TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ

Transkript

İÇİNDEKİLER
• Bilgi Teknolojileri ve Temel
Kavramlar
• Bilgisayar Kuşakları ve
Sınıflandırılması
• Bilgisayar Kullanmada Etken Olan
Faktörler
• Bilgisayarda Yapılan Temel İşlemler
• Bilgisayarların Sınıflandırılması
• Bilgisayarda Verilerin Kodlanması
• Bilgisayar Kodlama Sistemleri
• Saklamada ve İletimde Kullanılan
Ölçü Birimleri
HEDEFLER
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Bilgi teknolojilerindeki tarihi
gelişim evrelerini ifade
edebilecek,
• Bilgisayarları sınıflandırabilecek,
• Bilgi teknolojileri ile ilgili temel
kavramları tanımlayabilecek,
• Bilgisayar kuşaklarını ve
özelliklerini açıklayabilecek,
• Veri kodlama yapılarını
tanımlayabileceksiniz.
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
BÖLÜM
1
Bilgi Teknolojilerine Giriş
GİRİŞ
Bilgi teknolojileri günümüzde hemen her alanda insanlara hizmet
etmektedir. Günlük yaşantımızda kullandığımız bir mutfak gerecinden uzaydaki bir
uyduya kadar çok geniş bir yelpazede bilgi teknolojilerinin yansımalarını görmek
mümkündür. Birbirinden çok farklı algılama ve karmaşık olarak adlandırılan bu
teknolojilerin ortak bir temeli bulunmaktadır. Zaman içerisinde her bir teknoloji
diğerini destekleyerek gelişmektedir.
Bu kitap bilgi teknolojilerinin temel bileşenleri ve çeşitli bilgisayar
yazılımlarının tanıtımını kapsamaktadır. Bu bölümde temel bilgi teknolojilerinin
terminolojisi, bilgisayar teknolojisi, bilgisayar kuşkları ve veri kodlama
teknolojilerine yer verilmiştir.
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE TEMEL KAVRAMLAR
Veri, Bilgi ve Enformasyon
Bilişimde veri; olgu,
kavram veya
komutların iletişim,
yorum ve işlem için
elverişli biçimde
gösterimidir.
Veri; sayılar, rakamlar, sözcükler, metinler, resimler, olaylar vb. biçiminde
temsil edilen ham gerçekliklerdir. Verinin belli bir amacı, hızı, sıklığı, türü, maliyeti,
yoğunluğu, vb. özellikleri vardır. Sözlük anlamıyla veri; bir araştırmanın, bir
tartışmanın, bir muhakemenin temeli olan ana öğe, muta, donedir. Bilişimde veri;
olgu, kavram veya komutların iletişim, yorum ve işlem için elverişli biçimde
gösterimidir.
Kuramları ve olguları ancak doğru kavramlar kullanarak açıkladığımız zaman
işin gereğini layıkıyla yapmış oluruz ve başkaları tarafından da doğru anlaşılmalarını
sağlayabiliriz. Örneğin, “Bilgisayar Oyunu” dendiğinde pek çok kişi tarafından
“Atari” 'den söz edildiği sanılır. Halbuki Atari sadece bilgisayar oyunları oynamaya
yarayan bir ticari marka adıdır. Benzer bir şekilde birçok kişi hala “tıraş bıçağı”
yerine “jilet” kullandığını söyler. Jilet, aslında Derby, Permatik gibi bir tıraş bıçağı
markasıdır. Atari-jilet örneklerinde olduğu gibi çok önemli bir sözcük olan “BİLGİ” yi
de maalesef ciddi bir yanlış yaparak “ENFORMASYON” sözcüğüyle eşanlamda
kullanıyoruz. Atari, jilet gibi sözcükleri yanlış kullanmak, bizim dikkatsizliğimizi ve
kullanılan dile karşı saygı ve becerimizi sergiler. Ancak çağımızın en önemli
kavramlarından olan “bilgi” ve “enformasyon” sözcüklerini yanlış kullanmanın
maliyeti farklıdır. Çünkü buradaki yanlış kullanım insanlık tarihinin en temel ve
önemli unsuru olan “bilgiyi” yanlış anlayıp, değerlendirmemize, dolayısıyla da
sosyoekonomik olayları, olguları ve kuramları yanlış anlamamıza ve
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
yorumlamamıza neden olabilir. Bu nedenle bilginin, önemini iyi anlayabilmek için
işe bu kavramlara açıklık kazandırmakla başlamakta yarar vardır.
Bilgi (knowledge) kavramı, ne yazık ki yukarıda da belirtildiği üzere birçok kişi
tarafından yanlış bir şekilde enformasyon (information) kelimesinin eş anlamlısı
gibi kullanılmaktadır.
Enformasyon veya eskilerin deyimiyle malumat, herhangi bir konu ile ilgili bir
bilinmeyeni (belirsizliği) giderme konusunda yardımcı olan betimleyici ifadelerdir.
Örneğin, bir sinemada hangi filmin gösterildiği, havanın nasıl olacağı veya
aradığımız bir kitabın hangi kütüphanede veya kitapçıda olduğu, bilgi değil,
enformasyon sahibi olmaktır. Gerçi dilbilgisi açısından enformasyon sözcüğünün
bilmek eylemiyle bir ilişkisi vardır, ama bilmek (knowledge) çok daha farklı anlam
içeren bir kavramdır. Bu nedenle mutlaka bilgi sözcüğüyle bağlantılı kullanılacaksa
enformasyona açıklayıcı niteliği olmayan ve sadece anlamayı veya farkında olmayı
sergileyen “sıradan bilgi” de diyebiliriz. Malumat veya haber sözcükleri de “bilgi”
sözcüğü yerine tercih edilebilecek, enformasyona daha yakın kavramlardır.
Enformasyon sözcüğünün eşanlamlısı olarak “bilgi” sözcüğünün kullanımında ısrar
etmek, özellikle İngilizce'den yapılacak çevirilerin yanlış anlaşılmasına ve
yorumlanmasına neden olacaktır, hatta olmaktadır.
Bilgi, olguları ve olayları tanıma, anlama ve özellikle açıklamaya yönelik,
eğitim, gözlem, araştırma veya deneyim yoluyla elde edilen ve bütün bunların
insanın zihinsel değerlendirmesi neticesinde ortaya çıkan olgular veya fikirlerdir.
Bilgiye, bir çeşit işlenmiş enformasyon da diyebiliriz. Örneğin, kredi kartlarının
sağladığı “veriler/enformasyon” kullanılarak, kredi kart sahiplerinin hakkında
cinsiyet, yaş ve gelir durumlarına göre harcama alışkanlıkları konusunda bilgi sahibi
olabiliriz. Gazeteler, reklamlar, bilgisayarlar, büro araç-gereçleri “enformasyon
sektörü” ürünleridir, “bilgi sektörü değil”. Görüldüğü gibi enformasyon ve bilgi
sözcükleri arasında belirgin bir anlam farkı vardır.
Örneğin, bir kullanıcının Excel'de yazdığı kod “bilgi”sidir. O kodun işlediği
rakamlar “data”dır. O rakamlardan Excel'in türettiği ve kullanıcının karar vermek
için kullandığı “rakamlar” “information”dır.
Veriler günümüzde en hızlı, doğru ve kolay olarak bilgisayarlar yoluyla
işlenmektedirler. Tarihi süreç içerisinde çeşitli şekillerde veri işleme metotları
kullanılmıştır.
Veri işlemenin evreleri
Tarihi süreç incelendiğinde veri işlemenin dört evre geçirdiği görülmektedir.
Bunlar; el yordamıyla veri işleme, mekanik veri işleme, elektromekanik veri işleme
3
ve son olarak elektronik veri işleme evreleridir. Bu evreler, kesin tarihler verilerek
ayrılamamakta, ancak ortaya konulan araç ve yöntemlere göre yorumlanmaktadır.
El Yordamıyla Veri İşleme
Tarihsel olarak en eski
hesaplama aracı Çin’de
kullanılmaya başlanan
ve basit aritmetiksel
işlemleri yapmakta
kullanılan Abaküs’tür.
Dünyadaki en eski kanunlardan olarak bilinen Babil hükümdarı
Hammurabi’nin adını taşıyan Hammurabi kanunlarında, sayılar ile ifade edilen ceza
ve ölçü ifadelerine rastlanması, o zamanlarda da bile basit anlamda da olsa bir veri
işleme yapıldığını göstermektedir. Ayrıca Mısırlıların papirüs ve parşömen
(parchment) adı verilen sayfalara ve Babil’li tüccarların tablet üzerlerine kayıtlarını
yazmaları ilkel anlamda veri saklama metodu olarak düşünülebilir. Ancak tarihsel
olarak en eski hesaplama aracı Çin’de kullanılmaya başlanan ve basit aritmetiksel
işlemleri yapmakta kullanılan Abaküs’tür. 2000 yıldan fazla süredir bilinmekte ve
yaygın olarak kullanılmaktadır. Teller üzerine dizili boncuklardan oluşan çağdaş
şekli, günümüz okul öncesi ve ilköğretim başlangıç sınıflarında temel sayı sayma
aracı olarak kullanılmaktadır.
Mekanik Veri İşleme
İlk mekanik hesaplama
cihazı 1642 yılında
Fransız bilim adamı
Blaise Pascal tarafından
geliştirilmiştir.
Veri işleme konusunda 16. yüzyıl başlarına kadar mekanik bir araç ortaya
konulamamış, bu iş ilkel metotlarla yapıla gelmiştir. 1614 yılında İskoçyalı Jhon
Napier adlı düşünür, Napier Kemikleri (Napier Bones) adını verdiği, logaritma
prensiplerine göre çalışan bir araç geliştirmiştir. Kayıt tutma teknikleri, Yunanlılar
tarafından yapılan kayıt denetimleri ve Romalılar tarafından yapılan bütçeler gibi
yeniliklerle yüzyıllar boyunca gelişmeye devam etmiştir. İlk mekanik hesaplama
cihazı 1642 yılında Fransız bilim adamı Blaise Pascal tarafından geliştirilmiştir.
Bilgisayar teknolojisine katkısından dolayı daha sonra modern bir programlama
diline onun ismi verilmiştir. Yaklaşık 30 yıl sonra, bir Alman matematikçisi Gottfried
von Leibniz, toplama, çıkarma, çarpma ve bölme yapabilen bir cihaz geliştirerek
Pascal’ ın icadını daha da ileriye götürmüştür.
Charles Xavier Thomas, dört işlem yapabilen ilk ticari mekanik hesap
makinesini 1820’ de geliştirmiştir. Charles Babbage “Fark Makinesi” adını verdiği
otomatik mekanik hesap makinesinin küçük bir modelini 1822’de tasarlamış ve bu
modelin sabit talimat programıyla kumanda edilen ve buharla çalışan tam
otomatik modelini 1823’de yapmıştır.
Elektromekanik Veri İşleme
1880’li yıllarda bile Amerika Birleşik Devletleri’nde bilgi işlem geleneksel
yöntemlerle yapılıyordu. Bu dönemde kayıt hacmi hızla genişliyor ve el ile yapılan
işlemler bilginin eksik olmasına ve yapılan işin zamanında yetiştirilememesine
sebep oluyordu. Örneğin, 1880 nüfus sayımı 1890 sayım zamanı geldiğinde henüz
4
bitirilememişti. Tam bu sıralarda elektromanyetik delikli kart teçhizatı keşfedildi.
Aslında delikli kartların tarihi, Joseph Marie Jacquard isimli bir Fransız
dokumacının, mekanik dokuma tezgahlarını kontrol etmek için bu kartları icat ettiği
1801 yılına kadar uzanır. Amerikan nüfus idaresi bir istatistikçi olan Herman
Hollerith’i bu sayım problemine çare bulmak üzere görevlendirdi. 1887 yılında
Hollerith, makine tarafından okunabilir kart kavramını geliştirdi ve “nüfus sayımı
makinesi” diye adlandırılan bir cihaz tasarladı. Hollerith’in metoduyla, nüfus sayımı
için gerekli zaman sekizde bire düştü ve böylece bu tekniklerin 1890 sayımında
kullanılması benimsendi. 1880’den sonraki on yıllık dönemde, nüfus 50 milyondan
63 milyona çıkmış olmasına rağmen, 1890 nüfus sayımı 3 yıldan daha az bir
zamanda tamamlandı. 1890 sayımından sonra, Hollerith bu teçhizatı ticari
kullanıma sundu. 1896’da bu icadını satmak için bir şirket kurdu. Bu şirket daha
sonra diğer bazı firmalarla birleşti ve IBM (International Business Machines) adını
aldı.
Howard Hathaway
Aiken’in yönettiği bir
ekip 1937 yılında
“Mark-1” adı verilen ilk
otomatik dijital
bilgisayarı yapmayı
başarmıştır.
Delikli kart işlemi, giriş verilerinin kartlarda delik açmak suretiyle kodlanmış
bir şekilde kaydedilmesi şeklindeki basit bir fikre dayalı idi. Daha sonra bu kartlar,
işlem adımlarını icra eden elektromanyetik makinelerle besleniyordu. Delikli
kartlarla bilgi işleme metodunun el ile icra edilen metotlardan çok daha hızlı ve
elde edilen sonuçların daha iyi olmasına rağmen, bu makinelerin çalıştırılması,
beslenmesi ve durdurulması için insan gücü gerekiyordu.
Howard Hathaway Aiken’in yönettiği bir ekip 1937 yılında “Mark-1” adı
verilen ilk otomatik dijital bilgisayarı yapmayı başardı. Elektromekanik rölelerle
çalışan bu bilgisayarın, dört işlemin yanı sıra logaritmik ve trigonometrik
fonksiyonları çözen özel programları da vardı. Bu bilgisayar da delikli kart
sistemiyle çalışıyordu. Yavaştı; bir çarpma işlemi 3-5 saniyede yapılabiliyordu. Buna
rağmen otomatikti ve uzun işlemleri tamamlayabiliyordu. Mark-1, Aiken’in
yönetiminde tasarlanan ve yapılan bilgisayar dizilerinin ilki oldu. Bu bilgisayarla
bugünkü anlamda bilgisayar dönemi başlamış sayılır.
Elektronik Veri İşleme
İlk prototip elektronik bilgisayar, Iowa State College’da matematik ve fizik
profesörü olan Dr. John Vincent Atanasoff tarafından 1937-38 kışında tasarlandı.
Mevcut hesaplama cihazlarının hiçbirisi onun ihtiyaçlarını karşılamadığı için
Atanasoff kendi bilgisayarını yapmaya karar verdi. Kafasında şekillenen tasarım
kavramlarını kullanarak asistanı Clifford Berry ile ilk elektronik bilgisayarı inşa
etmeye başladılar. Bu bilgisayar, kaydetme ve aritmetik-mantık fonksiyonları için
vakum tüplerini kullanmaktaydı. İnşa edilen bu bilgisayara da Atanasoff-Berry
Computer ya da kısaca “ABC” ismi verildi. 1940’lı yılların başlarında Atanasoff ve
Berry, Pennsylvania Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Bölümü’nde çalışan John W.
5
Mauchly ile tanışarak kendi çalışmalarını gösterdiler. Bunun üzerine Mauchly genel
amaçlı bir bilgisayarın nasıl inşa edilebileceği yönünde kendi fikirlerini formüle
etmeye başladı. Çünkü ABC, simültane eşitlik sistemlerini çözmek amacıyla
geliştirilmiş özel amaçlı bir bilgisayardı. Mauchly, lisansüstü mühendislik eğitimi
yapan J.Presper Eckert ile birlikte 1940’lı yılların başlarında ENIAC isimli bilgisayarın
inşasını organize etmeye başladı.
ENIAC genel amaçlı ilk elektronik bilgisayardı. A.B.D. ordusu tarafından
finanse edilen ENIAC gizli bir savaş projesi olarak yapıldı. 18000 vakum tüpünün
kullanıldığı ENIAC’ın ağırlığı 30 tondu ve yaklaşık 140m2’lik bir alan işgal ediyordu.
Bütün bu kaba yapısına rağmen saniyede 300 çarpma işlemi yapabilen ENIAC, o
günkü şartlar göz önünde bulundurulduğunda, mevcut herhangi bir bilgisayardan
300 kez daha hızlı idi.
Tipik olarak elektronik
bileşenler, “açık” veya
“kapalı” olmak üzere iki
durumdan birisinde
bulunurlar. Bu yaklaşım
donanım tasarımını
kolaylaştırmıştır.
Bilgi-işlem ve kayıt
tutma amacıyla üretilen
ilk bilgisayar bir başka
UNIVAC-1 dir.
1940’lı yılların ortalarında matematik alanında bir dahi olan John Von
Neuman, H. H. Goldstine ve A. W. Burks ile işbirliği içinde çalışarak; (1)
bilgisayarların inşasında ikili sayı sisteminin kullanılabileceği, (2) hem bilgisayar
programlarının hem de verilerin bilgisayarda dahili olarak saklanabileceği
konusunda bir makale yayınladı. Bu fikirlerden birincisi Atanasoff’un ABC’sinde
daha önce kullanılmıştı fakat bu makaleyle ikili sayı sistemi kavramı herkese ilan
edilmiş oldu. Bilindiği gibi ikili sayı sistemi sadece 0 ve 1 rakamlarıyla temsil edilir.
Tipik olarak elektronik bileşenler, “açık” veya “kapalı” olmak üzere iki durumdan
birisinde bulunurlar. Bu yaklaşım donanım tasarımını kolaylaştırmıştır. İkinci fikir
bir diğer dönüm noktasıydı. Çünkü bu, programların veriler gibi kaydedilebileceği
anlamına gelmekteydi. Artık her yeni uygulamanın çalıştırılmasından önce sayısız
düğmeler ve tellerle uğraşmaya ihtiyaç kalmıyordu. Programların kaydedilmesi
fikrinin orijini konusu hala tartışmalı olsa da bu, bilgisayar tasarımı felsefesinin
temel bir parçası olmuştur. Bugün çoğu modern bilgisayar, bu ilk tasarım
kavramlarını kullandığı için Von Neumann makineleri olarak bilinir.
Bu fikirler her ne kadar ENIAC’da tam olarak hayata geçirilemese de,
Mauchly, Eckert ve diğer bilim adamlarının programların kaydedilebildiği yeni bir
makine inşa etmeye başlamalarına ön ayak oldu. Üzerinde çalışılmaya başlanan
EDVAC isimli bu makinenin bitirilmesi de yıllar aldı. EDVAC’taki gecikmenin bir
sebebi, Eckert ve Mauchly’nin 1946 yılında kendi şirketlerini kurmaları ve UNIVAC
üzerinde çalışmalara başlamalarıydı. 1951 yılı başlarında ilk UNIVAC-1 nüfus
idaresinde kullanılmaya başlandı. UNIVAC-1’in nüfus idaresinde IBM’in delikli
kartlarının yerini almasından sonra IBM’in kurucusunun oğlu olan Thomas J.
Watson, IBM’i hızla bilgisayar çağının içine taşımaya karar verdi. Bilgi-işlem ve kayıt
tutma amacıyla üretilen ilk bilgisayar bir başka UNIVAC-1 idi. Bu bilgisayar 1954
yılında General Electric tarafından yapıldı. Bu arada 1954 yılının sonlarında IBM
6
650 hizmete sunuldu. Nispeten daha az pahalı olan IBM 650 çok büyük bir kabul
gördü. IBM’in 1955 yılında bilgisayar imalatında liderliği ele geçirmesinin en büyük
sebebi de bu IBM 650’ler olmuştur denilebilir.
BİLGİSAYAR KUŞAKLARI VE SINIFLANDIRILMASI
Günümüze Kadar Bilgisayar Kuşakları
Bilgisayar miladı olarak kabul edilen 1940’lı yıllardan bu yana, sayısal
bilgisayarlar başka hiçbir teknolojide görülmeyen hızlı bir gelişim gösterdi.
Bilgisayar teknolojisinin 40’lı yıllardan günümüze kadarki gelişimi, 4 ana dönemde
incelenebilir. Yani dört farklı “Bilgisayar Kuşağından” söz edilebilir.
Kuşaklara ayırmada verilen tarihler, farklı kaynaklarda 1-2 yıl farklılık
gösterebilmektedir. Bunun nedeni ise bazı yazarların kuşak değişmesine neden
olan teknolojinin icat edilmesini esas almaları, bazılarının ise teknolojinin
bilgisayarlarda kullanıldığı tarihini kabul etmeleridir. Tarihlerin farklı olabilmesine
karşın ortak olan nokta, bilgisayarların 4 kuşaktan oluştuğudur.
Birinci kuşak bilgisayarlar (1950-58)
Lambaların (vakumlu
tüpler) kullanıldığı ilk
bilgisayarlardır. Elektrik,
elektronik alanındaki
hızlı gelişmeler
bilgisayar alanındaki
çalışmaları ve
gelişmeleri inanılmaz
ölçüde artırmıştır.
Yapımında, lambaların (vakumlu tüpler) kullanıldığı ilk bilgisayarlardır.
Kullanılan bu kısa ömürlü lambalar çok yer kaplıyor, çok enerji tüketiyor ve etrafa
oldukça fazla ısı yayıyorlardı. Her modelinden bir adet üretilebilen bu
bilgisayarların yapımı çok zor ve pahalıydı. Bu tür bilgisayarlar devlet kurumları için,
özellikle de askeri amaçlar için kullanılmak üzere yapılmışlardı. Bu makineler,
düşman deniz altılarının kullandığı şifreleri çözmekte ve uçaktan atılacak
bombaların yörüngelerini hesaplamakta kullanıldılar.
Birinci kuşak bilgisayarlar sürekli bakım gerektiriyorlar, çalıştıklarında çok
fazla ısındıkları için pahalı soğutma sistemlerine ihtiyaç duyuyorlardı. Ayrıca bu
bilgisayarları, sadece makinenin yapısını ve işleyişini çok iyi bilen uzmanlar
kullanabiliyordu. Bu tür bilgisayarların kullandığı programlar ve programlama dilleri
de makineye özel idi. Başka bir makine de çalıştırılamıyordu. Programlanmaları çok
güç ve karmaşık bir işti, tümüyle makine dilleri ile yapılıyordu ve bazen tüm
sistemin kablo bağlantılarını değiştirmeyi gerektiriyordu. Ticari amaçlı ilk bilgisayar
aynı teknolojiyle, UNIVAC-1 adıyla 1952 yılında piyasaya sürüldü. Elektrik,
elektronik alanındaki hızlı gelişmeler ve bilgisayarların ticari amaçla kullanılmaya
başlanması, bilgisayar alanındaki çalışmaları ve gelişmeleri inanılmaz ölçüde
artırarak günümüze kadar getirmiştir. Yüksek maliyet ve karmaşık işlemlerinden
7
dolayı 1958’e kadar bilgisayarların kullanımı kamu kurumları ve üniversiteler ile
sınırlı kaldı.
Bu birinci kuşak makineler her ne kadar fen bilimleri alanında kullanım için
tasarlanmışsa da 1954-1959 döneminde çok sayıda işletme, bilgi-işlem amacıyla bu
bilgisayarları kullanmaya başladı. Fen bilimleriyle uğraşmayanlar, makineyi bir
muhasebe aracı olarak gördüler ve dolayısıyla ilk işletme uygulamaları bordro gibi
rutin işleri yapmak için hazırlandı. Bu dönemde genelde bilgisayarların potansiyeli
küçük görülüyordu. Bununla birlikte, çok sayıda işletme bilgisayarları prestij
kazanmak amacıyla satın alıyorlardı.
İkinci kuşak (1958-64)
Temel saklama işlemi
için “Çekirdek Bellek”
adı verilen manyetik
ortamlar, yardımcı
bellek için de manyetik
teypler geliştirilmiştir.
Minibilgisayar olarak
tabir edilen ilk
makineler 1965 yılında
Digital Equipment
Corporation (DEC)
tarafından geliştirildi ve
piyasaya sunulmuştur.
Yeni bir teknoloji olarak yarı iletken maddelerin bulunması ile vakumlu
lambaların yaptığı işleri yapabilen, ısı problemi oluşturmayan, hacim olarak oldukça
az yer tutan Transistör’ün bulunuşu ve yaygınlaşmasıyla, lambalı bilgisayarlardan
çok daha hızlı ve güvenilir bilgisayarlar yapmak mümkün oldu. Temel saklama
işlemi için “Çekirdek Bellek” adı verilen manyetik ortamlar, yardımcı bellek için de
manyetik teypler geliştirildi. Sonraları, daha kullanışlı bir ortam olduğu için
manyetik diskler tercih edildi.
1959 yılında ortaya çıkmaya başlayan ikinci kuşak bilgisayarlar daha küçük ve
hızlı, ayrıca daha kapasiteli idi. Makine dilinde program yazma pratiği yüksek
seviyeli programlama dillerinin kullanımı yolunu açtı. İkinci kuşak bilgisayarların
gelişimine paralel olarak, transistor ve diğer bileşenleri, küçük silikon yongalar
(chip) üzerine yerleştirebilen devreler içerisine entegre etme fikri etrafında inşa
edilen yeni bir endüstri ortaya çıktı.
İkinci kuşak sistemlerde nispeten uzmanlaşılmıştı. Bu sistemler hem fen
bilimleri hem de diğer alanlardaki uygulamaları çalıştırabilecek şekilde tasarlanmış
ancak her iki çevrede de istenilen düzeye gelinmemişti. Bu durum, 1964 yılında
IBM tarafından üçüncü kuşak bilgisayar donanımının çıkarılmasıyla değişti. Yeni
sistem, System/360 ana bilgisayar (mainframe) ailesiydi. Bu bilgisayar sistemleri
hem fen bilimleri alanında hem de diğer alanlarda etkin bir şekilde kullanıldı. Bu
yıldan sonra çok sayıda kaliteli işlemci aileleri ortaya çıktı.
1960’lı yılların ilk yarısında inşa edilen bilgisayarlar ana bilgisayar
(mainframe) olarak tabir edilir. Ana bilgisayarlar, bir organizasyon tarafından
ihtiyaç duyulan tüm işlem gücünün merkezi bir bilgisayarda toplandığı bilgisayar
sistemleriydi. Bu yaklaşım bazı organizasyonların ihtiyacını karşılamaya yetiyordu.
Fakat bir kısım organizasyonların bu büyük sistemleri elde etmeye gücü
yetmiyordu veya bu organizasyonlar büyük merkezi sistemlerde etkin bir şekilde
8
işlenemeyecek özel uygulamalara sahiptiler. Açıkçası ana bilgisayarların bırakmış
olduğu boşlukları dolduracak düşük maliyetli daha küçük bilgisayarlar için bir
ihtiyaç doğmuştu. Çok sayıda yenilikçi kurum ya da kişiler bu ihtiyacı görerek
1960’lı yıllarda yeni firmalar kurdular. Minibilgisayar olarak tabir edilen ilk
makineler 1965 yılında Digital Equipment Corporation (DEC) tarafından geliştirildi
ve piyasaya sunuldu.
İkinci kuşak bilgisayarların en önemli yeniliği, programlamaya getirdikleri
yeni olanaklardı. Önceleri, bilgisayarda yapılan her şey makinenin yapısına bağımlı
iken, ikinci kuşak bilgisayarlarla birlikte makinenin donanımından bağımsız
kavramsal programlama dilleri ortaya çıktı. Programcının, makinenin yapısını
bilmek zorunda kalmadan program yapabilmesine imkan sağlayan ve bir ölçüde
İngilizce’ye benzeyen üst düzey programlama dilleri ve donanımlar arasında
iletişim sağlayan “İşletim Sistemi” bu dönemde geliştirildi.
Üçüncü kuşak (1965-71)
Üçüncü kuşağın,
transistörlerin yerine
yüzlerce transistörün
işlevini yerine
getirebilen Entegre
devrelerin
kullanılmasıyla başladığı
kabul edilir.
Bilgisayarlarda üçüncü kuşağın, transistörlerin yerine yüzlerce transistörün
işlevini yerine getirebilen Entegre devrelerin kullanılmasıyla başladığı kabul edilir.
Önceleri programcılar kendi veri ve programlarını hazırlar ve işlem için bilgisayar
merkezine teslim ederlerdi. Bilgisayar merkezi bu işleri bir araya getirir ve daha
önceden planlanmış aralıklarla yığınlar halinde bilgisayara verirlerdi. Bu yığın işlem
yaklaşımından ortaya çıkan kaçınılmaz gecikme kullanıcılar için rahatsızlık verici bir
durumdu. Bu duruma çare bulmak için, Dartmouth College’da profesör olarak
görev yapan John Kemeny ve Thomas Kurtz isimli araştırmacılar zaman paylaşımı
(timesharing) kavramı üzerinde çalışmaya başladılar.
Zaman paylaşımı, bir sistemin nispeten düşük hızlı da olsa on-line,
birbirinden bağımsız ve aynı anda kullanılabilen istasyonlarla işletimini ifade etmek
için kullanılan bir terimdir. Bu tür sistemlerde her bir istasyon, kullanıcıların
merkezi işlemciye doğrudan erişimini sağlar. Kemeny ve Kurtz, işlemci desteğinin
bir kullanıcının istasyonundan diğerininkine değişmesine ve tüm işlem
tamamlanıncaya kadar belirlenmiş bir zaman aralığı içinde her bir işin bir kısmının
yapılmasına imkan veren özel programlar geliştirdiler. Üzerinde çalıştıkları
etkileşimli bilgisayar çevresini daha iyi bir hale getirebilmek için, tüm bilim
dallarındaki öğrencilerin kolay öğrenebilecekleri bir programlama dili geliştirdiler.
Bu dil BASIC (Beginner’s All-Purpose Symbolic Instruction Code) programlama
diliydi.
1960’lı yılların ikinci yarısının sonlarına kadar bilgisayar imalatçıları bilgisayar
donanımını ya satıyor ya da kiraya veriyorlardı. Ancak yazılımlar için para
almıyorlardı. Bilgisayar imalatçılarının ürettiği yazılımlardan daha iyi ve etkin
9
yazılımlar üretebilen çok az sayıda bağımsız yazılım üreticisi firma vardı. Fakat 1969
yılında bu durum değişti ve IBM donanım ve yazılım fiyatlarını ayrı ayrı belirlemeye
başladı. Bu durum, kullanıcıları piyasadaki en iyi yazılımları araştırmaya teşvik etti.
Böylece çok sayıda yeni yazılım şirketi ortaya çıkarak daha kaliteli ve ileri seviyeli
yazılımlar üretmeye başladı.
Dördüncü kuşak (1971 ve sonrası)
Mikroişlemcilerin
üretilmesiyle birlikte
başlayan kuşaktır.
Mikroişlemciye dayalı
ilk kişisel bilgisayar
(Personal ComputerPC) reklamı QST
dergisinin Mart 1974
sayısında çıkmıştır.
Microsoft firması
tarafından PC’lerde
kullanılmak üzere
“DOS” (Disk Operating
System) isimli bir
işletim sistemi
geliştirilmiştir.
Dördüncü kuşak, mikroişlemcilerin üretilmesiyle birlikte başlayan kuşaktır.
Mikroişlemcilerin geçmişi 1960’lı yılların ikinci yarısının sonlarına dayanır. O
zamanlar Datapoint şirketinde elektronik mühendisi olarak çalışan Victor Poor özel
amaçlı bilgisayarlar geliştiriyordu. Her siparişte, Poor ve diğer mühendisler tasarım
çalışmasına baştan başlamak zorunda kalıyorlardı. Bu durum Poor’a çok büyük bir
zaman kaybı olarak görünüyordu. Poor, aritmetik-mantık ve kontrol birimlerinin
tek bir silikon yonga üzerine yerleştirilmesi durumunda yonganın yığın üretimine
geçilebileceğini ve özel işleri icra etmek için farklı şekillerde programlanabileceğini
düşünüyordu. Bu düşünceyle, Poor ve Harry Pyle bir mikroişlemci modeli
geliştirdiler. Datapoint şirketi elektronik parçalar üretmediği için Poor, “yonga
işlemci” modelini, Datapoint şirketi için üretebilecekleri umuduyla Texas
Instruments ve Intel şirketlerine götürdü. Her ne kadar yapılan görüşmelerden bu
mikroişlemcinin üretilebileceği konusunda bir karar çıkmadıysa da, söz konusu
şirketler mikroişlemci yonga kavramını kullanmak konusunda serbest bırakıldılar.
Tabii ki bu şirketler boş durmayarak bu tasarım çalışmasını daha ileriye götürdüler.
1969 yılının sonlarında Intel’de çalışan Marcian Ted Hoff isimli mühendis, bir
Japon şirketinden gelen temsilcilere mikroişlemci yonga konusunda kendi
tasarımını anlattı. O zamanlar hesap makineleri sadece tek bir fonksiyon gören özel
yongalardan üretiliyordu. Fakat Hoff’un yeni yongası değişik hesap makinesi
fonksiyonları icra etmek üzere programlanabilir nitelikteydi. Japon şirketi Hoff’un
fikirlerini mantıklı görerek yonga üzerinde fiili çalışma başlattı. “The Intel 4004”
isimli ilk mikroişlemci yalnızca bir kaç işlemi icra edebiliyor ve aynı anda çok az
miktarda veriyi işleyebiliyordu. Fakat bu bir başlangıç oldu ve TI ile Intel ardı ardına
çok daha güçlü işlemciler üretmeye başladılar.
Mikroişlemciye dayalı ilk kişisel bilgisayar (Personal Computer-PC) reklamı
QST dergisinin Mart 1974 sayısında çıktı. Reklam edilen ürün Scelbi-8H idi. Bu ürün
sadece 200 adet satabildi. Scelbi’nin ardından Altair 8800 geldi. Bir Intel
işlemcisiyle tasarlanan Altair, bu makine ile ilgili olarak Popular Electronics isimli
magazinin Ocak 1975 sayısında yayınlanan bir makaleyle tanıtıldı. Bu yayın PC
patlamasının başlangıcı oldu.
10
O sıralarda Microsoft firması tarafından PC’lerde kullanılmak üzere “DOS”
(Disk Operating System) isimli bir işletim sistemi geliştirildi. MS-DOS işletim sistemi
de denen bu sistem PC’lerde standart hale geldi. DOS ile başlayan büyümesiyle
Microsoft bugün dünyanın en büyük yazılım üretici firması konumuna gelmiştir.
Bugün PC endüstrisinde birbirleriyle rekabet eden ve çok iyi donanımlı geliştirme
laboratuarları olan çok sayıda şirket vardır. Fakat PC’lerdeki gelişmenin gerçek
öncüleri bu işi hobi olarak yapan, kendi kendilerini eğitmiş mühendislerdi. Onlar
prototip sistemler yaparak, magazinler vasıtasıyla bilgisayar endüstrisini keşifleri
konusunda bilgilendirdiler. Aldıkları siparişlerden elde ettikleri paraları yeni keşifler
için kullandılar. Bu anlamda çok sayıda şirket kuruldu. Bu öncü şirketlerden çok azı
bugün hayatta kalsa da yaptıkları şey dünyayı değiştirmeye yetti.
Artık PC çağı başlamıştı. 1976 yılında genç bir Hewlett-Packard teknisyeni
olan Steve Wozniak, Apple-I isimli bir bilgisayar yaptı. Bunu Apple-II takip etti ve bir
anda bilgisayar endüstrisinde önemli bir yer elde etti. 1977 yılı sonuna kadar
piyasada baskın olan makineler Apple-II ve TRS-80 idi. Bu dönemde çoğu uygulama
programı bu bilgisayarlar için hazırlandı. Örneğin 1978 yılının sonbaharında VisiCalc
isimli önemli bir yazılım piyasaya çıktı. “İşlem tablosu” yazılımlarının ilki olan
VisiCalc satırlar ve sütunlar halinde organize edilen verileri işlemek ve analiz etmek
için geliştirilmiş bir yazılımdı. VisiCalc’ın Apple-II için yazılmış versiyonuyla Apple
binlerce bilgisayar sattı. VisiCalc’ın başarısıyla birlikte yeni yazılımlarda da bir
patlama başladı.
1970’li yılların son
dönemlerinde PC’ler
evlerde, okullarda ve
işyerlerinde
kullanılmaya
başlanmıştır.
1970’li yılların son dönemlerinde PC’ler evlerde, okullarda ve işyerlerinde
kullanılmaya başlandı. 1980’li yıllar başladığında evlerde kullanım için Atari ve
Commodore şirketleri tarafından düşük maliyetli sistemler üretildi. IBM şirketi,
IBM-PC ailesi bilgisayarlarla piyasaya girdi ve büyük bir başarı elde etti. 1980’li
yıllarda birçok uygulamayı tek bir paket içerisinde birleştiren yeni ürünler ortaya
çıktı. Özellikle Windows işletim sisteminin, geliştirilmesiyle birlikte bilgisayarlar
hem grafik ara yüzüne kavuştu hem de kullanımı çok daha kolay bir hale geldi.
Günümüzde, bilgisayar yazılım ve donanımındaki gelişmeler çok büyük bir
hızla devam etmektedir. Bilgisayar donanımının maliyetleri gittikçe düşme eğilimi
gösterirken, her geçen gün daha kabiliyetli bir hal alıp büyüyen yazılımların
maliyetleri ise artmaktadır. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler o denli hızlı
gerçekleşmektedir ki hem yeni yazılımları hem de donanımları takip etmek günden
güne güçleşmektedir.
11
BİLGİSAYAR KULLANMADA ETKEN OLAN FAKTÖRLER
Bilgisayar kullanımını etkileyen birçok bileşen bulunmaktadır. Bu bileşenler
hız, güvenilirlik, bilgi saklama kabiliyeti, iletişim aracı özelliği, eğitim aracı özelliği
ve oyun-eğlence aracı özelliği olmak üzere 6 temel yapıda ortaya koyulmuştur.

Hız: Bilgisayarın en önemli özelliklerinden biri, işlemleri hızlı bir şekilde
icra etmesidir. Bugün bilgisayarların toplama, çıkarma gibi temel işlemleri icra
etmesi için gereken zaman mikro saniyelerden (saniyenin milyonda biri) nano
saniyelere (saniyenin milyarda biri) hata pico saniyelere (saniyenin trilyonda biri)
kadar inmiştir. Bilgisayar işlemcisinin tamamen elektronik aksamdan oluşması veri
akışının devreler üzerinde ışık hızına yakın bir hızda gerçekleştiği anlamına gelir.

Güvenilirlik: Bilgisayarların yaptıkları işlemlerin kesinlikle doğru olduğu
ve yüzlerce kez yinelense bile işlemin her seferinde aynı sonucu verdiği gerçeği onu
kullanmada etken olan diğer bir faktördür. Kullanılan programın hatasız oluşu ve
girilen verilerde sorun olmaması durumunda elde edilen sonuç asla yanlış
olmamaktadır. El yordamıyla yapılması günler belki aylar süren ve sonucu her türlü
hataya açık bir problemin çözümü için, işlem hızı, güvenilirlik faktörü ile birlikte
düşünüldüğünde, bilgisayar yardımıyla çözümlenmesi günümüzde tek yol olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Bilgisayar kullanılarak,
büyük miktarlarda ses,
görüntü ve metin
saklamak mümkündür.
Bilgisayarlar, İnternet
veya elektronik posta
gibi imkanlar ile hızlı bir
iletişim sağlar.

Bilgi Saklama Kabiliyeti: Yığın bilgi depolayabilme imkanı, bilgisayar
kullanımını etkileyen diğer bir faktördür. Çok küçük alanlar ve materyaller üzerinde
akıl almayacak kadar büyük miktarlarda ses, görüntü ve metin saklamak mümkün
olmaktadır. Bu bilgilere ulaşmak da birinci faktör olarak belirtilen hız ile bağlantılı
olarak oldukça kolay olmaktadır. Kullanılan saklama üniteleri ve yardımcı saklama
üniteleri ve bunların saklama kapasiteleri ilerleyen konularda açıklanacaktır.

İletişim Aracı Olması: Başka bir bilgisayara veya bir ağa bağlanarak
fiziksel uzaklıkları ortadan kaldıran bilgisayarlar, İnternet veya elektronik posta gibi
imkanlar ile hızlı bir iletişim sağlamaktadır. Günümüzde e-devlet, e-ticaret gibi
elektronik ortamda gerçekleşen işlemlerin yaygınlaşması bilgisayarların bir iletişim
aracı olarak etkin kullanımını doğurmuştur. Bu faktör günümüz şartlarında diğer
faktörlerden daha popüler olduğu için bilgisayarlar bazı kimselerce sadece bir
iletişim aracı gibi görülmektedir.

Eğitim Aracı Olması: Çeşitli düzeylerdeki ders ve anlatımların sesli ve
görsel olarak hazırlanan materyalleri bilgisayarlar aracılığıyla işletilmekte, bu
şekilde bir sınıf ve eğitmen benzeri ortam oluşturarak daha kalıcı eğitim
verilmesine imkan sağlamaktadır. Gerçek ortamda yapılması riskli ve pahalı olan bir
takım olayların sanal olarak benzeştirilmesi, örneğin, uçuş eğitimi simülasyonları,
12
araç kaza simülasyonları, bilgisayar yardımıyla kolay bir şekilde yapılmaktadır. Bu
şekilde eğitim, bilgisayarların kullanıma etken olan bir faktör olarak sayılabilir.
Bilgisayar çeşitli giriş ve
çıkış cihazları vasıtasıyla
toplanan verileri alma,
işleme ve farklı
formlarda sunma
kabiliyetine sahiptir.

Oyun-Eğlence Aracı Olması: Oldukça öne çıkan bir faktördür. Özellikle
çocuklar ve gençler arasında oyun oynamak ve müzik dinlemek amacıyla bilgisayar
kullanılması yaygındır. Donanım üreticileri, özellikle grafik ve ses kartı üreticileri,
oyun ve müzik severlerin istekleri doğrultusunda geliştirme çalışmaları yapmakta,
üç boyutlu hızlandırıcıya sahip yüksek hızda veri aktarımına sahip grafik kartlar ve
yüksek ses kalitesine sahip 5 ve 6 kanal çıkışlı ses kartları ile dijital ses çıkışı
sağlayan kartlar tasarlayıp piyasaya sürmektedirler.
BİLGİSAYARDA YAPILAN TEMEL İŞLEMLER
Bir bilgisayarla yapılan işlemler üç temel faaliyetten ibarettir: Giriş/çıkış
işlemleri, veriler üzerinde yapılan işlemler ile veri ya da bilgilerin saklanması ve
nakli işlemleri.
1- Giriş/çıkış işlemleri: Bir bilgisayar çeşitli giriş ve çıkış cihazları vasıtasıyla
toplanan verileri alma ve işlenen verileri de sunma kabiliyetine sahiptir. Klavye,
fare ve yazıcı gibi yaygın giriş/çıkış cihazları insan/makine iletişimini mümkün kılar.
2- Veriler üzerinde yapılan işlemler: Aşağıdaki işlemler bilgisayar tarafından
veriler üzerinde icra edilebilir.

Sınıflandırma: Benzer birimlerin gruplara veya sınıflara bölünmesi
sınıflandırma olarak isimlendirilir. Sınıflandırma genellikle veriler için
önceden tespit edilmiş kısaltma veya kodlar vasıtasıyla yapılır. Kod türleri
nümerik (111, 112, 113 gibi), alfabetik (A,B,C gibi) ya da alfanümerik (A1, B1,
C1 gibi rakam ve harflerin karışımı şeklinde) olabilir.

Aritmetik ve mantıksal işlemler: Aritmetik işlemler verilerin
toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi işlemlere tabi tutulmasıdır.
Bilgisayar ayrıca mantıksal karşılaştırmalar yapma kabiliyetine de sahiptir.
Örneğin, A ve B şeklinde ifade edilen iki veri birimi karşılaştırıldığında sadece
üç muhtemel sonuç söz konusudur. (1) A, B’ den küçüktür (A<B); (2) A, B’ ye
eşittir (A=B); (3) A, B’ den büyüktür (A>B). Bu karşılaştırma kabiliyeti
bilgisayarın önemli bir özelliğidir. Çünkü çoğu karmaşık problemler
karşılaştırmalar yapmak suretiyle çözülebilir.

Sıralama: Veriler mantıksal bir sıra içerisinde düzenlenmişse
bunlarla çalışmak ve analiz etmek daha kolay olur. Mesela nümerik veriler
küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe, alfanümerik veriler ise A’dan Z’ye
13
veya Z’den A’ya şeklinde düzenlenebilir. Bilgisayarın mantıksal
karşılaştırmalar yapmak suretiyle gerçekleştirdiği bu düzenlemeye sıralama
denir.

Özetleme: Veri yığınlarının daha kısa ve kullanılabilir şekle
indirgenmesine özetleme adı verilir. Bilgisayarın çeşitli grafik programları
yardımıyla verilerden pasta veya sütun grafikler çıkarması özetlemeye bir
örnek oluşturur.
3. Saklama ve nakletme işlemleri: Saklama, veri ve bilgilerin daha sonraki
kullanımlar için CD, DVD, USB bellek, harici hard disk vb. gibi harici bir cihazda
saklanmasıdır. İstenildiğinde bu veri ve bilgilere çabucak ulaşılabilir ve kullanılabilir.
Ayrıca, bilgisayarlar veri ve bilgileri bir yerden başka bir yere transfer etme
kabiliyetine sahiptir. İletişim, herhangi bir elektronik iletişim aracı ile yapılabilir.
BİLGİSAYARLARIN SINIFLANDIRILMASI
Amaçlarına Göre Bilgisayarlar
Amaçlarına göre bilgisayarlar Dijital, Analog ve Hibrit bilgisayarlar olarak üç
başlık altında incelenebilir:
Dijital (Sayısal) bilgisayarlar
Dijital bilgisayarlar özel
amaçlı (Ör: Otomatik
park sistemi) ve genel
amaçlı (Ör: PC) olmak
üzere iki gruba ayrılır.
Dijital bilgisayarlar iki tabanlı sayı sistemine göre yani, 0 ve 1 dijitleriyle işlem
yapan ve sonuçları rakamlar, harfler ve diğer sembollerle gösteren bilgisayarlardır.
Dijital bilgisayarlar da özel amaçlı ve genel amaçlı olmak üzere iki gruba ayrılabilir.

