Fikir_Bahçesi_kene_korunma

TÜRKİYE BULUNAN KENE
TÜRLERİ VE ÖNEMİ
Prof.Dr Levent AYDIN
Uludağ Üniversitesi Veteriner Fak.
[email protected]
KENE İNSECTALARDAN OLUKÇA FARKLIDIR
• Arachnida (Akar ve
Örümcekler)
– Cephalothorax

Insecta (Böcekler)

Caput, Thorax,
Abdomen
•
1. Hipostom
11. Lateral oluk
•
2. Palp
12. Conscutum
•
3. Basis capituli
•
4. Capitulum
13. Nokta çukurları
14. Posterio-median oluk
•
5. Scapula
15. Posterio-lateral oluk
•
6. Cervical pit
16. Festonlar
•
7. Cervical oluk
17. Bacak I
•
8. Lateral oluk
18. Bacak II
•
9. Cervical alan
19. Bacak III
•
10. Göz
20. Bacak IV
KENELERİN BİYOLOJİSİ
• Ixodidae
– 1, 2 veya 3 konaklı özellik gösterirler
– Her gelişme dönemi doyana kadar kan emer,
gömlek değiştirip bir sonraki aşamaya geçer
– Bir nimf dönemi var
– Dişiler yumurtladıktan sonra ölür
(2000-15000)
• Argasidae
– Çok konaklı kenelerdir
– Kısa sürelerle defalarca kan emerler
– Dişiler defalarca az sayıda yumurtlar
uzun süre yaşarlar
– 2-7 nimf dönemi var
KENE TÜRLERİ
• Dünyada 3 ailede 20 cinse bağlı yaklaşık
920 kene türü mevcuttur.
• Ülkemiz bulunduğu coğrafik kuşak
nedeniyle kene enfestasyonlarının tehdidi
altındadır. Bugün ülkemizde medikal
öneme sahip 2 ailede 9 cinse bağlı
yaklaşık 32 kene türü bulunmaktadır.
IXODIDA
ARGASİDAE
Argas +
Antricola
Nothoaspis
Ornithodoros+
Otobius +
IXODIDAE
Amblyomma+
Anocentor
Aponomma
Anamobhimalay
a
Boophilus+
Cosmiomma
Dermacentor+
Haemaphysalis+
Hyalomma+
Ixodes+
Margoropus
Nosomma
Rhipicephalus +
NUTTALLİELLİDAE
Nuttalliella
KENELERİN DİREK
ETKİLERİYLE:
• Kene Felci  Ixodes ricinus,
Otobius megnini, Ornithodoros
lahorensis, Hyalomma spp.
• Terleme Hastalığı  Hyalomma
truncatum
• Anemi
NAKLETTİKLERİ ETKENLER
• Helmint, Protozoon, Bakteri, Riketsia,
Viruslar
• Transtadial – Transovarial Nakil
• Miasis etkenlerine ortam
hazırlamaları nedeniyle ciddi
kayıplara neden olmaktadır.
Dünyada keneler tarafından aktif
olarak bulaştırılan 300’ün
üzerinde ciddi enfeksiyon etkeni
bulunmaktadır. Bunların yaklaşık
50 adetinin varlığı ülkemizde
tahmin edilmektedir.
• Türkiye Akdeniz iklim kuşağındadır.
• Ülkemizin coğrafik yapısının değişik olması kene
populasyonu ve mevsimsel dinamiğinde farklılıklar
görülmesine neden olur.
GÖÇMEN KUŞLARIN ROTASI
• Türkiye kene faunası kuş reptil ve memelilerde 2
ailede 9 cinse bağlı yaklaşık 32 türden oluşur.
HEKİMLİK AÇISINDAN ÖNEMLİLERİ:
• Ixodes – Ixodes ricinus, Ixodes hexagonus;
• Amblyomma – Amblyomma variegatum;
• Haemaphysalis – Haemaphysalis parva,
Haemaphysalis punctata, Haemaphysalis
sulcata, Haemaphysalis inermis, Haemaphysalis
concinna,Haemaphysalis numidiana;
• Hyalomma – Hyalomma aegyptium, Hyalomma
anatolicum, Hyalomma excavatum, Hyalomma
marginatum, Hyalomma detritum, Hyalomma
dromedarii, Hyalomma rufipes
• Rhipicephalinae (subfamilies) – Boophilus,
Dermacentor, Rhipicephalus,
• Boophilus (Rhipicephalus) annulatus, Boophilus
kohlsi,
• Dermacentor marginatus, Dermacentor niveus,
• Rhipicephalus bursa, Rhipicephalus sanguineus,
Rhipicephalus turanicus.
