2007-2012 Dünya ve Türkiye Dış Ticareti Değerlendirme Raporu

Transkript

T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
2007-2012 DÖNEMİ
KÜRESEL VE ULUSAL DIŞ TİCARET
GELİŞMELERİ
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI
RİSK YÖNETİMİ VE KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
EKONOMİK ANALİZ VE DEĞERLENDİRME DAİRESİ
30.12.2013, ANKARA
S.BAVLI, M.Z. KÖKSAL, A.ATIL
0
İÇİNDEKİLER TABLOSU
I-METODOLOJİ....................................................................................................................................2
II-KÜRESEL GSYH VE TÜRKİYE ....................................................................................................5
III-TÜRKİYE TİCARETİ VE ÜRETİMİ ..............................................................................……...15
IV-BÖLGELERE GÖRE KÜRESEL TİCARET VE TÜRKİYE’NİN BÖLGELER İLE
TİCARETİ ............................................................................................................................................28
V-SEKTÖRLERE GÖRE KÜRESEL TİCARET VE TÜRKİYE’NİN SEKTÖRLERDEKİ
YERİ ......................................................................................................................................................40
VI-GÜÇLÜ EKONOMİLER KARŞISINDA TÜRKİYE .................................................................41
VII- TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARETİNE İLİŞKİN DİĞER GÖSTERGELER ............................44
VIII-SONUÇ .........................................................................................................................................50
EK ..........................................................................................................................................................53
1
I-METODOLOJİ
Ticari gelişmeleri küresel ve ulusal ölçekte ele alan bu çalışmada 2007-2012 dönemi esas
alınmıştır1.
Türkiye verileri, Bakanlığımız ve TUİK işbirliği ile oluşturulan dış ticaret veri tabanından temin
edilmiştir, veriler kamuya açık kaynaklardan temin edilebilir.
Uluslararası dış ticaret verileri, Dünya Bankası Wits Veritabanından temin edilmiştir. Veriler
ülkelerin beyanına dayanmakta olup, belirli yıllarda belirli ülkelerin verisini beyan etmediği veya
beyan ettiği verileri belirli sektörler için olduğundan daha az gösterdiği (gizleme) tespit edilmiştir.
Eksik veriler, mümkün olduğu ölçüde Unctad Trademap veri tabanından tamamlanmıştır. Unctadtrademap ve Worldbank wits veri tabanlarına son erişim tarihi Ağustos 2013’tür.
İhracat verileri FOB, ithalat verileri CIF cinsinden değerlendirilmiştir.
Dönem ortalamaları, basit ortalamadır ve verinin olduğu yıllar hesaba katılmıştır.
Sektör sınıflandırmaları, Internatıonal Standard Industrial Classification of All Economic
Activities (ISIC) Rev 4’e göre düzenlenmiştir. ISIC Rev 4 Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilen,
ISIC Rev 3 faaliyet sınıflamasının son versiyonudur. ISIC Rev 4, kısım, bölüm, grup ve sınıf
düzeylerinden oluşmaktadır: 21 kısım, 88 bölüm, 238 grup ve 419 sınıf mevcuttur. Tarafımızca
yapılan sektörel gruplama, belirli bölümlerin kendi arasında veya belirli bölümler ile belirli
sınıfların birleştirilmesi şeklindedir ve 26 grup oluşturulmuştur. Oluşturulan sektörel gruplama,
bu çalışmaya özgüdür (EK).
Dünya Bankası Wits Veri Tabanında ISIC Rev.4 bazında veri tutulmadığından, altılı tarife
pozisyonları bazında çekilen veriler, dönüşüm tablosu vasıtası ile ISIC Rev. 4’e çevrilmiştir.
Türkiye verileri ISIC Rev. 4 bazında mevcut olduğundan, herhangi bir dönüştürme işlemine
başvurulmadan doğrudan ISIC Rev. 4 olarak çekilmiştir.
Bu çalışmada ülkeler 11 adet coğrafi bölge altında toplanmıştır. Bu bölgeler: Avrupa Birliği
27 (AB 27), Diğer Avrupa (AB Hariç), Diğer Asya/Asya, Avustralya ve Yeni Zelanda, Diğer
Okyanusya ve Kutup Bölgesi Ülkeleri, Yakın ve Orta Doğu, Kuzey Afrika, Diğer Afrika, Kuzey
Amerika, Güney Amerika ve Orta Amerika ve Karayipler. (Küresel dış ticaret verileri bölge içi
ticareti de kapsamaktadır.). Türkiye dış ticareti incelenirken bu bölgelere ilaveten Serbest
Bölgeler ve Sınır Ticaret Merkezleri de bulunmaktadır.
1
Bilgi talebi için [email protected] e-posta adresi kullanılabilir.
2
AB 27 bölgesi Almanya, Italya, Fransa, Ingiltere, Ispanya, Romanya, Hollanda, Belçika, Polonya,
Bulgaristan, Yunanistan, Isveç, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Danimarka, Finlandiya,
Irlanda, Slovakya, Portekiz, Malta, Slovenya, Litvanya, Estonya, Lüksemburg, Letonya, Güney
Kıbrıs ülkelerini kapsamaktadır.
Türkiye’nin de yer aldığı Diğer Avrupa coğrafi grubunun içinde Rusya, Beyaz Rusya, İsviçre,
Ukrayna, Norveç, İzlanda, Lihtenştayn, KKTC, Sırbistan, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Makedonya,
Arnavutluk, Moldova, Kosova, Karadağ, Cebelitarık, San Marino, Andora, Faroe Adaları ve Vatikan
bulunmaktadır.
Diğer Asya ülkeleri arasında Güney Kore, Kuzey Kore, Japonya, Tayvan, Endonezya, Tayland, Laos,
Malezya, Singapur, Vietnam, Bangladeş, Hong Kong, Filipinler, Sri Lanka, Kamboçya, Burma,
Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Çin, Hindistan, Pakistan, Nepal, Doğu Timor Tacikistan,
Afganistan, Kırgızistan, Moğolistan, Maldivler, Makao, Brunei ve Butan yer almaktadır.
Avustralya ve Yeni Zelanda coğrafi grubu içinde Avustralya, Christmas Adalari, Cocos Adalari,
Cook Adalari, Heard Ve Mcdon.Ad., Niue Adasi, Norfolk Ad., Tokelau Adalari ve Yeni Zelanda
bulunmaktadır.
Okyanusya ve Kutup Bölgesi ülkeleri, ABD Küçük Out.Ad., Amerikan Okyan., Amerikan Samoa,
Antartika, Fiji, Fransa Güney Böl, Fransiz Polinezyasi, Guam, Kiribati, Kuzey Mariana Ad., Marshall
Adalari, Mikronezya, Nauru, Palau, Papua Yeni Gine, Pitcairn, Samoa, Solomon Ada., St.George.ve
Sand.Ad, Tonga, Tuvalu, Vallis ve Fortuna, Vanuatu ve Yeni Kaledonya ülkelerini kapsamaktadır.
Yakın ve Orta Doğu coğrafi grubu içinde Yemen, Bahreyn, Umman, BAE, Suudi Arabistan, Katar,
Lübnan, Ürdün, Kuveyt, İsrail, Filistin, Azerbaycan, Suriye, Gürcistan, İran, Irak ve Ermenistan yer
almaktadır.
Kuzey Afrika ülkeleri arasında Cezayir, Mısır, Libya, Fas, Tunus, Ceuta, Ceuta ve Mellila ile Mellila
yer almaktadır.
Diğer Afrika ülkeleri arasında Angola, Benin, Botsvana, Burkina Faso, Burundi, Cape Verde, Cibuti,
Ekvator Ginesi, Eritre, Etiopya, Fildisi Kiyisi, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, Gine Bissau, Güney
Afrika, Ingiliz.Ok.Ad., Kamerun, Kenya, Komorlar, Kongo, Lesotho, Liberya, Madagaskar, Malavi,
Mali, Maritus, Mayotte, Moritanya, Mozambik, Namibya, Nijer, Nijerya, Orta Afrika Cumhuriyeti,
Ruanda, Sao Tome ve Prin., Senegal, Seyseller, Sierra Leone, Somali, St Helene ve Dep., Sudan,
Svaziland, Tanzanya, Togo, Uganda, Zaire(Kongo Dem. Cum, Zambia, Zimbabve, Çad
bulunmaktadır.
Kuzey Amerika coğrafi grubu içinde, ABD, Kanada, Grönland ve St Pierre bulunmaktadır.
3
Güney Amerika coğrafi grubu içinde, Arjantin, Bolivya, Brezilya, Ekvator, Falkland Adalari,
Guyana, Kolombiya, Paraguay, Peru, Sili, Surinam, Uruguay ve Venezuella yer almaktadır.
Orta Amerika ve Karayipler coğrafi grubu, ABD Virjin Adalari, Anguilla, Antigua ve Barbuda,
Aruba, Bahamalar, Barbados, Belize, Bermuda, Cayman Adalari, Dominik, Dominik Cum., El
Salvador, Grenada, Guatemala, Haiti, Hollanda Antilleri, Honduras, Ingiliz Virjin Ad., Jamaika,
Kostarika, Küba, Meksika, Montserrat, Nikaragua, Panama, St Lucia, St Vincent, St.Kitts ve Nevis,
Trinidad ve Tobago ve Türk ve Caicos Adası ülkelerini kapsamaktadır.
Bu çalışmada 6 adet ekonomik işbirliğinin küresel ticarette sektörel ağırlıkları
değerlendirilmektedir. Bu ekonomik bölgeler, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC), Avrupa
Birliği 27 (AB 27), Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT), İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), Güney Asya
Bölgesel İşbirliği Teşkilatı (SAARC) ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ)’dir. Ayrıca,
ekonomik işbirliği içerisinde olmasalar da sınırımıza komşu ülkelerde ayrı bir grup olarak
çalışmaya ilave edilmiştir. (Küresel dış ticaret verileri bölge içi ticareti de kapsamaktadır.)
Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği içinde Rusya Federasyonu, Çin, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda,
A.B.D, Meksika, Sili, Peru, Japonya, Güney Kore, Tayvan, Endonezya, Tayland, Malezya, Singapur,
Vietnam, Hong Kong, Filipinler, Papua Yeni Gine ve Brunei yer almaktadır.
EİT içinde Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Kirgizistan, Iran,
Pakistan, Afganistan, ve Türkiye bulunmaktadır.
İslam İşbirliği Teşkilatı içinde Arnavutluk, Azerbaycan, Afganistan, Tacikistan, Özbekistan,
Türkmenistan, Kazakistan, Filistin, Irak, Iran, Suriye,Pakistan, Suudi Arabistan, B.A.E., Bahreyn,
Umman, Yemen, Benin, Brunei, Burkina Faso, Mısır, Fas,Cezayir, Cibuti, Malezya, Endonezya,
Bangladeş, Fildişi Kıyısı, Gabon, Gambiya, Gine, Gine Bissau, Guyana, Kamerun, Katar, Kırgızistan,
Komor, Kuveyt, Libya, Lübnan, Maldivler, Mali, Moritanya, Mozambik, Nijer, Nijerya, Senegal,
Sierra Leone, Somali, Sudan, Surinam, Togo, Tunus, Uganda, Çad, Ürdün ve Türkiye
bulunmaktadır.
Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı içinde Hindistan, Pakistan, Afganistan, Bangladeş, Sri
Lanka, Nepal, Maldivler ve Butan yer almaktadır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı içinde Rusya Federasyonu, Ukrayna, Romanya,
Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan, Arnavutluk, Moldova, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve
Türkiye bulunmaktadır.
Sınır komşuları arasında Bulgaristan, Yunanistan, Suriye, Irak, İran, Azerbaycan ve Gürcistan yer
almaktadır.
4
II-KÜRESEL GSYH VE MAL TİCARETİ
2007-2012 DÖNEMİ KÜRESEL MAL TİCARETİ (MİLYAR $)
24.000
22.000
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
2007
2008
2009
2010
2011
2012
WDI İhracat (Ödemeler Dengesi
Hesabı)
13.631
15.701
12.198
14.889
17.807
17.947
Wits İhracat
13.199
15.459
11.924
14.648
17.491
16.903
WDI Mal ve Hizmet İhracatı
(Ödemeler Dengesi Hesabı)
17.148
19.647
15.755
18.776
22.154
22.354
Kaynak: Dünya Bankası Wits Veri Tabanı, Unctad Trademap Veri Tabanı, Dünya Bankası World
Development Indicators
2008 yılında 15,5 trilyon dolar olan küresel mal ihracatında, küresel krizin en fazla hissedildiği
2009 yılında % 23 oranında düşüş kaydedilmiştir. 2010 yılında toparlanmaya başlayan küresel
mal ihracatı kriz öncesi değerin üstüne 2011 yılında çıkmıştır. 2010 ve 2011 yıllarında ihracattaki
toparlanma % 23 ve % 19’luk artış oranlarına yansımıştır. Wits verilerine göre, bir önceki yıla
göre %3 oranındaki düşüş neticesinde 2012 yılında küresel mal ihracatı 17 trilyon dolara
ulaşmıştır. Diğer taraftan, Dünya Bankası ödemeler dengesi istatistiklerine göre 2012 yılında
küresel mal ihracatı bir önceki yıla göre % 1 artışla 18 trilyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir.
Wits verilerine göre 2012 yılında küresel mal ihracatının daha düşük gerçekleşmesi, henüz bazı
ülkelere ait istatistiklerin Wits veri tabanında yer almayışıdır. Hem Wits verilerine hem Dünya
