ASIRLAR BOYU DEĞİŞMEYEN TÜRK KİMLİĞİ Merih BARAN

ASIRLAR BOYU DEĞİŞMEYEN TÜRK KİMLİĞİ
Merih BARAN
Araştırmacı-Şair
Orta Asya'ya kadar uzanan tarih
geçmişimiz, oralardan kopup gelen atalarımız ile üç kıt'a
üzerinde hakimiyet kurmuş, Türk’ün ve Türklüğün özündeki
üstün vasıflarını, çok güçlü
yaradılışını, yüzyılların akışı içinde, dost düşman bütün dünya milletlerine kabul ettirmiştir. Tarih
sayfaları
teker teker geriye doğru
çevrildiğinde, Türk milletinin her ferdinin,
düşünce, duygu ve ilke olarak çok güçlü bağlarla
birbirlerine bağlı oldukları, millî birlik
ve beraberliklerinin temelini oluşturan bu özellikleri ile, zorluklar karşısında bir yumruk gibi sımsıkı
birleşerek o sayfaları sayısız menkıbelerle süsledikleri görülür.
Dünya milletlerine "Türk gibi güçlü" dedirten sözün temelinde işte bu milli beraberlik şuuru yatar.
Malazgirt'ten Dumlupınar'a, Sakarya'dan, Tuna'dan Kunnuri'ye kadar ve daha sayısız olaylarda
Türk’ün kazandığı zaferler, onun isminin büyük bir hayranlık ve saygıyla anılmasına sebep olmuştur.
Zaman zaman idari zaafiyetlerden kaynaklanan kayıplar olmuşsa da, bu sonuçları birey olarak
Türk
insanına bağlamak mümkün değildir. Zira tarihimizde, kaybettiğimiz savaşlarda bile her ferdin vatan
müdafaasında, canla başla savaştığı, ama hiç birinin savaş alanından korkup kaçtığına rastlanmaz.
Vatan topraklarının korunmasını ilke olarak benimsemiş olan, bayrağına, geçmişte paylaştığı tarihine,
kökeni ne olursa olsun ulusunun insanına kendisinden bir parça
olarak sahip çıkan Türk insanı,
bölünmez bir bütün olarak, milli mefkure meş'alesinin ışığını asla söndürmemiştir.
İşte bu yüce duygular bizi biz yapan ayrıcalığımızdır. Bu ayrıcalığın kıymetini iyi bilmeliyiz. Ancak bu
vasıflarımızla kanıtladığımız başarılarımızın yanı sıra, az çalışmamızın, yargı ve kararlarımızda, hoşgörü
ile adam sendeciliği karıştırmamızın, aşırı kanaatkârlığımızla hamleciliği engellememizin, kusurlarımız
arasında olduğunu da kabul etmemiz gerekir.
Değişik zamanlarda, değişik sebeplerle bizi yakından tanıma imkânına sahip olan yabancılar,
hakkımızdaki düşüncelerini, milletimizin övgüye değer vasıflarını dile getiren yazılarıyla ifade
etmişlerdir. Çünkü, tehlike anında düşmanın karşısında asla zaafa düşmeden, bir cesaret abidesi gibi,
kendi değerlerini mertçe koruyan Türk insanı, öte yanda dost elini uzatan kim olursa olsun, sevgi dolu
yüreğinin zengin hazinesinden yayılan sıcacık duygularını, özverisini, vefasını, dostluğunu hatta
icabında hayatını paylaşmasını bilmiştir.
Bu vasıflarımızı kanıtlayan pek çok örnek verebiliriz. Sosyal yaşantımıza dönüp baktığımız zaman,
evlerimizde özenerek hazırladığımız en iyi odamızı misafirlerimize ayırdığımız görülür. İkramlarımız da
öyledir. Soframızın güzeli, yemeğimizin iyisi ve hatta maddi sınırlarımızı aşarak dostlarımıza sunduğumuz ve paylaştığımız herşey. Bütün bunlar, bizim insanımızın arzu ve istekle seve seve yaptığı
şeylerdir. Paylaşmak, hayatımızda gelenek olarak süregelmiştir. Bu sosyal dayanışmanın büyük
şehirlerimizde oldukça yozlaştığını görsek bile, Anadolu insanımızın bu özellikleri hala koruduğu
açıktır.
