ünite 2

BÖLÜM 2
DONANIM – İÇ DONANIM –
Günümüzde yaygın olarak kullanılan bilgisayarlara “Kişisel Bilgisayar” anlamında PC
adı verilmektedir. İlk PC, 1981 yılında IBM firması tarafından üretildi.
Bilgisayar sisteminin düzgün çalışabilmesi için gerekli olan, sabit disk, disket ve
CD/DVD sürücüleri, monitör, fare, vs. gibi her türlü fiziksel araca donanım (hardware) adı
verilir.
Bilgisayarı oluşturan parçaların içine takıldığı ve parçaları bir arada tutan metal kutuya
Bilgisayar Kasası adı verilmektedir. Kasalar şekil itibariyle iki çeşittir: Yatay kasalar (Slim
Case) ve Dik kasalar (Tower Case). Slim case ve tower case arasındaki fark kasanın birinde
dikey olarak monitörün yanında veya yerde, diğerinde de yatay olarak monitörün altında
durmasıdır. Bir bilgisayarı oluşturan donanım birimlerini incelerken kasanın içinde yer alanlar
(iç donanım) ve dışında kalanlar (dış donanım) diye ayıracağız.
İç Donanım Birimleri: Bu kısımda anakart, işlemci, ekran kartı, bellek, sabit diskler, ses
kartı, CD/DVD sürücüleri, disket sürücüleri, CD yazıcılar, faks modem, ethernet kartı gibi
dahili donanım birimleri açıklanacaktır.
Anakart - Mainboard
Anakart üreten şirketler,
konnektörler, işlemci soketleri,
portlar, işlemci fanı bağlantıları ve
hatta vida deliklerinin yerleşimi
için genel rehberleri uygularlar.
Bunu yapmalarının nedenini, daha
geniş kullanıcı kitleleri tarafından
tercih edilmek istemeleri ve
piyasada rekabet şansı ile bir
standart yakalamak olarak
belirtebiliriz. Unutmayalım ki tüm
anakartların özelliklerini anlatmak
mümkün değildir, ancak genel bir
bakış ile anakartların temelde ne
görevi olduğunu açıklayabiliriz.
Anakart, mikro işlemci de dahil
olmak üzere en temel parçaların
takıldığı veya üzerine monte
edildiği parçadır. Anakart üzerinde
bilginin biryerden başka bir yere
taşınabilmesi için veri yolları bulunmaktadır. RAM ve ROM gibi bellek türleri, ses kartı,
faks/modem kartı gibi bileşenler anakart üzerindeki genişleme yuvalarına takılmaktadır.
Bilgisayarda bilgiler mikro işlemci tarafından bellekte işlenir, harddiskte ve diskette
saklanır, ekranda görüntülenir. Bu açıdan bilgilerin bellekten hard diske veya ekrana
gönderilmesi gerekir. Bilgisayarın bileşenleri arasında yapılan bilgi transferi işlemi sırasında,
1
bilgilerin taşındığı hatlara (veri yolu) değişik adlar verilmektedir. En eski ve en çok kullanılan
bilgi taşıma tekniğine ISA (Industry Standard Architecture) adı verilmektedir. ISA bilgi
taşıma teknolojisi çok hızlı işlemciye sahip bilgisayarlar piyasaya verilinceye kadar
(1990’ların ortaları) yeterli oluyordu. Mikro işlemcilerin hızları artmaya başlayınca ISA
teknolojisi yetmemeye başladı. Bu olayı tek şeritli uzun bir yolda spor bir arabanın rampa
çıkan yüklü bir TIR’ı izlemesi olayına benzetmek mümkündür.