Bankası ödemeler dengesi istatistiklerine göre 2012 yılında küresel ihracatın yavaşladığını
söylemek mümkündür2.
Mal ihracatının izlediği trende benzer şekilde, hizmet ihracatında da 2009 yılında % 10’luk düşüş
yaşanmış, 2010 ve 2011 yıllarındaki %9 ve %11’lik artış oranları ile toparlanma süreci
gözlenmiştir. 2012 yılında mal ihracatında görülen yavaşlama hizmet ihracatında da
görülmektedir. Bir önceki yıla göre %1 artış kaydeden hizmet ihracatı 2012 yılında 4,4 trilyon
dolara ulaşmıştır.
Dünya Ticaret Örgütü tarafından da küresel mal ihracatının 2012 yılında bir önceki yıla göre % 0,2 artışla
18,3 trilyon dolar düzeyine ulaştığı açıklanmıştır.
2
5
2007-2012 DÖNEMİ KÜRESEL MAL VE HİZMET TİCARETİNİN ÜRETİMDEKİ PAYI
(MİLYAR $)
32,00
30,00
28,00
26,00
24,00
22,00
20,00
2007
2008
2009
2010
2011
İhracat Payı
29,72
30,56
26,52
29,04
30,74
İthalat Payı
29,50
30,87
26,25
28,91
30,83
2012
Kaynak: Dünya Bankası World Development Indicators
Küresel mal ve hizmet ihracatının küresel üretimden aldığı pay küresel kriz öncesinde % 30,5 iken
2009 yılında % 26,5’e düşmüştür. 2010 ve 2011 yıllarında ihracatın üretimden aldığı pay giderek
yükselerek 2011 yılında % 30,7 seviyesine ulaşmıştır. Küresel mal ithalatında da benzer trendi
görmekteyiz. Küresel üretimin ortalama %30’u dış ticaret konu olmaktadır.
COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE 2012 YILI KÜRESEL MAL TİCARETİ(MİLYAR $)
5705
Avrupa Birliği 27
5669
5787
Diğer Asya
5412
2793
Kuzey Amerika
1780
Diğer Avrupa (A.B Hariç)
1031
1200
Yakın ve Orta Doğu
622
1127
Güney Amerika
547
595
Orta Amerika ve Karayipler
501
405
Avustralya ve Yeni Zelanda
287
292
Diğer Afrika
192
225
Kuzey Afrika
194
197
İthalat
İhracat
8
2
Diğer Okyanusya ve Kutup Böl. Ülkeleri
0
1000
2000
3000
4000
5000
Kaynak: Dünya Bankası Wits Veri Tabanı, Unctad Trademap Veri Tabanı
6
6000
7000
2012 yılında küresel mal ihracatının % 34’ünü Avrupa Birliği (5,67 trilyon dolar), % 32’sini Diğer
Asya (5,41 trilyon dolar) ve %11’ini Kuzey Amerika (1,8 trilyon dolar) oluşturmaktadır. 2007
yılında küresel ihracattan %40 pay alan Avrupa Birliğinin payının beş yılda düzenli olarak
düşerek %34’e ulaşması ve aynı süreçte Diğer Asya’nın ihracattan aldığı payı % 29’dan % 32’ye
çıkartması, Çin, Hindistan, Tayland, Endonezya, Vietnam ve Hong-Kong gibi gelişmekte olan Asya
ülkelerinin ihracatlarındaki artıştan kaynaklanmaktadır.
2012 yılında küresel mal ithalatının % 33’ünü Diğer Asya (5,8 trilyon dolar), % 32’sini Avrupa
Birliği (5,7 trilyon dolar), ve %16’sını Kuzey Amerika (2,8 trilyon dolar) oluşturmaktadır. 20072012 döneminde Avrupa Birliği’nin küresel ithalattan aldığı pay % 40’tan % 32’ye düşerken, Diğer
Asya’nın payı %26’dan %33’e yükselmiştir. Küresel ticarette Avrupa Birliği’nin gerisinde yer alan
Diğer Asya bölgesinin artık Avrupa Birliği ile başabaş konumda olduğunu söyleyebiliriz.
COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE 2007-2012 DÖNEMİ KÜRESEL MAL TİCARETİ(MİLYAR $)
2007-2012 döneminde küresel ihracattan sırasıyla en yüksek payları alan Avrupa Birliği, Asya ve
Kuzey Amerika bölgelerinin ihracatlarının küresel kriz sonrası izledikleri seyir benzerdir. 2009
yılında Avrupa Birliği ve Kuzey Amerika bölgelerinin ihracatında %23’lük düşüşler yaşanırken
Diğer Asya bölgesinde %18 düzeyinde bir düşüş gerçekleşmiştir. 2010 yılında tüm bölgelerde
ihracat artışları gözlenirken en fazla artış %31 ile Asya bölgesinde gerçekleşmiştir. 2010 yılında
%12 artış kaydeden Avrupa Birliği’nin toparlanmasının Diğer Asya’ya ve Kuzey Amerika
7
bölgesine göre daha yavaş olduğu görülmektedir. 2011 yılında da üç bölgenin artış trendini
sürdürmekle birlikte 2012 yılına gelindiğinde aynı bölgelerde düşüşler görülmektedir.
İhracatta olduğu gibi küresel ithalatta önde gelen bölgeler Avrupa Birliği, Diğer Asya ve Kuzey
Amerika’dır. 2009 yılında %19 oranında düşüş kaydeden Asya bölgesinin ithalatı bir sonraki yıl
%33 artış kaydetmiştir. 2011 ve 2012 yıllarında da sırasıyla % 23’lük ve % 2’lik oranlarla artış
trendini sürdüren Asya bölgesinin ithalatı 2012 yılına gelindiğinde Avrupa Birliği’nin ithalat
rakamlarını geçmiş bulunmaktadır. Bunda Avrupa Birliği’nin ithalatının 2012 yılında düşüş
kaydetmesi de etkendir.
EKONOMİK BÖLGELERE GÖRE 2012 YILI KÜRESEL MAL TİCARETİ (MİLYAR $)
Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC)
7991
Avrupa Birliği 27 (AB 27)
5669
İslam Konferansı Teşkilatı (İKT)
1585
2119
Karadeniz Ekonomik İşb.Teşkilatı (KEİ)
853
907
Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı
590
350
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT)
423
393
Sınır Komşusu Ülkeler
206
262
8957
5705
İthalat
İhracat
0
2000
4000
6000
8000
10000
İhracat ve ithalat hacimleri dikkate alındığında öne çıkan ekonomik işbirlikleri, Asya Pasifik
Ekonomik İşbirliği (APEC), Avrupa Birliği 27 (AB 27) ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) olmuştur.
2012 yılında APEC üyesi ülkeler küresel ihracatın %47’sini gerçekleştirerek 8 trilyon dolar
ihracat; küresel ithalatın %51’ini gerçekleştirerek 8,9 trilyon dolar ithalat yapmıştır.
Avrupa Birliği üyesi ülkeleri 2012 yılında 5,67 trilyon dolarlık ihracat, 5,7 trilyon dolarlık ithalat
gerçekleştirerek küresel ihracattan %34, küresel ithalattan %31 oranında pay almıştır.
Ekonomik işbirlikleri içerisinde ihracat ve ithalat hacimleri açısından üçüncü sırada yer alan İİT
üyesi ülkelerin 2012 yılında gerçekleştirdiği ihracat 2,1 trilyon dolar, gerçekleştirdiği ithalat ise
1,58 trilyon dolardır. Küresel ihracatın %13’ü, küresel ithalatın ise %9’u İİT üyesi ülkeler
tarafından gerçekleştirilmiştir.
8
Aynı dönemde Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) 907 milyar dolar, Güney Asya Bölgesel
İşbirliği Teşkilatı 350 milyar dolar, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı(EİT) 393 milyar dolar, sınır
komşumuz ülkeler ise 262 milyar dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Böylece, küresel ihracattan KEİ
%5, Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı %2, EİT %2, sınır komşumuz olan ülkeler ise %2 pay
almıştır.
İthalata bakıldığında KEİ 853 milyar dolar ile küresel ithalattan %5, Güney Asya Bölgesel İşbirliği
Teşkilatı 590 milyar dolar ile %3, EİT 423 milyar dolar ile %2, sınır komşumuz ülkeler ise 206
milyar dolar ile %1 pay almıştır.
EKONOMİK BÖLGELERE GÖRE 2007-2012 DÖNEMİ KÜRESEL MAL TİCARETİ
(MİLYAR $)
2007-2012 döneminde ekonomik bölgelerin ithalatları ve ihracatları, 2008 yılında artış, 2009
yılında azalış, 2010 ve 2011 yıllarında artış ve 2012 yılında azalış şeklinde bir trend izlemiştir. Bu
trendin dışında, 2012 yılında artış gösteren KEİ ihracatı ve APEC ülkeleri ile Güney Asya Bölgesel
İşbirliği Teşkilatı’nın ithalatı yer almaktadır.
2009 yılında ihracatında en fazla düşüşün kaydedildiği ekonomik grup %32 oran ile sınır
komşularımız iken küresel ihracattan yüksek pay alan APEC, AB 27 ve İİT ekonomik işbirliklerinin
ihracatları sırası ile %21, %23 ve %32 düşüş kaydetmiştir.
9
2010 ve 2011 yıllarında tüm ekonomik gruplarda toparlanma gözlenmektedir. En fazla ihracat
artışı gösteren ekonomik grup yine 2010 yılında ihracatı bir önceki yıla göre %110 artış kaydeden
sınır komşularımızdır. 2010 yılından 2011 yılına APEC ülkelerinin ihracatının artış oranının
%28’ten %18’e, İİT ülkelerininkinin ise %39’dan %30’a gerilemesi; bununla birlikte AB
ülkelerinin ihracatının artış oranının %12’den %16’ya çıkması ekonomik gruplarda artış
görülmekle birlikte toparlanma ivmelerinin farklı olduğunu göstermektedir.
2012 yılında KEİ dışındaki tüm ekonomik grupların ihracatında düşüş kaydedilmiş, en fazla düşüş
yine %12 oran ile sınır komşularımız ihracatında görülmüştür. KEİ’nin ihracatı ise bir önceki yıla
göre %2 artış kaydetmiştir.
2009 yılında ithalatında en fazla düşüşün kaydedildiği ekonomik grup %33 oran ile KEİ iken
küresel ithalattan yüksek pay alan APEC, AB 27 ve İİT ekonomik işbirliklerinin ithalatları sırası ile
%23, %25 ve %20 düşüş kaydetmiştir.
2010 ve 2011 yıllarında artış oranları ve ivmelere ilişkin ihracatta gözlenen durum ithalatta da
karşımıza çıkmaktadır. En fazla ithalat artışı gösteren ekonomik grup yine 2010 yılında ithalatı
bir önceki yıla göre %46 artış kaydeden sınır komşularımızdır. 2010 yılından 2011 yılına APEC
ülkelerinin ithalatının artış oranı %29’dan %20’ye, İİT ülkelerinin ise %29’dan %21’e
gerilemiştir; bununla birlikte AB ülkelerinin ihracatının artış oranı %13’ten %16’ya çıkmıştır.
2012 yılında APEC ülkeleri ile APEC ülkeleri ile Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı dışındaki
tüm ekonomik grupların ithalatında düşüş kaydedilmiş, en fazla düşüş yine %10 oran ile sınır
komşularımız ithalatında görülmüştür. Bir önceki yıla göre APEC ülkelerinin ithalatı ise %2; APEC
ülkeleri ile Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı’nın ithalatı ise %3 artış kaydetmiştir.
10
SEKTÖRLERE GÖRE 2012 YILI KÜRESEL MAL TİCARETİ (MİLYAR $)
ENERJİ
2997
BİLGİSAYAR VE ELEKTRONİK
1964
MOTORLU KARA TAŞITLARI
1353
MAKİNE VE TEÇHİZAT
1269
3178
2328
1295
1292
1181
ANA METAL VE MAKİNE HARİÇ METAL… 1179
KİMYA
1173
1106
TEKSTİL VE DERİ
839
GIDA ÜRÜNLERİ
808
ELEKTRİKLİ TEÇHİZAT
750
817
803
775
671
655
646
Bilinmeyen
628
499
ECZACILIK
477
444
ALTIN, KIYMETLİ MADENLER VE… 451
449
TARIM VE BALIKÇILIK
427
409
DİĞER ULAŞIM ARAÇLARI
446
334
AĞAÇ VE AĞAÇ ÜRÜNLERİ
322
323
MADENCİLİK VE TAŞ OCAKÇILIĞI
245
285
DİĞER İMALAT FAALİYETLERİ
250
195
MİNERAL ÜRÜNLER
190
165
SU TEMİNİ, KANALİZASYON VE ATIK YÖNETİMİ
147
134
MOBİLYA
143
98
İÇECEKLER
98
70
BİLGİ VE İLETİŞİM
64
41
TÜRÜN ÜRÜNLERİ
34
36
ELEKTRİK VE GAZ ÜRETİMİ VE DAĞITIMI
38
22
KÜLTÜR, SANAT EĞLENCE, DİNLENCE VE SPOR
16
5
DİĞER HİZMETLER
7
KAUÇUK VE PLASTİK
0
500
İthalat
İhracat
1000
1500
2000
2500
3000
3500
2012 yılında küresel ihracatın %58’si altı sektör tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunlar aldıkları
paylara göre sırasıyla Enerji, Bilgisayar ve elektronik, Motorlu kara taşıtları, Makine ve teçhizat,
Ana metal ve metal ürünleri ve Kimya sektörüdür. Bu sektörlerin 1 trilyon dolar üstü ihracat
yapan sektörler olarak sınıflamak da mümkündür.
11
3 trilyon dolarlık ihracat ile küresel ihracattan %18 pay alan Enerji sektörü küresel ihracatta ilk
sırada yer alırken, enerji sektörünü 1,9 trilyon dolarlık ihracat ile küresel ihracatın %12’sini
oluşturan Bilgisayar ve Elektronik sektörü izlemiştir.
1,35 trilyon dolarlık ihracat ile Motorlu Kara Taşıtları; 1,27 trilyon dolarlık ihracat ile Makine ve
teçhizat sektörleri küresel ihracattan %8 pay almışlardır. Ana metal ve metal ürünleri ve Kimya
sektörleri de 1,1 trilyon dolarlık ihracat değerleri ile küresel ihracatın %7’sini oluşturmuşlardır.
500 milyar dolar-1 trilyon dolar arasında ihracat hacmine sahip sektörler 3 arasında Tekstil ve
Deri, Gıda Ürünleri, Elektrikli Teçhizat ve Kauçuk ve Plastik sektörleri yer almaktadır. Küresel
ihracattan aldıkları paylar %4-5 civarında olan bu sektörler küresel ihracatın %18’ini
oluşturmaktadır.
250 milyar dolar-500 milyar dolar arasında ihracat hacmine sahip sektörler Eczacılık, Altın,
kıymetli madenler ve mücevherat, Tarım ve balıkçılık, Diğer ulaşım araçları, Ağaç ve ağaç ürünleri,