Bu üstün vasıflara sahip Türk insanını dış dünya,
işte bu yönleri
duygular sözkonusu olduğunda, verilecek hiçbir ödün, yapılacak
için...
ile tanımıştır. Ancak, milli
hiçbir fedakârlık yoktur onun
Millî mücadelemiz sırasında bu soylu milletin yokluk içinde iken gösterdiği fedakarlık bunun en
güzel örneğidir. Burada küçük bir hatıraya yer vermeden geçemiyeceğim. İzmir'in alınmasından sonra,
Mustafa Kemal'in ve askerlerimizin İzmir'e girmeleri esnasında, köylüler tarafından nasıl
karşılandıklarına tanık olan Yaver Salih Bozok bu olayı şu satırlarla tesbit etmiştir:
“Evleri yanmış ve dünyada sırtlarındaki donlarından ve gömleklerinden başka hiçbir şeyleri kalmamış
insanların, ikram etmek için nasıl çırpındıklarını görseydi, yüreksiz Neron bile kör oluncaya kadar göz
yaşı dökebilirdi”.
Bu tabloda da görüyoruz ki, insanımız hiçbir değerle ölçülemeyecek kadar yücedir. Sahip olduğu
maddi değerlerin boyutu ne olursa olsun, onun özünü meydana getiren cevher, bütün maddi
değerlerden daha üstündür. İşte bu nedenledir ki Türk insanı varlıkta da yoklukta da özünden birşey
kaybetmez.
Orta Asya'dan kopup gelen Türk varlığı, yerleştiği ve yaşadığı her ortamda, benimsediği yaşam
felsefesi ile etkili olmuştur. Türklüğün ve İslâmiyetin geniş topraklar üzerinde hakim hale gelmesinde,
bu felsefenin öncü isimleri olan Mevlâna'yı, Hacı Bektaş Veli'yi, Yunus Emre'yi anmak gerekir. Bunlar,
insan sevgisine, inanç, cesaret ve hoşgörüye dayanan birleştirici felsefeleri ile çağlarına damgalarını
vurmuş büyük düşünürlerimizdir.
İnanarak yaşamak, bir insan için yaşam gücüdür, kuvvettir. Başka bir deyimle var oluşun temelidir.
Yüreğimizin derinliklerinde sakladığımız, yoksullukta varlıkta, acıda, tatlıda, zorda veya kolayda, hangi
ortamda olursak olalım, bozulup yıpranmasına, yozlaşmasına asla izin veremiyeceğimiz manevi
değerler, bizim en kıymetli hazinemizdir.
Türk’ün özünü oluşturan bu cevherin, düşünürümüz Mevlâna Celaleddin Rumi'nin şu dizelerindeki
felsefesi ile örtüştüğü görülür:
Şefkat ü merhamette güneş gibi ol!
Başkalarının kusurunu örtmekte gece gibi ol!
Sehavet ü cömertlikte akar su gibi ol!
Hiddet ü asabiyette ölü gibi ol!
Tevazu u mahviyette toprak gibi ol!
Olduğun gibi görün, göründüğün gibi ol!
Hacı Bektaş Veli de "Makâlat"ında, sevgiye inanca ve dürüstlüğe yer vermiştir. Dürüstlüğü, “eline,
beline, diline sahip olmak” diye ifade eder Hacı Bektaş Veli. Düşünülecek olursa, bu kısa sözün içinde,
insanı insan yapan vasıfların anahtarı verilmiştir. Bir başka uyarısında ise şöyle seslenir:
Hararet nardadır, sacta değildir
Keramet baştadır, taçta değildir
Her ne arar isen kendinde ara
Kudüs'te, Mekke'de, Hac'da değildir
Gönül insanı Yunus Emre ise “yaratılanı, yaratandan dolayı sevme"nin güzelliğini şu iki satıra
sığdırmış:
Duruş, kazan, ye, yedir, bir gönül ele getir.
Yüz Kâbe'den yeğnektir, bir gönül ziyareti.
