda çocuklar ailelerinden
ayrı tutulabilir (örnein erkek çocuk erkeklerin yanına yerletirilirken, annesi kadınların yanına
yerletirilecektir).
3.2 Koular ve Yataklar
Uluslararası ilkelere göre, gözetim altında tutulanlar kendilerine ait ayrı bir yatak, yeterli temiz çaraf
ve nevresim salanması ve bunların sık sık deitirilmesinin salanması hakkına sahiptir.67
Yatakhanelerin salıkla ilgili bütün koulları karılaması gerekir; havalandırma koullarına, özellikle
de içerideki havanın miktarına, odalardaki asgari bo alana, aydınlatma, ısıtma ve havalandırmaya
gerekli özen gösterilmelidir.68 1983 Yönetmeliinde, bu konuda hiçbir açıklama bulunmamaktadır.
Bölüm 2, kısım 4.2’de belirtildii üzere, görüülen kiiler sık sık aırı kalabalıktan, yatak ve nevresim
sayısının tümüyle yetersiz olmasından yakınmıtır. Görümecilerin birçou gözetim tesislerinde
yerlerde uyuduklarını belirtmilerdir.
3.3 Iık ve Havalandırma
Uluslararası standartlara göre, gözetim tesislerinde yeterli miktarda ıık ve havalandırma
salanmalıdır. Bu dorultuda, pencereler, gözetim altındaki kiilerin doal ııkla okumasını ya da
çalımasını mümkün kılacak kadar geni olmalı, yapay havalandırma olsa da olmasa da, temiz hava
girmesini salayacak ekilde ina edilmi olmalıdır.69 Ayrıca, gözetim altına alınmı kiilerin
gözlerine zarar vermeksizin okumaları ya da çalımaları için yeterli yapay ıık salanmalıdır.70 1983
Yönetmelii bu konuda bir ey söylememektedir.
Bölüm 2, kısım 4.3’te tartııldıı üzere, görüülen kiiler misafirhanelerin çounda pencere
bulunduunu fakat havalandırmanın standartların epey altında kaldıını belirtmitir: tesisler yazları
tahammül edilemeyecek kadar sıcak, kıları da çok souk olmaktadır. Gözetim altına alınan kiilerin
sigara içebildii misafirhanelerde, kötü havalandırma koulları ciddi bir rahatsızlık kaynaıdır.
3.4 Hijyen ve Salık Koulları
Uluslararası standartlar, gözetim tesislerin tuvalet ve duların yeterli ve temiz olması gereine iaret
eder, gözetim altındakilerin kiisel hijyenlerin koruyabilmek için gerekli olan sıklıkta, hava
durumuna uygun bir sıcaklıkta du alması mümkün olmalıdır.71 Gözetim altındakilere salık ve
temizliklerini koruyabilmeleri için gerekli olan su ve tuvalet malzemesi de salanmalıdır.72 Genel
hijyen ve temizlik standartları bütün gözetim tesislerinde korunmalıdır.73
1983 Yönetmeliinde hijyenle ilgili hiçbir düzenleme yoktur, fakat yönetmelik, gözetim
altındakilerin kendi kıyafetlerini yıkayabilmesi için misafirhanelerde bir çamaırhane bulunması
gerektiini belirtmektedir.74
Bölüm 2, kısım 4.4’te tartııldıı üzere, gözetim altındakiler haftada bir du alabildiklerini
belirtmitir, ancak bazıları dulardan souk su aktıı ikayetinde bulunmutur. Ayrıca kendi sabun ve
havlu masraflarını kendilerinin karılaması gerektii iddiasında bulunmulardır. Ayrıca, kendi
67
BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 19
Ibid., Madde 10
69
Ibid., Madde 11(a)
70
Ibid., Madde 11(b)
71
Ibid., 12. ve 13. Maddeler
72
Ibid., Madde 15
73
Ibid., Madde 26(b)
74
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, Madde 20
68
21
yaama alanlarını kendilerinin temizlemek zorunda kaldıklarını belirtmitir, birçokları da tesislerin
temiz olmamasından ötürü böcek ısırıkları ve cilt problemlerine maruz kaldıklarını belirtmitir.
3.5 Beslenme
Uluslararası normlara göre, gözetim altındakilere düzenli olarak “salıklarını ve güçlerini korumaları
için yeterli, kaliteli, iyi hazırlanan ve sunulan, besin deerine sahip gıda” ve içme suyu salanması
gerekir.75 Keza 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilere günde üç öün yemek verilmesi gerektiini
ve76 bir doktorun tavsiyesi uyarınca bu öünlerin gözetim altındakilere yeterli kalori salayacak
biçimde düzenlenmesini öngörür.77 Yönetmelik, gözetim altındakilerin aile ve tabiyet tercihlerine
göre oturtulabilecei bir “yemekhane” kurulması çarısında bulunur.78 Ayrıca, tesislerde alkolsüz
içecek ve ayaküstü hazır yiyeceklerin sunulabilecei bir “kantin” bulundurulması çarısında
bulunur.79
Rapordaki bulgular, misafirhanelerde sunulan öünlerin kalori ve besin deerlerinin düük olmasının
yanı sıra içme suyu bulunmamasına da iaret etmektedir. Gözetim altındakilerden maddi güçleri
yetebilenler, civardaki dükkanlardan –hayli iirilmi fiyatlarla– yiyecek almak zorunda kalmaktadır.
3.6 Dinlenme
Uluslararası hukuk, spor ve dinlenme faaliyetlerinde bulunma hakkının gözetim altındakilerin
psikososyal ve fiziksel salıı için gerekli olduunu açıkça belirtir.80 1983 Yönetmeliinde, gözetim
altındakilerin açık hava faaliyetleri ya da spor yapma hakkı konusunda bir ifade bulunmamala birlikte
misafirhanelerin bir hobi ve okuma odası bulunması gerektiini belirtir.81
Buna ramen, aratırmada anılan yabancılar misafirhanelerinde hiçbir dinlenme tesisi bulunmadıı
belirtilmitir. stanbul’da Türk vatandaı çocuklara ayrılmı bir gözetim tesisinde tutulan bazı
refakatsiz çocuklar televizyon ve Türkçe kitaplara eriebilmektedir. Yalnızca Kırklareli
Gaziosmanpaa Yabancılar Misafirhanesi’nde gözetim altındakilerin ara sıra dıarı çıkıp temiz hava
almalarına ve spor yapmalarına izin verilmektedir.82
75
BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 20
77
Ibid., 12(j) ve 19. Maddeler
78
Ibid., Madde 18
79
80
Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları'nın 21. ve 40. maddeleri günlük egzersizlerin gerekli olduunu,
kabil oldukça bunların açık havada yapılmasını; elenme kabilinden eitimler için yeterli yer, tesis ve araç salanmasını ve
yeterli sayıda kitabın bulunduu kütüphaneden mevkufların yararlanmalarının tevik edilmeleri gerektiini belirtmektedir.
81
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 19. ve 21. Maddeler
82
Bknz: kinci Bölüm, Kısım 4.6
76
22
3.7 Tıbbi Hizmetler
Uluslararası standartlar, gözetim altındakilere, gerekli olduunda ücretsiz tıbbi hizmet sunulması
gerektiini ifade eder.83 Ayrıca gözetim tesislerinde gözetim altındakilerin tıbbi ve psikiyatrik
ihtiyaçlarını deerlendirip tedavi edecek, tesis içindeki koullara dair raporlar hazırlayacak bir tıp
görevlisinin istihdam edilmesi koulunu da getirir.84 Bu koullar mülteciler açısından özellikle
önemlidir çünkü birçok mülteci iltica edecekleri ülkeye, mene ülkelerde maruz kaldıkları ikenceden
kaynaklanan fiziksel ve zihinsel salık semptomlarıyla varır. Akıl ve ruh salıı bakımı da mülteciler
açısından hayati önemdedir çünkü zorla geri gönderme tehdidi altında süresi belirsiz gözetimin
duygusal sıkıntıya neden olduu yönünde kanıtlar giderek artmaktadır.85
1983 Yönetmelii, gözetim altında bulunanlardan salık sorunları olanların misafirhanedeki Salık
ve Sosyal Hizmetler Bürosu tarafından izlenip tedavi edileceini belirtir.86 Daha ciddi tıbbi bakıma
ihtiyacı olanlar bir hastaneye sevklerini öngörür.87 Salık ve Sosyal Hizmetler Bürosu, gözetim
altındakilerin zihin salıklarıyla ilgili sorunlardan da sorumludur.88
Türk hukuku, mültecilerin gözetim altındayken salık ve zihinsel salık hizmetlerinden ücretsiz
olarak yararlanabilme hakkı konusunda, kaıt üstünde uluslararası asgari standartlarla oldukça
uyumludur. Fakat rapordaki bulgular, tıbbi hizmetlerin bu standardın altında kaldıını
göstermektedir. Bölüm 2, Kısım 4.7’de tartııldıı üzere, gözetim altındakiler kendilerine nezaret
eden polis memurlarının düzenli olarak salık sorunlarını görmezden geldiini, bir doktor tarafından
muayene edilme taleplerinin geri çevrildiini bildirmilerdir. Bazı durumlarda, ciddi salık sorunları
haftalar boyunca tehis edilmeden sürmekte, bu da durumun ilerlemesine ve kamu salıına yönelik
bir tehdit olumasına yol açmaktadır. Ayrıca, gözetim altındakilerin tıbbi yardımı neredeyse her
zaman kendi ceplerinden karılaması gerekmektedir ve bu fiyatlar oldukça fahitir. Misafirhanelerde
akıl salıı hizmeti sunulmamaktadır; oysa görüülenlerin tamamı gözetim sürelerinin uzamasının
yıkıcı psikolojik etkilerine maruz kaldıklarını belirtmitir.
3.8 Dı Dünyayla Temas
Kısım 2.3.3’te tartııldıı üzere, uluslararası ilkeler, mültecilere avukatlar ve hukuki danımanlar,
BMMYK, Uluslararası Kızıl Haç, gereince yetkili sivil toplum kuruluları, konsolosluk temsilcileri
ve akrabaları tarafından ziyaret edilme hakkı tanır.89 Ayrıca gözetim altındakilerin telefon, faks ya da
elektronik posta yoluyla dı dünyayla iletiim kurabilmesi koulunu getirir.90 Oysa 1983
Yönetmelii, sadece yetkililerin, sıınmacıların ve mültecilerin misafirhanelere girebileceini
belirtir.91 Dier ziyaretçilerin misafirhanelerde gözetim altında tutulan kiileri ziyaret edebilmek için
çileri Bakanlıı’ndan izin alması gerekir.92 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilerin misafirhane
dıındaki insanlarla iletiim kurma hakkı konusunda hiçbir düzenleme içermez.
Görüülen kiilerin bildirdiine göre, uygulamada misafirhanelerdeki mültecileri sadece gözetim
altındakilerin avukatları ve aile bireyleri ziyaret edebilmekte, onlara da ara sıra izin verilmektedir.
83
BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 24. lke
BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 22(1)
85
Mesela kendi kendine zarar verme örnekleri için bknz: HM Cezaevi Müfettilii (2006) Yabancı Uyruklu Mahkumlar:
Tematik Bir Gözden Geçirme, sayfa 58; alıkonanlar üzerindeki psiko-sosyal zorlama ve yaptırımlar içinse bknz: Peoples
Inquiry into Detention (2006): Paylaacak Sonsuz Acımız Var: çerdekiler Gözaltını Sorguluyor, Kasım 2006 ve Peoples
Enquiry into Detention websayfası: http://www.peoplesinquiry.org.au/psychological.html
86
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, Madde 14(d)
87
Ibid., Madde 14(e)
88
Ibid., Madde 14
89
Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. ve 10. lkeler; Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu,
Kılavuz 5(v); BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 19. lke; BM,
Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 37. Ve 38. Maddeler
90
91
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 32. Madde
92
Ibid
84
23
Ayrıca Bölüm 2, kısım 4.8’de görülebilecei gibi, gözetim altındakiler dıarıya telefon açma hakkına
sahipse de, umumi telefonlarda kullanılan telefon kartları ancak çok yüksek fiyatlara satılmakta ve
telefonlara talebin çok fazla olması da eriimi ve mahremiyeti kısıtlamaktadır. Ziyaretçilerle ilgili
kısıtlamalar, telefonla görüme maliyetinin yüksek olması, gözetim altındaki birçok kiinin kendini
tecrit edilmi ve depresif hissetmesine yol açmaktadır.93
3.9 Personelin Muamelesi
Gözetim tesislerindeki personelin, uluslararası ilkeler uyarınca, düzgün davranılar sergilemek gibi
bir yükümlülüü vardır,94 özellikle de meru müdafaa gibi meru koullar haricinde gözetim
altındakilere karı güç kullanmaları yasaklanmıtır.95 1983 Yönetmeliinde bu konuda bir ifade
bulunmamaktadır.
Bu koulların varlıına ramen, 2. bölümde, kısım 3.9’da tartııldıı üzere görüülen kiiler
misafirhanelerde polisten gördükleri muameleyi “hasmane”, “saldırgan” ve “kayıtsız” diye
tanımlamıtır. Ayrıca polisin sözlü taciz, dayak, tokat, tartaklama, sopalarla vurma gibi davranılar
sergilediini belirtmilerdir. Kırklareli Gazi Osman Paa Misafirhanesi’nde tutulanların bildirdii 10
ayrı falaka vakası özellikle dikkat çekicidir.
4 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması
Uluslararası ilkeler, devlet makamlarının gözetim altında bulunan hassas konumdaki mültecilerin
ihtiyaçlarını belirlemek ve karılamakla, gerektiinde bu kiilere özel ilgi göstermekle yükümlü
olduunu belirtir.96 Hassas konumdaki mülteciler, ikence ve travma madurlarını, refakatsiz
küçükleri, yalıları, engellileri, tıbbi yardıma ihtiyacı olanları, özel ihtiyaçları olan kadınları içerir.97
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu’na göre, devlet hassas konumdaki mültecilerin gözetim altına
alınmasının alternatiflerini faal olarak deerlendirmeli, bu kiiler ancak uzman bir tıp doktorundan,
gözetim altında tutulmalarının salık ve sıhhatlerini olumsuz etkilemeyecei, tıbbi ve/veya sosyal
destein, izlemenin düzenli olarak mümkün olacaı yönünde bir belge alınması halinde gözetim
altına alınabilirler.98
Türk hukukunda yalnızca refakatsiz küçüklere yönelik muameleye dair referans vardır. Ne 1983
Yönetmelii, ne 1994 Yönetmelii, ne de 2006 Genelgesinde hassas konumdaki dier mültecilerin
korunması ya da bu kiilere yönelik özel muameleyle ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu, iç
hukukta önemli bir açıktır.
93
Bknz: kinci Bölüm, Kısım 4.7.1
95
BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 54(1)
96
Bknz: Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 7; BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin
Korunması için lkeler Bütünü, 5(2) ve 31. lkeler; BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde
23(1); Avrupa Birlii, Konsey Yönergesi, 2003/9/EC/ of 27 Ocak 2003 Sıınma steyenlerin Ülkeye Kabulüne likin
Asgari Standartları Belirleyen AB Komisyonu Konsey Yönergesi, 6 ubat 2003, 2001/0091.[Online Eriim:UNHCR
Refworld, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3ddcfda14] Articles 17&20; BM Genel Kurulu,
Özgürlüünden Yoksun Bırakılan Küçüklerin Korunması için Birlemi Milletler Kuralları, Kabul: 14 Aralık 1990.
A/RES/45/113. [Online Eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgibin/texis/vtx/refworld/rwmain?docid=3b00f18628 ], passim.
97
BMMYK, Mülteci Statüsünü Belirlemede Kullanılacak Ölçütler ve Prosedürler Üzerine El Kitabı, Kısım 3.4.1., 20 Kasım
2003. [Online Eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=42d66dd84]
98
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 7
94
24
Küçükler
Küçüklere yönelik muameleyle ilgili uluslararası standartların merkezinde, “çocuk için en iyi olan”
yatar.99 Gözetim balamında, uluslararası hukuk ve ilkeler, küçüklerin ancak çok sınırlı koullarda
gözetim altına alınabilmesi koulunu getirir. Türkiye’nin taraf olduu BM Çocuk Hakları Sözlemesi,
gözetimin yalnızca “uygun olan en kısa süre boyunca ve son çare olarak” deerlendirilmesi gerektiini
ortaya koyar.100 AHS, küçüklerin ancak “gözetim altında eitimi için usulüne uygun olarak verilmi
bir karar gerei tutulu durumda bulundurulması veya kendisinin yetkili merci önüne çıkarılması için
usulüne uygun olarak tutulu durumda bulundurulabileceini” belirtir.101 Alıkonmaya Dair BMMYK
Kılavuzu, küçük sıınmacıların hiç gözetim altına alınmaması gerektiini belirtir.102 lkeler,
küçüklerin ya aile bireylerinin bakımına ya da bunun imkansız olduu durumlarda bir çocuk
hizmetleri kurumunun bakımına bırakılması gerektii tavsiyesinde bulunur.