Özel amaçlı dijital bilgisayarlar: Özel amaçlı dijital bilgisayarlar yalnızca
spesifik bir fonksiyonu icra etmek için tasarlanırlar. Bir özel amaçlı dijital
bilgisayarda talimatlar makinede kalıcı bir şekilde kaydedilir. Otomobillerdeki yakıt,
ateşleme ve fren sistemini kontrol etmek üzere kullanılan işlemciler bu tür
bilgisayarlara bir örnek teşkil eder.

Genel amaçlı dijital bilgisayarlar: Genel amaçlı dijital bilgisayarlar, farklı
programları saklayabilen ve böylece sayısız uygulamada kullanılabilen
bilgisayarlardır. Böyle bir bilgisayar, bir kaç saniyede büyük bir ücret bordrosunu
hesaplayabilir, güzel görünümlü grafikler çizebilir veya çok karmaşık matematik
hesaplamalar yapabilir. Bundan sonraki bölümlerde kullanacağımız bilgisayar
terimiyle genel amaçlı dijital bilgisayarlar kastedilecektir.
14
Analog (Örneksel) bilgisayarlar
Analog bilgisayarlar fiziksel değerleri ölçen bilgisayarlardır. Örneğin, bir
benzin istasyonundaki benzin pompası benzin akışını miktar ve fiyat cinsinden
değerlere dönüştüren bir analog işlemci ihtiva eder. Ya da bir postanede
gönderilecek paketleri tartarak bu paketlerin ağırlıklarını ve gönderme ücretini
hesaplayan cihazlar bir başka analog bilgisayar örneğidir.
Hibrid (Melez) bilgisayarlar
Hibrid bilgisayarlar
analog ve dijital
bilgisayarların
özelliklerinin bir araya
getirildiği
bilgisayarlardır.
Hibrid bilgisayarlar analog ve dijital bilgisayarların özelliklerinin bir araya
getirildiği bilgisayarlardır. Örneğin, bir hastanenin yoğun bakım ünitesinde analog
cihazlarla bir hastanın kalp atışı, ateşi veya tansiyonu gibi hayati fonksiyonları
ölçülerek, bu değerler daha sonra rakamlara dönüştürülür ve dijital bir cihazda
görüntülenir.
Hacimlerine Göre Bilgisayarlar
Hacimlerine göre bilgisayarlar üç kategoriye ayrılabilir: büyük-sistemler
(merkezi bilgisayarlar), müstakil mikrobilgisayarlar ve ağ (network) sistemleri.
Merkezi bilgisayar sistemleri
Akıllı terminaller kendi
başlarına bazı işlemleri
gerçekleştirebilecekleri
işlemcilere sahiptir.
Bu sistemlerde yapılması gereken işlemler tek bir merkezi bilgisayarla
gerçekleştirilir. Merkezi bilgisayar çoğu kez bir ana bilgisayar (mainframe) veya bir
mini bilgisayardır. 1950’li yıllar ve 1960’ların başlarında bu sistemler, veri girişi ve
kaydı için delikli kartları ve manyetik bantları kullanarak yığın işletim modunda
faaliyet gösterirlerdi. Daha sonra çok sayıda kullanıcının aynı anda terminaller
vasıtasıyla faaliyetlerini icra etmelerini mümkün kılan on-line işlem mümkün hale
geldi. Bu, bütün girdilerin terminaller aracılığıyla işlenmek üzere direkt olarak
merkezi bilgisayara iletilmesi ve girdiler işlendikten sonra elde edilen çıktıların
merkezi bilgisayardan kullanıcıya dönmesi anlamına gelir. Merkezi sistemlerde
kullanılan terminallerin çoğu akılsız (dumb) terminallerdir. Bu terminaller sadece
görüntü amacıyla kullanılır ve herhangi bir işlem icra edemezler.
Zamanla, büyük merkezi sistemler ve destek donanımı daha etkin ve
kabiliyetli bir hale geldi. Akılsız terminallerin yerini akıllı (intelligent) terminaller
almaya başladı. Akılsız terminallerin aksine, akıllı terminaller kendi başlarına bazı
işlemleri gerçekleştirebilecekleri işlemcilere sahiptir. Merkezi sistemlerin bir
kusuru tek bir bilgisayar üzerinden kullanıcılara hizmet verilmesidir. Merkezdeki
bilgisayarda veya bilgisayarı terminallere bağlayan hatlarda meydana gelebilecek
15
bir hasar ya da uyumsuzluk durumunda işlemler icra edilemez veya çok sayıda
kullanıcı aynı anda sisteme bağlandığında sistem çok yavaş çalışabilir.
Mikrobilgisayar sistemleri
Bilgisayar ağı en az bir
sunucu bilgisayar ve
işlemci, buna bağlı
istemci bilgisayarlar,
anahtarlama cihazı veya
router, iletişim
protokolü ve benzeri
iletişim araçlarını
bünyesinde
bulundurmaktadır.
WAN, çok büyük bir
coğrafi alanı içine
alabileceği gibi küçük
bir alanı kapsayacak
şekilde de kurulabilir.
Mikrobilgisayar sistemleri, ilk olarak 1970’li yıllarda üretilmiş, fakat kullanımı
1980’li yıllarda yaygınlaşmıştır. Mikrobilgisayarların ardındaki felsefe, bir kimsenin
işini istediği anda icra etmesine yardım etmek üzere bir bilgisayarın hazır
bulundurulmasıdır. Örneğin, bir yazının yazılması, grafikler hazırlanması,
hesaplamalar yapılması ve kişisel takvimler tutulması gibi birçok iş, yapıları
itibariyle bireyseldir. Bugün, yüksek kaliteli yazılımlar sebebiyle,
mikrobilgisayarlarla yapılan işler inanılmaz ölçüde artmıştır. Bir kısım işletmeler
muhasebe, envanter ve müşteri veri tabanı gibi işler için sadece mikrobilgisayarları
kullanmaktadır. Mikrobilgisayarlar, kendi başlarına kullanılabilecekleri gibi,
birbirlerine bağlanarak bir ağ teşekkül ettirilebilir veya daha büyük bilgisayar
sistemlerine bağlanabilirler.
Ağ sistemleri
Bir bilgisayar ağı, iki veya daha fazla bilgisayarın veya yazıcı, router vb.
aygıtların bir iletişim aracı üzerinden birbirlerine bağlanmasıyla oluşur. Bilgisayar
ağı en az bir sunucu bilgisayar ve işlemci, buna bağlı istemci bilgisayarlar,
anahtarlama cihazı veya router, iletişim protokolü ve benzeri iletişim araçlarını
bünyesinde bulundurur. Böyle bir ortamda kullanıcılar birçok yazılım ve donanımı
paylaşabilirler.
Yerel alan ağı (Local Area Network-LAN) tüm bileşenlerinin birkaç
kilometrelik alana yayıldığı, genellikle saniyede bir milyon bit veya daha fazla bilgi
nakletme hızını gerçekleştirebilen bir iletişim ağıdır. Tanımdan da anlaşılacağı gibi
yerel alan ağları küçük bir coğrafik alanla sınırlıdır. Sınırlı bir mesafe içerisindeki
yüksek hız, yerel alan ağlarının bir bina veya bir bina kompleksi içerisinde
kurulmasını mümkün kılar. Genellikle, yerel alan ağları 10 Mbps veya daha hızlıdır.
Günümüzde yaygın olarak kullanılan hız 10/100/1000 Mbps düzeyindedir.
Geniş alan ağları (Wide Area Networks-WAN) coğrafik olarak daha geniş bir
alana hizmet eden ve telefon hatlarını, uyduları veya bu iletişim kanallarının bir
kombinasyonunu kullanan büyük ağlardır. Bir WAN’i LAN’den ayıran temel fark
mesafedir. WAN, çok büyük bir coğrafi alanı içine alabileceği gibi küçük bir alanı
kapsayacak şekilde de kurulabilir. Diğer ayırıcı özellikler hız, kullanılan donanım ve
mimaridir. İkisi arasındaki farkta anahtar nokta, WAN’in aynı teknolojileri
kullanarak uzak mesafeleri içine alacak şekilde kolaylıkla genişleyebilmesi, LAN’in
ise buna imkan vermemesidir. Metropol alanını kapsayan WAN’ler bazen ayrı bir
16
kategoriye konulur ve Metropol alan ağları (Metropolitan Area Networks- MAN)
diye isimlendirilir.
BİLGİSAYARDA VERİLERİN KODLANMASI
Her bilgisayar, sayıları
harfleri ve diğer özel
karakterleri kodlanmış
bir şekilde saklar.
Bilgi depolama kapasiteleri bilgisayardan bilgisayara göre değişiklik arz
etmesine rağmen her bilgisayar, sayıları harfleri ve diğer özel karakterleri
kodlanmış bir şekilde işler ve saklar. Bu saklama işleminde her karakter 0’lar ve
1’lerden oluşan kodlarla temsil edilir.
İki Tabanlı Sayı Sistemi
Sayı sistemlerini ifade eden sembollerin adedi, sayı sisteminin adını
oluşturur. Onlu sayı sisteminde 0 dan 9’a kadar 10 farklı sembol, sekizli sayı
sisteminde 0 dan 7’ye kadar sekiz sembol, on altılı sayı sisteminde de 0 dan 9’a
kadar 10 sembol ve A (10), B (11), C (12), D (13), E (14)ve F (15) sembolleri olmak
üzere on altı sembol kullanılmaktadır. İkili sayı sistemi de bilindiği gibi 0 ve 1
sembollerinden oluşmaktadır.
Tüm sayı sistemlerinin onlu sisteme çevrilmesinin temel mantığı şu
şekildedir.
Şekil 1. Tüm Sayı Sistemlerinin Onluk Sayı Sistemine Dönüştürülmesi
17
Onlu sayı sisteminin çevrilmesine birer örnek; sayı (25613)10
2 x 104 + 5 x 103 + 6 x 102 + 1 x 101 + 3 x 100
20000 + 5000 + 600 + 10
+ 3 =25613 (10)
İkili sayı sisteminin çevrilmesine birer örnek; sayı (10101)2
Sayı sistemlerinin kesirli olması durumunda kesir işaretinden sağa doğru
1 x 24 + 0 x 2 3 + 1 x 22 + 0 x 21 + 1 x 20
16 + 0
+
4 +
0
+ 1
= 21 (10)
taban, –1’den başlayarak negatif üs alarak devam eder.
Onluk sistemdeki bir sayının, ikili sisteme çevrilmesi ise, sayının sürekli ikiye
bölünmesinde kalan sayıların sondan başa doğru yazılmasıyla yapılır.
Şekil 2. Onluk Sayı Sistemindeki Bir Sayın İkilik Sayı Sistemine Dönüştürülmesi
Daha pratik bir yol, ikili sayı sisteminin düzenli yapısından hareketle, onlu
sayıyı elde edecek sayı kombinasyonunu, toplama işlemi yaparak sağlamaktır.
Kullanılan sayılara 1, kullanılmayanlara 0 verilerek, büyük sayıdan küçük sayıya
doğru sıralanmalarıyla elde edilir. Bu yol ile, onluk sistemdeki 117 (10) sayısının ikili
sayıya çevrilmesi aşağıda belirtildiği gibidir.
18
Şekil 3. Onluk Sayı Sistemindeki Bir Sayın İkilik Sayı Sistemine Dönüştürülmesi
On altı Tabanlı Sayı Sistemi
İki tabanlı sayıları daha kolay ifade edebilmek için yaygın olarak kullanılan
diğer bir sayı sistemi onaltı tabanlı (hexadecimal) sayı sistemidir. Bu sistemde
sıfırdan onbeşe kadar farklı sembol kullanılır. On tabanlı sistemde bulunanlara ilave
olarak onaltı tabanlı sistemde aşağıdaki semboller kullanılır.
10 → A
11 → B
12 → C
13 → D
14 → E
15 → F
Örnek: (A3F.2C)16 sayısının on tabanlı sistemdeki karşılığı aşağıdaki gibi
hesaplanır.
İki tabanlı bir sayının
her dört basamağı
onaltı tabanlı tek bir
basamağa
yerleştirilebilir.
Şekil 4. Onaltılık Sayı Sistemindeki Bir Sayının Onluk Sayı Sistemine Dönüştürülmesi
Sıfırdan onbeşe kadar rakamlar dört basamaklı iki tabanlı sayı olarak
aşağıdaki tablodaki gibi sıralanırsa iki tabanlı sayılarla onaltı tabanlı sayılar arasında
dönüşüm için pratik bir yol elde edilmiş olur. Böylece iki tabanlı bir sayının her dört
basamağı onaltı tabanlı tek bir basamağa yerleştirilebilir.
19
Tablo 1. Onluk Tabandaki Sayılıların İkilik ve Onaltılık Tabandaki Karşılıkları
Sayı
İkili Karşılığı
Onaltılı Karşılığı
0
0000
0
1
0001
1
2
0010
2
3
0011
3
4
0100
4
5
0101
5
6
0110
6
7
0111
7
8
1000
8
9
1001
9
10
1010
A
11
1011
B
12
1100
C
13
1101
D
14
1110
E
15
1111
F
BİLGİSAYAR KODLAMA SİSTEMLERİ
Bilgisayarlar, tüm
sayısal ve sayısal
olmayan karakterleri
ikili sayı sistemine göre
kodlanmış bir şekilde
kullanırlar.
Bilgisayarlar, tüm sayısal ve sayısal olmayan karakterleri ikili sayı sistemine
göre kodlanmış bir şekilde kullanırlar. BCD, EBCDIC ve ASCII yaygın olarak kullanılan
bilgisayar kodlama sistemleridir. Diğer bir kodlama sistemi olan UNICODE artık
bütün dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır.
İnsanoğlunun bilgiyi belirtmede (temsilde) kullandığı sembollerin
bilgisayarda da ifade edilmesi gerekir. Bilgisayarın 0 ve 1’e karşılık gelen iki fiziksel
durumu algılayabildiği göz önüne alınırsa tüm sembollerin 0 ve 1
kombinasyonlarından oluşan karşılıklarına ihtiyaç vardır. Örneğin alfabedeki 29
harfi temsil edecek olan bir koda ihtiyaç duyulduğunu farz edelim. Bunun için dört
bit kullanılırsa 16 (24) değişik karakter temsil edilebilir. Fakat bu, alfabedeki tüm
karakterleri temsil etmek için yeterli değildir. Beş bit kullanıldığında ise 32 (25)
değişik karakter temsil edilebilir ki, bu sayı alfabedeki karakterler için yeterli olsa
da rakamlar ve diğer özel karakterler için yeterli değildir. Birçok ülkenin
alfabelerinin değişik türlerde karakterler de ihtiva ettiği göz önünde
20
bulundurulduğunda altı, yedi, sekiz ve hatta on altı bitlik kodlama sistemlerine
ihtiyaç duyulmaktadır.
ASCII Kodlama Sistemi
ASCII (American
Standart Code for
Information
Interchange) en yaygın
olarak kullanılan
kodlama şemasıdır.
ASCII (American Standart Code for Information Interchange) en yaygın
olarak kullanılan kodlama şemasıdır. ASCII kodlama şemasının 7 ve 8 bitlik iki
versiyonu bulunmaktadır. Bugün yaygın olarak kullanılan kodlama şeması ASCII-8
dir. Sekiz bit ASCII’de toplam 256 (28) değişik karakter temsil edilebilir. ASCII
kodlama tablosu kitabın sonunda ek olarak verilmiştir.
EBCDIC Kodlama Sistemi
EBCDIC (Extended Binary Coded Decimal Interchange Code) IBM’in kendi
ürettiği ana bilgisayarlarında kullanılmak üzere geliştirmiş olduğu bir kodlama
sistemidir. EBCDIC, ASCII ile aynı kodlama sistemini kullanmaz. Örneğin EBCDIC’de
“a” harfi 10000001 ile gösterilirken ASCII’de 01100001 ile gösterilir.
Farklı kodlama sistemleri kullanan bilgisayarlar arasında yapılan iletişim
problemli olabilir. ASCII sistemini kullanan bir bilgisayarda bir doküman oluşturarak
bunu IBM ana bilgisayarına gönderdiğimizi farz edelim. Bizim oluşturduğumuz
doküman ASCII formatında kaydedilmiş fakat ana bilgisayar ise EBCDIC formatına
göre çalışmaktadır. Örneğin “k” harfi ASCII formatında 01101011 ile gösterilirken,
bunun EBCDIC’deki karşılığı virgül (,) sembolüne karşılık gelmektedir. Bu durumda
iki bilgisayar arasında uyumsuzluk olacaktır. Bu problemi ortadan kaldırmak için
gönderici veya alıcı bilgisayardaki bir yazılım vasıtasıyla veriler ASCII’den EBCDIC’e
veya EBCDIC’den ASCII’ye dönüştürülür.
UNICODE Kodlama Sistemi
Kod şemaları Japonca
ve Çince gibi dillerde
bulunan binlerce harf
ve sembolü
desteklememektedir.
Bilgisayarlar ve yazılımlar günden güne geliştikçe kullanılan mevcut kod
şemaları ihtiyaçlara cevap veremeyecek duruma gelmektedir. Örneğin İbranice,
Arapça ve Slav kökenli diller mevcut kodlama şemalarıyla temsil edilememektedir.
Buna ilaveten, bu kod şemaları Japonca ve Çince gibi dillerde bulunan binlerce harf
ve sembolü desteklememektedir.
Unicode, 65536 (216) değişik karakteri temsil eden on altı bitlik bir kodlama
şemasıdır. Teorik olarak, Unicode bugün kullanılan tüm dillerdeki tüm karakterleri
hatta artık kullanımda olmayan dillerdeki karakterleri bile temsil edebilir. Böyle bir
kod, bir dokümanın Türkçe, Japonca, İngilizce veya Arapça metinleri ihtiva etmesi
gerekli olduğu uluslararası iletişimlerde faydalı olabilir. Ayrıca yazılım üreticisi
21
firmalar, ürettikleri yazılımlar için her ülkenin dilinde menüler, yardımlar veya hata
mesajları hazırlayabilirler.
SAKLAMADA VE İLETİMDE KULLANILAN ÖLÇÜ
BİRİMLERİ
Bilgisayarlar veriler
üzerinde işlem
yaparken verilerin
büyüklüklerini ikinin
katları şeklinde
hesaplarlar.
Bilgisayarlar ikili sayı sistemini kullandıkları için veriler üzerinde işlem
yaparken verilerin büyüklüklerini de ikinin katları şeklinde hesaplamaktadırlar.
Bilgisayarda kullanılan en küçük veri birimi bit denilen ve 0 veya 1 değeri alabilen
işarettir. Ancak bir veri biriminin anlamlı olabilmesi için bir bitten fazlası
gerekmektedir. Bunun için anlamlı en küçük veri saklama birimi olarak sekiz bitten
oluşan byte kullanılır. Verilerin büyüklükleri de 1 byte’ın katları olarak ifade edilir.
Ancak katlar alınırken diğer ölçü birimlerinden farklı olarak 1000 yerine 210=1024
kullanılmaktadır.
8 bit = 1 byte (B)
1024 byte (B) = 1 Kilobyte (KB),
1024 Kilobyte (KB) = 1 Megabyte (MB),
1024 Megabyte (MB) = 1 Gigabyte (GB),
1024 Gigabyte (GB) = 1 Terabyte (TB),
1024 Terabyte ise (TB) = 1 Petabyte (PB)
İletilen verilerin
ölçümünde en küçük
birim olarak bit
kullanılır. İletişim hızı
ise saniyede aktarılan
bilgi miktarı cinsinden
ölçülür.
Soru: 5GB büyüklüğündeki bir dosya her biri 700MB kapasiteli CD’lere ½
oranında sıkıştırılarak yedeklenmek isteniyor. Bunun için kaç adet CD
kullanılmalıdır?
Cevap: 5GB= 5*1024MB= 5120MB
5120MB/700MB= 7,314
7,314/2= 3,65≅ 4 CD gereklidir.
22
Veriler bir yerden bir yere iletilirken anlamlılık şartı olmadığından, sekizin
katları olma zorunluluğu da yoktur. Bu nedenle iletilen verilerin ölçümünde en
küçük birim olarak bit kullanılır. İletişim hızı ise saniyede aktarılan bilgi miktarı
cinsinden ölçülür ve Kbps (Kilobit per second-bir saniyede kilo bit) veya Mbps
(Megabit per second-bir saniyede mega bit) şeklinde ifade edilir. Eğer “b” yerine
“B” kullanılırsa bu Byte anlamına gelir.
1024 bit (b) = 1 Kilo bit (Kb),
1024 Kilobit (Kb) 1 Megabit (Mb),
1024 Megabit (Mb) = 1 Gigabit (Gb)
Soru: 1,2GB büyüklüğündeki bir dosyayı Internet’ten 512Kbps hızındaki bir
ADSL bağlantıyla kaç dakikada indirebiliriz?
Cevap: 512Kbps/8=64KBps
1.2GB= 1.2*1024*1024= 1258291,2KB
1258291,2KB/64KBps= 19660,8sn
19660,8sn/60=327,68dk.
Günümüzde saklama ünitelerinin kapasiteleri aşağıdaki gibidir.
Hard disk
: 40 GB (Gigabyte), 80 GB, 120 GB, 200 GB, 400 GB+
CD-ROM
: 650 MB, 700 MB
CD-R
: 650 MB, 700 MB
CD-RW
: 650 MB, 700 MB
DVD-ROM
: 4.7 GB, 8.5 GB, 9.4 GB, 17.0 GB
DVD-R
: 4.7 GB, 8.5 GB, 9.4 GB, 17.0 GB
DVD-RW
: 4.7 GB, 8.5 GB, 9.4 GB, 17.0 GB
Multimedya Kart: 64 MB, 128 MB, 256 MB, 512 MB, 1GB+
Flash Bellek
: 64 MB, 128 MB, 256 MB, 512 MB, 1GB+
Blue-Ray Disk
: 25 GB, 50 GB
23
Özet
•Bilgi teknolojileri geçmişten günümüze kadar çeşitli evreler geçirmiştir.
Kullanılan veriler birçok amaca hizmet etmekte ve işlenerek istenilen
formlara sokulabilmektedir. Bu noktada geçmişten günümüze kadar
çeşitli yöntemler izlenmiştir (El yordamı, Mekanik, Elektromekanik,
Elektronik). Verinin işlenme türleri ile bilgisayarların gelişim evreleri
paralellik göstermektedir. Günümüze kadar bilgisayarlar 4 farklı kuşakta
gelişimlerini devam ettirmişlerdir.
•Hız, güvenilirlik, bilgi saklama kabiliyeti vb. unsurlar kişilerin bilgisayar
tercihlerini etkileyen unsurlar arasında yer almaktadır. Ayrıca
bilgisayarlar amaçlarına ve hacimlerine göre sınıflandırılmakta ve hedef
kitlelerine hizmet vermektedirler. Veriler, çeşitli sayı sistemlerine göre
organize edilmekte (İkilik, Onluk, Onaltılık v.b) ve bilgisayarlarda çeşitli
kodlama sistemlerine göre kodlanmaktadır (ASCII, EBCDIC, UNICODE v.b).
24
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını sistemde
ilgili ünite başlığı
altında yer alan
“bölüm sonu testi”
bölümünde
etkileşimli olarak
cevaplayabilirsiniz.
1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?
I.
Veri: sayılar, rakamlar, sözcükler, metinler, resimler, olaylar vb. biçiminde
temsil edilen ham gerçekliklerdir.
II.
Veri (Data) ve Bilgi (Knowledge) eş anlamlı kavramlardır.
III.
Analog bilgisayarlar fiziksel değerleri ölçen bilgisayarlardır.
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve III
e) I, II ve III
2. “Coğrafik olarak daha geniş bir alana hizmet eden ve telefon hatlarını, uyduları
veya bu iletişim kanallarının bir kombinasyonunu kullanan ağlara …………………..
denir.” cümlesinde boş bırakılan yere getirilmesi gereken ifade aşağıdakilerden
hangisidir?
a) WAN
b) LAN
c) Intranet
d) Workgroup
e) Ethernet
3. ASCII kodlama tablosunda 38. sırada yer alan karakterin bilgisayar dilindeki
karşılığı hangisidir?
a) (00110010)
b) (01001100)
c) (00100110)
d) (00100111)
e) (00111001)
4. 700 MB büyüklüğündeki 10 adet CD’ye ¼ oranında sıkıştırılarak yedeklenmiş
olan bir bilginin açılmış hali kaç TB’dir. (Hesaplamalarınızda 1000 kullanınız.)
a) 0.028
b) 0.28
c) 28
d) 280
e) 2.8
25
5. Aşağıdakilerden hangisi amaçlarına göre bilgisayarların sınıflandırılması
kategorisinde yer almaz?
a) Özel amaçlı dijital bilgisayarlar
b) Genel amaçlı dijital bilgisayarlar
c) Analog (Örneksel) bilgisayarlar
d) Hibrid (Melez) bilgisayarlar
e) Ağ sistemleri
Cevap Anahtarı
1.D, 2.A, 3.C, 4.A, 5.E
26
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ
• Donanım
• Merkezi İşlem Birimi
• Anakart
• Bellek Birimleri
• Giriş - Çıkış Birimleri
• Merkezi işlem biriminin
özelliklerini ifade edebilecek,
• Anakart ve veri yollarının
özelliklerini açıklayabilecek,
• Bellek birimlerini
sınıflandırabilecek,
• Temel donanım bileşenlerini
sayabilecek,
• Bilgisayarla kullanılan harici
donanım bileşenleri ve
özelliklerini sayabileceksiniz.
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
BÖLÜM
2
GİRİŞ
Bilgisayar iki temel bileşenin ortaklaşa çalışmasıyla kullanıcılarına hizmet
vermektedir. Bu temel bileşenlerden fiziki yapılar donanım, program gibi
uygulamalar ise yazılım olarak ifade edilmektedir. Donanımlar; bilgisayarı kullanma,
verileri depolama gibi işlemlerin yapılmasına olanak tanımaktadırlar. Temel
donanım birimleri arasında merkezi işlem birimi (CPU), anakart, bellek ve giriş-çıkış
birimleri yer almaktadır. Bu ünitede bilgisayar sistemindeki temel donanım
bileşenleri üzerinde durulacaktır.
BİLGİSAYARIN TEMEL BİLEŞENLERİ
Bilgisayarı oluşturan ve çalışmasına yardımcı olan öğeler temel bileşenler
olarak adlandırılır. Bu bileşenler temelde “Donanım ve Yazılım” olarak ikiye ayrılır.
DONANIM
Donanım (Hardware) bilgisayarı oluşturan her türlü fiziksel parçaya verilen
isimdir. Donanım bir merkezi işlem biriminden (Central Processing Unit) ve bu
birime bağlı çevre birimlerinden (peripherals) oluşur. Çevre birimleri de ayrıca giriş
birimleri (input devices) ve çıkış birimleri (output devices) olmak üzere iki kısma
ayrılır.
Merkezi İşlem Birimi
Merkezi işlem birimi (Central Processing Unit-CPU) bir bilgisayar sisteminin
beyni olarak düşünülebilir. Merkezi işlem biriminin iki temel bileşeni vardır.
Mikroişlemcinin hızı ve
performansı,
bilgisayarın işlem
gücünü belirler.
 Aritmetik-mantık birimi
 Kontrol birimi
Ana bellekte saklı bilgiler kontrol birimi tarafından okunur ve merkezi işlemci
saklayıcılarına (register) aktarılır. Ana bellekten okunan komutların anlamlarının
çözülmesi de yine kontrol birimince yerine getirilir. İşlemci içindeki birimlerin
eşzamanlı olarak çalışmasını sağlayan kontrol sinyalleri bu birim tarafından üretilir.
CPU’lar mikroişlemci denilen yarı iletken yongalar kullanırlar. Bu mikroişlemciler
belleği, aritmetik-mantık ve kontrol devrelerini tek bir yonga üzerinde birleştirir.
2
Bir mikroişlemcinin hızı ve
performansı, bilgisayarın işlem gücünü
belirler. 16 bit, 32 bit ve 64 bit aygıtlar
gibi tabirler bilgisayarın bir anda
işleyebileceği bit sayısını veya kelime
uzunluğunu ifade eder. Örneğin 16 bit
yonga, bir makine devrinde 16 bit veya 2
Byte’lık bilgiyi işleyebilir. Benzer şekilde
64 bitlik bir yonga ise 64 bit veya 8
Byte’lık bilgiyi bir makine devrinde
işleyebilir. Kelime uzunluğu ne kadar fazla
olursa bilgisayarın hızı da o kadar yüksek
olur.
1 MHz saniyede bir
milyon devir anlamına
gelir.
Resim 1. Merkezi İşlem Birimi
Hızı etkileyen ikinci faktör devir hızıdır. Bilgisayardaki her olay bir adım
değerini mantıksal bir düzen içerisinde takip edecek şekilde sıraya konulmalıdır.
Kontrol birimi yonga için bir darbe-vuruş(beat) belirler. Bu vuruş dahili bir saat
tarafından belirlenir ve MHz (Millions of Cycles Per Second) cinsinden ölçülür. 1
MHz saniyede bir milyon devir anlamına gelir.
Hızı etkileyen üçüncü faktör veri taşıyıcısının genişliğidir. Veri taşıyıcısı CPU,
bellek ve diğer aygıtlar arasında bir seferde ne kadar veri taşınabileceğini belirleyen
bir ortam görevi görür.
Tek bir makine
yönergesini proses
etmek için gerekli
işlemler serisine makine
çevrimi denmektedir.
Mikroişlemciler tasarımlarında RISC (Reduced Instruction Set Computing)
kullanılarak hızlandırılabilirler. Bilgisayarın verileri işlemek için kullandığı bir kısım
yönergeler, yonga devrelerine yerleştirilir. Geleneksel devreler içerisine
yerleştirilmiş yüzlerce yönerge vardır. Bir tek yönerge birkaç devirde icra edilir. Çoğu
kez, bu yönergelerin %20’si ile bilgisayar görevlerinin %80’i yerine getirilir. Sık
kullanılmayan yönergeler temizlenirse, kalan yönergeler daha hızlı çalışır. RISC
tabanlı işlemciler bilimsel alanlar ve iş istasyonları için en uygun teknolojidir. Çünkü
bu durumlarda tekrarlanan aritmetik–mantık operasyonlar yoğun şekilde
yapılmaktadır.
Tek bir makine yönergesini proses etmek için gerekli işlemler serisine makine
çevrimi (machine cycle) denir. Makine çevrimi, yönerge çevrimi (Instruction Cycle)
ve yürütme çevrimi (Execution Cycle) olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Yönerge çevrimi esnasında kontrol birimi birincil bellekten program
yönergelerini alır ve CPU’nun anlayacağı şekle sokar.
Yürütme çevrimi esnasında, kontrol birimi bellekteki gerekli verinin yerini
belirler, bir depolama kütüğüne yerleştirir, aritmetik mantık birimine gerekli işlemi
3
yapması talimatını verir, işlemin sonuçlarını bir akümülatörde depolar ve son olarak
sonuçları birincil belleğe yerleştirir.
Makine çevrim hızları mikro saniyelerden, nano saniyelere hatta pico
saniyelere kadar değişebilir. Bu çevrim hızını ifade etmek için aynı zamanda MIPS
(Millions of Instructions Per Second) ölçüsü de kullanılabilir.
Birincil bellekler yarı iletkenlerden yapılır. Yarı iletken küçük bir silikon yonga
üzerinde binlerce hatta milyonlarca küçük transistörden yapılan bir entegre
devredir.
Anakart
Donanımların üzerine
takıldığı ve bunlar
arasında bağlantı
noktalarının bulunduğu
ana plakadır.
Bigisayarın temel donanımlarından biri de anakarttır. Anakart, merkezi işlem
birimi, ekran kartı, sabit disk, ses kartı gibi donanımların üzerine takıldığı, üzerinde
elektronik devrelerin, yerleştirme yuvalarının ve bağlantı noktalarının bulunduğu
ana plakadır (Mainboard). Üzerinde çeşitli aygıtlar arasında veri iletimi sağlayan
“veriyolları”, transistörler, çipler ve entegreler bulunur. Kullanılacak işlemci türü ve
hızına göre farklı marka ve modelleri olmasına rağmen hemen hepsi, Orijinal
Donanım Üreticileri (OEM; Orijinal Equipment Manufacturer) tarafından üretilen
donanımları destekleyecek yuvalara ve bağlantı noktalarına sahiptir.
Resim 2. Anakart (Mainboard)
4
Veriyolları (bus) ve portlar
Bilgisayar terminolojisinde veri yollarını iki ya da daha fazla aygıt arasında
bilgi akışını sağlayan basit kanallar olarak tanımlayabiliriz. Yalnızca iki aygıt arasında
bağlantı kuruyorsa bunlara bus (veri yolu) yerine port ismi verilmiştir.
Veriyollarının normalde aygıtların birbirleriyle bilgi alışverişini sağlayabilmek
için giriş noktaları ya da aygıtın üzerine oturtulabildiği yuvaları vardır.
Veriyolu hiyerarşisi
Modern PC'lerin çoğunda en az dört veriyolu bulunmaktadır. Her biri bir üst
seviyedekine bağlanır ve her biri bir üst seviyedekinden daha yavaştır.
 İşlemci Veriyolu (Processor Bus): Bu veri yolu chipsetin işlemciye bilgi
göndermek ve işlemciden bilgi almak için kullandığı en üst seviye veri
yoludur.
 Ön Bellek Veriyolu (Cache Bus): Yüksek seviyeli işlemci mimarilerinin
önbelleğe ulaşabilmek için kullandıkları özel bir veri yoludur.
 Bellek Veriyolu (Memory bus): Bellek veriyolu bellek alt sistemlerinin
chipset ya da işlemciyle bağlantısını sağlayan ikinci seviye bir veri
yoludur.
 Yerel Giriş/Çıkış Veriyolu (Local I/O Bus): Yüksek hızlı giriş/çıkış
(input/output) veriyoludur ve yüksek hız gerektiren aygıtların bellek,
chipset ve işlemciyle bağlantısını sağlar. Örnek olarak video kartları,
yüksek hızlı network arabirimleri genellikle bu tip bir veriyolu
kullanırlar.
 Standart Giriş/Çıkış Veriyolu (Standard I/O Bus): Yukarıdaki üç
veriyolunu biri birine bağlayan standart giriş çıkış (I/O) veriyoludur.
Genellikle daha yavaş aygıtlar için kullanılır (fareler, standart modemler
vb.).
Veriyolu türleri
PCI yuvaları, ISA
yuvalarının hemen
yanında bulunmaktadır.
PCI veri yolu tak çalıştır
desteklidir.
ISA (Industry Standard Architecture): Anakartın kenarına yakın yerde bulunan
uzun siyah kart yuvaları ISA yuvasıdır. 1981 yılından beri kullanılan ama teknolojisi
artık eskimiş, hatta artık kullanılmayan bir veriyolu mimarisidir.
PCI (Peripheral Component Interconnect): Anakartta PCI yuvaları, ISA
yuvalarının hemen yanında bulunur; beyaz renkte ve ISA’dan biraz daha kısadır. PCI
veri yolu tak çalıştır desteklidir. 1993'te Intel tarafından geliştirilen bu veri yolu 64
5
bit'liktir, ama uyumluluk problemleri nedeniyle uygulamada genelde 32 bit'lik bir
veri yolu olarak kullanılır. 33 veya 66 MHz saat hızlarında çalışır. 32 bit ve 33 MHz
PCI veri yolunun kapasitesi 133 MB/sn’dir.
AGP, grafik için daha
gelişmiş bir veri
yoludur.
AGP (Accelerated Graphics Port): Sadece ekran kartları için çıkarılmış bir veri
yoludur. Grafik ağırlıklı uygulamalar geliştikçe (3 boyutlu grafikler, tam ekran video
gibi) işlemci ile bilgisayarın grafik bileşenleri arasında daha geniş bir bant genişliğine
ihtiyaç doğmuştur. Bunun sonucunda grafik kartlarında ISA’dan bir ara veri yolu
standardı olan VESA'ya, oradan da PCI'a geçilmiştir. Ama bu da yeterli
görülmeyince, grafik kartının işlemciye doğrudan ulaşmasını sağlayacak, ona özel bir
veri yolu olan AGP, 1997 sonunda geliştirilmiştir. AGP kanalı, 32 bit genişliğindedir
ve 66 MHz hızında çalışır. Yani toplam bant genişliği, 266 MB/sn dir. Ayrıca özel bir
sinyalleşme metoduyla aynı saat hızında daha hızlı veri akışının sağlanabildiği
modları vardır.
USB (Universal Serial Bus): Bilgisayar kullanıcılarının bekli de en aşina
oldukları veriyoludur. Evrensel seri yolu, bilgisayar ve telekomünikasyon
endüstrisinde geliştirilmiş, iletişim standartlarında daha yeni bir bağlantı şeklidir.
Artık hemen hemen bütün çevre birimleri de USB destekli üretilmektedir. Etkin hız,
veriyolu başka bir aygıt tarafından kullanılmıyorsa 320Mbps ya da başka bir ifadeyle
40MBps’yi bulmaktadır. 2011 yılı ortalarından itibaren 5Gbps iletişim hızına sahip
USB 3.0 teknolojisi yavaş yavaş raflarda yerini almaya başlamıştır. USB, ana
bilgisayar ile çevre birimleri arasında güçlü, bilgisayar çalışırken takıp
çıkartabileceğiniz, gerçek “plug-and-play - tak ve çalıştır” arayüzü sağlar.
USB bağlantı şeklinin avantajları şunlardır:
 Bilgisayarı kapatmak gerekmez
 Kasayı açmak gerekmez
 Kart takma yoktur
 Çakışma yoktur
 Çoğunlukla kilitlenme yoktur
 Sürücü yüklemeye gerek kalmaz ancak bazılarında bir seferlik yükleme
yapılması gerekebilir.
 Her bilgisayara 127’ye kadar aygıt bağlanmasına izin verir.
 Bazı aletler gerekli elektrik enerjisini buradan alır.
6
Ana Bellek Birimi
Ana bellekte veriler
geçici olarak
tutulmaktadır.
Bilgisayar
kapatıldığında ise bu
veriler silinmektedir.
Ana bellek veya rasgele erişimli bellek
(Random Access Memory-RAM), bir giriş
cihazından veya bir ikincil depolama
cihazından okunan veri ve programların,
çalıştırılan programlardan elde edilen
sonuçların ve bir ikincil depolama cihazına
Resim 3. RAM Bellek
veya bir çıkış cihazına gönderilmeye hazır
olan çıktıların tutulduğu yerdir. Buradaki “rasgele erişim” ifadesi, bilgisayarın bellek
içerisindeki herhangi bir adrese doğrudan gidip bilgileri okuyabileceği veya
yazabileceği anlamında kullanılmaktadır. Ana bellekte veriler geçici olarak tutulur.
Başka bir deyişle bilgisayar kapatıldığında bu veriler silinir. Ana bellek diğer bilgi
saklama araçlarına oranla nispeten pahalıdır. Bu yüzden, çok kullanıcılı sistemlerde
bilgisayar bir kullanıcı için herhangi bir işi icra etmeyi bitirdiğinde, ana bellekteki
aynı kısma diğer kullanıcılar için işlenmesi gereken veri ve programlar yerleşir.
Ana belleğin temel görevleri şöyle özetlenebilir.
 Halihazırda çalışan programların program deyimleri ve bu programların
ihtiyaç duyduğu verileri tutmak.
 İşletim sistemi yüklendikten sonra ana bellekte sürekli olarak kalması
gereken işletim sistemi bileşenlerini tutmak.
 Programlar tarafından üretilen sonuçları tutmak.
 Sabit disklere veya harici bir cihaza gönderilmeye hazır olan çıkış
bilgilerini tutmak.
Bellekler, birlikte çalıştığı işlemciye göre EDO DRAM (Extended Data Out
Dynamic RAM), SDRAM (Synchronized Dynamic RAM), RDRAM (Rambus Dynamic
RAM), SGRAM (Synchronized Graphic RAM), VRAM (Video RAM) ve WRAM
(Window RAM) gibi değişik isimlerle anılır.
Ana bellekten bahsetmişken, bilgisayarın belleklerinin kullanım aşamalarını ve
sürecini açıklamakta fayda vardır. Aşağıda, ihtiyaç duyulan bilgilerin okunup yazıldığı
bellek türleri ve bunların kullanım aşamaları ifade edilmiştir.
Ön bellek (Cache memory) ana bellek ile merkezi işlem birimi arasında görev
yapan ve ana bellekten çok daha hızlı olan bir bellek birimidir. Ön bellek sayesinde
merkezi işlem birimi verileri daha hızlı alır. Bu bellek birimi, işlem esnasında çok sık
kullanılan bilgisayar talimatları ve geçici olarak tutulan bilgiler için bir “yaz-boz”
tahtası olarak kullanılır.
7
Bir bilgisayarda çeşitli bellek kademeleri vardır: birincil önbellek (L1 cache),
ikincil önbellek (L2 cache), sistem belleği (RAM) ve sabit disk veya CD-ROM. Diyelim
ki işlemci bir bilgiye ihtiyaç duyuyor. Önce gider, en hızlı bellek türü olan L1
önbelleğe bakar. Bilgi orada varsa, gecikme olmaksızın bu bilgileri alır ve işler. L1
önbellekte yoksa L2'ye bakar ve bilgiler buradaysa nispeten küçük bir gecikme ile
bilgileri alır. Orada da yoksa önbelleğe göre daha yavaş kalan sistem belleğine, yine
yoksa en yavaşları olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldiği aygıtlara bakar.
Daha önce ifade edildiği gibi ana bellek, bilgilerin geçici olarak tutulduğu
bellek birimidir. Oysa bilgisayarla ilgili temel sistem bilgilerinin sürekli olarak
tutulacağı ve bilgisayarın her açılıp kapandığında ya da elektrik kesildiğinde
kaybolmayacağı bir bellek birimine ihtiyaç duyulmaktadır. Salt okunabilir bellek işte
bu amaç için kullanılan ve bilgisayar kullanıcılarının herhangi bir şekilde müdahale
edip içindeki bilgileri değiştiremeyecekleri bir bellek birimidir. ROM yongaları
içerisindeki bilgiler imalatçı firma tarafından kaydedilir. Kişisel bilgisayarlarda BIOS
(Basic Input Output System) denilen temel sistem bilgileri ROM içerisinde tutulur.
Kullanıcıların kendi ROM programlarını yazabilmelerine imkan veren bellek
birimlerine programlanabilir salt okunabilir bellek (Programmable Read Only
Memory-PROM) denir. Yeniden kullanılabilir ROM yongaları özel işlemlerle
silinebilir ve daha sonra yeniden programlanabilir. Bu ROM’lar değişik isimlerle
anılırlar. Örnek olarak, silinebilir, programlanabilir salt okunabilir bellek (Erasable,
Programmable Read Only Memory-EPROM), elektronik olarak silinebilir,
programlanabilir bellek (Electronically Erasable, Programmable Read Only MemoryEEPROM), Elektronik olarak değiştirilebilir, programlanabilir salt okunabilir bellek
(Electronically Alterable, Programmable Read Only Memory-EAPROM) verilebilir.
Klavye
Bilgisayara bilgi girmek için
kullanılan en kolay ve klasik araçtır.
Üzerinde alfabetik ve nümerik
tuşların yanı sıra özel fonksiyon
tuşları vardır. Alfabetik
karakterlerin bulunduğu kısımdaki
sol üst karaktere göre Q veya F
klavye olarak adlandırılırlar. Yaygın
Resim 4. Klavye
olarak 101/102 tuşlu klavyeler
kullanılmaktadır. Üreticinin klavyeye eklediği standart dışı bazı özel işlev tuşları da
olabilir. Bunlar genellikle ses ve görüntü kontrolleri ile internet erişimlerinin
klavyeden yapılmasını sağlayan tuşlardır.
8
Bilgisayarı etkin bir şekilde kullanabilmek için klavye ve üzerindeki fonksiyon
tuşlarının ne anlama geldiği iyi bilinmelidir. Genel yazma tuşları dışında kalan
tuşların fonksiyonları hakkında fikir sahibi olmakta yarar vardır.
Fare
Fare, bilgi girişinde
klavyeyi destekleyen bir
araçtır.
Bilgi girişini en çok kolaylaştıran
araçlardan biridir. Fare; ekrandaki öğeleri
seçmeye, hareket ettirmeye ve bu öğelerin
temsil ettiği işlemlerin yapılmasına olanak
tanıyan önemli bir giriş birimidir. Fare
modeline göre üzerindeki tuş ve tekerlek
(scroll) sayısı değişmektedir. Tekerlek, sayfa ve
pencereler içerisinde gezinmeye yardımcı olur.
Bilgisayar ekranındaki imlecin kontrolü
fare hareketi ile sağlanır. Fare el hareketlerini
Resim 5. Fare
mekanik, LED’li optik ve lazerli optik
yöntemlerle algılayabilir. Bu şekilde elde ettiği bilgileri bilgisayara kablo, kızılötesi,
radyo dalgalar veya bluetooth ile aktarabilir. Günümüzde yaygın olarak optik fareler
kullanılmaktadır. Optik fareler, altlarında bulunan LED’in veya lazer ışık kaynağının
yaydığı ışığın yansıması ile hareketi algılarlar. Özellikle lazerli optik fareler imleç
hareketinde çok yüksek hassasiyet sunmaktadır.
Ekran
Ekran, bilgisayara
girilen tüm bilgilerin ve
çıktıların görüntülendiği
bir görüntü birimidir.
Bilgisayarın işlemcisi (CPU) tarafından
işlenilen bilgileri gözün görebileceği şekilde
görüntüye dönüştüren bir donanım birimidir.
Ekranlarda aranan en önemli özellikler
çözünürlük, görüntü netliği, büyüklük ve
ekran tazeleme olarak sıralanabilir.
Çözünürlük (resulation), yatay ve dikey
olarak ekranda bulunan nokta sayısı ile
ölçülür. Bu noktalar piksel (pixel) olarak
adlandırılır. Çözünürlük yükseldikçe ekrana
daha fazla bilgi sığar, ama ekrandaki görüntüler
Resim 6. Ekran
küçülür. Multisync özellikli ekranlar, değişik
çözünürlüklerde çalışabilirler (640x480,
800x600, 1024x768, 1280x1024 gibi). Böylece ekrandaki görüntüler amaca göre
genişletip daraltılabilir.
9
Görüntü netliği, ekran yüzeyindeki noktaların arasındaki uzaklığa bağlıdır.
Nokta aralığı ne kadar küçükse görüntü o kadar net olur.
Büyüklük, ekranın köşegeninin inç cinsinden uzunluğudur. Günümüzde 14”,
15” ve 17” (inç) ekranlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Yüksek çözünürlüklerde
çalışabilmek için 17” veya daha büyük ekranlar tercih edilmelidir.
Ekrandaki görüntünün saniyede kaç kez tazelendiği ekran tazeleme sayısını
verir. Ekran tazeleme frekansı yükseldikçe daha sabit bir görüntü elde edilir.
Disket
Disketler, manyetik
olarak bilgileri
saklayabilen araçlardır.
Disketler, bilgisayarda bilgilerin
kaydedilebileceği bir manyetik ortam
kullanıcısıdır. Disketler, manyetik
ortamlarda okuma ve yazma yapabilen,
manyetik olarak bilgileri saklayabilen
araçlardır. Disket sürücüleri yardımıyla
disketlere yazma ve disketlerden okuma
işlemi yapılır. Ancak kapasite ve hız olarak
Resim 7. Disket
sabit disklerle kıyaslanamayacak kadar yavaş
ve kapasiteleri azdır. Günümüzde disketlerin