Bir başka dizesinde ise bilgiye ve ilme verdiği önemi açıkça belirtmektedir:
İlim, ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir.
Sen kendini bilmezsin, ya nice okumaktır.
Bu kadar engin derinliği olan bir insanlık ve yaşam felsefesi ile yoğrulmuş olan bu millet, gücünü
kuvvetini, adaletten, insanlıktan ve sevgiden aldığı sürece her zaman kuvvetli kalır.
Bugüne kadar bu güce tanık olmuş kişilerin, bizler hakkındaki beyanları, bundan sonra da aynı
düşüncelerin hiç değişmeden devam edeceğinin göstergesidir.
Kendi hakkımızda bizim söylediklerimiz veya yazdıklarımız, belki biraz taraflı olarak kabul edilebilir.
Ancak bu değerlendirmeler başka yabancı ağızlardan veya kalemlerden yapılmışsa, bunların tamamen
tarafsız olarak ortaya konulduğunu kabul etmek kaçınılmazdır. Bu sebeple de çok onur vericidir.
Bu sebeplerden dolayı bu çalışmada, dünyada isim yapmış birçok ünlünün bizi nasıl tanıdıklarını ve
nasıl değerlendirdiklerini kaydetmek istedim. 21. asrı kucakladığımız günümüzde, kendimizi tanıyarak
ve geçmişimizi hatırlayarak, ne olduğumuzu unutmadan, dünyaya Türklük’ü, Türk'ü, bütün o güzel
vasıfları ile her zaman hatırlatarak yaşamak bizi büyük bir ulus olarak kalıcı kılacaktır.
NAPOLYON BONOPARTE
(1769 – 1821)
Ünlü Fransa İmparatoru Napolyon Bonoparte, 1799 tarihinde, Türklere karşı girdiği savaşta Akka'da
yenildi. Bu savaş onun, bizim halkımız hakkında edindiği intibalarını şu sözlerle ifade etmesine vesile
olmuştur:
“İnsanları yükselten iki büyük meziyet vardır. Erkeğin cesur, kadının iffetli olması. Bu iki meziyetin
yanı başında her iki cinsi, yani kadınla erkeği şereflendiren tek bir fazilet vardır. Vatana icabında
herşeyi tereddütsüz feda edecek kadar bağlı olmak. Bu meziyetler ve fazilet, en büyük kahramanlığı,
hayatın elemine, kendine karşı fütursuz kalmayı ve ağır badirelerin acılarına göğüs germeyi doğurur.
İşte Türkler bu çeşit kahramanlardır. Ve ondan dolayıdır ki, Türkler öldürülebilirler, fakat asla mağlup
edilemezler.”
DEMİRBAŞ ŞARL (Karl XII)
(1682 – 1718)
Onbeş yaşında tahta çıkıp, "İsveç Aslanı" adı ile anılan ve askerlik dehasına ermiş bir kişi olarak bilinen
İsveç Kralı Demirbaş Şarl, 1707 yılında yirmi beş yaşında Rusya’yı işgal etti.
Ama Polonya savaşında yenik düştü. 1709 yılında Osmanlı topraklarına sığınarak, Osmanlı’yı Ruslara
karşı kışkırtmaya çalıştı. Ancak kendisinin Ruslara teslim edileceğini hissedince kaçtı. Macaristan ve
Almanya üstünden İsveç'e ulaşan Demirbaş Şarl, 1718 yılında Fredrishald kuşatmasında
öldürülmüştür.
Türklere sığınmak suretiyle bir süre daha hayatta kalabilen bu büyük askerî deha, Türk’ün asaletini ve
yüksek vasıflarını bakın nasıl kabul ve ifade ediyor:
“Poltova'da esir oluyordum. Bu benim için bir ölüm idi. Kurtuldum. Buğ nehri önünde tehlike daha da
kuvvetli olarak belirdi. Önümde su, ardımda düşman, tepemde cehennemler püsküren güneş, su beni
boğmak, düşman beni parçalamak, güneş beni eritmek istiyordu. Yine kurtuldum.
