Slayt 1 - Atatürk Üniversitesi

Atatürk Üniversitesi
Veteriner Fakültesi
Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı
Bağ dokunun iplikleri
Doç. Dr. Nejdet ŞİMŞEK
Bağ dokunun iplikleri
bağ dokusunun temel maddesi (fundamental substans) ipliklerden
ve şekilsiz maddeden ibarettir.
• 1- Kollagen iplikler
•
2- Retikulum iplikleri
•
3- Elastik iplikler
1- Kollagen İplikler
• Bağ dukda fibroblastlar
• Kıkırdak dokuda
kondroblastlar
• Kemik dokuda
osteoblastlar bu ipliklerin
yapımını sağlarlar
• Tropokollagen
moleküllerinden oluşan 12
adet kollagen iplik çeşidi
bulunur.
•
IV ve XII. Tip kolagenlerde
moleküller özel bir yerleşim
göstermeden iplik
düzeyindedir
•
I-II-III te ise moleküllerin
özel yerleşimleriyle mikro
iplikçik düzeyinde yapı
gösterir
•
Bu özel tertiplenmeden
dolayı enine bantlaşma
gösterir
•
Her bir tropokollgen
molekülü 2 adet a1 1 adet a2
zincirleri adı verilen 3 adet
iplik şekilli polipeptidten
oluşur.
•
Bu nedenle 12 tip yada
daha fazla kollagen ipliği
mevcuttur.
•
Mikro iplikçikler sadece kollagen yapımı sırasında bir araya gelirler
•
Mikroiplikçiklerde bir araya gelerek kollagen iplikleri oluşturur.
•
I ve III tip kollagende kollagen iplikçikler bir araya gelerek demetleşme göstererek iplikleri oluştururken
tip II kolagen iplikçik düzeyinde kalır.
•
İplikçikler EM görülürken iplikler ışık mikroskopta da görülebilir.
• Kollagen iplikler
uzamazlar, direnç
gösteren
ipliklerdendir, eğilip
bükülebilirler
• Eriyip kaynatılınca
jelatine dönüşürler
• Ağır maden tuzları ile
işlem görünce çok
dayanıklı bir hal alır,
kösele yapımıda bu
yolla gerçekleşir
• Tip I kolagen
• En fazla bulunan
kollagendir, İplik
düzeyindedir.
• Dermis, tendo ve
ligamentler,
organ kapsülleri,
fibröz kıkırdak,
kemik ve
dişlerde(dentin
katmanı) iplikler
veya demetler
halindedir.
Tip II kollagen
Demetleşme göstermez,
Hyalin ve elastik
kıkırdakta bulunur
Tip III Kollagen
İpliksel yapıdadır, Retikulum iplikleri olarak bilinir
Bazal membranlarda ve kan yapan organların çatısını oluşturur
tunica media (muscular layer) contains reticular fibers - collagen type III.
tunica adventitia- collagen type I.
Tip IV kollagen:
erişkinlerde bazal
membranın bazal
laminasında yerleşmiştir
TipV kollagen:
plasentadaki bazal
membranda bulunur
2-Retikulum iplikleri
• III. Tip kollagenden meydana
gelir,
• Gözenekli ağ oluştururlar
• I. Tip kolagenden daha
incedirler
• Gevşek bir biçimde
demetleşirler
• Daha fazla proteoglikan ve
glikoprotein içerirler
• Gümüşü seven ipliklerdir
• Az da olsa uzayabilirler
• Bu nedenle boşluklu
organların kas
dokusunda, kan yapan
organlarda,akciğerlerde
bol miktarda bulunur
• Örtü ve bez epitel
hücreleri de retikulum
iplikleri ile
desteklenmektedir.
3-Elastik iplikler
• En az bulunan bağ doku
ipliğidir
• Elastik kıkırdaklar,
Ligamentum nuchae, elastik
arterler, düz kasların
tendonları, akciğer, deri
• Dallanarak ağlar
yapabildikleri gibi birbirine
paralel seyrederek ligament
ve tendoları da
oluşturabilirler
•
uzayıp kılarak boylarını 1-2
katına çıkarabilirler
• Elastik ipliklerin
ana maddesi
elastin adı
verilen
proteindir.bunun
ana öğesi de
proelastindir.
• Proelastin,
fibroblast ve düz
kas hücrelerinde
sentezlenir.
• Orcein yada
rezorsin-fuksin
boyamalarla
gösterilebilir.
collagen (C) and elastic (E) fibers and surrounds fibroblast cells and
processes (F).