2006 Genelgesi, refakatsiz küçüklerin geçici sıınma bavurularının hızla ilem görmesi gerektiini,
böylece bu küçüklerin mümkün olduunca hızlı bir biçimde ulusal çocuk hizmetleri kurumunun
yönettii barınma merkezlerine yerletirilebileceini vurgular.103 2006 Genelgesi, küçük yaını
kanıtlayabilecek bir belgeye sahip deilse ya da polis söz konusu belgede belirtilen yaa dair kukular
taıyorsa, ya tespitine yönelik tıbbi testlere bavurulması tavsiyesinde de bulunur.104 Bu testlerin
sonuçları açıklanıncaya dek küçüklerin misafirhanelerde tutulmasına olanak verir; ki, kısım 3.1’de
tartııldıı gibi, küçükler bu süre zarfında yetikinlerle, cezai suçlarla itham edilmi ve bu suçlardan
hüküm giymi kiilerle bir arada kalmak durumunda olacaktır.
2. Bölüm’de, kısım 4.10’da görülecei üzere, çileri Bakanlıı küçük sıınmacıların yalarının tespit
edilmesinde röntgen kemik testleri kullanmaktadır. Bu testler birçok nedenden ötürü sorunludur.
Öncelikle, küçüün ya da vasisinin rızası olmadan gerçekletirilebilirler. kincisi, testlerin bulguları
yetersizdir.105 Üçüncüsü, uluslararası standartlarca tavsiye edilenin aksine test sonuçlarında hata payı
uygulanmamaktadır. 1997 tarihli Refakatsiz Küçük Sıınmacılarla lgili Usul ve Uygulamalar
Hakkında BMMYK Kılavuzu, çocuun yaını belirlemeye yönelik bilimsel prosedürlere
bavurulduunda, hata payının tanınması gerektiini belirtir.106 Dördüncüsü, ya belirleme
testlerinin kesinlikten uzak olduu dikkate alınırsa, bu konudaki karar bavuru sahibinin psikolojik
olgunluunu ve fiziksel görünümünü dikkate almalıdır.107 Türkiye’de böyle bir psikolojik
deerlendirme yapılmamaktadır. Son olarak Kılavuz, kesin ya konusunda belirsizlik durumunda,
üphe payı çocuk lehine uygulanmasını öngörür.108 2005 BMMYK Prosedürel lkeleri’nde de benzer
bir politika benimsenmitir, Prosedürel lkeler ya belirleme sorununun çocuun yararına çözülmesi
gerektiini belirtir.109 Türkiye’de bu üphe payı genellikle sıınma bavurusunda bulunan küçükler
lehine kullanılmaz.
Özgürlüünden mahrum Bırakılan Gençlere Dair BM Kuralları uyarınca devletler yabancı kökenli
çocuklara belli kültürel ve etnik ihtiyaçları karılayacak nitelikte özel eitim programları
salamalıdır. Misafirhanelerde tutulan çocuklar bu tür programların varlıından söz etmemitir.
99
BM Genel Kurulu, Çocuk Hakları Sözlemesi, Madde 3, Genel Kurul'ca 20 Kasım 1989'da kabul edildi. [Online Eriim:
UNICEF: http://www.unicef.org/crc/]; Sıınma steyenlerin Ülkeye Kabulüne likin Asgari Standartları Belirleyen AB
Komisyonu Konsey Yönergesi, Madde 18, 2003
100
BM ÇHS, Madde 37
101
Avrupa nsan Hakları Sözlemesi, Madde 5(1)
102
Kılavuz 6
103
Ibid.
104
Ibid.
105
nsan Hakları için Hekimler Birlii (2004) Önde Gelen Di Hekimleri ve Doktorlar Amerikalı Yetkililere Genç
Sıınmacıların Ya Tespitinde Röntgen Kullanılmaması Çarısında Bulundu,
http://physiciansforhumanrights.org/library/news-2004-06-03.html
106
Refakatsiz Küçük Sıınmacılarla lgili Usul ve Uygulamalar Hakkında BMMYK Kılavuzu , Madde 5.11
107
Ibid.
108
Ibid.
109
BMMYK, Prosedürel Standartlar, Kısım 3.4.5, para 9.
25
Sonuç olarak, küçük sıınmacılar ya belirleme testi sonuçlarını beklerken gözetim altında tutulmakla
kalmamakta, ya belirleme sürecinde standartların hatalı uygulanması halinde belirsiz bir süre
boyunca da gözetim altında kalabilmektedir. Bu da, Çocuk Hakları Sözlemesi’nin tersine, küçüklerin
son çare olarak deil, düzenli bir uygulama olarak gözetim altında tutulduu anlamına gelir.
26
2. BÖLÜM: GÖZETM ALTINA ALINMI MÜLTECLERLE YAPILAN
GÖRÜMELERE DAYALI BULGULAR
Bir pazarda parfüm ve saat satarken, Senegalli bir arkadaımla birlikte tutuklandım. Kayseri’ye
gidip orada polise kaydolmam için gereken parayı kazanmaya çalııyordum. Yanımda BMMYK
belgem vardı, Senegalli arkadaımın yanında da pasaportu vardı. Polis bizi Cebeci’deki karakola
götürdü.
Cebeci’de hiçbir ey yemeden üç gün geçirdik. Yerde, köpük bir iltenin üzerinde uyuduk. Yatak
çarafları pisti. Odada tuvalet yoktu. Banyodan su içmek zorunda kaldık. Bizi banyoya götüren
iyi bir polis vardı, ama dieri bizi hiç dinlemiyordu. Orada hastalanmaya baladım. Çok
souktu. Tutuklandıımda midem bulanıyordu. laç istedim, ama polis ilaç vermeyi reddetti.
Cebeci’ye gelmemizden üç gün sonra, Senegalli arkadaım sınırdıı edildi, polis beni Zeytinburnu
Yabancılar ubesi’ne götürdü. Günde iki kez ekmek ve çorba veriliyordu, ama sonrasında hala
açlık hissediyordum. Haftasonları, günde bir kez ince ekmek dilimleri ve zeytin veriliyordu. Oda ve
banyodaki su o kadar souktu ki, yıkanamıyordum. Banyodaki musluk suyu midemi bozdu.
Halının üstünde uyuyordum, üstümü örtecek bir eyler bulmutum. Oda çok souktu. Yerdeki
böcekler yüzünden uyuyamıyordum. Hepimiz birden uyumak için yere uzandıımızda, baka birine
deiyorduk. O kadar kalabalıktı ki, yattıımız yerde dönemiyorduk. Herkes o kadar gergindi ki,
uykudayken biri dediinde sıçrıyor ya da huzursuz oluyorduk.
Zeytinburnu’ndayken, Moritanya’da tutuklu olduum zamanları aklıma geliyordu. Kendimi çok
kötü hissettiim için kimseye birey demedim. Polis kimseyi dinlemiyordu. Böbrek ve mide
sorunlarım olduunu söylemek istiyordum, ama insanlar ikayette bulunduunda polisler onlara
tokat atıp, balarından savıyorlardı.
Gözetim altındayken ICMC’yi (Uluslararası Katolik Göç Komisyonu) aradım. Polisle
konutular sanırım. Kayseri’ye gidecektim, ama polis baka üç Afrikalıyla birlikte Konya’ya
gitmem gerektiini söyledi. Polisler, Konya’ya ulaım için her birimizin 100 dolar ödemesi
gerektiini söyledi. çimizden birini para toplamak için dıarı çıkardılar. Sonunda, camiadan da
para toplandı ve polise parayı ödeyebildik. Konya’ya geldiimizde kalacak yerimiz olmadıı gibi
cebimizde hiç para da yoktu.
imdi çok korkuyorum. Hiç param yok, çünkü saat satmaya korkuyorum. stanbul’a geri dönmek
zorunda kaldım, çünkü Konya’da kalacak bir yerim yok. Polisten korkuyorum, bu yüzden bazen
birkaç gün boyunca hiç dıarı çıkmadıım oluyor. Zeytinburnu’nda ortaya çıkan böbrek sorunum
için doktora gidecek param yok.
Moritanyalı mülteci, Aralık 2006
Moritanyalı bu mültecinin gözetim altında yaadıkları, birçok yönüyle bu rapor için görütüümüz
insanların yaadıklarını yansıtmaktadır. Görütüümüz baka birçok kii gibi o da, standartlara
altında uygun olmayan koullarda tutulmu, polis tarafından gözü korkutulmu, salık hizmetinden
mahrum kalmıtır. Ayrıca uydu kente nakli için fahi bir mebla ödemek zorunda bırakıldıını
anlatmıtır.
Bu bölümde, halen gözetim altında olan ya da daha önceden gözetim altına alınmı 40 mülteciyle
gerçekletirilen görümelerden elde edilen bilgiler tartıılmaktadır. Anketlerdeki bulgular, prosedürel
haklar (iltica prosedürlerine eriim hakkı, prosedürel koruma tedbirleri ve gözetim süresinin
uzunluu da dahil olmak üzere), gözetim altındaki koullar ve gözetim altındaki küçüklere muamele
balamında tartıılmıtır.
27
1 ltica Prosedürlerine Eriim
Görütüümüz mültecilerden misafirhanelerde tutulmakta olanlar, Türkiye’de iltica prosedürüne
eriim konusunda ciddi engellerle karılatıklarını bildirmilerdir. Bunun temel sebepleri arasında
iltica prosedürleri konusunda bilgi eksiklii ve polisin iltica bavurularını ileme koymaması dile
getirilmitir.
Dikkat çekici bir nokta, görütüümüz mültecilerden transit noktalarda alıkonanlar, iltica
bavurusunda bulunmalarının tümüyle engellendiini aktarmıtır. Aaıda görülecei gibi,
mültecilerin iltica prosedürüne eriememesi, çok sayıda refoulement —kiinin hayatının ya da
özgürlüünün tehdit altında olduu ülke sınırları içine gönderilmesi – vakasına yol açmıtır.
Görüülen 40 kiiden 18’i tutuldukları sırada henüz iltica bavurusunda bulunmamıtı. Bunlardan
11’i gözetim altındayken iltica bavurusunda bulundu ve hYd dokuzuna, gözetim altındayken
yaptıkları iltica bavurularıyla ilgili danımanlık hizmeti verdi. Bavuranların tamamı, iltica
bavurularının gerek yazılı gerek sözlü yapma konusunda son derece büyük güçlüklerle
karılatıklarını bildirdi. Üçü, polisin bavurularını aldıını, dier altısı ise sınırdıı edilme
talimatıyla serbest bırakıldıklarını ifade etti.
Polis tarafından iltica bavuruları alınan üç kiiden:
•
Biri, üç küçük çocuuyla birlikte dört ay gözetim altında tutulduktan sonra serbest bırakılıp
uydu kentine gönderildi;
•
Bir dieri süreç hakkında yeterli bilgi sahibi olmadıı için gözetim altında altı ay
geçirdikten sonra iltica bavurusunda bulunduunu, bavurusundan sonra bir be ay daha
gözetim altında kaldıını belirtti.
•
Üçüncüsü ise gerek yazılı, gerek sözlü iltica bavurusunda bulunma giriimlerinin dört ay
boyunca polis tarafından reddedildiini aktardı. Kasım 2007 itibarıyla, nihayet
bavurusunun alınmasının üstünden yedi ay geçmesine ramen hâlâ gözetim altındaydı.
Sınırdıı talimatıyla serbest bırakılan altı kiiden:
•
kisine, Kumkapı Misafirhanesi’ndeki polis, Türkiye devletinin iltica bavurusu almadıını
söyleyerek BMMYK’ya yönlendirdi. Bu iki mülteci BMMYK ile temas kurduklarında,
BMMYK kendilerine iltica bavurularını ancak polise dilekçe vermeleri halinde
alabileceklerini söyledi. ddiaya göre polis iltica bavurularını almayı reddetmi ve bu kiiler
daha sonra sınırdıı talimatıyla serbest bırakılmılardır.
•
Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde gözetim altında bulunan dördünün anlatımına
göre, sınırdıı talimatıyla serbest bırakılmaları öncesinde polis kendilerinden Türkiye
devletine yaptıkları iltica bavurularını geri çektiklerini ve bir daha iltica bavurusunda
bulunma niyetinde olmadıklarını belirten bir mektup yazmaya zorlamıtır. Görüülen bu
dört kii polisin kendilerine, iltica bavurusunda bulunanların hiçbir yardım almaksızın en az
iki yıl gözetim altında tutulduunu söyleyerek korkuttuunu iddia etmitir.
1.1 Bilgi Eksiklii
Görüülen kiiler arasında gözetim altındayken iltica bavurusunda bulunanlar, genelde Türkiye’deki
iltica prosedürüne ilikin kendilerine danımanlık sunulmadıını iddia etmitir. ltica bavurusunda
bulunmalarından sonra dahi, polis iltica prosedürüyle ilgili bir tavsiyede bulunmamı, bilgi
vermemitir. ltica bavurusunda bulunmayla ilgili soru sorduklarında ya da dosyalarının durumu
hakkında bilgi istediklerinde dahi polisin hasmane ya da kayıtsız tutumuyla karı karıya kaldıklarını
söyleyerek, iltica sistemine eriimde önemli bir dier engelin de tercüman eksiklii olduunu ifade
etmilerdir.
28
Görüülen kiilerden BMMYK’ya kayıtlı olanlar, polise kaydolmak için belirlenen uydu kente gitme
koulundan habersiz olduklarını anlattı. Görüülen mülteciler, BMMYK Sıınmacı Sertifikası
aldıklarında sınırdıı edilemeyecekleri yönünde yanlı bir kanıya sahipti.110 Ancak son aylarda,
gözetim altındaki mülteciler arasında uydu kentlere yerleme yükümlülüü konusunda bilincin
arttıı dikkat çekmitir.
çileri Bakanlıı, mültecilerin konutuu bir dizi dilde iç hukuktaki iltica prosedürleriyle ilgili bir
bilgi broürü basmı olsa da, bu broürlerin gözetim altındaki mültecilere daıtılmadıı aktarılmıtır.
1.2 Polisin ltica Bavurularını Almayı Reddetmesi
Polis memuruyla görütüm. Pasaportumun sahte pasaport olmadıını anlattım. Tercüman iyi
deildi. Memur bana memleketime dönmem için bilet almam gerektiini söyledi. Bilet alacak
param olmadıını, memleketime dönemeyeceimi, çünkü mülteci olduumu söyledim. Bana,
BMMYK’yı aramamı, benim için bir ey yapamayacaklarını söyledi. Ama BMMYK’dan bu
durumu polise anlatmam gerektii söylendi. Polise birçok kereler iltica bavurusunda bulunmak
için dilekçe vermek istediimi söyledim, fakat polis kabul etmedi. Sonunda sınırdıı talimatıyla
serbest bırakıldım, dolayısıyla polis iltica bavurumu hiç almadı.111
Bu mülteci gibi, görüülen dier mülteciler de genelde, polisin yazılı iltica bavurularını almayı
reddettiini aktarmıtır. Bazıları, polisin iltica prosedürleriyle ilgili olarak yanıltıcı ya da yanlı bilgi
verdiini anlatmıtır. hYd’nin ve BMMYK’nın müdahalelerine karın, Ankara, Edirne ve Hatay dahil
olmak üzere, Türkiye çapında misafirhanelerde tutulan birçok mültecinin polise iltica bavurusunda
bulunma giriimleri baarısız olmutur.
Örnein 2007 yazında, 51 Afgan mültecinin, Ege sahillerinde Ayvalık yakınlarında geçici bir
gözetim tesisinde gözetim altına alındıı bildirilmitir. Mülteciler polisin iltica bavurularını ileme
koymayı reddettii iddiasında bulunmutur. Özellikle de, yazılı iltica bavurusunda bulunduklarında,
polisin iltica dilekçelerini çileri Bakanlıı’na fakslayacaını söylediini ileri sürmülerdir. Oysa
ertesi gün Afgan erkeklere Afganistan Konsolosluu’ndan gelen ve Türkiye’den sınırdıı edilme
ilemlerini balatan belgeler daıtılmıtır. Mültecilerin ifadelerine göre polis, mektupları
imzalamaları söylemi, reddetmeleri üzerine, bölgede görevli bir memur kendilerini ziyaret edip
kaıtları imzalamalarını söylemitir. Gözetim altındaki Afganlar, belgeleri imzalamayı
reddetmelerinden bir buçuk gün sonra, polisin aralarından bazılarını dövdüünü belirtmitir. Ayrıca
24 saat boyunca kendilerine yiyecek ve su verilmediini iddia etmilerdir. hYd ile Uluslararası Af
Örgütü Türkiye ubesi’nin sınırdıı edilmeyi önleme yönündeki tüm çabalarına karın, gözetim
altındaki bu kiilerle temas yitirilmitir.