Fakat bugün esirim. Türklerin esiriyim. Demirin, suyun, ateşin yapamadığını onlar yaptılar. Beni esir
ettiler. Ayağımda zincir yok. Zindanda da değilim. Hürüm, her istediğimi yapıyorum. Lâkin yine esirim.
Şefkatin, ulüvv-i cenâbin (cömertlik), asaletin, nezaketin esiriyim. Türkler beni işte bu elmas bağla
bağladılar. Bu kadar şefkatli, bu kadar alicenap, bu kadar asil ve bu kadar nazik bir milletin arasında
esir olarak yaşamak bilsen ne kadar tatlı”.
İşte bizi yakından tanımak fırsatını bulmuş bir başka isim:
LADY MONTAGU
(1690 – 1767)
İngiliz yazın hayatına yazdığı mektuplarla girmiş olan Lady Montagu, edebiyatta mektup türü ile
ünlenmiştir. II.Mustafa döneminde eşinin elçi olarak bulunduğu ülkemizde, insanlarımızı ve özellikle
saray yaşantısını yakından izleme imkanı bulmuş, bu izlenimlerini arkadaşına yazdığı mektupları ile
tesbit etmiştir. Bu satırlar özellikle harem ile ilgili gözlemlerini içerir.
Ahmet Refik Bey tarafından Türkçe’ye çevrilen bu mektupların birinde Lady Montagu şöyle der:
“Asil bir Türk kadını nasıl giyinir, bunu öğrenmek istersin değil mi ? İşte sana yazıyorum:
Onun arkasında dolama denilen bir gömlek vardır. Düğmeleri nohut iriliğinde elmastan yapılmıştır.
Dolama daha küçük çapta elmaslarla süslü iki iğne ile kemere tutturulmuştur. Ten üzerindeki iç
gömleği, baklava biçimindeki iki elmas düğme ile iliklidir. Kemer gayet geniş ve baştan başa elmas.
Gerdan dize kadar inen üç dizi inci ile sarılı. Dizilerden birinin ucunda Hint tavuğu yumurtası kadar
büyük bir zümrüt asılı. Asil Türk kadınının küpeleri takıldığı yere yakışacak değerdedir. Yüzükler de
öyledir. Güzel, pek güzel olan parmakların zarafetini ışıkları ile aydınlatıp dururlar. Benim gördüğüm,
Türk kadınlarındaki süslerin yarısı kıymetinde süsü taşıyabilen Avrupalı bir kraliçe yoktur.
Fakat Dostum! Türk kadınlarının en büyük süsü, Türk oluşlarıdır. Bana öyle geliyor ki bunlar, süslemek
için elmas veya zümrüt takmıyorlar. Belki o taşları üzerlerinde taşımakla, süslemiş ve kıymetlendirmiş
oluyorlar. Çünkü, her Türk kadını canlı bir inci ve paha biçilmez bir pırlantadır.
Her kadın para sahibi olabilir, lâkin elmasa revnak veren Türk kadınını, tabiat ancak Türkiye'de
yaratır”.
CAMPANELLA (TOMMASO)
(1568 – 1639)
İtalyan asıllı bir düşünür ve yazar olan Campanella yirmi yedi yıl İspanya zindanlarında yattı. En
önemli eseri olan "Güneş Ülkesi"ni hürriyetinden yoksun olduğu bu dönemde yazdı. 1602 tarihinde
yazdığı bu eserini ancak 1623 yılında yayımlayabildi.
Bu insanın, özlemini çektiği ve özgürlüğüne kavuşmak için düşlediği ülkenin Türk insanının toprakları
olması ne kadar heyecan verici bir duygu. Yazar, İspanya zindanlarında yazdığı yazılarında bu
duygularını bakın nasıl ifade etmiş:
“İçinde yaşadığım şefkatsiz gecenin bir sabaha ermesini istemiyorum. Böyle bir sabahın sonu yine
gecedir. Çünkü, zindanın dışında istibdat var ve istibdat hür fikirlere ancak gece vaadeder.
Ben, bir "Güneş Ülkesi"nin hasretini çekiyorum. Bu ülkede gece olmasın ve insanlar karanlık
mefhumunu ta nımasınlar. Güneş gibi ülkeyi, yer yüzünde bulmak mümkün mü ?