Argas – Argas persicus, Argas reflexus,
Argas(Ornithodoros )lahorensis
Otobius – Otobius megnini.
BÖLGELERE GÖRE
KENE TÜRLERİ
Marmara Bölgesi
( Kış ort. 4 C ve Yaz ort. 27 C )
Bulgaria
Black Sea
Greece
Aegean Sea
Aydın, Gülanber, Efil, Göksu,Çalışır
Merdivenci, Khan,Kurtpınar,Tüzer
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Ixodes ricinus
Ixodes vestertilionis
Ixodes gibosus
Ixodes hexagonus(Kocaeli Province)
Rhipicephalus bursa
Rhipicephalus sanguineus
Rhipicephalus turanicus
Rhipicephalus (Boophilus ) annulatus
Dermacentor marginatus
Dermacentor niveus
Hyalomma anatolicum
Hyalomma excavatum
Hyalomma detritum
Hyalomma rufipes
Hyalomma marginatum
Hyalomma aegyptium
Haemaphysalis parva
Haemaphysalis sulcata
Haemaphysalis punctata
Haemaphysalis inermis
Haemaphysalis numidiana
Argas persicus
Argas (Ornithodoros) lahorensis
Ege Bölgesi
Kış ort.9 C ve Yaz ort.29 C
Aegean
Sea
Kurtpınar, Merdivenci, Bakırcı, Aydın
Hoogstrall
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Ixodes ricinus(Manisa,Kütahya )
Rhipicephalus bursa
Rhipicephalus sanguineus
Rhipicephalus turanicus
Rhipicephalus (Boophilus) annulatus
Dermacentor marginatus
Hyalomma anatolicum
Hyalomma excavatum
Hyalomma detritum
Hyalomma rufipes
Hyalomma marginatum
Hyalomma dromedarii
Hyalomma aegyptium
Haemaphysalis parva
Haemaphysalis sulcata
Haemaphysalis punctata
Argas persicus
Argas(Ornithodoros)lahorensis(Afyon,Uşak)
ÜLKEMİZDE KENELERİN
TAŞIDIĞI ETKENLER
TBEv, Borelia burgdorferi , Louping ill ,Babesia divergens,
Rickettsia helvetica , Ehrlichia phagocytophyla (HGE)
Ixodes ricinus
3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
Kuşlar
Türkiye’de nemli ormanlık bölgelerde yaygın (Karadeniz, Marmara, Akdeniz)
Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Babesia ovis, B.bigemina
Anaplasma marginale, A.ovis, Ehrlichia canis, Babesia vogeli
Hepatozoon canis
Rhipicephalus bursa, Rh. sanguineus, Rh. turanicus
2 ve 3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
Yaygın
Theileria annulata,T. lestoquardi, T.equi
KKKA, Rickettsia aeschlimanni
Hyalomma anatolicum, H. excavatum, H. marginatum,
H. detritum
2 ve 3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
kuşlar
Kurak ve yarı kurak (Bozkır) alanlarda yaygın
Theileria equi, Babesia caballi,B. ovis, B. canis
Rickettsia slovaca (TIBOLA),R. sibirica
Dermacentor marginatus
3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
Yaygın
Babesia ovis, B. major, B. motasi, Theileria buffeli, T. ovis
Rickettsia sibirica
Heamaphysalis parva, Hae. Sulcata, Hae. Punctata, Hae. inermis, Hae. concinna
3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
kuşlar
Yaygın
Borrelia spp. (Relapsing fever)
Argas(Ornithodoros) lahorensis
Argas persicus
Argas reflexus
Çok konaklı
Hayvan barınaklar ve yuvalara bağımlı
Step soğuk bölgelerde
Türkiye’de 2002-2010 yılları arasında görülen
KKKA vakaları ve ölüm oranları
Yıllar
2002-2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Ölüm
6
13
13
27
33
63
63
49
Vaka sayısı
150
249
266
438
713
1315
1318
865
(%4)
(%5)
(%4)
(%6)
(%4)
(%4)
(%4)
(%5)
BURSA İLİ SON 3 YIL KENE
TUTUNMASI DURUMU
• Kene Tutunma Bursa İl geneli : 19 861 %85
şehir
• Kene değil : % 10 (bit,pire , arı iğnesi vb.)