1.3 Transit Bölgeleri
hYd’nin Türkiye havaalanlarındaki gözetim tesislerinde alıkonan mültecilere yardımcı olma
giriimleri, çileri Bakanlıı’nın transit bölgelerdeki iltica bavurularını kabul etmeyeceini ortaya
koymaktadır. Aaıda tartııldıı üzere çileri Bakanlıı, avukatların, BMMYK temsilcilerinin ve
dier hukuki danımanların da gözetim altındakilere danımanlık yapmak için buraları ziyaret
etmesine izin vermemektedir. hYd her yıl, bata stanbul Atatürk Havaalanı olmak üzere,
havaalanlarındaki gözetim tesislerinden birkaç telefon almaktadır. Burada tutulmakta olan bütün
mülteciler iltica bavurusunda bulunma hakkında mahrum bırakıldıklarını ve derhal sınırdıı
edildiklerini bildirmektedir.
Örnein Aralık 2006’da sahte belgelerle Nijerya’dan Britanya’ya gitmekte olan Nijeryalı bir mülteci,
aktarma sırasında stanbul Atatürk Havaalanı’nda gözetim altına alınmıtır. Bir siyasi gruba üye
110
Sıınmacı Belgesi kayıt tamamlandıktan sonra BMMYK tarafından bavuruculara verilir ve bu belge bavuru sahibinin
adı, uyruu ve yetkili makamlara kayıt yaptırması tavsiye edilen ehrin adını içerir.
111
Kumkapı Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci.
29
olduu gerekçesiyle iltica bavurusunda bulunmak istediini gerek yazılı gerek sözlü olarak polise
bildirmitir. Söylediine gore, Nijerya’ya geri gönderilirse ikence ve ölümle karı karıya kalacaktı.
Polis iltica bavurusunu almayı reddetti. hYd’nin sınırdıı ilemlerini durdurma giriimlerine ramen
ve Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’ne bavuruda bulunulmu ve BMMYK ile temas kurulmu
olmasına karın, Nijeryalı mülteci Nijerya’ya geri gönderildi. Bu vakayla ilgili daha fazla ayrıntı Ek
2’de bulunabilir.
1.4 Refoulement – Geri Göndermeme
Mültecilerin gözetim altındayken sınırdıı edilme riskleri, gözetim tesisleri dıında oldukları
zamanlara göre daha fazla olduu görülmektedir. 2007’de hYd’ye bildirilen refoulement112 vakaları
arasında unlar yer alıyordu:
•
ki ranlı ve üç Sri Lankalı iltica bavurusunda bulunmalarına izin verilmeksizin stanbul
Atatürk Havaalanı’ndan sınırdıı edildi;
•
Mülteci statüsü tanınmı ve üçüncü ülkeye yerletirilmeyi bekleyen bir ranlı, Türk polisine
kaydolmadıı için gözetim altına alındıktan sonra sınırdıı edildi;
•
ranlı bir mülteci, BMMYK’da dosyası açık olmasına karın Ankara’da Yabancılar
Misafirhanesi’nden sınırdıı edildi;
•
Yukarıda da sözü edilen Ayvalık’taki 51 Afgan mülteci, polisin iltica bavurularını almayı
reddetmesi üzerine sınırdıı edilmekle tehdit edildi ve gerek sözlü gerek fiziksel kötü
muameleye maruz kaldı (bu mültecilerin nerede oldukları bilinmemektedir, sınırdıı edilmi
olmaları muhtemeldir);
•
ranlı üç Bahai mülteci, iltica bavurusunda bulunma isteklerini sözlü olarak iletmelerine ve
BMMYK’nın polisin bavurularını kabul etmesi yönündeki bildirimine karın sınırdıı edildi
(bu kiiler, aralarında baka mültecilerin de bulunabilecei 60 kiilik ranlı bir gruplaydı);
Bu örnekler, Türk makamlarının gözetim altındaki kiilerin iç hukuktaki iltica süreçlerine eriim
hakkını sürekli görmezden geldiine iaret etmektedir. Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’nin 20
Temmuz 2007 tarihli, bir Afgan mültecinin sınırdıı edilmesi ilemlerinin durdurulması yönündeki
kararının Türk makamlarının non-refoulement ilkesine balı kalarak hareket etmesi yönünde yol açıcı
olması umulmaktadır. Sözü edilen bu vakada, mülteci BMMYK’ya ve çileri Bakanlıı’na iltica
bavurusunu iletmi olsa da, çileri Bakanlıı sınırdıı ilemlerini balatmıtı. Uluslararası Af
Örgütü-Türkiye ubesinin giriimleriyle, mültecinin hukuki temsilcilerinin sınırdıı ilemlerini
engellemek amacıyla Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’ne yaptıkları bavuru, baarıyla
sonuçlanmıtır.
2 Prosedürel Koruma Tedbirleri
Gerek uluslararası standartlar gerek iç hukuk tarafından prosedürel haklar güvence altına alınmı olsa
da, görüülen kiiler aaıdaki haklarından mahrum bırakıldıklarını ifade etmitir:
•
Gözetim altına alınma gerekçeleri ile süresinin bildirilmesi;113
•
Gözetim altına alınma gerekçeleri ve/veya süresinin yargı denetimine tabi olması hakkı;114 ve
112
kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi'nin
33. maddesi refoulement (geri gönderme)'yi kiinin ırkı, dini, milliyeti ya da belli bir toplumsal gruba mensubiyeti ya da
siyasi görüü nedeniyle hayatının ya da hürriyetinin tehlikede olduu baka bir devlete geri gönderilmesi olarak
tanımlamaktadır.
113
lke
30
•
Bir avukatla, yerel BMMYK büroları, baka kurumlar veya sivil toplum kuruluları ile temas
kurmak da dahil olmak üzere hukuki danımanlık hakkı.115
2.1 Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri ve Süresinin letilmesi
Neden tutuklandıımızı sorup durduk. ki haftadan ya da bir aydan fazla orada
tutulmamamız gerektiini biliyorduk. Bu yüzden de nedenini sorduk. Polis bir Afrikalının
havaya ate açıp bir kadını öldürdüünü, onlar da hangimizin yaptıını bilmedii için tutuklu
olduumuzu söyledi. Polislerin bazıları ngilizce konuuyordu. Çou hiçbir ey bilmediini, bize
nezaret etmek için orada bulunduklarını söylüyordu.116
Uluslararası ilkeler, gözetim altına alınmaları halinde, gözetim emrinin, bu emrin gerekçeleri ve bu
emirle ilgili haklarla birlikte mültecilere anlayabilecekleri bir dilde ve anlayabilecekleri terimlerle
derhal ve eksiksiz olarak iletilmesi koulunu getirir.117 Yetkili makamların, gözetim altına alınan
kiileri gözetim süresi hakkında da bilgilendirmesi gerekir.118
Görüülen kiilerden, yakalanma gerekçeleri ya da gözetim altındayken sahip oldukları haklar
hakkında bilgilendirildiini belirten olmamıtır. Genelde, polise tutulma ve gözaltına alınma
gerekçelerini sorduklarında polisin ya saldırganca karılık verdiini ya da kayıtsız kaldıını
aktarmılardır. Gözetim altında bulundukları sırada, iltica bavurularının durumuyla ilgili olarak
kendilerine bilgi verilmedii iddiasında bulunmulardır. Yasadıı giri ya da çıkı yaptıkları için
Pasaport Kanunu ihlal ettiklerine dair bilgi verilmek üzere mahkeme önüne de çıkarılmadıklarını
ifade etmilerdir.119
Keza görüülen kiilerin aktardıına göre, polis gözetim süresi hakkında da kendilerine nadiren bilgi
vermitir. Aaıda kısım 4.7.1’de görülebilecei gibi, ne zaman serbest bırakılacaklarını bilmemek
genellikle gözaltındakiler arasında ümitsizlik ve bunalım duygularına yol açmıtır.
2.2 Yargı Denetimi
Gerek iç hukuktaki, gerek uluslararası standartlar mültecilerin, gözetim altına alınmasının hukuka
uygunluu ve süresine itiraz etmek için bir yargı organına bavurma hakkını güvence altına alır.120
Uygulamada, Türkiye’de misafirhanelerde gözetim altında bulunanlarla ilgili bir yargı denetimi
sistemi bulunmamaktadır, ve bunun sonucunda, mültecilerin gözetim altına alınmalarının hukuka
uygunluu ya da süresine itiraz etmelerinin bir yolu yoktur.
114
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8.
lke
115
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2.
lke
116
Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Gineli bir mülteci. Austos 2006'da stanbul Tarlabaı'nda bir kadının
vurulduu iddiasını müteakiben yapılan ev baskınları esnasında tutuklanmı. Görümeciler 300 Afrika uyruklu kiinin bu ev
baskınları esnasında tutuklandıını bildirmilerdir.
117
lke
118
Örnein Avrupa nsan Hakları Sözlemesi, Madde 5
119
Birinci Bölüm'de bahsedildii üzere, Türkiye'ye belgesiz giri ya da çıkı yapan mülteciler Pasaport Kanunu'nu ihlal
ettikleri gerekçesiyle suçlanabilmektedir. Bu alanda çalıan avukatlar savcının Pasaport Kanunu'nu ihlal eden yabancıların
durumlarını genellikle onların yokluunda deerlendirdiini bildirmektedir.
120
TC Anayasası, Madde 19; Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara
Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke
31
2.3 Hukuki Danıma Alma Hakkı
1. Bölüm, Kısım 2.3’te tartııldıı üzere, gözetim altındaki mülteciler hukuki danımanlık alma,121
baka kurumlar ve hukuki danımanlarla iletiim kurma122 hakkına sahiptir ve gözetim altına
alınmaları halinde bu hakka sahip oldukları kendilerine bildirilmelidir.123 Ayrıca avukatların ve
hukuki danımanların ziyaretleri sırasında kendilerine yeterli zaman ve mahremiyet de salanmalıdır.
Türkiye’de gözetim altına alınmı mültecilerin hukuki danımana eriim hakkının uluslararası
standartların oldukça altında kaldıı anlaılmaktadır. Görüülen kiiler, avukatlarla nadiren
görüebildiklerini bildirmitir. Ayrıca sivil toplum kurulularının hukuki danımanlarıyla da
göreemediklerini aktarmıtır. En kaygı verici nokta da, Türkiye’de transit bölgelerde gözetim altında
tutulan mültecilerin ne avukatlarla, ne BMMYK ne de baka kurumlar ve hukuki danımanlarla
hiçbir biçimde görüemediklerini aktarmasıdır. Bu durum, iltica prosedürlerine eriimlerinin
tamamen engellenmesi olgusuyla balantılıdır.
3 Gözetim Süresi
Uluslararası hukuk ve kılavuz ilkeler, mültecilerin gözetim süresinin sınırlı olması koulunu getirir.
Bir mültecinin gözetimi sırasında uygulanan prosedürler, “gerekli özen” gösterilerek
gerçekletirilmedii takdirde,124 gözetim, “ölçüsüz” olarak deerlendirilecektir.125 1983 Yönetmelii,
bir mültecinin misafirhanede kalıının “geçici” olması gerektiini ifade eder.126
Temel mesele, görüülen kiilerin kendilerine hukuki danımanlıktan yararlanma imkanının
tanınmadıını, iltica bavurularının durumu konusunda bilgilendirilmediklerini iddia etmeleri göz
önüne alındıında, gözetimlerinin “gerekli özen” gösterilerek gerçekletirilip gerçekletirilmediini
belirleyebilmelerinin mümkün olmamasıdır. Sonuçta gözetim sürelerinin “ölçüsüz” olduu iddiasıyla
itirazda bulunamamılar, ve yukarıda bahsedilen yargı denetiminden yararlanma hakkından da
uygulamada faydalanamamılardır.
Görüülen kiilerden edindiimiz bilgilere göre, gözetim süresi 2007 yılı boyunca uzamıtır.
Özellikle ilk iltica bavurularını gözetim altında tutuldukları sırada yapan mülteciler açısından böyle
bir durum söz konusudur. Görüülen kiilerden, üç ay ilâ bir yıl boyunca gözetim altında tutulanlar,
ya 2006’nın sonunda ya da 2007’nin baında, gözetim altında bulundukları sırada, iltica bavurusu
yapmılardı. Görüülen kiiler arasında BMMYK’ya kayıtlı olmalarına karın ikamet artlarını ihlal
etmi olanlar 2007’de, 2006’ya nazaran daha uzun süre gözetim altında tutulmutur. 2006 yılında
gözetim süresi ortalama bir ila üç ay arasında olduu görülmektedir.
121
BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 17. lke; Alıkoymaya Dair
BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii)
122
Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, Madde 10
123
Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii)
124
Chahal vs. Birleik Krallık (22414/93), n/d Kasım 1996 Hükmü ; Kolompar vs Belçika, 24 Eylül 1992 tarihli Hüküm
125
126
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii Yönetmelii, Madde 16
32
Görütüümüz kiilerin verdii bilgilere göre, gözetim süreleri bir haftadan az bir süreyle bir yılı
akın bir süre arasında deimektedir:
Görüülen kiiler, uydu kentlere polis eliinde seyahat edebilmek için gerekli parayı toplamaya
çalıtıkları gözetim sürelerinin genelde uzadıını aktarmıtır. Gözetim altındakiler, bu nakil ilemi
için deien miktarlarda ödeme yaptıklarını anlatmıtır. Genelde kii baına 100-150 dolar
ödediklerini belirtmilerdir ki, bu bir polis memurunun refakat etmesinin maliyeti dahil edildiinde
dahi, herhangi bir uydu kente seyahat etmenin gerçek bedelinden oldukça yüksektir. Görüülen
kiilere, seyahat bedelinin ödenmesini takiben resmi bir makbuz verilmediinden, bu ilemin nasıl
gerçekletirildiini bilmemektedirler. hYd talep edilen bu bedelle ilgili resmi bir düzenleme
bulamamıtır.
Örnein, görüülen kiilerden Zeytinburnu misafirhanesinde tutulan bir mülteci, Kasım 2006’da
kendisinin ve iki arkadaının bir uydu kente nakli için gerekli 300 doları bulmak için iki polis
memurunun refakatinde dıarı çıkarılmıtır. Elleri kelepçeli olarak hYd bürosuna getirilmi, para
talebinde bulunmutur. Görütüümüz bu kii daha sonra aynı uydu kente giden otobüste kendisiyle
birlikte bulunan iki mülteci kadından kii baına 50 YTL tahsil edildiini örenmitir.
4 Koullar
nsanlar yemek ve uyumak için yaıyor. Özlenecek baka bir ey yok.127
çileri Bakanlıı hYd’nin, bu raporun hazırlanması sırasında görüülen kiilerin tutulduu
misafirhanelere girmesine izin vermedii için, misafirhanelerdeki altyapı ve koullarla ilgili yazılanlar
sadece görüülen kiilerin verdii bilgilere dayanmaktadır.
Görüülen kiiler, tutuldukları yere balı olarak gözetim koullarının deitiini bildirmilerdir.
Fakat anlatılanlar dorultusunda aratırmada sözü edilen misafirhanelerin hepsinde, bazı ortak yönler
olduu görülmektedir:
127
•
Yetikinler ve küçükler, hükümlüler ve haklarında suç isnadı olmayanlar, aynı alanlarda
tutulmaktadır.
•
Aırı kalabalık yaygın görülen bir olgu olup gözetim altındakilerin genellikle yetersiz yatak
nedeniyle yerde uyumasına yol açmaktadır.
•
Havalandırma standartların altındadır. Tesisler kıın souk, yazın sıcaktır.
•
ki misafirhane dıında –Zeytinburnu ve Vatan Caddesi misafirhanelerinde– tüm
misafirhanelerde dular kullanılabilmektedir.
Hatay Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Liberyalı bir mülteci.
33
•
zmir ve Hatay’da gözetim altındakilere ücretsiz sabun verilmekte, fakat dierlerinde
kendilerinin satın alması gerekmektedir.
•
Gözetim altındakiler kendi hücrelerini temizlemekle sorumludur. Bazen kendi temizlik
malzemelerini kendilerinin alması gerekmektedir.
•
Yemeklerin besin ve kalori deeri yoktur. Görütüümüz kiilerin tutulduu tesislerin
hiçbirinde içme suyu temin edilmemektedir.