Fikir hürriyetine, vicdan hürriyetine, lisan hürriyetine ilişmeyen Türklerin varlığı hiç olmazsa bana
böyle bir ülkenin var olacağını zannettiriyor... Mademki, düşünceyi zindana koymayan, hakikat
sevgisini zincire vurmayan bir millet, o cesur ve adil
Türkler var. Üzerinde hakikatin, adalet ve
hürriyetin hüküm sürdüğü bir "Güneş Ülke" yarın neden vücut bulmasın ?...”
Şimdi de bizi şiirsel bir dille anlatan İtalyan şair Tasso'nun yazılarına göz atalım:
TASSO (Torquato)
(1544 – 1595)
Elli bir yaşında ölen bu ünlü şair, Türklerin denizlerdeki ve Avrupa'daki eylemlerini, korsan akınlarını
1575 yılında tamamladığı şiiriyle şöyle dile getirir:
“Bir Türk, düşmanına karşı müthiş bir kasırga, fırtınalı coşkun bir deniz, kırıp döken, yakan yıkan bir
yıldırım olduğu halde, dostuna ve silahsız düşmanına karşı, bir seher yeli, berrak bir göl, seyrine
doyulmayan bir güldür”.
HELMUT von MOLTKE
(1800 – 1891)
1836 - 1839 yılları arasında Türk ordusunda müşavirlik ve öğretmenlik yapan Alman Feld Mareşal
Helmut von Moltke II. Mahmud döneminde Hafız Mehmed Paşa'nın maiyyetinde müşavir olarak Nizip
Savaşı’na katılmıştır. Kendi memleketinde otuz bir yıl, Genel Kurmayı yöneten
mareşalin, ülkemizin olayları ve durumu hakkındaki düşüncelerini tesbit eden mektupları vardır.
Aramızda yaşamış bir kişi olarak hakkımızdaki izlenimlerini çok daha gerçekçi olarak
değerlendirmemiz gerekir. Bakın bu izlenimlerini nasıl anlatmış:
“Silahlı bir milletin en canlı örneği Türkler’dir. Bu diyar köylüsünün orak, katibinin kalem ve hatta
kadınlarının etek tutuşunda silaha sarılmış bir pençe kıvraklığı vardır. Türk ata biner gibi oturur ve
keşfe yollanan nefer gibi uyanık yürür. Silahın ruha verdiği emniyeti her Türk’ün bakışında görmek
mümkündür. O doğduğu günden beri silahlıdır. Bundan dolayı da hayata ve hadiselere emniyetle
bakmayı öğrenmiştir. Türkiye'ye adım atar atmaz bu kanaati edindim. Nizip bu kanaati ne sarstı, ne
giderdi. Çünkü orada yenilen Türk değildi, kumandandı. Yenen de öbür taraf olmayıp, hurafelerdi.
Harp planını, müneccimler vasıtası ile çizen, hücum emrini yıldızlardan alan kumandanlara karşı cesur
Türk ne yapabilirdi ?.. Müneccimin Türkiye'den kovulduğu ve yıldızların harp işlerine karışmalarının
yasak edildiği gün, Türkün ruhu yeniden parlayacak ve silah kullanmak için doğan bu kahraman
milletin tarihi, eski ışığını bulacaktır...”
LORD BYRON (George GORDON)
(1788 – 1824)
Biraz da Türk düşmanı olan bir İngiliz şairden bahsedelim. Doğu ülkelerinde de yaşamış olan bu şahıs
1823 tarihinde, Yunanistan taraflısı olarak Türkiye’ye karşı savaşmak istemiştir. Ancak bu arzusuna
erişemeden 1824 yılında öldü. Türk düşmanlığı ile vasıflandırılan bu kişi yine de Sezar'ın hakkını
Sezar'a verircesinc bakın bizden nasıl bahsetmiş. Buradaki değerlendirme, bize sevgi ile yaklaşarak
duygularını yansıtan kişilerin tesbitlerinden daha farklı boyutta bir önem arzeder:
.