• Ixodes ricinus
: % 14 ( özellikle
ormanlık alanlar kırsal)
• Rhipicephalus sanguineus Köpek kenesi : % 46 ( Özellikle
şehir merkezleri-parklar)
• Hyalomma marginatum
:%2.6 ( Orhaneli
,Keles, Harmancık , Büyükorhan, Bilecik il sınırı• Yenişehir, Gölcük sınırı-İznik)
• Hyalomma aegyptium-Kaplumbağa Kenesi : % 4.3 (şehre yakın
mesire yerleri,parklar)
• Rhipicephalus turanicus
: % 13 (şehre yakın
mesire, yerleri,parklar)
• Ara Dönemler (Larva,Nimf)
: %10,1 (Kozmopolit)
• Boophilus(Rhipicephalus) annulatus
: 1 vaka KIRSAL
• Dermacentor marginatus
: 5 vaka KIRSAL
• Haemaphysalis parva
: 1 vaka KIRSAL
KKKA 1.DERECE RİSK
BÖLGESİ
Bursa İli Hyalomma marginatum
Mevsimsel Aktivite Farkı(19942008)
30
20
Seri 1
15
Seri 2
10
5
aylar
ra
lı k
A
ki
m
E
H
az
ira
n
A
ğu
st
os
ub
at
N
is
an
Ş
yl
ar
0
A
kene sayısı
25
Kene için uygun yaşam alanları, hastalık çıkan bölgelerle uyumlu
KKKA:
TÜRKİYE’DE
SON DURUM
2002-2008 yılları
3300 olgu
155 ölüm
%5
DÜNYADA %30-80
Bursa ili
Büyük evcil hayvanlar (sığır)
H.marginatum %1,65 (1994)
Kene populasyonunun en büyük
destekçisi
% 48 (2008)
Transovarial nakilde rolleri olabilir
* 25.6.2008’e kadar
KORUMA VE KONTROL
- Bireysel korunma ve kontrol
- Biyolojik kontrol
- Kimyasal kontrol
- Aşılama
- Genetik kontrol
- Fiziksel ve Alan kontrolü
-Entegre yöntemler
-Feromonlar
• Rekombinant kene antijenlerine dayalı aşılar
– BM86 (Gavac ve TickGARD)
• Ticari aşılardır
• Boophilus annulatus’a karşı etkili
• Hyalomma türlerine etkisi çok sınırlı
– Subolesin ve diğer antijenler
• Çalışmalar devam ediyor
Feromonlar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kuru buz(CO2)
2-6 Dichlorophenol
Metyl salisilat
Ortho-nitrophenol
Nanonoik asit
2-metyl propianik asit
NH3 (Amonyak )
Laktik asit
Aseton
Hexan
BİREYSEL KORUNMA
•
•
•
•
•
•
Kıyafetlerin uygunluğu
Kene kovucular ???
Kene uyarıları
Eğitim ve Bilinçlendirme
Koordinasyon
Kenenin uzaklaştırılması
• Uygun giyim
İnsektisidler
• Repellentler (böcek kovucular)
– Dietiltoluamid (DEET)
• Doğrudan cilde uygulanır
• %30-40’lık preparatlar
• 2-5 saatlık caydırıcı etki
•
Sık aralıklarla kene kontrolü
• Her akşam veya riskli alanlarda 5-6 saatte bir
•
Hayvanlar üzerindeki keneler el ile alınmamalı
KULLANILMASI TEHLİKELİ
İLAÇLAR
Uluslararası Kanser Araştırma Örgütü (IACR)’nün
hazırladığı sakıncalı ilaçlar listesi (1999)
Dantron
Diklorvos
Permetrin
Karbaril
Klorlu hidrokarbonlar
Parafin
Malation
Nitiazid
Triklorfon
DDT
Paradiklorbenzen
KENE ÇIKARILMASI
Kontrol ve Korunma
Kimyasal Kontrol
Merada (AÇIK ALAN)??????