•
Dinlenme/elenme tesisleri ve alanları genelde bulunmamaktadır.
•
Salık hizmetleri yetersizdir ve bu hizmet sıklıkla verilmemektedir.
•
Telefon etme maliyeti yüksek olduu ve ziyaretçi izni kısıtlı olduu için dı dünyayla iletiim
sınırlıdır.
•
Polis memurlarının genelde mültecilere karı kayıtsız olduu ifade edilmi; en aır iddia
olarak da haksız fiziksel iddet uyguladıı aktarılmıtır.
4.1 Ayrı Tutulma
Ellerinizi kelepçelediklerinde, size vahi bir suçluymusunuz gibi davranıyorlar… Hırsızlıktan
tutulan biriyle kimlik kartı olmadıı için tutulan birine gösterilen muamele arasında hiçbir fark
yok.128
1. bölümde, kısım 3.1’de bahsedildii gibi, uluslararası standartlar farklı nedenlerle tutulan kiilerin
cinsiyetleri, yaları, sabıkaları, gözetim altına alınmalarının hukuki gerekçeleri ve muamele gerekleri
göz önünde tutularak gözetim tesislerinde ayrı alanlara yerletirilmesi koulunu getirir.129 1983
Yönetmeliinde, gözetim altındaki kiilerin ayrı tutulması hakkında bir madde bulunmamaktadır.
Görüülen kiilerin tamamı misafirhanelerde gözetim altında tutulan kiilerin cinsiyete göre
ayrıldıını bildirmitir. Zeytinburnu, zmir ve Van misafirhanelerinde gözetim altındaki bütün
erkeklerin bir odada, kadınların ise baka bir odada tutulduu belirtilmitir. Ankara, Hatay, Edirne
Tunca Kampı ve Kumkapı’daki misafirhanelerin orta büyüklükte, 30-40 kii alabilen, cinsiyete göre
yer ayrımı yapılan tesisler olduu anlatılmıtır. Edirne Yabancılar ubesi’nde ve Kırklareli Gazi
Osman Paa misafirhanelerinde odaların daha küçük olduu, fakat yine cinsiyete göre ayrıldıı
belirtilmitir. Yalnızca Hatay ve Kırklareli misafirhanelerinde kadınlar ve erkekler dinlenme
saatlerinde birlikte bulunabilmektedir.
Kadınlar ile erkeklerin ayrı tutulması dıında baka niteliklere göre ayırma yapıldıına dair herhangi
bir bilgi verilmemitir (örnein yaa, gözetim altına alınma gerekçesi ya da özel ihtiyaçlara göre).
Görüülen kiiler, küçüklerle ve uyuturucu suçları gibi suçlarla itham edildiklerinden
üphelendikleri ya da böyle olduunu bildikleri bireylerle aynı tesisleri paylatıklarını aktarmıtır.
Üstelik bazı durumlarda, cinsiyet temelinde yapılan katı ayrım, aile bireylerinin ayrılmasına, örnein
küçük erkek çocukların annelerinden ayrı tutulmasına yol açmaktadır.130
128
Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Fildii Sahili'nden bir mülteci.
BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 8. ve 68. Maddeler
130
Kırklareli Gazi Osman Paa Tutuk Merkezi'nde 3 yaındaki çocuuyla birlikte 4 ay boyunca alıkonulan kadının durumu
için bknz: Kısım 5.1. Adı geçen kadının 9 yaındaki kız çocuu kendisiyle birlikte kalırken, 14 ve 16 yalarındaki iki olu da
yetikin erkeklerin alıkonduu yerde tutulmulardır.
129
34
4.2 Koular ve Yataklar
Bu odanın iki katı büyüklüünde bir odaydı [yaklaık 40m2]; yüzden fazla insan kalıyordu.
Daha sonra o odada 145 kii bulunduunu örendim. Gerçekten de pis bir yerdi. Envai çeit böcek
vardı, insanlar da yerlerde uyuyordu. Bazılarının çarafları ve yatakları vardı, ama çou yerde
yatıyordu. Kullandıımız yataklarsa, sokaklarda gördüüm yataklardan daha pisti.131
Bölüm 1, Kısım 3.2’de ortaya konduu üzere, gözetim altındaki bir kiinin yeterli ve temiz yatak
malzemesine ve bir yataa sahip olma hakkı vardır.132 Buna karın, görüülen kiiler sürekli
misafirhanelerdeki aırı kalabalıktan, bunun uyuma düzenlemesinde ve yatak malzemeleri konusunda
yetersizlie yol açtıından yakınmıtır.
Örnein görüülen kiiler arasında Zeytinburnu’nda tutulanlar, 200 kiinin 16 yataklı bir yerde
tutulduunu anlatmıtır. Gözetim altındaki bir baka kii ise Hatay misafirhanesinde 100 kiinin
tutulduu bir odada ancak 30 kiilik yatak bulunduunu anlatmıtır. Gözetim altında tutulan kiiler
aırı kalabalık söz konusu olduunda genellikle yerlerde yattıklarını söylemitir. Kırklareli, Kumkapı
ve zmir misafirhanelerinde, yeni bir grup geldiinde, polislerin yere ilteler atıp nevresim takımları
getirdikleri aktarılmıtır.
Görütüümüz kiilerden Zeytinburnu ve Vatan Caddesi misafirhanelerinde tutulanlar, gözetim
altındakilerin çounun yatak malzemesi bile olmadıını aktarmıtır. Dier misafirhanelerde ise yatak
takımı yetersizlii, ancak gözetim altına alınmı kiilerin sayısında büyük bir artı meydana
geldiinde yaanmaktadır.
4.3 Iık ve Havalandırma
Bölüm 1, Kısım 3.3’te anlatıldıı üzere, gözetim tesislerinde yeterli miktarda doal ve suni ıık,
temiz hava ve havalandırma temin edilmelidir.133 Misafirhanelerde genellikle pencere bulunsa da,
havalandırmanın genelde yetersiz olduu aktarılmıtır. Görüülen kiiler tesislerin yazın çok sıcak,
kıınsa souk olduunu söylemitir.
Görüülenler, misafirhanelerin çounda biraz açılabilen pencereler bulunduunu söylemi ancak, hava
akımının genelde, özellikle de misafirhaneler aırı kalabalık olduunda yetersiz olduundan ikayet
etmilerdir. Görüülen kiilerden, sigara içmeye izin verilen zmir, Edirne ve Kumkapı
misafirhanelerinde tutulanlar, duman ve kalabalıın sigara içmeyenler ve solunum yolu rahatsızlıı
çeken insanlar arasında büyük rahatsızlıa yol açtıını belirtmilerdir:
Oda çok dumanlıydı, solunum sorunları yaıyordum. Hâlâ [gözetim altına alındıktan bir ay sonra] bu
yüzden antibiyotik alıyorum.134
Görüülen kiilerden, yaz aylarında gözetim altına alınanların çou, misafirhanelerin dayanılamayacak
kadar sıcak olduunu aktarmıtır. Yalnızca Kırklareli’nde tutulanlar kıları yeterince ısındıkları
bilgisini vermilerdir.
131
Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan ranlı bir mülteci.
133
Ibid., Madde 11
134
Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci.
132
35
4.4 Hijyen ve Salık
Yerde böcekler ve pireler vardı. Hiç sıcak su yoktu. Suyu avcumuza döküp onunla yıkanmak
zorunda kalıyorduk. Tuvalet de çok pisti. Hiç suyumuz olmadıı günler olurdu. Su olmadıında
her yer berbat olurdu. Hiç temiz bir yer deildi. Bu koullar yüzünden deri hastalıklarına
yakalandım.135
1. bölüm, kısım 3.4’te bahsedildii gibi, gözetim altına alınmı kiilere temiz tuvalet ve du temin
edilmesi, kiisel hijyenlerini korumalarına yetecek sıklıkta ve uygun sıcaklıkta du almalarına izin
verilmesi gerekir.136 Ayrıca salıklı ve temiz kalmaları için gerekli su ve temizlik malzemeleri de
salanmalıdır.137 Genel hijyen ve temizlik standartları bütün gözetim tesislerinde korunmalıdır.138
Görüülen kiiler, genellikle misafirhanelerde du bulunduunu ancak, tuvalet malzemeleri ve
havlularını kendilerinin satın alması gerektiini belirtmilerdir. Kırklareli, Hatay, zmir, Edirne
Tunca Kampı ve Kumkapı misafirhanelerinde, haftada en az bir kez ve genellikle sıcak suyla du
alabildiklerini aktarmıtır. Zeytinburnu’nda tutulanlar ise, su souk olduu için duları
kullanamadıklarını aktarmıtır. Hatay misafirhanesinde kalan bir mültecinin de belirttii üzere:
Du alabiliyorduk. Güne enerjisi kullanılıyordu. Kıları çalımadıı için su da souk oluyordu.
Bazıları bu yüzden hastalandı. Ben de hastalandım. imdi dıarısı çok sıcak, su da sıcak, ama
ben souk su kullanmak istiyorum.
zmir dıındaki bütün misafirhanelerde, tutulanlar havlularını ve tuvalet malzemelerini misafirhane normalden
hayli yüksek fiyatlara kendilerinin alması gerektiini anlatmıtır. Görüülen kiiler temizlik görevlisi
bulunmadıı için kendi hücrelerinin temizliinden de kendilerinin sorumlu olduunu belirtmitir. Görütüümüz
kiiler, misafirhane polisinin kimi zaman temizlik malzemeleri temin ettiini aktarmıtır. Özellikle Zeytinburnu
ve Vatan Caddesi’nde tutulanlar, misafirhanelerin pisliinden yakınmıtır. Gözetim altındayken sık sık
böceklelerin ısırdıından ve dermatolojik sorunlardan yakınmılardır.
4.5 Beslenme
Sabah on sularında, içinde zeytin, bazen de peynir bulunan yarım ekmek veriyorlardı. Dört
sularında çorba, pilav ve biraz da sebze yiyebiliyorduk. Bazı günler pilavla etli fasulye ve ekmek
veriyorlardı. Pazar günleri, günde sadece bir kez yemek alıyorduk. nsanlar ilk geldiklerinde
yiyecekler yüzünden hasta oluyorlardı. Biri daha fazla yiyecek isteyecek olursa, polis gelip
vuruyordu. Bir Pakistanlı adamın yiyecek istedii için çok fena dayak yediine tanık oldum.139
Bölüm 1, Kısım 3.5’te bahsedildii gibi, gözetim altındakilere düzenli olarak içme suyu ve besin
deeri yüksek, iyi hazırlanmı yiyecekler temin edilmelidir.140 1983 Yönetmelii, gözetim
altındakilere günde üç kez besin deeri yüksek yemekler verilmesi gerektiini belirtir.141 Ayrıca bir
“yemekhane”142 ile kantin 143 bulunması koulu getirir.
Görüülen kiiler gıda ve içme suyu koullarının, incelenen bütün tesislerde standartların hayli
altında kaldıını aktarmılardır. Tamamı banyo musluklarından su içmek zorunda kaldıklarını,
135
Ibid.
BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 12. Ve 13. Maddeler
137
Ibid., Madde 15
138
Ibid., Madde 26(b)
139
Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde alıkonan bir mülteci
140
Ibid., Madde 20
141
142
Ibid., Madde 18
143
136
36
bunun sonucunda da hastalandıklarını aktarmılardır.144 Ayrıca yemeklerin de gerek miktar, gerekse
besin deeri bakımından yetersiz olduundan yakınılmıtır. Zeytinburnu’nda tutulanlar ise
haftasonları hiç yemek yiyemediklerini ifade etmilerdir. Görüülenlerden Kumkapı’da tutulan bir
tanesi, bir ayı akın gözetim süresi boyunca günde yalnızca iki kez, Pazar günleri de yalnızca bir kez
yemek verildiini anlatmıtır. Günde üç kez yemek verilen yerlerde dahi, yemeklerin besin deerinin
düük olduunu belirtilmitir. Kahvaltının genelde zeytin ve peynirle birlikte beyaz ekmekten
olutuu; öle yemei ve/veya akam yemeinin ekmek ve çorbadan ya da mercimek yemeinden
olutuu söylenmitir. Gözetim altındakilerden hiçbiri taze meyve sebze yediini söylememi, ancak
çok azı et yediini belirtmitir.
Yemeklerin yetersiz olması ve görümeye izin verilen az sayıdaki ziyaretçinin yiyecek getirmesi de
yasak olduu için tutulanların çou, civar dükkanların fahi fiyata sattıkları yiyeceklere mecbur
kaldıklarını aktarmıtır. Bu dükkan çalıanlarının içeri gelip normal fiyatın iki katına yiyecek ve su
sattıı bildirilmitir. Nitekim bir ie su, normalde 1,5 YTL’ye satılırken, Kumkapı , Zeytinburnu ve
Kırklareli tesislerinde 3 YTL’ye satılmakta; Zeytinburnu’nda tavuklu sandviç dükkanda 4 YTL’ye
satılırken, gözetim tesisinde 8 YTL’ye satılmaktadır. Görüülen kiiler, satılan malların fiyatının
gereksiz derecede yüksek olmasından ve zaten hassas olan konumlarının sömürüldüünden ikayet
etmitir.
4.6 Dinlenme
Elenme ve dinlenme tesisleri ve faaliyetlerinden mültecilerin yararlandırılması koulu, gözetim
altındakilerin psikososyal ve fiziksel salıı açısından elzemdir.145 1983 Yönetmelii, gözetim
altındakilerin açık hava faaliyetleri ve egzersizlerinden yararlanma hakkı konusunda bir ey söylemez,
ama misafirhanelerde bir dinlenme ve okuma odası bulunması gerektiini belirtir.146
Fakat, görüülen kiilerin ifadelerine göre, genelde misafirhanelerde gözetim altında tutulanlara hobi
ya da egzersiz olanaı salanmamaktadır. Dinlenme tesisleri ya da faaliyetlerinin yalnızca Hatay ve
Kırklareli misafirhanelerinde mevcut olduu söylenmitir. Hatay’da tutulanlar kantinde vakit
geçirebilmekte, burada iskambil ya da tavla, satranç gibi oyunlar oynayabilmektedir. Liberyalı, futbol
oynayan bir mülteci unları aktarmıtır:
Polis sabahları kafeteryaya gitmemize izin veriyor. Binanın içinde ama, en azından
kafeteryanın etrafında kouyorum.
Kırklareli’de görütüümüz kiiler güzel havalarda bahçede kalmalarına izin verildiini
anlatmılardır. Keza, stanbul’da Türkiyeli çocukların tutulduu bir tesiste gözetim altında
bulundurulan refakatsiz bir çocuk da televizyon izleyip Türkçe kitaplarla ilgilenebildiini anlatmıtır.
4.7 Tıbbi Hizmetler
Uluslararası standartlar, gözetim altındaki kiilere gerektiinde ücretsiz olarak tıbbi hizmet –zihinsel
salık yardımı da dahil– verilmesi koulu getirir.147 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilerin
misafirhanenin Salık ve Sosyal Hizmetler Bürosu tarafından muayene edilmesini, gerekirse hastaneye
kaldırılmasını güvence altına alır.148
Görüülen kiiler genelde tıbbi hizmetin olmamasından yakınmıtır. Tıbbi hizmet almayı engelleyen
koullar arasında polisin tedavi talebini batan reddetmesi, tedavi ve ilaçların yüksek maliyeti; ve
tercüman eksiklii bulunmaktadır.
144
Türkiye'de, özellikle stanbul'da, çeme suyu içilebilir olmadıından ie su tüketilmektedir.
BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları'nın 21. ve 40. maddeleri beden egzersizlerinin ve sporun
gerekli olduunu ve kitap temininin yapılacaını belirtmektedir.
146
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 19. ve 21. Maddeler
147
BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 24. lke
148
1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 14(d). ve 14(e) Maddeleri
145
37
4.7.1
Tıbbi Tedavinin ve laç Vermenin Reddedilmesi
Polise hasta olduunuza dair bir ey söyleyecek olsanız, sizi hemen balarından savıveriyorlar. Ben
sordum, “Yarın, yarın” dediler, ama benimle ilgilenmediler. Söyleyeceiniz eyle ilgilenmiyorlar
bile.149
Görüülen kiiler, polisin salıkla ilgili kaygılarına ciddi bir kayıtsızlıkla yaklatıını, bazı
durumlarda, tıbbi yardım taleplerine dorudan ret cevabı verdiini aktarmıtır. Ayrıca genelde
reçeteli ilaç bulunduran polisin bazen ilacı vermeyi reddettiine, bunun özellikle gözetim altındaki
kiinin görevli memurla arasının iyi olmaması halinde yaandıına dikkat çekmilerdir. Polislerin
ikayet konusu olan kayıtsızlıı ya da hasmane tutumu, gözetim altındakilerin tıbbi yardım talep
etmesi konusunda genellikle caydırıcı bir etki yaratmaktadır.