Bu dar boğazı aşmak için 1993 yılı başlarında önce VESA Local Bus (VLB) adında veri
taşıma teknolojisi kullanılmaya başlandı. VESA Local Bus’ın piyasaya verilmesinden kısa bir
süre sonra en büyük mikro işlemci üreticisi konumundaki Intel, PCI (Peripheral Component
Interconnect) adı verilen yeni veri yolu teknolojisini üretti. Günümüzde bu veri yolu
teknolojisini kullanan bilgisayarlar daha iyi performans sağlamaktadır. Günümüzde üretilen
Modem ve Ses kartları 16 bitlik ISA genişleme yuvalarına takılabilirken, grafik ve TV kartları
PCI genişleme yuvalarına takılmaktadır.
Anakart ile birlikte hard disk ve disketleri anakart arasında bağlantı kurmada kullanmak
üzere yassı kablolar verilmektedir. Kablonun bir ucu ana kartın IDE1 olarak adlandırılan
çıkışına, diğer ucu ise hard diske takılır.
Satın alacağınız anakart ile birlikte hard disk ve CD-ROM kablosundan başka disket
sürücüsünü, seri ve paralel çıkışları karta bağlamada kullanabileceğiniz kablolar
verilmektedir.
CPU- Mikro İşlemci
CPU, bilgisayarın en önemli parçası veya bileşenidir.
Buna bilgisayarın beyni de denilmektedir. Bütün
karşılaştırmalar, matematiksel işlemler CPU tarafından
yapılır.
Dünyada daha çok üç firmanın ürettiği CPU’lar tercih
edilmektedir. Bu üç firma Intel, Cyrix ve AMD’dir. AMD
işlemcileri de tercih edilmelerine rağmen en çok kullanılan
işlemci Intel firmasının ürettiği işlemcilerdir.
Piyasada bulunan bütün mikro işlemciler
gösterebilecekleri performans hariç Intel tarafından
üretilenlerle uyumludur.
Günümüzdeki işlemcilerde Centrino teknolojisi de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Daha çok taşınabilir bilgisayarların işlemcileri artık centrino teknolojisinden
faydalanmaktadır (Centrino, Intel tarafından dizüstü bilgisayarlar için geliştirilmiş platformun
adı olup, işlemci, anakart çipseti ve kablosuz ağ kartı içeren bir kombinasyondan oluşur).
Ses Kartı
Standart olarak bilgisayarın içinde zil sesini çıkarmak,
kullanıcıyı uyarmak amacıyla kullanılan kısıtlı özelliklere sahip
bir hoparlör bulunmaktadır. Eğer bilgisayarınıza ses özelliği
vermek istiyorsanız, eğer yoksa, bilgisayarınıza bir ses kartı
eklemeniz veya ses kartı içeren bir bilgisayar edinmeniz gerekir.
Bilgisayara takılan ses kartı sayesinde kelime işlem
programları ile hazırlanan yazılara ses bilgisi ekleyebilir, oyun
2
programlarının ses efektlerini net ve kaliteli bir şekilde duyabilir ve bilgisayarınızı bir ses
kayıt aracı olarak kullanabilirsiniz. Piyasada değişik tip ve özellikte ses kartları var.
Bellek
Bellek, bilgisayara girilen bilgilerin geçici olarak saklandığı elektronik ortamdır.
Bilgiler bellekte elektrik ile tutulmaktadır. Elektrik kesilir kesilmez bellekte tutulan bilgiler
kaybolur. Günümüzde satışı yapılan bilgisayarlar en azından 128 MB’lık belleğe sahiptir.
DOS ortamı için yazılan çok sayıda ticari program için 1 MB’lık bellek yeterli olmaktadır.
DOS ile çalıştırılan PC’lerde belleğin ilk 640KB’lık kısmına standart bellek, 1 MB’ dan
sonrasına ise genişletilmiş bellek adı verilmektedir. Bilgisayarda ROM ve RAM olmak üzere
2 türlü bellek bulunmaktadır.