kullanımı neredeyse sona ermiştir ve bunların yerine kullanıcılar çok daha yüksek
kapasiteli flash bellekleri tercih etmektedir.
Sabit Disk
Diskler birçok manyetik metal plaktan
oluşan ve her plak arasına yerleşen
okuma/yazma kafaları vasıtasıyla bilgi
okuyup yazılabilen bir giriş/çıkış birimidir.
Veri kayıt ortamı metal olduğu için hard disk
(sert disk) ve genellikle taşınamaması
nedeniyle fixed disk (sabit disk) de denir.
Okuma/yazma işlemi okuma/yazma
kafalarının ileri geri hareketi ve plakların
dönmesiyle gerçekleştirilir. Bu plaklar
Resim 8. Sabit Disk
dakikada 5400 ve 7200 devir yapabilir.
Makine açık olduğu sürece plakların dönmesi durmaz. Çünkü bu devir hızına çıkmak
için yaklaşık 20-30 saniyeye ihtiyaç vardır. Bu hızın disket sürücülerinde dakikada
300 olduğu göz önüne alındığında disklerin ne kadar hızlı çalıştığı anlaşılabilir.
10
Bir sabit diskteki silindir
sayısı, bir plağın bir
yüzündeki izlerin
sayısına eşittir.
Bölümlere ayrılan
diskin, kullanıma hazır
duruma gelebilmesi için
biçimlendirilmesi
gerekir.
Okuma/yazma kafaları disk plaklarına dokunmadan fakat çok yakın bir
mesafeden işlem görürler. Dolayısıyla disk üzerindeki en küçük bir toz bile
okuma/yazma kafasının plağa değmesine neden olabileceğinden okuma ve yazma
işleminin gerçekleşmesine engel olabilir. Bu yüzden en üstteki ve en alttaki plakların
dış yüzeyleri kullanılmaz. Her plak için biri plağın üstünde diğeri altında olmak üzere
iki okuma/yazma kafası gereklidir. Her plak izlere ayrılmıştır. Bir iz plağın etrafındaki
dairevi bir yoldur. Aynı şekilde her bir iz de sektörlere ayrılır. Günümüzdeki kişisel
bilgisayarlarda kullanılan sabit disklerin çoğunda bu izlerin her biri 571 byte içerir.
571 byte’ın 512 byte’lık kısmı kullanıcı tarafından 59 byte’ı ise, sektör üzerinde
tutulan veriyi yönetmek için işletim sistemi tarafından kullanılır. Aşağıdaki şekilde
üzerinde üç iz ve 16 sektörün gösterildiği bir plak görülmektedir.
Tüm plakların her iki yüzünde aynı hizadaki birbirinin izdüşümü olan izler bir
silindir olarak isimlendirilir. Bir sabit diskteki silindir sayısı, bir plağın bir yüzündeki
izlerin sayısına eşittir.
Diskler büyük bilgi
depolama kapasitesine
sahiptir ve disketlerden daha
hızlı çalışırlar. Diskler dahili
veya harici olabilir. Her
bilgisayarda bulunan en az bir
hard diskin yanı sıra USB
bağlantı noktasından harici
olarak bağlanan küçük boyutlu
Resim 9. Sabit Disk Bileşenleri
hard diskler de yaygın olarak
kullanılmaktadır. Bununla birlikte bu diskler hemen hemen tüm bilgisayarlarda
dahili olarak kullanılmaktadır. Günümüzde disklerin kapasiteleri yüzlerce hatta
binlerce gigabyte bilgi depolanabilecek seviyelere ulaşmıştır.
Bir sabit diski bölümlere ayırmak suretiyle birden fazla sürücü oluşturulabilir.
Örneğin 120 GB hacimli bir diski iki kısma ayırırsak ilk kısım C sürücüsü, ikinci kısım
ise D sürücüsü olur. İçerisinde bilgi olan bir disk ikiye bölünürse, bütün bilgi
kaybolur. Bölümlere ayrılan diskin, kullanıma hazır duruma gelebilmesi için
biçimlendirilmesi gerekir. Biri düşük-seviye biçimlendirme (low-level formatting),
diğeri yüksek-seviye biçimlendirme (high-level formatting) olmak üzere iki türlü
biçimlendirme vardır. Düşük-seviye biçimlendirme imalatçı firma tarafından yapılır
ve disk üzerindeki iz ve sektörler oluşturulur. Bu tür bir biçimlendirme özel
yazılımlar gerektirir. Yüksek seviye biçimlendirme ise belli bir işletim sistemi için
diskteki dosyaları yönetmek üzere gerekli veri yapılarını oluşturur. Örneğin DOS
işletim sisteminde, biçimlendirme esnasında bir açılış sektörü (boot sector), dosya
11
yerleştirme tablosu (file allocation table-FAT) ve kök dizin (root directory)
oluşturulur.
Boot sektör, diskin ilk sektörüdür. Her sürücünün (A:, C:, D:, E:) ilk sektörü
boot sektör olarak ayrılır. Bilgisayar her açıldığında boot sektördeki program
bilgisayarın kontrolünü eline alır ve sistem dosyalarını belleğe yükler.
Dosya yerleştirme tablosu: Dosya yerleştirme tablosu disk üzerindeki
kümeleri (cluster) takip eden bir veri yapısıdır. Küme (cluster) bir veya daha fazla
sektörden oluşur ve işletim sisteminin diskten okurken veya diske yazarken
adresleyebileceği en küçük disk ünitesini ifade eder. Bir sektör 512 byte’dan oluşan
bir birim olduğuna göre, bir dosyanın hacmi bir kümeden bir byte bile fazla olsa
dosya iki küme kullanmak zorundadır. Bir küme çok sayıda sektörden oluşuyorsa
dosya yerleştirme tablosunda daha az kayıt olacak ve işletim sistemi daha hızlı
çalışacaktır. Bununla birlikte, bir dosyanın hacmi bir kümeden bir byte bile fazla
olduğu takdirde, dosyayı saklamak için iki küme kullanılacak ve ikinci kümenin
büyük bir kısmı boş kalacaktır ve bu da beraberinde bir tür disk yüzeyi israfını
getirecektir. Bir taraftan hız kazancı, diğer taraftan israf edilen disk yüzeyi,
dengelenmesi gereken iki büyüklük olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kök dizin: Dizin, bir diskte kayıtlı dosyalar hakkındaki bilgiyi izleyen bir veri
tabanı gibi düşünülebilir. Dizin’in takip ettiği bilgiler dosya adı, dosya öznitelikleri,
dosya boyutu, dosya oluşturulma veya değiştirilme tarihi ve zamanı ve dosyanın
disk üzerinde saklandığı yerdir.
CD Okuyucu ve CD Yazıcı
CD-ROM’larda okuma
işlemi manyetik olarak
değil lazer ışını
vasıtasıyla
yapılmaktadır.
CD’ler (Compact Disk) alüminyumdan
üretilmiş, üzerleri şeffaf polikarbonat
maddesiyle kaplanmış ve üzerine koruyucu
bir cila çekilmiş disklerdir. CD-ROM, CD
okuma özelliğine sahip cihazlardır. CDROM’larda okuma işlemi manyetik olarak
Resim 10. CD Okuyucu ve CD Yazıcı
değil lazer ışını vasıtasıyla yapılmaktadır.
Okuma için ayrı yazma için ayrı lazer ışını kullanılır. Bu yüzden CD’ler diğer kayıt
birimlerine göre daha güvenilirdir. CD’leri okumak için kullanılan sürücülerin
gelişmişlik düzeyi okuma hızıyla orantılıdır. Bir CD’nin bilgi depolama kapasitesi
yaklaşık 650-750 MB arasında değişmektedir.
Günümüzde CD’leri okuyan sürücüler yanında, CD’lere yazan CD yazıcılar da
yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak CD’lere yazabilmek için CD-R adı verilen bir
kez kaydedilebilir veya CD-RW adı verilen, bilgilerin silinip tekrar yazılabildiği
12
CD’lerin kullanılması gerekmektedir. CD yüzeyini lazer ışığıyla yakmak suretiyle bilgi
kaydedilir. CD yazıcılar aynı zamanda CD okuyucusu görevi de yapmaktadır.
DVD
DVD'nin fiziksel olarak
CD'den en önemli farkı,
datanın disk üzerindeki
yerleşiminde ortaya
çıkmaktadır.
Digital Versatile Disk veya Digital Video Disk (DVD) olarak adlandırılan çok
amaçlı optik-disk teknolojisi 1996 yılında doğmuştur. Teknik özellikleri ve
yetenekleri, alışılmış disk yapısına kıyasla gerçekten devrim sayılabilecek
niteliktedir. Standart CD'ler ile aynı
boyutta olan DVD diskler en az 4.7 GB en
çok da 17 GB kapasiteye ulaşmaktadır.
DVD'nin fiziksel olarak CD'den en
önemli farkı, datanın disk üzerindeki
yerleşiminde ortaya çıkmaktadır. Standart
CD'lerde dataların oluşturduğu çukurların
enküçüğü 0.834 mikron iken DVD'de bu
boyut 0.4 mikrona inmiştir. CD üzerindeki
Resim 11. DVD
spiral iz, 1.6 mikron aralıklarla yer alırken
DVD üzerinde 0.74 mikron mesafe vardır. Böylece aynı boyutta CD, 7 kat daha fazla
bilgi taşıyabilmektedir.
Üreticilerin DVD diskleri 2 yüzlü olarak tasarlaması toplam kapasiteyi 2 katına
9.400 MB'a çıkarmıştır. Ayrıca her yüzeyde üst üste iki katman ile DVD kapasitesi
17.000 MB'a çıkmaktadır. İkili katmanda, üstte yarı geçirgen (transparan) olan bir
katman ve altta standart yansıtıcı katman bulunmaktadır. Lazer ışını, özel bir lens
yardımı ile hem üst yarı-saydam yüzeye odaklanabilir hem de o yüzeyi aşarak (faz
değiştirerek) alttaki yüzeye odaklanabilir. Üstteki katmanın yarı geçirgen olması
nedeniyle kapasitesi daha düşüktür.
DVD'nin yaratımına en büyük ihtiyaç, eğlence ve film sektöründen
gelmektedir. Geleceğin tüm film endüstrisinin DVD üzerine inşa edilmesi
beklenmektedir. Bir DVD diske sinemaskop boyutta ve 100Hz ile MPEG2 sıkıştırma
standartlarında stüdyo kalitesinde tam bir filmi kaydetmek ve izlemek mümkündür.
Aynı diske sadece görüntü değil 5+1 veya 7+1 kanal CD kalitesinde ses özelliği de
eklenmektedir. Ayrıca; filme ait 5-8 değişik dilde seslendirme ve 32 değişik dilde
altyazı da aynı diske sığdırılabilir. Yaklaşık 4 saatlik film süresi sunan çift yüzlü ve iki
katmanlı DVD diskler ile, aynı filmin birçok bölümünde, farklı açılardan çekilmiş
sahneler de seçenekli olarak yer alabilecektir. Multi-angle ve multi-aspect denilen
bu özellik ile izleyici birçok sahneyi farklı açılardan ve istediği kameranın çekimi ile
izleyebilecek; bu sırada görüntüyle sesin senkronizasyonu ve seçilen açıya göre
surround özelliği de değişecektir.
13
Bir başka özellik, multi-story denilen çoklu kurgu olanağıdır. Öncelikle eğitim
ve tanıtım uygulamalarında izleyici, belirli soru-cevap teknikleri ile istenilen yönde
önceden kurgusu yapılmış bir senaryoyu, seçenekleri ile belirleyip izleyebilecektir.
PC uyumlu DVD-ROM sürücülerin bütün bu anılan özellikleri
destekleyebilmeleri için ek donanıma ihtiyaçları vardır. Üzerinde ses ayrıştıcı DAC ve
MPEG görüntü çözücü özelliği bulunan bir ek kart ile, PC'ler üzerinde DVD diskleri
oynatmak mümkündür. Geriye dönük uyumluluk özelliği ile DVD-ROM sürücüler
standart CD-ROM sürücülerin okudukları tüm disk tiplerini okuyabilirler ve aynı
zamanda MR özelliği ile CD-RW diskleri de okuyabilmektedirler.
PC'ye bağlanan veya Ev tipi olarak doğrudan TV'ye bağlanan bir DVD player ile
sadece DVD film değil, Audio CD'ler, özel DVD oyunlar, CD-I, CD-G, Karaoke CD gibi
birçok farklı CD türünü izlemek de mümkündür. EV-DVD'lerin önemli bir özelliği,
ebeveyn kilidi diye çevirebileceğimiz parental lock ile özellikle şiddet ve pornografi
içeren disklere özel bir s/w-h/w kodlama sistemi aracılığıyla kilit-şifre konulması ve
çocuklar veya istenmeyen kişiler tarafından seyredilmesini engellemektir.
DVD sistemlerinin çeşitli versiyonları bulunmaktadır:
DVD-ROM: Kaydedilmiş olarak gelen DVD’lerdir.
DVD-RAM: Tekrar yazılabilir DVD’lerdir. Arşivleme için idealdir.
DVD-R: Sadece tek defalık kayıt yapılabilen DVD’lerdir.
DVD-Audio: Müzik sektörüne yönelik, Audio CD'lerin yerine kullanılacak
müzik diskidir.
DVD-Video: Yüksek kalitede ses ve video özellikleri taşıyan tam bir standart
oluşturmuş DVD’lerdir.
Yazıcı
Yazıcılar (Printers),
bilgilerin kağıt üzerine
aktarılmasını sağlayan
çıkış birimleridir.
Yazıcılar (Printers), bilgilerin kağıt üzerine
aktarılmasını sağlayan çıkış birimleridir. Renkli
ve siyah beyaz çıktı veren tipleri vardır. Yazıcılar
baskı tekniklerine göre farklı sınıflara
ayrılmaktadır.
Nokta vuruşlu matris yazıcılar (Dot
Matrix Printers): Yazıcı kafasında bulunan iğne
şeklindeki uçların mürekkepli şeride vurmasıyla
karakterlerin oluşturulduğu bir yazıcı türüdür.
Kafada bulunan iğne sayısının artması yazdırılan
Resim 12. Yazıcı
14
karakterlerin daha kaliteli olmasını sağlayacaktır. Aynı anda birden fazla kopya
alınması gereken karbonlu kağıt çıktıları için uygundur.
Satır yazıcılar (Line Printers): Matris yazıcılar her karakteri tek tek yazarken
satır yazıcılar satırı bir anda yazarlar ve daha hızlı çalışırlar. Hem satır yazıcılar hem
de nokta vuruşlu yazıcılar iğnelerle yazdığı için gürültülü çalışırlar ve kullanılan
şeride bağlı olarak renkli çıktı alınabilir.
Mürekkep püskürtmeli yazıcılar (Inkjet Printers):Yazıcı kafasında bulunan
mürekkep dolu bir kartuşun üzerindeki deliklerden kağıt üzerine mürekkep
püskürtülmesi şeklinde çalışan bir yazıcıdır. Baskı hızı ve kalitesi iyi, maliyeti
yüksektir. Sessiz çalışması avantajı, karbon kağıdı kullanılamadığı için bir seferde tek
bir kopya elde edilmesi ise dezavantajıdır.
Laser Yazıcılar (Light Amplification by Simulated Emission of Radiation):
Yazdırılacak belgenin, kağıt üzerine, karbon tozlarının yüksek ısıda yapıştırılması ile
elde edildiği yazıcılardır. Baskı hızı ve kalitesi oldukça iyi ancak maliyeti yüksektir.
Fotoğraf Yazıcılar: Dijital ortamdan alınan görüntüleri, özel kağıtlar üzerine
yazabilen yazıcılardır.
Tarayıcı
Tarayıcılar (Scanners),
basılı ortamda bulunan
bilgilerin elektronik
ortama aktarılmasını
sağlayan araçlardır.
Tarayıcılar (Scanners), bir resmin veya
yazının, tüm renk ve diğer özellikleriyle birlikte
bilgisayar dosyası haline getirilmesini sağlayan
araçlardır. Fotokopi makinesi mantığı ile aynı
şekilde çalışmakta olup, çıktı kağıt üzerine değil
bilgisayar dosyası haline gelmektedir. Aktarılan
metin görüntüleri, optik karakter algılayıcı
programlar yardımıyla metin dosyası haline
Resim 13. Tarayıcı
getirilip klavyeden yazılmış gibi çeşitli düzenlemelere
tabi tutulabilirler. Benzer şekilde resim görüntüleri de grafik düzenleyici programlar
yardımıyla değiştirilebilir.
Işıklı Kalem
Işıklı kalem (Light pen), çizgisel kodları okumada,
şekil çizme, grafik ve el yazısı yazmada kullanılır. Uç
kısmında ışığa duyarlı bir optik algılayıcı bulunur. Ekrana
yaklaştırıldığında ekranın hangi konumunu işaret
ettiği belirlenir. Bu şekilde istenilen konumda
grafikler ve çizgiler oluşturmak mümkün olur.
Resim 14. Işıklı Kalem
15
Oyun Çubuğu
Oyun çubuğu (Joystick), genellikle oyunlarda
ve tasarımlarda kullanılır. Fare benzeri bir işlev
yerine getirerek işaretçinin kontrollü bir şekilde
yönlendirilmesini sağlar. Oyunlara ve kullanım
amacına göre kumanda tuşlarının sayılarının ve
işlevlerinin değiştiği, bunun ile ilgili kesin bir
standardın olmadığı söylenebilir. Çok farklı üretici
firma ve modelleri bulunmaktadır.
Resim 15. Oyun Çubuğu
Dokunmatik Ekran
Dokunmatik ekranlar (Touch screens), insan
parmağına veya sert bir nesneye karşı duyarlı
ekranlardır. Ekran üzerindeki bir noktaya yüklenen
görev, işaretlenmek suretiyle icra ettirilir. Bu tür
ekranlar hem çıkış hem de giriş birimi olarak kullanılır.
Genellikle otomatik para çekme makinelerinde ve cep
bilgisayarlarında söz konusu ekranlara daha sık
Resim 16. Dokunmatik Ekran
rastlanmaktadır.
Optik Karakter Okuyucu
Optik karakter okuyucular (Optical character readers), bir materyal üzerindeki
işaretli alanları algılayarak bilgisayara aktaran araçlardır. İşaretlemek suretiyle
cevaplandırılan sınavlarda işaretlenen seçeneklerin bilgisayara aktarılması için bu
tür araçlar kullanılır.
Optik İşaret Okuyucu
Optik işaret okuyucular,
ürünlerin üzerlerinde
bulunan barkod adı
verilen ürün bilgilerini
içeren işaretlerin
okutulması için
kullanılan araçlardır.
Optik işaret okuyucular (Optical mark
readers), belirli bir düzende yazılan karakterleri ve
işaretleri, nümerik sembolleri algılayabilen
araçlardır. Ürünlerin üzerlerinde bulunan barkod
adı verilen ürün bilgilerini içeren işaretlerin
Resim 17. Optik İşaret Okuyucu
okutulması için kullanılan araçlar günlük
hayatımızda sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bir
bilgisayara bağlanabilen bu araçlardan okunan bilgiler, kayıtlı olan işaretleri
okuduğunda, kod karşılığındaki bilgilerin tümü bilgisayara veri olarak girilmiş sayılır.
16
Çizici
Çiziciler (Plotters), çizim ve grafik amaçlı
kullanılan bir araçtır. Mühendislik ve bilgisayar
destekli tasarımlarda farklı çizgi kalınlıkları ile
büyük boyutlu materyaller üzerine çizim yapmada
kullanılır. Özel kalemleri renkli olan türleri ile
renkli çizimler yapılabilir.
Resim 18. Çizici
Ses Kartı
Bilgisayar yardımıyla ses çıkışı ve girişi
sağlamak amacıyla kullanılan araçlardır. Anakart
(mainboard) üzerine sonradan takılabilecekleri gibi
anakart üzerinde bütünleşik olarak bulunanları da
vardır. Günümüzde stereo ve derinlikli ses elde
etmeye yönelik olarak 4, 5 ve 6 ayrı kanaldan
ses çıkışı sağlayan tipleri kullanılmaktadır.
Resim 19. Ses Kartı
Sunum Cihazı
Sunum cihazı,
ekrandaki görüntünün
topluca izlenmesi veya
konferans şeklinde
sunulması gerektiği
durumlarda yüksek
renk çözünürlüğü ve
parlaklık ile büyük
boyutlarda sunum
sağlamaktadır.
Bilgisayardan elde edilen görüntünün
daha büyük bir zemine (perde, duvar)
yansıtılması için kullanılan araçlardır. Ekrandaki
görüntünün topluca izlenmesi veya konferans
şeklinde sunulması gerektiği durumlarda yüksek
renk çözünürlüğü ve parlaklık ile büyük
boyutlarda sunum sağlamaktadır.
Resim 20. Sunum Cihazı
Televizyon ve Radyo Kartları
Bilgisayar yardımıyla, TV ve radyo yayınlarını
almaya yarayan araçlardır. Kart üzerindeki yayın
alma devreleri ile bilgisayarın ses ve görüntü
işleme devrelerinin birlikte çalıştırılması sonucu,
görüntü veya sadece ses, bilgisayar monitöründen
ya da hoparlöründen alınabilmektedir. TV ve radyo
kartları ayrı olabileceği gibi, tek kart üzerinde
birlikte de olabilir.
Resim 21. Televizyon Kartı
17
Mikrofon
Mikrofon, ses kartı
bulunan bilgisayarlarda
ses kaydetmek için
kullanılır.
Ses kartı bulunan bilgisayarlarda ses kaydetmek için
kullanılır. Ayrıca, ses kartını kullanan CD, TV ve radyo seslerini
de kaydetmek mümkündür. Bu işlemler için ses işleyici
programlara ihtiyaç vardır. Kaydedilen bu sesler programlar
yardımıyla işlenerek değiştirilebilir veya filtrelenerek
Resim 22. Mikrofon
düzeltilebilir.
Hoparlör
Ses kartı bulunan bilgisayarlarda ses çıktısı
almak için kullanılırlar. Hoparlör yerine kulaklık
kullanılması da mümkündür. Sadece ses çıktısı
istenen durumlarda basit bir veya iki hoparlör ile
yetinilirken, eğlenceye yönelik bilgisayarların
kullanımında çok yüksek güçte ve derinlikli ses elde
etmede profesyonel büyüklükte 6-7 tane
kullanılmaktadır.
Resim 23. Hoparlör
Faks-Modem
Bilgisayarların telefon hatları üzeriden
iletişimini sağlayan araçlardır. Telefon
şebekesinden gelen bağlantı ucunu cihaz
üzerindeki uygun noktaya yerleştirerek ve abone
olunan servis sağlayıcının özel numarasını çevirerek
bağlantı gerçekleştirilir. İnternet’e bağlantı
yapmanın en kolay ve yaygın şekli faks modemler
iledir. Faks modemler sadece ağ bağlantısı
Resim 24. Faks-Modem
yapmakla kalmayıp, bilgisayarın faks alıp
göndermesini, telesekreter şeklinde kullanılmasını da sağlamaktadır. Yalnız ilave
imkanların kullanılması için uygun programlara ihtiyaç vardır.
Günümüzde ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line: Asimetrik Sayısal
Abone Hattı) türünde modemler kullanılmaktadır. ADSL, mevcut telefonlar için
kullanılan bakır teller üzerinden yüksek hızlı veri, ses ve görüntü iletişimini aynı anda
sağlayabilen bir modem teknolojisidir. Geniş bant erişimi sağladığından dünyada
internet kullanıcıları tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. ADSL’de telefon hattı
üzerinde kapasiteyi daha verimli kullanmak amacıyla sayısal kodlama teknikleri
kullanılır.
18
Ağ Kartı
Ağ kartı (Network interface card),
bilgisayarların birbirleriyle iletişimini sağlayan
diğer bir araçtır. Özellikle birbirlerine yakın
olan bilgisayarların kapalı ağlar şeklinde
birbirlerine bağlanmasını sağlarlar. Faks
modemler gibi telefon hatlarını işgal etmeden
bağlantı yaparlar. Yerel alan ağlarında iletişim,
ağ kartları ile sağlanır.
Resim 25. Ağ Kartı
Günümüzde bilgisayarlar, HUB (bazen SWITCH de kullanılır) denilen ve tüm
bilgisayar bağlantılarını tek bir noktada toplayan cihazlara bağlanarak yerel ağ
oluşturulur. Daha sonra, HUB ya da SWITCH, başka bir yerel ağ ya da internet
bağlantı noktasına birleştirilerek ağdaki tüm bilgisayarların dış bağlantısı sağlanır.
Ethernet kartları olarak da tanımlanan bu kartlar ile iletişim TCP/IP ya da başka
protokoller kullanarak yapılır. Bilgisayar laboratuarlarında ve internet kafelerde
bilgisayarların iletişimi ağ kartları tarafından sağlanır.
Web Kamera
Bilgisayar yardımıyla görüntü almaya yarayan optik
gözlerdir. Ağ üzerinden görüntülü iletişim ve video konferans
yapılmasına imkan verir. Çok farklı çözünürlükte ve şekilde
olabilirler. Sadece bilgisayarda kullanılabilen basit web
kameralar olduğu gibi, günümüz dijital fotoğraf
Resim 26. Web Kamera
makinelerinin büyük bir kısmı web kamera olarak da
kullanılabilmektedir.
Kızılötesi Araçları
Kızılötesi araçları (Infrared), bilgisayar ile uyumlu bir takım cihazların kablosuz
iletişimini sağlayan, veri almaya ve göndermeye yarayan araçlardır. İletişim, yüksek
frekanslı kızılötesi ışıkla yapıldığından araçların birbirlerini çok yakından görmeleri
ve iletişim noktaları arasında engel bulunmaması gerekmektedir. Yaklaşık transfer
mesafesi maksimum 10 ile 20 cm arasındadır. Hızları ise kablo bağlantılı iletişime
göre oldukça düşüktür. Masaüstü ve dizüstü bilgisayarlarda standart olarak
bulunmamakla birlikte harici olarak bağlanması mümkündür. Bununla birlikte
dizüstü bilgisayarlarda bütünleşik olarak bulunması daha yaygındır.
19
Bluetooth
Bluetooth (Mavi diş), bilgisayar ile uyumlu
araçların birbirleriyle kablosuz iletişimini sağlayan
araçlardandır. İletişim, manyetik dalgalar yardımıyla
sağlandığından uzak mesafedeki, uyumlu bir
bilgisayara/cihaza veri transferi yapmak mümkündür.
Cihazların birbirlerini görmesine gerek yoktur. Bu araç
da kızılötesi gibi, bilgisayarlarda standart donanımdan
Resim 27. Bluetooth
değildir ve harici olarak bağlanması mümkündür.
Yaydığı manyetik alanın gücüne göre 10, 20, 50 ve 100
metre mesafeden veri iletişimine imkan sağlayan türleri vardır.
Wi-Fi Adaptör
Wi-Fi, telsiz
teknolojilerini
kullanmaktadır.
Kablosuz iletişimde yerini alan bir teknoloji de Wi-Fi
(Wireless Fidelity-Kablosuz Bağlılık) teknolojisidir. Wi-Fi,
IEEE 802.11g, 802.11b ya da 802.11a diye bilinen telsiz
teknolojilerini kullanır. Çok hızlı olan Wi-Fi 802.11b ile
11Mbps, 802.11a ile 54Mbps’ye kadar veri transferi
Resim 28. Wi-Fi
yapabilmektedir. Ancak veri transfer hızı olumsuz şartlar
nedeniyle 1Mbps’ye kadar düşebilir. 2.4 ie 5GHz radyo frekansı aralığında çalışan
Wi-Fi teknolojisi, açık alanda 305 metre kapalı alanda 122 metre mesafeye kadar
çıkabilmektedir. Bu mesafeyi etkileyen etkenler kullanılan anten ve bina
özellikleridir.
Flash Disk
Harici olarak bilgisayara takılan saklama ünitesidir.
Bilgileri dijital olarak saklamaktadır. Bilgilerin bozulması ve
kaybolması disketlere göre çok daha zordur. Boyut olarak
bir anahtarlık büyüklüğünde ve çok farklı kapasitede
olabilirler. Son gelişmelerle birlikte bir CD üzerine
yazılabilen bilgiden daha fazlasını alabilenleri vardır.
Resim 29. Flash Disk
Bilgisayara USB bağlantı noktasını kullanarak bağlanırlar.
Memory (Hafıza) Kartlar
Flash kartlar, dijital olarak ses ve görüntü kaydeden cihazların saklama
üniteleri olup cihazlar bilgisayara bağlandıklarında, bilgisayar tarafından da
kullanılabilen saklama ünitesi şekline gelmektedir. Bunun yanında flash kartları
20
cihazlardan bağımsız okuyabilen okuyucularda bulunmaktadır. MMC (Multi Media
Card), RS-MMC (Reduced Size Multi Media Card), CF (Compact Flash), XD (eXtreme
Digital) ve SD (Secure Digital) kart gibi çeşitleri bulunmaktadır. Farklı boyut ve
standartlarda bulunması ve farklı isimlerle adlandırılmasına rağmen tamamının
işlevi aynıdır ve aynı şekilde kullanılmaktadır.
Ekran Kartı
Görüntü alınan monitör ile ana kart
arasında, grafik ve video dönüşümünü sağlayan
kartlardır. Ekran kartı, grafik kartı olarak da
adlandırılır. Ekran kartı üzerinde de görüntü
bilgilerini işleyen bir işlemci ve ekrana yansıyan
görüntüyü tutan bir bellek bulunur. Özellikle
yüksek seviyeli grafik çalışmalarında ve
oyunlarda, video belleğinin yüksek olması
Resim 30. Ekran Kartı
yanı sıra, üç boyutlu gösterimleri
desteklemesi tercih edilmektedir. Anakart üzerinde bütünleşik olarak bulunduğu
durumda RAM belleğin bir kısmını video hafızası olarak kullanmaktadır. Anakart
üzerinde bütünleşik bulunmadığında, anakart üzerindeki yuvalardan uygun olanına
takılması gerekmektedir.
Bağlantı Noktaları
Bağlantı noktaları, giriş ve çıkış sağlayan
donanımlardan olmayıp bilgisayara bağlanabilen
cihazlardan veri iletişimini sağlayan giriş
noktalarıdır. Bir bilgisayarda paralel, seri ve USB
bağlantı noktaları bulunmaktadır. Paralel
Resim 32. USB Bağlantı Noktası
bağlantı noktasından bir bilgi, birkaç farklı
kanaldan transfer edildiğinden, tek kanaldan
iletişim sağlayan seri bağlantı noktalarından daha hızlı
olmaktadır. Paralel bağlantı noktasına genellikle
yazıcılar bağlanırken seri bağlantı noktası fare için
kullanılmaktadır. Bir bilgisayarda normal şartlarda 1
adet paralel 2 adet de seri bağlantı noktası bulunmakla
birlikte en fazla 3 paralel ve 4 seri bağlantı noktasına
çıkılabilir.
Resim 31.Paralel Bağlantı Noktası
21
USB bağlantı noktası ise paralel ve seri bağlantı
noktasından çok daha hızlı veri aktarımına imkan
vermektedir. Günümüzde çok fazla sayıda cihazın USB
bağlantı noktasından bilgisayarı kullandığı dikkate
alındığında, bilgisayarlara fazla sayıda USB noktası
konulmaktadır. Ayrıca USB çoklayıcı devreler
yardımıyla bir noktaya birden fazla cihazın
bağlaması da mümkün olmaktadır.
Resim 33. Seri Bağlantı Noktası
22
Özet
•Bilgisayar yazılım ve donanım olmak üzere iki temel bileşenden
oluşmaktadır. Doanım bilgisayarı oluşturan temel birimlere verilen
isimdir. Merkezi işlem birimi, anakart, bellek gibi bileşenler temel
donanım birimlerini oluşturmaktadır. Bu birimlerle birlikte çeşitli
girdi ve çıktı birimleri bilgisayarın tam olarak kullanılması ve birçok
amaca hizmet etmesi için faydalı olan araçlardır.
23
Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer
alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
1. Aşağıdakilerden hangisi merkezi işlem birimi (CPU) için kullanılan yanlış bir
ifadedir?
a) İşlemcilerde hız, işlemcinin birim zamanda yapabildiği işlem sayısı olarak
tanımlanır.
b) İşlemciler, bir saniyede milyarlarca komutu işleyebilir.
c) Sabit diskler merkezi işlem biriminden daha hızlıdır.
d) Önbellek, CPU’nun verileri daha hızlı alma isteğine karşı üretilen birimdir.
e) Bilgisayarın eşzamanlı çalışması kontrol birimi tarafından sağlanır.
2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?
I.
Merkezi işlem biriminin fonksiyonu aritmetik ve mantık işlemleri
yapmaktır.
II.
Ana belleğe verilen bir diğer isim harici bellektir.
III.
Tek bir makine yönergesini proses etmek için gerekli işlemler serisine
makine çevrimi denmektedir.
a) Yalnız I
b) I ve III
c) Yalnız II
d) Yalnız III
e) I, II ve III
3. “Üzerinde çeşitli aygıtlar arasında veri iletimini sağlayan veri yollarını ve
transistör, çip, entegre gibi bileşenleri barındıran plakaya …………………........... denir.”
cümlesinde boş bırakılan yere getirilmesi gereken ifade aşağıdakilerden hangisidir?
a) Anabellek
b) Anakart
c) ISA
d) CPU
e) AGP
24
4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi donanım birimleri için söylenemez?
a) Harddisk hem giriş hem de çıkış birimidir.
b) Anabellek verilerin kalıcı olarak saklandığı birimdir.
c) Kızılötesi aracı ile kablosuz iletişim aracı sağlanır.
d) Mikroişlemcinin hızı ve performansı bilgisayarın işlem gücünü belirler.
e) Sunum cihazı görüntünün büyük bir zemine yansıtılmasını sağlayan bir
çıkış birimidir.
5. Bilgisayarın fiziksel ve elektronik yapısını oluşturan aygıtların tümüne
birden verilen ad nedir?
a) Çevre Birimleri
b) Aygıt
c) Anakart (motherboard)
d) Donanım
e) Merkezi işlem birimi
Cevap Anahtarı:
1.C, 2.B, 3.B, 4.B, 5.D
25
İÇİNDEKİLER
BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE
GİRİŞ-III
•
•
•
•
•
Yazılım
Uygulama Yazılımları
Sistem Yazılımları
İşletim Sistemleri
Programlama Dilleri
• Kötü amaçlı yazılımlar
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
HEDEFLER
• Uygulama ve sistem yazılımlarının
özelliklerini bilecek,
• Sistem yazılımlarını açıklayabilecek
• İşletim sistemlerinin çalışma
şeklini kavrayabilecek,
• Programlama dillerini ve
görevlerini açıklayabilecek
• Kötü amaçlı yazılımların verdikleri
zararları bilecek,
• Bilgisayarları kötü amaçlı
yazılımlardan koruyabileceksiniz.
BÖLÜM
3
Bilgi Teknolojilerine Giriş - 3
Giriş
Bilgisayar sisteminin iki temel bileşeninden biri yazılımdır. Yazılımlar çeşitli
amaçları yerine getirmek için oluşturulmuş komutlar topluluğudur. Bu komutlar
yardımı ile bilgisayarın donanım bileşenleri idare edilebildiği gibi herhangi bir
amaçla veriler organize edilebilir.
Genel olarak yazılımlar uygulama ve sistem yazılımları olarak ikiye
ayrılmaktadır. Belirli bir amacı gerçekleştirmek için geliştirilen yazılımlara
uygulama yazılımları denir. Bilgisayar sistemi üzerindeki kontrolleri
gerçekleştirmek için ise sistem yazılımlarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu ünitede uygulama ve sistem yazılımlarının özellikleri ve örnekleri
üzerinde durulacaktır. Ayrıca bilgisayar sistemi üzerinde olumsuz etkileri olup
sistem içerisinde istenmeyen virüsler, truva atları, ağ solucanları ve casus
yazılımlar gibi zararlı yazılımların etkilerine de değinilecektir.
YAZILIM (SOFTWARE)
Yazılım, kullanıcıların
bilgisayarda işlem
yapmalarını sağlayan
tüm programlara
verilen genel addır.
Yazılım, kullanıcıların bilgisayarda işlerini icra etmelerine imkan veren tüm
programlara verilen genel addır. Yazılımlar; uygulama yazılımları ve sistem
yazılımları olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Uygulama yazılımları programlama dilleriyle yazılan kullanıcıya yönelik
yazılımlardır. Bunlar da genel amaçlı ve özel amaçlı olmak üzere ikiye ayrılır. Genel
amaçlı uygulama yazılımlarına kelime işlem, elektronik hesap tablosu, veri tabanı,
dosya yönetimi ve grafik programları örnek verilebilir. Muhasebe, bordro,
envanter yönetimi ve üretim planlama yazılımları ise özel amaçlı yazılımlardır.
Sistem yazılımları, uygulama yazılımlarının belli bir donanım grubu üzerinde
pürüzsüz olarak çalışmasını temin eden zemin programlarını içerir. İşletim
sistemleri, derleyiciler ve yorumlayıcılar sistem yazılımlarına örnek verilebilir.
UYGULAMA YAZILIMLARI
Uygulama yazılımları belirli işlemleri (Ör: resim yapma, dosya sıkıştırma)
yerine getirmek için geliştirilen yazılımlardır. Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi
için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama geliştirme araçları kullanılır.
Uygulama yazılımları belli bir işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere
hazırlanırlar. Örneğin, Macintosh işletim sistemi altında çalışmak üzere hazırlanan
bir kelime işlem programı, WINDOWS işletim sistemini kullanan kişisel
bilgisayarlarda çalışmayacaktır. Bununla birlikte, genellikle ticari uygulamalar diğer
birçok işletim sistemi altında da çalışabilecek şekillerde hazırlanmaktadır.
2
Genel Amaçlı Uygulama Yazılımları
Günümüzde bilgisayar sistemleri için çok sayıda genel amaçlı uygulama
yazılımı mevcuttur ve bunların sayısı her geçen gün hızla artmaktadır. Bu
yazılımlardan kişi ve kurumlarca en yaygın olarak kullanılanları kelime işlem
programları, elektronik hesap tablosu programları ve dosya/veri tabanı yönetim
sistemleridir.
Kelime işlem
programları bilgisayar
sistemi üzerinde çeşitli
metinlerin
oluşturulmasına ve
düzenlenmesine imkan
veren programlardır.
Kelime işlem programları: Kelime işlem programları bilgisayar sistemi
üzerinde çeşitli metinlerin oluşturulmasına ve düzenlenmesine imkan veren
programlardır. Bu programlar diğer genel amaçlı uygulama yazılımlarına oranla
çok daha yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bazı kelime işlemciler, masaüstü
yayıncılık, elektronik takvim ve elektronik posta gibi özelliklere sahip olan entegre
ofis sistemlerinin temelidir.
Hesap tablosu programları: Hesap tablosu programları bilgisayar sistemini
son derece kabiliyetli bir elektronik hesap makinesine dönüştüren programlardır.
Bu programların çoğu, verileri alıp çeşitli türlerde grafiklere dönüştürme
kabiliyetine de sahiptir.
Dosya yöneticileri ve
veri tabanı yönetim
sistemleri büyük
miktarlardaki verileri
depolayıp bu verilere
hızlı bir erişim
sağlanmasına ve bu
verilerden raporlar
hazırlanmasına imkan
veren programlardır.
Sunum Programları: Sunum uygulamaları belli bir konuda yapılan
araştırmanın veya hazırlanan raporların sonuçlarını bilgisayar yardımıyla diğer
kişilere görüntü ve ses destekli anlatımlar yapmak için kullanılırlar. Sunum
genellikle bilgisayara bağlı bulunan bir projeksiyon cihazı yardımıyla yapılır. Bu
uygulamalar her türlü grafik, ses ve video görüntülerinin kullanılmasına imkan
verir.
Dosya yöneticileri ve veri tabanı yönetim sistemleri: Dosya yöneticileri ve
veri tabanı yönetim sistemleri büyük miktarlardaki verileri depolayıp bu verilere
hızlı bir erişim sağlanmasına ve bu verilerden raporlar hazırlanmasına imkan veren
programlardır.
Bu yazılımlar genellikle üretici firmalar tarafından birleştirilerek tek bir
paket halinde sunulabilirler. Bu tür paketlere entegre yazılım paketleri
denilmektedir. Ayrıca bu paketler içerisinde; e-posta gönderip almak için mail
istemci, resim dosyalarını düzenlemek ve paylaşmak için resim yönetici, bülten,
broşür, kartpostal ve el ilanı gibi yayınlar hazırlamak için yayın editörü programları
da entegre olarak bulunmaktadır. Entegre paketlerin avantajı kullanıcının ihtiyaç
duyduğu her şeyin elinin altında bulunması ve etkileşimli olarak çalışabilmesi;
ayrıca entegre yazılımın fiyatının, yazılımların ayrı ayrı satın alınmasına oranla
daha ucuz olmasıdır. Bununla birlikte, entegre yazılımın kullanıcının ihtiyaç
duyduğundan çok daha fazla fonksiyonelliğe sahip olması bir dezavantaj teşkil
edebilir. Microsoft Office, Open Office ve Libre Office entegre yazılımlara
verilebilecek örneklerdir.
3
Özel Amaçlı Uygulama Yazılımları
Özel amaçlı uygulama yazılımları belirli işlemlerigerçekleştirmek için
geliştirilen yazılımlardır. Bir oyun yazılımından kurumdaki personel giriş çıkışını
takip eden yazılıma kadar sadece sınırlı amaçları olan tüm programlar bu grupta
değerlendirilebilir. Bu yazılımlar bir kurumun ihtiyacı için özel olarak
geliştirilebildiği gibi kişisel ihtiyaçlara yönelik paket program olarak da piyasaya
sunulabilir. Aşağıda özellikle kurumlarda kullanılan bazı özel amaçlı yazılım türleri
kısaca açıklanmıştır.
Karar destek sistemleri
problemlerin
çözümlerinde kullanılan
yazılımlardır.
Analiz ve karar verme: Bu tür yazılımlardan birisi karar destek sistemleridir.
Bir karar destek sistemi belli işlemleri yapmaktan çok problemlerin çözümünde
yöneticilere yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiş olan bir sistemdir. Birçok karar
destek sistemi matematiksel modellerden faydalanmak üzere istatistik ve yönetim
bilimi yazılımlarını birleştirir. Karar vermede kullanılan bir diğer yazılım çeşidi ise
uzman sistem yazılımlarıdır. Uzman sistemler, uzmanların bir sonuç çıkarmak
üzere kullandıkları yöntemleri taklit ederek karar vericilere tavsiyelerde bulunması
amacıyla kullanılan yazılımlardır.
Planlama, programlama, koordinasyon ve organizasyon: Finansal planlama,
bütçe, masraf ve satış raporları hazırlama, toplantı gündemlerinin hazırlanması ve
randevuların ayarlanması gibi işler yine bu amaçlarla geliştirilen uygulama
yazılımları yardımıyla yapılır. Bu tür yazılımlara masaüstü düzenleyici yazılımlar
denir. Ayrıca yöneticilerin Gant şemaları, PERT, CPM ve diğer proje yönetim
araçlarını kullanmasını kolaylaştıran proje yönetimi yazılımları da bu grupta
değerlendirilebilir.
Raporlama: Bu uygulamalar verilerin sıralanması, sınıflandırılması,
özetlenmesi ve estetik görünümlü bir duruma getirilmesi amacıyla kullanılan
yazılımlardır. Genellikle ya uygulama yazılımı içerisinde ya da entegre bir şekilde
çalışır.
İletişim: İletişim programları bilgisayar ağları arasında iletişim kurulmasına
imkan veren programlardır. Günümüzde yaygın bir şekilde kullanılan internet
hizmetlerinden yararlanmak için geliştirilmiş olan her türlü program iletişim
programları içerisinde düşünülebilir. Kurumlar kendileri için özel bir iletişim ortamı
hazırlatabilecekleri gibi bu amaçla önceden hazırlanmış programları da
özelleştirebilirler.
4
SİSTEM YAZILIMLARI
Sistem yazılımları
donanım parçalarının
kullanılmasına olanak
tanıyan yazılımlardır.
Sistem yazılımları, uygulama yazılımları ile bilgisayar donanımı arasında
aracılık eden yani bilgisayar sisteminin sorunsuz bir şekilde çalışmasını sağlayan
yazılımlardır. Bu kısımda işletim sistemi (Operating System) ve hizmet (Utility)
yazılımları kısaca incelenecektir.
İşletim Sistemi Yazılımları
Bir işletim sistemi, bilgisayar sisteminin yapacağı işleri yöneten programlar
bütünüdür. Bir işletim sisteminin temel fonksiyonu bilgisayar kaynaklarının
yönetimi ve kontrolüdür. Bilgisayar düğmesine basılınca onun açılmasını sağlayan,
kullanıcılara belge ve klasörleri görüntüleyen yazılım aslında işletim sistemidir.
İşletim sistemi olmazsa diğer yazılımlar çalışmaz. Bir işletim sisteminin
gerçekleştirdiği temel işlemler;
 Merkezi işlem birimini farklı işlere yönlendirmek,
 Ana belleği yönetmek,
 Harici kayıt cihazlarını yönetmek,
Yönetici program
işletim sisteminin
koordinasyonunu
sağlar.
 Giriş/çıkış birimlerini kontrol etmek,
 Bilgisayar sisteminin güvenliği ve kontrolünü sağlamaktır.
İşletim sistemleri genellikle bir yönetici (supervisor), iş-kontrol programları
(command-language translator), bir giriş/çıkış kontrol sistemi (input/output
control system) ve kütüphaneler (libraries) içerirler.
Bir işletim sisteminin kalbi yönetici programdır. İşletim sisteminin tüm
koordinasyon ve yönetimi bu program tarafından yapılır. Bilgisayar sistemi