Şekilsiz temel madde
• Kolay tespit olmazlar
• Büyük bir bölümünü amino şekerler, şeker
asitleri, üronik asitten oluşan polisakkaritler (asit
mukopolisakkaritler= glikozaminoglikanlar)
oluşturur
• Şekilsiz temel maddede az miktarda da olsa
besin maddesi, hormonlar ve iyonlardan oluşan
plazma bulunur ki ekstrasellüler sıvı adını alır
Glikozaminoglikanlar:
Hiyaluron asit:
• karboksil grubu taşır, hidrofil olup su bağlayarak
bağ dokunun sol halinde kalmasını sağlarlar
• Na iyonları glikozaminoglikanların karboksil yada
sülfatlı gruplarına bağlanarak su tutma özelliği
kazandırırlar
• Protein moleküllerine bağlanan
glikozaminoglikanlara proteoglikan adı verilir.
Proteoglikanlar
Sülfat grubu taşır
Daha koyu kıvamlıdır
Bağ doku ile birlikte
kemik ve kıkırdak
dokuda da bulunur
Bağ doku ipliklerinin
etrafında toplanarak
ipliklerin
organizasyonunu
sağlarlar
Başlıca proteoglikanlar:
dermatan sülfat, keratan
sülfat, kondroitin sülfat,
heperan sülfat
Dermatan sülfat: I.tip
kollagenin bulunduğu
dermis, tendolar ve
ligamentlerde, fibröz
kıkırdakta, gevşek bağ
dokuda
Kondroitin sülfat: II tip
kollagenin bulunduğu
bölgelerde, hyalin ve elastik
kıkırdakta
Heparan sülfat: III. Tip
kolagenin bulunduğu
bölgelerde retikulum
ipliklerinin bulunduğu
bölgelerde lokalize olurlar
İntersellüler aralıkta proteoglikanlar
A: proteoglycans
•Şekilsiz maddenin büyük bölümünü
hiyaluron asit ve proteoglikanlar
oluşturmakla beraber az da olsa
glikoproteinler de bulunmaktadır.
•Glikoproteinler: fazla miktarda
globuler protein moleküllerine az
sayıda oligosakkaridlerin
bağlanmasıyla oluşur.
•Başlıca glikoproteinler
•Fibronektin, kondronektin,
osteonektin, laminin,
trombospondin, entaktin
B Glycoproteins:
•Bu proteinler bulundukları
yerlerdeki hücreleri ipliklere bağlama
yeteneğine sahiptir.
• Fibronektin:
• bağ dokuda
fibroblast ve
fibrositleri
kollagen ipliklere
bağlar
•
bazal membranda
da epitel hücreleri
retikulum
ipliklerine
bağlamaktadırlar
•Hücre membranındaki
fibronektin
reseptörlerine
integrinler
denilmektedir.
Fibroblastlardan yapılır
Fluorescent
micrograph of
integrin alpha2 in
the mouse
endometrium.
Integrin alpha2
(green) is observed
in the cytoplasm of
uterine gland cells.
The nuclei (red)
were stained with
fluorescent
propidium iodide.
Medium
magnification.
(Courtesy of F.
Costa and P.
Abrahamsohn.)
•Laminin: bazal
membranda bulunur
ve heparan sülfat,
tip IV kollagen,
entaktin ve
integrinler için
bağlanma
bölgelerine sahiptir.
•Tam bilinmemekle
birlikte epitel
hücrelerinden
sentezlendiği
bildirilmektedir.
Immunocytochemical boyama ile laminin bazal membranda, capillary
blood vessels, nerve fibers bulunduğu gösterilmektedir
Kondronektin: kıkırdak dokudaki
kondroblast ve kondrositleri bağlar,
kondroblastlardan yapılır.
Osteonektin: kemik dokuda osteoblast
ve osteositleri kollagen ipliklere
bağlarlar.
Osteoblastlarca yapılır
Trombospondin: kas, deri, kan
damarlarında kollagen, heparin,
fibronektin ve integrinleri bağlayabilir.
Fibroblastlar, düz kas hücreleri ve
endotel hücrelerinden sentezlenir.
Entaktin: Bazal membranlarda, tip IV
kollagen ve laminini bağlar.
Bazal membran:
• Epitel hücreleri en az bir
kenarları ile bağ dokusu
üzerine oturmaktadır.
• Bu iki dokuyu birbirine
bağlayan 2 katlı membrana
bazal membran adı verilir
• PAS ile kırmızıya, gümüş ile
siyaha boyanır.