Rom Bellek (Read Only Memory)
İçeriği kullanıcı tarafından değiştirilemeyen
ve yalnızca okunabilen bellek türüdür. Bu tür
bellekte tutulan bilgiler, bilgisayarın üretimi
sırasında kaydedilir. Rom bellekte
bilgisayarın açılışı sırasında çalışan kısa
programlar bulunur. Bu programlara BIOS
adı verilmektedir. BIOS, bilgisayar parçaları ile işletim sistemi arasında köprü görevini
üstlenen programdır.
Ram Bellek (Random Access Memory)
Bilgisayardaki bütün bilgilerin geçici olarak saklandığı, işletim sistemi ve diğer programların
çalıştırıldığı elektronik ortamdır. Çalıştırılmak istenen program belleğin o sırada boş olan
kısmına sığmıyorsa programın çalışması mümkün değildir. Ram belleğe bazı kaynaklarda
Ana Bellek adı verilmektedir. Günümüzde standart özelliklere sahip bilgisayarlarda ortalama
128 ve 256 MB bellek bulunmaktadır.
Bilgisayarın belleği ne kadar olursa olsun ek teknikler kullanılmadan DOS, belleğin
ancak ilk 640 KB’lık kısmını kullanabilmektedir. Bu nedenle bilgisayar belleğinin ilk 640
KB’lık kısmına Conventional (geleneksel bellek) adı verilmektedir. Bilgisayar belleğinin 6411024 arasında kalan 384 KB’lık kısmına ise Uzatılmış bellek adı verilmektedir. Bu belleğin
kullanılabilmesi için HIMEM.SYS gibi özel bir programa gerek duyulur. Bilgisayar
belleğinin 1024 KB’ tan Sonrasına ise Genişletilmiş bellek adı verilmektedir. Bu belleği
Windows kullanabilmektedir.
Piyasada kullanılan 32 pinli ramlar yanında son zamanlarda 168 pinli ve SDRAM
olarak adlandırılan bellek modülleri yaygın olarak kullanılmaya başlandı.
Grafik Kartları (Ekran Kartları)
Grafik kartları bilgisayarın mikro işlemcisinden alınan bilgileri ekranda gösterilecek
şekle dönüştürmeye yararlar. Yani grafik kartı bilgisayarın mikro işlemcisi, dolayısıyla ana
kartı ile ekran arasında köprü görevi üstlenmektedir.
Bilgisayarın merkezi işlemci biriminden (CPU) gelen sinyalleri grafik kartı ne kadar
hızlı bir şekilde ekrana gönderirse görüntüler o kadar hızlı ekrana gelir. Bundan 10 yıl
3
öncesine kadar bilgisayarlarda değişik ekran tipleri kullanılıyordu. Ancak son yıllarda hemen
hemen bütün bilgisayarlarda VGA (Video Graphic Array) tipindeki grafik kartları
bulunmaktadır.
Disketler ve Disket Sürücüleri
Bilgisayarın kapatılması veya elektriğin kesilmesi halinde bellekteki bilgiler silinmektedir. Bellekte geçici olarak saklanan bilgileri kalıcı olarak saklayabilmek için bilgilerin
manyetik bir ortama aktarılması gerekir.
En çok kullanılan manyetik ortamların başında hard disk ve disketler gelmektedir.
Disketler bilgisayara takılıp çıkartılabilinirken, hard diskler bilgisayarda sabit olarak kalıyor.
Disketlerin hem kapasiteleri hem de disketten bilgi okuma ve yazma hızı hard disklere göre
son derece düşüktür. Ayrıca hard diskler disketlere göre daha dayanıklı ve uzun ömürlüdür.
Hard diskler hakkında detaylı bilgi daha sonra verilecektir.
Disketler, boyutlarına göre ikiye ayrılmaktadır: 3.5” ve 5.25”. Aşağıda şekli verilen 3.5
inçlik disketlerin düşük ve yüksek kapasiteli olanları bulunmaktadır. Yüksek kapasiteli
sürücüde hem yüksek hem de düşük kapasiteli disketlere okuma ve yazma işlemi yapılabilir.