açıldığında belleğe yüklenen bu program işletim sisteminin diğer kısımlarının
kullanımını organize eder.
İş kontrol programları, kullanıcının işletim ihtiyaçlarını karşılamak için
kullanacağı komutlardan ibarettir. İş kontrol programlarının fonksiyonu, dosyaların
listelenmesi, disklerin biçimlendirilmesi, programların kopyalanması ve dosyaların
silinmesi gibi işlemleri yerine getirmektir.
Giriş/çıkış kontrol sistemi, giriş ve çıkış cihazlarıyla etkileşimi sağlar. Örneğin,
yönetici program, bir dosyanın veya programın kullanıcı için diskten okutulması
gerektiğini tespit ederse bu işin yapılmasını giriş çıkış kontrol sistemine havale
eder.
Kütüphane programları, bilgisayar kaynaklarının paylaşıldığı çok kullanıcılı
sistemlerde verilerin, programların ve kullanıcıların kataloğunun hazırlanması ve
yönetilmesi işlemlerini yerine getirir. Örneğin, herhangi bir kullanıcı bir bilgisayar
5
sistemine bir kimlik ve şifreyle bağlandığında erişimin yetkili mi yoksa yetkisiz mi
yapıldığının tespit edilmesi işlemi kütüphane programları tarafından yapılır.
Mikrobilgisayar işletim sistemleri
İşletim sistemi, kullanıcılar için uygulama yazılımlarına, verilere ve diğer
bilgisayar kaynaklarına bir geçit olarak düşünülebilir. Günümüzde
mikrobilgisayarlar için çok sayıda işletim sistemi mevcuttur. Aşağıda bu işletim
sistemlerinden bazıları temel özellikleri açıklanarak anlatılmıştır.
Ms-dos işletim sistemi
MS-DOS (Microsoft-Disk Operating System) 90’lı yıllarda
mikrobilgisayarlarda en yaygın kullanılan işletim sistemiydi. MS-DOS benzeri bir
işletim sistemi de PC-DOS (Personal Computer-Disk Operating Systems) işletim
sistemidir. MS-DOS ve PC-DOS temelde aynı işletim sistemleridir. Başlangıçta MSDOS, IBM uyumlu bilgisayarlar için kullanılırken, PC-DOS, MicroSoft tarafından IBM
kişisel bilgisayarlar için geliştirilmişti. Her iki işletim sistemi de ilk geliştirildiği
günden bu yana defalarca yenilenmiş ve yeni sürümleri üretilmiştir.
Macintosh işletim sistemi
Apple firması, 1984 yılında kendi bilgisayarları için ilk grafik arayüzü olan
işletim sistemini geliştirdi. Bir fareyle birlikte kullanılan bu işletim sistemi,
kullanıcıların ikon denen grafiksel semboller kullanarak dosya ve programları
yönetmelerini mümkün kıldı. Örneğin bir dosyayı silmek için kullanıcının yapması
gereken işlem silinecek dosyayı temsil eden ikonu sürükleyerek çöp kutusunun
içerisine bırakmaktır. Apple’ın bu grafik arayüzlü ve kullanımı kolay işletim sistemi
diğer firmaların da aynı türde işletim sistemleri geliştirmelerine öncülük etmiştir.
Windows işletim sistemi
Mikrobilgisayar işletim
sistemlerindeki en
önemli gelişme
Windows 3.0’ ın
üretilmesidir.
Mikrobilgisayar işletim sistemlerindeki en önemli gelişmelerden biri
Windows 3.0’ın üretilmesidir. Eşzamanlı olarak bir çok uygulamanın
çalıştırılabilmesine imkan veren ve grafik arabirimine sahip olan bu yeni işletim
sistemi aynı zamanda DOS uygulamalarını da çalıştırabiliyordu. Böylece kullanıcılar
alıştıkları özellikleri de içeren Windows’a daha kolay uyum sağlayabildiler.
1992 yılında MS-DOS 5.0 ile birlikte Windows’un 3.1 sürümü ve 1995’te
Windows 95 sürümü piyasaya çıktı. Her iki versiyon da piyasaya çıktığında satış
rekorları kırdı. Windows 95’i takiben Windows 98, Windows Millenium Edition
(ME), Windows 2000, Windows XP, Windows Vista ve son olarak da Windows 7
üretildi. Windows işletim sistemlerinin en son sürümü Windows 7’dir. Windows 7
yüksek performansı ve etkili görsel öğeleri ile 2009’un Ekim ayında kullanıcıları ile
buluştu.
6
Linux işletim sistemi
Linux, ağa bağlı bilgisayarlar üzerinde uzun yıllardan beri kullanılan ve UNIX
tabanlı bir işletim sistemidir. Bir anlamda UNIX'in kişisel bilgisayarlar (PC)’a
uyarlanmış versiyonu olarak değerlendirilebilir.
Temel bazı işlemleri yapmak için bir öğrenci olan Linus Torvalds tarafından
geliştirilen bir Linux işletim sistemi ardından özellikle Internet üzerinde çok sayıda
programcının katkısıyla gelişmiş, ardından büyük bilgisayar şirketlerinin de
destekleriyle bugün yaygın kullanılan bir işletim sistemi haline gelmiştir.
Web sunucusu gibi
özellikleri yerleşik
olarak içeren Linux
işletim sistemleri
özellikle Internet
bağlantılarının
yönetilmesinde yaygın
olarak kabul görmüştür.
Web sunucusu gibi özellikleri yerleşik olarak içeren Linux işletim sistemleri
özellikle Internet bağlantılarının yönetilmesinde yaygın olarak kabul görmüştür.
Linux, ücretsiz, sağlam ve güçlü bir işletim sistemidir. Açık bir yapıda olduğu için,
Linux’un kaynak kodu herkes tarafından erişilebilir ve değiştirilebilir. Diğer bir
deyişle bütün programcılar Linux’a katkıda bulunabilirler. Açık kod kavramıyla
yaygınlaşan Linux’un temel özellikleri şunlardır:
 Linux bilgisayarların daha az sistem çökmelerine (crashed) maruz kalmakta
olduğu bilinmektedir.
 Linux hızlı ve etkin bir işletim sistemidir
 Hemen hemen tüm Linux dağıtımları internet üzerinde ücretsiz
indirilebilmektedir.
 Linux işletim sistemi günümüzde eğitim kurumlarında ve kişisel
kullanımlarda yeterince yaygınlaşmamıştır.
Pardus işletim sistemi
Anabilgisayar
sistemleri,
minibilgisayarlar ve
diğer süper bilgisayar
sistemlerinin işletim
sistemlerine kıyasla
daha karmaşık ve
ayrıntılı bir yapıya
sahiptirler.
Pardus aslında Linux tabanlı bir işletim sistemidir. Pardus Projesi, Türkiye
Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)'na bağlı Bilişim ve Bilgi
Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırmalar Merkezi (BİLGEM) bünyesinde
geliştirilmektedir. Projenin ismi Anadolu parsının latince (bilimsel) isminden,
Panthera Pardus Tulliana'dan gelmektedir.
Açık kaynak kodlu yerli işletim sistemi Pardus 2011 ile daha rahat bir
kullanım ve daha çok donanım desteği gibi yeniliklerin yanı sıra, Türkçe yazım
denetimi desteği, kötü niyetli yazılımlara karşı güvenli yapısı ve entegre
programlar gibi beğenilen özelliklerini sunmaktadır.
Büyük bilgisayarların işletim sistemleri
Anabilgisayar sistemleri, minibilgisayarlar ve diğer süper bilgisayar
sistemlerinin işletim sistemlerine kıyasla daha karmaşık ve ayrıntılı bir yapıya
sahiptirler. Büyük sistemler çoğu kez çok kullanıcılı bilgisayarlardır. Kullanıcıların
terminalleri sınırlı işlem kabiliyetine sahip olabilir ve işlemler tamamen
7
Çoklu programlama ile
CPU’nun sırayla
kullanılması aynı anda
bir grup programın
çalıştırılmasına imkan
verir.
terminallerin bağlı olduğu bilgisayarda yapılabilir. Bu yüzden bu tür sistemlerin
aynı anda çok sayıda kullanıcının merkezi işlemciyi paylaşmasına imkan veren
işletim sistemlerine sahip olması gerekir. Büyük sistemlerin işletim sistemleri aynı
anda sistemi kullanan kişilerin işlerini mümkün olan en yüksek etkinliği sağlayacak
şekilde düzenler. Dolayısıyla bu işletim sistemleri aynı anda birçok programın
çalışmasını, birden fazla işin yapılmasını sağlar ve zaman paylaşımını ve belleğin
kullanımını düzenler. İşletim sistemlerinin genel özellikleri şöyledir.
Çoklu Programlama (Multi-programming): Bilgisayar kaynaklarının
paylaşımında en önemli işletim sistemi yeteneği çoklu programlamadır. Çoklu
programlama, çok sayıda programın CPU’nun eşzamanlı kullanımıyla herhangi bir
anda bir bilgisayar sisteminin kaynaklarının paylaşımına imkan verilmesidir.
Eşzamanlı kullanım, gerçekte herhangi bir anda CPU’nun bir program tarafından
kullanılması, ancak diğer programların input/output ihtiyaçlarına da aynı anda
cevap verilmesidir. Bu durumda iki veya daha çok program aynı anda aktif
durumdadır fakat aynı bilgisayar kaynaklarını aynı anda kullanamazlar. Çoklu
programlama ile bir grup program CPU’yu sırayla kullanır. Aynı anda birden fazla
işlemin yapılması çoklu görev (Multitasking) olarak da tanımlanabilir.
Çoklu görev, bir işletim sisteminde birden fazla işlemin aynı anda işletime
alınabilmesi özelliğidir. Word programında bir belge hazırlandığı anda Winamp
programından müzik dinleyebilmek çoklu görev özelliğine örnek olarak verilebilir.
Bunun sağlanması için, görevler (uygulamalar) kısa zaman dilimleri içinde
işlemcide çalıştırılır. Bu zaman dilimlerinin oldukça küçük zaman dilimleri olması
nedeniyle yapay da olsa bir eş zamanlılık söz konusu olur (İşlemci aynı anda iki işi
yapamaz).
Sanal bellek bir
programı page denilen
sabit uzunluklu
kısımlara veya segment
denilen değişken
uzunluklu kısımlara
ayırmaktadır.
Sanal Bellek (Virtual Memory): Sanal bellek sistemleri, disk yüzeyini RAM’in
mantıksal bir uzantısı şeklinde düzenleyerek birincil belleği genişletir. Bir program
çalıştırılacağı zaman ilk birkaç sayfa ana belleğe taşınır. Daha sonra bilgisayar
programı çalıştırmaya başlar. Sanal bellek, her programın yalnızca bir ya da birkaç
sayfasını saklayarak çok sayıda programın bellekte kalmasına imkan verir.
Programların diğer kısımları çalıştırılıncaya kadar sabit kayıt biriminde durur.
Sanal bellek sayesinde programcılar veya kullanıcılar belleğin hacmi
konusunda sıkıntı yaşamamış olurlar.
Zaman Paylaşımı (Time Sharing): Zaman paylaşımı, merkezi işlem biriminin
birden çok kullanıcının faaliyetlerini aynı anda desteklemesine imkan veren çok
popüler bir tekniktir. Zaman paylaşımı kullanıcıların işleri yapılırken bu kullanıcılara
küçük ve sabit zaman aralıkları tahsis eder. Örneğin sisteme bağlı olarak çalışan
100 kullanıcı varsa, bilgisayar bunların her birine 100’er milisaniye zaman
ayırabilir. Bilgisayar, bir kullanıcının işinden diğerine o derece hızlı bir şekilde geçiş
yapar ki, her kullanıcı bilgisayarı sadece kendi kullanıyor gibi hisseder.
8
Çoklu İşlem veya Paralel İşlem (Multi Processing): Çoklu işlem, birçok işi aynı
anda yapmak için birbirine bağlı olarak çalışan iki veya daha fazla merkezi işlem
biriminin (CPU) kullanımı anlamında kullanılır. Çoklu programlama ve çoklu işlem
arasındaki fark, çoklu programlamanın tek bir merkezi işlem biriminde aynı anda
birçok programın çalıştırılabilmesi, çoklu işlemde ise aynı programın değişik
kısımlarının birkaç merkezi işlem biriminde aynı anda çalıştırılabilmesidir.
Günümüzde artık ucuz ve güçlü işlemcilerin var olması nedeniyle, birçok imalatçı
firma yazılım ve donanım sistemlerini çoklu işleme imkan verecek şekilde
hazırlamaktadır. Çok sayıda işlemci ekip halinde ve paralel olarak
çalışabileceğinden, işler daha hızlı bir şekilde yapılacaktır.
PROGRAMLAMA DİLLERİ
Genel amaçlı ya da özel amaçlı tüm uygulama yazılımları programlama
dilleriyle yazılır. Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler
yaptırmasına imkan veren her türlü sembol, karakter ve kurallar bütünüdür.
Programlama dilleri insanlarla bilgisayarlar arasında tercümanlık görevi yapar.
Programlama dilleri, bilgisayara neyi ne zaman yapacağını belirten deyim ve
komutlar içerir. Programlama dilleri zaman içerisinde gelişerek günümüzde çok
kabiliyetli bir duruma gelmiştir. Bu kesimde programlama dillerinin gelişme süreci
kısaca incelenecektir. Programlama dillerinin tarihi gelişimi aşağıdaki Tablo 1’de
verilmiştir.
Kuşak
Programlama Dili
Periyod
1
Makine dili
1940’lı ve 1950’li yıllar arası
2
Assembly dili
1950’li yıllardan itibaren
3
Yüksek seviyeli diller
1960’lı yıllardan itibaren
4
Çok yüksek seviyeli diller
5
Yapay zekaya yönelik diller, nesneye
yönelik diller ve paralel işlem dilleri
Tablo 1. Programlama Dilleri
Programlama dilleri çeşitli özelliklere ve yeteneklere sahiptirler. Genel
olarak programlama dillerinin özellikleri ve genel yapıları aşağıdaki gibidir.
Makine Dili: Makine ve Assembly dilleri düşük seviyeli diller olarak
tanımlanır. Bilgisayarların ilk dönemlerindeki programlama dilleri, kullanımı çok
zor olan makine dili ve assembly dilleriydi. Makine dili, geliştirilen ilk programlama
dilidir ve ilk kuşağı temsil eder. Makine dilinde yazılan tüm komutlar 0 ve 1’lerden
9
oluşur. Bütün talimatlar en detaylı bir şekilde tanımlanır ve iki tabanlı sayı sistemi
kullanılarak kodlama yapılır.
Bilgisayarların ilk
dönemlerindeki
programlama dilleri,
kullanımı çok zor olan
makine dili ve assembly
dilleridir.
Yüksek seviyeli
dillerden birinde yazılan
bir kaynak program
makine diline çevrilmek
zorundadır.
Yüksek düzey
programlama dilinde
yazılan programa
“kaynak kodu”
denmektedir.
Assembly dilleri: Assembly dili karmaşık programlar yazmak için kullanılan
düşük seviyeli bir programlama dilidir. Assembly kullanıcılar tarafından anlaşılması
zor olan makina dilinin sayısal ifadelerini, programlanması daha kolay olan
alfabetik ifadelerle değiştirerek düşük seviyede programlama için bir ortam
oluşturur. Assembly kullanmanın amacı, ilk bilgisayarlarda yazılan programların
daha az hata içermesi ve daha az zaman almasını sağlamaktır.
Assembly dilleri ikinci kuşak dillerdir ve geliştirilmesine 1950’li yılların
başlarında Grace Hopper tarafından öncülük edilmiştir. Bu dillerde makine dili
talimatları daha kolay bir şekilde anlaşılabilecek ve hatırlanabilecek olan
sembollerle ifade edilir. Düşük seviyeli diller grubundan sayılmasına rağmen,
makine diline göre bir adım daha ileride olan assembly dilleri günümüzde bile
özellikle BIOS programlama, ikili (binary) aritmetik, bellek tahsisi, “stack” işleme,
karakter seti kodlaması, kesme işlemi ve derleyici tasarımı gibi işler için
programcılar tarafından kullanılmaktadır. Çünkü bu dillerle yazılan programlar
genellikle çok hızlı çalışır ve daha az depolama yüzeyi gerektirirler. Ancak bu
dillerle programlama yapmak çok yorucu, sıkıcı ve zaman alıcı olduğundan
cazibesini kaybetmiştir.
Yüksek seviyeli diller: Üçüncü kuşak da denilen yüksek seviyeli programlama
dilleri öğrenilmesi daha kolay, program yazılması daha az zaman alan, komutları
konuşma diline yakın olan programlama dilleridir. Yüksek seviyeli dillerden birinde
yazılan komutlar makine diline çevrilmek zorundadır. Makine diline çevrilmeden
önceki haline “kaynak program” ya da “kaynak kodlar” denir. Programcılar makine
diline çevrilmiş çalıştırılabilir formatı satar ya da dağıtırlar. Dönüştürme işlemini
gerçekleştiren yazılımlara “derleyici” ya da “yorumlayıcı” denir.
Çok yüksek seviyeli diller: Dördüncü kuşak diller olarak da isimlendirilen çok
yüksek seviyeli diller programlama işini çok daha kolaylaştırmıştır. Bu dillerin
ardındaki temel felsefe kullanıcıların bilgisayara bir şeyin nasıl yapılacağını değil ne
yapılacağını ifade edebilmelerine imkan vermesidir. Örneğin, sayıların sıraya
dizdirilmesi işlemini yapabilmek için bir yüksek seviyeli dil ile karmaşık bir mantık
kullanarak 15-20 satırlık bir program yazmak gerekir. Bunun aksine bir dördüncü
kuşak dil ile bir kullanıcının yapacağı iş sıraya dizilecek alanı belirlemek, sıralama
işleminin büyükten küçüğe mi yoksa küçükten büyüğe mi yapılacağını belirlemek
ve ekrandaki bir ikona tıklayarak ya da bir menüden “sırala” komutunu seçerek
sıralama işlemini gerçekleştirmektir.
İlk geliştirilen dördüncü kuşak diller ile daha sonraları geliştirilen diller
arasında bile takip edilen prosedürler ve kullanılan metotlar bakımından büyük
farklılıklar vardır. Yeni geliştirilen diller çok daha karmaşık işleri çok daha kolay bir
10
şekilde yapmaya imkan vermektedir. Tablo 2’debazı programlama dilleri ve
bunların seviyeleri açıklamaları ile birlikte sunulmuştur.
Dil
ALGOL
Türü
YS
APL
YS
BASIC
C++
YS
ÇYS
COBOL
YS
FORTH
DS/YS
FORTRAN
YS
LISP
YS
PL/1
YS
Prolog
YS
RPG
Smalltalk
ÇYS
ÇYS
Açıklama
FORTRAN’a benzer ama daha kapsamlı ve esnek bir dil
Fen bilimleri uygulamalarında yaygın kullanımı olan bir
dil
Çok kullanılan ve öğrenilmesi kolay olan bir dil
Nesneye yönelik popüler bir dil
Daha çok işletme uygulamalarında kullanımı olan bir
dil
Assembly dilleri ve yüksek seviyeli diller arasında bir
dil
Fen bilimleri uygulamalarında kullanılan en eski yüksek
seviyeli dil
Yapay zeka uygulamalarında çok kullanılan dillerden
biri
Hem işletme uygulamalarını hem de fen bilimleri
uygulamalarını destekleyen yüksek kabiliyetli bir dil
Yapay zeka uygulamalarında çok kullanılan dillerden
biri
Rapor oluşturma dili
İlk nesneye yönelik dil ve kullanımı hala yaygın
Tablo 2. Çok Kullanılan Bazı Diller ve Özellikleri
* DS=Düşük Seviyeli, YS=Yüksek Seviyeli, ÇYS=Çok Yüksek Seviyeli
Yeni Yazılım Araçları ve Yaklaşımları
Nesneye yönelik programlama
Nesneler, verileri ve
program kodlarını bir
araya getirmektedir.
Nesneye yönelik programlama, üzerinde işlem yaptığı verileri ve spesifik
prosedürleri bir nesneyle birleştiren bir programlama yaklaşımıdır. Nesneler
verileri ve program kodlarını bir araya getirir. Verileri prosedürler aktarma yerine,
programlar nesnenin içerisine yerleştirilmiş olan bir prosedürü icra etmek için bir
mesaj gönderir. Prosedürler, nesneye yönelik dillerde metotlar olarak tanımlanır.
Aynı mesaj birçok farklı nesneye gönderilebilir. Ancak her biri mesajı farklı biçimde
yürütür.
Nesneye yönelik programlama, programcıların kod yazmadığı görsel
programlama olarak bilinen yeni bir programlamaya öncülük etmiştir. Böylece
programcılar programlama nesnelerini seçip fare ile taşıyarak kullanırlar. Nesneler
bir kütüphaneden bir programdaki spesifik bir yere kopyalanırlar. İki veya daha
fazla nesneyi bağlayarak bir çizgi çizebilirler. Visual Basic, Java bu tür yazılımlara
örnek verilebilir.
11
Enterprise sistemler ve özel yazılımlar
Bir diğer temel yazılım trendi ERP gibi iletişim ve kontrol için örgütsel
ihtiyaçları destekleyen entegre programların geliştirilmesidir. ERP hem kurumlara
özel yeni yazılımlara imkan tanıyan hem de üzerinde hazır çözümler bulunan
ortamlardır. En büyük avantajı ise bütünleşik bir ortam olmasıdır. Bu tür sistemler
bir bütün olarak organizasyonun verilerini yönetmek, verileri son kullanıcılara
hazırlamak, örgütsel karar verme için koordinasyon ve kontrolü sağlamak için
geliştirilmiş olan büyük sofistike programlardır. Bu büyük sistemler, alacak
hesapları, sipariş vb. gibi bir zamanlar ayrı olan sistemleri ve ayrı departmanlara
hizmet veren sistemleri birleştirirler.
Middleware, iki ayrı
uygulamayı, verileri
birbirine aktarmak
üzere bağlayan bir
yazılımdır.
Birçok firma, mevcut sistemlerini atıp sıfırdan başlayarak yeni sistemler
oluşturamazlar. Genellikle eski mainframe uygulamaları günlük işlemler için
vazgeçilemez niteliktedir ve değiştirilmeleri büyük risk taşır. Bu uygulamalar,
ancak diğer uygulamalarla birleştirildiğinde faydalı olabilirler. Değişik eski
uygulamaları entegre etmenin bir yolu Middleware denilen özel yazılımlar
kullanılmasıdır. Bu yazılımlar iki farklı sistem (farklı bilgisayar veya ortamlar)
arasında bir köprü veya arayüz oluşturmak için kullanılır. Böylece değişik dillerde
geliştirilmiş ve değişik veri çeşitlerini kullanan uygulamaların birbirleriyle
anlaşabilmesi sağlanır. Buna örnek olarak, son zamanlarda şirketlerin en çok
rağbet ettiği uygulama modernleştirmeleri gösterilebilir. Eski tip uygulamaları
tamamen yeniden geliştirmek yerine, var olanın tamamını ya da bir kısmını alt yapı
olarak tutup, orta katmanlar aracılığı ile yeni sisteme entegre etmek mümkündür.
Kötü Amaçlı Yazılımlar
Kötü amaçlı yazılımlar,
bilgisayara zarar
vermek, programları
bozmak, yok etmek ya
da silmek amacıyla
yazılmış programlardır.
Bilgisayara zarar vermek, programları bozmak, yok etmek ya da silmek
amacıyla yazılmış programlardır. Kullanıcının kendi bilgisayarına veya
programlarına isteyerek zarar vermeyeceği gerçeğinden hareketle bu yazılımların
başkaları tarafından yazıldığı ve makinelere ulaştırıldığı sonucu açıktır. Kötü amaçlı
yazılımlar farklı şekillerde bilgisayara bulaşır ve farklı şekilde çalışırlar. Bu
yazılımlar Truva Atları, Ağ Solucanları, Virüsler ve Casus Yazılımlar başlıkları altında
incelenir.
Truva atları (trojanlar)
Bilgisayarda faydalı bir iş icra eder gibi görünmekte iken, aslında sisteme
zarar vermek amacıyla yazılmışlardır. Truva programlarını yazanlar, programın
görünen kısmında, özellikle görsel anlamda bir şeyler yapar görünen ancak
bilgisayara zarar verebilecek kodlar da içeren programlar yazarlar. Bununla
birlikte, yararlı iş yapan bir programın içerisine kötü amaçlı kişiler tarafından Truva
yazılımları yerleştirilmesi de mümkündür.
12
Truva yazılımları, bulundukları bilgisayardaki kişisel şifreleri, dosya
listelerini, açık bulunan erişim noktaları gibi, doğrudan erişilmesi mümkün
olmayan bilgileri, kötü amaçlı kişilere ulaştırabilmektedir. Truva programlar,
genellikle herkesin kolaylıkla ulaşabileceği yerlere konulurlar. Görünüşte güzel
şeyler yapan bir yazılım olduğundan kullanıcılar tarafından hızlı bir şekilde
paylaşılıp çoğaltılır. Çabuk dağılmasını sağlamak için küçük boyutlarda tutulurlar.
Bilgisayarda Truva yazılımlarının olup olmadığı Truva tarayıcısına sahip anti-virüs
yazılımları ile bulunabilir.
Virüsler
Doğrudan bilgisayara ve yazılımlara zarar vermek için yazılmışlardır. Truva
yazılımları gibi olmayıp görünen yüzde icra ettikleri hiçbir şey yoktur. Yapıları
gereği, görünüp fark edilmemeleri gerekir.
Sistem dosyalarına
zarar veren bir virüs,
genellikle sistemin
yeniden yüklenmesini
gerektirir.
Virüsler, kendi kendilerini kopyalayacak kodlara sahiptir. Kopyalandığı
makinede bulaşmak için uygun program ararlar. Bulduklarında, içerisinde
kopyasının olup olmadığını kontrol eder. Kopyası yoksa bir kopyasını program
içerisine kaydeder.
Virüslerin aktif hale gelme zamanı farklılık gösterir. Bazıları kopyalanır
kopyalanmaz aktif hale gelirken, bazıları aktif hale gelmek için bir takım şartların
sağlanmasını bekler. Bu şartlar belirli bir saat veya belirli bir tarih olabileceği gibi,
bir işlemin belirli sayıda yapılmasını bekleme de olabilir. Aktifleşme şartı yerine
geldiğinde, virüs kendine verilen görevi yerine getirir. 26 Nisan 1986 günü
meydana gelen Çernobil nükleer felaketinin yıl dönümlerinde aktifleşen CIH
virüsü, zaman ayarlı virüse güzel bir örnektir.
Önceleri çabuk el değiştiren oyun ve program CD’leri veya flash disklerle
bulaşırken günümüzde internet yoluyla bulaşma daha yaygındır. Özellikle
elektronik postalar aracılığıyla, kullanıcının elektronik posta adres defterini
kullanarak kendini, adreslere tanıdık bir kullanıcı gibi dağıtan birçok virüs
bulunmaktadır.
Ağ solucanları
Ağ solucanları, ağ
bağlantıları vasıtasıyla
sistemden sisteme
kendini kopyalayabilen
programlardır.
Ağ bağlantıları vasıtasıyla sistemden sisteme kendini kopyalayabilen
programlardır. Virüs gibi sisteme büyük zararlar verebilecekleri gibi Truva atı gibi
faydalı bir iş yapar görünebilirler. Virüsler bir sistemde çok fazla sayıda kopya
bulundurabilirken virüslerden farklı olarak ağ solucanı sistemde bir tane bulunur.
Kimi zaman bir sistem faaliyeti gibi görünerek kendini gizler ve başka sistemlere
bir kullanıcı gibi bağlanarak bilgi çalar, kimi zaman da bulaştığı sisteme dışarıdan
müdahalelere imkan veren arka kapılar (back door) açar.
13
Casus yazılımlar
Casus yazılımlar (Spyware), internet bağlantısına sahip bilgisayarlarda,
kullanıcının bilgisi dışında başka sitelere bağlantı kurmaya, internet’ten istem dışı
reklamlar indirmeye ve belirli sitelere yönlendirme yapmaya yarayan yazılımlardır.
Bilgisayarda arka planda çalıştıkları için fark edilmezler ve bağlantı hızını
yavaşlatırlar. Bilgilerin yönlendirildiği sitelerdeki reklamları kullanıcı istemese de
ekrana taşırlar. İnternet tarayıcısının açılış sayfasını değiştirir ve başka sitelere
yönlendirirler.
Bilgisayara yerleşme şekli virüsler gibi kendini kopyalama şeklinde değildir.
Kullanıcı tarafından gezilen sitelerde ekranda görünen bir “.....programını indirmek
ister misiniz?” gibi bir uyarıya kullanıcının isteği ile “evet” demesi sonucu
bilgisayara kaydedilir veya bir başka program içerisinde uzantı olarak taşınırlar.
Internet bağlantısına sahip olmayan bilgisayarlarda iş göremezler.
Anti-virüs programları ile temizlenemezler çünkü virüs değillerdir. El
yordamıyla silinmeleri neredeyse imkansızdır. Bulundukları klasörler silinse bile
kalmaya devam edebilirler.
Casus yazılım temizleme program paketleri vardır. Bu programları
kullanmak en iyi çözümdür. Bu programların da sürekli güncellenmesi gerekir.
Hafızada eş zamanlı koruma sağlayanları daha kullanışlıdır.
Kötü amaçlı programlara karşı önlemler
Anti-virüs programları
bilgisayarda zararlı
programlar tarafından
kirletilmiş dosyaları
bularak, dosya içeriğine
mümkün oldukça zarar
vermeden dosyayı
temizleyen
programlardır.
Truva atları, ağ solucanları ve virüsler gibi zararlı programların bilgisayara
girmelerine engel olmak, kullanıcıların birinci önceliği olmalıdır. İkinci öncelik;
bulaşma olmuşsa aktif hale gelmeden temizlemektir. Temizleme işlemi için antivirüs programları kullanılmalıdır. Anti-virüs programları bilgisayarda zararlı
programlar tarafından kirletilmiş dosyaları bularak, dosya içeriğine mümkün
oldukça zarar vermeden dosyayı temizleyen programlardır. Ancak bu her zaman
mümkün olmamakta bulaşmış dosyanın temizlenemediği durumlar ortaya
çıktığında dosya tümüyle silinmektedir.
Anti-virüs programlar kullanılacak ise; etkinlik test sonuçları yüksek olan ve
gelişen ve değişen virüsleri yakalayabilecek şekilde güncellemeye imkan
verenlerinin tercih edilmesi gerekir. Güncel anti-virüs programları belleğe
yerleşerek gerçek zamanlı koruma (real-time protection) sağlarlar. Yani virüsü
sisteme bulaşmaya çalışırken fark ederek engellerler.
14
Özet
•Yazılımlar bilgisayar donanımları etkin bir şekilde kullanmak için
geliştirilmiş araçlardır. Geliştirilme amaçlarına göre çeşitli isimler
altında kategorize edilen yazılımlar uygulamaya yönelik veya sistem
yönetimini gerçekleştiren yapıya sahiptirler. Kelime işlem, hesap
tablosu, dosya yöneticileri ve veri tabanı yönetim sistemleri genel
amaçlı uygulama yazılımları kapsamındadır. Ayrıca kullanıcıların çeşitli
ihtiyaçlarını giderecek özel amaçlı çeşitli yazılımlarda bulunmaktadır.
•Sistem yazılımları, donanımların kullanılması ve uygulama
yazılımlarının çalışmalarına platform oluşturmaya olanak sağlayan
yazılımlardır. İşletim sistemleri olarak isimlendirilen bu yazılımlar
birçok firma tarafından geliştirilmekte ve kullanıma sunulmaktadır.
Ayrıca açık kaynak kodlu olarak ifade edilen ve ücretsiz dağıtımları olan
işletim sistemleri de bulunmaktadır. Linux türevleri ve Pardus açık
kaynak kodlu ücretsiz işletim sistemlerine örnek olarak verilebilir.
•Yazılımlar programlama dilleri olarak tanımlanan uygulamalar
kullanılarak geliştirilmektedir. Bu uygulamalar zaman içerisinde daha
kolay kullanılabilir ve daha hızlı çalışabilir hale gelmiştir. Günümüzde
yazılımlar kullanıcı dostu olarak üretilmektedir ve kullanımları oldukça
kolaydır. Genel olarak kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılayan yazılımların
yanında çeşitli kötü amaçlara hizmet eden yazılımlar da
geliştirilmektedir. Turuva atları, virüsler, ağ solucanları ve casus
yazılımlar gibi çeşitli isismlerde ve farklı amaçlara hizmet eden birçok
yazılım bulunmaktadır. Bu yazılımlar kullanıcıların kişisel bilgilerini
çalma, bilgisayarlara farklı ortamlardan erişimlere olanak sağlama,
donanım ve yazılıma zarar verme gibi olumsuz durumları meydana
getirmektedirler.
15
Değerlendirme
olarak
1. “..............................., belli işlemleri yapmaktan çok problemlerin çözümünde
yöneticilere yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiş olan yazılımlara denir.”
cümlesinde boş bırakılan yere getirilmesi gereken ifade aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Uzman sistemler
b) Proje yönetimi yazılımları
c) Veri tabanı yönetim sistemleri
d) Karar destek sistemleri
e) Paket programlar
2. “Büyük miktarlardaki verileri depolayıp bu verilere hızlı bir erişim sağlanmasına
ve bu verilerden raporlar hazırlanmasına imkan veren yazılımlara
…………………………………… denir.” cümlesinde boş bırakılan yere getirilmesi
gereken ifade aşağıdakilerden hangisidir?
a) Hesap tablosu yazılımları
b) İşletim sistemi yazılımları
c) Veri tabanı yönetim sistemleri
d) Kelime işlem yazılımları
e) Sunum yazılımları
3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi işletim sistemlerinin görevlerinden değildir?
a) Ana belleği yönetmek
b) Kaynak kodları makine diline çevirmek
c) Giriş/çıkış birimlerini kontrol etmek
d) Merkezi işlem birimini yönlendirmek
e) Bilgisayar sisteminin güvenliği ve kontrolünü sağlamak
4. Aşağıda verilen virüs ve Truva atları ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?
a) Her ikisi de sisteme zarar vermek için hazırlanan yazılımlardır
b) Her iki yazılım da kendini kopyalayarak çoğaltma eğilimindedir
c) Truva atı kendini yararlı bir program gibi göstererek zarar verme
amacındadır
d) Virüsler bulaştıkları sisteme zarar verirken kendilerini gizlerler
e) Virüsler aktifleşmek için bir şartın yerine getirilmesini bekler
16
5. Aşağıdakilerden hangisi Linux işletim sisteminin temel özellikleri arasında yer
almaz?
a) Diğer işletim sistemlerinden biraz pahalıdır
b) Unix tabanlıdır
c) Hızlı çalışır
d) Sistem çökmesine karşı dayanıklıdır
e) Açık kaynak kodludur
Cevap Anahtarı
1.D, 2.C, 3.B, 4.B, 5.A
17
İÇİNDEKİLER
• Sürücü, Klasör ve Dosya
Kavramları
• Windows’a Giriş
• Masaüstü
• Pencereler ve İletişim Kutuları
• Fare kullanımı
• Klavye Kullanımı
HEDEFLER
WINDOWS 7 - I
• Windows işletim sistemini
tanıyabilecek ve
kullanabilecek,
• Dosya, klasör ve sürücü
kavramlarını ifade edebilecek,
• Pencereleri etkin biçimde
kullanabilecek,
• Fare ve klavye kullanım
bilgisine sahip olacaksınız.
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
ÜNİTE
4
WINDOWS 7 - I
GİRİŞ
Yazılımlar olmaksızın
bilgisayar sistemlerini
düşünmek imkansızdır.
İşletim sistemi bir bilgisayardaki temel yazılımdır. Genel olarak işletim
sistemleri; merkezi işlem birimini farklı işlere yönlendirmek, anabelleği yönetmek,
harici kayıt cihazlarını yönetmek, giriş/çıkış birimlerini kontrol etmek, bilgisayar
sisteminin güvenliğini ve kontrolünü sağlamak vb. işlemleri yerine getirmektedir.
Bu yazılımlar olmaksızın bilgisayar sistemlerini düşünmek imkansızdır. Bu nedenle
farklı isimlerde ve özelliklerde birçok işletim sistemi üretilmiş ve kullanıcıların
hizmetine sunulmuştur.
Dünyada kullanılan en yaygın işletim sistemlerinden biri Windows işletim
sistemidir. Windows işletim sistemi donanımı yönlendiren yazılımların çalışması
için ortam sağlar ve yazılım – donanım iletişimini yönetir. Diğer işletim
sistemlerinde olduğu gibi Windows işletim sistemi de bilgileri dosya, klasör ve
sürücü adı verilen yapılar altında saklar ve yönetir. Bu nedenle Windows işletim
sisteminin tanıtımından önce kısaca dosya, klasör ve sürücü kavramlarına
değinilmiştir. İşletim sistemine yönelik konular Windows 7 kurulumu
gerçekleştirilmiş varsayılarak anlatılacaktır. Ayrıca fare ve klavye kullanımına
yönelik anlatımlar bölüm sonundaki ek kısmında yer almaktadır.
SÜRÜCÜ, KLASÖR VE DOSYA KAVRAMLARI
Sürücü: Bilgisayar sistemi üzerinde veri saklamak için kullanılan yapıdır.
Bilgisayarda çalışan çeşitli sürücüler ve bunların birer sürücü isimleri vardır. Bu
konfigurasyonlar anlatılırken Windows işletim sistemi temel alınacak ve sürücü
isimlendirmeleri Windows varsayılanları üzerinden anlatılacaktır.
Resim 1. Bilgisayar Sistemi Üzerindeki Sürücüler
2
WINDOWS 7 - I
Windows içindeki sürücülerib C harfinden başlanarak isimlendirildiği görülür.
Bunun asıl nedeni disket sürücüler için yıllarca A veya B isimlerinin kullanılmasıdır.
Sabit diskler için sürücü harfi standart olarak C’dir. Eğer sabit disk birkaç bölümden
meydana geliyorsa bu bölümleri ifade etmek için C’yi takip eden harfler kullanılır.
Sabit disklerden sonra sırasıyla CD veya DVD, flash disk ya da diğer harici bellekler
ve ağ sürücüleri takip eden harflerle gösterilir (Resim 1).
Dosya bir veri veya
bilgiler topluluğudur.
WINDOWS işletim
sisteminde klasörler bir
ağaç şeklinde
düzenlenmektedir.
Dosya: Bilgiler bilgisayarda dosyalar halinde saklanır. Dosyalar, veri dosyaları
(Belgeler)ve program dosyaları olmak üzere iki kısma ayrılır. Veri dosyaları
uygulama yazılımları tarafından oluşturulan ve kullanılan verileri içerirken,
program dosyaları bilgisayarın görevlerini yerine getirmesi için takip ettiği
komutları barındırmaktadır. Genel olarak dosyalar kullanıldıkları programların
vermiş oldukları uzantılara sahiptirler. Bir dosya dosya adı ve uzantısının birleşimi
ile isimlendirilir. Örneğin “belge1.docx” dosya ismi analiz edildiğinde “belge1”
dosya adı, “.” ayraç ve “docx” Word programını temsil eden dosya uzantısıdır.
Dosyalar isimlendirilirken kullanılmaması gereken “ . , : ; + - * / \ <> gibi bazı özel
karakterler bulunmaktadır.
Klasör: Klasörler (directory), disk üzerindeki dosyaların ve alt klasörlerin
organize edilmesinde kullanılan yapılardır. Bir klasöre birden fazla dosya ve alt
klasör eklenebilir. Böylece belirli bir amaç için oluşturulmuş dosya yapısı ve
klasörler kategorize edilebilir. Windows işletim sisteminde klasörler bir ağaç
şeklinde düzenlenir. Şekil 1’de sürücü, klasör ve dosya hiyerarşik yapısı
gösterilmiştir.
Dosya
Klasör
Dosya
Sürücü
Klasör
Alt Klasör
Dosya
Dosya
Dosya
Şekil 1. Sürücü, Klasör ve Dosya İlişkisi
3
WINDOWS 7 - I
WINDOWS’A GİRİŞ
Windows, Microsoft tarafından Apple firmasının grafik ekranlı Machintosh
makinelerine rakip olarak piyasaya sürülmüştür. Hızlı bir şekilde çıkarılan ikinci
sürümü kullanıcıların ilgisini çekmiştir. İlginin artması üzerine 1990 yılında üçüncü
sürümü çıkmıştır. Windows 3 sürümünde çeşitli güncellemeler yapılarak Windows
3.1 ile Windows 3.11 kullanıma sunulmuştur. Tüm bu programlar kişisel
bilgisayarlar ve DOS işletim sistemi altında kullanılabilecek yapıda tasarlanmıştır.
Dünya üzerinde kişisel
bilgisayarların yaklaşık
%90’nında WINDOWS
işletim sistemi, çeşitli
sürümleriyle
kullanılmaktadır.
WINDOWS, grafik
arabirimli kişisel
bilgisayarların, grafik
ara yüzlü işletim
sistemidir.
1995 yılına gelindiğinde Windows 4.0 versiyonu, Windows 95 adıyla piyasaya
çıkmıştır. Programın, 1998 yılında Windows 98, 2000 yılında, Windows Millennium
ve Windows 2000, 2001 yılında NT ve MS-DOS tabanlı ürün serisini birleştiren
Windows XP, 2007 yılında Windows Vista ve en son olarak da 2009 yılında
Windows 7 sürümü piyasaya sürülmüştür. Sonraki her sürüm, öncekilerden daha
gelişmiş özelliklere sahiptir.
Günümüzde dünya üzerindeki kişisel bilgisayarların çoğunda Windows
işletim sistemi, çeşitli sürümleriyle kullanılmaktadır. Genel anlamda, işlemlerin
yapılması ve kullanılması mantığında değişiklik olmadığından, herhangi bir
Windows sürümünü tam olarak kullanabilen bir kullanıcı diğer versiyonlara hızlı bir
şekilde adapte olabilmektedir.
Windows, bilgisayarların grafik arayüzlü işletim sistemi olarak tanımlanır. Bir
işletim sisteminin grafiksel olması, işletim sisteminin klavyeden komutlar yazmak
yerine, genellikle fare gibi bir aygıtla ekrandaki simgelerin kullanılmasına imkan
verir. Komutların ezberlenmesi ve doğru olarak yazılması gereğinin olmaması
nedeniyle, grafiksel işletim sistemlerinin öğrenilmesi ve kullanılması daha kolaydır.
Böylece kullanıcılar dikkatlerini bilgisayarı kullanmaya değil, yapmak istedikleri iş
üzerine yoğunlaştırabilirler.
Resim 2. Grafik Arayüzlü İşletim Sistemi
(Windows 98)
Resim 3. Metin Arayüzlü İşletim Sistemi
(DOS)
4
WINDOWS 7 - I
Windows 7, Windows işletim sistemlerinin en son versiyonudur. Windows
genel olarak ekran üzerinde fareyle kontrol edilebilen resimler, simgeler,
pencereler ve sözcükler kullanan bir grafiksel kullanıcı arabirimi, basit bir kelime
işlemci ve bir grafik programı, aynı anda birçok belgeyi görüntüleme ve çok sayıda
programı aynı anda çalıştırma gibi birçok imkan sunar. Bu sürüm diğer
versiyonların özelliklerini barındırmakla birlikte birçok yenilik sunmaktadır.
Ayrıca Windows 7 ile kullanıcılar, bilgisayarlarını eski Windows sürümlerine
göre çok daha hızlı açıp kapatabilmekte, yeni araç çubuğu ile yazılımlar ve belgeler
arasında daha rahat ve hızlı bir şekilde gezinebilmektedirler. Windows 7 ile birlikte
gelen Aero özelliği masaüstü denetimlerinin daha etkin bir şekilde
gerçekleştirilebilmesine olanak tanımaktadır.
XPM, geri uyumluluk
modu sayesinde
Windows 7 önceki
versiyonlara tam
uyumu garanti eder.
Windows 7, Windows XP modu (XPM) sayesinde Windows XP (SP2/SP3) ile
uyumlu yazılımların "sanallaştırma" yoluyla Windows XP arayüzüyle
çalıştırılabilmesini sağlar. Geri uyumluluk olarak da adlandırılan bu özellik Windows
XP ile uyumlu donanımları da kapsar.
Resim 4. Windows 7 XPM Mod Kurulum
Windows 7’nin Starter, Home Basic, Home Premium, Professional ve Ultimate
olarak isimlendirilen farklı sürümleri bulunmaktadır. Sürümler arasında gelişmiş ağ
desteği, uyumluluk modu, dil seçenekleri gibi farklılıklar bulunmaktadır.
5
WINDOWS 7 - I
Windows 7’nin Başlatılması
Bilgisayar güç düğmesine basılarak açıldığında, herhangi bir işleme gerek
olmaksızın Windows 7 işletim sistemi yüklenerek bilgisayar açılır (Resim 5).
Bilgisayar açılırken veya farklı bir kullanıcı olarak oturum açmak için önceki oturum
kapatıldığında, kullanıcıdan adının ve varsa parolasının girilmesi istenen bir
pencere görüntülenir.
Resim 5. Windows 7 Masaüstü
Windows 7 işletim sisteminin normal olarak açılmasının haricinde çeşitli
açılış seçenekleri mevcuttur. Bu seçeneklere Windows gelişmiş seçenekler menüsü
adı verilmektedir. Windows 7 işletim sisteminin başlatma seçeneklerinin