“Türkler ne iki yüzlüdür, ne de yalancı. Gerçi birçok milletlerin hürriyetlerini yıktılar ve onları alçaltmış
oldular. Lâkin kendileri hiçbir zaman alçalmadılar. Harp ederken öldürmeyi bildiler. Savaş haricinde ve
yurtlarında ise asla katil olmadılar. Kılıcı insafsız bir maharetle kullanan Türk eri, mağlup ettiği
insanların yarasını sarmakta da ustadır.
Türkler kendi aralarında yaşamağa müsaade ettikleri ve itikatsız tanıdıkları insanları, (Avrupa'nın
birçok yerinde ve asırlarca yapıldığı gibi) ateşte yakmadılar. Onların dinlerine ve büyüklerine
sadakatları engizisyonsuzdur. Bu sadakati başka milletlere yükletmeyi asla düşünmediler...”
JAN SOBİESKİ III (1629 – 1696)
(Jan KAZİMİERZ) ( Lwow OLESKO )
Asker kökenli olan Jan Kazimierz, 1673’te ölen Polonya kralının yerine geçti ve 2 Şubat 1676’da
Krakov'da taç giydi. Padişah IV. Mehmed zamanında sadrazam Kara Mustafa Paşa'nın 12 Eylül 1683’te
başarısızlıkla sonuçlanan Viyana Kuşatması’nı bizzat yönetti ve zafer kazandı. Kazandığı bu zaferi çok
sevdiği karısı Mariette Kazimierz'e yazdığı mektupta anlatıyor. Bu mektubu Sadrazam Kara Mustafa
Paşa'nın terkettiği çadırında yazmış ve zaferin sonunda elde ettiği ganimetin ihtişamı karşısında
duyduğu sevinci ve biraz da şaşkınlığı yansıtıyor. Bunun yanı sıra kuşatmayı zaferle
sonuçlandıramayan hasmının savaş alanındaki yenilgisinde bile muhafaza ettiği gururunu ve dövüşme
azmini takdir ve saygı ile ifade ediyor. Verdiğimiz bu tarihten sonraki yaşamında çok sevdiği karısı
Mariette onu terk etmiş, hatta onun karşısında gelişen olaylarda taraf olmuştur. İşte mektup:
“Ruhumun tek neş'esi, sevimli ve çok sevdiğim Mariette (Marya) :.. Tanrı razı olsun! Milletimize zafer
yüzü gösterdi. Öyle bir zafer ki, geçmiş çağlarda böylesine asla raslanmamaktadır. Adamlarımız
durmadan bize develer, katırlar, öküzler, koyunlar getiriyorlar. Üstelik eskiden müslüman olmuş
dönmeler güzel kıyafetler içinde bize sığındılar. Zafer o kadar ani ve umulmadık bir biçimde oldu ki..
Düşmanın her an geri dönmesi bekleniyor. Sadrazam giderken herşeyini bırakmış. Hizmetkârlarından
biri, beni onun otağının gizli bölümlerine götürdü. Bütün çadırlar, Varşova ya da Viyana kadar büyük
bir yer kaplıyor. Sadrazamın önünde taşınması görenek olan bütün işaretlere ve sancaklara sahip
oldum. Ayrıca bir sürü zengin çadıra, mükemmel eşyalara ve nişanlara sahip olduk. Hotin'de
gördüğümüz şeylerle bunlar asla mukayese edilemez. Dört beş sadak dolusu yakut ve safir birkaç bin
duka altını eder. Bütün koşumları ile Sadrazam’ın bir atını da ele geçirdim. Askerlerimiz üzeri altın
işlemeli bir sürü kılıç ele geçirdiler.
Aslında Osmanlılar kaçarken kendilerini çok güzel savunuyorlardı. Bu bakımdan onların dünyanın en
iyi geri çekilmesini yaptıklarını söyleyebilirim. Osmanlıların gururları ve kendilerine güvenleri öylesine
büyük ki... Ordularının bir bölümü bizimle dövüşürken öteki bölümü de saldırmaya hazırlanıyordu.
Sadrazamın çadırında kokular, mücevherler vardı. Bize çok güzel şeyler bırakmış. Özellikle vücudu ile
ilgili şeyler dünyanın en harika ve ender olanları...”