Zeytinburnu misafirhanesinde bulunan baından yaralı bir adam, tıbbi yardım alma konusunda
yaadıı zorlukları öyle anlatmıtır:
Polise sürekli, en azından bir doktora gidip dikileri aldırmama ve yaramı temizletmeme izin
vermesi ricasında bulunuyordum. O kadar çok kan kaybetmitim ki sürekli baım dönüyordu.
Hapishanede birini görmeye doktor geldiinde, polise onu görmeme izin vermesi için yalvardım.
Doktor dikileri aldı, ama çok acıdı, çünkü bana hiç ilaç vermediler. Bir yataa bile
uzanamadım, çünkü onlarca insan olmasına karın yalnızca 16 yatak vardı. Biri bana
battaniyesini verdii için anslıydım. Baımın altına yastık niyetine birkaç giysi koydum.
Yaramı ancak 17 gün sonra tedavi ettirebildim.150
Görüülen kiiler, hasta oldukları belli olmasına ramen günlerce veya haftalarca salık hizmeti
alamamı kiiler gördüklerini de aktarmıtır:
Çok hasta olan çok insan vardı. Bir sürü yarası olan insan vardı, bunlar belki bıçakla yaralanmı
belki de ameliyat olmu insanlardı. Kolay hareket edemiyorlardı. Oradaki insanlar çok acı
çekiyordu.151
Herhangi bir tıbbi bakım hizmeti alınamayan rahatsızlıklar arasında böbrek sorunları, kalp sorunları,
yüksek tansiyon, mide arıları ve bozuklukları, ishal, hemaroid ve baarıları sayıldı. Görüülen
kiiler verem, sara, Tip 1 diyabet, safra taı ve hamilelikle ilgili sorunlar yaayan bazılarının da tedavi
görmediklerine tanık olduklarını ifade etmitir.
Gözetim altındaki kiilerden verem, hatta grip gibi bulaıcı hastalıklardan mustarip olanlara hemen
müdahalede bulunmamanın ciddi bir kamu salıı sorunu olduu açıktır.
Talep edilen tıbbi hizmetlerin verilmemesinin yanı sıra, gözetim altındakiler akıl salııyla ilgili
hizmetlerin de hiç bulunmadıını aktarmıtır. Kumkapı misafirhanesinde tutulan Kongolu bir
mültecinin aktardıı üzere:
Herkes o kadar bunalmıtı ki. Bir gün bütün bunlar, birine fazla gelecekti.
ikayet konusu olan mahremiyet eksiklii ve dı dünyayla temassızlık, gözetim altındaki birçok
kiinin bunalım ve yalıtılmılık hissine kapılmasına yol açmıtır:
Moralim çok bozuktu. Hiç böyle bir ey görmemitim. Hiçbir hakkınız yok. Çok açtık, sattıkları
eylerin fiyatları fahiti, normal fiyatın üç katıydı. Telefon kartları da çok pahalıydı.
Sevdiklerinizle konumanız lazım, ama çok pahalı. Moral destek alamıyorsunuz.152
149
Görümecinin tanıklıı Ek III'te mevcuttur.
151
150
38
Görüülen kiilerin tamamı, uzun gözetim süresinin psikolojilerini olumsuz etkilediini aktarmıtır.
Bazıları, yaadıklarının daha önce baka ülkelerdeki gözaltı deneyimlerini akıllarına getirdiini
söylemitir.
Görüülenlerin birçou, sürekli polis ve yeniden alıkonma korkusu içinde yaadıklarını bildirmitir.
Polisin kayıtsızlıı yüzünden psikolojik destek arayamayacak kadar yıldıklarından da ikayet
etmilerdir. Moritanyalı bir mülteci, zmir yakınlarındaki bir tesiste intihara eilimli bir hücre
arkadaına yapılan muameleyi öyle anlatmıtır:
çinde bulunduumuz zor durumdan ötürü, içimizden biri kafasını duvara vurarak kendini
öldürmeye kalktı… Polis ona saldırdı ve hepimizin gözü önünde bayıltıncaya dek dövdü. Bir çok
jandarma saldırıp ellerinde sopalarla ve tekmelerle adamı dövdüler. Sonra bir banyoya götürüp
elini yüzünü temizlediler.
4.7.2
Tedavi Masrafı
“Hastalanırsanız, ilaçlarınızı kendinizin almalısınız. Bu çok acıklı, çünkü buradaki insanlar
çaresiz, hiç paraları yok.”153
Görüülen kiiler, tedavi maliyetinin misafirhanelerde tıbbi hizmete eriimde engelleyici bir etken
olduunu da belirtmilerdir. Bildirilenlere göre, tutulanların tıbbi tedavi alabildii yerlerde, maliyeti
kendilerinin karılaması gerekmitir. Gözetim altındakilerin tıbbi tedaviyi karılayamadıı
durumlarda, içinde bulundukları koulların genellikle gözardı edilmitir. Zeytinburnu’nda tutulan
ranlı bir mültecinin anlattıı öykü koulları özetlemektedir:
BM’ye de kayıtlı ranlı bir hanım vardı. Safra taı olduunu söylüyordu. Arı kesicilerin fiyatı
8.5 YTL’ydi ama ondan 20 YTL ödemesi istenmiti. Ona bakmaya çalıtım, ran’da
hastabakıcılık yapmıtım da… Bazen ikayet ettiinde, Haseki hastanesini götürülüyor ve arı
kesici veriliyordu. Bir gece onunla birlikte hastaneye gittim, doktor bana ameliyat edilmesi
gerektiini söyledi, ama parası olmadıı için onu geri götürdüler. Çünkü ameliyat çok pahalıydı.
Ben hastabakıcı olduumdan polis ona arı kesici ine yapmama izin verdi.
Görüülenlerden birkaçı tıbbi tedavi maliyetlerini karılayabilmek için yardım aldıklarını söylemitir.
Kırklareli’nde tutulan veremli bir mülteci, ücretsiz muayene ve tedavi destei almıtır.
Kırklareli’ndeki bir mülteci de yüksek tansiyon sebebiyle ücretsiz tedavi edilmitir. Görütüümüz
kiilerden Kırklareli ve Kumkapı misafirhanelerinde tutulanlar, ziyaretçilerin grip, hemoroit ve sara
tedavisi için ilaç getirmesine izin verildiini anlatmıtır.
4.7.3
Dil engeli
Görütüümüz kiiler sık sık, dil engeli yüzünden tıbbi ihtiyaçlarını polise ve salık personeline
iletemediklerini aktarmıtır. Tıbbi ihtiyaçlarını iletebilmek için sık sık, birkaç kelime Türkçe
konuan, gözetim altındaki baka kiilere dayanmak zorunda kalmılardır.
4.8 Dı Dünyayla Temas
Burada olmak karantinada olmak gibi. 154
Uluslararası ilkeler, mültecilerin avukatlar, hukuki danımanlar ve akrabalar tarafından ziyaret edilme
hakkına sahip olduu belirtse de,155 1983 Yönetmelii, yalnızca yetkililerin, sıınmacıların ve
152
Hatay Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Liberyalı bir mülteci.
154
155
Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. ve 10. lkeler; Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu,
Kılavuz 5(v); BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 19. lke; BM,
Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 37. ve 38. Maddeler
153
39
mültecilerin misafirhanelere girebileceini belirtmektedir.156 Dierlerinin çileri Bakanlıı’ndan izin
alması gerekmektedir.157 Mülteciler, telefon, faks ve elektronik posta yoluyla dı dünyayla temas
kurma hakkına sahip olsa da,158 aaıda görülecei gibi, gözetim altında tutulanlar bu konuda ciddi
engellerle karılatıklarını belirtmilerdir.
Görüülenlerden Kırklareli ve stanbul misafirhanelerinde tutulanlar, kimi zaman ziyaretçileriyle
görümelerinin mümkün olduunu ancak genellikle özel görüemediklerinden ve görümenin kısa
sürede sona erdirildiinden yakınmılardır. Daha da sık dile getirilen bir yakınma da ziyaretçilerin
para bırakabildiini fakat görümelerine izin verilmediidir.
Görüülen kiiler telefon kartlarının çok pahalı olması,159 telefon sayısının azlıı160 ve talebin çok
olması nedeniyle telefonla iletiimin kısıtlıı olduunu dile getirmitir. Dıarıdan misafirhaneyi
arayanların ise içerdekilere ulaması genellikle son derece zordur. Kumkapı’da kalanlar, cep
telefonuna izin verilmediini, umumi telefonların da dıarıdan aranamadıını söylemitir. Yalnızca
Kırklareli Gazi Osman Paa ve Edirne Tunca Kampı misafirhanelerinde tutulanlar, numaralarını
kaydettirmeleri artıyla, cep telefonu bulundurabilmektedir. Bu gibi durumlarda, misafirhane
dıındaki arkadalarının kontör gönderebileceini ya da misafirhaneye gelen bayiden kontör
alabildiklerini açıklamıtır.
4.9 Personelin Tutumu
Bölüm 1, Kısım 3.9’da belirtildii üzere, misafirhane çalıanlarının uygun tutum içinde olması
gerekir,161 özellikle de, meru müdafaa gibi tanımlanmı durumlar dıında gözetim altındakilere karı
kuvvet kullanmaları yasaktır.162
Bütün bu koullara ramen, görüülen kiilerin hepsi misafirhanelerde polisin sergiledii tutumu
“hasmane”, “saldırganca” ya da “kayıtsız” diye nitelemitir. Aaıda görülebilecei gibi, bazı
durumlarda fiziksel, duygusal ve sözlü kötü muameleye maruz kalındıı bildirilmitir.
Görüülen erkeklerin hepsi, bir biçimde polislerin fiziksel kötü muamelesine tanık olduklarını ya da
maruz kaldıklarını anlatmıtır. Kendilerine vurulduundan, itildiklerinden ya da sopayla
dövüldüklerinden yakınmıtır. Kırklareli’nde tutulan bir mülteciunları anlattı:
Bir polis odama gelip yemek için beni dıarı çaırdı. Hemoroit yüzünden o kadar rahatsızdım ki,
yürüyemiyordum. Polise oradaki yemeklerin kötü olduunu ve yemek istemediimi söyledim. Sonra
bana binanın dıına çıkıp kuyudan su getirmemi söyledi. Çok acı çektiim için yürüyemiyordum.
Polis durmadan bana baırıyordu. Dıarı çıktıımda beni çok fena dövdü.
Görüülen birçok kii, polisin kötü muamelesine dair çok daha ciddi iddialarda bulunmutur. Dikkat
çekici bir nokta, Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde gözetim altında tutulan kiilerin 10
ayrı falaka vakasından bahsetmi olmasıdır. Özellikle de, Haziran 2007 tarihlerinde misafirhaneden
kaçmaya çalıan iki kiinin bu uygulamaya maruz kaldıı aktarılmıtır. Sekiz kii de tesiste 15 Mayıs
2007’de patlak veren büyük bir kavgaya karıtıkları gerekçesiyle falakaya yatırıldıı anlatmıtır. Ek
4’te detaylı olarak anlatılan olay, civardaki bir dükkan sahibinin bebei için bedava süt isteyen bir
kadına vurduu iddiasıyla balamıtır. Büyüyen olayın ardından polis kavgada daha fazla rol
oynadıını düündüü kiileri kenara çekmitir. Bu kiiler polisin onları gece dıarı çıkardıını, aır
156
Ibid.
158
159
50 kontörlük telefon kartının ortalama fiyatı 4,5 YTL iken, misafirhanelerde 8 YTL'dir.
160
Görümeciler zmir, Ankara ve Hatay'da bulunan misafirhanelerde yüzden fazla mülteciye yalnızca bir telefon dütüünü
söylemektedir.
161
BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 48. lke
162
Ibid., 54(1). lke
157
40
dayak attıını ve falakaya yatırdıını aktarmıtır. Bir kadın dayak sırasında bayıldıını, hastaneye
kaldırıldıını söylemitir.
Baka bir vakada ise, bir kadın Zeytinburnu misafirhanesinde bir polis memurunun kızını tehditkar
bir biçimde pencere pervazının üstünde tuttuunu izlemek zorunda kaldıını aktarmıtır:
Zeytinburnu’nda ön odadaydım. Yanımda annem, arkadaım ve iki çocuum da vardı. Kızım
alamaya baladı. Bir polis memuru sinirlenip ona baırdı. Kızım hâlâ alıyordu. Bu yüzden
onu tutup pencere kenarına götürdü. Onu yukarı kaldırdı, vücudunun büyük kısmı pervazın
üstünde kalıyordu. Eer susmazsa onu dıarı atacaını söyledi. O kadar korkmutum ki ne
yapacaımı bilmiyordum. Hepimiz donup kaldık.
Yine Kırklareli’nde, bu kez Yabancılar ubesi’nde yaanan bir vakada, gözetim altındaki bir mülteci
geçici sıınma bavurusunda bulunurken gözdaı nitelii taıyan ve cinsel olarak aaılayıcı bir
muameleye maruz kaldıını anlatmıtır. Bu olayla ilgili detaylar Ek 5’te bulunabilir:
Mülakatım için gittiim gün, polis kıyafetlerimi çıkarmamı ve dizüstü bilgisayarında oynattıı
pornografik filmi izlememi istedi. Film bitinceye kadar kıyafetlerimi çıkarttırdılar. Polislerin ve
merkezde gözetim altında bulunan birçok kiinin önünde çırılçıplak kalmıtım.
Polisler vücuduma baktılar, güldüler, bana dokundular ve cinsel organımın büyüklüü hakkında
yorumlarda bulundular. “Bakalım Hıristiyan mı, Müslüman mı” dediler. Bu yorumlar herhalde
bir 10-15 dakika sürdü. Bu olaydan sonra hep korktum. Polisler odamı kontrol etmeye
geldiklerinde korkuyordum. O günden sonra uyuyamadım.
5 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması: Çocuklar
5.1 Prosedürel Standartlar
Uluslararası hukuk, çocukların ancak “son çare” olarak ve olabildiince kısa süreli gözetim altına
alınması koulunu getirir.163 Oysa görüülen kiiler, çocukların genellikle gereksiz yere gözetim
altında tutulduunu aktarmılardır. Örnein, üçüncü ülkeye gönderilmeyi bekleyen ranlı bir aile
stanbul Atatürk Havaalanı’nda gözetim altına alınmı, baba serbest bırakılmı, anne ile 19 yaındaki
olu ise Zeytinburnu misafirhanesine gönderilmitir. Anne, 14 yaındaki olunun Bakırköy
çocukevine gönderildiini, oysa serbest bırakılan babanın vesayetine verilerek serbest
bırakılabileceinden yakınmıtır.
Gözetim altına alınmı çocukların yetikinlerle ya da üpheli veya hüküm giymi kiilerle bir arada
tutulmaması gerekir.164 Bu koula ramen, iç hukuktaki düzenleme, ya tespit prosedürleriyle yaları
dorulanıncaya dek çocukların yetikinlerin tutulduu tesislere yerletirilmesine izin verir.165
Görüülen çocuklardan üçü de, çocukların tutulduu tesislere yerletirilmelerinden gerek önce gerek
sonra, misafirhanelerde ve karakollarda yetikinlerle bir arada tutulduklarını anlatmıtır.
Görüülen mültecilerden biri, küçük çocuklarıyla birlikte gözetim altına alındıını aktarmıtır.
Söylediine göre Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde üç küçük çocuuyla tutulmutur. 14
ve 16 yalarındaki iki olu, yetikin erkeklerle bir arada tutulmu, fakat anne onları gün içinde
ziyaret edebilmitir. Dokuz yaındaki kızınınsa tesisin kadınlara ayrılmı bölümünde kendisiyle
birlikte kalmasına izin verilmitir.
Görüülen kiilerin birçou, zmir Yabancılar ubesi, Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesi,
Edirne Tunca Kampı gibi merkezlerde ve stanbul’daki bütün gözetim tesislerinde refakatsiz
çocukların yetikinlerle birlikte tutulduuna dair gözlemlerini paylamıtır. Kırklareli Gazi Osman
163
BM Çocuk Hakları Sözlemesi, Madde 37
BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 8. ve 38. Maddeler
165
2006 Genelgesi, Kısım 6
164
41
Paa misafirhanesinde kalan birçok bebek ve ergenlik öncesi çocuk gördüklerini aktarmılardır.
zmir’deki misafirhanede tutulan Kongolu bir mülteci unları söylemitir:
Orada beni dehete düüren ey çocuklarla yetikinlerin bir arada tutulması oldu. Ebeveynler ve
çocuklar bir arada kalıyordu. Çocuklar uyumuyordu. Çok duman vardı, hava o kadar souktu ki
pencereleri kapatmak zorunda kalıyorduk. Duman yüzünden çok öksürüyordum; çocuklar için daha
zor olmalı. Uyumamız gerekiyordu, ama çocuklar aladıından pek uyuyamıyorduk. Sabaha karı
bete uykuya dalıyordunuz, bir iki saat sonra da uyanıveriyordunuz.