görüntülenmesi için başlangıç dosyalarının yüklenmesi esnasında (bilgisayarın güç
düğmesine basıldıktan hemen sonra) F8 tuşuna basılması yeterlidir. Bu seçenekler;
Resim 6. Windows 7 Açılış Modları
6
WINDOWS 7 - I
 Windows'u olağan şekilde başlatma: Windows'un, dosyaları yüklenerek normal
olarak başlatılmasını sağlar.
 Güvenli Mod: Yalnızca temel dosya ve sürücüleri kullanarak başlatmaya olanak
verir. Güvenli mod’da çalışan bir bilgisayarda kullanılabilecek donanımlar fare,
klavye, VGA modundaki monitör, hard disk, disket sürücüdür. Bilgisayar güvenli
modda düzgün bir biçimde başlatılamazsa, sistemi onarmak için Kurtarma
Konsolu özelliği kullanılabilir.
 Ağ Desteği ile Güvenli Mod: Bu başlatma seçeneğinde Güvenli mod’da
kullanılan aygıtlara ek olarak ağ bağlantılarının da kullanılması mümkün
kılmaktadır.
 Komut İstemi ile Güvenli Mod: Yalnızca temel dosya ve sürücüleri kullanarak
işletim sistemini başlatır. Oturum açıldıktan sonra, WINDOWS grafik arabirimi
yerine işletim sistemi komut satırı görüntülenir. Bu satıra DOS komutları
yazılarak istenilen işlemler gerçekleştirilebilir.
Windows’ta sistem
açılışında yaşanan
olumsuzlukları
gidermek için farklı
açılış seçenekleri
bulunmaktadır.
 Önyükleme Günlüğü'nü Etkinleştirme: Sistem tarafından bir dosyaya yüklenen
(ya da yüklenemeyen) tüm sürücüleri ve hizmetleri günlüğe kaydederek
başlatır. Bu günlük dosyasının adı ntbtlog.txt olup WINDOWS dizininde bulunur.
Güvenli Mod, Ağ Desteği ile Güvenli Mod ve Komut İstemi ile Güvenli Mod
önyükleme günlüğüne yüklenen tüm sürücü ve hizmetlerin bir listesini ekler.
Önyükleme günlüğü, sistemdeki başlatma sorunlarının nedenini tam olarak
belirlemek için kullanılmaktadır.
 Düşük Çözünürlüklü Görüntüyü Etkinleştirme (640x480): Windows'u, geçerli
video sürücüsünün düşük çözünürlük ve yenileme hızı ayarlarını kullanarak
başlatmayı sağlar. Böylece ekran ayarlarını sıfırlamak mümkün olmaktadır.
 Sistem Hatasında Otomatik Yeniden Başlatmayı Devre Dışı Bırakma:
Windows bir hata nedeniyle çalışmadığı durumlarda, Windows'un otomatik
olarak yeniden başlamasını engeller. Windows'un açılışında karşılaşılan hatanın
yeniden başlatma seçeneği kullanılarak giderilemediği durumlarda bu seçeneği
kullanmak faydalı olmaktadır. Böylece bilgisayarın sürekli olarak açılış
döngüsüne girmesi engellenir.
 Sürücü İmzası Zorlamasını Devre Dışı Bırakmak: Sürücüler kendilerini tanıtan
bilgileri barındıran imzalara sahiptirler. Bu seçenek yanlış veya eksik imzalar
içeren sürücülerin sisteme yüklenmesine izin vermektedir.
 VGA Modunu Etkinleştirme: Yalnızca temel VGA sürücüsünü kullanarak işletim
sisteminin başlatılmasını sağlar. Bu mod, WINDOWS'un doğru
başlatılamamasına neden olan görüntü kartı için yeni bir sürücü yüklediğinde
yararlı olmaktadır.
7
WINDOWS 7 - I
 Bilinen En Son İyi Yapılandırma: Bu seçenek seçildiğinde Windows, son
kapanma sırasında kaydettiği kayıt defteri bilgileri ve sürücülerle başlatılır. Son
başarılı başlatmadan sonra yapılmış olan tüm değişiklikler iptal edilmektedir.
Bilinen En Son İyi Yapılandırma'yı yalnızca yanlış yapılandırma durumunda
kullanmak gerekir. Bu seçenek sürücü dosyaları gibi sistem dosyalarının
bozulmasından meydana gelebilecek olumsuzlukları giderme olanağı
sunmaktadır.
MASAÜSTÜ
Windows 7 işletim
sistemi arayüzüne
masaüstü denmektedir.
Windows 7 başladığında, Resim 7’dekine benzer bir arayüz kullanıcıları
karşılar. Bu ekran Masaüstü olarak adlandırılır. Kitapta Windows klasik masaüstü
görünümü kullanılacaktır. İşletim sisteminin görünümü kullanılan bilgisayara yüklü
programlara ve kişiselleştirilmiş arka plan görüntülerine göre değişiklik gösterebilir.
Ancak tüm masaüstlerinde ortak olan öğeler ve bölümler vardır.
Masaüstünde en çok simgeler dikkat çeker. Simgeler dosya, klasör ve
kısayolları temsil eden küçük resimlerdir. İkon (icon) olarak da adlandırılan
simgeler tanımlayıcı isimlerle görülür.
Masaüstü Simgeleri ve Anlamları
Resim 7. Windows 7 Masaüstü
8
WINDOWS 7 - I
Resim 7’da masaüstündeki temel bileşenler gösterilmektedir. Resim 7’de 1
numara ile gösterilen alan masaüstü olarak tanımlanmaktadır. Masaüstünde dosya
(Resim 7, 2 Numara), klasör (Resim 7, 3 Numara) ve program simgeleri (Resim 7, 5
numara) yer almaktadır. Windows masaüstünde ayrıca en yagın kullanılan
bileşenlerden bir olan görev çubuğu bulunmaktadır.
Açık olan ve çalışan
programlar, görev
çubuğu üzerinde
düğme şeklinde
görünmektedir.
Görev Çubuğu: Standart olarak ekranın alt kısmına konumlandırılmış ve
Masaüstü ekranının bir köşesinden diğer bir köşesine kadar uzanan çubuktur.
Görev çubuğu, üzerinde Başlat düğmesini (Resim 7, 4 Numara) barındırır.
Açık olan ve çalışan programlar, görev çubuğu üzerinde düğme şeklinde
görünür. Bu düğmeleri kullanmak suretiyle o
program veya dosya penceresine erişim sağlanır
(Resim 7, 5 Numara). Görev çubuğunun konumu
kullanıcı tarafından değiştirilebilir. Bu işlem görev
çubuğundaki boş bir alanın fare ile tutularak ekranın
diğer bir kenarına sürüklenmesiyle gerçekleşir. Görev
çubuğunun bir kenarında Başlat (Resim 7, 4 Numara)
düğmesi bulunurken diğer kenarında ise tarih ve saat
bilgilerinin ve hafızada sürekli yerleşik çalışan
Resim 8. Görev Çubuğu Sağ Tuş
program simgeleri yer aldığı bildirim alanı (Resim
Menüsü
7, 6 Numara) bulunmaktadır. Başlat menüsü
bilgisayar sistemine yüklü olan tüm programlara erişimi sağlayan menüdür. Bu
menü bir sonraki ünitede ayrıntılı bir şekilde anlatılacaktır.
Bilgisayarım
Bilgisayarda bulunan,
hard disk, disket sürücü
ve CD sürücüleri ile
diğer saklama
ünitelerine ulaşmayı
sağlayan klasördür.
Bilgisayarda bulunan, hard
disk, disket sürücü ve CD
sürücüleri ile diğer saklama
ünitelerine ulaşmayı
sağlayan klasördür (Resim 7, 7 Numara).
Çift tıklanarak açıldığında bilgisayarım
penceresi görüntülenir (Resim 9). Aynı
işlem Başlat menüsündeki Bilgisayar
düğmesi kullanılarak da yapılabilir.
Resim 9. Bilgisayarım Penceresi
Görüldüğü gibi C ve D harfleriyle
adlandırılan sabit disk sürücüleri, E harfi
ile adlandırılan CD sürücüsü ve G harfi ile
isimlendirilen çıkarılabilir disk
bileşenlerine bilgisayarım penceresi
yardımıyla erişilebilir. Herhangi bir sürücü alanına erişmek için sürücü isminin
9
WINDOWS 7 - I
farenin sol tuşu ile çift tıklanması yeterli olmaktadır. Böylece görüntülenen sürücü
penceresinden istenilen dosya veya klasörlere erişmek mümkün olacaktır.
Bilgisayarım penceresinin sol
tarafında bulunan gezgin bileşeni (Resim 9)
ile çeşitli depolama alanlarına ulaşmak
mümkündür. Örneğin; sık kullanılanlar,
karşıdan yüklemler, kitaplıklar vb. alanlara
bilgisayarım penceresinde gezgin bileşeni
kullanılarak erişilebilmektedir.
Bilgisayarım penceresi kullanılarak
sürücü ve sistem özellikleri hakkında bilgi
almak mümkündür. Bilgisayarım
penceresinde listelenen sürücü isimlerinin
üzerinde sağ tıklanarak görüntülenen sağ
tuş menüsünde bulunan Özellikler seçeneği
kullanılarak, sürücü bilgilerinin yer aldığı bir
iletişim kutusu görüntülenir (Resim 10). Bu
iletişim penceresi yardımıyla gerekli
ayarlamalar yapılarak kişiselleştirme
sağlanabilmektedir.
Masaüstündeki bilgisayarım simgesi
sağ tıklanarak Özellikler seçimi
yapıldığında ise, sistem özellikleri iletişim
kutusu görüntülenmekte ve bu pencere
yardımıyla bilgisayarın işletim sistemi,
işlemcisi ve ana bellek boyutu gibi bilgilere
erişilebilmektedir (Resim 11). Ayrıca
sistem performansını iyileştirmek için
gerekli ayarlamaların yapılacağı
pencerelerin görüntülenmesinde sistem
özellikleri penceresi kullanılmaktadır.
Resim 10. Sürücü Özellikleri
Resim 11. Sistem Özellikleri
10
WINDOWS 7 - I
Geri dönüşüm kutusu
Geri dönüşüm
kutusunun kapasitesi
kutu simgesinin sağ tuş
menüsündeki özellikler
seçeneği yardımıyla
ayarlanabilir.
Bilgisayardan silinen dosya
ve klasörlerin tekrar geri
alınabilmesi için
tutuldukları klasördür
(Resim 7, 8 Numara). Bilgisayarda
silinen tüm dosya ve klasörler
otomatik olarak geri dönüşüm
kutusuna gönderilmektedir. Sabit
diskin belirli bir kısmı geri dönüşüm
kutusunun kullanımı için ayrılır.
Varsayılan değer olarak bu kısım, sabit
diskin %10’luk bir bölümüdür. Ancak
bu yüzde, arttırılıp azaltılabilir. Geri
dönüşüm kutusunun kapasitesini
ayarlamak için geri dönüşüm kutusu
simgesinin sağ tuş menüsündeki
özellikler seçeneği kullanılır. Özel boyut
alanına istenilen değer verilerek atama
yapılabilir (Resim 12).
Resim 12. Geri Dönüşüm Kutusu
Özellikleri
Geri dönüşüm kutusunun boşaltılması disk alanı açısından faydalıdır. Geri
dönüşüm kutusuna gönderilen nesneler bilgisayardan tamamen silinmez.
İstenildiği zaman geri yükleme işlemi yapılarak silinen dosyalar tekrar kullanılabilir.
Silinen nesnelerin geri yüklenmesi için geri dönüşüm kutusu simgesi çift tıklanarak
açılan pencereden kurtarılacak nesnelerin üzerinde sağ tıklama ile açılan menüden
Geri Yükle veya nesne seçildikten sonra Dosya menüsünden Geri Yükle seçimi
yapılabilir.
Geri dönüşüm kutusundan silinen dosyalar bilgisayar sisteminden tamamen
silinir. Geri dönüşüm kutusunun boşaltılması için sağ tuş menüsünden Geri
Dönüşüm Kutusunu Boşalt seçimi yapılmalıdır. Aynı işlem geri dönüşüm kutusu
görüntülendikten sonra pencerede bulunan geri dönüşüm kutusunu boşalt
düğmesi kullanılarak yapılabilmektedir.
Herhangi bir nesne silinirken shift tuşu basılı tutulursa, geri dönüşüm kutusu
kullanılmaz, nesne doğrudan, geri alma imkanı olmayacak şekilde kalıcı olarak
silinir.
11
WINDOWS 7 - I
Ağ bağlantılarım
Ağ bağlantılarım ile
bağlı bulunan ağlar ve
bu ağların özellikleri
üzerinde çeşitli
ayarlamalar yapmak
mümkündür.
Bu bileşen ağ
bağlantısına sahip
bilgisayarların
masaüstünde
görüntülenmektedir. Bu bileşen
ile internet erişimiş sağlayacak
bir ağa bağlanılabilir. Ağ ve
internet penceresindeki
bileşenler ile ağ ve internet
bağlantılarına yönelik tüm
ayarlamalar yapılabilmektedir.
Bağlı bulunulan ağ üzerindeki
bilgisayarlar ile izin verilen
ölçüde iletişimde bulunmak
Resim 13. Ağ Bağlantılarım
için başlangıç noktasıdır. Bu
bileşen ile bağlı bulunan ağlar ve bu ağların özellikleri üzerinde çeşitli ayarlamalar
yapmak mümkündür (Resim 13). Ayrıca ağ bağlantılarım penceresi ile yeni ağlara
bağlama imkanı elde edilmektedir.
Belgeler
Belgeler klasörü
Windows işletim
sistemleri tarafından
otomatik olarak
oluşturulan bir
klasördür.
Belgeler klasörü Windows işletim sistemleri tarafından otomatik olarak
oluşturulan bir klasördür. Bu klasör kullanıcıların belgelerini organize bir
şekilde barındırmalarına yardımcı olmak amacıyla oluşturulmuştur.
Kullanıcıların oluşturdukları belgeler, aksi belirtilmediği sürece bu klasörde
saklanır.
Windows işletim sistemi farklı kullanıcılar için farklı masaüstleri kullanımına
imkan verir. Benzer şekilde birden fazla kullanıcısı olan bir bilgisayarın her bir
kullanıcısı için ayrı bir belgeler klasörü bulunmaktadır. Bu nedenle isimleri Belgeler
olmasına rağmen içerikleri kullanıcılara göre değişen birden fazla klasör
bulunabilir.
12
WINDOWS 7 - I
WINDOWS 7’nin Kapatılması
WINDOWS uyumlu donanım kullanıldığında, bilgisayarın kapatılması fiziksel
olarak, program tarafından yapılmaktadır. Bilgisayarı başlatmak için kullanılan güç
düğmesi, kapatmak için kullanılmamalıdır. Bu şekilde bir kapatma, bilgisayarın
kapatılmasını sağlasa da sabit diskte gereksiz dosyaların oluşmasına neden olur.
Bilgisayarı başlatmak
için kullanılan güç
düğmesi, kapatmak için
kullanılmamalıdır.
Resim 14. Bilgisayarı Kapat Düğmesi Seçenekleri
Doğru bir şekilde
bilgisayarı kapatmak için görev
çubuğu üzerinde bulunan
Başlat düğmesi veya
WINDOWS uyumlu klavyelerde
WINDOWS logosu bulunan tuş
kullanılarak Başlat Menüsü
aktif hale getirilir (Resim 14).
Menüden Bilgisayarı Kapat
Resim 15. Bilgisayarı Kapat Penceresi
seçeneği fare ile tıklanarak
Bilgisayarı Kapat iletişim
kutusu ekranda görüntülenir. Bilgisayarı kapat iletişim kutusunda çeşitli bilgisayarı
kapat seçenekleri bulunmaktadır. Her bir seçenek ve özellikler aşağıda
açıklanmıştır.
Uyku
Bilgisayarın kullanılmayacağı, ancak kapatılması istenmediği durumlarda
enerji tüketimini azaltmak için kullanılır. Bu seçenek ile çalışmakta olan programlar
kapatılmadan bilgisayar Bekleme konumuna geçirilir. Klavyeden bir tuşa
dokunulduğunda veya güç düğmesine basıldığında bilgisayar tekrar çalışmaya
başlar.
13
WINDOWS 7 - I
Bilgisayarı kapat
Bilgisayarı tamamen kapatmak için kullanılan seçenektir. Bu seçenek
kullanıldığı zaman bilgisayar üzerinde bulunan bütün programlar kapatılır.
Çalıştırılmakta olan programlar kapatılırken değişiklik yapılan program dosyalarının
ve belgelerin kaydedilip kaydedilmeyeceği sorgulanır. Alınan onaylardan sonra
bilgisayar, fiziksel olarak tüm enerjisi kesilerek kapatılır. Tüm pencereler ve
bilgisayarı kapatmak için ALT+F4 tuş kombinasyonu da kullanılabilir.
Yeniden başlat
Bir takım düzenlemeler ve ayarlamaların geçerli olabilmesi için
WINDOWS’un yeniden başlatılması gerektiğinde bu seçenek kullanılır. Bilgisayar
tamamen kapatılır ve yeniden başlatılır. Yeniden başlatmak için ayrıca bir işlem
yapılmasına gerek kalmaz.
Kullanıcı değiştir
Açık olan oturum kapatılmadan bilgisayarı kullanan bir diğer kullanıcı için
oturum açılmasını sağlar. Bu işlemde açık olan programlar kapatılmadan diğer
kullanıcı hesabına geçiş yapılır.
Oturumu kapat
Oturumu kapat seçeneği aktif olan kullanıcı oturumunun sonlandırılmasında
kullanılır. Bilgisayarda aynı anda birden fazla kullanıcı hesabı açıkken kullanıcı bu
düğme yardımıyla kendi oturumunu kapatabilir. Oturumun kapatılması bilgisayarın
çalışmasını etkilemez. Oturum aç ekranı görüntülenerek bilgisayar çalışmaya
devam eder.
14
WINDOWS 7 - I
PENCERELER VE İLETİŞİM KUTULARI
Pencereler
Windows işletim
sistemleri pencere
yapıları üzerine inşa
edilmiştir.
Windows işletim sistemleri pencere yapıları üzerine inşa edilmiştir.
WINDOWS 7’de tüm işlemler pencereler yardımı ile gerçekleştirilebilmektedir.
Programlar ve klasörler pencere yapıları içerisinde görüntülenmekte ve aynı anda
birden fazla pencere açılabilmektedir. Bir anda birden fazla pencere açık durumda
olmasına rağmen sadece bir tanesi aktif durumda olabilir. Bilgisayarda açılan tüm
pencereler birer simge ile görev çubuğu üzerinde görüntülenir. Aktif durumda olan
pencerenin görev çubuğu üzerindeki düğmesi diğer pencerelerden farklı olarak yarı
saydam bir çerçeve içerisinde görüntülenmektedir.
Resim 16. Pencere Yapısı
Pencereler birden fazla işlemi bir arada yapmaya olanak tanır. Bir vedeo ya
da resim pencere içerisinde görüntülenir. Aynı şekilde herhangi bir sürücü
seçildiğinde veya bir klasör açılmak istendiğinde içerikler pencereler yardımıyla
görüntülenir. Bu nedenle pencerelerin etkin kullanımı işletim sisteminden
faydalanmak için oldukça önemlidir. Nesne görüntülemeye yarayan pencere yapısı
Windows Gezgini olarak da adlandırılır (Resim 16). Windows gezgini istenirse
Başlat  Tüm Programlar  Donatılar  Windows Gezgini yolu izlenerek de
15
WINDOWS 7 - I
çalıştırılabilmektedir. Bu pencerenin temel bileşenlerinin isimleri numaralı olarak
listelenmiştir.
1. İleri – Geri düğmeleri
2. Adres çubuğu
3. Arama kutusu
4. Simge Durumu, Geri Getir/Ekranı Kapla ve Kapat Düğmeleri
5. Menü çubuğu
6. Gezinti bölmesi
7. Nesne görüntüleme alanı
8. Yatay ve dikey kaydırma çubukları
9. Önizleme bölmesi
10.Durum çubuğu
Adres çubuğu
Adres çubuğunda
listelenen her bir klasör
isminin üzerine
tıklamak suretiyle bu
alana doğrudan erişim
sağlanabilir.
Pencere tarafından görüntülenen nesnelerin hangi sürücü ve hangi klasör
bileşeninin altında
olduğunu
göstermektedir. Bir
Resim 17. Adres Çubuğu
dosya, klasör veya
kısayolun hangi sürücü ve klasör
altında olduğunu gösteren
listeye adres adı verilmektedir.
Adres çubuğunda listelenen her
bir klasör isminin üzerine
tıklamak suretiyle bu alana
doğrudan erişim sağlanabilir
(Resim 17). Ayrıca adresin
bulunduğu klasör isimlerinin yan
tarafında bulunan sağ ok
işaretine tıklanarak o depolama
alanındaki diğer klasörlerin
listesine erişilebilir. Bu listede
Resim 18. Adres Çubuğu
içindeki dosya ve klasörlerin
görüntülendiği klasör kalın harflerle yazılarak vurgulanır. Ayrıca listedeki herhangi
bir klasör ismi tıklanarak bu klasöre erişim sağlanabilir (Resim 18).
16
WINDOWS 7 - I
Arama kutusu
Arama filtreleri dosya
veya klasörün belirli
özelliklere göre arama
yapılmasını
sağlamaktadır.
Pencerede listelenen dosya ve klasörler içerisinde çeşitli anahtar kelimeler
yardımıyla arama işlemi yapmak için arama kutusundan faydalanılabilir. Arama
kutusuda geçmiş arama işlemlerinde kullanılmış olan anahtar kelimeler yer
almaktadır. Ayrıca Değiştirilme tarihi, tip, tür ve
boyut gibi arama filitreleri ekleme imkanı
sunmaktadır.
Arama filitreleri bir dosya veya klasörün
belirli bir özelliğine göre arama yapılmasını sağlar.
Bu sayade daha hızlı bir arama işlemi
gerçekleştirilebilir. Arama filitrelerinden herhangi
biri seçildiğinde bu filitre için bir iletişim penceresi
görüntülenmekte ve filitreleme kriterlerinin
belirlenmesi istenmektedir (Resim 19). Filitreleme
kritelerinini belirlenmesinin ardından filitreleme
iletişim penceresi kapatılarak arama işlemi
başlatılabilir.
Resim 19. Arama Kutusu ve
Arama kutusunda arama yapmak için
Değiştirme Tarihi Arama
anahtar kelimelerin yazılıp ENTER tuşunun
Filtresi
kullanılması yeterlidir. Ayrıca arama kutusu karakter değişimine duyarlı olduğu için
her bir karakter değişiminde liste yenilenmekte ve anahtar kelimeyle tutarlı olan
nesneler görüntülenmektedir.
Aranan dosya adı tam olarak bilinmiyorsa “*” ve “?” olarak iki joker karakter
kullanılabilir.
“*” karakteri bilinmeyen bir grup karakteri ifade ederken,
“?” karakteri bilinmeyen tek bir karakteri ifade eder.
Örneğin; arama kutusuna:
“*mir*” anahtar kelimesinin yazılması dosya ismi içerisinde mir ifadesi geçen
nesnelerin listelenmesini sağlar.
“?nes“ anahtar kelimesinin yazılması 4 karakterden oluşan dosya isminin son
3 karakterinin nes olan nesnelerin listelenmesini sağlar.
“C*.D*“ şeklindeki bir arama ölçüsü, adı C ile uzantısı D ile başlayan tüm
dosyaları listelenmesini sağlar.
17
WINDOWS 7 - I
Menü çubuğu
Menü çubuğunda yer
alan Düzen menüsü,
kes, kopyala, yapıştır vb
işlemlerin yapılmasına
olanak tanımaktadır.
Menü çubuğu pencere
içerisinde yapılabilecek işlemler
için gerekli komutları kategorize
edilmiş bir şekilde barındıran bir
yapıdır. Menü çubuğunda Dosya,
Düzen, Görünüm, Araçlar ve
Yardım olmak üzere 5 kategori
Resim 20. Dosya
Menüsü
bulunmaktadır. Dosya menüsü
nesneler üzerinde yapılabilecek
işlemleri organize etmede kullanılır. Pencere içerisinde
herhangi bir nesne seçili olmaksızın dosya menüsü
görüntülendiğinde Bununla paylaş, Yeni ve Kapat
komutları hariç diğer komutlar pasif olarak
Resim 21. Dosya
listelenmektedir (Resim 20). Eğer herhangi bir nesne
Menüsü
seçili olarak dosya menüsü görüntülenir ise menü
nesneye yönelik yapılabilecek tüm işlemleri görüntüleyebilecek şekilde yeniden
organize edilmektedir (Resim 21). Liste oluşturulurken bilgisayarda yüklü olan
diğer programların yapabileceği işlemlerde eklenmektedir. Örneğin bilgisayarda
Winrar programı yüklü ise bir klasör seçildiğinde klasör için oluşturulacak listeye
Winrar programının seçenekleri de eklenir.
Menü çubuğunda yer alan Düzen menüsü, kes, kopyala, yapıştır vb
işlemlerin yapılmasına olanak tanımaktadır. Görünüm menüsü pencere içerisinde
nesnelerin görüntülenme biçimleri ve sıralama şekillerini organize etmede
kullanılmaktadır. Araçlar menüsü ağ sürücülerine erişmek ve klasör seçenekleri
ayarlarını yapmak için gerekli komutları içermektedir. Yardım menüsü ise pencere
kullanımına yönelik yardım bileşenine ulaşıma imkan tanımaktadır.
Gezinti bölmesi
Pencerenin sol tarafında konumlandırılan bu bölme sık kullanılanlar,
kitaplıklar, bilgisayar ve ağ temel kategorilerini barındırmaktadır. Gezinti bölmesi
bu kategoriler altında yer alan bileşenlere hızlı bir şekilde erişim sağlamak için
kullanılmaktadır.
Önizleme bölmesi
Pencere içerisinde seçilmiş olan dosyanın içeriğini görüntülemede kullanılır.
Bu sayede içeriğine göz atılmak istenen nesne seçilir ve önizleme penceresinde
dosya görüntülenir (Resim 22).
18
WINDOWS 7 - I
Önizleme Bölmesi
Resim 2210. Önizleme Bölmesi
İletişim Kutuları
İletişim kutuları, ESC
tuşu ile ekran üzerinden
kaldırılabilirler.
İletişim Kutuları, işlem yapmak için ek bilgiye ihtiyaç duyulduğunda,
kullanıcının bilgi girmesine imkan sağlayan, üzerlerinde çeşitli düğme, sekme ve
onay kutucuklarının bulunduğu pencerelerdir. ESC tuşu ile ekran üzerinden
kaldırılabilirler. Örneğin; Başlat menüsündeki Çalıştır seçeneği ile ekranda
görüntülenen iletişim kutusu ve Gözat düğmesinin üzerindeki üç nokta, iletişim
kutusu ile karşılaşılacağı anlamına gelmektedir.
Sekmeler
Liste Kutuları
Açılır Liste Kutuları
Kare Onay Kutuları
19
WINDOWS 7 - I
Resim 23. Örnek bir İletişim Penceresi
İletişim Kutusu ifadesi yerine İletişim Penceresi de kullanılmaktadır. İletişim
kutuları üzerinde bulunan çeşitli bölgeler, düğmeler, kullanıcıdan bilgi almaya
yarayan noktalar vardır. Bunlar;
Sekmeler: Çok fazla sayıda seçenek içeren iletişim kutuları birden fazla
sayfadan oluşur, bu iletişim kutularının her bir sayfasını gösteren düğmeler Sekme
olarak adlandırılır (Resim 23).
Açılabilir Liste Kutuları: Hazır seçeneklerden seçim yapma durumunda,
yanında bir ok işareti bulunan liste düğmesi tıklanarak seçenekler listesi açılır. Liste
içerisinde kaydırma çubukları ile hareket edilerek seçim yapılır (Resim 23).
Liste Kutuları: Bazı iletişim kutularında seçenekler liste içerisinde verilir.
Kaydırma düğmelerini kullanmak suretiyle liste hareket ettirilir. Seçeneklerden
birisi fare ile tıklanarak seçim yapılır (Resim 23).
Metin Kutusu: Kullanıcı tarafından doğrudan bilgi girişi yapılan kutucuklardır.
Bilgi klavye veya fare yardımı ile girilmektedir.
Sayaç Kutusu: Sayısal değerlerin düzenli aralıklarla attırılıp azaltılabileceği
veya kullanıcının doğrudan değer de yazabileceği iletişim kutusu bileşenidir.
Ayar Çubuğu: Ayarlama iletişim kutularında, görsel olarak bir bütünü
gösteren ölçek üzerinde, ibre şeklindeki bir düğme ile istenilen ölçüyü ayarlamaya
yarar.
Seçeneklerin geçerli
olması için
işaretlenmesi gereken
noktalardır.
Onay Kutuları: Seçeneklerin geçerli olması için işaretlenmesi gereken
noktalardır. Onay kutuları kare veya yuvarlak olmak üzere iki şekildedir. Kare
şeklindeki onay kutularında aynı anda birden fazla seçenek işaretli olabilirken,
yuvarlak şeklindeki seçenek grubundan aynı anda sadece bir tanesi işaretli olabilir
(Resim 23).
Tamam, İptal ve Uygula Düğmeleri: Yapılan değişikliklerin veya belirtilen
seçeneklerin geçerli olması için Tamam düğmesi ve değişiklikleri uygulamadan
vazgeçmek için İptal düğmesi tıklanmalıdır. Tamam ve iptal düğmeleri
kullanıldıktan sonra iletişim penceresi otomatik olarak kapatılmaktadır.
Değişikliklerin yapılması fakat iletişim kutusunun aktif kalmasının istendiği
durumlarda ise Uygula düğmesi kullanılır (Resim 23).
Pencerelerin Aktif Hale Getirilmesi
Bir anda birden fazla pencere açık ise, bu pencerelerden sadece birisi
üzerinde işlem yapılabilir. Bu pencere Aktif Pencere olarak adlandırılır. Windows
20
WINDOWS 7 - I
7’de bir pencereyi aktif hale getirmek için birden fazla seçenek bulunmaktadır.
Bunlar;
 Fare ile görev çubuğu üzerindeki düğmesini tıklamak,
 Ekran üzerinde görünen herhangi bir noktasını tıklamak,
 Klavyeden ALT + TAB tuş kombinasyonunu kullanmak,
 Klavyeden ALT + ESC tuş kombinasyonunu kullanmak,
 Klavyeden WIN + TAB tuş kombinasyonunu kullanmak pencereyi aktif
hale getirir.
Pencerelerin Taşınması ve Boyutlandırılması
Windows işletim sisteminde pencereler istenildiği şekilde taşınabilmekte ve
boyunlandırılabilmektedir. Taşıma, pencere tam olarak ekranı kaplatılmamış ise,
başlık çubuğu üzerinde sürükle-bırak yöntemi ile gerçekleştirilir.
Pencereler, içeriğini tam olarak gösterecek boyutta olmadığı zaman sağ
kenarı ile alt kenarında Kaydırma Çubukları adı verilen çubuklar oluşur (Resim 16, 8
Numara). Bu çubuklar;
 Fare ile tutulup yatay olanları sağa sola, düşey olanları ise, yukarı aşağı
hareket ettirmekle,
 Baş taraflarında bulunan ok şeklindeki düğmeleri tıklamak suretiyle,
 Ok şeklindeki düğmeler arasında kalan boşlukları tıklamak suretiyle,
 Page Up, Page Down, Home, End tuşları ve yön tuşlarını kullanmak
suretiyle pencerenin görüntülenemeyen diğer kısımları da
görüntülenebilir.
Boyutlandırma ise; başlık çubuğundaki Ekranı Kapla düğmesi ile tam olarak
ekrana sığdırma, başlık çubuğunu çift tıklama ile ekranı kaplama ve önceki boyuta
dönme şeklinde boyutlandırılabilir. Ayrıca, fare işaretçisi, pencere kenar ve
köşelerine taşındığında boyutlandırma işaretlerinden birisi (↔, ↕ ,
,
)
görüntülendiğinde, fare basılı tutularak ileri geri veya yukarı aşağı doğru hareket
ettirilerek yapılır.
Windows 7’den önceki
Windows
sürümlerinden farklı
olarak benzer
pencereleri bir kategori
altında toplamaktadır.
Pencerelerin Yerleştirilmesi
Windows 7 benzer pencereleri
bir kategori altında toplamaktadır.
Böylelikle birden fazla pencere
açıldığında kullanıcı, rahatsız eden bir
Resim 24. Pencere Kategori Görünümü
21
WINDOWS 7 - I
görev çubuğu yerine daha organize bir yapıda pencerelere erişim sağlanmaktadır.
Kategorinin üzerine gelindiği zaman, o kategori altında bulunan pencereler
görüntülenmektedir. Fare ile istenilen pencereye geçiş yapılabilir. Bu durum Aero
özelliği ile gerçekleştirilmektedir. Aero özelliğini kullanmadan benzer pencereler
arasında geçiş yapmak için CTRL + Sol Tuş kombinasyonu pencere kategorisi
tıklanabilir. Bu işlem ile en son görüntülenen pencere aktif hale getirilir.
Windows 7'deki
yeniliklerden biri de
fare hareketlerini
algılama özelliğidir.
Windows 7'deki yeniliklerden biri de fare hareketlerini algılama özelliğidir.
Bu özellik “Aero Shake” olarak adlandırılır. Bu özellik pencerenin başlık
çubuğundan tutularak sallanması ile aktif edilir. Böylece aktif pencere haricindeki
diğer tüm pencereler simge durumuna küçültülür. Böylece aynı anda birden fazla
pencerenin konumlandırılması sağlanmış olur.
Masaüstünü Göster
Windows 7’de kullanıcı rahatlığı için düşünülen özelliklerden biri de “Aero
Peek” özelliğidir. Bu özellik açık bulunan pencerelerin sınır çizgilerini
görüntüleyerek masaüstüne ulaşmayı sağlar. Bu özellik Görev Çubuğu'nun en
sağında bulunan Masaüstünü Göster simgesi kullanılarak aktif hale getirilmektedir
(Resim 25).
Resim 25. Masaüstünü Göster Özelliği
Masaüstünü
görüntülemenin iki
farklı şekli
bulunmaktadır.
Masaüstünü görüntülemenin iki farklı şekli bulunmaktadır. Aero Peek özelliği
kullanılarak masaüstünü görüntülemek için masaüstünü göster düğmesinin
üzerinde fare imleciyle birkaç saniye beklemek yeterli olacaktır. Sadece masaüstü
görüntülenmek istenirse masaüstünü göster düğmesine tıklamak yeterli olacaktır.
22
Özet
WINDOWS 7 - I
•Windows 7 işletim sistemi daha önceki Windows işletim sistemleri gibi
temelde pencereler üzerinden işlemlerin yapılmasına olanak
sağlamaktadır. Windows işletim sistemlerinde bilgiler dosyalar içerisinde
saklanmakta ve dosyalar klasörlenebilmektedir. Tüm dosya ve klasörler
bir sürücü altında yer almaktadır.
•Windows 7 işletim sistemi yüklü bir bilgisayar güç düğmesi kullanılarak
çalıştırılabilmektedir. Bununla birlikte güvenli mod gibi farklı açılış
seçenekleri mevcuttur. Windows 7 işletim sistemi çalıştırıldığında
kullanıcılarını masaüstü denilen ortam ile karşılar. Bu ortam üzerinde
kullanıcılar çeşitli programları çalıştırabilir, dosya ve klasörlere erişim
sağlayabilir veya internet vb. ağ yapılarına ulaşabilir. İşletim sisteminin
açılışı gibi kapatılmasında da farklı tercihler yapmak mümkündür.
•Görev çubuğunda Başlat menüsü, program simgeleri, bildirim alanı ve
masaüstünü göster gibi bileşenler bulunmaktadır. Görev çubuğunda
benzer özelliklere sahip program pencereleri gruplandırılarak
görüntülenir.
23
WINDOWS 7 - I
Değerlendirme
olarak
1.
I. Dosya
II. Sürücü
III. Klasör
Yukarıdaki nesnelerin hiyerarşik yapısı hangi seçenekte doğru olarak
verilmiştir?
a) II – III – I
b) II – I – III
c) I – II – III
d) I – III – II
e) II – I – III
2. Aşağıdakilerden hangisi Başlat menüsündeki “Kapat” düğmesinin
seçeneklerinden biri değildir?
a) Kullanıcı Değiştir
b) Oturumu Kapat
c) Uyku
d) Yeniden Başlat
e) Ekranı Kapat
3. Bilgisayarda arama yaparken son üç harfi “AÖF”, uzantısı “.docx” olan
dosyanın arama kriteri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
a) ATAAÖF.docx
b) *AÖF.docx
c) *AÖF*.*docx
d) AÖF***.docx
e) AÖF.***
24
WINDOWS 7 - I
4. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde işletim sisteminin performans ayarlarını
yapmak için izlenmesi gereken yol doğru olarak verilmiştir?
a) Bilgisayarım Sağ Tuş  Özellikler  Gelişmiş Sistem Ayarları 
Gelişmiş
b) Masaüstü Sağ Tuş  Kişiselleştir  Görüntü Performansı
c) Başlat  Tüm Programlar  Donatılar  Sistem Araçları 
Performans
d) Denetim Masası  Görünüm ve Kişiselleştirme  Masaüstü Araçları
e) Denetim Masası  Sistem ve Güvenlik  İşlem Merkezi
5. Ekranın anlık görüntüsünü panoya kopyalamak için kullanılan tuş
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Scroll Lock
b) Space Bar
c) Print Screen
d) Back Space
e) Pause/Break
Cevap Anahtarı
1.A, 2.E, 3.B, 4.A, 5.C
25
WINDOWS 7 - I
EK - 1
FARE KULLANIMI
Fareler Windows’un vazgeçilmez veri giriş araçlarıdır. Farenin etkin bir
şekilde kullanımı Windows 7’nin kullanımını kolaylaştıracaktır.
WINDOWS’un
vazgeçilmez yardımcı
giriş aracı, farelerdir.
Başlangıçta, kullanıcının
sağ eli ile fareyi
kumanda edeceği
varsayımından hareket
edilmiştir.
Ekranda görüntülenen tüm öğeler, fare aracılığıyla yönetilebilir. Bu durum,
hiçbir komutu ezberlemeden işletim sistemini kullanabilme olanağı verir. Ekranda
görülen ok şeklindeki fare simgesine İmleç ya da İşaretçi denir. Ekrandaki imlecin
hareketi, farenin hareketiyle doğru orantılıdır.
Fare üzerinde iki veya üç düğme bulunur. Bu düğmelerden birisi sol, diğeri
sağ düğmedir. Ortada ise, tekerlek denilen kaydırma düğmesi bulunur. Windows
standart olarak kullanıcının sağ eli ile fareyi kumanda edeceği varsayımından
hareket edilmiştir. Ancak kullanıcı fareyi sol elini kullanmak istediğinde gerekli
ayarlamalar yapılmak suretiyle sol ele uygun olarak işlevsel düğmelerin görevleri
değiştirilebilir.
Bu kitaptaki anlatımlarda sıkça kullanılan fare ile ilgili ifadelerin anlamları
şöyledir (Farenini sağ el kullanımına göre ayarlandığı varsayılmaktadır.);
 Fare sol düğmesi; bir nesneyi seçmek, taşımak ya da komut vermek
gibi işler için kullanılır.
 Fare sağ düğmesi; özelliklere kolayca ve çabuk erişmek için kısayol
menülerini görüntülemede kullanılır.
 Tıklama; farenin sol düğmesinin kısa süreli olarak basılıp bırakılması
demektir. Bu eylem genellikle bir nesneyi seçmek, bir komutu
uygulamak için kullanılır. Başka bir deyişle bir menüde, tıklama yapılır
ise tıklanan komut çalıştırılmış olur. Fare bir nesne üzerindeyken o
nesne seçilmiş olur.
 Çift Tıklama; fare hareket ettirilmeden, sol düğmenin seri olarak iki
kez basılıp bırakılması demektir. Bu işlem daha çok masa üstündeki
veya program grupları pencerelerindeki simgeleri çalıştırmak için
kullanılır.
 Sürükleme; farenin sol düğmesi basılı tutulurken, farenin hareket
ettirilmesidir. Bu işlem daha çok pencereleri veya simgeleri ekranın
başka bir yerine taşımak için kullanılır.
 Özel Sürükleme; farenin sağ düğmesinin basılı tutulurken farenin
hareket ettirilmesidir. Taşınan öğeler için menü seçenekleri sunar.
26
WINDOWS 7 - I
Her simge için farklı alt menü seçenekleri bulunabilir. Örneğin
Windows 7 işletim sisteminde fare yardımıyla pencerelere yönelik
aşağıdaki işlemler yapılabilir:
 Pencereyi tam ekran yapma; herhangi bir pencerenin ekranın üst
kısmına doğru sürüklenerek bırakılması işlemidir. Bu işlem sonucunda
fare ile taşınan pencere tam ekran modunda görüntülenir.
 Pencereyi sağa/sola taşıma; herhangi bir pencerenin ekranın sol veya
sağ kısmına doğru sürüklenerek bırakılması işlemidir. Bu işlem ile
pencere ekranın sağ veya sol yarısına konumlandırılır. Özellikle iki
farklı belge ile çalışmak isteyen kullanıcılar için ideal bir seçenektir.
 Ctrl + Shift + görev çubuğundaki herhangi bir simgeye tıklandığında:
Tıklanan program yönetici hesabıyla açılır.
 Shift + görev çubuğundaki herhangi bir simgeye sağ tıklandığında:
Program için Windows menüsü gösterilir.
27
WINDOWS 7 - I
EK - 2
KLAVYE KULLANIMI
Windows işletim sistemi için kullanılan veri giriş birimlerinden bir diğeri de
klavyedir. Bilgisayarı etkin bir şekilde kullanabilmek için klavye ve üzerindeki
fonksiyon tuşlarının ne anlama geldiği iyi bilinmelidir. Genel yazma tuşları dışında
kalan tuşların fonksiyonlarına kısaca değinilmiştir.
Fonksiyon Tuşları: Klavyenin en üstünde F1, F2, .... , F12 sırasında yer alırlar.
Kullanılan programa göre farklı fonksiyonlar yüklenebilen tuşlardır. Hangi işlevi
gördükleri program tarafından kullanıcıya bildirilir.
Esc: Yapılmakta olan bir işlemi iptal etmek amacıyla kullanılır. İletişim
pencereleri kapatmanın bir yolu da bu tuşu kullanmaktır.
Tab: İletişim pencereleri içerisinde bulunan bölgeleri düğme ve sekmeleri
sıralı bir şekilde dolaştıran tuştur. Ayrıca editör programları içerisinde işaretçiyi
belirli aralıklarla ilerletir. SHIFT tuşu ile birlikte kullanıldığında, ilerleme yönü
tersine çevrilir. Yani TAB tuşu ile soldan sağa ilerlenirken, SHIFT + TAB tuşları
kullanıldığında sağdan sola ilerlenir veya bir iletişim penceresinin bölgelerini
dolaşırken, SHIFT + TAB tuşları kullanılırsa bir önceki bölgeye dönülür.
Backspace: İşaretçinin solunda bulunan karakterleri siler.
Caps Lock: Genel yazma tuşları içerisinde bulunan alfabetik karakterlerin
sürekli büyük harfle yazılmasını sağlayan tuştur. Tuşun aktif olduğu, klavyenin sağ
üst köşesinde bulunan veya bazı klavyelerde tuşun kendi üzerinde bulunan ışığın
yanmakta olmasıyla anlaşılır. Tekrar basıldığında pasif duruma döner ve ışık söner.
Enter: Yazılı bir komutun işleme konulması veya editör programlarında
paragraf yapmak için kullanılır. İletişim pencerelerinde aktif olan düğmeye
yüklenen görevin icrası için de kullanılır.
Shift: Genel yazma tuşları içerisinde bulunan
alfabetik karakterlerin büyük harfle yazılması için
ve bazı tuşlar üzerinde bulunan ikincil
karakterlerin çıkartılması için basılı tutularak
kullanılır. Basılı tutulduğu sürece büyük harf ve ikincil karakter yazma devam eder.
Sürekli büyük harf ile yazılacak ise CAPS LOCK tuşu kullanılmalıdır.
Shift + Sol Tık: Görev çubuğuna sabitlenmiş programlardan birine shiftle
beraber tıklanırsa, programın yeni bir görüntüsü çalışır. Normal tıklandığında ise
daha önceden açılmış pencere görüntülenir.
28
WINDOWS 7 - I
Alt Gr: Üçüncül karakterlerin çıkartılmasında kullanılır. Başka tuş
kombinasyonlarında görev yapar.
Alt: Pencere içerisinde veya menülere sahip bir programda, menüleri aktif
hale getirmede kullanılır. Genelde başka tuşlarla birlikte fonksiyonlar da icra eder.
Windows Tuşu: Windows uyumlu klavyelerde, klavyenin en alt
sırasında ALT Gr ve ALT tuşlarının yanında üzerinde Windows uçan
pencere görüntülü logo ’sunun olduğu tuştur. Windows işletim
sisteminde Başlat menüsünü klavyeden aktif hale getirmeye yarar.
Windows + Home: Aktif pencere dışındaki bütün pencereleri başlat
çubuğuna saklar.
Windows + Space: Bütün pencereler saydam hale gelir ve masaüstünü
görürsünüz.
Windows + Yukarı: Aktif pencereyi büyütür.
Windows + Aşağı: Aktif pencereyi küçültür.
Windows + Sağ/Sol: Aktif pencereyi sağa veya sola yapıştırır.
Windows + Shıft + Sağ/Sol: Eğer çift monitörünüz varsa, aktif pencereyi diğer
monitöre göndermenizi sağlar.
Windows + T: Başlat çubuğuna iğnelenmiş nesneler arasında gezmenizi
sağlar.
Windows + P: Sunum seçeneklerini ayarlamanızı sağlar.
Resim 21. Ekran Görüntüsü Paylaşım Seçenekleri
Windows + Tab: Açık olan uygulama, klasör veya nesneler arasında görsel bir
şekilde geçiş sağlar.
29
WINDOWS 7 - I
Resim 22. Windows + Tab Tuş Kombinasyonu
Windows + (+/-) : Büyüteci çalıştırır ve yakınlaşıp uzaklaşmanızı sağlar.
Ctrl: Tek başına bir görevi olmayan tuştur. Anahtar tuş olarak başka tuşlarla
birlikte kullanılır. Bazı programlar içerisinde belirtilen bir tuşla kullanıldığında
program tarafından belirlenen işlemi yapar. Örneğin, Word programında Ctrl+S
kısa yolu, “Kaydet” anlamına gelmektedir.
Spacebar: Kelimelerin arasına boşluk vermek için kullanılır.
Insert: Araya karakter eklemek için kullanılır. İşaretçi, ekleme yapılacak yere
getirildikten sonra, bu tuşa basılır ve ekleme yapılır. Bu şekilde daha önceden yazılı
olan yazılar sağ ötelenir ve silinmezler. Insert tuşu kullanılmadan yapılırsa, önceden
yazılı olanların üzerine yazılır.
Delete: İşaretçinin sağındaki karakterleri siler.
Home: İşaretçiyi bulunduğu satırın başına taşır.
End: İşaretçiyi bulunduğu satırın sonuna taşır.
Page Up: Birden fazla sayfadan oluşan belgelerde veya bir ekrana
sığamayacak kadar uzun sayfadan oluşan dokümanlarda sayfanın üst taraflarını
görmek için kullanılır.
Page Down: Birden fazla sayfadan oluşan belgelerde veya bir ekrana
sığamayacak kadar uzun sayfadan oluşan dokümanlarda sayfanın alt taraflarını