Madencilik ve taş ocakçılığı, Diğer imalat faaliyetleri sektörleridir. Küresel ihracattan aldıkları
paylar %1-%3 arasında değişen bu sektörlerin toplam olarak küresel ihracattan aldıkları pay
%15’tir.
Tütün ürünleri, Mobilya, İçecekler sektörlerinin içinde yer aldığı 250 milyar dolar altı ihracat
yapan sektörlerin toplam ihracatı küresel ihracatın %7’sini oluşturmaktadır.
3
500 milyar dolar-1 trilyon dolar arasında ihracat yapan sektörler arasında yer alan ve “Bilinmeyen” olarak
sınıflandırılan grup, WITS veri tabanında Harmonize Sistem (2007)’nin 999999 numaralı 6’lı kodunda
sınıflandırılmıştır. Bu kod evlilik, miras, öğrenci, tabut, insani yardım kuruluşu, malül, sakat, engelli, kişisel, yolcu
beraberi gibi türü belirtilmemiş eşyalar ile ülkelerin gizli verilerini kapsamaktadır (örneğin Türkiye’nin ithalatında
TUİK tarafında gizli veri olarak belirtilen 279999 kodu bu kapsamda 999999 kodu içinde değerlendirilmiştir.).
12
KÜRESEL MAL TİCARETİNDE ÖNE ÇIKAN ÜLKELER (MİLYAR $)
AB 27
Diğer Asya
Diğer Avrupa
Amerika
Yakın ve
Ortadoğu
Güney
Amerika
Orta Amerika Avustralya ve
Yeni Zelenda
Almanya
Çin
Rusya Federasyonu
A.B.D
Suudi Arabistan
Brezilya
Meksika
Avustralya
(H:1.416, T:1.173) (H:2.049,T:1.675)
(H:525,T:316)
(H:1.354,T:2.334) (H:365,T:131) (H:243,T:223) (H:371,T:371) (H:256,T:249)
Fransa
(H:557,T:657)
Japonya
(H:799,T:886)
İsviçre
(H:226,T:198)
Hollanda
(H:555,T:501)
Güney Kore
(H:548,T:520)
Türkiye
(H:153,T:237)
İtalya
(H:501;T:487)
Hong Kong*
(H:343,T:511)
Norveç
(H:160,T:87)
İngiltere
(H:474,T:684)
Singapur
(H:408,T:380)
Belçika
(H:447,T:438)
Hindistan
(H:290,T:489)
İspanya
(H:286,T:326)
Tayvan
(H:284,T:270)
Polonya
(H:180,T:191)
Tayland
(H:230,T:245)
İsveç
(H:173;T:163)
Malezya
(H:227,T:196)
Avusturya
(H:159,T:170)
Endonezya
(H:190,T:192)
Kanada
(H:426,T:459)
B.A.E
(H:199,T:200)
Çek Cumhuriyeti
(H:156,T:139)
* Hong Kong'a ait ihracat ve ithalat rakamları 2011 yılına aittir.
2012 yılında 2 trilyon dolarlık ihracat ile Çin küresel mal ihracatında ilk sırada yer almaktadır.
Çin’i sırasıyla 1,4 trilyon dolarlık ihracat ile Almanya, 1,35 trilyon dolar ile A.B.D, 799 milyar dolar
ile Japonya ve 557 milyar dolar ile Fransa izlemiştir.
İhracatta önde gelen ülkelerin coğrafik dağılımına baktığımızda 1 trilyon dolar üstü ihracat
gerçekleştiren ülkelerin AB 27, Diğer Asya ve Amerika’da yer aldığını görmekteyiz. Bu ülkelerden
Almanya’nın ihracatının AB 27 bölgesinin toplam ihracatı içindeki payı %25 iken küresel
ihracattan aldığı pay %8’dir. Çin’in ihracatının kendi bölgesi olan Diğer Asya ihracatındaki payı
%38 iken dünya ihracatındaki payı %12’dir. Diğer taraftan, Amerika’nın ihracatı bölge ihracatının
%76’sını oluştururken dünya ihracatının %8’ini oluşturmaktadır.
500 milyar–1 trilyon dolar arasında ihracat gerçekleştiren 6 ülkenin üç tanesi (Hollanda, Fransa,
İtalya) AB 27 bölgesinde, iki tanesi (Japonya, Güney Kore) Diğer Asya bölgesinde, bir tanesi
(Rusya) Diğer Avrupa bölgesinde yer almaktadır. Bu grupta 799 milyar dolarlık ihracat ile ilk
sırada yer alan Japonya, Asya ihracatının %15’ini, dünya ihracatının %5’ini gerçekleştirmektedir.
557 milyar dolar ile Fransa ve 555 milyar dolar ile Hollanda, her biri AB 27 ihracatının %10’unu,
dünya ihracatının %3’ünü gerçekleştirmektedir. 548 milyar dolar ihracat ile Güney Kore, bölge
13
ihracatının %10’unu, dünya ihracatının %3’ünü gerçekleştirmektedir. Kendi bölgesinde en
yüksek ihracat gerçekleştiren Rusya’nın, bölge ihracatındaki payı %44 iken dünya ihracatındaki
payı %3’tür. İtalya ise 501 milyar dolarlık ihracat ile bölge ihracatından %9, dünya ihracatından
%3 pay almıştır.
250 milyar–500 milyar dolar arasında ihracat gerçekleştiren 11 ülkenin üç tanesi (İngiltere,
Belçika, İspanya) AB 27 bölgesinde, dört tanesi (Singapur, Hong Kong, Tayvan, Hindistan) Asya
bölgesinde, bir tanesi (Kanada) Kuzey Amerika bölgesinde, bir tanesi (Suudi Arabistan) Yakın ve
Orta Doğu, bir tanesi (Meksika) Orta Amerika bölgesinde, diğeri ise (Avustralya) Avustralya ve
Yeni Zellanda bölgesinde yer almaktadır.
Türkiye, 153 milyar dolarlık ihracat ile Diğer Avrupa bölgesi ihracatının %13’ünü, dünya
ihracatının %1’ini gerçekleştirmektedir.
Küresel mal ithalatında da benzer bir gruplaşma ortaya çıkmaktadır. 2012 yılında 2,3 trilyon
dolarlık ithalat ile A.B.D küresel mal ithalatında ilk sırada yer almaktadır. A.B.D’yi sırasıyla 1,68
trilyon dolar ihracat ile Çin, 1,17 trilyon dolar ile Almanya, 886 milyar dolar ile Japonya ve 657
milyar dolar ile Fransa izlemiştir.
Türkiye, 237 milyar dolarlık ihracat ile Diğer Avrupa bölgesi ithalatının %23’ünü
gerçekleştirmektedir.
Küresel ticarette öne çıkan ülkelerdne ABD, İngiltere, Hindistan ciddi düzeyde dış ticaret açığı
verirken, Çin, Rusya Federasyonu ve Almanya ciddi dış ticaret fazlası vermektedir.
14
III-TÜRKİYE TİCARETİ VE ÜRETİMİ
2007-2012 DÖNEMİ TÜRKİYE TİCARETİ (MİLYON $)
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
İhracat (FOB)
107.272
132.027
102.143
113.883
134.907
152.462
İthalat (CIF)
170.063
201.964
140.928
185.544
240.842
236.545
Mal ve Hizmet İhracatı
(Ödemeler Dengesi Hesabı)
145.289
177.778
145.300
157.181
184.064
206.368
Kaynak: TUİK, GTB, TCMB
BEC SINIFLAMASINA GÖRE 2007-2012 DÖNEMİ TÜRKİYE TİCARETİ (MİLYAR $)
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2007 2008 2009 2010 2011 2012
İHRACAT
İTHALAT
Yatırım malları
14
17
11
12
14
14
27
Hammadde (Ara Malları)
49
68
50
56
68
83
124 152 100 131 173 175
Tüketim Malları
44
47
41
45
52
56
19
28
21
21
19
29
25
37
30
34
27
Kaynak: TUİK, GTB
2007 yılında Türkiye’nin ihracatı 107 milyar dolar iken 2009 yılındaki küresel finans krizi ile
birlikte 102 milyar dolara gerilemiş, son 3 yıldır ise pozitif bir büyüme ile 2012 yılında 152 milyar
dolara ulaşmıştır. Türkiye’nin ithalatı ise 2007 yılında 170 milyar dolar iken, 2009 yılında 141
milyar dolara gerilemiş, daha sonraki artışlarla 2011 yılında 241, 2012 yılında ise 236 milyar
dolara ulaşmıştır.
15
Söz konusu dönemde ihracat ve ithalat arasındaki fark, 2007 yılında ihracat aleyhine 63 milyar
dolar iken 2009 yılında 38 milyar dolara gerileyerek en dar seviyesini görmüş 2011 yılında ise
106 milyar dolar ile en yüksek seviyeye ulaşmışken 2012 yılında 84 milyar dolara gerilemiştir.
2007-2012 döneminde ithalatta görünen iki büyük değişiklik 2009 yılındaki %30’luk sert azalış
ile 2011 yılındaki %30’luk sert artıştır. Bu sert hareketler büyük oranda hammadde (ara mallar)
ithalatındaki değişimden kaynaklanmıştır. 2012 yılında ihracatta görülen artışın aksine ithalatın
%2 oranında azalması ise diğer dikkat çekici husustur. İhracat ve ithalatta farklı yöndeki bu
gelişimde altın ihracatında yaşanan artış önem arz etmektedir.
2007-2012 döneminde ihracat ağırlıklı olarak hammadde (yaklaşık %50) ve tüketim mallarından
(yaklaşık %40) oluşurken ithalat hammadde (yaklaşık %75) ve yatırım malları (yaklaşık %15) ile
tüketim mallarından (yaklaşık %12) oluşmuştur. 2009 yılında ithalatta yaşanan azalışın ardında
hammadde ithalatındaki ciddi azalış etkili olurken, 2011 yılındaki ciddi artışın ardında da aynı
etken yer almıştır. 2012 yılında ise yalnızca yatırım ve tüketim malları ithalatı azalmış, hammadde
ithalatı ise 2 milyar dolarlık sınırlı bir artış göstermiştir.
2007-2012 DÖNEMİ TÜRKİYE MAL VE HİZMET TİCARETİNİN ÜRETİMDEKİ PAYI
900.000
35
800.000
30
700.000
25
600.000
500.000
20
400.000
15
300.000
10
200.000
5
100.000
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
648.754
742.094
616.703
731.608
773.980
785.721
İhracat Payı
22,3
23,9
23,3
21,2
24
26,4
İthalat Payı
27,5
28,3
24,4
26,8
32,6
31,5
GSYİH (Milyon Dolar)
0
Kaynak: TUİK
2007 döneminde GSYİH 649 milyar dolar iken 2008 yılında 742 milyar dolara yükselmiş, 2009
yılındaki krizin etkisi ile 617 milyar dolara gerilemiş ve takip eden artışın ardından 2012 yılında
786 milyar dolara çıkmıştır. 2012 yılındaki artış yaklaşık 12 milyar dolar ile sınırlı kalmıştır.
2007-2010 yılları arasında ithalatın üretim içindeki payı %24-%28 arasında değişirken, 2011
yılında bu oran %33’lere kadar çıkmış, 2012 yılında da %31’lik düzeyinde gerçekleşmiştir. 2011
ve 2012 yılındaki yüksek ithalat payları üretimin ithalata bağımlılığının arttığını göstermektedir.
16
İhracatın üretim içindeki payı ise 2007-2010 döneminde %21-%24 arasında iken 2011 yılında
%24, 2012 yılında ise %26 olmuştur.
COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE 2012 YILI TÜRKİYE TİCARETİ (MİLYON $)
Avrupa Birliği 27
59.198
21.410
Diğer Asya
42.451
49.602
10.575
Diğer Avrupa (A.B Hariç)
Kuzey Amerika
Kuzey Afrika
Kesinleşmemiş Ülke ve Askeri Bölgeler
5
14.367
15.084
6.663
3.308
9.444
12.589
37.416
İthalat
2.613
3.913
4.080
2.191
1.046
2.295
1.069
770
861
490
18
100
Diğer Afrika
Güney Amerika
Serbest Bölgeler
Orta Amerika ve Karayipler
Avustralya ve Yeni Zelanda
Diğer Okyanusya ve Kutup Böl. Ülkeleri
-
20.000
87.448
İhracat
40.000
60.000
80.000
100.000
Kaynak: TUİK, GTB
COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE 2007-2012 DÖNEMİ TÜRKİYE TİCARETİ (MİLYON $)
Kaynak: TUİK, GTB
17
2012 yılında Türkiye’nin ihracatının %39’u Avrupa Birliği’ne, %28’i Yakın ve Orta Doğu’ya, %9’u
Diğer Avrupa’ya, %7’si Asya’ya, %6’sı Kuzey Afrika’ya, %4’ü Kuzey Amerika’ya, %3’ü Diğer
Afrika’ya, %1’i Güney Amerika’ya, %1’i ise Orta Amerika’ya gerçekleştirilmiştir.
2012 yılında Türkiye’nin ithalatının %37’si Avrupa Birliği’nden, %21’i Asya’dan, %16’sı Diğer
Avrupa’dan, %9’u Yakın ve Orta Doğu’dan, %6’sı Kuzey Amerika’dan, %2’si Güney Amerika’dan,
%1’i Kuzey Afrika’dan, %1’i ise Diğer Afrika’dan gerçekleştirilmiştir.
Afrika ile Yakın ve Orta Doğu bölgesi ile yapılan ticaret hariç diğer bölgeler ile ticaretinde Türkiye
net ithalatçı konumundadır. Türkiye’nin Diğer Avrupa karşısında net ithalatçı olmasının temel
sebebi enerji ithalatı iken, karşısında net ithalatçı pozisyonunda kaldığı diğer bölgelerden pek çok
sektörde ithalatı söz konusudur.
Türkiye’nin ithalatındaki ve ihracatındaki en büyük pay Avrupa Birliği’ne ait olsa da, 2007-2012
döneminde gerek ihracat gerekse ithalat içinde bu pay giderek azalmıştır (özellikle 2012 yılında).
Benzer şekilde Diğer Avrupa’nın Türkiye ticaretinden aldığı pay azalmıştır. Yakın ve Orta
Doğu’nun Türkiye ticaretinden aldığı pay ise söz konusu dönemde artmıştır (özellikle 2012
yılında). Asya bölgesi ile ticarette çok sınırlı bir gelişme yaşanmıştır.
2012 yılında Yakın ve Orta Doğu’ya ciddi biçimde artan ihracatta ise altın, kıymetli madenler ve
mücevherat sektörünün etkisi yer almıştır.
AB 27 ülkelerinin 19’u ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 3’ü ile 1 milyar dolara yakın ticaret
söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Güney Kıbrıs, Letonya,
Lüksemburg, Estonya ve Litvanya yer almaktadır.
Yakın ve Orta Doğu ülkelerinin 8’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 4’ü ile 1 milyar dolara
yakın ticaret söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Ermenistan,
Filistin, Umman, Bahreyn ve Yemen yer almaktadır.
Asya ülkelerinin 11’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 4’ü ile 1 milyar dolara yakın ticaret
söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Hong Kong, Tacikistan,