Ya belirleme prosedürleriyle ilgili uluslararası standartlar tıbbi testlere hata payı uygulanması,
bavuru sahibi küçüklerin olgunlukların deerlendirilmesi için psikolojik testlerin uygulanması,
üphe payının bavuru sahibi lehine kullanılması koulunu getirir.166 Görüülen çocuklardan ikisi
röntgenli kemik testinden geçtiklerini, ilem hakkında ya da testlerin yapılma sebebi hakkında
kendilerine herhangi bir bilgi verilmediini aktarmılardır. Psikolojik olgunluk düzeylerini
belirlemek amacıyla kendileriyle görüme yapılmadıını söyleyen çocuklar testlerden sonra
yetikinlerin tutulduu gözetim tesislerine gönderilmitir.
5.2 Çocukların Tutulduu Gözetim Tesislerinde Koullar
Görüülen çocuklar Hasköy, Üsküdar ve Taksim Çocuk Polisi Büroları da dahil olmak üzere Türkiyeli
çocuklara tahsis edilmi merkezlerde tutulduklarını anlatmıtır. Bu üç tesiste de suçlular
tutulmaktadır.
Taksim Çocuk Polisi Bürosu 2006 yılı sonlarında kapatılmıtır. Görüülen çocuklardan orada
tutulmu olanı, kendisine yeterli yiyecek verilmediini ve tesisin temiz olmadıını, polisin
saldırganca bir tutum sergilediini söylemitir. Kendisi özellikle küçük Türkiyeli çocuklarının
gördüü muameleden kaygılanmı, bu çocukların sürekli dövüldüünü ileri sürmütür.
Ancak Üsküdar’daki gözetim tesisinde tutulmu olan çocuk ise polisin dostane olduunu aktarmıtır.
Ayrıca tesiste televizyonun bulunduu bir dinlenme alanı olduunu, temiz bir yatakta yattıını ve
yıkanabildiini anlatmıtır.
Hasköy’de bir ay boyunca gözetim altında tutulmu olan çocuksa sadece iki yatak bulunduundan
ikayet etmitir. Yataklardan biri baka bir çocuk tarafından kirletildiinde, dierlerinin kalan tek
yatak için çekitiini anlatmıtır. Ayrıca polis ailelerin yiyecek getirmesini beklediinden, yeterince
yiyecek verilmedii ikayetinde bulunmutur.
165
Refakatsiz Küçük Sıınmacılarla lgili Usul ve Uygulamalar Hakkında BMMYK Kılavuzu, Madde 5.11
42
STANDARTLAR, BULGULAR & TAVSYELER
TUTULMA NEDENNN VE SÜRESNN BLDRLMES
Uluslararası Standartlar
Yetkili makamlar herhangi bir gözaltı emrini, gözaltı
müzekkeresinin anlayabilecei bir dilde ve anlayabilecei
terimlerle, derhal ve eksiksiz olarak kendisine iletmelidir. lgili
emrin gerekçeleri, süresi ve bu emre ilikin haklarının da birlikte
iletilmesi gerekmektedir.
Ulusal Standartlar
Mevcut Deil
Bildirilen Uygulamalar
Görüme yapılanlardan hiçbiri ne alıkonulmalarının sebepleri ne
de gözetim altında kalma sürecindeki hakları konusunda
bilgilendirilmilerdir.Birçou bilgi istediklerinde, polis
tarafından ya umursanmamılar ya da saldırgan tavırlarla
karılamılardır.
Tavsiyeler - Yakalamanın hemen ardından yetkililer alıkonan kiiye yakalanma nedeni ve tahmini tutulma süresi konusunda hemen ve anladıı bir dilde bilgilendirmelidirler. Konu
ile ilgili bilgilendirme yapılacaı her an eitimli ve deneyimli çevirmenler mutlaka hazır olmalıdır.
YARGI DENETM HAKKI
Gözetim altındaki mültecilerin, gözetim makamlarından ve
gözetim kararının hukukiliine karar verecek ve uygun
gördüünde, kiinin serbest bırakılmasını isteyecek baımsız
adli ya da idari bir organ tarafından gözaltı kararının otomatik
olarak incelenmesine hakkı vardır
Ulusal Standartlar
dari olarak gözetim altında tutulanlar Her ne
sebeple olursa olsun hürriyeti kısıtlanan kii,
kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini
ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılıı halinde
hemen serbest bırakılmasını salamak amacıyla
yetkili bir yargı merciine bavurma hakkına
sahiptir.
Misafirhanelerde tutulan sıınmacılar alıkonulma sebebleri
hakkında bilgilendirilmediinden, kapsamlı bir adli yardıma
eriemediinden ve nadiren sıınma bavurularının seyri
hakkında bilgilendirildiinden; hukuki ilemlerin “gerekli özen
gösterilerek” yürütülüp yürütülmediini ve alıkonma süresinin
“ölçüsüz” olup olmadıını bilememektedir. Sonuç olarak,
alıkonmalarının hukuka uygunluu ya da süresi konusunda yargı
denetimine bavurmaları da pratik olarak söz konusu deildir.
Tavsiyeler - Mültecilerin alıkonma sürelerine ve nedenlerine itiraz edebilecekleri ve tutulmaları yasa dıı bulunduu takdirde serbest bırakılmalarını salayan bir yargı denetimi
sistemi kurulmalıdır. Mültecilere, bu yargı denetimine eriebilmeleri için, ücretsiz adli yardım salanmalıdır. Yetkililer mültecileri hem tutulma nedenleri konusunda hem de sürecin
gerekli özen gösterilerek devam edip etmediine karar vermeleri için sıınma bavurularının durumu konusunda düzenli olarak bilgilendirmelidirler.
43
HUKUK DANIMAN HAKKI
Ulusal Standartlar
Mevcut Deil
Tutulan mülteciler avukatlarıyla çok seyrek görüebilmektedir.
Gözetim altındaki mülteciler hukuki danımanlıa eriim ve
STK ya da savunucular gibi bakalarıyla görüememektedirler.
bunun yanısıra baka kurumlar ve avukatlarla iletiim kurma
Havaalanları transit bölgelerinde tutulanlar ise ne avukat, ne
hakkına sahiptir ve bu hakka sahip oldukları gözetim altına
BMMYK ne de baka kurum ve kiilerle görüebilmektedir.
alındıklarında kendilerine bildirilmelidir. Ayrıca avukatlarının
ve hukuki danımanlarının ziyaretleri esnasında kendilerine
yeterli zaman ve mahremiyet tanınmalıdır.
Tavsiyeler - Yetkililer, misafirhanelerde, nezarethanelerde ve havaalanı transit bölgelerinde tutulan ve sıınma talebinde bulunan kiilere, hukuki danıman tutma, ve dier kurum ve
savunucularla görüme hakları olduunu bildirmelidirler. Yetkililer, hukuki danımanların ve savunucuların müvekkilleri ile görümek üzere, misafirhanelere, polis merkezlerine ve
havaalanı transit bölgelerine girmelerine her zaman izin vermeli ve görüme için gerekli gizlilii ve zamanı salamalıdırlar.
GÖZETMDE TUTMA SÜRES
Ulusal Standartlar
Mültecilerin gözetim altına alınmaları sınırlı olmalıdır. Bir
Mültecilerin misafirhanede barındırılmaları
Gözetim altındayken sıınma bavurusu yapanların, daha önce
mültecinin gözetim altında tutulması sırasında gerçekletirilen
geçici olmalıdır.
bavuru yapanlardan (ortalama bir ay) daha uzun süre (ortalama
prosedürler “gerekli özen” gösterilerek yerine getirilmiyorsa,
üç ay) gözetim altında kaldıkları görülmütür.
alıkoyma “ölçüsüz” sayılacaktır.
Tavsiyeler - Bir mültecinin gözaltına alınmasının kaçınılmaz olduu durumlarda,bu süre olabildiince kısa olmalıdır. Tüm ilemler, sıınma bavuruları da dahil olmak üzere, gereken
özen gösterilerek gerçekletirilmelidir. Gözetim altındaki kiiler eer tutuldukları sürede ilk kez sıınma bavurusunda bulunuyorsa ve otomatikman sıınma bavurusu süresince
alıkonulmamalıdırlar.
GÖZETM KOULLARI
AYRI TUTMA
Farklı kategorilerde yer alan alıkonan kiiler cinsiyetleri, yaları,
sabıkaları, alıkonma gerekçeleri ve muamelerinin gereklilikleri
dikkate alınarak gözetim tesislerinin farklı alanlarına
yerletirilmeleri gerekmektedir. Mülteciler, kendileri bir
suçlamayla karılamadıkları ya da suç ilemedikleri sürece cezai
müeyyidesi olan suçların zanlıları ya da bu suçlardan hüküm
giymi kiilerle birlikte tutulmamalıdır.
44
Ulusal Standartlar
Mevcut Deil
Yetikinler ve çocuklar, ayrıca hükümlüler ile hakkında cezai
uygulama olmayanlar, aynı yerlerde tutulmakta; sadece erkekler
ve kadınlar ayrılmaktadır.
Tavsiyeler - Gözetim altındakiler sadece cinsiyetlerine göre deil aynı zamanda yaları, suç kayıtları, tutulmalarının yasal sebebi ve dier herhangi bir özel ihtiyaçlarına göre
ayrılmalıdırlar. Özellikle, mülteciler daha önce herhangi bir suçla itham ya da mahkum edilmi kiilerle birlikte tutulmamalıdırlar. Refakatçisi olmayan küçükler, yetikinlerle aynı
tesislerde tutulmamalıdırlar. Mülteci çocuklar karı cinsten olan ebeveynlerinden ya da velilerinden ayrılmamalıdırlar. Hasta ya da engelliler ayrı bir bölümde tutulmalıdırlar.
KOULAR VE YATAKLAR
Ulusal Standartlar
Gözetim altında tutulanlar kendilerine ayrı bir yatak, yeterli
Mevcut Deil
Gözetim altında olanların yatak bulamayıp yerlerde uyumasına
temiz çaraf ve nevresim salanması ve bunların sık sık
sebep olan aırı kalabalık yaygın bir sorundur.
deitirilmesinin salanması hakkına sahiptir. Yatakhaneler
temiz, yeterli derecede havalandırılmı ve aydınlatılmı, uygun
derecede ısıtılmı ve asgari bo alana sahip olmalıdır.
Tavsiyeler - Yetkililer, tutulanlara yetecek sayıda yatak ve temiz nevresim salanacak kaynaın tahsis edildiinden emin olmalıdırlar. Herkesi yerletirebilecek kadar alan
bulunamazsa, fazla olanlar baka odalara ya da tesislere yerletirilmelidirler. Yatakhaneler, tesisin temizlik elemanları tarafından düzenli olarak temizlenmeli ve ilaçlanmalıdır.
IIKLANDIRMA VE HAVALANDIRMA
Gözetim tesislerinde yeterli miktarda ıık ve havalandırma
salanmalı ve alıkonan mültecilerin okumaları ya da çalımaları
için yeterli yapay ıık salanmalıdır.
Tesislerde pencere bulunmasına ramen içerisi kıın souk, yazın
sıcak olmaktadır. Aırı kalabalık, özellikle sigara içilebilen
alanlarda, zayıf havalandırma sorununu daha da
iddetlendirmektedir.
Tavsiyeler - Alıkonulma alanları elverili havalandırma koullarına sahip olmalıdırlar. Aırı kalabalıın önüne geçilmelidir. Fazla sayıdakiler baka odalara ya da tesislere
yerletirilmelidirler.
HJYEN VE SALIK KOULLARI
Gözetim tesislerindeki bütün alanlarda genel hijyen ve temizlik
standartları salanmalıdır. Gözetim altındakilere salık ve
temizliklerini koruyabilmeleri için gerekli olan su ve tuvalet
malzemesi verilmeli ve bu kiilerin kiisel hijyenlerin
koruyabilmek için gerekli olan sıklıkta, hava durumuna uygun
bir sıcaklıkta du alması mümkün olmalıdır.
Ulusal Standartlar
Mevcut Deil
Ulusal Standartlar
Mevcut Deil
Banyolar ve koular, genelde kirli ve böceklenmi durumdadır.
Birçok misafirhanede du bulunmasına ramen, sıcak su her
zaman mevcut deildir. Gözetim altındakiler genellikle kendi
tuvalet malzemeleri ve havlularını alabilmek için fahi fiyatlarda
ödeme yapmak durumunda kalmaktadır. Bazıları yaama
alanlarını temizlemek için temizlik malzemelerini satın almak
zorunda kalmıtır.
Tavsiyeler - Alıkonulma alanları, mutfak, tuvalet ve dular dahil olmak üzere, uygun hijyen ve temizlik standartlarının salanması için, düzenli olarak temizlenmeli ve korunmalıdır.
Tutulanlara tuvalet malzemeleri ücretsiz olarak salanmalıdır. Her zaman temizlik için su bulunmalıdır. Çamaırhaneler ve ücretsiz deterjan salanmalı ve eriilebilir kılınmalıdır.
45
BESLENME
Gözetim altındakilere düzenli olarak “salıklarını ve güçlerini
korumaları için yeterli, kaliteli, iyi hazırlanmı ve sunulan, besin
deerine sahip gıda” ve içme suyu salanmalıdır.
Ulusal Standartlar
Gözaltında tutulanlara, besin kalori deerleri bir
hekimle ibirlii yapılarak hazırlanmı üç öün
yemek verilir.
Yemeklerin kalori ve besin deerleri çok düüktür. Bazı tesisler
haftasonları yemek servisi yapılmamaktadır. Salıklı içme suyu
ücretsiz olarak salanmamaktadır. Maddi imkanı olanlar,
yemeklerini çevredeki dükkanlardan çok yüksek fiyatlara almak
zorunda kalmıtır.
Tavsiyeler - Tutulanlara sınırsız ve ücretsiz içme suyu salanmalıdır. Yemekler günde üç kez yeterli miktarlarda verilmelidir ve yeterli besin oranlarına sahip olmalıdırlar. Çevredeki
dükkanlar tarafından getirilen yiyecekler alıkonulma alanlarının dıında satıldıkları fiyatın aynısına satılmalıdırlar.
DNLENME
Ulusal Standartlar
Gözetim altında tutulanlara hergün bir saat olmak üzere ve kabil Mülteci ve sıınmacıların misafirhane içerisinde Genelde egzersiz yapma ya da dinlenme olanakları yoktur.
istirahatlerini salamak amacıyla bina içinde
Hiçbir misafirhanede okuma odası bulunmamaktadır.
oldukça açık alanda egzersiz hakkı verilmelidir. Gözetim
uygun bir yer istirahat ve okuma salonu olarak
tesislerinde ayrıca elence kabilinde uralar için gerekli mekan
tahsis edilir.
ve araçlarda salanmalıdır. Yine, tesislerde okuma odası
bulunmalı ve gözetim altındakiler buraları kullanmaya tevik
edilmelidir.
Tavsiyeler - Tutulanların dı dünyaya eriimi olmalı ve/veya en az günde bir saat egzersiz yapmalarına izin verilmelidir. Elence araçları ve kitaplar salanmalıdır.
SALIK HZMETLER
Gözetim altındakilere gerekli olduunda ücretsiz tıbbi hizmet
ve akıl salıı destei ücretsiz olarak salanmalıdır. Gözetim
tesislerinde gözetim altındakilerin tıbbi ve psikiyatrik
ihtiyaçlarını deerlendirip tedavi edecek, tesis içindeki koullara
dair raporlar hazırlayacak bir tıp görevlisinin de istihdam
edilmelidir.
Ulusal Standartlar
Alıkonulan kiilerin beden ve akıl salıkları
misafirhanedeki Salık ve Sosyal Hizmetler
Bürosu tarafından izlenip tedavi edilir. Daha
ciddi salık durumlarında hastaneye sevkleri
yapılır.
Misafirhanelerdeki salık hizmetleri genelde yetersizdir. Fiziksel
ve ruhsal salıkları için tedavi hizmetlerinin önünde polisin bu
hizmetleri tamamen reddetmesi, tedavinin ve ilaç fiyatlarının
çok yüksek olması ve gerekli çevirmenlerin eksiklii gibi
engeller bulunmaktadır. Yetersiz artlar altındaki gereksiz
derecede uzun alıkonma süreleri depresyon ve tecrite yol
açmıtır.