• Epitel dokuya yakın olan
katmana bazal lamina (Bazal
lamina tekrar lamina rara ve
lamina densa olarak 2 ye
ayrılır).
• bağ dokuya yakın olana ise
retikuler lamina adı verilir.
• Bazal laminaya: laminin,
entaktin, fibronektin, gibi
glikoproteinler ile heparan sülfat,
kondroitin sülfat gibi
proteoglikanlar katılır.laminin
epitel hücrelerini bağlar,
fibronektin retikuler laminayı
lamina denseya bağlar
• Tip IV kollagende bol bulunur,
entaktin bu kolageni laminine
bağlar
• Retiküler lamina: III. Tip
kollagenden, heparan sülfat,
fibronektinden ibarettir.retikuler
lamina bazen bulunmayabilir.
• Hem hücreleri bağ dokuya bağlar
hemde beslenmeye aracılık eder
• Bazal membrana epitelden başka
kas tellerinin ve yağ hücrelerinin
yüzeylerindede rastlabır ki
bunlara eksternal lamina adı
verilir.
Bağ dokusunun türleri
•
•
•
•
•
•
1-Mezenkim bağ dokusu
2-Müköz bağ dokusu
3-Gevşek bağ dokusu
4-Sıkı kompakt bağ dokusu
5-Retiküler bağ dokusu
6-Yağ dokusu
1- mezenkim bağ dokusu
• Embriyonal dönemde ve fötal dönemin ilk
yarısında boldur.
• Mezenkim hücreleri ve arasını dolduran temel
maddeden ibarettir.
• Hiyaluronik asit boldur
• Temel madde embriyonal dönemde ipliksizdir.
Fötal dönemde iplikler belirir.
• Mezenkim hücrelerinin çoğalarak farklılaşması ile
diğer dokular şekillenir
2-Müköz bağ dokusu
• Olgun bağ dokular ile
mezenkim bağ doku
arasındaki geçiş bağ
dokusudur.
• Fötal dönemin 2. yarısında
görülür
• Fibroblastlar, makrofajlar ve
lenfositler şekillenmiştir
• En tipik örnek göbek
kordonundaki Wharton
peltesidir
• Erişkinlerde dişlerin pulpası ve
horozların ibiği müköz bağ
dokusu içerir.
3- Gevşek bağ dokusu
•
Erişkinlerde bol bulunur
•
Kas dokuda kas tellerinin
arasını doldurur. Ayrıca
organ katmanlarını
birbirine bağlar
•
Submukoza ve
subserozalar, salgı
bezlerinin aralarını gevşek
bağ doku doldurur.
•
Her türlü bağ doku hücresi
bulunur
•
Kollagen ve elastik iplikler
yer alır
•
Damarlar ve sinirler bu
doku içerisine
yerleşmişlerdir
•
Şekilsiz temel maddesi
oldukça çoktur.
Section of loose connective tissue. Many fibroblast nuclei are
interspersed with irregularly distributed collagen fibers. Small blood
vessels are indicated by arrows. H&E stain. Medium magnification.
4- Sıkı(kompakt) bağ dokusu
• Hücreden fakir temel maddeden zengindir.
• Çoğunluğunu iplikler oluşturur.
A-Düzensiz sıkı bağ
B- Düzenli sıkı bağ doku olarak 2 tipi vardır
A: Düzensiz bağ dokusu:
kollagen iplikler boldur
Değişik yönlerde seyrederler
Derinin dermis katmanının str retikülare katmanı, karaciğer, testis,
dalak, lenf düğümlerinin kapsülleri bu bağ dokudan oluşur.
Dense irregular connective tissue from human dermis contains thick bundles of collagen
fibers, fibroblast nuclei (arrowheads), and a few small blood vessels (bv)
Section of rat skin in the
process of repair of a lesion.
The subepithelial connective
tissue
(dermis)
is
loose
connective tissue formed soon
after the lesion occurs. In this
area, the cells, most of which
are fibroblasts, are abundant.
The deepest part of the dermis
consists of dense irregular
connective
tissue,
which
contains
many
randomly
oriented thick collagen fibers,
scarce ground substance, and
few cells. H&E stain. Medium
magnification. (Courtesy of TMT
Zorn.)
Section of immature dense irregular collagen tissue. This figure shows
numerous fibroblasts (arrow) with many thin cytoplasmic extensions
(arrowheads). As these cells are pressed by collagen fibers, the appearance of
their cytoplasm depends on the section orientation; when the section is parallel
to the cell surface, parts of the cytoplasm are visible. PT stain. Medium
magnification
• Düzenli sıkı bağ
dokusu
• Birbirine paralel
seyreden
ipliklerden oluşur.