Filipinler, Afganistan, Kırgızistan, Sri Lanka, Kamboçya, Burma, Moğolistan, Nepal, Kuzey Kore,
Maldivler, Makao, Laos, Brunei, Butan ve Doğu Timor yer almaktadır.
Diğer Avrupa ülkelerinin 5’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 1’i ile 1 milyar dolara yakın
ticaret söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Vatikan, Fareo
Adaları, Andora, San Marino, Cebelitarık, Lihtenştayn, İzlanda ile Karadağ yer almaktadır.
Kuzey Amerika ülkelerinin 2’si (ABD, Kanada) ile ortalama 1 milyar doların üzerinde ticaret
yapılırken ikisi ile ticaret sıfıra yakındır.
18
Kuzey Afrika ülkelerinin 4’ü ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 1’i ile 1 milyar dolara yakın
ticaret söz konusu iken geriye kalan 3’ü ile ticaret hacmi sıfıra yakındır. Türkiye ile ticaret hacmi
oldukça düşük ülkeler arasında Mellila, Ceuta ve Mellila, Ceuta yer almaktadır.
Diğer Afrika ülkelerinin yalnızca 1’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 11’i ile ortalama 100500 milyon dolar arasında ticaret söz konusu iken geriye kalanlar ticaret hacmi çok düşüktür.
Güney Amerika ülkelerinin yalnızca 1’i ile 1 milyar doların üzerinde, 8’i ile ortalama 100-500
milyon dolar arasında ticaret söz konusu iken geriye kalanlar ticaret hacmi çok düşüktür.
Orta Amerika ülkelerinin yalnızca 1’i ile ortalama 1 milyar dolara yakın iken geriye kalanlar ile
ticaret hacmi çok düşüktür.
EKONOMİK BÖLGELERE GÖRE 2012 YILI TÜRKİYE TİCARETİ (MİLYON $)
87.448
Avrupa Birliği 27 (AB 27)
59.198
82.711
Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC)
19.879
31.690
İslam Konferansı Teşkilatı (İKT)
55.218
41.510
Karadeniz Ekonomik İşb.Teşkilatı (KEİ)
18.791
İthalat
18.995
Sınır Komşusu Ülkeler
İhracat
28.166
16.429
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT)
16.563
7.267
Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı
1.620
-
20.000
Kaynak: TUİK, GTB
19
40.000
60.000
80.000
100.000
EKONOMİK BÖLGELERE GÖRE 2007-2012 DÖNEMİ TÜRKİYE TİCARETİ (MİLYON $)
Kaynak: TUİK, GTB
2012 yılında Türkiye’nin ihracatının %39’u Avrupa Birliği’ne, %36’sı İslam İşbirliği Teşkilatı’na
(İİT), %18’i Sınır Komşusu Ülkelere, %13’ü Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği’ne (APEC), %12’si
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’na (KEİ), %11’i Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’na (EİT), %1’i
ise Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı’na (SAARC) gerçekleştirilmiştir.
2012 yılında Türkiye’nin ithalatının %37’si Avrupa Birliği’nden, %35’i Asya Pasifik Ekonomik
İşbirliği’nden (APEC), %18’i Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’ndan (KEİ), %13’ü İslam
İşbirliği Teşkilatı’ndan (İİT), %8’i Sınır Komşusu Ülkelerden, %7’si Ekonomik İşbirliği
Teşkilatı’ndan (EİT), %3’ü ise Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı’ndan (SAARC)
gerçekleştirilmiştir.
Sınır Komşusu Ülkeler ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapılan ticaret hariç sayılan diğer ekonomik
işbirlikleri ile ticaretinde Türkiye net ithalatçı konumundadır. Türkiye’nin KEİ, EİT ve SAARC
karşısında net ithalatçı olmasının temel sebebi enerji ithalatı iken, AB 27 ile APEC’ ten pek çok
sektörde ithalatı söz konusudur.
Türkiye’nin ithalatındaki ve ihracatındaki en büyük pay AB 27’ye ait olsa da, 2007-2012
döneminde gerek ihracat gerekse ithalat içinde bu pay giderek azalmıştır (özellikle 2012 yılında).
Benzer şekilde KEİ’nin Türkiye ticaretinden aldığı pay azalmıştır. Sınır komşusu ülkeler ile İİT’nin
ve EİT’nin Türkiye ticaretinden aldığı pay ise söz konusu dönemde artmıştır (özellikle 2012
yılında). APEC’in Türkiye ihracatından aldığı pay artarken, ithalatından aldığı pay ise azalmıştır.
20
2012 yılında EİT’ye, İİT’ye ve Sınır komşusu ülkelere ciddi biçimde artan ihracatta altın, kıymetli
madenler ve mücevherat sektörünün ektisi yer almıştır.
AB 27 ülkelerinin 19’u ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 3’ü ile 1 milyar dolara yakın ticaret
söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Güney Kıbrıs, Letonya,
Lüksemburg, Estonya ve Litvanya yer almaktadır.
APEC ülkelerinin 11’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 3’ü ile ortalama 1 milyar dolara yakın
ticaret söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Hong Kong,
Filipinler, Peru, Yeni Zelanda, Papua Yeni Gine ve Brunei yer almaktadır.
İİT ülkelerinin 15’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 7’si ile 1 milyar dolara yakın ticaret söz
konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Tacikistan, Yemen,
Arnavutluk, Bahreyn, Sudan, Afganistan, Kırgızistan, Umman, Fildişi Kıyısı, Senegal, Mozambik,
Kamerun, Togo, Burkina Faso, Benin, Moritanya, Cibuti, Gabon, Filistin, Sierra Leone, Gine,
Gambiya, Uganda, Nijer, Somali, Mali, Komor, Çad, Guyana, Maldivler, Surinam, Brunei ve Gine
Bissauyer almaktadır.
KEİ ülkelerinin 7’si ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 1’i ile 500 milyon dolara yakın ticaret
söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Arnavutluk, Moldova ve
Ermenistan yer almaktadır.
EİT ülkelerinin 5’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 1’i ile 1 milyar dolara yakın ticaret söz
konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Tacikistan, Afganistan ve
Kırgızistan yer almaktadır.
SAARC ülkelerinin yalnızca 1’i ile ortalama 1 milyar doların üzerinde, 2’si ile 1 milyar dolara yakın
ticaret söz konusudur. Türkiye ile ticaret hacmi oldukça düşük ülkeler arasında Afganistan, Sri
Lanka, Nepal, Maldivler ve Butan yer almaktadır.
Sınır komşularının tamamı ile ortalama 1 milyar doların üzerinde ticaret söz konusudur.
21
SEKTÖRLERE GÖRE 2012 YILI TÜRKİYE TİCARETİ (MİLYON $)
23.260
ANA METAL VE MAKİNE HARİÇ METAL… 22.615
9.223
TEKSTİL VE DERİ
26.113
17.218
16.760
ENERJİ
7.408
7.060
20.343
19.560
ALTIN, KIYMETLİ MADENLER VE… 16.272 8.519
KAUÇUK VE PLASTİK
7.458
KİMYA
15.155
16.727
5.614
9.624
5.403
10.479
GIDA ÜRÜNLERİ
9.083
3.023
6.800
4.173
SU TEMİNİ, KANALİZASYON VE ATIK YÖNETİMİ
509
5.141
2.380
1.833
5.139
4.817
1.931
4.326
715
3.410
672
1.529
1.875
691
1.698
483
419
372
104
230
227
255
190
MİNERAL ÜRÜNLER
ECZACILIK
DİĞER İMALAT FAALİYETLERİ
MADENCİLİK VE TAŞ OCAKÇILIĞI
MOBİLYA
TÜRÜN ÜRÜNLERİ
İÇECEKLER
ELEKTRİK VE GAZ ÜRETİMİ VE DAĞITIMI
-
5.000
12.800
9.855
İthalat
İhracat
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
Kaynak: TUİK, GTB
2012 yılında Türkiye ihracatının %17’sini Tekstil ve deri, %15’ini Ana metal ve metal ürünleri,
%11’ini Motorlu kara taşıtları, %11’ini Altın, kıymetli madenler ve mücevherat, %7’sini Gıda
ürünleri, %6’sını Elektrikli teçhizat, %5’ini Makine ve teçhizat, %5’ini Kauçuk ve plastik, %5’ini
Enerji, %4’ünü ise Kimya, %3’ünü Mineral ürünler, %3’ünü Tarım ve balıkçılık oluşturmuştur.
2012 yılında Türkiye ithalatının %10’unu Ana metal ve metal ürünleri, %9’unu Enerji, %8’ini
Makine ve teçhizat, %7’sini Motorlu kara taşıtları, %7’sini Kimya, %6’sını Kauçuk ve plastik,
%5’ini Bilgisayar ve elektronik, %4’ünü Elektrikli teçhizat, %4’ünü Altın, kıymetli madenler ve
mücevherat, %4’ünü Su temini, kanalizasyon ve atık yönetimi, %4’ünü Tekstil ve deri
oluşturmaktadır.
22
2007-2012 döneminde 26 sektörün 8’inde dış ticaret fazlası verilmiştir. Önemli ölçüde dış ticaret
fazlası verilen sektörlerin başında Tekstil ve deri (H:26 milyar $, T:9 milyar $), Altın, kıymetli
madenler ve mücevherat (H:16 milyar $, T:8,5 milyar $), Gıda ürünleri (H:10 milyar $, T:5 milyar
$) yer almıştır. Mineral ürünler (H:5 milyar $, T:2 milyar $), Madencilik ve taş ocakçılığı (H:2
milyar $, T:1,5 milyar $), Mobilya (H:2 milyar $, T:0,7 milyar $), Elektrik ve gaz üretim ve dağıtımı4
(H:0,2 milyar $, T:0,3 milyar $) az düzeyde dış ticaret fazlası verilen diğer sektörlerdir.
Motorlu kara taşıtları sektörünün 2007-2010 dönemi ortalama ihracatı 16,4 milyar $, ortalama
ithalatı 14,6 milyar $ iken 2011 yılında ihracat 17,5 milyar $, ithalat 20,3 milyar $, 2012 yılında
ihracat 16,8 milyar $, ithalat 17,2 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Yani son iki yılda motorlu kara
taşıtları sektörü dış ticaret açığı vermeye başlamıştır.
2007-2012 döneminde 26 sektörün 18’inde dış ticaret açığı verilmiştir. Önemli düzeyde dış ticaret
açığı verilen sektörlerin başında Enerji (H:7 milyar $, T:20 milyar $), Makine ve teçhizat (H:7
milyar $, T:20 milyar $), Kauçuk ve plastik (H:7 milyar $, T:15 milyar $), Kimya (H:5,6 milyar $,
T:16,7 milyar $), Bilgisayar ve Elektronik (H:3 milyar $, T:13 milyar $), Su temini, kanalizasyon ve
atık yönetimi (H:0,5 milyar $, T:10 milyar $) yer almıştır.
Ana metal ve metal ürünleri sektörü (H:22,6 milyar $, T:23,3 milyar $), Elektrikli teçhizat5 (H:9,6
milyar $, T:9 milyar $), Tarım ve balıkçılık (H:4 milyar $, T:7 milyar $), Ağaç ve ağaç ürünleri (H:2,4
milyar $, T:5 milyar $), Diğer ulaşım araçları (H:2 milyar $, T:5 milyar $), Eczacılık (H:1 milyar $,
T:4 milyar $), Diğer imalat faaliyetleri (H:1 milyar $, T:3 milyar $), Tütün ürünleri (H:0,5 milyar $,
T:0,5 milyar $), Bilgi ve iletişim (H:0,1 milyar $, T:0,4 milyar $), İçecekler (H:0,2 milyar $, T:0,2
milyar $) az düzeyde dış ticaret açığı verilen diğer sektörlerdir.
Türkiye’nin önemli düzeyde ihracatının olduğu belli başlı sektörlerden;
Ana metal ve metal ürünleri ihracatında en büyük pazarlar Yakın ve Ortadoğu (8 milyar $) ile AB
27 (6 milyar $) iken, Diğer Avrupa, Asya, Kuzey Afrika, Diğer Afrika ve Kuzey Amerika bölgeleri
de ortalama 1 milyar $’lık pazarlardır. Ana metal ve metal ürünleri ithalatında en büyük
tedarikçiler AB 27 (9 milyar $), Asya (6 milyar $), Diğer Avrupa (6 milyar $) iken Yakın ve Orta
Doğu 1 milyar $’lık bir tedarikçidir.
Tekstil ve deri ihracatında en büyük pazarlar AB 27 (16 milyar $) ve Diğer Avrupa (3 milyar $),
Yakın ve Orta Doğu (2,7 milyar $) iken Kuzey Afrika, Asya ve Kuzey Amerika bölgeleri de 1 milyar
Elektrik ve gaz üretim ve dağıtım sektörünün 2007-2011 dönemi ortalama ihracatı 140 milyon $, ithalatı
32 milyon $ iken, 2012 yılında ihracat 150 milyon $, ithalat ise 255 milyon $ olmuştur.
5 Elektrikli teçhizat sektörünün 2007-2011 dönemi ortalama ihracatı 7,7 milyar $, ithalatı 8,2 milyar $ iken,
2012 yılında ihracat 9,6 milyar $, ithalat 9 milyar $ olarak gerçekleşmiştir.
4
23
$’lık pazarlardır. Tekstil ve deri ithalatında en büyük tedarikçiler Asya (6 milyar $) ve AB 27 (2
milyar $) dir.
Motorlu kara taşıtları ihracatında en büyük pazar AB 27 (11,8 milyar $) iken Diğer Avrupa, Yakın
ve Orta Doğu ile Kuzey Amerika 1 milyar $’lık pazarlardır. Motorlu kara taşıtları ithalatında en
büyük tedarikçiler AB 27 (14 milyar $) ve Asya’dır (2,2 milyar $).
Gıda ürünleri ihracatında en büyük pazarlar AB 27 (3,4 milyar $) ile Yakın ve Orta Doğu’dur (4
milyar $). Gıda ürünleri ithalatında en büyük tedarikçiler AB 27 (1,8 milyar $) ile Diğer Avrupa
(1,6 milyar $) iken Diğer Asya ise 1 milyar $’lık bir tedarikçidir.
Elektrikli teçhizat ihracatında en büyük pazar AB 27’dir (4,4 milyar $). Elektrikli teçhizat
ithalatında en büyük tedarikçiler AB 27 (4,4 milyar $) ile Asya’ dır (4 milyar $).
Altın, kıymetli madenler ve mücevherat ihracatında en büyük pazar Yakın ve Orta Doğu (12,6