Tavsiyeler - Doktorlar ve akıl salıı uzmanları, eitimli ve deneyimli çevirmenlerle birlikte alıkonulma alanlarında düzenli ziyaretler yapmalıdırlar. Tehis, tedavi ve ilaç hizmetleri
ücretsiz olarak salanmalıdır. Ciddi salık problemleri yaayanlar hemen muayene edilmeli ve bir hastahaneye yerletirilmelidirler. Polis ve tesisteki dier görevliler tıbbi müdahaleye
ihtiyacı olanları ayırt edebilecek ekilde eitilmelidirler.
46
DI DÜNYAYLA TEMAS
Ulusal Standartlar
Alıkonulan mülteciler avukatlar ve hukuki danımanlar,
Misafirhaneye, mültecilerden, sıınmacılardan
Dı iletiim, umumi telefonları kullanmanın çok pahalı olması,
BMMYK, Uluslararası Kızıl Haç, gereince yetkili kılınmı sivil ve görevlilerden baka kimsenin girmesine izin
dıarıdan gelen bir telefon görümesinin yapılmasının mümkün
toplum kuruluları ile konsolosluk temsilcileri ve akrabaları
verilmez. Dier ziyaretçiler çileri
olmaması, mahremiyetin bulunmayıı ve ziyaretçi kabulünün
tarafından ziyaret edilme hakkına sahip olmalıdır. Bu kiiler
Bakanlıı’ndan izin almak zorundadırlar.
çok sınırlı olmasından dolayı kısıtlıdır.
ayrıca telefon, faks ya da elektronik posta yoluyla dı dünyayla
iletiim kurabilmelidir.
Tavsiyeler - Gözetim altında tutulanların avukatları, savunucular, STK temsilcileri, konsolosluk temsilcileri, aile ve arkadaları tarafından ziyaret edilmelerine izin verilmelidir.
Tutulanlara ve ziyaretçilerine yeterli görüme zamanı ve gizlilik salanmalıdır. Tutulanların yasal temsilciler veya savunucular ile ücretsiz olarak telefon görümesi yapmalarına izin
verilmelidir.
PERSONELN MUAMELES
Gözetim tesislerindeki personelin düzgün davranılar sergilemek
gibi bir yükümlülüü vardır; özellikle de meru müdafaa gibi
belirtilen koullar haricinde gözetim altındakilere karı güç
kullanmaları yasaklanmıtır.
Ulusal Standartlar
Mevcut Deil
Alıkonan kiiler genellikle, polis memurları tarafından
uygulanan sözlü ve fiziksel kötü muameleye maruz kalmakta ya
da ahit olmaktadır. Polis memurları genellikle mültecilere karı
umursamaz bir tavır içerisindedir ve hatta gerekçesiz fiziksel
iddet uygulamı ya da karımılardır.
Tavsiyeler - Gerekli dillerde eitimli ve deneyimli çevirmenler aracılıı ile personel ve tutulanların arasındaki iletiim güçlendirilmelidir. Nefsi müdafaa gibi meru sebepler dıında,
hiçbir koulda iddet kullanılmamalıdır. Personelin davranılarına ilikin uygun bir ikayet mekanizması kurulmalıdır. Bütün tutulanlar tesise konduklarında prosedürler hakkında
bilgilendirilmelidirler.
47
ÇOCUKLARIN KORUNMASI
Küçükler ancak “son çare” olarak ve uygun olan en kısa sure
boyunca gözetim altına alınmalıdır. Yetikinler ya da cezai
müeyyidesi olan suçların zanlıları ya da bu suçlardan hüküm
giymi kiilerle birlikte tutulmamalıdır. Sıınma bavurusunda
bulunan çocuk, özellikle de refakatsizse, özel bakım ve koruma
hakkına sahiptir. Ya tespitinde ise hata payları yapılan bilimsel
deerlendirmede hesaba katılmalı, psikolojik olgunluk ve dı
görünü gözönünde bulundurulmalı ve üphe payı çocuk lehine
kullanılmalıdır.
Ulusal Standartlar
Refakatsiz küçüklerin geçici sıınma
Refakatsiz küçükler ya tespiti yapılıp çocukların tutulduu
bavuruları, bu çocukların mümkün olduunca
tesislere gönderilene kadar yetikin misafirhanelerde
hızlı bir biçimde ulusal çocuk hizmetleri
tutulmaktadır.Ya tespit prosedürleri hata payını ya da
kurumunun yönettii barınma merkezlerine
bavurucunun psikolojik olgunluunu gözönünde
yerletirilmeleri için hızlandırılmı bir usulde
bulundurmamakta ve yala ilgili üphe payı çocuk lehine
kullanılmamaktadır.
deerlendirilmelidir. Ya tespitine yönelik
testler tamamlanıp yaları belirleninceye kadar
yetikin misafirhanelerinde tutulurlar. Küçük
yaını kanıtlayabilecek bir belgeye sahip deilse
ya da polis söz konusu belgede belirtilen yaa
dair kukular taıyorsa eer, ya tespitine
yönelik tıbbi testlere bavurulur.
Tavsiyeler - Refakatçisi bulunmayan çocuklar gözetim altına alınmamalıdır. Baka bir seçenein mümkün olmadıı koullarda ise alıkonma süresi olabildiinin en kısası olmalıdır.
Ya tespit prosedürlerini sürdürürken, çileri Bakanlıı hata payı bırakmalı, çocuun psikolojik olgunluunu deerlendirmeli ve yaıyla ilgili belirsizlik durumunda çocuk lehine karar
vermelidir. Sıınma bavurusu yapanlar, ya belirleme testlerinin sonuçları için beklerlerken, yetikinlerle birlikte tutulmamalıdırlar. Çocukların sıınma bavuruları hızla ilem
görmelidir. Refakatçisi bulunmayan çocuk sıınmacılara özel bir özen gösterilmelidir. Özel eitim görmü personel çocukların sıınma bavurularını kolaylatırmalıdır.
48
EKLER
EK 1: Gözetim Anketi
Tarih:
Görümeyi yapan kii:
Görümenin yeri:
sim:
Cinsiyet:
BMMYK / hYd dosya numarası (eer hYd müvekkiliyse):
Mene ülke:
Telefon:
Yakalanma tarihi:
Serbest bırakılma tarihi:
Yakalanma koulları (ev baskını, sokakta, dier):
Gözetim yeri:
Gözetim merkezlerine ve gözetim merkezleri arasında nakil:
Önceki alıkonma tarihleri:
Statü (sıınmacı olarak kayıtlı, polise kayıtlı…):
Mahkeme:
Gözetim merkezindeki koullar
1. Kapatıldıınız yeri olabildiince ayrıntılı olarak tarif eder misiniz?
2. Alıkonduunuz yerin niteliini tarif eder misiniz? Tek kiilik bir mekan mıydı, yoksa toplu
halde bulunulan mekanlar mı? Kalabalık yerler miydi?
3. Alıkonduunuz yerin büyüklüü ne kadardı? Aynı yeri kaç kii paylaıyordu?
4. Alıkonduunuz yerlerdeki uyuma koulları nasıldı? Yataklarınız var mıydı? Yorganlarınız?
Battaniyeleriniz?
5. Gözetim altındakiler günde kaç saat kapalı kalıyordu?
6. Gözetim altındakiler tesiste ne kadar süreyle kalıyordu?
7. Hijyen ve salık koulları
Temiz suya eriiminiz var mıydı? Evet / Hayır
Banyo yapabiliyor muydunuz? Evet / Hayır
Ne sıklıkla?
Sıcak suyunuz var mıydı? Evet / Hayır
Sabun? Evet / Hayır
Mahrem bir yerde sıcak suyla banyo yapabiliyor muydunuz? Evet / Hayır
Tuvaletleri kullanmanıza izin veriliyor muydu? Evet / Hayır
49
Mahrem bir yer miydi? Evet / Hayır
Kapatıldıınız alan temiz miydi (pislik, böcekler)?
Gözetim yerinde hijyen eksikliinden kaynaklanan sorunlar yaadınız mı? (bedensel/deri
hastalıkları)?
8. Kıyafetiniz var mıydı? Kıyafet istediniz mi? Nasıl bir cevap aldınız?
9. Kadınlara: Hijyen pedleri verildi mi ya da hijyenle ilgili baka imkanlar tanındı mı?
10. Kapatıldıınız alanlarda ıık (pencereler, lamba) /ısınma/havalandırma imkanınız var mıydı?
Bu imkanlara eriim konusunda kısıtlamalar var mıydı? Geceleri ııklar söndürülüyor
muydu?
11. Yemek ve içme suyu temin ediliyor muydu? Evetse, verilen yemein niteliini, miktarını ve
çeidini tarif eder misiniz? Yemekler ne sıklıkla çıkarılıyordu?
12. Sosyal faaliyetlere ve/veya hobi faaliyetlere imkan tanınıyor muydu?
13. Siz ve gözetim altındaki dier kiiler dini ibadette bulunabiliyor muydunuz? Eer cevabınız
evetse, koullar nasıldı?
Gözetim Sırasında Bilgilendirme
14. Yakalanma sebepleri size açıklandı mı? Ne kadar süreyle gözetim altında tutulacaınız
söylendi mi?
15. Yakalandıınızda haklarınız bildirildi mi? Örnein tıbbi yardım isteme, iltica bavurusunda
bulunma hakkı gibi…
16. Serbest bırakılmanızın sebepleri söylendi mi?
17. Gözetim merkezinden ayrılırken, eyalarınız (para, telefon vs.) geri verildi mi?
Polisle iletiim
18. Polisin size karı davranılarını tarif eder misiniz?
19. Hiç kötü muameleye (fiziksel ya da psikolojik) maruz kaldınız mı? Evetse, tarif eder misiniz?
Gözetim altındaki baka kiilerin kötü muameleye maruz kaldıına tanık oldunuz mu?
Gözetim altındaki dier kiilerin kötü muameleye maruz kaldıı yönünde bir ey duydunuz
mu? Kötü muamele ya da suistimalden üphelenmenize yol açacak bir ey gördünüz mü?
20. Yaadıınız sorunlar (tıbbi, psikolojik…) hakkında polise ikayette bulundunuz mu?
Bulunduysanız nasıl bir cevap aldınız?
21. Gözetim altındakilerin maruz kaldıı bir kısıtlama aracı (kelepçe…) var mıydı? Hangi
koullarda kullanılıyorlardı?
22. Tek balarına tutulan kiiler var mıydı?Bu hangi koullarda gerçekleiyordu? Gözetim
altındaki kiiler ne kadar süreyle tek balarına tutuluyordu?
23. Gözetim altındakilerin memurlara rüvet vermesi gibi bir ey gözlediniz mi ya da duydunuz
mu? Evetse, ne için?
Salık
24. Hiç salık sorunu yaadınız mı? Tıbbi bakım (doktor/ilaç/hastane) talebinde bulundunuz mu?
mkan tanındı mı? Gözetim altındaki baka kiilerin salık sorunları oldu mu? Tıbbi
bakımdan yararlanma imkanları oldu mu?
50
25. Salık personelinden gördüünüz muameleyi tarif ediniz. Hangi tıbbi prosedürleri
yaptırdınız? Tercümanınız var mıydı? Tehis, tedavi ve muayene size açıklandı mı?
Gördüünüz tedavi yeterli miydi?
Ziyaretler
26. Gözetim altına alındıınızı bir akrabanıza ya da bir arkadaınıza bildirme imkanınız oldu
mu? Ya da polisin böyle bir bildirimde bulunmasını salayabildiniz mi?
27. Telefona eriiminiz oldu mu? Aranmanız mümkün oldu mu?
28. Posta gönderip alabildiniz mi?
29. Ziyaretçi kabul edebildiniz mi? Özel görüme yapmanız salandı mı? Ziyaretler ne kadar
sürdü?
30. Size ulamak isteyen, ama baaramayan biri oldu mu?
Gözetim Altındakilere Farklı Muamele
31. Gözetim altındakiler arasında öyle ayrımlar yapılmı mıydı?
Cinsiyet: Evet/Hayır
Ya: Evet/Hayır
Suç (gözetim altındaki siviller ve suçlular): Evet/Hayır
Suç kategorileri (çok riskli suçlar ve adi suçlar): Evet/Hayır
Statü (hüküm giymi ve duruma bekleyen): Evet/Hayır
Baka ayrımlar: Evet/Hayır
32. Gözetim altındakiler arasında etnisite, din, cinsel yönelim, siyasi görü ve baka gerekçelerle
ayrım yapılıyor muydu?
33. Kadınlar, çocuklar, yalılar, engelliler ya da akıl salıı istikrarlı olmayan gözetim altındaki
kiilere özel bakım sunuluyor muydu?
ltica Bavurusu
34. ltica bavurusunda bulunmayı istediniz mi?
35. Eer öyleyse, bavurunuzu iletmeniz ne kadar zaman aldı?
36. Bu bavuruda bulunmak için ne yaptınız (mektup yazmak, BMMYK’dan ziyaret)?
Gözetim Merkezindeki Sosyal likiler
37. Gözetim altındaki dier kiiler nereden gelmilerdi? Sıınmacı mıydılar?
38. Gözetim altındaki dier kiilerle ne tür bir ilikiniz vardı? Gözetim altındakilerin
birbirleriyle nasıl bir ilikileri vardı?
Görüülen Kiinin Bakı Açısı
39. Bu deneyimin sizi nasıl etkilediinden bahsetmek ister misiniz?
40. Eklemek istediiniz bir ey var mı?
51
EK 2: stanbul Atatürk Havaalanında Gözaltı167
Nijerya’dan Britanya’ya sahte belgelerle seyahat etmekte olan Nijeryalı bir mülteci aktarma sırasında
stanbul Atatürk Havaalanı’nda gözetim altına alınmıtır. Nijeryalı mülteci ülkesinde bir siyasi gruba
üye olduu gerekçesiyle iltica bavurusunda bulunmak istedii konusunda gerek sözlü gerek yazılı
olarak polisi bilgilendirmitir. Nijerya’ya geri gönderilirse ikence ve ölümle karı karıya kalacaını
söylemitir. Polis Nijeryalı mültecinin iltica bavurusunu kabul etmeyi reddetmitir.
Nijeryalı mülteci (“Bay.A”) hYd’ye Türk polisinin kendisini sınırdıı etme giriimleri sırasında u
muamelelere maruz kaldıını aktarmıtır:
•
Bay. A BMMYK ile görümek için birçok kez talepte bulunduunu, polisin bütün taleplerini
geri çevirdiini aktarmıtır. Polis onu Nijerya’ya giden bir uçaa bindirmeye çalıırken, Bay
A baırmaya balamı ayak diremitir. Polis onu zorla uçaa bindiremeyince, sürükleyerek bir
banyoya götürmü, ellerini balayıp yere atmıtır. Bay A’nın baırıp çaırmasına son vermek
için polis memurları ona tokat atmılar, sonra da anlattıı üzere nefes alamaz hale gelinceye
dek azını tıkamılardır. Bay A polis memurlarının sırayla ayakkabılarıyla kafasına bastıını
anlatmıtır. Polis memurları, Bay A’nın ellerindeki baı sıkmılar, bu da kan dolaımının
yetersizlii yüzünden ellerinin imesine sebep olmutur. Yaklaık 20 dakika sonra, Bay A
havaalanının transit bölgesindeki gözetim merkezine götürülmütür.
•
ki gün sonra, polis yine Bay A’yı Nijerya’ya giden bir uçaa bindirmeye çalımıtır. Bay A,
iltica bavurusunda bulunma talebiyle ilgili havaalanındaki amirleriyle görümek için tekrar
tekrar istekte bulunmutur. Polis efiyle konuma ya da iltica bavurusunda bulunma fırsatı
kendisine tanınmamıtır. Bay A uçaa binmeyi reddedip baırıp çılıklar atmaya balamıtır.
Polis memurlarını BMMYK temsilcisiyle görümek istedii ve bunu yapmasına izin
verilinceye dek uçaa binmeyecei konusunda yine bilgilendirmitir. Polis memurları onu
zorla uçaa bindirememiler ve Bay A havaalanının transit bölgesindeki küçük kapalı bir
odaya alınmıtır. Bu odada bulunduu sırada, polis memurları onu birkaç kez tekmeleyip
dövmütür. Bay A, iddiasına göre, “helikopter” pozisyonuna sokulmutur: elleri ve ayakları
arkasından balanmıtır. Bu vaziyette iki saat boyunca yalnız bırakılmıtır. Saat 17.10
sularında polis memurları onu bu vaziyetten çıkarmılar ve gözetim merkezinin bekleme
odasına götürmülerdir.
hYd’nin BMMYK ile temas kurarak ve Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’ne bavuruda bulunarak
alıkonmayı sona erdirme çabalarına karın Bay A bundan kısa süre sonra Nijerya’ya geri
gönderilmitir. Nerede olduu halen bilinmemektedir.