görmek için kullanılır.
30
WINDOWS 7 - I
Print Screen: Windows ve altında çalışan programlarda ekranın anlık
görüntüsünü panoya kopyalamada kullanılır. Alt+Print Screen kombinasyonu ise
sadece aktif olan pencereyi kopyalar. Bu kopyalanan resimler daha sonra belge
içinde kullanılır veya resim editörleriyle düzeltilebilir.
Scroll Lock: Bazı programlarda ekranı sağa veya sola kaydırarak görünmeyen
diğer kısımların ekranda görünmesini sağlar. Aktif olduğu klavyenin üzerindeki
kendine ait ışığın yanmasından anlaşılır. Tuşa tekrar basıldığında ışık söner.
Pause/Break: Komutun çalışmasına ara verir, tekrar basıldığında veya ENTER
yapıldığında komutun çalışması kaldığı yerden devam eder.
Num Lock: Nümerik tuşların kullanılmasını sağlar. Işıklı bir
tuştur. Tuşun basılı olduğu, sağ üst köşedeki kendine ait ışığın
yanmasından anlaşılır. Işığının yanık olduğu durumda, nümerik
tuşlardaki rakamlar kullanılır. Işık sönük durumda ise, nümerik
tuşlar üzerindeki ikinci görevler olan yön tuşları ve yön tuşları
üzerindeki altılı grup tuşun görevleri icra edilir.
Tuş kombinasyonlarını belirtirken, “+” işareti kullanılmaktadır. Kombinasyon
olarak, birden fazla tuş kullanıldığında iki veya üç tuşa eş zamanlı olarak basmak
anlaşılmamalıdır. Anahtar olarak kullanılan SHIFT ve/veya CTRL tuşlarına uzun süre
basılı tutmakta herhangi bir sakınca yoktur. Bu ne nedenle SHIFT ve/veya CTRL
tuşlarıyla oluşturulan kombinasyonlarda bu tuşlara birer parmakla basılı halde iken
son kombinasyon tuşunu bir kez tıklamak yeterli olacaktır.
31
Büyük Harf
Genel Yazma Tuşları
Aralık Çubuğu
Fonksiyon Tuşları
Üst Karakter
Yön Tuşları
Nümerik Tuşlar
WINDOWS 7 - I
Klavye Tuşları ve Türleri
32
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
WINDOWS 7 - II
• Başlat Menüsü
• Görev Çubuğu
• Dosyalar, Klasörler ve
Kısayollar
• Nesnelerin Düzenlenmesi
• Başlat menüsü ve özelliklerini
kullanabilecek
• Görev çubuğunun özelliklerini
optimize edebilecek
• Dosya, klasör ve kısayolları
oluşturabilecek, organize
edebilecek ve silebileceksiniz.
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
ÜNİTE
5
WINDOWS 7 - II
GİRİŞ
Windows işletim sistemi nesne tabanlı bir yapıya sahiptir. Bu nedenle tüm
işletim sistemi bileşenleri, dosya, klasör ve kısayollar görsel öğelerle temsil
edilmektedir.
Bu anlatımda işletim sisteminin yaygın kullanılan bileşenlerinden olan başlat
menüsü ve özelliklerine değinilecektir. Ayrıca görev çubuğu, dosya, klasör ve kısayol
yapıları üzerinde durulacaktır.
BAŞLAT MENÜSÜ
Görev çubuğu üzerinde
yer alan başlat menüsü
bilgisayarda yüklü olan
programlara ulaşmayı
sağlamaktadır.
Başlat menüsü, Windows 7 işletim sisteminde sıklıkla
kulanılan bileşenlerden biridir. Görev çubuğu üzerinde yer alan
başlat menüsü bilgisayarda yüklü olan programlara ulaşmayı
sağlamaktadır. Resim 1’de simgesi görülen başlat menüsü
düğmesi aracılığıyla bilgisayarda bulunan programlara,
klasörlere ve sistem
ayarlarlarına erişilir.
Resim 1. Başlat
Menüsü Düğmesi
Başlat menüsünü açmak
için, ekranın sol alt köşesindeki
Başlat
düğmesi
kullanılmalıdır. Bunun yerine
klavyedeki Windows
tuşu da
kullanılabilir. Bu bileşenlerin
kullanımı ile Başlat menüsü
görüntülenir (Resim 2).
Başlat menüsünde beş
ana bölüm bulunmaktadır.
Bunlar;
1. Bu bölümde
Resim 2. Başlat Menüsü
bilgisayarda bulunan programların
kısa bir listesi yer alır. Bu liste sınırlı
bir listedir. Bilgisayara yüklenmiş olan bütün programları görüntülemek için Başlat
menüsünün sol alt köşesinde bulunan Tüm Programlar seçeneği kullanılır.
2. Arama bölümü bilgisayardaki program veya dosyaları bulmak için
kullanılır.
3. Kapat düğmesi Windows'ta oturumu kapatmak, kilitlemek, kullanıcı
değiştirmek veya bilgisayarı kapatmak için gerekli komutları barındırmaktadır.
2
WINDOWS 7 - II
4. Başlat menüsünün sağ kısmında yer alan seçenekler, yaygın olarak
kullanılan klasörlere, dosyalara, ayarlara ve özelliklere erişimi sağlamaktadır
(Belgeler, Resimler, Bilgisayar, Denetim Masası vb.).
5. Oturum resmi kullanıcının oturumunu simgeleyen resimdir. Bu resim
kullanıcı tarafından belirlenir ve istendiğinde değiştirilebilir.
Başlat Menüsünden Program Açma
Başlat menüsünün sol
kısmında en fazla 10
program
listelenmektedir.
Bilgisayarda yüklü olan programları açmak
başlat menüsünün en yaygın kullanım amaçları
arasında yer almaktadır (Resim 3). Başlat
menüsünün sol bölmesinde gösterilen bir
programı açmak için, programın simgesine
tıklamak yeterli olmaktadır. Bu işlemin ardından
program açılır ve başlat menüsü otomatik olarak
kapatılır.
Sık kullanılan programlar otomatik olarak
başlat menüsünün sol kısmına eklenir. Başlat
menüsünün sol kısmında en fazla 10 program
listelenmektedir. Bu listede yer almayan
programları çalıştırmak için sol bölmenin en
altında bulunan Tüm Programlar seçeneği
kullanılır. Sol bölmede, bilgisayara yüklü tüm
programlar listelenir (Resim 4). Bu listedeki
herhangi bir programın simgesi tıklatılarak
program başlatılır ve Başlat menüsü otomatik
olarak kapanır. Tüm programlar bileşeni
kullanıldığında sol bölmede oluşan program
listesini iptal etmek ve başlat menüsünü eski
haline getirmek için tüm programlar
seçeneğinin yerine Geri seçeneği görüntülenir.
Resim 3. Programın Açıklama Bilgisi
Ayrıca bilgisayara yeni programlar
yüklendiğinde, bu program Tüm Programlar listesine eklenir.
Başlat menüsü program listesini görüntülemenin yanında listelenen
programların kısa açıklamalarının görüntülemesine de imkan vermektedir. Bu özellik
kullanıcıların program hakkında bilgi sahibi olmalarına imkan tanımaktadır. Program
hakkındaki açıklamaya ulaşmak için fare işaretçisini listedeki program simgesinin
üzerine getirip kısa bir süre beklemekgerekmektedir. Resim 5’teki gibi bir açıklama
kutusu görüntülenir. Örneğin, Hesap Makinesi programının bilgisi "Ekran hesap
makinesiyle basit aritmetik işlemleri yapar." şeklindedir.
3
WINDOWS 7 - II
Arama Kutusu
Arama kutusu program,
sürücü, klasör, e-posta
iletileri vb. birçok
ortamda arama
yapmaktadır.
tamamında arama
Başlat menüsünün alt kısmında yer alan
arama kutusu, bilgisayardaki öğeleri bulmak için
kullanılmaktadır. Genellikle aranacak ifade girilir.
Bu ifadeler programları, klasörleri ve dosyaların
yanısıra e-posta iletileri, kaydedilmiş anlık
iletiler, randevular ve kişi listelerinde aranır
(Resim 6).
Arama kutusunu kullanmak için, Başlat
menüsü açılır ve arama yapılacak anahtar
kelimeler kutucuğa yazılır. Başlat menüsü açıldığı
zaman imleç otomatik olarak arama kutusu
içerisinde konumlandırılır ve klavye kullanılarak
arama gerçekleştirilebilir. Arama kutusu ifade
değişikliklerine duyarlıdır. Yani herhangi bir
karakter yazıldığı zaman o karakteri içeren
kayıtlar herhangi bir düğmeye basmadan
otomatik olarak listelenir. Arama sonuçları
başlat menüsünün içerisinde kategoriler
şeklinde listelenir (Resim 7). Bu kategoriler
içinde programlar, belgeler, klasörler ve
iletişimler başlıklarının yanı sıra arama terimi
bulunmuşsa sık kullanılan ve ziyaret edilen web
sayfaları da yer alır.
Resim 6. Arama Kutusu
Resim 7. Arama Sonuçları
Yardım ve Destek
Yardım ve destek uygulaması işletim
sisteminin kullanımına yönelik kullanıcı destek
bilgilerinin bulunduğu bir yapıdır. Bu seçenek ile
işletim sistemine yönelik muhtemel sorunlara
yönelik hazırlanmış yanıtlar
görüntülenebilmekte, sorun giderme önerileri
ve işlemlerin nasıl yapılacağına dair yönergelerin
bulunduğu uygulamalara erişilebilmektedir.
Yardım ve destek uygulamasında Windows
Resim 8. Yardım ve Destek
beraberindeki programlara yönelik bilgiler de
bulunur.
Windows Yardım ve Destek uygulamasını (Resim 8) açmak için Başlat
menüsünün sağ bölümünde yer alan Yardım ve Destek seçeneği kullanılır.
4
WINDOWS 7 - II
Yardım önerilerine
erişimde kullanılan en
yaygın yöntem arama
yapmaktır.
Yardım önerilerine erişimde kullanılan
en yaygın yöntem arama yapmaktır. Burada
birkaç anahtar kelime ile arama yapılarak
istenilen bilgiye ulaşılabilir. Arama için
kullanılan anahtar kelimeler yazıldıktan sonra
ara düğmesine tıklanır veya klavyedeki enter
tuşuna basılır. Arama komutunun
verilmesinin ardından arama kriterine en
uygun sonuçlar en üstte olacak şekilde konu
bilgilerine erişmeyi sağlayan linklerin
bulunduğu bir sonuç listesi görüntülenir.
Yardım ve Destek uygulaması yardım
konularını çeşitli kategoriler ve başlıklar
halinde sunabilmektedir. Bu yapı kullanılarak
kategorize bir şekilde listelenen yardım
konuları incelenebilir. Yardıma Gözat
Resim 9. Yardıma Gözat Listesi
düğmesi
ve konu başlıkları listesinden bir
öğe seçilerek istenilen konu hakkında bilgi edinilebilir (Resim 9).
Yardım ve Destek uygulamasının kayıtlı olarak barındırdığı yardım konularına
Microsoft firmasının web sayfasındaki Yardım ve Destek bileşenleri ile ulaşılabilir.
Bu sayfada Windows işletim sistemi ve Microsoft firmasının diğer yazılımları
hakkında çeşitli bilgiler yer almaktadır. Bu yapıya Çevrimiçi Yardım adı verilmektedir.
Çevrimiçi Yardım için Yardım ve Destek penceresinin sağ alt köşesinde bulunan
Çevrimiçi Yardım bileşeni veya Microsoft firmasının web sayfasındaki Destek
menüsü altındaki Yardım ve Destek bağlantısı kullanılır.
Yardım ve Destek uygulamasını açmanın bir diğer yolu da klavyede yer alan
F1 fonksiyon tuşunu kullanmaktır. Bu fonksiyon tuşu sadece Windows ve Windows
tabanlı programların değil genelde bütün programların Yardım uygulamalarının
görüntülenmesini sağlar.
Belgeler, Resimler ve Müzik
Belgeler, Resimler ve
Müzik klasörlerine
Başlat menüsü
kullanılarak erişim
sağlanabilmektedir.
Windows işletim sistemi tarafından kurulum
esnasında otomatik olarak oluşturulan Kitaplıklar isminde
bir yapı bulunmaktadır. Kitaplıklar, Windows
kullanıcılarının kolay bir şekilde belge, resim, müzik ve
video dosyalarını organize etmelerine imkan tanımayı
amaçlamaktadır. Bu klasörün altında Belgeler, Resimler,
Müzik ve Video isimlerinde 4 adet klasör yer almaktadır.
Ayrıca Belgeler, Resimler ve Müzik klasörlerine Başlat
Resim 10. Belgeler,
Resimler ve Müzik
5
WINDOWS 7 - II
menüsü kullanılarak erişim sağlanabilmektedir (Resim 10). Genellikle belge, resim,
müzik ve video gibi dosyaları kullanan veya bu dosyaları oluşturan programlar
varsayılan klasör olarak kitaplıklar altındaki ilgili bileşeni seçerler. Bu işleyiş dosya
yapı organizasyonu sağlamak açısından oldukça faydalı olmaktadır. Kitaplıklar
altındaki klasörlerin genel özellikleri şu şekildedir (Resim 11);
Belgeler klasörü metin dosyalarını,
elektronik tabloları, sunuları ve diğer belge
türlerini içeren bir klasördür. Bu tür
dosyaları oluşturmak için kullanılan
programlar kayıt esnasında varsayılan olarak
Belgeler klasörünü kullanmaktadırlar.
Resimler klasörü dijital resimleri,
grafik dosyalarını ve resim yapma
programlarından oluşturulan tüm resim
türlerini içermek için organize edilmiştir.
Müzik klasörü ses ve müzik
dosyalarının depolanması için
Resim 11. Kitaplıklar Klasörü
kullanılmaktadır. Ayrıca bu pencerede yer
alan “Tümünü Çal” seçeneği ile klasördeki ses dosyaları yürütülebilmektedir.
Video klasörü çeşitli formatlardaki videoların yer aldığı klasördür. Ayrıca bu
pencerede yer alan “Tümünü Çal” seçeneği ile klasördeki video dosyaları Windows
Media Player üzerinden oynatılmaktadır.
Bilgisayar
Bilgisayar penceresi
tüm sabit ve harici
sürücülerin erişimine
Başlat menüsünün sağ bölmesinde bulunan bilgisayar simgesi bilgisayar
penceresinin görüntülenmesini sağlar. Bilgisayar penceresi tüm sabit ve harici
sürücülerin erişimine olanak tanımaktadır. Ayrıca bu sürücüler ile ilgi çeşitli
ayarlamalar ve değişiklikler de bilgisayar penceresinden yapılabilir.
Denetim Masası
Denetim masası; işletim sistemi, donanımlar ve programlara yönelik her türlü
ayarlamanın yapılabildiği bileşenleri barındırır. Denetim masası kullanılarak
bilgisayardaki mevcut donanımlar optimize edilebilir, yeni donanımlar eklenebilir
veya varolan donanımlar sistemden kaldırılabilir. Benzer işlemler bilgisayara yüklü
olan yazılımlar içinde geçerlidir.
Denetim masası kullanıcı hesaplarının organize edilmesini sağlayan yapıları
barındırmaktadır. Ayrıca internet gibi ağ yapılarına bağlanmak için gerekli olan
ayarlamalar yine denetim masası üzerinde yapılmaktadır. Denetim masası ve
özelliklerine yönelik detaylı anlatımlar Bölüm 6’da bulunmaktadır.
6
WINDOWS 7 - II
Aygıtlar ve Yazıcılar
Aygıtlar ve Yazıcılar seçeneği,
yazıcı, fare ve bilgisayara takılı diğer
aygıtların bilgilerine erişim imkanı
tanımaktadır (Resim 12). Aslında
denetim masasının bir öğesi olan bu
seçenek sıkça kullanıldığından Başlat
menüsünde yer verilmiştir. Bu
bileşenle başta yazıcılar olmak üzere
diğer aygıtların özelliklerine erişilebilir
ve değişiklikler yapılabilir.
Resim 10. Aygıtlar ve Yazıcılar
Varsayılan Programlar
Bir dosya ancak ona
uygun bir programla
görüntülenir veya
düzenlenir.
İşletim sistemi üzerinde birçok program çalışmakta ve bu programlar çeşitli
dosyaları kullanarak görevlerini yerine getirebilmektedir (Resim 13). Bilgisayarda
bulunan herhangi bir dosyanın hangi program kullanılarak açılması gerektiğini
belirlemek için varsayılan programlar penceresi kullanılabilir.
Varsayılan programlar penceresi kullanılarak bilgisayara yüklü programların
bilgilerine erişilebilmekte, herhangi bir dosya türü için varsayılan program ataması
yapılabilmekte veya varsayılan ayarı iptal edilebilmektedir. Bu işlemi yerine
getirebilmek için varsayılan programlar penceresinde görüntülenen “Varsayılan
Programlarınızı Ayarlayın” bağlantısının kullanılması gerekmektedir. Ayrıca herhangi
bir dosya türünün hangi programlar yardımıyla görüntülenebileceği bilgisine
ulaşmak için “Dosya Türünü veya Protokolü Bir Programla İlişkilendirin”
bağlantısının kullanılması gerekmektedir.
Resim 11. Varsayılan Programlar
7
WINDOWS 7 - II
Windows’un otomatik kullan özelliği ile bilgisayara takılan bir aygıttaki
dosyalar için çeşitli işlemler otomatik olarak yapılabilmektedir. Örneğin bir müzik
CD’si için otomatik olarak Media Player programı vasıtasıyla çalma işlemi
gerçekleştirilebilir. Otomatik kullan seçeneğinin nasıl tepkiler vereceğini
ayarlayabilmek için varsayılan programlar penceresinde yer alan “Otomatik Kullan
Ayarlarını Değiştir” seçeneği kullanılabilir. Bu seçenek yardımıyla otomatik kullan
penceresi görüntülenmekte (Resim 14) ve tüm medya yapıları için otomatik kullan
ayarları belirlenebilmektedir. Ayrıca “Program Erişimi ve Windows Varsayılanlarını
Ayarlayın” seçeneği ile Windows’un programlara erişimine yönelik ayarlamalar
yapılabilir.
Resim 12. Otomatik Kullan Ayarları
8
WINDOWS 7 - II
Tüm Programlar
Tüm programlar,
bilgisayarda yüklü
bulunan programlara
ulaşmak için kısayollar
içeren bir listedir.
Tüm programlar, bilgisayarda
yüklü bulunan programlara ulaşmak
için kısayollar içeren bir listedir (Resim
15). Programlar alt menüsündeki
listede bulunan bir program, fare ile
tıklanarak çalıştırılır. Bir programa ait
birden fazla çalışan alt program varsa,
program dosyalarını gruplayan
bağlantı tıklanarak alt programlar
listesi görüntülenebilir. Bu grup
altındaki menüde çalıştırılabilen
program veya dosya kısayolları
bulunur. Bir program, bilgisayara
yüklendiğinde, programı çalıştırmak
için kullanılan kısayollar otomatik
olarak Tüm Programlar menüsü altına
yeni bir satır olarak kaydedilir.
Resim 13. Tüm Programlar
Görev Çubuğu
Görev çubuğu işletim sisteminin kullanımı için gerekli olan birçok bileşeni
içerisinde barındıran ve standart olarak masaüstü alanının alt kısmına
konumlandırılmış bir bileşendir.
Görev Çubuğu Ayarları
Başlat menüsünün bulunduğu görev çubuğu
Windows işletim sistemlerinde en fazla kullanılan
bileşenlerden birtanesidir. Görev çubuğu üzerinde
başlat menüsü, aktif pencerelere erişim düğmeleri,
bildirim alanı ve masaüstünü göster bileşeni yer
alır. Görev çubuğu üzerinde çeşitli ayarlamalar
yapılabilmektedir. Bu ayarlamaları yapmak için
görev çubuğunun sağ tuş menüsü kullanılmaktadır
(Resim 16).
Resim 14. Görev Çubuğu
Sağ Tuş Menüsü
9
WINDOWS 7 - II
Özellikler
Özellikler bileşeni ile Görev Çubuğu
ve Başlat Menüsü Özellikleri iletişim
penceresini görüntülemektedir (Resim
17). Özellikler iletişim penceresi
kullanılarak görev çubuğunun, başlat
menüsünün ve diğer araç çubuklarının
özellikleri değiştirilebilmektedir. Bu
pencere görev çubuğu, başlat menüsü ve
araç çubukları olmak üzere 3 sekme
barındırmaktadır.
Görev Çubuğu Sekmesi, görev
çubuğunun konumunu belirleme, görev
çubuğunda oluşan düğmelerin
organizasyonunu ayarlama, bildirim
alanının kullanımı gibi birçok ayarın
yapılmasına olanak tanımaktadır.
Başlat Menüsü Sekmesi, başlat
menüsünün kullanıcıya göre organize
edilmesini sağlamaktadır. Bu sekmede
güç düğmesinin varsayılan ayarı
yapılabilmektedir. Başlat menüsü
sekmesinde yer alan özelleştir düğmesi ile
Başlat Menüsünü Özelleştir iletişim
penceresi görüntülenir (Resim 18). Bu
pencere başlat menüsündeki bağlantı,
simge ve menülerin görünüm ve
davranışlarını organize etmeye olanak
tanır. Ayrıca son kullanılan programlar gibi
listelerin öğe sayısı bu pencereden
ayaralanabilir.
Araç Çubukları Sekmesi, görev
çubuğuna eklenecek diğer araç
çubuklarının belirlenmesine olanak
tanımaktadır.
Resim 15. Görev Çubuğu Sekmesi
Resim 16. Başlat Menüsünü Özelleştir
10
WINDOWS 7 - II
Görev yöneticisini başlat
Görev yöneticisi,
bilgisayarda çalışmakta
olan programlar,
işlemler ve hizmetlerin
görüntülenmesine
Görev çubuğunun sağ tuş menüsü
ile görüntülenebilen bir diğer bileşen ise
Görev Yöneticisidir (Resim 19). Görev
yöneticisi, bilgisayarda çalışmakta olan
programlar, işlemler ve hizmetlerin
görüntülenmesine olanak tanır. Görev
Yöneticisi kullanılarak bilgisayarın
performansı izlenebilir. Program veya
işlemlerin bilgisayar performansı
üzerindeki etkileri bu iletişim penceresi
yardıyla görüntülenir. Ayrıca internet
Resim 17. Windows Görev Yöneticisi
bağlantısı olan bilgisayar için ağ
performansını izleme imkanı
bulunmaktadır. Görev yönetici yardıyla yapılan bir diğer işlem ise yanıt vermeyen bir
programın kapatılabilmesidir. Sistemde kilitlenme ya da aşırı bir yavşlama olması
durumunda görev yöneticisi kullanılır.
Açık pencereleri göster/masa üstünü göster
Görev çubuğunun sağ tuş menüsünde yer alan bu seçenek iki farklı isime
sahiptir. Masa Üstünü Göster seçeneği, tüm açık pencereleri simge durumuna
küçültür. Açık Pencereleri Göster seçeneği, açık olan tüm pencerelerin
görüntülenmesini sağlar. Ayrıca açık pencerelerin yan yana, üst üste veya
basamaklı şekilde görüntülenmesi sağlanabilir.
Araç çubukları
Yeni Araç Çubuğu
seçeneği ile herhangi
bir klasör seçilerek araç
çubuğuna
yerleştirilmektedir.
Araç çubukları belirli bir amaca
yönelik işlemlere daha hızlı ulaşabilmek
için kullanılan kısayol gruplarıdır. Araç
çubukları; görev çubuğu, pencere gibi
Windows bileşenlerine eklenebilirler.
Görev çubuğuna araç çubuğu eklemek
Resim 18. Araç Çubukları Seçeneği
için görev çubuğunun sağ tuş menüsü
kullanılabilir (Resim 20). Araç çubukları seçeneği, listede yer alan çubukların görev
çubuğuna eklenmesine olanak sağlamaktadır. Görev çubuğu için Windows
tarafından Adres, Bağlantılar, Tablet Pc Giriş Paneli, Masaüstü ve Dil Çubuğu olmak
üzere 5 tane araç çubuğu sunulmaktadır. Ayrıca Yeni Araç Çubuğu seçeneği ile
herhangi bir klasör seçilerek araç çubuğuna yerleştirilebilir. Bu sayede klasöre erişim
görev çubuğu üzerinden sağalanabilir.
11
WINDOWS 7 - II
DOSYALAR, KLASÖRLER VE KISAYOLLAR
Windows işletim sistemlerinin en önemli bileşenleri arasında dosya ve
klasörler yer almaktadır. Bilgisayarda bilgiler dosyalar halinde saklanır. Klasörler ise
disk üzerindeki dosyaların ve alt klasörlerin organize edilmesinde kullanılan
yapılardır. Windows’ta dosya ve klasörlere Bilgisayarım penceresinden ulaşılabilir.
Bu penceredeki sürücülerden herhangi biri seçilince o sürücüdeki dosya ve klasörler
simgeler şeklinde görüntülenir.
Bir pencere içerisinde klasör ve dosyalar kolaylıkla ayırt edilebilir. Standart
olarak klasörler içerisinde evrak bulunan sarı renkli klasör simgeleri ile
gösterilmektedirler. Örneğin; Resim 21’de C sürücüsü içerisinde bulunan çeşitli
isimlerdeki klasörler görüntülenmektedir.
Resim 19. Klasör
Dosya simgeleri, dosya
içeriğine ilişkin fikir
verir.
Klasörlerden faklı olarak dosyaların farklı simgeleri bulunmaktadır. Dosyalar
oluşturulmuş oldukları programı temsil eden simgelerle görüntülenir. Bu özellikleri
sayesinde simgelerine bakarak bir dosyanın ne tür programda hazırlandığı ve hangi
bilgiler içerdiğine ilişkin fikir sahibi olmak mümkün olur (Resim 22).
Resim 20. Dosyalar
12
WINDOWS 7 - II
Klasörler hiyerarşik bir biçimde iç içe oluşturulabilir. Bu alt klasörlerden
birinin içindeki dosya ya da klasöre ulaşmak için iç içe yapıyı takip etmek gerekir.
Ancak bir dosya ya da klasöre sürekli bu şekilde ulaşmak pratik değildir. Bu nedenle
içerisinde aslında dosya ya da klasörün “yolunun” bulunduğu Kısayol öğeleri
kullanılır. Kısayollar istenen dosya veya klasörlerin hızlı bir şekilde, bulundukları
konuma erişilmeden açılmasını
sağlarlar. Kısayollar
oluşturuldukları noktada
dosyalara benzer bir simge
yapısını kullanarak
oluşturulmaktadırlar (Resim 23).
Kısayol simgelerinin dosya
simgelerinden ayrılması için sol
köşelerinde küçük bir ok işareti
bulunmaktadır. Dosyaya veya
klasöre ait olma durumlarına göre
kısayol simgeleri farklılık
gösterirler.
Resim 21. Kısayollar
Önemli Klasörler
İşletim sistemi
tarafından kullanılan
dosya ve klasörlerin
silinmesi işletim
sisteminin kısmen veya
tamamen çalışamaz
hale gelmesine sebep
olabilir.
Windows işletim sistemleri herhangi bir bilgisayara yüklendiği zaman birçok
dosya ve klasör bilgisayara kopyalanmaktadır. Bunlar, işletim sisteminin sunmuş
olduğu hizmetler için gerekli dosya ve klasörlerdir. Herhangi bir şekilde işletim
sistemi tarafından kullanılan dosya ve klasörlerin silinmesi işletim sisteminin kısmen
veya tamamen çalışamaz hale gelmesine sebep olabilir.
Windows 7 işletim sisteminin kurulumunda bilgisayara yüklenen ve işletim
sisteminin kullandığı birçok klasör mevcuttur. Bunlar arasında en yaygın
kullanılanlardan bazıları, Program Files, Kitaplıklar ve Windows klasörü olarak
sıralanabilir.
Genel olarak Program Files, Kullanıcılar ve Windows klasörlerin görevleri;
1. Program Files Klasörü: Bilgisayara işletim sisteminin kurulumundan sonra
çeşitli amaçlar için yüklenen program, oyun vb. yazılımlara ait dosyaların
kaydedildiği klasördür.
2. Kitaplıklar Klasörü: Belge, resim, müzik ve video dosyalarının organize
edilmesini sağlar.
13
WINDOWS 7 - II
3. Windows Klasörü: İşletim sisteminin kendine ait dosyalarını ve diğer
programlara ait alt sistem dosyalarını içerir.
Dosya ve Klasör Oluşturma
Kullanıcılar kendi dosya veya
klasörlerini oluşturabilir ve bunlar
üzerinde silme, isimlendirme, taşıma ve
kopyalama gibi çeşitli işlemler
yapabilirler. Bir klasör penceresi
içerisinde veya masaüstünde boş bir
noktayı sağ tıklayarak, açılan menüden
Yeni seçeneği alt menüsünden seçim
yaparak klasör, kısayol ve çeşitli türlerde
boş dosya oluşturmak mümkündür
(Resim 24). Bu şekilde oluşturulan klasör
ve dosyalar Yeni.....Dosyası veya Yeni
Resim 22. Yeni Seçeneği
Klasör olarak adlandırılır. Yeni bir dosya
ve klasör boş olarak oluşturulur ve içerisinde herhangi bir bilgi bulunmaz. Listelenen
menüde oluşturulabilecek dosya çeşitleri, bilgisayarda yüklü bulunan programlara
göre değişir. Bu işlem, hangi pencere ya da konumda yapılırsa, dosya, klasör veya
kısayollar o konumda oluşacaktır.
Ayrıca, yeni bir klasör herhangi bir klasör penceresi içerisindeki Yeni Klasör
seçeneği yardımıyla da yapılabilir.
Kısayol Oluşturma
Kısayollar, açılması
istenen dosya veya
klasörlerin hızlı bir
şekilde bulundukları
konuma ulaşmadan
açılmasını sağlayan
simgelerdir.
Kısayollar, açılması istenen dosya veya klasörlerin hızlı bir şekilde
bulundukları konuma ulaşmadan açılmasını sağlayan simgelerdir. Farklı şekillerde
kısayol oluşturmak mümkündür. Aşağıda bazı kısayol oluşturma işlemlerine
değinilmiştir.
Sihirbaz ile kısayol oluşturma
Kısayol oluşturulacak konumda sağ tuş menüsünden Yeni  Kısayol komutu
verilerek kısayol oluşturma sihirbazı çalıştırılır. Ardından kısayolu oluşturulacak
dosya veya klasörün konumu belirtilir.
Konum bilinmiyor ise gözat düğmesi kullanılabilir (Resim 27). İleri düğmesi ile
görüntülenen iletişim kutusunda kısayola verilecek isim belirtilir. Son düğmesi ise
kısayol oluşturma işlemini bitirilir.
14
WINDOWS 7 - II
Resim 26. Kısayol Oluşturma
Gönder menüsü ile masaüstüne kısayol oluşturma
Kısayolu oluşturulacak dosya veya klasörün sağ tuş menüsünden Gönder
seçeneğinin alt bileşenlerinde bulunan Masaüstü (Kısayol Oluştur) seçimi
masaüstüne dosya veya klasörün kısayolunun oluşturulmasını sağlar (Resim 26).
15
WINDOWS 7 - II
Sürükle bırak ile kısayol oluşturma
Dosya veya klasör fare sağ tuşu basılı tutularak kısayolun oluşturulacağı alana
kadar sürüklenmesi ve farenin bırakılması
ile oluşan menüden Burada Kısayol
Oluştur seçeneği tıklanarak, kısayol
oluşturulur (Resim 25). Nesnelere kısayol
oluşturmanın bir diğer yolu da, nesneyi
ALT tuşu basılı tutularak sürüklemektir. Bu
işlemin ardından kısayol otomatik olarak
oluşturulur.
NESNELERİN DÜZENLENMESİ
Windows işletim sisteminde neredeyse tüm işlemler simge görüntüleri ve
pencereler ile yapılmaktadır. Nesne ifadesi, klasör, dosya veya kısayolların tamamını
ifade etmektedir. Tüm nesnelerin taşınması kopyalanması ve isimlendirilmeleri
benzer seçenekler yardımıyla gerçekleştirilebilmektedir.
Nesnelerin Seçilmesi
Kopyalama, silme, değiştirme gibi işlemleri
yapmadan önce bu işlemlerin geçerli olacağı nesne
ya da nesnelerin belirtilmesi gerekir. Bu belirtme
işlemine seçme ya da işaretleme denir. Seçme;
klavye veya fare yardımıyla yapılabilir.
Nesne ifadesi, klasör,
dosya veya kısayolların
tamamını ifade
etmektedir.
Bir nesnenin üzerine bir kez sol tıklama
yapmak o nesnenin seçildiği anlamına gelir. Birden
fazla ardışık nesnenin seçilmesinde ise nesnelerin
birincisini fare ile işaretledikten sonra klavyeden
SHIFT tuşuna basılı tutularak son nesnenin
Resim 25. Fare ile Nesne
tıklanması ile arada kalan tüm nesneler seçilmiş
Seçimi
olur. Seçilecek nesneler ardışık değilse ilk nesne
fare ile işaretlendikten sonra klavyeden CTRL tuşuna basılı tutularak diğer nesneler
tek tek tıklanır.
Masaüstünde veya bir klasör penceresinin boş bir noktasında fare sol tuşuna
basılı tutularak hareket ettirilmesi ile elde edilen kesik çizgili çerçeve içerisine alınan
nesneler de seçilmiş olur (Resim 28).
16
WINDOWS 7 - II
Nesnelerin İsimlendirilmeleri
Yeniden adlandır
seçeneği veya F2 tuşu
yardımıyla nesne ismi
değiştirilir.
Windows işletim sisteminde nesnelerin isimleri en fazla 255 karakter olabilir.
Nesneler isimlendirilirken / \ : * ? ” < > | karakterleri, ad ve uzantı alanları için
kullanılamazlar. Nesneler oluşturulurken isimlendirilmektedirler. Herhangi bir
nesnenin ismi istenildiği zaman değiştirilebilmektedir. Bu işlem için o nesnenin
herhangi bir program tarafından kullanılmıyor olması gerekmektedir. Masaüstünde
veya klasör penceresi içerisindeki bir nesnenin isminin değiştirilmesi için birden
fazla yol vardır. Bunlar;
Menü ile Nesne İsimlendirme: İsmi değiştirilecek nesnenin
sağ tuş menüsünden Yeniden Adlandır (F2) seçimi ile isim
çerçevesi aktifleştirilir. İsim değişikliği yapıldıktan sonra
klavyedeki ENTER tuşuna basılarak veya fare ile boş bir noktaya
tıklanarak değişiklik geçerli hale getirilir.
Dosya uzantısıdosya
simgesini ve nasıl
açılacağını ya da
çalışacağını belirler.
Resim 26. Nesne
İsimlendirme
Dosyaların isimlendirilmelerinde uzantılar oldukça önemlidir. Program
tarafından oluşturulan dosya uzantıları, isimlendirme esnasında değişikliğe
uğratılırsa, dosyanın simgesi ve çalıştıran program değişikliğe uğrayacaktır. Diğer bir
ifadeyle, dosya uzantısıdosya simgesini ve nasıl açılacağını ya da çalışacağını belirler.
Örneğin; uzantısı PNG olan dosya genellikle Fireworks
programıyla açılır. Bu dosyanın uzantısı DOC veya DOCX olarak
değiştirilirse dosyanın simgesi, değişecek ve Word programı
tarafından açılmaya çalışılacaktır. Böyle bir değişiklikte dosyaların
uygun programlar ile açılmamasından kaynaklanan
Resim 27. Tanınmayan
okunamama ve düzgün görüntülenememe sorunları
Dosya Simgesi
ortaya çıkabilir (Reism 30).
Windows bazı dosya uzantıları
tanımayabilir. Böyle bir durumda otomatik
olarak hangi programla bu dosyanın
açılacağı bilinemez ve bu durum dosyanın
simgesinden anlaşılabilir (Resim 30). Bu tür
dosyalar, herhangi bir uygulama ile
ilişkilendirilmemiş dosyalardır. Bu dosyalar
çalıştırılmak istendiği zaman Windows bir
iletişim penceresi görüntülemektedir
(Resim 31).
Resim 28. İletişim Penceresi
17
WINDOWS 7 - II
Nesnelerin Silinmesi
Silme işlemine onay
verilmesi halinde
nesneler aksi
belirtilmemiş ise Geri
Dönüşüm kutusuna
taşınırlar.
Farklı gerekçelerle nesnelerein silinmesine sıkça ihtiyaç duyulur. Nesne silme
işlemi oldukça basittir. Silinecek olan nesne veya nesneler seçildikten sonra
klavyeden DELETE tuşuna basıldığında Silme Onay iletişim kutusu görüntülenir. Bu
iletişim kutusunda bulunan Evet düğmesi silme işlemini onaylama Hayır düğmesi ise
silme işlemini iptal etmek için kullanılır. Silme işlemine onay verilmesi halinde
nesneler aksi belirtilmemiş ise Geri Dönüşüm kutusuna taşınırlar.
Diğer bir nesne silme yolu ise seçim yapıldıktan sonra sağ tuş menüsündeki Sil
seçeneğinin kullanılmasıdır. Bu işlemin ardından silinen dosyalar geri dönüşüm
kutusuna gönderilir. Bazı nesneler geri dönüşüm kutusuna gönderilmeden silinmek
istenebilir. Böyle bir durumda SHIFT + DELETE tuş kombinasyonu kullanılarak nesne
silme işlemi gerçekleştirilebilir.
Nesnelerin Kopyalanması ve Taşınması
Bilgisayarda bulunan nesneler çeşitli sebeplerle kopyalanmak veya başka bir
disk alanına taşınmak istenebilir. Bu durumda kopyalama ya da taşıma işlemi
yapmak gerekmektedir. Nesnelerin kopyalanması ve taşınması için birkaç farklı yol
bulunmaktadır. Bir veya birden fazla nesneyi bir başka konuma kopyalamak veya
taşımak için öncelikli olarak nesnelerin seçilmesi gerekir.
Kopyalama
Kopyalama işlemi
varolan nesnelerin
başka bir disk alanında
yeniden oluşturulması
için kullanılmaktadır.
Kopyalama işlemi varolan nesnelerin başka konumda yeniden oluşturulması
için kullanılır. Böylece aynı nesnelerden farklı konumlarda oluşturma işlemi yapılır.
Kopyalama işlemi için ilgili nesnelerin seçimi yapıldıktan sonra;
 Sağ tuş menüsünden Kopyala seçeneği kullanılabilir,
 Pencereler üzerinde yer alan Düzen menüsünden Kopyala seçimi
yapılabilir veya
 Klavyeden CTRL+C tuş kombinasyonu kullanılabilir.
Bu işlemlerden herhangi birinin yapılmış olması, nesnelerin kopyalanması için
ilk adımın atılmış olması demektir.
Nesnelerin kopyalarının oluşturulacağı konum açıldıktan sonra yapıştır
işleminin yapılması ise ikinci aşamadır. Yapıştırma işleminin yapılması için;
 Yapıştırma işleminin yapılacağı pencerenin sağ tuş menüsünden
Yapıştır komutu seçilebilir,
 Pencereler üzerinde yer alan Düzenle menüsünden Yapıştır seçimi
yapılabilir veya
18
WINDOWS 7 - II
 Klavyeden CTRL+V tuş kombinasyonu kullanılabilir.
Bu işlemlerden herhangi biri yapıldığında kopyalama işlemi tamamlanmış ve
nesneler bulunduğu ortamdan başka bir ortama kopyalanmış olur.
Taşıma
 Kopyalama
o Kopyala
o Yapıştır
 Taşıma
o Kes
o Yapıştır
Taşıma işlemi, nesnelerin bulundukları disk ortamdan alınarak başka bir
ortama götürülmesidir. Bu işlem sonrasında nesneler yer değiştirmiş olur. Taşıma
işlemini gerçekleştirmek içim nesne seçimi işlemi gerçekleştirildikten sonra;
 Sağ tuş menüsünden Kes seçeneği kullanılabilir
 Pencereler üzerinde yer alan Düzenle menüsünden Kes seçimi
yapılabilir veya
 Klavyeden CTRL+X tuş kombinasyonu kullanılabilir.
Bu işlemlerden herhangi biri nesnelerin taşınması için birinci aşamanı
tamamlanmasını sağlar. Nesnelerin taşınacağı konuma götürülmesi ise ikinci
aşamadır. Bu işlem de “Yapıştırma” olarak adlandırılır. Yapıştırma işlemi kopyalama
işleminin ikinci aşamasında belirtildiği gibidir. Kesme ve yapıştırma işlemleri
tamamlandığında taşıma işlemi gerçekleştirilmiş ve nesneler bulunduğu ortamdan
alınıp başka bir ortama konulmuş olur.
Nesnelerin kopyalama veya taşıması
için diğer bir metot ise “Sürükle - Bırak
Yöntemi”dir. Nesneler seçildikten sonra
fare sol tuşu ile sürüklenerek başka bir
ortama bırakılabilirler. Bu işleme “Taşıma”
denir. CTRL tuşuna basılarak sürükleme
Resim 29.Kopyalama
işlemi gerçekleştirilirse nesneler
“Kopyalama” işlemine tabi tutulmuş olur.
CTRL tuşuna basıldığında fare işaretçisinin yanında küçük bir artı işareti oluşmakta,
yapılan işlemin tanımlanması gösterilmekte ve kopyalamanın yapılacağı alan bilgisi
sunulmaktadır (Resim 33).
Kopyalama, taşıma ve yapıştırma işlemleri için kullanılan klavye kıosayolları
Tablo 1’de verilmiştir.
Kopyalama
Kesme
Yapıştırma
Ctrl + C
Ctrl + X
Ctrl + V
Tablo 1. Kopyalama, Taşıma ve Yapıştırma İşlemleri Klavye Kısayolları
19
Özet
WINDOWS 7 - II
•Windows 7 işletim sisteminde kullanılan en önemli bileşenler arasında
görev çubuğu ve başlat menüsü yer almaktadır. Başlat menüsüne erişim
görev çubuğu üzerinden gerçekleştirilmektedir. Başlat menüsü bilgisayara
kayıtlı olan programlar, dosyalar vb yapılara erişim olanağı sağlamasının
yanı sıra işletim sisteminin ayarlarını değiştirebilecek bağlantıları da
•Windows işletim sistemlerinde dosya, klasör ve kısayollar sıklıkla
kullanılan nesnelerdir. Herhangi bir nesneyi oluşturmanın birçok yolu
mevcuttur. Oluşturulan nesneler işletim sisteminde kopyalama ve taşıma
işlemleri ile organize edilebilmektedir. Ayrıca gereksiz görülen nesneler
silme işlemleri yardımıyla disk alanlarından kaldırılabilmektedir.
20
WINDOWS 7 - II
Değerlendirme
olarak
1. I. Programlar başlatılabilir
II. Sık kullanılan bazı klasörler açılabilir
III. Windows sistemi ile ilgili yardım alınabilir
Başlat menüsü ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi veya hangileri doğrudur?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve II
e) I, II ve III
2. I. Program, sürücü ve klasörlerde arama yapar
II. Karakter değişikliğine duyarlı değildir
III. Sonuçları kategorize ederek listeler
Başlat menüsündeki arama kutusuna ilişkin söylenen ifadelerden hangisi veya
hangileri yanlıştır?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve II
e) II ve III
21
WINDOWS 7 - II
3. Aşağıdakilerden hangisi Windows işletim sisteminin kitaplıklar bölümü altında
yer almaz?
a) Belgeler
b) Müzik
c) Resim
d) Video
e) Dosyalar
4. …………………….. bilgisayarda çalışmakta olan programlar, işlemler ve hizmetlerin
görüntülenmesine, bilgisayar performansının izlenmesine olanak tanır.
a) Görev zamanlayıcı
b) Kaynak izleyici
c) Görev yöneticisi
d) Disk birleştiricisi
e) Eşitleme merkezi
5. Nesne isimlendirme ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a) En fazla 255 karakter kullanılır
b) /\* gibi karakterler kullanılmaz
c) Nesne kullanımda iken ismi değiştirilebilir
d) F2 tuşu ile nesne isim çerçevesi aktifleştirilir
e) Yeni nesne ismini onaylamak için ENTER tuşu kullanılır
Cevap Anahtarı
1.E, 2.B, 3.E, 4.C, 5.C
22
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
WINDOWS 7 - III
• Denetim Masası Ayarları
• Klavye ayarları
• Fare ayarları
• Bölge ve dil ayarları
• Kişiselleştirme ayarları
• Tarih ve saat ayarları
• Programlar ve özellikler ayarları
• Aygıt yöneticisi ayarları
• Denetim masasının görevini
tanımlayabilecek,
• Çeşitli donanımların ayarlarını
yapabilecek,
• Yazılımların ayarlarını
değiştirebilecek,
• Görünümü kişiselleştirebilecek
• Tarih ve saat ayarı yapabilecek,
• Program yükleyebilecek ve
kaldırabilecek,
• Yeni donanım ekleyebileceksiniz.
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
ÜNİTE
6
WINDOWS 7 - III
GİRİŞ
Windows işletim sistemi, üzerinde barındırdığı birçok program ile
kullanıcılarının işletim sistemini organize etmelerine imkan tanımaktadır. İşletim
sisteminin çeşitli donanım ve yazılımlara yönelik ayar değişikliklerinin yapıldığı kısım
Denetim Masasıdır. Denetim Masası ile donanım ve çevre birimlerinin özellikleri
ayarlanabilmekte, kullanıcı ve sistem özellikleri değiştirilebilmekte, bilgisayara yüklü
yazılımlar üzerinde çeşitli ayarlamalar yapılabilmekte ve kullanıcı hesapları
değiştirilebilmektedir. Bu bölümde Denetim Masası bileşeni kullanılarak donanım,
yazılım ve sistem ayarları üzerinde durulacaktır.
DENETİM MASASI AYARLARI
Denetim masası
içerisinden tüm
donanım ve yazılım
ayarlamaları yapılabilir.
Denetim Masası bilgisayardaki donanımların organizasyonu ve kurulu
yazılımların ayarlarının yapılması için kullanılır. Denetim Masasına BaşlatDenetim
Masası seçeneği ile ulaşılabileceği gibi, masaüstündeki Bilgisayar penceresi
içerisinden de ulaşılabilir.
Denetim Masası penceresinde çeşitli ayar kategorileri yer almaktadır. Bu
kategoriler benzer ayarların birlikte yapılabilmesini sağlayacak biçimde
oluşturulmuştur (Resim 1).
Resim 1. Denetim Masası Kategori Görünümü
2
WINDOWS 7 - III
Görüntüleme ölçütü değiştirilerek bütün ayarlar listelenir. Bu ünitede küçük
simgeler görünüm yapısına göre en yaygın kullanılan aşağıdaki ayarlar üzerinde
durulacaktır.