milyar $) iken Diğer Avrupa ile AB 27 bölgeleri 1 milyar $’lık diğer pazarlardır. 2012 yılında Yakın
ve Orta Doğu’ya yapılan altın, kıymetli madenler ve mücevherat ihracatındaki artış zirve
yapmıştır. 2007-2011 dönemde söz konusu bölgeye yapılan ihracat ortalama 1,1 milyar $’ iken
2012 yılında bu değer 12,6 milyar $’a çıkmıştır. Altın, kıymetli madenler ve mücevherat
ithalatında en büyük tedarikçiler Yakın ve Orta Doğu (3,5 milyar $) ile Diğer Avrupa (2,5 milyar
$) iken AB 1 milyar $’lık bir tedarikçidir. 2011, 2012 yıllarında Yakın ve Orta Doğu’dan yapılan
altın, kıymetli madenler ve mücevherat ithalatındaki artış zirve yapmıştır. 2007-2010 döneminde
söz konusu bölgeden yapılan ithalat ortalama 400 milyon $ iken, 2011 ve 2012 yıllarında bu değer
1,4 milyar $ ve 3,5 milyar $’a çıkmıştır.
24
TÜRKİYE TİCARETİNDE ÖNE ÇIKAN ÜLKELER (MİLYON $)
AB 27
Asya
Diğer Avrupa
Kuzey Afrika
Kuzey Amerika
Güney Amerika
Diğer Afrika
Almanya
Çin
Iran
Rusya Federasyonu
Misir
A.B.D.
Brezilya
Güney Afrika
(H:13.124,T:21.401) (H:2.833,T:21.295) (H:9.922,T:11.965) (H:6.681,T:26.625) (H:3.679,T:1.342) (H:5.604,T:14.131) (H:1.003,T:1.770) (H:382,T:1.290)
Italya
(H:6.373,T:13.344)
Hindistan
(H:792,T:5.844)
B.A.E.
(H:8.175,T:3.597)
Isviçre
(H:2.125,T:4.305)
Cezayir
(H:1.813,T:925)
Fransa
(H:6.199,T:8.590)
Güney Kore
(H:528,T:5.660)
Irak
(H:10.822,T:149)
Ukrayna
(H:1.829,T:4.394)
Libya
(H:2.139,T:416)
Ingiltere
(H:8.694,T:5.629)
Japonya
(H:332,T:3.601)
Suudi Arabistan
(H:3.677,T:2.171)
Ispanya
(H:3.717,T:6.024)
Kazakistan
(H:1.069,T:2.056)
Israil
(H:2.330,T:1.710)
Hollanda
(H:3.244,T:3.661)
Tayvan
(H:119,T:2.059)
Azerbeycan
(H:2.585,T:340)
Belçika
(H:2.360,T:3.690)
Endonezya
(H:244,T:1.796)
Suriye
(H:498,T:67)
Yunanistan
(H:1.401,T:3.540)
Türkmenistan
(H:1.480,T:304)
Polonya
(H:1.854,T:3.058)
Malezya
(H:165,T:1.278)
Romanya
(H:2.495,T:3.236)
Tayland
(H:176,T:1.312)
Kanada
(H:1.058,T:954)
Bulgaristan
(H:1.685,T:2.754)
Isveç
(H:1.186,T:2.135)
Çek Cumhuriyeti
(H:786,T:2.005)
Avusturya
(H:1.001,T:1.634)
Macaristan
(H:518,T:1.184)
Finlandiya
(H:302,T:1.115)
Kaynak: TUİK, GTB
2007-2012 döneminde Türkiye ile ortalama 1 milyar doların üzerinde ticaret yapan 43 ülke
bulunmaktadır. Söz konusu ülkelerin 2012 yılı Türkiye ihracatından aldığı pay %82, Türkiye
ithalatından aldığı pay ise %86’dır.
Türkiye ticaretinde öne çıkan ülkelerin 16’sı AB 27’de, 10’u Asya’da, 7’si Yakın ve Orta Doğu’da,
3’ü Diğer Avrupa’da, 3’ü Kuzey Afrika’da, 2’si Kuzey Amerika’da, 1’i Güney Amerika’da, 1’i Diğer
Afrika’dadır.
Anılan 16 AB ülkesinden yalnızca İngiltere karşısında Türkiye net ihracatçı konumundadır. 34,5
milyar dolar düzeyindeki Türkiye-Almanya ticaretinde, Motorlu kara taşıtları sektörü (H:2,6
milyar $, T:5,3 milyar $) öne çıkmaktadır. Tekstil ve deri (H:4 miyar $, T:0,3 milyar $) ile Makine
ve teçhizat (H:0,7 milyar $, T: 4 milyar $) öne çıkan diğer sektörlerdir.
25
20 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-İtalya ticaretinde, Makine ve teçhizat (H:0,2 milyar $, T:3
milyar $), Motorlu kara taşıtları (H:1,5 milyar $, T:1 milyar $), Tekstil ve deri (H:1,4 milyar $, T:0,8
milyar $) öne çıkmaktadır.
15 milyar $ düzeyindeki Türkiye-Fransa ticaretinde, Motorlu kara taşıtları (H:2,2 milyar $, T:1,7
milyar $) ile Tekstil ve deri (H:1,2 milyar $, T:0,1 milyar $) öne çıkmaktadır.
14 milyar $ düzeyindeki Türkiye-İngiltere ticaretinde, Tekstil ve deri (H:2,6 milyar $, T:0,1 milyar
$) ile Motorlu kara taşıtları (H:1,2 milyar $, T:1,3 milyar $) öne çıkmaktadır.
10 milyar $ civarındaki Türkiye-İspanya ticaretinde, Tekstil ve deri (H:1,6 milyar $, T:0,2 milyar
$) ile Motorlu kara taşıtları (H:0,6 milyar $, T:1,4 milyar $) öne çıkmaktadır.
Anılan 10 Asya ülkesinden yalnızca Türkmenistan karşısında Türkiye net ihracatçı
konumundadır.
24 milyar dolar civarındaki Türkiye-Çin ticaretinde öne çıkan sektörlerin başında Bilgisayar ve
elektronik (H:7 milyon $, T:5 milyar $) gelmektedir. Elektrikli teçhizat (H:60 milyon $, T:2,8 milyar
$), Makine ve teçhizat (H:46 milyon $, T:2,7 milyar $), Tekstil ve deri (H:0,2 milyar dolar, T:2,7
milyar $) öne çıkan diğer sektörlerdir. Türkiye’nin Çin’e ihracatı içinde ise yalnızca Madencilik ve
taşocakçılığı (H:1 milyar $) ile Mineral ürünler (H:0,8 milyar $) öne çıkmaktadır.
7 milyar dolar civarındaki Türkiye-Hindistan ticaretinde Enerji (H:7 milyon $, T:2,5 milyar $),
Kimya (T:70 milyon $, T:0,85 milyar $) ile Tekstil ve deri (H:35 milyon $, T: 0,55 milyar $) öne
çıkmaktadır. Türkiye’nin Hindistan’a ihracatında ise yalnızca son iki yıldır artarak 200 milyon
dolara ulaşan Altın, kıymetli madenler ve mücevherat sektörü görece yüksek bir değere sahiptir.
6 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-Kore ticaretinde Bilgisayar ve elektronik (H:2 milyon $, T:1
milyar $), Makine ve teçhizat (H:20 milyon $, T:0,8 milyar $), Motorlu kara taşıtları (H:10 milyon
$, T:0,75 milyar $), Kauçuk ve plastik (H:7 milyon $, T:0,8 milyar $) öne çıkmaktadır.
İran hariç anılan 7 Yakın ve Orta Doğu ülkesi karşısında Türkiye net ihracatçı konumundadır.
22 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-İran ticaretinde, 2012 yılında öne çıkan başlıca sektör altın,
kıymetli madenler ve mücevherat (H:6,5 milyar $) olmuştur.
12 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-BAE ticaretinde öne çıkan temel sektör altın, kıymetli
madenler ve mücevherattır (H:5,6 milyar $, T: 3,3 milyar $). BAE’ye altın, kıymetli madenler ve
mücevherat ihracatı ortalama 1 milyar dolar, ithalatı ise ortalama 600 milyon dolar iken, bu
değerler 2012 yılında yükselmiştir. Ana metal ve metal ürünleri (H:0,85 milyar $, T:0,1 milyar $)
öne çıkan bir diğer sektördür.
26
11 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-Irak ticaretinde, Gıda ürünleri (H:2,6 milyar $, T:3 milyon $),
Ana metal ve metal ürünleri (H:2,3 milyar $, T:2 milyon $), Elektrikli teçhizat (H:0,9 milyar $, T:1
milyon $), Tekstil ve deri (H:0,7 milyar $, T:3 milyon $), Tarım ve balıkçılık (H:0,7 milyar $, T:1
milyon $) öne çıkmaktadır.
Anılan 3 Diğer Avrupa ülkesi karşısında Türkiye net ithalatçı konumundadır.
33 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-Rusya ticaretinde Enerji (H:0,2 milyar $, T:4,3 milyar $),
Tekstil ve deri (H:1,8 milyar $, T:9 milyon $), Ana metal ve metal ürünleri (H:0,5 milyar $, T:3
milyar $), Motorlu kara taşıtları (H:0,85 milyar $, T:6 milyon $) öne çıkmaktadır.
7 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-Ukrayna ticaretinde Ana metal ve metal ürünleri (H:0,2
milyar $, T:2,2 milyar $) öne çıkmaktadır.
6 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-İsviçre ticaretinde Altın, kıymetli madenler ve mücevherat
(H:1,3 milyar $, T:2,5 milyar $) öne çıkmaktadır.
Anılan 3 Kuzey Afrika ülkesi karşısında Türkiye net ihracatçı konumundadır.
5 milyar dolar düzeyindeki Türkiye-Mısır ticaretinde Enerji (H:1,5 milyar $, T:0,2 milyar $), 3
milyar dolar düzeyindeki Türkiye-Cezayir ticaretinde Enerji (H:24 milyon $, T:1 milyar $), öne
çıkmaktadır.
Anılan 3 Amerika ülkesi karşısında Türkiye net ithalatçı konumundadır.
20 milyar dolar civarındaki Türkiye-ABD ticaretinde, Su temini, kanalizasyon ve atık yönetimi
(H:12 milyon $, T:2,7 milyar $), Diğer ulaşım araçları (H:0,5 milyar $, T:1,8 milyar $), Motorlu kara
taşıtları (H:0,8 milyar $, T:0,2 milyar $), Tarım ve balıkçılık (H:0,2 milyar $, T:1,3 milyar $), Enerji
(H:0,2 milyar $, T:1,3 milyar $), Ana metal ve metal ürünleri (H:1,2 milyar $, T:0,4 milyar $), Tekstil
ve deri (H:881 milyar $, T:42 milyon $) sektörleri öne çıkmaktadır.
27
IV- BÖLGELERE GÖRE KÜRESEL TİCARET VE TÜRKİYE’NİN BÖLGELER İLE TİCARETİ
COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE TİCARET
AB 27-DÜNYA (2012)
AVRUPA BİRLİĞİ 27 (AB 27)
Küresel Ticaretteki Payı
652.829 milyon $ Motorlu kara taşıtları (0,48)
580.528 milyon $ Makine ve teçhizat (0,46)
453.703 milyon $ Kimya (0,41)
419.334 milyon $ Kimya (0,36)
447.653 milyon $ Ana metal ve met. ürünleri (0,38) 405.377 milyon $ Ana metal ve met. ürünleri (0,34)
423.325 milyon $ Bilgisayar ve elektronik (0,22)
372.936 milyon $ Enerji (0,12)
330.943 milyon $ Gıda ürünleri (0,41)
309.844 milyon $ Eczacılık (0,65)
277.672 milyon $ Elektrikli teçhizat (0,37)
271.961 milyon dolar Kauçuk ve plastik (0,42)
237.579 milyon $ Tekstil ve deri (0,28)
201.123 milyon $ Diğer ulaşım araçları (0,45)
153.926 milyon $ Ağaç ve ağaç ürünleri (0,48)
122.611 milyon $ Tarım ve balıkçılık (0,29)
5.669 milyar $ (%34)
5.705 milyar $ (%32)
TÜRKİYE - AB 27 (2012)
İHRACAT
İTHALAT
59,2 milyar $ (%39)
87.4 milyar $(%37)
5.770 milyon $ Ana metal ve met.ürünleri (0,26)
3.274 milyon $ Kauçuk ve plastik (0,44)
1.682 milyon $ Kimya (0,3)
1.245 milyon $ Mineral ürünler (0,24)
861 milyon $ Mineral ürünler (0,47)
1.107 milyon $ Altın,kıymetli maden,mücev (0,07)
1.067 milyon $ Altın,kıymetli maden,mücev. (0,13)
546 milyon $ Diğer ulaşım araçları (0,28)
442 milyon $ Ağaç ve ağaç ürünleri (0,19)
330 milyon $ Su, kanalizasyon, atık (0,65)
4.922 milyon $ Su, kanalizasyon, atık (0,5)
174 milyon $ Eczacılık (0,24)
Sektör Ticaretindeki Payı
AB 27, küresel düzeyde en büyük ihracatçı ve ithalatçıdır, üstelik bu özelliği pek çok sektör için
geçerlidir. AB 27, Türkiye için de en önemli ihracat pazarı ve ithalat kaynağıdır. Türkiye’nin
ihracatındaki önemli 5 sektörde de (Tekstil ve deri, Ana metal ve metal ürünleri, Motorlu kara
taşıtları, Gıda ürünleri, Elektrikli teçhizat) AB 27 öne çıkmaktadır. Özellikle motorlu kara taşıtları
sektörü gerek ithalat gerek ihracat açısından doğrudan AB 27 ile ticarete dayanmaktadır. Yine
Türkiye üretimi için önemli ithalat kalemlerinden olan Ana metal ve metal ürünleri, Makine ve
teçhizat, Plastik ve kauçuk, Elektrikli teçhizat sektörlerinde de en büyük tedarikçi AB 27’dir.
28
ASYA-DÜNYA (2012)
ASYA
1.269.799 milyon $ Bilgisyr ve elektronik (0,65)
1.104.713 milyon $ Bilgisyr ve elektronik (0,47)
1.356.371 milyon $ Enerji (0,43)
396.052 milyon $ Ana metal ve met. ürün (0,34)
341.947 milyon $ Ana metal ve met. ürün (0,29)
317.036 milyon $ Kimya (0,29)
371.270 milyon $ Kimya (0,32)
153.739 milyon $ Altın,kıymetli maden,mücev.
(0,34)
(0,47)
71.590 milyon dolar Tarım ve balıkçılık (0,17)
162.640 milyon dolar Tarım ve balıkçılık (0,36)
225.762 milyon $ Madencilik ve taş ocakçılığı
20.690 milyon $ Madencilik ve taş ocakçılığı (0,08)
(0,7)
5.412 milyar $ (%32)
5.787 milyar $ (%33)
TÜRKİYE - ASYA (2012)
İHRACAT
İTHALAT
10.6 milyar $ (%7)
48.6 milyar $ (%21)
1.186 milyon $ Ana metal ve metal ürün. (0,05)
51 milyon $ Madencilik ve taş ocakçılığı (0,03)
910 milyon $ Kimya (0,16)
686 milyon $ Elektrikli teçhizat (0,07)
669 milyon $ Gıda ürünleri (0,06)
674 milyon $ Makine ve teçhizat (0,1)
613 milyon $ Enerji (0,08)
486 milyon $ Kauçuk ve plastik (0,07)
284 milyon $ Motorlu kara taşıtları (0,02)
271 milyon $ Tarım ve balıkçılık (0,06)
199 milyon $ Bilgisayar ve elektronik (0,07)
Asya bölgesi, küresel bazda ikinci büyük ihracatçı ve ithalatçıdır. Asya’nın en baskın olduğu sektör
bilgisayar ve elektronik ile tekstil ve deridir. Asya, küresel anlamda üçüncü büyük enerji
ihracatçısıdır. Türkiye’nin Asya bölgesine ihracatı çok zayıftır. Türkiye, Asya bölgesine Madencilik