3.5” disketlerin düşük kapasiteli olanlarına “DD” adı verilmekte ve bu disketler toplam
720 KB bilgiyi
alabilmektedir. HD adı
verilen yüksek kapasiteli 3.5”
disketler ise DD’lerin iki katı
kadar yani 1.44 MB bilgiyi
depolayabilirler. 5.25”
disket ve disket sürücülerinin
de düşük ve yüksek kapasiteli
olmak üzere iki türlüsü
vardır. Düşük kapasiteli
olanlara DD adı verilmekte
ve 360 KB kadar bilgiyi
saklayabilmektedir. HD adı
verilen yüksek kapasiteliler
1.2 MB bilgi alabiliyorlar.
Günümüzde artık 5.25” ve
düşük kapasiteli olan (360
Kb) DD disketler
kullanılmıyor.
Düşük bir ihtimal de
olsa, birçok bilgisayar
kullanıcısı hard disklerinin
başına gelebilecek olası kötü
olaylardan (ki bunlardan en önemlisi zararlı misafirler “virüsler” veya diğer teknik sorunlar)
bilgilerini korumak amacıyla Hard disk’lerindeki bilgileri disketlere yedekliyorlar (kopyasını
alıyorlar).
4
Sabit Diskler – Hard Diskler
Günümüzde bilgisayarlar sabit diskleri ile
satılmaktadır. Bütün programlar hard diske ihtiyaç
duymaktadır. Ancak bazı küçük programların da sabit disk
üzerinden çalışmaya ihtiyaç duymadıklarını da
unutmamakta fayda vardır. Kullandığımız işletim
sistemlerine göre hazırlanmış sıradan bir program bile
hard diskte 10-15 MB yer kaplamaktadır. Grafik arayüzlü
programlar çalışırken daha çok kapasiteye ihtiyaç
duyarlar.
Bilgisayarı boyama ve çizim işlemleri için kullananlara yüksek kapasiteli bir hard disk
gerekebilir. Ancak Word ve Excel gibi programları kullananlar için piyasada bulunan düşük
kapasiteli bir hard disk yeterlidir. Piyasada satılan en düşük kapasiteli hard disk 20-40 GB
kapasiteli olanlardır.
Optik Diskler ve Sürücüleri
Optik diskler temelde iki çeşittirler. CD’ler (compact disk) ve DVD’ler (Digital
Versatile Disc). Optik diskleri okuyabilmek için optik disk sürücülerine ihtiyaç duyulur. CDsürücülerinin ve DVD-sürücülerinin standart modellerinde bilgi yazabilme özelliği yoktur.
Yani boş bir CD’ye yada boş bir DVD’ye bilgi kaydetmek için CD-yazıcısına veya DVDyazıcısına ihtiyaç vardır. Görüntü itibarıyle CD ve DVD’ler birbirlerine çok benzerler. Hatta
tamamen aynıdırlar bile diyebiliriz. Ancak kullanım amaçları ve kapasiteleri bakımından
farklılıkları mevcuttur. DVD’ler yaklaşık olarak 7 tane CD kapasitesine sahiptir. Özellikle
film ve müzik endüstrisinde sıklıkça tercih edilmekte olan optik disk tipi DVD’lerdir.
Optik diskler temelde üç ceşittir. Yalnızca okunabilir (ROM), üzerine bilgi bir kez
yazılabilen (+R) ve istenildiği kadar yazılıp silinebilen (+RW) yani bildiğimiz standart
diskler gibi kullanılabilen optik diskler. Bunları CD’ler için ve DVD’ler için şöyle
sıralayabiliriz.