167
Bay A, 21 Aralık 2006 tarihinde yardım talebiyle Helsinki Yurttalar Dernei’ni aradı. 24 Aralık 2006
tarihinde sınır dıı edildi.
52
EK 3: Zeytinburnu Misafirhanesi’nde Tıbbi Tedavi168
Suriyeli bir mülteci, Zeytinburnu Misafirhanesi’nde polisin, baındaki ciddi bir yara için tıbbi
tedaviyi reddettiini anlatmıtır:
“Evde bulunduumuz sırada, elleri silahlı bazı Türkler eve daldı. Çete üyesiymiler. Kavga çıktı
ve kendimizi savunmaya baladık. Biri kafama vurdu. Aır bir kanama baladı. Adamlar
gittikten sonra, arkadaım beni hastaneye götürdü. Hastaneye gidebilmek için çevremizdeki
insanlardan para toplamamız gerekmiti. Oraya gittiimizde, adamların bizi izlediini anladık.
Hastaneye girdiler ve sorun çıkarmaya baladılar. Polisi aradım. Gerçi o arada baıma birkaç
diki atılmıtı.
Polis hastaneye vardıında, adamlar gitmilerdi. Karakoldaki polis bizi sorguladı. Beni yine
hastaneye götürdüler çünkü hâlâ kusuyordum. Röntgen filmi çekildi, ama sonucu bana
söylemediler.
Polis ertesi gün bizi Zeytinburnu Misafirhanesi’ne aktardı (çünkü oturma iznimiz yoktu). Yaram
için bir doktor göremedim, arı için de ilaç alamadım. Polise en azından bir doktora gidip
dikileri aldırmama ve yaramı temizletmeme izin vermesi ricasında bulundum. Çok fazla kan
kaybetmitim ve sürekli midem bulanuyordu. Hapishanede birini görmeye bir doktor geldiinde,
polise onu görmeme izin vermesi için yalvardım. Doktor dikileri aldı, ama çok acıdı, çünkü bana
hiç ilaç vermediler. Bir yataa bile uzanamadım, çünkü onlarca insan olmasına karın yalnızca
16 yatak vardı. Biri bana battaniyesini verdii için anslıydım. Baımın altına yastık niyetine
birkaç giysi koydum. Ancak 17 gün sonra yaram için bir tedavi görebildim.”
168
Karakola alınma tarihi 8 Austos 2007
53
EK 4: Kırklareli Gazi Osman Paa Misafirhanesinde Kötü Muamele
Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde gözetim altında tutulanların aktardıına göre 15 Mayıs
2007’de, büyük bir kavganın ardından polis memurları gözetim altında tutulanlardan kavgaya
karıtıı iddia edilen sekiz kiiyi ciddi biçimde dövmülerdir. Anlatılanlar arasında özellikle dikkat
çekici olan iddia, bazılarının falakaya yatırıldııdır. Aaıda, olaylara tanık olan Somalili üç erkek ve
be kadınla 16 Mayıs 2007 tarihinde yapılan görümelere dayanarak olayların bir özeti yer almaktadır.
Ayrıca bu görümelerden bazı alıntılar da eklenmitir.
Olayların özeti
Öleden sonra 15.00 sularında, gözetim altındakiler misafirhanenin bahçesindeyken polisle aralarında
kavga çıktı. Hamile bir Somalili kadın, civardaki bakkallardan birinden misafirhaneye gelen çıraktan
bedava süt istemiti. Çırak ona hakaret edip vurdu. Olayı gören iki polis memuru duruma müdahale
etmedii için çırak ile kadının yakınında bulunan Somalili erkekler kadına yardım etmek için araya
girdi. Bir kargaa patlak verdi. Yanlarında köpekler bulunan yaklaık 12 polis memuru, havaya ve
gözetim altındakilere ate açmaya baladı. Kimse vurulmadı. nsanlar kaçımaya baladı. Kısa süre
sonra jandarma, sivil ve resmi giyimli polislerden oluan takviye kuvvetler geldi. Gözetim
altındakilerin anlatımlarına göre polislerde tabancalar, coplar, demir borular ve gaz bombaları vardı.
Bazı insanlar misafirhanenin içine kaçtılar (binanın kapıları açıktı) ve battaniyeleri yaktılar. Bir saat
içinde kavga yatıtırıldı ve polis kontrolü ele geçirdi. Polis kadınlar ve erkekleri ayırdı, sonra da
kavgadan kimin sorumlu olduunu bulmak için insanları küçük gruplar halinde sorgulamaya baladı.
Gözetim altındakilerin iddiasına göre, misafirhanede tutulanların neredeyse tamamı -hamileler,
çocuklar ve hastalar gibi hassas konumdaki kiiler dahil- dayak yedi ve gaza maruz kaldı, 25 kii aır
yaralandı. Örnein biri, baına aldıı bir darbe sonucu yüzünden yaralanan bir arkadaının durumunu
anlattı (detay için ifade 1’e bakınız). Bir dieriyse kronik ve ciddi salık sorunları (sık gelen bayılma
nöbetleri dahil) nedeniyle yataında dinlenirken dayak yediini anlatmıtı.
Bildirildiine göre, akam saat 19.00 sularında, polis gözetim altındakileri sorgulamayı bitirdikten
sonra, altı erkek ve iki kadın bir polis arabasıyla kampın arka tarafında kalan karanlık bir bölgeye
götürüldü. Polis onları yumruk, tekme ve coplarla dövdü. Bazıları falakaya maruz kaldıklarını aktardı
(ifade 1, 2 ve 3’e bakınız). Kadınlardan biri dayak sırasında bayıldıını, hastaneye kaldırıldıını, ama
hiçbir tedavi görmediini anlattı (bakınız ifade 3).
Tanık ifadeleri
fade 1: Görümemiz sırasında, yanında olay günü falakaya yatırılmı bir mülteci bulunan Somalili
bir erkek o gün patlak veren olayları öyle anlattı:
Olaylar öleden sonra 15.00 sularında patlak verdi. Somalili bir kadın bakkaldan süt istedi. Hiç
parası yoktu, bakkaldan süt istedi. Adam onu sözlü olarak aaıladı, hakaret etti ve Afrikalı
olmasıyla ilgili bir eyler söyledi. Aralarında bir iletiim sorunu vardı. Sonra ona vurdu. Kadının
ve bakkalın yanında iki polis duruyordu. Polisler tepki vermedi. Adamın kadına vurduunu
görünce biz de kadını savunmak istedik. O sırada hava almak için dıarıdaydık, bu yüzden
adamın ne yaptıını hepimiz görmütük.
lk bata 12 polis vardı. Polisler ate açtılar. Bazen bize, bazen de havaya ate açıyorlardı. Çok
ate ettiler […] Polise ta atmaya baladık. Kimse vurulmadı, ama bize ate etmeye
çalııyorlarmı gibi görünüyordu. Köpeklerini de kullanıyorlardı. […] Sonra, daha fazla yardım
istediler. O zaman sivil polislerin yanı sıra jandarmalar da geldi. Sonradan gelenlerin yanında
coplar ve demir çubuklar vardı. Bazılarının yanında ok silahı vardı.
54
Kadınlardan koamayıp yere düenler oldu. Biz polisten ve köpeklerden kaçmaya çalıırken, polisler
gelip düen kadınlara giriti. Yerdeki kadınlardan birine yardım etmeye çalıan bir adam vardı.
Polis adamı görüp kafasına vurdu. Adamın baı yarıldı. Yara sol gözünden balayıp baının
arkasına kadar uzanıyor.
Bazı insanlar hücrelerindeydi. Kapılar açıktı (bu yüzden de odalarına gidebilmilerdi).
Battaniyelerini yaktılar.
Daha fazla sayıda polis geldi. Yaklaık 300 ya da daha fazla polis vardı. Olay öleden sonra
15.00’den akam 19.00’a kadar sürdü. Kavga aaı yukarı 16.00 sularında son buldu.
17.00’ye kadar bizi dövüp tehdit ettiler. Polisler gelip kimin balattıını, battaniyeleri kimin atee
verdiini vs. örenmeye çalııyordu. Bir seferde içimizden üç-dört kiiyi alıp götürüyorlardı.
Odalarımıza gitmeden önce aaçların altında oturuyorduk, aaçların altında oturmakta olan altı
erkei alıp gittiler. Bana polisin onları [altı adam, iki de kadın] hiç kameranın olmadıı, hiç
kimsenin onları göremeyecei karanlık bir yere götürdüü anlatıldı. Onlara yüksek sesle hakaret ve
taciz ediyorlardı. Ayaklarına vurdular. Falakaya yatırdılar. imdi içlerinden bazıları yürüyerek
banyoya bile gidemiyor.
Hâlâ tehdit altındayız. Her seferde içimizden dört kiiyi alıp sorguya götürmeye devam ediyorlar.
Sorguda olayın arkasında kimin olduunu soruyorlar. […] Durumu çok ciddi olan bir adam
vardı, ona arı kesici bile vermediler.
fade 2: Birinci ifadeyi veren kiinin yanındaki mülteci olayları öyle anlattı:
ki arkadaım size hikayeyi anlattı. Söyleyecek baka bir eyim yok. Çok yorgunum.
Konuamayacaım.
Futbol oynuyorduk. Bakkalın kadına vurduunu gördüm. Polis de yakınlarındaydı.
Kavga bittiinde erkeklerin hepsi kadınlardan ayrılmıtı. Bizi ayrı bir yere götürdüler. Biz sekiz
kiiyi arabayla, kampın arka tarafında, hiç ıık olmayan baka bir yere götürdüler. Bizi
dövdüler, sonra biri gelip daha fazla dövmeleri için emir verdi. Vücudumun her yerine dayak
yedim. Altı polis vardı. Yüzlerini gayet iyi biliyorum. Bize botlarıyla, sopalarla, yumruklarla
dayak attılar. Ayaklarımın altını dövdüler, böbreime ve baıma darbe aldım. En fazla da
dizlerim acıdı.
fade 3: Falakaya yatırıldıını iddia eden bir kadın:
Yataımdaydım, saçlarımdan sürüklediler […] Beni sürükleyerek dıarı götürdüler. Çok fena
dövülenlerden biriyim. Vücudum ve yüzüm arıyor. Yüzüme, sırtıma vurdular, böbreklerime
yumruk attılar. Ayaklarımın altına vurdular. Dayak yerken bayıldıım için beni hastaneye
kaldırdılar. Hiç arı kesici verilmedi. Beni tehdit ediyorlardı, öldüreceklerini söylüyorlardı. Polis
yine gelip beni dövecek diye korkuyorum.
fade 4: Kavgaya sırasında arada kalan hamile bir kadının anlattıkları:
Dün hepimiz dövüldük. Hepimizin, çocukların bile gözlerine gaz sıktılar. Baka hamile kadınlar
da vardı […] Polisin dövdüü bir adam vardı. Polisten kaçarken bana sarıldı, polis bana da
vurdu. Bana sopalarıyla vurdular. Hastaneye gitmemize izin verilmedi.
55
EK 5: Kırklareli Emniyet Müdürlüü Yabancılar ubesi’nde ltica Bavurusu
Mülakatları169
Kırklareli Emniyet Müdürlüü Yabancılar ubesi’nde gözetim altında tutulan iki kii, geçici sıınma
bavuruları sırasında maruz kaldıkları muameleyi öyle anlatıyor:
fade 1
“Polis, sabah erkenden beni hücremden çaırıp karakolda mülakata aldı. lk gün duvara karı,
yaslanmaksızın akam saat 18.00’e kadar oturttular. Durmadan yanıma gelip, ülkeme dönmeyi
kabul ettiime dair bir kaıt imzalarsam gidebileceimi söylediler. Kabul etmedim. Sonra parmak
izimi alıp gitmeme izin verdiler. Ayrıca tokat attılar, ama acımadı. Orada hiç yiyecek vermediler,
banyoyu kullanmama da gün boyunca izin vermediler.
kinci gün mülakat yapıldı, arkadaım tercümanlık yaptı. Mülakat bir polis memurunun
bürosunda gerçekletirildi. Polis birçok soru sordu, ben de cevaplamayı reddettim. Onlara
güvenmiyordum. Bana durmadan eve dönmeyi isteyip istemediimi sordular. Sonra da polis bana
baırmaya baladı. Ülkeme dönmeme izin vermeyeceklerini, 4-5 yılımı daha hapishanede
geçireceimi söylediler. Mülakat sırasında durmadan bana dokunup Hıristiyan olduumu
söylediler. Irkçı bir küfür de ettiler, ama her eyi anlayamadım.
Polis memuru dizüstü bilgisayarında pornografik bir film oynatıyordu. Memur filme iaret edip
“Hiç böyle yaptın mı?” diye soruyordu. Filmdekiler dans ediyorlardı. Polisler de benim dans
etmemi istediler, filmde ne yaparlarsa benim de yapmamı istediler. Benden istediklerini yapmadım.
Saat 16.00’da hücremize dönmemize izin verdiler.
Ertesi gün beni karakola geri götürdüler. O zamana kadar açlıktan bayılacak hale gelmitim, en
son önceki gün yemek yemitim çünkü. Yine duvara yaslanmayacak ekilde oturtuldum. Yanımda
bir satı makinesi vardı, ben de ona yaslandım. Bir polis bunu gördü ve bana baırdı, ama canımı
yakmadı. Yine tuvaleti kullanmama ya da su içmeme izin vermediler. Beni geri götürürlerken,
banyoyu kullanmama izin vermesi için polise yalvardım, ama hücreye dönene kadar tuvalete
giremedim. O gün, baka bir pornografik film seyrettikleri sırada soyunmaya zorladıkları
arkadaımla aynı odada bulunuyordum (fade 2). Arkadaım külodunu dahi çıkarmak zorunda
kaldı.”
fade 2
Her gün çevirmenlik yapmam için baka baka insanlarla birlikte beni arabayla merkeze
götürüyorlardı. Polis bizi duvarın yanına oturtuyor, yaslanmamıza izin vermiyordu. Su ya da
yiyecek alamıyordum. ki gün çevirmenlik yapmaya gittim.
Mülakatım için gittiim gün, polis kıyafetlerimi çıkarmamı ve dizüstü bilgisayarında oynattıı
pornografik bir filmi izlememi istedi. Film bitinceye kadar kıyafetlerimi çıkarttırdılar. Polislerin
ve merkezde gözetim altında bulunan birçok kiinin önünde çırılçıplak kalmıtım. Polisler
vücuduma baktılar, güldüler, bana dokundular ve cinsel organlarımın büyüklüü hakkında
yorumlarda bulundular. “Bakalım Hıristiyan mı, Müslüman mı” dediler. Bu yorumlar herhalde
bir 10-15 dakika sürdü. Bu olaydan sonra hep korktum. Polisler odamı kontrol etmeye
geldiklerinde korkuyordum. O günden sonra uyuyamadım.
169
56
Söz konusu olayların 16-18 Ocak 2007 tarihleri arasında yaandıı ifade edilmitir.
Bu rapor ngiltere Bakonsolosluu’nun maddi katkılarıyla hazırlanmı ve basılmıtır.
çerii, destek veren kuruluun görülerini yansıtmayabilir.
hYd Mülteci Destek Programı 2006-2007 yılı çalımalarına destek veren kurumlar
www.europa.eu.int
www.osiaf.org.tr
www.boell-tr.org
www.ohchr.org
www.acdi-cida.gc.ca
www.hyd.org.tr
Helsinki Yurttalar Dernei: Tomtom Mah. Kumbaracı Yokuu 50/3 Beyolu 34433 stanbul;
T: (0212) 292 68 42 F: (212) 292 68 44 [email protected]
hY d – Mülteci Savunuculuk & Destek Programı: Tomtom Mah. Kumbaracı Yokuu 50/3 A,
Beyolu 34433 stanbul; T: (0212) 292 48 30 F: (212) 292 48 34 [email protected]

Mülteci Gözetim Raporu - Helsinki Yurttaşlar Derneği

Transkript

Benzer belgeler

Davetiye

Sevkiyat Öncesi Ürün Uygunluk Değerlendirme Programı

„Residenzpflicht“ karşi - Irkcilik istemiyoruz

Niedersachsen´daki mültecilerin bulusmasina davet Sevgili dostlar

1 - Intro

Geri alma davasına (Widerverfahren) ilişkin bilgi (Infoblatt)

Video Gözetim Çözümü

Siber Gözetim ve İstihbarat Savaşları

Yönetim Kurulu`ndan