ve taş ocakçılığı, Mineral ürünler gibi yoğun teknoloji gerektirmeyen ürünler ihraç etmektedir.
Diğer taraftan, Türkiye için önemli ithalat kalemleri olan Ana metal ve metal ürünleri, Makine ve
teçhizat, Kimya, Plastik ve kauçuk sektörlerinin de yaklaşık dörtte biri Diğer Asya’dan temin
edilmektedir. Türkiye bilgisayar ve elektronik ihtiyacının yarısından fazlasını, Elektrikli teçhizat
ihtiyacının ise yarıya yakınını Asya’dan karşılamaktadır.
29
KUZEY AMERİKA
TÜRKİYE - KUZEY AMERİKA (2012)
KUZEY AMERİKA-DÜNYA (2012)
147.475 milyon $ Kimya (0,13)
139.573 milyon $ Kimya (0,12)
63.658 milyon $ Altın, kıymetli maden,mücev. (0,14)
72.328 milyon $ Altın, kıymetli maden, mücev. (0,16)
1.780 milyar $ (%11)
2.793 milyar $ (%16)
İHRACAT
İTHALAT
6.7 milyar $ (%4)
15 milyar $ (%6)
472 milyon $ Ana metal ve metal ürün. (0,02)
979 milyon $ Tekstil ve deri (0,04)
Kuzey Amerika, ticaret hacmi yüksek pek çok sektörde genellikle üçüncü ihracatçı konumundadır;
ithalatta ise özellikle motorlu kara taşıtları sektöründe ikinci büyük ithalatçıdır. Türkiye’nin
ABD’ye ihracatı oldukça zayıftır. Tekstil ve deri, Ana metal ve metal ürünleri ile Motorlu kara
taşıtları sektörlerinde ihracat imkanları daha iyi değerlendirilebilir.
30
DİĞER AVRUPA
TÜRKİYE- DİĞER AVRUPA (2012)
DİĞER AVRUPA-DÜNYA (2012)
63.942 milyon $ Kimya (0,06)
73.157 milyon $ Kimya (0,06)
1.200 milyar $ (%7)
1.031 milyar $ (%6)
İHRACAT
İTHALAT
14.4 milyar $ (%9)
37.4 milyar $ (%16)
1.583 milyon $ Altın ,kıymetli maden, mücev. (0,1)
65 milyon $ Motorlu kara taşıtları (0)
1.293 milyon $ Ana metal ve metal ürün.(0,06)
Türkiye’nin de içinde bulunduğu Diğer Avrupa bölgesi, enerji ihracatında dünya ikincisi olup, Ana
metal ve metal ürünleri ile Eczacılık hariç diğer sektörlerin ihracatında veya ithalatında önemli
bir ağırlığı bulunmamaktadır. Bölgenin Ana metal ve metal ürünleri, Motorlu kara taşıtı ile Tekstil
ve deri ihracatında Türkiye’nin katkısı yüksektir. Türkiye enerji üzerinde Diğer Avrupa ile ciddi
bir ticari ilişki içerisindedir. Türkiye’nin Diğer Avrupa’ya ihracat olanakları Ana metal ve metal
ürünleri ile Gıda ürünleri sektörlerinde araştırılabilir.
31
YAKIN VE ORTA DOĞU
TÜRKİYE -YAKIN VE ORTA DOĞU (2012)
YAKIN VE ORTA DOĞU-DÜNYA (2012)
65.829 milyon $ Kimya (0,06)
42.373 milyon $ Altın, kıymetli maden, mücev.
(0,09)
29.382 milyon $ Kimya (0,03)
(0,11)
5.647 milyon $ Makine ve teçhizat (0)
3.876 milyon $ Tekstil ve deri (0)
1.014 milyon $ Motorlu kara taşıtları (0)
1.127 milyar $ (%7)
622 milyar $ (%4)
İHRACAT
İTHALAT
42,5 milyar $ (%28)
(0,77)
21,4 milyar $ (%9)
(0,41)
91 milyon $ Makine ve teçhizat (0)
760 milyon $ Mobilya (0,45)
2 milyon $ Mobilya (0)
Yakın ve Orta Doğu bölgesinin dünya ticaretine en büyük katkısı enerji sektöründen gelmektedir.
Türkiye’nin önemli ihracat kalemlerinden olan Ana metal ve metal ürünleri ile Gıda ürünlerinin
önemli bir kısmı Yakın ve Orta Doğu’ya ihraç edilmektedir. Motorlu kara taşıtları ile Tekstil ve deri
sektörlerinde de Yakın ve Orta Doğu’nun ihtiyacını karşılama imkanları araştırılabilir.
32
KUZEY AFRİKA
TÜRKİYE- KUZEY AFRİKA (2012)
KUZEY AFRİKA-DÜNYA (2012)
3.340 milyon $ Ana metal ve metal ürün. (0)
2.242 milyon $ Bilgisayar ve elektronik (0)
1.494 milyon $ Kauçuk ve plastik (0)
700 milyon $ Ağaç ve ağaç ürünleri (0)
197 milyar $ (%1)
194 milyar $ (%1)
İHRACAT
İTHALAT
9,4 milyar $ (%6)
3.3 milyar $ (%1)
205 milyon $ Ana metal ve metal ürün. (0,01)
15 milyon $ Elektrikli teçhizat (0)
Kuzey Afrika’nın küresel ticarete Enerji dışında ciddi bir katkısı yoktur. Düşük ithalat kapasitesi
de bu bölge ile ticaretin geliştirilmesine engel temel hususlardan biridir. Bunun doğal bir sonucu
olarak Türkiye’nin bölge ile ticaret çok sınırlıdır.
33
EKONOMİK BÖLGELERE GÖRE KÜRESEL VE TÜRKİYE TİCARETİ
APEC-DÜNYA (2012)
ASYA PASİFİK EKONOMİK İŞBİRLİĞİ (APEC)
1.468.530 milyon $ Bilgisayar ve elektronik (0,75)
1.591.911 milyon $ Bilgisayar ve elektronik (0,68)
1.080.147 milyon $ Enerji (0,36)
1.723.974 milyon $ Enerji (0,54)
479.026 milyon $ Kimya (0,43)
524.163 milyon $ Kimya (0,45)
204.642 milyon $ Altın, kıymetli maden, mücev. (0,45) 219.910 milyon $ Altın, kıymetli maden, mücev. (0,5)
7.991 milyar $ (%47)
8.957 milyar $ (%51)
TÜRKİYE- APEC (2012)
İHRACAT
İTHALAT
19,9 milyar $ (%13)
82,7 milyar $ (%35)
245 milyon $ Madencilik ve taş ocakçılığı (0,16)
Çalışma kapsamındaki ekonomik bölgeler arasında APEC dış ticaret hacmi bakımından en önemli
gruptur. Asya ve Amerika ülkelerinin oluşturduğu grup karşısındaki en güçlü rakip AB 27’dir.
APEC’in en baskın olduğu sektör bilgisayar ve elektroniktir. İkinci büyük enerji ihracatçısıdır.
Türkiye’nin APEC ülkelerine ihracatı oldukça zayıf iken bu ülkelerden ithalatı bir o kadar
yüksektir. Türkiye’nin enerji ithalatı ile üretim için önemli girdilerden olan Ana metal ve metal
ürünleri, Makine ve teçhizat, Kauçuk ve plastik, Kimya gibi sektörlerin yaklaşık üçte biri APEC’ten
temin edilmektedir. Tekstil ve deri, Elektrikli teçhizat ile Bilgisayar ve elektronik sektörü
ithalatının ise yarıya yakını APEC’ten karşılanmaktadır. Türkiye’nin APEC’e ihracatı Madencilik ve
taşocakçılığı, Mineral ürünler gibi yoğun teknoloji gerektirmeyen sektörlere odaklanmıştır.
Türkiye’nin önemli ihracat kalemlerinden olan Ana metal ve metal ürünleri, Tekstil ve deri ile
Motorlu kara taşıtları sektörlerinde APEC’e ihracat olanakları araştırılabilir.
34
AB 27-DÜNYA (2012)
AVRUPA BİRLİĞİ (AB 27)
453.703 milyon $ Kimya (0,41)
419.334 milyon $ Kimya (0,36)
447.653 milyon $ Ana metal ve met. ürünleri (0,38) 405.377 milyon $ Ana metal ve met. ürünleri (0,34)
5.669 milyar $ (%34)
5.705 milyar $ (%32)
TÜRKİYE - AB 27 (2012)
İHRACAT
İTHALAT
59,2 milyar $ (%39)
87.4 milyar $(%37)
1.107 milyon $ Altın,kıymetli maden,mücev (0,07)
330 milyon $ Su, kanalizasyon, atık (0,65)
4.922 milyon $ Su, kanalizasyon, atık (0,5)
AB 27, APEC’ten sonra küresel düzeyde en büyük ihracatçı ve ithalatçıdır. AB 27, Türkiye için de
en önemli ihracat pazarı ve ithalat kaynağıdır. Türkiye’nin ihracatındaki önemli 5 sektörde de
(Tekstil ve deri, Ana metal ve metal ürünleri, Motorlu kara taşıtları, Gıda ürünleri, Elektrikli
teçhizat) AB 27 öne çıkmaktadır. Özellikle motorlu kara taşıtları sektörü gerek ithalat gerek
ihracat açısından doğrudan AB 27 ile ticarete dayanmaktadır. Yine Türkiye üretimi için önemli
ithalat kalemlerinden olan Ana metal ve metal ürünleri, Makine ve teçhizat, Plastik ve kauçuk,
Elektrikli teçhizat sektörlerinde de en büyük tedarikçi AB 27’dir.
35
İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (İİT)
TÜRKİYE - İİT (2012)
İİT-DÜNYA (2012)
1.314.896 milyon $ Enerji (0,44)
101.540 milyon $ Kimya (0,09)
101.047 milyon $ Kimya (0,09)
2.119 milyar $ (%13)
1.585 milyar $ (%9)
İHRACAT
İTHALAT
55,2 milyar $ (%36)
31,7 milyar $ (%13)
Ele alınan ekonomik işbirlikleri arasında İİT, birinci enerji ihracatçısıdır. Bölgenin Ana metal ve
metal ürünleri, Tekstil ve deri ile Motorlu kara taşıtları ihracatında Türkiye’nin katkısı büyüktür.
Bölge ithalatında üretim için önemli girdiler olan Ana metal ve metal ürünleri, Makine ve teçhizat,
Kimya gibi sektörler öne çıkmaktadır. Türkiye’nin önemli ihracat kalemlerinden Ana metal ve
metal ürünleri ile Gıda ürünlerinin yaklaşık yarısı İİT’ye yapılmaktadır. Motorlu kara taşıtları,
Tekstil ve deri gibi sektörlerde Türkiye’nin bölgeye ihracat olanaklarını araştırılabilir.
36
KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ (KEİ)
TÜRKİYE - KEİ (2012)
KEİ-DÜNYA (2012)
39.130 milyon $ Kimya (0,04)
56.641 milyon $ Kimya (0,05)
907 milyar $ (%5)
853 milyar $ (%5)
İHRACAT
İTHALAT
18,8 milyar $ (%12)
41,5 milyar $ (%18)
KEİ’nin en baskın olduğu sektör Enerjidir ve incelenen ekonomik işbirlikleri arasındaki üçüncü
büyük enerji ihracatçısıdır. KEİ’nin dikkate değer ihracat yaptığı bir diğer sektör ise Ana metal ve
metal ürünleridir. Türkiye, enerji ithalatının yaklaşık yarısını KEİ’den temin etmektedir. Enerji,
Ana metal ve metal ürünleri ile Tekstil ve deri ithalatı haricinde diğer sektörlerde KEİ ile ciddi bir
ticaret söz konusu değildir.
37
EKONOMİK İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (EİT)
TÜRKİYE - EİT (2012)
EİT-DÜNYA (2012)
16.840 milyon $ Kimya (0,02)
393 milyar $ (%2)
31.540 milyon $ Kimya (0,03)
423 milyar $ (%2)
İHRACAT
İTHALAT
16,6milyar $ (%11)
16,4 milyar $ (%7)
25 milyon $ Altın,kıymetli maden,mücev. (0)
5 milyon $ Elektrikli teçhizat (0)
EİT’nin en baskın olduğu sektör enerjidir. EİT’nin diğer sektörlerdeki ihracatında Türkiye’nin payı
büyüktür. EİT, Türkiye için ihracat olanaklarının kısıtlı olduğu bir bölgedir.
38
SINIR KOMŞULARI
TÜRKİYE - SINIR KOMŞUSU (2012)
SINIR KOMŞUSU-DÜNYA (2012)
10.148 milyon $ Ana metal ve metal ürün.
(0,01)
10.986 milyon $ Kimya (0,01)
2.391 milyon $ Makine ve teçhizat (0)
2.227 milyon $ Eczacılık (0)
987 milyon $ Ağaç ve ağaç ürünleri (0)
767 milyon $ Diğer ulaşım araçları (0)
450 milyon $ Altın, kıymetli maden, mücev.
(0)
262 milyar $ (%2)
7.001 milyon $ Altın, kıymetli madenler, mücev.
(0,02)
206 milyar $ (%1)
İHRACAT
İTHALAT
28,2 milyar $ (%18)
(0,42)
19 milyar $ (%8)
195 milyon $ Altın, kıymetli maden, mücev.
(0,02)
Türkiye’nin sınır komşularının dünya ticaretinde önemli bir ağırlığı bulunmamaktadır: enerji
hariç diğer sektörlerde ciddi bir varlık gösterememektedir. Türkiye’nin sınır ülkelerine ihracatı
önemli bir düzeydedir. Türkiye’nin sınır komşularının tamamı ile ortalama 1 milyar doların
üzerinde ticareti söz konusudur.
39
V- SEKTÖRLERE GÖRE KÜRESEL TİCARET VE TÜRKİYE’NİN SEKTÖRLERDEKİ YERİ
SEKTÖRLERE GÖRE 2012 YILI KÜRESEL TİCARETİ VE TÜRKİYE’NİN DURUMU
İHRACAT
İTHALAT
SEKTÖR
DÜNYA
TÜRKİYE
SIRA
DÜNYA
TÜRKİYE
SIRA
ENERJİ
2.997.118
7.408
50
3.178.480
20.343
28
1.964.016
3.023
37
2.327.622
12.800
32
1.352.959
16.760
21
1.295.334
17.218
17
1.269.472
7.060
28
1.291.811
19.560
21
ANA METAL VE MAKİNE
HARİÇ METAL ÜRÜNLERİ
İMALATI
KİMYA
1.179.003
22.615
17
1.180.607
23.260
15
1.105.867
5.614
31
1.172.586
16.727
22
TEKSTİL VE DERİ
838.826
26.113
6
817.482
9.223
22
GIDA ÜRÜNLERİ
808.264
10.479
21
803.472
5.403
37
750.182
9.624
20
775.142
9.083
26
KAUÇUK VE PLASTİK
654.896
7.458
21
671.364
15.155
12
ECZACILIK
476.996
715
35
499.277
4.326
22
ALTIN, KIYMETLİ MADENLER
VE MÜCEVHERAT
451.072
16.272
11
443.951
8.519
14
445.841
1.931
26
408.692
4.817
23
426.517
4.173
22
448.725
6.800
18
321.538
2.380
27
334.315
5.141
18
LİSTE TOPLAMI
15.042.567
141.625
15.648.860
178.375
DİĞER
1.860.760
10.837
2.019.468
58.170
GENEL TOPLAM
16.903.327
152.462
17.668.328
236.545
Küresel ihracattan en büyük payı alan iki temel sektör vardır Enerji ile Bilgisayar ve elektronik.
Söz konusu sektörleri, Motorlu kara taşıtları, Makine ve teçhizat, Ana metal ve metal ürünleri,
Kimya, Elektrikli teçhizat ile Tekstil ve deri takip etmektedir. Hem Türkiye ihracatında hem de
küresel ihracatta önemli payı olan üç sektör söz konusudur. Motorlu kara taşıtları, Ana metal ve
metal ürünleri ile tekstil ve deri. Küresel tekstil ve deri sektörü ihracatında Türkiye aynı zamanda
6’ncı sıradadır.
40
VI- GÜÇLÜ EKONOMİLER KARŞISINDA TÜRKİYE
KÜRESEL EKONOMİDE ÖNE ÇIKAN BAZI ÜLKELER VE TÜRKİYE
AB 27
Kuzey
Amerika
Asya
Almanya
Fransa
Birleşik
Krallık
İtalya
İspanya