Klavye,

Fare,

Bölge ve Dil seçenekleri,

Görüntü özellikleri,

Tarih ve Saat,

Programlar ve Özellikler

Aygıt Yöneticisi
Resim 2. Denetim Masası Küçük Simgeler Görünümü
Klavye Ayarları
Klavye, bilgisayar
sistemindeki en yaygın
kullanılan giriş
birimlerinden birisidir.
Klavye, bilgisayar sistemindeki en yaygın kullanılan giriş birimlerinden biridir.
Klavye sürücüsünün belirlenmesi, imleç özelliklerinin ayarlanması denetim
masasında yer alan klavye iletişim penceresi ile yapılabilecek ayarlar arasındadır.
Denetim masasında yer alan listedeki Klavye bağlantısı ile Klavye Özellikleri iletişim
penceresi görüntülenir (Resim 3). Klavye Özellikleri iletişim penceresinin hız ve
donanım olmak üzere iki sekmesi bulunmaktadır.
3
WINDOWS 7 - III
Hız sekmesi ile tuşların
yineleme gecikmesi, yineleme
hızı ve imleç yanıp sönme hızı
ayarlanmaktadır. Yineleme hızı
klavyede ardarda basılan iki
karakter arasındaki bekleme
süresini ifade eder. İletişim
kutusu içerisinde verilen sınama
alanında ayarlamalar test
edilebilir. Sayfa içerisinde imleç
yanıp sönme hızı da ayarlanır.
Yapılan ayar önizleme alanından
takip edilebilir.
Donanım sekmesi ise
sistemde bulunan klavyeye ait
üretici, konum ve aygıt durumu
bilgilerini sunmaktadır. Ayrıca
sekmede yer alan Özellikler
düğmesi yardımı ile kullanılan
klavye türüne göre isimlendirilen
Klavye Özellikleri penceresi
Resim 3. Klavye Özellikleri
Klavye özellikleri penceresi
ile klavyenin sürücü ayrıntıları
görülebilir. Klavyenin sürücüsü
güncellenebilir, kaldırılabilir veya
devre dışı bırakılabilir.
Resim 4. Klavye Özellikleri
4
WINDOWS 7 - III
Fare Ayarları
Düğmeler sekmesi,
düğme yapılandırması,
çift tıklatma hızı ve
tıklatma kilidi ayarlarını
Denetim masasında yer alan listedeki Fare bağlantısı ile Fare Özellikleri
iletişim penceresi görüntülenir (Resim 5). Fare Özellikleri iletişim penceresinin
düğmeler, işaretçiler, işaretçi seçenekleri, tekerlek ve donanım olmak üzere beş
adet sekmesi bulunmaktadır.
Düğmeler sekmesi fare
işaretçisi ve özelliklerini
ayarlamada kullanılır.
Düğme Yapılandırması
bölümündeki Birincil ve İkincil
Düğmeleri Değiştir onay kutusu
yardımıyla farenin sağ ve sol
tuşlarının görevleri yer
değiştirilir. Bu seçenek farenin
sağ el veya sol el kullanımına
göre ayarlanır.
Farenin sol tuşuna
ardarda 2 kere tıklama işleminin
çift tıklama olarak adlandırıldığı
daha önce belirtilmişti. Bu
tıklamalar arasındaki bekleme
süresi Düğmeler sekmesindeki
Çift tıklatma hızı bölümünden
Resim 5. Fare Özellikleri
ayarlanır. Ayrıca bu sekmede
bulunan Tıklatma Kilidini
Etkinleştir onay kutusu işaretlenerek, sürekli olarak farenin düğmesine basılı
tutmadan sürükleme yapma mümkün kılınabilir.
İşaretçiler sekmesi fare işaretçisinin görünüm ayarlarını yapmak için
kullanılmaktadır. Bu sekme fare işaretçisini çeşitli şekillerde ve büyüklüklerde
belirlemede kullanılan ayarları içermektedir. Windows’un standart ayarlarına
dönmek için Varsayılanı Kullan düğmesi kullanılabilir.
5
WINDOWS 7 - III
Farenin hareketi ile
işaretçinin ne kadar
hareket edeceği İşaretçi
Seçenekleri
sekmesinden belirlenir.
İşaretçi seçenekleri sekmesi
işaretçinin davranışlarını belirlemek için
gerekli ayarları içermektedir (Resim 6).
Farenin hareketi ile işaretçinin ne
kadar hareket edeceği belirlenebilir.
İşaretçinizin Hızını Seçin bölümündeki
ayar çubuğu ile ayar yapmak mümkündür.
Fare hızı artırıldıkça işaretçinin ekranda
hareket ettiği birim alan artmaktadır.
Fare işaretçisi, açılan
pencerelerdeki varsayılan olarak seçili
düğmelerin üzerine konumlandırılabilir.
Resim 6. İşaretçi Seçenekleri
Bu işlem için Düğmeye Git bölümündeki
“İleti kutularında fare işaretçisini otomatik olarak varsayılan düğmenin üstüne
götür” isimli onay kutusu işaretlenmelidir.
Görünürlük kısmında ise fare işaretçisinin izi görüntülenebilir ve izin boyutu
ayarlanabilir. İşaretçi izi “İşaretçi izini göster” onay kutusu ile görüntülenir. Ayar
çubuğu ile kısa ve uzun ayarı yapılarak takip eden izin boyutu belirlenebilir. Ekranda
işaretçiyi kolay fark etmek için bu seçenek işaretlenebilir.
Yazarken İşaretçiyi Gizle onay
kutusu fare işaretçisinin klavye kullanımı
esnasında görüntülenmemesi için
kullanılır.
CTRL tuşuna bastığımda işaretçinin
yerini göster onay kutusu işaretçinin
nerede olduğunu CTRL tuşu yardımıyla
bulmak için kullanılır. Bu onay kutusu
seçildikten sonra CTRL tuşuna basıldığı
zaman işaretçinin etrafında dalga
efektleri oluşarak işaretçi yeri gösterilir.
(Resim 6).
Tekerlek sekmesinde, 3 veya daha
fazla tuştan oluşan farelerde ortadaki
Resim 7. Tekerlek Sekmesi
tekerler çevrildiğinde ne kadar kaydırma işleminin gerçekleştirileceği belirlenir.
Kaydırma işleminde satır veya sayfa sayısı belirlemek mümkündür. Ayrıca yatay ve
dikey kaydırma seçenekleri ile farklı ayarlar yapılabilmektedir (Resim 7).
6
WINDOWS 7 - III
Donanım sekmesi ise farenin türü, bilgisayar bağlantı noktası ayarının
yapılması ve aygıtın düzgün çalışıp çalışmadığının belirlenmesinde kullanılmaktadır.
Bu bölümden sürücü ayarları ve güncellemesi de yapılabilmektedir.
Bölge ve Dil Ayarları
Biçimler sekmesi, tarih
ve saat gösterimlerinin
ayarlanmasında
kullanılmaktadır.
Her ülkenin para birimi, tarih, saat
gösterimleri vb. uygulamaları birbirinden
farklılık arz etmektedir. Windows
uygulamalarında veya Windows altında
çalışan programlarda kullanılacak, sayı,
para birimi, saat ve tarih görünümlerinin
düzenlendiği iletişim kutusu, denetim
masasındaki Bölge ve Dil simgesi
kullanılarak açılır (Resim 8).
Bölge ve Dil isimli iletişim
penceresinde Biçimler, Konum, Klavyeler
ve Diller ve Yönetimsel olmak üzere 4
Resim 8. Bölge ve Dil Seçenekleri
sekme bulunmaktadır. Biçimler sekmesi,
tarih ve saat gösterimlerinin ayarlanmasında kullanılır. Biçim bileşeninin altında yer
alan ülke listesi kullanılarak herhangi bir ülkenin biçim ayarları otomatik olarak
seçilebilir. Ayrıca istenilen değişiklikler ilgili alanların altında
gerçekleştirilebilmektedir.
Biçimlendirmeye yönelik standart
ayarlardan farklı olarak daha ileri seviye
ayarlar yapabilmek için Ek Ayarlar
düğmesi kullanılarak Biçimlendirmeyi
Özelleştir iletişim penceresi
görüntülenebilir (Resim 9). Bu
pencereden sayıların, para birimlerinin,
saat ve tarih gösterimlerinin ayarları
yapılabilmektedir. Örneğin sayılar
sekmesinde basamak gruplandırma işareti
nokta veya virgül olarak belirlenebilir.
Konum sekmesi bulunulan ülke
bilgisinin sağlanmasında kullanılır.
Windows ve diğer yazılımların o ülkeye
Resim 9. Biçimlendirmeyi Özelleştir
yönelik ek içerik sağlayabileceği
durumlarda kullanılması için geçerli
konum bilgisinin belirlenmesinde fayda vardır.
7
WINDOWS 7 - III
Klavyeler ve Diller sekmesi
klavye ve diğer giriş dillerini
ayarlamak için kullanılmaktadır
(Resim 10). Giriş dilinin değiştirilmesi
için Klavye Değiştir düğmesi
kullanılmaktadır. Bu düğme Metin
Hizmetleri/Giriş Dilleri iletişim
penceresinin görüntülenmesini
sağlar (Resim 11).
Dil çubuğu sekmesi
görev çubuğuna
yerleştirilen dil çubuğu
ile ilgili ayarları
yapmada
kullanılmaktadır.
Resim 10. Klavyeler ve Diller Sekmesi
Varsayılan Giriş Dili seçeneği
standart giriş dilini belirlemek için
kullanılmaktadır. Yüklü Hizmetler
bileşeni işletim sisteminde yüklü
bulunan giriş dilleri listesini
barındırmaktadır. Ekle, Kaldır ve
taşıma düğmeleri ile liste organize
edilebilmektedir.
Dil Çubuğu sekmesi, görev
çubuğuna yerleştirilen dil çubuğu ile
ilgili ayarları yapmada kullanılır ve
varsayılan giriş dillerine göre seçim
Resim 11. Metin Hizmetleri ve Girişi Dilleri
yapma imkanı tanır. Ayrıca çubuğun
konumu ve masaüstünde gösterilip
gösterilmeyeceği bu sekme yardımıyla
belirlenmektedir.
Gelişmiş Tuş Ayarları sekmesi,
klavye düzenleri arasında geçiş yapmak
için kullanılacak tuş kombinasyonunu
belirlemede kullanılır. Aksi belirtilmediği
sürece Alt + Shift tuş kombinasyonu
klavye düzenleri arasında geçiş için
kullanılmaktadır. Tuş Sırasını Değiştir
düğmesi ile kişiselleştirilmiş ayarlamalar
yapmak mümkündür.
Yönetimsel sekmesinden,
karşılama ekranı, yeni kullanıcı hesapları
gibi ayarlamalar yapmak mümkündür.
Resim 12. Gelişmiş Tuş Ayarları
8
WINDOWS 7 - III
Kişiselleştirme Ayarları
Kişiselleştirme bileşenleri, bilgisayarın görsel ve ses öğeleri ayarlarının
belirlenmesi için kullanılmaktadır (Resim 13). Bu bileşen sayesinde standart olarak
belirlenmiş temeller ile görsel ve ses ayarları yapılabildiği gibi isteğe özgü seçimler
de yapılabilmektedir. Kişiselleştirme Penceresi denetim masasından ve masaüstü
sağ tuş menüsünden de görüntülenebilir. Herhangi bir temayı kullanmak için o
temanın seçilmesi yeterli olacaktır. Bu sayede masaüstü arka plan resmi, pencere
rengi ve Windows sesleri otomatik olarak değişmektedir.
Resim 13. Kişiselleştirme Penceresi
Masaüstü arka planı
Kişiselleştirme iletişim
penceresindeki Masaüstü
Arka Planı düğmesi
yardımıyla masaüstü resmi
seçilebilir. Windows çeşitli
kategoriler altında masaüstü
resimlerini listelemektedir
(Resim 14). Kullanıcılar bu
listedeki herhangi bir resmi
masaüstü arka plan resmi
olarak belirleyebilirler.
Resim 14. Masaüstü Arka Planı
9
WINDOWS 7 - III
Resim konumu standart olarak Windows Masaüstü Arka Planları olarak
seçilidir. Farklı bir konumda bulunan resim dosyasını masaüstü resmi olarak
kullanmak için Gözat düğmesi kullanılabilir.
Resim Konumlandırması, arka plan resminin görüntüleme seçeneklerini
içermektedir. Doldur, sığdır, uzat vb seçenekler ile resim konumlandırılması
yapılabilmektedir. Birden fazla resim masaüstü resmi olarak ayarlanabilir. Bu
durumda Resim Değiştirme Aralığı bileşeni kullanılarak arka plan resminin
değiştirilme süresi belirlenebilir.
Not: Herhangi bir resmin sağ tuş menüsünde yer alan “Masaüstü Arka Planı
Olarak Ayarla” seçeneği ile kişiselleştirme ekranına ulaşmadan masaüstü arka planı
olarak belirlemek mümkündür.
Pencere rengi ve görünümü
Pencere rengi ve
görünümü düğmesi ile
pencerelerin renkleri ve
saydamlık seviyeleri
ayarlanabilmektedir.
Kişiselleştirme penceresinde yer alan
pencere rengi ve görünümü düğmesi ile
pencerelerin renkleri ve saydamlık seviyeleri
ayarlanabilmektedir (Resim 15). Renk
paletindeki herhangi bir renk seçilerek
pencere renkleri değiştirilebilir. Ayrıca
Saydamlığı Etkinleştir seçim kutusu ile
saydamlık ayarı aktif hale getirilebilir. Renk
yoğunluğu ayarı ile pencere kenarlıklarının
şeffaflık seviyesi belirlenebilmektedir. Renk
karıştırıcıları seçeneği kullanılarak standart
renklerin dışında farklı renk tonları elde
etmek mümkündür.
Resim 15. Pencere Rengi ve
Görünümü
Sesler
Windows’ta bildirimler, hata
mesajları, açılış ve kapanış gibi durumlarda
ses efektlerinden faydalanılmaktadır. Bu
efektler Windows tarafından standart
olarak belirlenmiştir. Kişiselleştirme
penceresinde yer alan sesler düğmesi ile ses
penceresi görüntülenir. Bu pencere yardımı
ile ses aygıtlarının ayarları, Windows ses
düzenlerinin belirlenmesi gibi ayarlamalar
yapmak mümkündür (Resim 16).
Resim 16. Ses
10
WINDOWS 7 - III
Ekran koruyucu
Bilgisayarın açık olduğu halde belirli
bir süre kullanılmaması durumunda,
ekranda görüntülenen şekil, grafik ve
animasyonlar Ekran Koruyucu olarak
adlandırılmaktadır. Windows işletim
sistemi için ekran koruyucu ayarlarına
kişiselleştir penceresindeki ekran koruyucu
düğmesi yardımı ile görüntülenen Ekran
Koruyucu Ayarları penceresinden ulaşılır.
Ekran Koruyucu’nun devreye girmesi
için Bekleme Süresi kadar herhangi bir
kullanım olmaması gerekmektedir. Ekran
koruyucu sekmesinin altında yer alan
Resim 17. Ekran Koruyucu Ayarları
listeden herhangi bir ekran koruyucu
belirlenebilir. Belirlenen ekran koruyucunun görüntüsü pencerede yer alan monitör
resminin içerisinde gösterilir. Ekran koruyucunun ekranda nasıl görüneceği ise
Önizleme düğmesi yardımıyla test edilebilir. Devam Edildiğinde Oturum Açma
Ekranını Görüntüle onay kutusu ekran koruyucuyu iptal etmek için yapılan
girişimlerde oturum şifresinin kullanılmasını sağlamaktadır. Bu onay kutusu
kullanılmadığı zaman klavyede herhangi bir tuşa basma veya fareyi hareket ettirme
işlemleri ekran koruyucunun devre dışı kalmasını sağlayacaktır.
Ekran Koruyucu bölümündeki Güç Ayarlarını Değiştir düğmesi ise, güç ayarı
yaparak enerji tasarrufu sağlamak için gerekli ayarları barındırmaktadır. Bu ayarlar
yardımıyla bir güç planı oluşturulabilir (Resim 18).
Resim 18. Güç Seçenekleri
11
WINDOWS 7 - III
Masaüstü simgelerini değiştirme
Masaüstü Simgeleri
bölümündeki onay
kutuları ile
masaüstünde
görüntülenecek öğeler
seçilir.
Kişiselleştirme penceresinin sol
kısmında listelenen bağlantılar ile
kişiselleştirme için birçok farklı
konuma erişmek mümkündür. Bu
konumlardan biri de masaüstü
simgeleridir. Masaüstünde kullanılan
simgelerin görüntülenmesi ve gerekli
ayarların yapılabilmesi için Masaüstü
Simgelerini Değiştirin bağlantısı
kullanılır. Bu bağlantı Masaüstü Simge
Ayarları penceresinin
görüntülenmesini sağlar (Resim 19).
Masaüstü Simgeleri
bölümündeki onay kutuları ile
Resim 19. Masaüstü Simge Ayarları
masaüstünde görüntülenecek öğeler
seçilebilir. Onay kutusu işaretli öğeler masaüstünde görüntülenir.
Simge Değiştir düğmesi kullanılarak, seçilen öğe için yeni bir simge resmi
belirlenebilir. Ayrıca Gözat düğmesi kullanılarak başka bir konumdan simge dosyası
da alınabilir. Simge görünümlerinin Windows varsayılan ayarlarına döndürülmesi
için Varsayılanı Yükle düğmesi kullanılmalıdır.
Kişiselleştirme
penceresinde bulunan Fare
İşaretçisini Değiştirin
Seçeneği fare ayarlanın
yapıldığı fare iletişim
penceresinin
görüntülenmesini sağlar.
Hesap Resmini
Değiştirin seçeneği de
oturum açmada kullanılan
hesap resminin seçilmesini
sağlar. Hesap resmi
görüntülenen listeden
seçilebileceği gibi Gözat
düğmesi ile farklı bir
ortamdan da seçilebilir.
Resim 20. Kullanıcı Hesap Resmini Değiştirme
12
WINDOWS 7 - III
Görüntü ayarları
Ekran ve renk
ayarlarının
yapılabilmesi için
Görüntü bağlantısı
kullanılmaktadır.
Ekran boyutu ve renk ayarlarının yapılabilmesi için kişiselleştirme
penceresindeki Görüntü bağlantısı ile açılan Görüntü penceresi kullanılır (Resim 21).
Bu pencerede ekranın görüntülenmesi % değerlere göre ayarlanabilmekte ve ayar
sonuçları önizleme penceresinden görülebilmektedir. Bu penceredeki seçenekler ile
ekrandaki bilgilerin okunmasının kolaylaştırılması amaçlanmıştır.
Resim 21. Görüntü
Çözünürlük kısmındaki ayar
çubuğu yardımıyla ekranın yatay ve
düşey alanda kaç noktaya (pixel)
ayrılacağı belirlenir. Görüntü biriminin
ve ekran kartının desteklemesine bağlı
olarak ekran alanı nokta olarak
büyütüldüğünde, görüntülenen
masaüstü simgeleri küçülecek, daha az
alanda daha fazla simge
görülebilecektir. Bu ayarı yapmak için
Çözünürlük seçeneği kullanılmaktadır.
Resim 22. Ekran Çözünürlüğü
13
WINDOWS 7 - III
Yön listesinden Yatay veya Düşey görüntüleme seçenekleri belirlenebilir.
Ayrıca Gelişmiş Ayarlar düğmesi kullanılarak, ekran kartı ile ilgili çeşitli ayarlar
yapılabilir. Bu seçenekteki ayarlar ekran kartının özelliğine göre bilgisayardan
bilgisayara farklılık göstermektedir..
Tarih ve Saat Ayarları
Denetim masası yardımı ile
yapılabilecek ayarlardan biri de Tarih
ve Saat ayarıdır. Denetim Masasındaki
Tarih ve Saat seçeneği ile açılan Tarih
ve Saat iletişim penceresinde Tarih ve
Saat, Ek Saatler ve İnternet Saati olmak
üzere 3 sekme bulunmaktadır(Resim
23).
Tarih ve Saat sekmesi sistemin
Tarih ve Saati ile ait olunan saat
dilimini görüntüler. Tarihi ve Saati
Değiştir seçeneği ile yeni tarih ve saat
Resim 23. Tarih ve Saat
ayarı yapılabilir.
Saat Dilimini Değiştir düğmesi ile
yeni bir saat dilimi seçilebilir.
Ek Saatler sekmesi ile 2 farklı
saat diliminin saatleri
görüntülenebilmektedir. Ek saatler
ayarını yapmak için yeni saat
dilimlerini seçmek gerekmektedir. Ek
saatler, görev çubuğunda bulunan
tarih – saat alanının üzerinde fare ile
beklenerek görüntülenebilir.
Bilgisayar saati İnternet Saati
sunucusuyla eşitlenebilir. Böylece,
Resim 24. Tarih ve Saat Ayarları
bilgisayarın saati, saat sunucusu
üzerindeki saate uyacak şekilde
güncelleştirilir. Genellikle saat, time.windows.com adresindeki sunucu ile eşitlenir,
haftada bir kere güncelleştirilir.
14
WINDOWS 7 - III
Programlar ve Özellikler Ayarları
Bilgisayarda işletim sisteminin dışında kurulmuş olan programların sistemden
kaldırılmasında veya yeni bir programın yüklenmesinde kullanılır. Bu noktada
bilgisayarda yüklü bulunan kullanıcı programları ve Windows bileşenlerinin
kaldırılması veya yeniden kurulması için denetim masasındaki Programlar ve
Özellikler simgesi kullanılır. Bu simge yardımı ile Programlar ve Özellikler penceresi
Resim 25. Programlar ve Özellikler
Program Kaldırma
Bir program bilgisayara yüklenirken otomatik olarak bazı dosyalar ve klasörler
oluşturulur. Kullanıcılar, bu klasör ve dosyaların nerelere yazıldığı ve program ile
ilişkili dosyaların hangileri olduğunu bilemez. Bu bilgiler birden fazla alanda
bulunduğu için programların elle kaldırılması genellikle mümkün olmamaktadır. Bu
noktada kaldırma işleminin programlar ve özellikler penceresinden veya programın
kendi içerisinde yer alan kaldır seçeneğinden yapılması eklentiler, anahtarlar ve kısa
yollar gibi birçok bileşenin tümüyle silinerek kaldırılmasına olanak tanır.
Yüklü bir programı kaldırmak için, BaşlatTüm Programlar menüsünde,
programa ait kısa yolların tutulduğu menüden Kaldır veya Uninstall seçeneği
kullanılabilir. Bu işlem için diğer bir yol ise, denetim masasından Program ve
Özellikler düğmesiyle açılan iletişim penceresini kullanmaktır. Program ve Özellikler
iletişim penceresinde bilgisayara yüklü olan programlar listelenmektedir. Listelenen
programlardan herhangi birini kaldırmak için program simgesinin seçilmesi
15
WINDOWS 7 - III
gerekmektedir. Bu işlemin ardından program listesinin üst kısmındaki Kaldır
düğmesi aktif olmaktadır. Kaldır düğmesi kullanıldığında programın sistemden
tamamen silineceğine ilişkin onay istenir. Evet düğmesi kullanılarak program
sistemden kaldırılırken Hayır düğmesi programın silinme işlemini iptal eder.
Kaldırma işlemi ile program tüm kayıtlarıyla birlikte bilgisayardan temizlenir ve
programlar listesinden de silinir.
Yüklü Güncelleştirmeleri Görüntüleme
Windows işletim
sisteminin daha güvenli
ve hatasız bir şekilde
çalışması için çeşitli
güncelleştirmeler
yayımlanmaktadır.
Windows işletim sisteminin daha güvenli ve hatasız bir şekilde çalışması için
zaman zaman çeşitli güncelleştirmeler yayımlanmaktadır. Bu güncelleştirmeler
kullanıcılar tarafından veya otomatik olarak yapılabilmektedir. Bilgisayarda yüklü
olan güncelleştirmeleri görüntülemek için programlar ve özellikler iletişim
penceresinde yer alan Yüklü Güncelleştirmeleri Görüntüle bağlantısı kullanılabilir
(Resim 26). Bu bağlantı, yüklü olan güncelleştirmeleri görüntülemektedir.
İstenilmesi halinde program kaldırmaya benzer süreçler izlenerek herhangi bir
güncelleştirme de bilgisayar sisteminden kaldırılabilir.
16
WINDOWS 7 - III
Resim 26. Yüklü Güncelleştirmeler
17
WINDOWS 7 - III
Windows Özelliklerini Aç veya Kapat
Windows işletim sistemleri
dizinler, oyunlar, medya, telnet,
arama, yazdırma gibi birçok farklı
özellik barındırmaktadır. Bu
özelliklerin tamamı işletim sistemi
kurulurken aktif halde değildir.
Hizmet veren bir özelliği kapatmak
veya bir özelliği aktif hale getirmek
için Windows Özellikleri Penceresi
kullanılmaktadır (Resim 27).
Windows özellikleri penceresi
Programlar ve Özellikler
penceresindeki Windows
Resim 27. Windows Özellikleri
Özelliklerini Aç veya Kapat bağlantısı
ile görüntülenir. Bileşenler listesi içerisinde onay işareti bulunan bileşenler yüklü,
işareti bulunmayanlar ise yüklenmemiş olanlardır. Bileşenlerin yüklenmesi
esnasında gerekli olan bazı dosyaların, Windows 7 yükleme CD’sinden alınması
gerekebilir. Bu durumda yükleme CD’si bilgisayara takılmalıdır.
Aygıt Yöneticisi
Bilgisayar birden fazla
bileşenden ve harici
donanım birimlerinden
meydana gelmektedir.
Bilgisayar birden fazla
bileşenden ve harici donanım
birimlerinden meydana gelmektedir.
Aygıt Yöneticisi bilgisayarın sahip
olduğu tüm donanımların
listelenmesini sağlamaktadır. Aygıt
yöneticisi kullanılarak her bir
donanım biriminin sürücüsü
yüklenebilir, güncelleştirilebilir veya
kaldırılabilir.
Aygıt yöneticisi penceresi
denetim masasından Aygıt
Resim 28. Aygıt Yöneticisi
Yöneticisi simgesi kullanılarak veya
Bilgisayar Sağ Tuş Menüsü 
Özellikler  Aygıt Yöneticisi yolu izlenerek görüntülenebilir.
Bu pencerede bilgisayarda bulunan ve çalışmasında herhangi bir problem
olmayan donanımlar listelenmektedir. Yüklemesinde sorun bulunan veya
18
WINDOWS 7 - III
çalışmayan aygıtların isimlerinin yanında sarı renkli bir Ünlem işareti bulunur. Ünlem
işareti donanımın bilgisayar tarafından tanınamadığını göstermektedir. Ünlem
işaretli bir donanımın bilgisayara yeniden tanıtılması bu sorunun giderilmesini
sağlar.
Bir donanımın bilgisayara yeniden tanıtılması için ünlem işareti bulunan liste
elemanın üzerine sağ tıklanır ve donanım adı seçildikten sonra sürücüyü güncelleştir
düğmesi kullanılır. Görüntülenen Sürücü Yazılımını Güncelleştir penceresinden
güncel sürücü internet üzerinden veya bilgisayarın depolama birimleri kullanılarak
bulunur ve bilgisayara kurulur (Resim 29).
Resim 29. Sürücü Yazılımını Güncelleştir
Yeni donanım ekleme
Yeni donanımın kullanılabilmesi ve bütün işlevlerini doğru bir şekilde yerine
getirebilmesi için bilgisayara tanıtılması gereklidir. Donanımın bilgisayara tanıtılması
işlemi iki şekilde olur.
Birincisi ve en kolayı, Windows’un takılan yeni donanımı otomatik olarak
algılayıp, gerekli dosyaları varsa kendiliğinden yükleyerek donanımı kullanıma hazır
hale getirmesidir. Bu işlem Tak Kullan (PnP: plug and play) özellikli donanımlar için
geçerlidir. Bu tür donanım üzerinde PnP işareti bulunur. Yüklenecek dosyalar
Windows üzerinde bulunmuyorsa donanım bilgilerine erişim için internet veya
bilgisayarın veri birimlerini kullanır.
Donanım takıldıktan sonra bilgisayar çalıştırıldığında Yeni Donanım Bulundu
iletişim kutusu ile uyarı yapıldıktan sonra Donanım Ekleme Sihirbazı çalıştırılarak
donanımın tanıtılmasına başlanır. Donanım bilgilerini içeren dosyaların disket veya
19
WINDOWS 7 - III
CD üzerinde hangi konumda olduğu belirtilir. Belirtilen konumda donanım ile
uyumlu dosyalar bulunduğu, Windows En Uygun Sürücüyü Yüklemeye Hazır şeklinde
bir uyarı ile bildirilir.
Resim 30. Donanım Ekle
Bilgisayara yeni bir donanım tanıtmanın ikinci yolu ise Denetim Masasından
Aygıtlar ve Yazıcılar simgesini kullanarak Aygıt Ekleme Sihirbazı’nı kullanmaktır
(Resim 30).
Gerçekleştirilecek işlemlerle ilgili bilgilerin verildiği ilk pencerede, Tak ve
Kullan özelliğine sahip donanımlar aranmakta ve listelenmektedir. Listeden
yüklenmek istenen donanım seçildikten sonra otomatik olarak kurulum
gerçekleştirilmektedir.
Resim 31. Aygıt Ekle
20
Özet
WINDOWS 7 - III
•Denetim masası bilgisayarda bulunan donanım ve yazılımların
organizasyonu sağlanmaktadır. Klavyenin imleç hızı ve farenin düğme
yapılandırılması gibi ayarlar denetim masası üzerinden yapılmaktadır.
Bölge ve dil seçenekleri ile dil ayarlamaları, kişiselleştirme ayarları ile
görsel bileşenlerin ve ses ayarlarının yapılması imkanı bulunmaktadır.
Tarih Saat ayarları ile bilgisayarın tarihi, saati ve bulunulan saat dilimi
değiştirilebilmektedir. Programlar ve özellikler bileşeni program ve
Windows özelliklerini değiştirmek ve kaldırmak için kullanılmaktadır.
Bilgisayara yeni bir donanım eklemek için aygıtlar ve yazıcılar bileşeni
kullanılırken yüklü donanımların özellikleri aygıt yöneticisi
penceresinden görülebilmektedir.
21
WINDOWS 7 - III
Değerlendirme
olarak
1. “ …………………… bilgisayar sistemindeki tüm yazılım ve donanım birimlerine
yönelik ayar yapma imkanı tanır.”
Tanımda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
a) Denetim Masası
b) Belgeler
c) Donatılar
d) Aygıtlar ve Yazıcılar
e) Yardım ve Destek
2. Fare özellikleri penceresindeki tıklama kilidi seçeneğinin görevi nedir?
a) Birincil ve ikincil düğme ayarını değiştirme
b) Çift tıklama hızını ayarlama
c) Fare tuşu sürekli basılı tutulmadan işlem yapma
d) Fare işaretçisinin görüntüsünü değiştirme
e) CTRL tuşu ile işaretçinin yerini belirleme
3. Aşağıdakilerden hangisi Denetim Masasındaki Bölge ve Dil aracı yardımıyla
yapılan ayarlardan biri değildir?
a) Geçerli konum bilgisini belirleme
b) Klavye türünü değiştirme
c) Sayı görüntülemedeki ondalık ayracı belirleme
d) Ekran koruyucu seçeneklerini değiştirme
e) Tarih görüntüleme ayarını değiştirm
22
WINDOWS 7 - III
4. Aşağıdakilerden hangisi kişiselleştirme penceresi yardımıyla yapılabilecek
ayarlardan biri değildir?
a) Masaüstü arka planı
b) Pencere rengi ve görünümü
c) Masaüstü simgelerinin görüntülenmesi
d) Çözünürlük ayarları
e) Tarih ve saat ayarı
5. Aşağıdakilerden hangisi Denetim Masasındaki Programlar ve Özellikler
penceresi yardımıyla yapılır?
a) Yazıcı ayarları
b) Monitör seçimi
c) Program kaldırma
d) Aygıt ayarları
e) Sürücü güncelleme
Cevap Anahtarı
1.A, 2.C, 3.D, 4.E, 5.C
23
WINDOWS 7 - III
EK
BİLGİSAYARA YAZICI EKLEME/TANITMA
Bilgilerin resimlerin ve
grafiklerin yazdırılması
için bilgisayarda yüklü
en az bir yazıcının
olması gerekir.
Metin, resim, grafik gibi belgelerin yazdırılması için yazıcılardan faydalanılır.
Bir belgeyi çıktı alabilmek için bilgisayarda en az bir yazıcının yüklü olması gerekir.
Birden fazla ve farklı amaçlar için yazıcılar tanıtılmış olsa bile bir anda sadece bir
yazıcıdan çıktı alınabilir. Yazıcılar klasörüne;
 Başlat  Aygıtlar ve Yazıcılar,
 Başlat Denetim Masası Aygıtlar ve Yazıcılar yolları kullanılarak
erişilebilir.
Bu klasörde bilgisayarda tanımlı bulunan aygıtlar ve yazıcıların listesi
bulunur (Resim 32). Yazıcı Ekle düğmesi kullanılarak yazıcı ekle penceresi
görüntülenir.
Resim 32. Aygıtlar ve Yazıcılar Penceresi
Yazıcı ekle penceresinde yapılan işlemler sırasıyla;
 Ne tür yazıcı eklenmek istediğinin belirlenmesi
 Yazıcı bağlantı noktasının seçimi
24
WINDOWS 7 - III
 Üretici ve yazıcı modelleri listesinden yüklenmek istenen yazıcının
seçilmesi
 Yazıcı adının belirlenmesi
 Yazıcının paylaşım ayarının yapılması (Ağ Bağlantısı olan bilgisayarlar
için)
 Kurulum işleminin tamamlanması olarak sıralanabilir.
Adım Adım Yazıcı Kurulumu
Adım 1- Yazıcı eklemek
için Yazıcı Ekle simgesi çift
tıklanarak Yazıcı Görevleri
bölümünde Yazıcı Ekleme
Sihirbazı çalıştırılır. İlk olarak
kullanılacak yazıcının birkaç
bilgisayar tarafından Ağ
Yazıcısı şeklinde mi, yoksa
sadece bağlı bulunan bilgisayar
tarafından Yerel Yazıcı olarak mı
kullanılacağı belirtilir (Resim 33).
Resim 33. Yazıcı Ekle
Ağ yazıcısı olarak kullanılacak yazıcıyı tanımlarken, Yerel Yazıcı tanımlama
adımlarına ek olarak bir iletişim kutusu daha karşımıza çıkar. Farklı olan bu iletişim
kutusunun, yazıcının ağ üzerinde hangi bilgisayara bağlı olduğu belirtilecektir. Bu
adımdan sonraki iletişim kutuları, her iki tür yazıcı kurulumu için aynıdır.
İleri düğmesine
tıklandığında gelen bir
sonraki iletişim kutusu
ile yazıcının bilgisayara
hangi iletişim
noktasından bağlı olduğu
belirtilir (Resim 34).
Bağlantı noktaları
belirtilirken, başka
donanım tarafından
kullanılmayan bir
bağlantı noktası
olmasına dikkat edilmelidir.
Resim 34. Yazıcı Bağlantı Noktası
25
WINDOWS 7 - III
İleri düğmesi tıklanarak kurulacak yazıcının üretici firmasının ve modelinin
belirleneceği iletişim kutusu görüntülenir.
Sol bölümde üretici
firmalar, sağ bölümde ise
firmaya ait yazıcı
modelleri yer almaktadır
(Resim 35). Listede
bulunmayan yazıcı marka
ve modelleri için yükleme
işleminde, ilgili yazıcı
firması tarafından
sağlanan sürücü
dosyalarını içeren, disket
veya CD kullanılmalıdır.
Bu disket veya CD’lerin
Resim 35. Üretici ve Marka Seçimi
kullanılması için Disketi
Var düğmesi tıklanmalı ve dosyanın konumu ve sürücü bilgisi belirtilmelidir.
İleri düğmesi tıklanarak bir açılan sonraki pencere ile yazıcının adlandırılması
ve bilgisayarda Varsayılan olarak
kullanılıp kullanılmayacağı belirtilir
(Resim 36).
Bir yazıcının Varsayılan olarak
ayarlanması, birden fazla yazıcının
bilgisayarda tanımlı olduğu
durumda, çıktı alırken bilgisayarda o
anda Varsayılan olarak belirlenen
yazıcının kullanılacağı anlamına gelir.
Çünkü bir belge yazıcıya
Resim 36. Kurulumun Tamamlanması
gönderilirken belirtilen yazıcıya
uygun kodlar kullanarak gönderir.
Son olarak yazıcı ekleme işleminin başarılı olup olmadığın test edilmesi
amacıyla bir deneme sayfası istenilip istenmediği sorgulanır (Resim 36). Evet
işaretlenerek Son düğmesi tıklandığında, işlem tamamlanarak yazıcıdan bir deneme
sayfası alınır. Hayır işaretlenerek Son düğmesi tıklandığında, işlem deneme sayfası
alınmadan tamamlanmış olur.
26
İÇİNDEKİLER
WINDOWS 7 - IV
• Donatılar
• Not defteri
• WordPad
• Paint
• Hesap makinesi
• Ses kaydedicisi
• Sistemi geri yükleme
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
HEDEFLER
• Donatılar bölümünü ve
özelliklerini bilecek,
• Not defteri programını
kullanabilecek,
• WordPad programını
kullanabilecek,
• Paint programını kullanabilecek,
• Hesap makinesini kullanabilecek,
• Ses kaydedicisini kullanabilecek,
• Sistemi geri yükleyebileceksiniz.
ÜNİTE
7
WINDOWS 7 - IV
GİRİŞ
Windows kurulurken
bazı küçük programlar
da bilgisayara
yüklenmektedir.
Windows kurulurken bazı küçük programlar da bilgisayara otomatik olarak
yüklenmiş olur. Bu programlar kullanıcının bazı ihtiyaçlarını asgari düzeyde
karşılayacak özelliklere sahiptir. Bu programlar arasında kelime işlemci, görüntü
düzenleyici, çeşitli oyunlar, hesap makinesi gibi programlar bulunmaktadır. Bu
ünitede Windows 7 işletim sistemiyle birlikte gelen ve donatılar bölümü altındaki
Not Defteri, Wordpad, Paint, Hesap Makinesi, Ses Kaydedicisi ve Sistemi Geri
Yükleme programlarına yer verilmiştir.
DONATILAR
Donatılar işletim sistemiyle birlikte
gelen programların yer aldığı bölümdür. Bu
programlara BaşlatTüm Programlar
Donatılar adımlarıyla ulaşılır. Programlar
donatılar menüsünde bulunmuyorsa,
Windows Özelliklerini Aç veya Kapat başlığı
işlemleri ile kullanıcı tarafından sonradan da
yüklenebilir (Resim 1).
Not Defteri (Notepad)
Not defteri, sadece
metin oluşturmak için
kullanılan basit bir
kelime işlemcidir.
Resim 1. Donatılar
Sadece metin oluşturmak için
kullanılan basit bir kelime işlemci
programıdır. Not Defteri programına
BaşlatTüm Programlar
DonatılarNot Defteri adımları ile
veya Başlat menüsündeki arama
kutusuna “notepad” yazarak
erişilebilir (Resim 2).
Not Defteri programında grafik
ve resim bileşenleri kullanılamaz. Bu
Resim 2. Not Defteri
programda basit metinler oluşturulur
ve metin üzerinde yazı tipi, boyutu gibi ayarlamalar yapılır. Not defterinde
kaydedilen metin dosyası uzantısı TXT’dir. Bu dosyanın simgesi ise not defteri
görünümündedir.
Menülerdeki komutlar, tüm Windows programlarına benzer yapıdadır. Not
defterindeki Dosya, Düzen, Biçim, Görünüm ve Yardım menüleri aşağıda
anlatılmıştır.
2
WINDOWS 7 - IV
Dosya menüsü
Yeni belge oluşturma, belge kaydetme ve yazdırma gibi işlemler bu menü
altından yapılabilmektedir.
Yeni (CTRL + N): Geçerli belgenin kapatılarak yeni bir metin belgesi
oluşturulması için verilen komuttur. Kapatılacak olan belge kaydedilmemiş ise
kaydedilip kaydedilmeyeceği sorulur. Verilen cevaptan sonra yeni belge açılır.
Aç (CTRL + O): Daha önceden kaydedilmiş olan bir metin belgesini, konum ve
dosya ismi belirterek açmak için kullanılır.
Kaydet (CTRL + S): Belgenin kaydedilmesi için verilecek komuttur. Belge ilk
defa kaydediliyorsa, belgeye bir isim verilmesi ve kaydedilme konumunun
belirlenmesi istenir.
Farklı Kaydet: Aktif belgenin adının veya kaydedilme konumunun
değiştirilerek kaydedilmesini sağlar.
Sayfa Yapısı: Belgenin kenar boşluklarını ve sayfa boyutunun belirlendiği
iletişim penceresinin görüntülenmesini sağlayan komuttur. Bu komutla Sayfa Yapısı
penceresi görüntülenir. Sayafa yapısı penceresi ile kağıt boyutu, kağıt yönü, altbilgi
ve üstbilgi ayarları belirlenebilir (Resim 3).
Yazdır: Belgenin yazıcıya gönderilmesini sağlayan komuttur.
Çıkış: Not defteri ve metin belgesinin kapatılması için kullanılan komuttur.
Pencerenin sağ üst köşesindeki
düğmesiyle de çıkış işlmei gerçekleştirilebilir.
Belge, çıkış işleminden önce kaydedilip kaydedilmeyeceği sorularak kapatılır.
Resim 3. Sayfa Yapısı
3
WINDOWS 7 - IV
Düzen menüsü
Kes, kopyala, yapıştır, bul gibi işlemlerin komutlarının bulunduğu menüdür.
Geri Al: Yapılan en son işlemi geri alan komuttur. Yanlışlıkla yapılan ekleme
ve silme işlemlerinde sıkça kullanılır.
Kes – Kopyala – Yapıştır: Dosya ve klasör bölümündekine benzer bir şekilde
Kes – Kopyala – Yapıştır işlemleriyle metinler kopyalanabilir ve başka konumlara
taşınabilir.
Bul: Belge içerisinde bir
ifadeyi aramak için kullanılır.
Arama işlemi için küçük büyük
harf duyarlılığı ve arama yönü
belirtilebilir. “Ctrl + F” tuş