Compact Diskler
(CD’ler)
DVD’ler
1-CD-ROM
1-DVD-ROM
2-CD+R
2-DVD+R
3-CD+RW
3-DVD+RW
Değişik okuma hızlarına sahip modelleri vardır. 8X, 16X, 24X, 32X, 40X, 48X ve 52X
hızları vardır (X burada hızı ifade etmek için kullanılmaktadır). Yakın zamana kadar
bilgisayarlar arası bilgi taşıma işlemi daha çok disketler aracılığı ile yapılıyordu. Şu anda bu
ortamın yerini çok kullanışlı olan Flash Bellekler almıştır (Flash Memory). Yakın bir zamana
kadar yazılımcı firmalar için programları satmak ve dağıtmak için disketler tek araçtı. Artık
firmalar programları CD-ROM ve DVD-ROM’lar ile satışa sunmaktadır. En yüksek kapasiteli
disket 1.44 MB bilgi alabilirken bir tek CD-ROM 650 MB civarında bilgiyi
5
depolayabilmektedir (450 tane 1.44 MB kapasitesinde disket). Bir çok yazılımcı firma artık
programları CD-ROM içinde satmaya başladılar.
Disketten bilgi okumak için bilgisayarda disket sürücüsünün bulunması nasıl gerekiyorsa, CD-ROM içinde gelen bilgilere erişebilmek için de CD-ROM sürücüsüne gerek
vardır. Bildiğimiz CD-ROM sürücüleri disket sürücülerinden farklı olarak şimdilik yalnızca
okuma yapabiliyorlar. Bilinen CD-ROM sürücüleri, CD-ROM’lara bilgi yazamazlar. Boş
CD’ler üzerine bilgi kaydetmek için CD-yazıcıları kullanılır (CD-Writer). İstenildiği takdirde
bilgisayarınız kasası üzerinde iki tane CD sürücüsü mevcut olabilir. Günümüzde bilgisayarlar
CD-ROM sürücüsü ile birlikte satılıyor. Bir de CD-yazıcısı alınabilir veya CD-yazıcıları ayni
zamanda okuma işlemi de yapabildikleri için CD-okuyucuları yerine CD-yazıcıları kasa
üzerinde değiştirilebilir.
CD-ROM sürücülerinin bilgi okuma hızları disketlerden daha hızlı olmalarına rağmen
hard disklere göre biraz düşüktür. CD-ROM sürücüleri temelde iki türlüdür. Dahili (Internal)
ve Harici (External). Harici olanlar bir kablo ile bilgisayara bağlanırken, dahili olanlar disket
sürücüleri gibi bilgisayarın boş bir yuvasına takılmaktadır. Harici olanları bir bilgisayardan
söküp başka bir bilgisayara takmak kolaydır. Son birkaç yıldır harici CD-ROM sürücüleri ilgi
görmektedir.
CD sürücüleri ve CD’ler gibi DVD sürücüleri ve DVD’ler de günümüzde sıklıkça
kullanılmaktadırlar. Artık filmler ve büyük programlar DVD’ler içerisinde satışa
sunulmaktadır. Eskiden bir film için iki CD veriliyordu. Ancak kapasite bakımından daha
yüksek olan DVD’ler içerisine birden fazla film bile kaydedilebilir.
CD Yazıcı
CD'lere bilgi kaydetmemizi sağlayan cihazlardır. CD yazıcılar iki türde CD'ye kayıt
yaparlar:
1-CD-R(yazılabilir)
2-CD-RW(tekrar tekrar yazılabilir)
CD-RW sürücü yalnızca CD üzerine yazmaya değil, CD okumaya da yarar. Böylece
bu tür bir sürücü aynı zamanda bir CD-ROM sürücü olarak da kullanılabilir. CD-RW' in
asıl avantajı ucuzluğu ve uzun ömürlülüğüdür. Yalnız çoğu CD-RW sürücü CD-ROM' ları
çok yüksek hızda okumuyor.
CD yazıcıların hızı CD-ROM sürücülerde olduğu gibi x değerleri ile(yani 150kB/S kaç
kat hızlı olduğuyla) gösterilir. Çoğunlukla okuma-yazma hızları farklıdır.