Hollanda
İsveç
Polonya
Belçika
Avusturya
Güney
Amerika
Avustralya
ve Yeni
Zelanda
Orta
Amerika
Yakın ve
Orta Doğu
Mal
İhr/GSYH
42
21
Mal ve Hiz.
İhr/GSYİH
52
27
Dışa
Açıklık
Oranı
76
46
Cari
Denge/GSYH
7
-2
2.435
2.013
1.349
772
526
490
484
400
474
501
286
555
173
180
447
159
684
487
326
501
163
191
438
170
19
25
21
72
33
37
92
40
32
30
32
87
49
46
85
57
48
49
45
137
64
76
183
82
-4
-1
-1
10
7
-4
-1
2
15.685
8.358
5.960
1.842
1.130
878
366
304
275
1.354
2.049
799
290
548
190
230
227
408
2.334
1.675
886
489
520
192
245
196
380
9
25
13
16
49
22
63
75
149
14
29
15
24
57
24
75
87
201
24
45
28
42
95
43
130
139
287
-3
2
1
-5
4
-3
1
6
19
263
343
511
130
224
324
1
Türkiye***
İsviçre
Norveç
Brezilya
Arjantin
Venezuela
2.015
789
632
500
2.253
471
381
525
152
226
160
243
81
83
316
237
198
87
223
68
62
26
19
36
32
11
17
22
29
26
63
41
13
20
26
42
49
67
49
21
32
38
4
-6
12
14
-2
0
3
Avustralya
1.521
256
249
17
21
33
-4
Meksika
Suudi
Arabistan
İran
1.178
371
371
31
33
63
-1
711
546
365
83
131
53
51
15
56
30
70
25
23
4,9
ABD
Çin
Japonya
Hindistan
Kore
Endonezya
Tayland
Malezya
Singapur
Hong
Kong**
Rusya
Federasyonu
Diğer
Avrupa
GSYH
3.400
2.613
Mal
Mal
İhracatı İthalatı
1.416
1.173
557
657
Kaynak: Dünya Bankası Wits Veri Tabanı, Unctad Trademap Veri Tabanı, Dünya Bankası World
Development Indicators
* Açık mavi işaretli değerler UNCTAD veri tabanından alınmıştır.
** Hong Kong'a ait ihracat ve ithalat rakamları ile İran'a ait Mal ve Hiz. İhr/GSYH değerleri 2011
yılına aittir.
*** Türkiye’ye ait veriler TUİK’ten alınmıştır.
41
ENERJİ DAHİL VE HARİÇ TİCARET
Enerji
Dahil
Mal
İhracatı
AB 27
Almanya
1.416
Fransa
557
Kuzey
Amerika
Asya
Diğer
Avrupa
Güney
Amerika
Avustraly
a ve Yeni
Zelanda
Orta
Amerika
Yakın ve
Orta Doğu
Birleşik
Krallık
İtalya
İspanya
Hollanda
İsveç
Polonya
Belçika
Avusturya
ABD
Çin
Japonya
Hindistan
Kore
Endonezya
Tayland
Malezya
Singapur
Hong Kong**
Rusya
Federasyonu
Türkiye*
İsviçre
Norveç
Brezilya
Arjantin
Venezuela
Avustralya
VERİLERİ
Enerji
Dahil
Enerjinin
Mal
İhracatta
İthalatı
ki Payı
1.173
2%
657
4%
Enerjinin
İthalattak
i Payı
14%
17%
Enerji
İhracatı
32
21
Enerji
İthalat
ı
169
113
Enerji
Dengesi
/GSYH
-4%
-4%
474
501
286
555
173
180
447
159
684
487
326
501
163
191
438
170
14%
3%
7%
14%
8%
4%
11%
2%
14%
21%
24%
22%
16%
13%
17%
12%
65
16
20
76
14
8
50
4
94
104
79
108
26
25
75
21
-1%
-4%
-4%
-4%
-2%
-4%
-5%
-4%
1.354
2.049
799
290
548
190
230
227
408
343
2.334
1.675
886
489
520
192
245
196
380
511
10%
1%
2%
18%
10%
33%
6%
20%
18%
0%
18%
18%
34%
38%
35%
22%
19%
14%
32%
4%
133
29
12
53
57
63
14
46
75
1
430
306
302
185
184
43
47
28
123
18
-2%
-3%
-5%
-7%
-11%
2%
-9%
6%
-18%
-7%
525
152
226
160
243
81
83
316
237
198
87
223
68
62
70%
5%
0%
66%
11%
6%
91%
1%
9%
7%
6%
18%
12%
3%
368
7
1
105
26
5
75
4
20
13
5
40
8
2
18%
-2%
-2%
20%
-1%
-1%
19%
256
249
28%
17%
73
42
2%
371
371
14%
9%
52
33
2%
Meksika
Suudi
Arabistan
İran
365
131
87%
4%
317
5
44%
83
53
69%
1%
57
0
10%
Kaynak: Kaynak: Dünya Bankası Wits Veri Tabanı, Unctad Trademap Veri Tabanı, Dünya Bankası
World Development Indicators
*Türkiye verisi TUİK’ten alınmıştır.
** Hong Kong'a ait ihracat ve ithalat rakamları 2011 yılına aittir.
2012 yılında en yüksek GSYH’ye, bir başka deyişle mal ve hizmet üretimine sahip ülkeler sırasıyla
ABD (15,7 trilyon $), Çin (8,4 trilyon $), Japonya (5,9 trilyon $) ve Almanya’dır (3,4 trilyon $). Tek
başına ABD küresel üretiminin %22’sini, Çin %12’sini, Japonya %8’ini, Almanya %5’ini, Türkiye
ise %1’ini; seçilen 31 ülkenin tamamı küresel üretimin %84’ünü karşılamaktadır. Anılan ülkelerin
42
küresel ihracata katkısı ise Çin (2 trilyon $), Almanya (1,4 trilyon $), Amerika (1,4 trilyon $) ve
Japonya (799 milyar $) şeklindedir.
Liste kapsamı ülkelerin ihracat/ithalat oranı genellikle 100’e yakın veya 100’ün üzerindedir.
ABD’de (%58), Birleşik Krallık’ta (%69), Hindistan’da (%58), Hong Kong’da (%67) ve Türkiye’de
(%64) bu oran düşüktür.
Liste kapsamındaki ülkelerin üretimi içinde ihracatın payına bakıldığında bazı ülkelerin
üretiminin önemli bir oranının ihraç edildiği, bazılarının ise görece düşük bir kısmının ihraç
edildiği görülmektedir.
Liste kapsamındaki ekonomilerden ABD, Japonya, Brezilya ve Avustralya’da ihracat/GSYH oranı
%20’lerin altındadır: yani iç talebi karşılamaya yönelik bir üretim söz konusudur. Birleşik Krallık,
İtalya, İspanya, Çin, Rusya Federasyonu, Meksika ve İran’da %30’lar civarındadır. Türkiye’de bu
oran %26 olup, Arjantin, Venezuela, Hindistan ve Endonezya ile benzerlik göstermektedir.
Türkiye’nin 500 milyar dolar ihracat hedefi için %26’lık oran veri iken üretimini Fransa gibi 2,6
trilyon dolara çıkarması veya üretim düzeyi veri iken ihracat oranını Hollanda gibi %87’ye
yükseltmesi gerekmektedir.
Dışa açıklık oranı İhracat/GYSH oranı ile paralellik göstermektedir: bu oranın düşük olduğu
ülkelerde dışa açıklık oranı düşük yüksek olduğu ülkelerde de yüksektir.
Liste kapsamı ülkeler arasında en yüksek cari açık oranı Türkiye’ye aittir.
Liste kapsamında ihracatı büyük oranda enerjiye dayanan ülkeler arasında Suudi Arabistan
(%87), Venezuela (%91), Rusya Federasyonu (%70), İran (%69) ve Norveç (%66) bulunmaktadır.
Avustralya (%28), Endonezya (%33) ve Malezya (%20), enerji ihracatının önemli olduğu diğer
ekonomilerdir.
İhracat gelirleri önemli oranda enerjiye dayanan anılan ülkeler ile Meksika haricinde tüm
ülkelerde Enerji Dengesi/GSYH oranı negatif değerlere sahiptir. Bu oran büyüdükçe üretimde
ithal enerjiye bağımlılık artmakta, azaldıkça azalmaktadır. Bu bağlamda Japonya, Kore, Tayland,
Singapur ile Hong Kong da üretimde ithal enerjiye bağımlılığın görece yüksek olduğu söylenebilir.
Türkiye için bu oran -%2 olarak görünse de gerçek değerinin daha yüksek olduğu
düşünülmektedir. Yüksek enerji ithalatı üretime yansıtılabildiği sürece ekonomide büyük
tedirginlik yaratacak bir durum değildir. Liste kapsamı ülkelerde de bu durum daha net
görülmektedir.
43
VII- TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARETİNE İLİŞKİN DİĞER GÖSTERGELER
Bu bölümde 2007-2012 dönemi için Türkiye’nin ihracat ve ithalatındaki beyanname sayıları,
dahilde işleme rejimi kapsamındaki dış ticareti ile ödeme şekli ve döviz türlerine göre dış ticareti
irdelenmiştir.
Beyanname rakamları dış ticaret değerlerine bağlı olarak artış veya azalış göstermektedir. 20072012 döneminde ortalama 2.977.741 adet ihracat, 2.557.528 adet ithalat beyannamesi olmak
üzere, yıllık ortalama 5.535.269 adet beyanname ile işlem yapılmıştır.
2007-2012 DÖNEMİ TÜRKİYE’NİN İHRACAT VE İTHALATINDA BEYANNAME SAYISI
Kaynak: GTB, H:İhracat, T:İthalat
44
2007-2012 YILLARI DAHİLDE İŞLEME REJİMİ KAPSAMINDA TÜRKİYE’NİN İTHALATI
VE İHRACATI (MİLYON $)
Kaynak: GTB
2007-2012 döneminde ortalama olarak ithalatın %14’ü, ihracatın ise %47’si dahilde işleme rejimi
kapsamında gerçekleştirilmiştir. 2011-2012 döneminde dahilde işleme rejimi kapsamında
yapılan ithalatın toplam ithalat içindeki payı ortalamanın altına düşerek %13’e gerilemiştir.
Benzer şekilde 2012 yılında dahilde işleme rejimi kapsamında yapılan ihracatın toplam ihracat
içindeki payı ortalamanın altına düşerek %43’e gerilemiştir. 2012 yılı toplam ihracatı içinden altın
ihracatı çıkarıldığında %43 oranının biraz daha yükseldiği görülmektedir.
2007-2012 döneminde ortalama 27,6 milyar dolarlık mal dahilde işleme rejimi kapsamında ithal
edilmiş ve aynı dönemde dahilde işleme rejimi kapsamında ortalama 57,5 milyar dolar değerinde
mal ihraç edilmiştir. 2007-2012 döneminde dahilde işleme rejimi kapsamında ödenen her 1 dolar
karşılığında 2 dolar elde edilmiştir.
45
2007-2012 döneminde ortalama olarak Türkiye’nin ihracatının %59’u mal mukabili, %18’i vesaik
mukabili, %11’i akreditif, %9’u peşin ödeme şeklinde gerçekleştirilmiştir. 2009 yılında tüm
ödeme şekillerinde azalış görülmekle birlikte %49’luk düşüş ile akreditif olarak gerçekleştirilen
ihracat en fazla azalış gösteren ödeme şekli olmuştur. 2012 yılına kadar peşin ödeme şeklinde
gerçekleştirilen ihracat en az kullanılan ödeme şekillerinden birisidir. Ancak, 2012 yılında peşin
olarak gerçekleştirilen ihracat bir önceki yıla göre %126 artış göstermiş ve böylece akreditif
yoluyla gerçekleştirilen ihracatın önüne geçmiş, vesaik mukabili ödeme şeklindeki ihracat ile
başabaş konuma gelmiştir.
2007-2012 DÖNEMİ ÖDEME ŞEKİLLERİNE GÖRE TÜRKİYE’NİN İHRACATI (MİLYON
$)
Kaynak: GTB
2007-2012 döneminde ortalama olarak Türkiye’nin ithalatının %48’i peşin ödeme şeklinde,
%19’u mal mukabili ödeme, %14’ü akreditif ve %8’i vesaik mukabili ödeme şeklinde
gerçekleştirilmiştir. İthalatta akreditif ödeme şekli giderek ağırlık kazanmıştır. Akreditif ödeme
şeklinde yapılan ithalatın payı, 2010 yılından önce toplam ithalatın %8’ini oluştururken son 3
yılda artış kaydederek 2012 yılında %22 seviyesine ulaşmıştır. Aynı süreçte vesaik mukabili
ödeme şeklinin ithalattaki payı %10’lardan %6’ya düşmüştür. 2010 yılına kadar akreditif ödeme
46
şeklinde gerçekleştirilen ithalat en az kullanılan ödeme şekillerinden biri iken 2010 ve 2011
yıllarında %111’lik artış göstererek ithalatta mal mukabili ödeme şeklinin önüne geçmiştir.
2007-2012 DÖNEMİ ÖDEME ŞEKİLLERİNE GÖRE TÜRKİYE’NİN İTHALATI (MİLYON
DOLAR)
Kaynak: GTB
47
2007-2012 DÖNEMİ DÖVİZ TÜRLERİNE GÖRE TÜRKİYE’NİN İHRACATI (MİLYON $)
Kaynak: GTB
2007-2012 döneminde Türkiye’nin ihracatında AVRO ve Dolar egemen para birimleridir.
Ortalama olarak ihracatımızın % 48’i AVRO, % 46’sı Dolar, %3’ü İngiliz Sterlini, %2’si TL ile
gerçekleştirilmiştir.
48
2007-2012 DÖNEMİ DÖVİZ TÜRLERİNE GÖRE TÜRKİYE İTHALATI (MİLYON $)
Kaynak: GTB
2007-2012 döneminde ortalama olarak ithalatımızın % 62’si Dolar, % 33’ü AVRO, %3’ü TL, % 1’i
ise İngiliz Sterlini ile gerçekleştirilmiştir.
49
VIII-SONUÇ
2012 yılında Türkiye, 786 milyar dolar değerinde mal ve hizmet üreten Türkiye’nin dünya
üretimine katkısı %1 civarındadır. Aynı yıl dünya üretimine en büyük katkı %22 ile ABD’ye aittir.
2012 yılında Türkiye 152,5 milyar dolar mal; 237 milyar dolar mal ve hizmet ihraç eden
Türkiye’nin küresel ihracata katkısı yaklaşık %1’e yakındır. Aynı yıl Çin’in küresel ihracata katkısı
%12, ABD’nin %8, Almanya’nın %8’dir.
2012 yılında Türkiye, ürettiği mal ve hizmetin %26’sını ihraç etmiştir. Aynı yıl, ABD üretiminin
%14’ünü, Çin %29’unu, Almanya %52’sini ihraç etmiştir.
Seçilmiş 31 ekonomi arasında Türkiye, Türkiye en düşük ihracat değerine sahip ülkelerden
biridir. Yine İhracat/GSYH, İhracat/İthalat oranları liste kapsamı ülkelerle kıyaslandığında
Türkiye için oldukça düşüktür. Diğer taraftan liste kapsamında en yüksek cari açık oranına sahip
ülke Türkiye’dir.
Türkiye’nin 500 milyar dolar ihracat hedefi için %26’lık ihracat/GSYH oranı veri iken üretimini
Fransa gibi 2,6 trilyon dolara çıkarması veya üretim düzeyi veri iken ihracat oranını Hollanda gibi
%87’ye yükseltmesi gerekmektedir. Bu noktada iki soru gündeme gelmektedir; ihracat pazarı
nasıl genişletilebilir, üretim yatırımları nasıl ve hangi sektörlerde artırılabilir.
Türkiye’nin en büyük ticaret ortağının AB 27 olması, AB 27’nin hem coğrafi yakınlığı hem de
ekonomik büyüklüğü göz önüne alındığında beklenen bir sonuçtur. Ancak 2007-2012 döneminde