• Tendo, ligament,
• (dişlerin
periodontiumu,
dikey seyreder)
Longitudinal section of
dense regular connective
tissue from a tendon. A:
Thick bundles of parallel
collagen fibers fill the
intercellular spaces
between fibroblasts. Low
magnification. B: Higher
magnification view of a
tendon of a young
animal. Note active
fibroblasts with prominent
Golgi regions and dark
cytoplasm rich in RNA.
PT stain.
5- Retiküler
bağ dokusu
• Hücreden çok zengin bağ
dokusudur
• Retikulum hücreleri ve
retilulum ipliklerinden oluşur
• Makrofajlar, plazma
hücreleri, kan hücreleri bu
ağın içerisini doldurur
• Kan yapan organların
çatısını oluşturur.
6- Yağ dokusu
Organizmada metabolik aktiviteleri,
renkleri ve dağılımları bakımından
beyaz yağ doku ve esmer yağ doku
olarak 2 tip yağ doku bulunur.
•
•
Beyaz yağ doku
hücreleri yuvarlak yada
köşelidir.
•
Yağ damlacıkları birleşerek tek
bir yağ damlasını oluşturur.
Univakuoler yağ hücreleri de
denir.
•
Yağ damlacıklarının rengi
karotinoidlerin miktarına göre
beyazdan sarıya değişir.
Deri altı (subcutis) dokuda
Omentum, mezenteryum,
retroperitoneal bölgede fazla
miktarda bulunur
Enerji depolarındandır
•
•
•
.
• Esmer yağ dokusu,
beyaz yağ hücrelerine
göre daha küçüktür
(multivakuoler yada
plurivakuoler yağ doku).
•
Sitoplazmaları irili ufaklı yağ
damlacıklarından ibarettir.
Mitokondriyondan
zengindir. Sitokrom
oksidaz enziminden çok
zengin olması esmer
renginin meydana
gelmesine sebep olur
Lipokrom enzimide yağ
dokuda yar almaktadır.
Yenidoğanlarda kış uykusuna
yatan hayvanlarda çok bulunur.
Isı üretimi için özelleşmiş bir
dokudur
Norepinefrin yağ dokudaki kan
akımını hizlandırarak yağ
içerisindeki endojen lipazları da
aktive eder.
Trigliseridler parçalanır ve doku
ısısı artar.
Bu dokunun çatısını da retikulum
iplikleri oluşturur
Uygulama preparatları
Gevşek bağ doku:
mast hücreleri,
fibroblast,
fibrosit
ve elastik iplikler
Capillar damarlar
Univakuoler yağ dokusu:
Tespit olmuş yağ hücreleri
tespit olmamış yağ hücreleri,
Gevşek bağ dokusu ve hücreleri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
KAYNAKLAR
Banks W.J. Applied Veterinary Histology. 2nd Ed. U.S.A. 1986.
Bloom W. and Fawcett D.W. A Textbook of Histology. 12nd Ed. 1975.
Demir R. Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Palme yayıncılık, 2006.
Dellmann H.D. and Eurell J. Textbook of Veterinary Histology. 5nd. Ed.1998:
Eurell JAC. Veterinary Histolgy Atlas, 2006.
Junqueira, L.C., Carneiro, J. Basic Histology, text & atlas. 11nd Ed. 2005.
Kelley D.E., Wood R.L., Enders A.C. Bailey’s Textbook of Microscopic
Anatomy. 1984.
Moran DT. Rowley J.C. Visual Histology
Pavelka M., Roth J. Functional Ultrastructure, 2005.
Ross MH.,Kaye KI.,Pawlina W. Histology, A text and Atlas
Sağlam M., Aştı RN., Özer A. Genel Histoloji 6. baskı 2001
Tanyolaç A. Özel Histoloji, Yorum Basım Yayın San. Ltd. Şti., Ankara,1999.
Young B., Heath J.W. Wheater’s Functional Histology. 4nd Ed. 2000.
www.gfmer.ch/Medical_journals/Anatomy_histology.htm
www.meddean.luc.edu/LUMEN/MedEd/Histo/frames/histo_frames.html
http://image.bloodline.net/category
https://histo.life.uiuc.edu/histo
http://www.uni-mainz.de/FB/Medizin/Anatomie/workshop/EM/EMAtlas.html
http://www.fahrisimsek.com/atlas/index.html