Resim 4. Bul
kombinasyonu Bul iletişim
penceresini görüntülemede kullanılır (Resim 4). Aranan ifade metin kutusuna
yazıldıktan sonra “Sonrakini Bul” düğmesi tıklanır. Aranan ifade metin içerisinde
yer alıyorsa imleç ifade üzerine konumlanır.
Değiştir (CTRL+H): Belge içerisinde bir metnin başka bir metin ile
değiştirilmesini sağlar. Değiştirme işlemi için küçük büyük harf duyarlılığı ve sadece
belirtilen sözcük başlı başına aranarak değiştirilmesi gibi seçenekler belirtilebilir.
Örneğin bir belge içerisindeki tüm “mouse” ifadelerinin “fare” ifadesiyle
değiştirilmesi gerektiğinde Değiştir alt menüsü yardımıyla bu işlem kolayca
yapılabilir.
Biçim menüsü
Metinlerin yerleşimi ve yazı tipi
ayarları bu menü içerisinden yapılır.
Sözcük Kaydır: Komut seçili
durumda ise yazılan metin belgesinin
pencerenin boyutuna sığdırılmasını
sağlar. Seçili değilse yazılan metin,
paragraf oluşturmak için ENTER tuşuna
basılıncaya kadar tek satır üzerinde sağa
doğru devam eder.
Yazı Tipi: Belgenin tamamı için
geçerli olacak, yazı tipi ve büyüklüğünün
ayarlanacağı iletişim penceresini
gösterir (Resim 5).
Resim 5. Yazı Tipi
4
WINDOWS 7 - IV
WordPad
Wordpad, resim grafik
ve metin biçimlendirme
işlemlerini
desteklemektedir.
WordPad Windows 7 işletim sistemi ile birlikte gelen bir kelime işlemci
programıdır (Resim 6). WordPad programı not defterinden daha gelişmiş
özelliklere sahiptir ve oldukça kullanışlıdır. WordPad; resim, grafik ve metin
biçimlendirme işlemlerini desteklemektedir. WordPad programı BaşlatTüm
Programlar DonatılarWordPad adımları ile veya Başlat menüsündeki arama
kutusuna “WordPad” yazarak çalıştırılabilir. WordPad programında kaydedilen
belgenin uzantısı RTF’tir. Bu programın menüleri Not Defteri programı ile paralellik
göstermektedir.
Resim 6. WordPad Program Penceresi
Hızlı erişim araç çubuğu ve dosya menüsü
Kayıt, yazdırma ve sayfa yapısına yönelik işlemlerin komutlarını
barındırmaktadır. Not defterinin anlatıldığı bölümdeki dosya menüsüne benzer bir
menüdür. Bu menüde farklı olarak “E-postada Gönder” ve “Baskı Önizleme”
seçenekleri bulunmaktadır.
5
WINDOWS 7 - IV
Resim 7. WordPad Program Penceresi
E-postada Gönder: Belgenin elektronik posta olarak gönderilmesini sağlar.
Bunun için elektronik posta gönderici programın yüklü olması gerekir.
Baskı Önizleme: Belgenin yazdırılmadan önce kenar boşlukları ile kağıt
üzerindeki baskının ne şekilde olacağının görüntülenmesini sağlar.
Resim 8. Baskı Önizleme
6
WINDOWS 7 - IV
Sekmeler
WordPad programı diğer Microsoft patentli programlar gibi şerit mantığına
sahip bir programdır. Bu programdaki şeritte Giriş ve Görünüm olmak üzere 2 adet
sekme bulunmaktadır.
Giriş sekmesi
Giriş sekmesi metin organizasyonu ve nesne ekleme için gerekli komutları
barındırır. Bu sekmede Pano, Yazı Tipi, Paragraf, Ekle ve Düzenleme grupları
bulunmaktadır (Resim 10).
Resim 9. Giriş Sekmesi
Pano Grubu: Kes, kopyala, yapıştır araçları bu grupta yer alır.
Yazı Tipi Grubu: Font, renk, boyut, kalın, italik vb. metin ayarları için gerekli
komutlar bu grupta yer alır.
Paragraf Grubu: Hizalama seçenekleri, satır aralıkları ve girinti ayarları bu
gruptaki bileşenler yardımıyla yapılır.
Ekle Grubu: Belgeye resim, çizim vb. nesneler eklemede kullanılacak
araçları barındırır.
Düzenleme Grubu: Bul, Değiştir, Tümünü Seç komutları bu grup altında yer
alır.
Görünüm sekmesi
Bu sekmedeki seçeneklerin büyük bir kısmı işlem yapılacak metin ya da
nesne seçildikten sonra aktif hale gelir. Örneğin metnin bir kısmının rengi
değiştirileceği zaman metin seçildikten sonra renk değiştirme düğmesi
tıklanır. Aksi halde düğmeler pasif durumdadır. Görünüm sekmesinde yakınlaştır,
göster veya gizle ve ayarlar grubu yer alır (Resim 4).
Resim 10. Görünüm Sekmesi
7
WINDOWS 7 - IV
Yakınlaştır grubu: Belgenin ekranda hangi oranda görüntüleneceğini
belirlemede kullanılır.
Göster veya gizle grubu: Bu gruptaki komutlar cetvel ve durum çubuğunun
görüntülenmesini veya iptal edilmesini sağlar.
Ayarlar grubu: Bu gruptaki bileşenler metnin tek satırda kalmasını, pencere
genişliğine sığdırılmasını ve cetvel boyutuna göre ölçeklendirilmesini sağlar.
Ölçü birimleri, cetvel ve sayfa yapısı için ölçü birimi belirlemek için kullanılır.
Belge için ölçü birimi olarak inç, santimetre, nokta veya pika birimlerinden biri
tercih edilebilir. Standart seçim santimetredir.
Paint
Paint ile resim
çizilebileceği gibi
tarayıcı (Scanner) veya
başka bir ortamdan
alınan resimler
üzerinde değişiklikler
de yapılabilmektedir.
Paint programı resim bir grafik düzenleyicisidir. BaşlatTüm Programlar
DonatılarPaint adımıyla veya Başlat menüsünde bulunan arama kutusuna
Mspaint.exe yazılarak çalıştırılır. Paint ile resim çizilebileceği gibi başka bir
ortamdan alınan resimler üzerinde değişiklikler de yapılabilir. Programın
menülerinde, Wordpad ve Not Defteri programları ile benzerlik gösteren birçok
seçenek bulunur. Aşağıda bu programlardaki bileşenlerden farklı olan komutlara
yer verilecektir. Paint programında dosya menüsü ve hızlı başlat araç çubuğu ile
giriş ve görünüm sekmeleri bulunmaktadır (Resim 12).
Resim 11. Paint
8
WINDOWS 7 - IV
Dosya Menüsü
Yeni belge oluşturma, belgeyi yazdırma ve gönderme gibi işlemler bu menü
altından yapılabilmektedir.
Masaüstü Arkaplanı Olarak Ayarla: Dosya menüsünde yer alan masaüstü
arka planı olarak ayarla seçeneği Paint programında aktif olan pencere
görüntüsünün masaüstü arka planı olarak belirlenmesini sağlar. Bu seçenek altında
Doldur, Döşe ve Ortala olmak üzere 3 adet bileşen bulunmaktadır (Resim 13). Bu
işlem için öncelikle dosya
kaydedilmelidir.
1. Doldur: Düzenleme
sayfasındaki görüntünün, ekranı
tamamen kaplayacak şekilde
arkaplan olarak ayarlanmasını sağlar.
2. Döşe: Düzenleme
sayfasındaki görüntünün, resim
boyutu aynı kalmak üzere ekranı
kapatacak şekilde çoğaltılır.
3. Ortala: Düzenleme
sayfasındaki görüntünün resim
boyutu aynı kalmak üzere ekranı
ortalayacak şekilde yerleştirilmesinde
kullanılır.
Resim 12. Doldur - Döşe - Ortala
Giriş sekmesi
Bu sekme Pano, Resim, Araçlar, Şekiller ve Renkler olmak üzere 5 gruptan
oluşmaktadır (Resim 14).
Pano grubunda kes,
kopyala, yapıştır
işlemleri yapılmaktadır.
Pano grubunda kes, kopyala, yapıştır işlemleri yapılır. Resim grubu seç, kırp,
boyutlandır gibi resmi organize etmede kullanılan araçları içerir. Araçlar grubu
boyama ve fırça araçlarıyla resmi düzenlemeye yardımcı olur. Şekiller grubu hazır
şekilleri resme eklemeye olanak verirken, renkler grubu ise nesnelerin ve araçların
renklerini ayarlamak için kullanılır.
9
WINDOWS 7 - IV
Sık kullanılan araçlar;
Seç: Resim üzerinde dikdörtgen ve daire biçiminde belli bir alanı seçmek
için kullanılır. Düğme tıklandıktan sonra fare basılı tutulup hareket
ettirilerek çizim alanı üzerinde bir seçim alanı oluşturulur. Serbest seçim
yapmak için
seçeneği kullanılır. Seçim alanı düzgün diktörtgen şeklindedir.
Seçimden vazgeçmek için ESC tuşuna basılmalıdır.
Silgi: Bu araç seçildiği zaman fare işaretçisi silgi şeklini alır. Silginin ebatları
boyut bölümü kullanılarak değiştirilebilir. Fare resim üzerine tıklanarak,
sürüklendiği alanı arka plan rengine boyar.
Renkle Doldur: Bu seçenek, fare ile tıklanan noktanın renk doygunluğuna
göre belirlenen alanı, renk kutusundan alınan renk ile boyar.
Renk Al: Resmin üzerindeki bir noktadan renk almak için kullanılır. Bu araçla
resmin bir alanı seçildiği zaman alınan renk, renkler grubundaki “1. Renk”
alanında görüntülenir.
Büyüteç: Resmi alt seçeneklerde belirtilen oranda büyütür veya küçültür.
Kalem: Renk kutusundan alınan renk ile serbest çizim yapma imkanı sunar.
Fare görüntüsü kalem görüntüsünü alır ve farenin sol tuşu basılı tutularak
çizim yapılır.
Fırçalar: Resmi serbest boyamada kullanılır. Dört ayrı türde ve her tür için
üç ayrı büyüklükte fırça seçenekleri bulunmaktadır. Fare sağ tuşu ile “1.
Renk” alanındaki renk, sol tuşu ile de “2. Renk” alanındaki renk kullanılarak
boyama yapılır. Bu işlem kalem, püskürtme kabı gibi birçok aracın kullanımında
aynıdır.
Püskürtme Kabı: Sprey boya ile boyama yapmada kullanılır.
Metin: Çizim alanı içerisine metin eklemek için kullanılır. Bu araç
seçildiğinde fare işaretçisi “+” şeklini alır ve metin yazmak için farenin sol
tuşu yardımıyla bir metin kutusu çizilir. Metin yazma işlemi sona erdiğinde metin,
resme dönüşür.
10
WINDOWS 7 - IV
Şekiller grubu düğmeleri;
Çizgi: Düz ve eğik çizgiler çizmek için kullanılır.
Kıvrım: Eğri çizmek için kullanılır. İlk olarak çizilen düz çizgi eğim verilecek
noktadan fare ile tutulur ve eğim yönünde hareket ettirilir. Çizim işi
bittiğinde fare boş bir alana tıklanmalıdır.
Dikdörtgen: Kare ve dikdörtgen çizmek için kullanılır. Bunlar; saydam, arka
alan rengi ile dolgulu ve çizgi rengi dolgulu gibi üç alt seçeneği vardır. Kare
çizmek için çizim esnasında Shift tuşuna basılı tutulmalıdır.
Çokgen: Çokgen çizmek için kullanılır. İlk kenar çizildikten sonra köşe
oluşturulacak noktalara fare tıklanarak kenarlar birleştirilir. Son köşede fare
çift tıklanmalıdır.
Elips: Elips ve daire çizmek için kullanılır. Tam bir daire çizmek için çizim
anında Shift tuşu basılı tutulmalıdır.
Yuvarlatılmış Dikdörtgen: Köşe noktaları yuvarlatılmış dikdörtgen ve kare
çizmek için kullanılır.
Not: Paint ile çizim yaparken, kare, daire, 45 veya 90 derecelik açı gibi düzgün
şekiller ve çizgiler çizmek için fare ile birlikte klavyeden SHIFT tuşuna basılmalıdır.
Hesap Makinesi
Hesap mainesi,
görünüm menüsü
yardımıyla Basit ve
Bilimsel olarak
ayarlanabilmektedir.
Hesap makinesi matematiksel işlemler için tasarlanmış bir programdır
(Resim 15). Basit ve fonksiyonel olarak iki şekilde kullanılabilen hesaplayıcıdır.
BaşlatTüm ProgramlarDonatılarHesap Makinesi adımıyla veya Başlat
menüsünde bulunan arama kutusuna Calc yazılarak çalıştırılır.
Görünüm menüsü yardımıyla Basit ve Bilimsel olarak ayarlanabilir. Bilimsel
kullanımda trigonometrik fonksiyonlar dışında ikili, sekizli, on altılı, sayı
sistemlerine göre de işlem yapılabilmektedir.
Resim 14. Hesap Makinesi Bilimsel Görünümü
11
WINDOWS 7 - IV
Ses Kaydedicisi
Ses kaydedicisi,
bilgisayar yardımıyla
dijital ses kaydı
yapabilen bir
programdır.
Ses kaydedicisi bilgisayar yardımıyla dijital ses kaydı yapma imkanı tanıyan
bir programdır. Windows donatılarından olan bu program, Başlat  Tüm
Programlar Donatılar  Ses Kaydedicisi yolu izlenerek çalıştırılır (Resim 16). Bir
mikrofon aracılığıyla alınan sesler dosya olarak kaydedilir. Kaydedilen ses
dosyasının uzantısı WAV olur.
Menüleri yardımıyla, ses dosyasına çeşitli eklemeler yapmak ve çalma
hızlarını değiştirmek mümkündür.
Resim 15. Ses Kaydedicisi
Sistem Geri Yükleme
Sistem geri yükleme,
bilgisayarın sistem
hatalarından dolayı
çalışamaz duruma
gelmesi durumunda
kullanılmaktadır.
Sistem geri yükleme işletim
sistemi ayarlarının geçmiş bir
tarihe göre yeniden
düzenlenmesini sağlamada
kullanılır. BaşlatTüm
Programlar Donatılar Sistem
Araçları Sistem Geri Yükleme
yolu izlenerek çalıştırılır (Resim
17). Sistemi geri yükleme ile
bilgisayarın sistem hatalarından
dolayı çalışamaz duruma gelmesi
durumunda sorunsuz çalıştığı
Resim 16. Sistem Geri Yükleme
herhangi bir gündeki ayarlarına geri
dönmesi sağlanabilir. Bu programı kullanabilmek için bilgisayarın sorunsuz çalıştığı
bir zamanda Geri Yükleme Noktası oluşturulmuş olması gerekir. Geri yükleme
noktasına dönülmesi durumunda kullanıcı tarafından kaydedilen belgeler, geçmiş
veya sık kullanılanlar listesi gibi kişisel bilgiler kaybedilmez.
Geri yükleme noktası oluştururken bir ad ile tanımlanması istenir, ayrıca
günün tarih ve saati otomatik olarak alınarak ismin yanına eklenir. Sistem geri
yükleme gerektiği durumda geri yükleme noktalarından hangisine dönülmek
istendiği bir takvim üzerinde belirtilerek bilgisayar yeniden başlatılır.
12
Özet
WINDOWS 7 - IV
•Donatılar bölümü Windows işletim sistemi ile birlikte gelen ücretsiz ve
çok kullanışlı olan programların erişimi için kullanılan bölümdür. Bu
bölümde sistem özelliklerini organize etme ve belge, resim, ses vb.
oluşturma için kullanılabilecek birçok program bulumaktadır. Not defteri
sadece metin oluşturmak için kullanılabilirken Worpad görsel destekli
metinler oluşturmada kullanılır. Karakter eşlem programı klavye ile
oluşturulamayan özel karakterleri metinlere eklemede kullanılmaktadır.
Paint programı, içinde barındırdığı araçlar ile resim oluşturma ve
resimleri düzenleme işlemlerine imkan veren bir programdır. Hesap
makinesi bilimsel ve basit olamk üzere iki farklı yapıda
kullanılabilmektedir. Disk yazılan program dosyalarının biraraya
getirilmesi için disk birleştirici isimli yazılım kullanılmaktadır. Ayrıca
sistemi geri yükleme programı ile sistem daha önceki bir tarihe
döndürülebilir. Bu işlemden dosya ve programlar etkilenmez.
13
WINDOWS 7 - IV
Değerlendirme
olarak
1.
a)
b)
c)
d)
e)
Aşağıdaki işlemlerden not defteri programında yapılamaz?
Metne resim ekleme
Yazı tipini değiştirme
Yazı boyutunu değiştirme
Belge yazdırma
Sözcük kaydırma
2. WordPad programında bir belge kaydedilirken varsayılan dosya uzantısı
a) TXT
b) RTF
c) DOC
d) XLS
e) PDF
3.
a)
b)
c)
d)
e)
Donatılar bölümündeki Paint programı hangi amaçla kullanılmaktadır?
Metin oluşturma
Sunum hazırlama
Veri depolama
Hesaplama yapma
Resim yapma
4. Ses kaydedicisi programını görüntülemek için azlenmesi gereken yol
a) Başlat  Tüm Programlar  Donatılar  Ses Kaydedicisi
b) Başlat  Tüm Programlar  Donatılar  Ses  Ses Kaydedicisi
c) Başlat  Tüm Programlar  Donatılar  Eğlence  Ses Kaydedicisi
d) Başlat  Tüm Programlar  Donatılar  Donatım  Ses Kaydedicisi
e) Başlat  Tüm Programlar  Donatılar  Sistem Araçları Ses Kaydedicisi
5.
a)
b)
c)
d)
e)
Sistemi geri yükleme ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Sistemi geri yüklemek için geri yükleme noktasının olması gerekir
Geri yükleme noktası otomatik olarak oluşturulabilir
Geri yükleme işleminde program ve sürücüler etkilenir
Geri yükleme işlemi belgeleri etkiler
Birden fazla geri yükleme noktası oluşturulabilir
Cevap Anahtarı
1.A, 2.B, 3.E, 4.A, 5.D
14
WINDOWS 7 - IV
EK
Sistem geri yükleme noktası oluşturma
Windows belirli aralıklarla otomatik olarak geri yükleme noktası
oluşturabilmektedir. Geri yükleme noktası bilgisayarın sistem dosyalarının
depolanmış durumunun gösterimidir. Geri yükleme noktası, daha önceki bir tarihe
ait sistem dosyalarını bilgisayara geri yüklemek amacıyla kullanılabilir. Bilgisayarda
bir değişiklik algılandığında ve bilgisayara bir sürücü veya program yüklendiğinde
Sistem Geri Yükleme programı tarafından otomatik olarak geri yükleme noktaları
oluşturulur. Ayrıca istenildiği zaman kullanıcı tarafından manuel olarak de geri
yükleme noktası oluşturulabilir. Bu işlem için Bigisayar sağ tuş menüsü  Özellikler
yolu izlenerek Sistem penceresi görüntülenir (Resim 18).
Resim 17. Sistem
15
WINDOWS 7 - IV
Sistem penceresinden Sistem Koruması bağlantısı kullanılarak Sistem
Özellikleri penceresi görüntülenir. Bu penceredeki Sistem Koruması sekmesinde
bulunan Oluştur düğmesi kullanılarak yeni bir geri yükleme noktası oluşturulabilir
(Resim 19).
Resim 18. Sistem Özellikleri
Oluştur düğmesinin kullanımı ile geçerli tarih ve saate eklenmesi için bir
açıklama girilmesi istenir. Bu açıklama geri yükleme noktasının oluşturulma
sebebini hatırlamada kolaylık sağlar (Resim 20).
Resim 19. Geri Yükleme Noktası Açıklaması
16
WINDOWS 7 - IV
Adım Adım Sistem Geri Yükleme
Sistemi geri yüklemek için aşağıdaki adımlar izlenmelidir.
BaşlatTüm Programlar Donatılar Sistem Araçları Sistem Geri
Yükleme yolu izlenerek program çalıştırılır.
Resim 20. Sistem Geri Yükleme
İleri düğmesi kullanılarak bir geri yükleme noktası belirlenir.
Resim 21. Geri Yükleme Noktası Belirleme
17
WINDOWS 7 - IV
Bu adımda geri yükleme noktasına ilişkin son kontrol yapılır. Ayrıca geri
yükleme işlemi sonrasında etkilenen program olup olmayacağı bu adımda
taranabilir.
Resim 22. Geri Yükleme Noktasını Doğrulama
Etkilenen programları tara bağlantısı kullanıldığında program, işlem
sonrasında silinecek veya düzgün çalışamayacak program ve sürücüleri listeler.
Resim 23. Etkilenen Programlar ve Sürücüler
18
WINDOWS 7 - IV
Bu adımda Son düğmesine basıldıktan sonra bir daha geri dönülemeyeceğini
ve bu işlemin yarıda kesilemeyeceğini bildiren bir mesaj kutusu görüntülenir. Bu
mesaj kutusundaki Evet seçeneğinin kullanımı Sistem Geri Yükleme işleminin
başlatılmasını, Hayır seçeneğinin kullanımı ise bir önceki adıma geri dönülmesini
sağlar.
Resim 24. Sistem Geri Yükleme Uyarı Mesajı
19
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
WORD 2010
• Word 2010 Penceresi
• Dosya Menüsü
• Şerit Yapısı
• Sekmeler ve Özellikleri
• Word 2010 programının
genel özelliklerini bilecek
• Word penceresinin
özelliklerini ifade edebilecek
• Dosya menüsünün
özelliklerini kullanabilecek
• Şerit ve özelliklerinden
haberdar olacak, sekmeleri
kullanabilecek
• Word programındaki temel
işlemleri yapabileceksiniz.
TEMEL BİLGİ
TEKNOLOJİLERİ
ÜNİTE
8
Word 2010
GİRİŞ
Kelime işlemci
programları çeşitli
metinler oluşturma ve
organize etme imkanı
sağlayan yazılımlardır.
Çeşitli metinler oluşturma ve organize etme imkanı sağlayan yazılımlar
kelime işlemci programları olarak tanımlanır. En yaygın kelime işlemcilerden biri
olan Word, Microsoft firmasının üretmiş olduğu Office pakeinde yer alır. Office
paket programının piyasadaki son sürümü Office 2010’dur. Office paket programı
ayrıca Excel, PowerPoint, Access, Outlook gibi uygulamaları da içermektedir. Bu
ünitede Office paketinin genel yapısı, Word 2010 programı üzerinden anlatılmıştır.
Sonraki ünitelerde programların da detaylı kullanımları anlatılacaktır.
Word’ün Çalıştırılması ve Çalışma Ekranı
Word programını çalıştırmak için, Başlat  Tüm programlar  Microsoft
Office  Microsoft Office Word 2010 adımları izlenir. Ayrıca herhangi bir
pencerede Sağ tuş menüsünden  Yeni  Yeni Microsoft Word Belgesi
seçeneğiyle boş bir Word dosyası açılabilir. Diğer pencerelerde de olduğu gibi
Kapat düğmesi
ve Dosya  Çıkış adımları ile Word programı kapatılır.
Word Program Penceresi
Word 2010 program penceresi önceki sürüm Office Programlarının
pencerelerinden biraz farklıdır. Genel olarak Word 2010 penceresine bakıldığı
zaman birçok bileşenden oluşan bir yapı görülmektedir. Bu yapıların isimleri ve
görevleri numaralandırılarak kısaca anlatılmıştır (Resim 1).
Resim 1. Word 2010 Program Penceresi
2
Word 2010
1. Başlık Çubuğu: Düzenlenmekte olan belgenin dosya adını ve kullanılan
Office yazılımın adının görüntülendiği bölümdür.
2. Dosya Menüsü: Yeni, Aç, Farklı Kaydet, Yazdır ve Kapat gibi temel
komutları kullanmaya imkan veren menüdür.
3. Hızlı Erişim Çubuğu: Kaydet ve Geri Al gibi sık kullanılan komutlar burada
bulunur. Kullanıcı isterse en çok kullandığı komutları hızlı erişimi çubuğuna
ekleyebilir.
4. Şerit: Programda kullanılacak komutların tamamı şerit üzerinde bulunur.
Diğer yazılımlardaki "Menüler" veya "araç çubukları" ile aynı işleve sahiptir. Şeritte
yer alan sekmeler benzer komutları gruplayarak kolay kullanım olanağı sağlar.
5. Düzenleme Alanı: Kullanılan belgenin görüntülendiği, oluşturulduğu ve
organize edildiği alandır. Yapılan değişiklikler anında görülebilmektedir.
6. Görünüm Düğmeleri: Belge görünümlerini değiştirmek için kullanılır.
7. Kaydırma Çubukları: Bu çubuklar, pencerenin görünmeyen bölümlerinin
görünmesine olanak verir. Çubukların iki ucundaki küçük oklar tıklanarak ya da
kaydırma çubuğu üzerindeki bar sürüklenerek pencere içerisindeki diğer bölümler
görüntülenir.
8. Yakınlaştırma Kaydırıcısı: Bu araç belgenin hangi oranda
görüntüleneceğini ayarlamada kullanılır.
9. Durum Çubuğu: Aktif olan belgeyle ilgili sayfa sayısı, sözcük sayısı,
varsayılan dil gibi bilgilerin görüntülendiği bölümdür.
Kaydetme Seçenekleri
Word programında
oluşturulan belgeyi
kaydetmek için hızlı
erişim araç
çubuğundaki kaydet
düğmesi
kullanılmaktadır.
(CTRL + S)
Word programında
oluşturulan belgeyi
kaydetmek için hızlı erişim
araç çubuğundaki kaydet
düğmesi
kullanılır (CTRL + S). Kaydet
düğmesi seçildikten sonra
Farklı kaydet penceresi
Resim 2. Farklı Kaydet Penceresi
3
Word 2010
Kayıt türü alanından
farklı dosya türleri ile
kayıt yapılabilmektedir.
Word programının
uzantısı docx’tir.
Farklı kaydet penceresindeki dosya adı, konumu ve kayıt türü belirlendikten
sonra kaydet düğmesi kullanılarak belge istenilen konuma istenilen isimde
kaydedilir. Kayıt esnasında dosya adı kısmına belgenin ismi yazılır. Ayrıca kayıt türü
alanından farklı dosya türleri ile kayıt yapılabilir. Kayıt türü değiştirilmez ise
standart olarak Office 2010 Word belgesi olarak (dosya adı.docx) kayıt
gerçekleştirilir. Farklı kaydet penceresinde yer alan Word’ün önceki sürümleriyle
uyumluluğu koru seçeneği belgenin daha önceki Word sürümlerinde kullanılmasına
olanak tanır.
Dosya Sekmesi
Dosya sekmesi, Microsoft
Office'in önceki sürümlerinde
kullanılan Microsoft Office
Düğmesi'nin ve Dosya menüsünün yerini
almıştır. Dosya sekmesinde; kaydetme, var
olan dosyayı açma, yazdırma gibi işlemlerin
Resim 3. Dosya Sekmesi
gerçekleştirilebileceği bölümler bulunur. Bu
yapıya Backstage görünümü adı verilmektedir (Resim 4).
Dosya menüsü; Word
2010 içerisinde bulunan
tek menüdür.
Backstage görünümü;
belgelerin ve bunlarla
ilgili verilerin yönetildiği
yerdir.
Resim 4. Backstage Görünümü
4
Word 2010
Backstage görünümü; belgelerin ve bunlarla ilgili verilerin yönetildiği
yerdir; belge oluşturma, kaydetme, gönderme, belgelerde gizli meta veriler veya
kişisel bilgiler olup olmadığını inceleme, otomatik tamamla önerilerini açma veya
kapatma gibi seçenekleri barındırmaktadır. Backstage görünümünü iptal etmek
için, herhangi bir sekmeye tıklanabilir veya ESC tuşu kullanılabilir.
Şerit Yapısı
Şerit yapısı Word
program penceresinin
üst bölümünde
bulunmaktadır.
Office 2007 sürümüyle ortaya çıkan şerit yapısı Word program penceresinin
üst bölümünde bulunmaktadır. Sekmeli bir tarzda hazırlanarak birbirine yakın
komutlar bir araya toplanmıştır. Menülerde yer alan bütün komutlar göresel olarak
şeritte sekmelerle sunumaktadır. Word programında 7 tane sekme vardır. Bunlar;
Giriş, Ekle, Sayfa Düzeni, Başvurular, Postalar, Gözden Geçir ve Görünüm
sekmeleridir. Bu sekmelerin dışında ihtiyaç duyulduğunda bağlamsal sekmeler de
oluşmaktadır. Yani bazı sekmeler yalnızca onlara gereksinim olduğunda
görüntülenir. Örneğin belge içerisinde bir resim seçildiğinde Resim
Araçları bağlamsal sekmesi belirir. Resmin dışında bir yer tıklatıldığında Resim
Araçları sekmesi kaybolur.
Tablolar, çizimler, diyagramlar ve grafikler gibi bileşenlere yönelik isteğe
bağlamsal sekmeler bulunmaktadır (Resim 5, Resim 6).
Resim 5. Tablo Araçları
Resim 6. Grafik Araçları
5
Word 2010
Şeridin üç ana bileşeni vardır (Resim 7). Bunlar;
Sekmeler: Üst sırada 7 temel sekme vardır. Her biri bir etkinlik alanını temsil
eder. Ortak görevler için grupları ve komutları barındırır.
Gruplar: Her sekmenin, birbiriyle ilişkili öğeleri bir arada gösteren birkaç
grubu vardır. Örneğin metinlerin hizalama, madde imi gibi özelliklerini barındıran
Paragraf grubu bulunmaktadır.
Komutlar: Komut bir düğme, bilgi girmek için kutu veya menüdür. Yapılan
her bir işlem için kullanılan bileşenler komut olarak tanımlanmaktadır.
Sekmeler
Grup ve sekmelerin yer
aldığı şerit yapısı,
komutlara daha hızlı ve
kolay ulaşmak için
tasarlanmıştır.
Gruplar
Komutlar
Resim 7. Gruplar - Sekmeler - Komutlar
Sekmedeki her öğe, kullanıcı ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmıştır.
Örneğin Giriş sekmesi, metin yazı tipini değiştirmek için kullanılan Yazı
Tipi grubundaki komutlar gibi, en sık kullandığınız tüm öğeleri içerir: Yazı Tipi, Yazı
Tipi Boyutu, Kalın, İtalik, vb.
Şeritte yer alan gruplarda bazı komutlar görüntülenebilir. Belirli bir grupla
ilgili daha çok seçenek görmek için İletişim Kutusu Başlatıcısı
kullanılabilir.
Başlatıcı aşağı yönlü ok şeklinde olup her bir grubun sağ alt köşesinde yer alır. Grup
başlatıcı kullanılarak, ilgili grubun iletişim penceresi görüntülenir (Resim 8).
Resim 8. İletişim Kutusu Başlatıcısı
6
Word 2010
Şerit'i simge durumuna küçültme
Bu işlem şerit yapısının sağ köşesinde bulunan şeridi simge durumuna küçült
düğmesi ile yapılmaktadır (CTRL+F1). Şerit'i simge durumuna küçültmek için
kullanılan bir diğer yol ise etkin sekmenin adını çift tıklamaktır. Simge durumuna
küçültülmüş şeridi kullanmak için, kullanmak istenilen sekmenin tıklanması
yeterlidir. Bu işlemin ardından şerit eski halini alacaktır.
Klavye ile şeriti kullanma
Şerit içerisinde
komutları kullanmak
için faydalanılan klavye
kısayollarına erişim
anahtarı denmektedir.
Programlar genelde fare yardımıyla kullanılmaktadır. Bununla birlikte Office
programlarının komutları klavye kullanılarak da verilebilir. Fare yerine klavyeyi
kullanmak için, 2010 Microsoft Office sistemi'ndeki Microsoft Office Fluent kullanıcı
arabiriminden faydalanılabilir (Resim 9). Şerit içerisinde komutları kullanmak için
faydalanılan klavye kısayollarına erişim anahtarı denir. Erişim anahtarları, tuşlar
yardımıyla komutu kullanmaya olanak sağlar.
Resim 9. Şerit Kısayol Tuşları
Office Fluent Şeridi’ni kullanmak için yapılması gerekenler;
1. Office Fluent Şeridi’ni görüntüleme: ALT tuşuna basılarak Anahtar
İpuçları’nın geçerli görünümde bulunan komutların üzerinde
görüntülenmesi sağlanır.
2. Sekme belirleme: Kullanmak istenilen sekmenin Anahtar İpuçları'nda
gösterilen harfine basılarak sekme seçimi yapılır.
3. Komut belirleme: Bu adımda görüntülenen sekmedeki istenilen komut
veya seçeneğin harfi kullanılarak komut işlevi yerine getirilir.
7
Word 2010
Tüm şerit sekmelerinin
Tuş İpuçlarının
görünmesi için ALT
tuşuna basılması
gerekmektedir.
Word Tuş İpuçları klavye kısayollarının yerini almıştır. Tüm şerit sekmelerinin
Tuş İpuçlarının görünmesi için ALT tuşuna basılması gerekmektedir. Komutlar için
gerekli tuşun kullanılması yeterli olmaktadır.
Şerit programlarıyla çalışmak için klavyeyi kullanmanın bir başka yolu ise
sekmeler ve komutlar arasında hareket etmektir. Tablo 1’de fareyi kullanmadan
klavyenin etkin olduğu alanı değiştirmeye yönelik yöntemlerden bazıları
sıralanmaktadır.
Tablo 1. Tuş Bileşenleri ve Görevleri
Tuş Bileşenleri
Görevi
ALT
Şerit'in etkin sekmesini seçip erişim anahtarlarını
etkinleştirir.
F10 + Sol Ok - Sağ Ok
Şeritteki sekmeler arasında gezinmeyi sağlar
Shift + F10
Seçili komutun kısayol menüsünü görüntüler.
F6
Şerit'in etkin sekmesi, durum çubuğu ve belge
arasında aktif alan belirlemek için kullanılır.
F10 + Tab
Etkin sekme üzerindeki komutlar arasında
gezinmeyi sağlar.
Ara Çubuğu veya Enter
Şerit'teki seçili komutu veya denetimi çalıştırır.
Şerit'teki seçili menüyü veya galeriyi açar.
8
Word 2010
Sekmeler ve Özellikleri
Bu bölümde temel sekmeler ve özelliklerine değinilecektir.
Giriş sekmesi
Giriş sekmesinde
bulunan bileşenler
yardımı ile oluşturulan
metnin biçim özellikleri
değiştirilir.
Word’deki temel metin için biçimlendirme işlemlerini yapılabileceği
seçenekleri içerir. Her Word kullanıcısının sıklıkla ihtiyaç duyabileceği birçok grup
seçeneğini üzerinde bulundurur. Bunlar: Pano, Yazı Tipi, Paragraf, Stiller ve
Düzenleme seçenekleridir (Resim 10). Giriş sekmesinde bulunan bileşenler yardımı
ile oluşturulan metnin biçim özellikleri değiştirilebilir. Kopyala, yapıştır, hizalama
gibi birçok işlem gerçekleştirilebilir. Ayrıca stiller bölümünden standart biçim
özellikleri rahat bir şekilde kullanılabilir. Yeni yazım standartları oluşturulabilir.
Ekle sekmesi
Ekle sekmesi belgeye çeşitli görsel bileşenleri dahil etmeye yarayan
komutları barındırır. Ekle sekmesinde; Sayfalar, Tablolar, Çizimler, Bağlantılar,
Üstbilgi ve Altbilgi, Metin, Simgeler olmak üzere 7 tane grup bulunmaktadır (Resim
11). Grup seçenekleri sayesinde belgeye tablo, resim, kapak sayfası, şekil, grafik,
metin kutusu gibi birçok bileşen eklenebilir. Ayrıca üstbilgi ve altbilgi eklenerek,
tüm sayfalarda görüntülenecek metin ve resim tabanlı bilgilendirme uygulamaları
yapılabilir.
Resim 11. Ekle Sekmesi
9
Word 2010
Sayfa Düzeni sekmesi
Sayfa Düzeni, nesne ve metinlerin yerleşim ayarları gibi yazım alanının
organizasyonunun yapıldığı sekmedir. Sayfa Düzeni sekmesinde Temalar, Sayfa
Yapısı, Sayfa Arka Planı, Paragraf ve Yerleştir olmak üzere 5 tane grup
bulunmaktadır (Resim 12). Belgenin biçim özellikleri temalar grubu içerisinden
değiştirilebilir. Paragraf girintileri, sayfanın yönlendirmesi, sayfanın arka plan rengi,
sütun sayısı, kenar boşlukları gibi pek çok özellik sayfa düzeni sekmesinden
rahatlıkla ayarlanabilir.
Sayfa Düzeni, nesne ve
metinlerin yerleşim
ayarları gibi yazım
alanının
organizasyonunun
yapıldığı sekmedir.
Resim 12. Sayfa Düzeni Sekmesi
Başvurular sekmesi
Belge içerisindeki başlık, kaynak atıfları gibi bilgileri kullanarak; içindekiler,
kaynakça vb. tabloları oluşturmayı sağlayan komutları içerir. İçindekiler Tablosu,
Dipnotlar, Alıntılar ve Kaynakça, Resim Yazıları, Dizin ve Kaynakça başvurular
sekmesinde yer alan gruplardır (Resim 13). Başvurular sekmesi ile metindeki
başlıklara göre içindekiler bölümü oluşturulabilir, sayfalara dipnotlar eklenebilir,
resim yazıları ve dizinler düzenlenebilir. Bu sekme ileri doküman yönetim araçlarını
barındırır.
Resim 13. Başvurular Sekmesi
10
Word 2010
Postalar sekmesi
Adını aynı mektup metnini kullanarak, bir listedeki her isim için ayrı ayrı
sayfalarda özel mektup oluşturma seçeneğinden alır. Bu sekmede posta işlemleri
ile ilgili metinsel organizasyonları ve gönderi zarflarını tasarlamaya imkan tanıyan
bileşenler bulunur (Resim 14). Adres Mektup Birleştirme aracı ile aynı anda pek çok
belge, kişiye özel olarak düzenlenebilir; düzenlenen belgeler E-Posta olarak
gönderilebilir. Etiket yazdırma seçeneği de bu bölümde yer alır.
Resim 14. Postalar Sekmesi
Gözden geçir sekmesi
Gözden geçir sekmesi, yazım ile ilgili hataları belirleme, açıklama metinleri
oluşturma ve metni kullanan kişilerin metin üzerinde yaptıkları değişiklikleri takip
etme gibi birçok özelliği barındıran bir sekmedir. Yazım, Açıklamalar, İzleme,
Değişiklikler, Karşılaştır ve Koru grupları gözden geçir sekmesinde yer almaktadır
(Resim 15). Bu sekmede bulunan bileşenler yardımı ile belge içerisine notlar
eklenebilir, eklenen notlar takip edilebilir, dilbilgisi denetimi yapılabilir ve belgeye
koruma verilebilir. Ayrıca belge üzerinde yapılan değişiklikler izlenerek,
düzeltmeler takip edilebilir.
Resim 15. Gözden Geçir Sekmesi
11
Word 2010
Görünüm sekmesi
Görünüm sekmesi,
Word 2010
penceresinin ve
belgenin görünüm
ayarlarının yapıldığı
sekmedir.
Word penceresinin ve belgenin görünüm ayarlarının yapıldığı sekmedir
(Resim 16). Görünüm sekmesi ile belgenin görüntülenme şekli belirlenebilir,
belgenin hangi oranda görüntülenmesi gerektiği ayarlanabilir veya birden çok
işlemi yerine getiren makrolar oluşturulabilir. Ayrıca ekran birden fazla bölüme
ayrılarak doküman içerisindeki farklı sayfalar karşılaştırılabilir.
Resim 16. Görünüm Sekmesi
12
Özet
Word 2010
•Word programı çeşitli amaçlara hizmet eden belgeler oluşturmak için
kullanılan bir kelime işlem programıdır. Office paketi içersinde bulunan
bu program yardımıyla resim, grafik vb. görsel unsurların bulunduğu
belgeler hazırlanabilmektedir. Bu programda yer alan tüm komutlar
şerit bileşenlerinin altında gruplanmıştır. Ortak özelliklerine göre
gruplanan bu bileşenlerin dışında dosya menüsü kullanılarak temel
işlemlere erişmek mümkündür.
13
Word 2010
1. Word programında bulunan tüm komutların yer aldığı bölümün adı nedir?
Değerlendirme
olarak
a) Şerit
b) Düzenleme alanı
c) Kaydırma çubuğu
d) Yakınlaştırma kaydırıcısı
e) Durum çubuğu
2. Sekme yapısı ile ilgili ifadelerden hangisi veya hangileri doğrudur?
I.
Herbir sekme birbirine benzer komutları barındırır.
II.
Sekmelerdeki benzer komutlar gruplar altında toplanmıştır.
III.
Sekmelerdeki komutlara klavye tuşları kullanılarak erişilebilir.
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve II
e) I, II ve III
3. Word programı ile ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?
I.
Kelime işlem programıdır.
II.
Eski versiyon Word dökümanlarını görüntülemez.
III.
Ofis paket programı ile bilgisayara yüklenir.
a. Yalnız I
b. Yalnız II
c. Yalnız III
d. I ve II
e. I, II ve III
14
Word 2010
4. Word programında hazırlanan bir belgenin standart dosya uzantısı
a) .xlsx
b) .docx
c) .pdf
d) .aac
e) .png
5. Aşağıdaki araçlardan hangisine yönelik bağlamsal sekme bulunmaz?
a) Tablolar
b) Çizimler
c) Diyagramlar
d) Grafikler
e) Metinler
Cevap Anahtarı
1.A, 2.E, 3.B, 4.B, 5.E
15

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ

Transkript

Benzer belgeler

Windows İşletim Sistemi

OBJEKTİFTEN FIRLAYAN FIRÇA DARBELERİ

PSG Consumer 1C14 Notebook Datasheet

Windows 10 ve Yenilikçi Mobil Cihazlar

görsel sanat eğitim programı