AB 27'nin küresel ihracattaki payı azalmıştır: 2007'de %40 olan payı, 2008 ve 2009 yıllarında
%38'e, 2010 ve devamında %34'e gerilemiştir. Tam ters şekilde Asya'nın küresel ihracattaki payı
2007, 2008 yıllarında %29 iken 2009'da %30'a, 2010 ve devamında %32'ye yükselmiştir. Diğer
taraftan, Türkiye’nin ithalatındaki ve ihracatındaki en büyük pay Avrupa Birliği’ne ait olsa da,
2007-2012 döneminde gerek ihracat gerekse ithalat içinde bu pay giderek azalmıştır (özellikle
2012 yılında). Yakın ve Orta Doğu’nun Türkiye ticaretinden aldığı pay ise söz konusu dönemde
artmıştır (özellikle 2012 yılında). Asya bölgesi ile ticarette çok sınırlı bir gelişme yaşanmıştır. Bu
nedenle büyüyen ekonomisi ve artan dış ticaret payı ile Asya ülkelerinin pazar imkanlarından
yeterince faydalanılmadığı düşünülmektedir. Mevcut durumda Asya, Türkiye için yalnızca bir
tedarikçi olarak öne çıkmaktadır.
AB’den uzaklaşıp Yakın ve Ortadoğu ile Afrika ülkeleri ile ticaretini artıran Türkiye’nin ihracat
pazarları açısından da yerinde bir seçim yaptığı kanısı doğmaktadır. Türkiye’nin ticaret yaptığı
ülke sayısı yaklaşık 200’dür ancak bunların dörtte biri ile ciddi bir ticaret vardır (ortalama 1
milyar doların üzerinde). 2007-2012 döneminde Türkiye’nin ortalama ihracatının %82’sini,
ortalama ithalatının %88’ini söz konusu 25 ülke karşılamaktadır. Dünya üzerinde de 200’ün
50
üzerinde ülke olmasına rağmen küresel ticarette öne çıkan ülke sayısı 30 civarındadır. Söz konusu
ülkeler küresel ihracatın da ithalatında yaklaşık %85’ini karşılamaktadır.
Türkiye’nin ticaretinde öne çıkan ülkeler ile küresel ticarette öne çıkan ülkeler büyük oranda
çakışmaktadır, yani Türkiye’nin ortalama 1 milyar dolar üzerinde ihracat/ithalat yaptığı ülkeler,
küresel ticaretteki önemli ihracatçılardandır/ithalatçılardandır.
Türkiye’nin ihracattaki önemli bir avantajı küresel ticarette öne çıkmayan Bulgaristan, Cezayir,
Azerbaycan, Irak, İran, İsrail, Kazakistan, Libya, Romanya, Suriye, Türkmenistan, Ukrayna,
Yunanistan gibi ülkeleri ve pek çok AB ülkesini ciddi bir ihracat pazarı olarak
değerlendirebilmesidir. Türkiye’nin dezavantajı ise küresel ithalattan yüksek pay alan Çin, Güney
Kore, Hindistan, Hong Kong, Japonya, Hindistan, Singapur, Tayland, Tayvan gibi Asya ülkeleri
başta olmak üzere Kanada, Avustralya, Brezilya gibi diğer bölgelerde yer alan önemli ithalatçılar
veya Çek Cumhuriyeti, Belçika, Avusturya, İsveç gibi bazı AB ülkelerine ihracat olanaklarını henüz
değerlendirememişken bu ülkelerden önemli ölçüde ithalat gerçekleştirmesidir.
Küresel ihracattan en büyük payı alan iki temel sektör vardır Enerji ile Bilgisayar ve elektronik.
Söz konusu sektörleri, Motorlu kara taşıtları, Makine ve teçhizat, Ana metal ve metal ürünleri,
Kimya, Elektrikli teçhizat ile Tekstil ve deri takip etmektedir. Sayılan sektörlerden 2007-2012
döneminde küresel ihracat içindeki payı en çok değişen Bilgisayar ve elektroniktir (2007 yılında
%13 iken, 2008'de %12, 2009'da %13, 2010'da %14, 2011 ve 2012'de %12 civarındadır). 20072012 döneminde Motorlu kara taşıtlarının küresel ihracat payı azalmıştır (2007 yılında ihracat
payı %10 iken 2009'da %7'ye gerilemiş ve sonraki yıllarda %8 olarak devam etmiştir). Makine ve
teçhizat sektörünün küresel ihracattaki payı anılan dönemde değişmeyerek %8 oranında sabit
kalmıştır. Ana metal ve metal ürünlerin payı azalmıştır (2009 yılında %8'den %7'ye gerilmiş ve
tekrar artmamıştır). Elektrikli teçhizat sektörünün payı azalmıştır (2007-2010 döneminde %5
iken, 2011 ve devamında %4’e gerilemiştir). Kimya sektörünün payı artmıştır (2007-2009
döneminde %6 iken sonraki yıllarda %7 olarak gerçekleşmiştir). Tekstil ve deri sektörünün payı
2009 yılı hariç sabit kalmıştır (2009 yılında %6, diğer yıllarda ise %5 civarında kalmıştır). Anılan
dönemde Türkiye’nin ihracatında öne çıkan Motorlu kara taşıtları, Ana metal ve metal ürünleri ile
Tekstil ve deri sektörlerinin küresel ihracattaki payı ya azalmıştır ya da sabittir. Türkiye’nin hali
hazırda yüksek bir üretim kapasitesinin olduğu bu sektörlerde, ihracatın artırılmasına yönelik
çalışmalar artırılabilir. Diğer taraftan küresel ihracattaki payı artan ancak Türkiye’de sınırlı
düzeyde üretimin olduğu Bilgisayar ve elektronik, Makine ve teçhizat, Kimya gibi teknoloji yoğun
sektörlerde de üretim kapasitesi artırılabilir. Diğer taraftan küresel ihracatta payı artan Gıda
ürünleri, Tarım ve balıkçılık gibi daha geleneksel sektörlerde ihracat imkânları da araştırılabilir.
Gerek küresel gerek Türkiye çapındaki dış ticaret analizleri, 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve
Eylem Planı gibi daha sistematik bir yaklaşım içinde ele alındığında anlam kazanacaktır. Söz
51
konusu düzenleme ile belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı da yine bu tür analizler ile
değerlendirilebilecektir.
NOT: BU RAPORDA YER ALAN DEĞERLENDİRMELER UZMAN GÖRÜŞÜ OLUP SADECE
BİLGİLENDİRME AMACIYLA HAZIRLANMIŞTIR. BU RAPORDA YER VERİLEN GÖRÜŞ VE
DEĞERLENDİRMELER, HİÇBİR ŞEKİLDE T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI’NIN
KURUMSAL GÖRÜŞ VE YAKLAŞIMINI YANSITMAMAKTADIR.
52
EK: SEKTÖREL SINIFLANDIRMA
SIRA SEKTÖR
NO
ADI
1
2
MADENCİLİK VE TAŞ
OCAKÇILIĞI
ISIC REV. 4
03
07
08 (0810
Hariç)
09
10
11
12
13
14
15
02
GIDA ÜRÜNLERİ
İÇECEKLER
TÜRÜN ÜRÜNLERİ
6
TEKSTİL VE DERİ
7
16
ENERJİ
17
05
06
8
Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve
ilgili hizmet faaliyetleri
Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği
Metal cevheri madenciliği
01
3
4
5
Diğer madencilik ve taş ocakçılığı
Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri
Gıda ürünlerinin imalatı
İçeceklerin imalatı
Tütün ürünleri imalatı
Tekstil ürünlerinin imalatı
Giyim eşyalarının imalatı
Deri ve ilgili ürünlerin imalatı
Ormancılık ve tomrukçuluk
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri
imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve
benzeri malzemelerden örülerek eşyaların
imalatı
Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı
Kömür ve linyit çıkartılması
Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı
Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri
imalatı
19
9
KİMYA
20 (2013
hariç)
10
ECZACILIK
21
11
KAUÇUK VE PLASTİK
12
MİNERAL ÜRÜNLER
13
ANA METAL VE MAKİNE
HARİÇ METAL ÜRÜNLERİ
İMALATI
Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı
22
2013
23
0810
24 (Bazı 6'lı
Pozisyonlar
Hariç)
15
16
17
MOTORLU KARA TAŞITLARI 29
18
19
MOBİLYA
Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait
malzemelerin imalatı
Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı
Birincil formda plastik ve sentetik kauçuk
imalatı
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin
imalatı
Kum, kil ve taş ocakçılığı
Ana metal sanayii
Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal
ürünleri imalatı
Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin
imalatı
Elektrikli teçhizat imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve
teçhizat imalatı
Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı
treyler (yarı römork) imalatı
Diğer ulaşım araçlarının imalatı
Mobilya imalatı
25
BİLGİSAYAR VE
ELEKTRONİK
14
ISIC REV. 4 AÇIKLAMASI
26
27
28
30
31
53
20
DİĞER İMALAT
FAALİYETLERİ
18
32 (3211 ve
3212 Hariç)
33
21
22
23
ALTIN, KIYMETLİ
MADENLER VE
MÜCEVHERAT
3211
3212
2420(bazı 6'lı
tarife
pozisyonları)
ELEKTRİK VE GAZ ÜRETİMİ
35
VE DAĞITIMI
36
37
SU TEMİNİ, KANALİZASYON
38
VE ATIK YÖNETİMİ
58
59
60
61
62
63
90
25
KÜLTÜR, SANAT EĞLENCE,
DİNLENCE VE SPOR
91
92
93
41
42
43
45
46
26
DİĞER HİZMETLER
Diğer imalatlar
Makine ve donanımların kurulumu ve
onarımı
Mücevherat ve ilgili eşyaların imalatı
İmitasyon takıların ve ilgili eşyaların imalatı
Altın ve kıymetli madenler
Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi
üretim ve dağıtımı
Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması
Kanalizasyon
Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı
faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı
İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi
hizmetleri
Yayıncılık faaliyetleri
Sinema filmi, video ve televizyon
programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik
yayımlama faaliyetleri
Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri
Telekomünikasyon
Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili
faaliyetler
Bilgi hizmet faaliyetleri
Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence
faaliyetleri
Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer
kültürel faaliyetler
Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri
Spor faaliyetleri ve eğlence ve oyun
faaliyetleri
Bina inşaatı
Bina dışı yapıların inşaatı
özel inşaat faaliyetleri
Toptan ve perakende ticaret ve motorlu
taşıtlar ve motosikletlerin onarımı
Motorlu taşıtlar ve motosikletler hariç toptan
ticaret
Perakende ticaret ( Motorlu taşıtlar ve
motosikletler hariç)
Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı
Su yolu taşımacılığı
Havayolu taşımacılığı
Taşımacılık için depolama ve destekleyici
faaliyetler
Posta ve kurye faaliyetleri
Konaklama
Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri
39
24
Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması
47
49
50
51
52
53
55
56
54
Sigorta ve emeklilik fonları hariç finansal
hizmet faaliyetleri
Zorunlu sosyal güvenlik hariç, sigorta,
reasürans ve emeklilik fonları
Finansal hizmetler ve sigorta faaliyetleri için
yardımcı faaliyetler
Gayrimenkul faaliyetleri
Hukuki ve muhasebe faaliyetleri
İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık
faaliyetleri
Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik
muayene ve analiz
Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri
Reklamcılık ve pazar araştırması
Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik
faaliyetler
Veterinerlik hizmetleri
İstihdam faaliyetleri
Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer
rezervasyon hizmetleri ile ilgili faaliyetler
Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri
Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri
Büro yönetimi, büro desteği ve diğer şirket
destek faaliyetleri
Kiralama ve leasing (finansal kiralama)
faaliyetleri
Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal
güvenlik
Eğitim
İnsan sağlığı hizmetleri
Yatılı bakım faaliyetleri
Barınacak yer sağlanmaksızın yürütülen
sosyal hizmetler
üye olunan kuruluşların faaliyetleri
Bilgisayarların ve kişisel ve ev eşyalarının
onarımı
Diğer hizmet faaliyetleri
Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak
hanehalklarının faaliyetleri
Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına
yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış
mal ve hizmetler
Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin
faaliyetleri
64
65
66
68
69
70
71
72
73
74
75
78
79
80
81
82
77
84
85
86
87
88
94
95
96
97
98
99
55

2007-2012 Dünya ve Türkiye Dış Ticareti Değerlendirme Raporu

Transkript

Benzer belgeler

İnfografi için TIKLAYINIZ

rektör adayı bilgi formu

Dünya Dışı Yaşam

JEOLOJİK ZAMANLAR

İsmail ÜNVER - Kalkınma Uzmanı • Özelleştirme İdaresi Başkanlığı

günlük bülten için tıklayınız

Tekstil Yatırım

esıntıler

Ailem ve Şirketim

50 bankanın varlığı 187 ülkeye bedel Dünyanın en büyük 50