Örneğin 650 MB bilginin 2x hızında yazılması yaklaşık 30dk, 4x hızında ise 15dk'dır.
Modem
Modemler bilgisayarlar arası iletişimi sağlayan donanım elemanlarıdır. Modem digital
sinyalleri analog sinyallere, analog sinyalleri de digital sinyallere çeviren aygıtlardır.
Modemler telefon hattı üzerinde 300-3000 Hz arasında analog ses dalgaları iletir. Modem
bağlantısı seri portlar vasıtası ile sağlanır. Modemlerdeki faks özelliği sayesinde dökümanları,
resim ve grafikleri fakslayabilir; bize fakslanan bu tür bilgileri bilgisayarımıza alabilir ve
yazıcıdan çıktı alabiliriz. İki tip modem vardır: Dahili modem ve harici modem.
6
Ethernet Kartı
Ethernet kartı, network (ağ) sistemlerinde kullanılan, bilgisayarla ağ arasında iletişimi
sağlayan ağ arabirim kartıdır (NIC-Network Interface Card). Masaüstü bilgisayarlarda bir
genişleme yuvasına takılan, dizüstü bilgisayarlarda bir PC Card (PMCIA) soketine takılan
yahut bir paralel port aracılığıyla bağlanan karttır. Ethernet kartı gönderilecek verileri alır,
paketlere böler, varış yerine iletir ve paketleri orijinal veri veya dosya yapısına geri çevirir.
Yol boyunca kart üzerindeki yazılım, bilginin doğruluğunu garantilemek üzere iletim boyunca
veri kaybının olup olmadığını anlayabilmek için hata kontrolü yapar.
Ethernet kartı ağa fiziksel olarak bağlanır. Her Ethernet kartın MAC adresi olarak
adlandırılan 48 bitlik bir adresi vardır ve 00-23-c3-45-00-b3 şeklinde gösterilir. Piyasada çok
çeşitli Ethernet kartları mevcuttur.
Bir PC'yi ağa bağlayabilmek için PC üzerine bazı ekran ve ses kartları gibi bilgisayar
içerisindeki bölümlere (slot) Ethernet ağ kartı takılmalı ve bilgisayara kartın sürücü programı
yüklenmelidir.
Ethernet ilk olarak 2.94 Mbps hızında tasarlandı, yalnız daha sonra gereksinimi
karşılayabilmek amacıyla 10 Mbps, 100 Mbps (Fast Ethernet) ve 1000 Mbps (Gigabit
Ethernet) hızlarında çalışan tipleri üretilmiştir.
Piyasada desteklediği hıza ve teknolojiye göre değişiklik gösteren Ethernet kartları
mevcuttur. Ethernet kartları bağlanacakları ağ cihazlarının portları ile aynı teknoloji ve hıza
sahip olmalıdır. Bu da bilgisayara takılı mevcut diğer kartlar ve modüllerin özelliklerine göre
bir ayarlama yapmak zorunluluğudur. Örneğin 100 Mbps Ethernet portları olan bir HUB'a,
100 Mbps hızında bir Ethernet kartı bağlanmalıdır. Bazı kart veya cihaz üzerinde portlarda
'autosense' özelliği mevcuttur. Bu özellik karşı tarafın hızına uyum sağlayabilme özelliğidir.
Ancak teknolojileri yine de aynı olmalıdır. Bu tip ayarların yapılabilmesi için çeşitli
yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemler Ethernet kartının tipine göre değişiklik
göstermektedir. Kimi ayarlar kartın üzerinde bulunan bazı anahtar ve jumperlar (atlama)
yardımı ile gerçekleştirilir. Bazı ayarlamalar ise kartın bilgisayara takılmasından sonra karta
özel bir ayarlama yazılımının çalıştırılmasıyla yapılabilmektedir.
7