PIERRE LOTİ (Julien Viaud)
(1850 – 1923)
Teğmenlikten emekli olan bu ünlü Fransız yazarı, birkaç defa Türkiye’ye gelmiştir. "Aziyade" ve "Can
Çekişen Türkiye" isimli kitapları bizimle ilgilidir. Hasköy'de ve Divanyolu'nda oturmuş, Hasköy'de
otururken tanıyıp sevdiği Aziyade için yazdığı romanı ona şöhret kazandırmıştır. Gerçek bir Türk dostu
olan Pierre Loti, izlenimci bir yazardır. "Loti" ismi kendisine Kraliçe’nin adamları tarafından Okyanusya
seferini yaparken verilmiştir. Haliç'e kuş bakışı bakan ve onun adını taşıyan eski kahve bakımsız haliyle
bile yine de sizi geçmişin sihirli havası ile sarıverir. 1989 yılının güzel bir bahar gününde ben de bu
mekanda geçmiş yılların hatıraları ile adeta büyülendim. "Anılarda Yaşadığım İstanbul" adlı şiirimi
yazdığım mekândır, Piyer Loti Kahvesi...
Mevsim bahar ortası
Mekan ise Eyüp'te
Basit bir kır kahvesi
Piyer Loti'de.
diye başlayan şiirim, çocukluk yıllarımın hayalimde iz bırakmış anıları ile devam eder ve şöyle biter:
Bugün sade Haliç'te
Birkaç saat içinde
Kayıp gittim maziye,
Piyer Loti'de ...
(“Harman” adlı şiir kitabımdan)
O gün orada sadece geride kalan kendi hatıralarımı değil, bizi gerçek bir dost gibi değerlendiren bu
insanın havasını da teneffüs ettim.. Bakın o bizleri nasıl an1atıyor:
“Türk asillerin asilidir. Yapma olmayan, gösterişi bulunmayan bu pek yüksek asalet, ona tabiatın
hediyesidir. Sadelik içinde ihtişamı, sükûnet içinde belâgati, zarif bir durgunluk içinde sababeti (Derin
sevgi) ve pırıltılı bir
hayat
içinde bu hakikati hissettiren yegane millet Türkler’dir.
Türk o rengarenk alemin gözüdür, deb'idir (geleneğidir), ışığıdır ve yaşayan hakikattir. Türk’ü anlamak
için tarihe göz yummak gerekir. Haksız
hücumlar ve pespaye iftiralar önünde Türk’ün vakur
kalışı şüphe
yoktur ki, körlerin eşyanın hakikatini idrak etmediklerini düşündüklerinden ve körlere acıdıklarından
CÂHİZ (El Câhiz) H.772 - H. 870
(Ebu Osman bin Bahr)
Kelam bilgini ve yazar olan bu Arap alimi, bize duyduğu büyük hayranlığı şöyle ifade etmiş: (Bu
ifadenin, yıllar boyunca Türk’ü çok yakından tanıma imkânı içinde olan Arapların bir bilgin yazarına
ait olması çok önemlidir)
“Türkler yavuz binicidirler. Hücumda düşmanlarını kolaylıkla çevirip bozarlar. On millete mensup, on
yiğit adamın kuvveti, tek bir kimsede toplansa, yine bir Türk’e bedel olamaz. Türkler namusludurlar,
hile bilmezler. Fırsattan istifade etmeyi düşünmezler. Özleri, sözleri doğrudur. Birliktirler, aralarında
ayrılıkçılık yoktur. Bir Türk’ün yaltaklanması, riya yapması, zem, casusluk etmesi mümkün değildir. O
kibir nedir bilmez. Büyüklerine saygısızlık göstermez. Hele Türkler’in yurtlarına bağlılıkları her
hasletlerinin üstündedir. Memleket almaktan ziyade, milletlere hahim olmak için harbi severler. Havai
sözlerden hoşlanmazlar. En çok konuştukları şey, harp ve mücadele, en ziyade eğlenceleri at ve
silahtır..”