Ahır ve barınaklarda (KAPALI ALAN)
Hayvanlarda
ÖNEMLİ!!!!!
Mevsimsel aktivitenin bilinmesi
İlaç seçimi
İlaç kullanımı
AKARiSİT İLAÇLAR
•Organik Fosforlu Bileşikler
•Karbamat insektisitler
•Pyrethroidler
•Formamidinler
•Hormon Benzerleri
•Bitkisel yağlar (Rotenon,Origanum)
•Pyrethrin’ler
•Makrosiklik Lakton’lar (avermectin ,milbemisin)
•Diğerleri (Fibronil,imidakloprit)
2004-2008 ARAŞTIRMA VERİSİ
ETKEN MADDE
ETKİ
• DELTAMETHRİN ??
%100????
• CYPERMETHRİN
%81
• LAMBDA-CYALOTHRİN
%77
• CYFLUTHRİN
%82
• FLUMETHRİN %1 YAĞLI %100
%5-10 Su Çözeltisi
%100
• Periyodik ilaçlamalar
– Yapılabilecek en etkili uygulamalardır
– Kene populasyonunu azalttır
– İlaçlama stratejileri
• Yoğun kene mücadelesi
• Stratejik kene kontrolü
(Entegre kene kontrolü)
• Minimal kene kontrolü
– Uygulama şekli
• Sığırlarda
– İşgücü gerektirmeyen, uzun etkili pour-on ilaçlar
– Et ve sütte kalıntı bırakmamalı
***Zorunlu toplu şeklinde yapılmazsa başarı şansı azdır
• Sentetik pyrethroidler de yağlı preparatlar 8
HAFTA DEĞİL!!!!!!!!!!maksimum 21-23 gün
hayvanlarda etkilidir.
• Banyo preparatlar 1-2 hafta etkilidir.
Biyolojik olarak kenenin kaç konakçılı olduğu ve
kenenin o coğrafyadaki mevsimsel dinamiği ilaç
etkinliği açısından önemlidir.
Origanum minutiflorum
H., Cetin , J. E. Cilek , L. Aydin , A.Yanikoglu (2009 )
Acaricidal effects of the essential oil of Origanum
minutiflorum (Lamiaceae) against Rhipicephalus turanicus
(Acari: Ixodidae Veterinary Parasitology 160 359–361
Origanum onites
Coskun, S., Girisgin, O., Kurkcuoglu, M., Malyer, H.,
Girisgin, A.O., Kırımer,A., Baser, K.H., 2008. turanicus
(Ixodidae). Parasitol. Res. 103, 259–261.Acaricidal efficacy of
Origanum onites L. Essential oil against Rhipicephalus
turanicus
• IXODIPHAGUS
• HUNTERELLUS
(HYMENOPTERALAR)
HALK VE HAYVAN SAĞLIĞI İLE
ÇEVREYİ TEHDİT EDEN UYGULAMA
HATALARI
 Doz aşımı-ilaç yüklemesi ya da eksik doz kullanımı
 Gereksiz ilaç kullanımı
 Değişik etkenlere karşı ilaç kokteyllerinin hazırlanması
 Onanmamış-ruhsatsız ya da başka amaçlarda (Veteriner,
Beşeri,Zirai) üretilen ilaçların kullanılması
 İlaçlarda etiket- talimat dışı kullanım
 Hatalı ilaç, uygulama yolu
 Zamansız ilaç kullanımı
SONUÇ:
Kenelerle birlikte yaşamayı öğrenmeliyiz
Kişisel korunma yöntemleri
Yaşam tarzı haline gelmeli
Kenelerle mücadele
Çiftlik hayvanları ve pet hayvanlar
ilaçlanmalı
Çevre ilaçlaması
YAPILMAMALI!!
KENE MÜCADELESİNDE
ŞEHİR MERKEZLERİNDE
YAPILAN ÇEVRE İLAÇLAMASI
DÜŞÜNDÜRÜCÜDÜR.!!!!!!!!???????
TEŞEKKÜRLER
Veteriner Fakültesi
Bursa Valiliği
Sağlık İl Müdürlüğü
Tarım İl Müdürlüğü
Bursa Büyükşehir Belediyesi