WİLLİAM PİTT II
(1759 – 1806)
Uzun yıllar başbakanlık yapmış olan bu çok zeki ve başarılı İngiliz siyasetçisi, Napolyon'un siyasetine
karşı olmuş ve Belçika Fransa’sına karşı açtığı savaşı başarı ile noktalamıştır. İngiliz sömürgeciliğinin
teşkilâtlandırılması, ekonominin güçlendirilmesi hep onun zamanına aittir. Trafalgar zaferi,
donanmada yaptığı gelişmelerle yine onun zamanında kazanıldı.
Bizim hakkımızdaki firikleri, haksızlığa karşı nasıl tepkili bir millet olduğumuzu ve adalet duygularımızı
açıklamaktadır:
“ Mısır’ı kurtarmaya çalışırken, yalnız Hint yolunu açık bulundurmayı düşünmüyoruz. Türkler’in
hoyratça çiğnenmiş olan haklarını müdafaa etmek istiyoruz. O Türkler ki, yegane sevdikleri şey
Hak'tır, hakikattir ve hiç bir haksızlık yapmadıkları halde haksızlığa uğramışlardır. Biz küstahça tahrik
olunarak girişmiş olduğumuz mücadelede kuvvetli olduğumuzu er geç ispat edeceğiz. Fakat haklı
olduğumuzu da herkese anlatmalıyız. Korsanca davranıp Mısır'a girenler, bu korsanları, ehramların
tepesinden asırları seyre davet ediyorlar. Biz de aynı şeyi yapacağız. Tarihi gür bir sesle çağıracağız.
Fakat ona mert ve civanmert Türkler’in yanında yer aldığımızı göstermek ve onu hak namına, hakikat
namına, adalet namına mahfuz etmek içindir”
SENAİYE (Senai) (1072- 1131)
(Hakim ebül, Mecd)
Onuncu asrın başlarında yetişen bu islâm filezofu aslen İranlı’dır. Şair ve Mutasavvıftır. Türk, Arap ve
İran edebiyatlarının tasavvufa bağlı kolları Senai'ye dayanır. Tanrı ile insanın özde bir olduğunu kabul
eder. Büyük düşünür Mevlâna da onun bu felsefesini benimsemiştir. Her ikisinin de Belh'te bulunmuş
olmaları, belki onların manevî yönden bağlanmalarında etkili olmuş olabilir. Çünkü, Mevlana aynı
felsefenin insanı olarak yaşamıştır. Bu büyük düşünce adamı Türk insanını şöyle tanımlıyor:
“Türk korkmaz, korkutur. Birşey isterse almadıkça elini çekmez. Tamah edilmeyecek şeylere göz
koymaz. Gururu yüksektir. Hangi işe el koysa mutlaka başarır. Lâkin, olmayacak işlere de girişmez.
Basra'nın edebi Yunan'ın hikmeti, Çin'in san'atı, Türk için çoktan belli şeylerdir. Türkler’in yürekleri
temizdir. Onların batıl fikirleri, fasit düşünceleri yoktur. Türkler’in vücutları ve sesleri gibi,
konuştukları dil de azametlidir. Her Türk kendini arslan, düşmanını av, atını ceylan sayar.
KONT de BONNEVAL (1675 – 1747)
(Humbaracı Ahmet Paşa)
Asıl adı Le Comte Claude Alexandre de Bonneval olan bu Fransız asili er olarak orduya girdi ve sonra
teğmen oldu. Ancak vatanında gözden düşünce İtalya'ya kaçtı. Daha sonra Avusturya ordusunda
Türkler’e karşı savaştı. Bu maceracı insanın, en sonunda Osmanlılara sığındığı, paşalık payesi aldığı ve
"Humbaracı Ocağını" kurduğu bilinir. Ama bir ara burada da gözden düşmüş ve Kastamonu'ya
sürülmüştür. Elli dört yaşında Türk makamlarına sığınarak müslümanlığı kabul etmişse de, yirmi
seneye yakın yaşadığı topraklarımızda Türkçe öğrenmemiş ve yazılarından da anlaşılacağı gibi hiç
vatanını unutmamıştır. Humbaracı Paşa’nın kendi vatanından ve diğer sığındığı ülkelerden
dışlanışından sonra, müslümanlığı kabul ederek bize sığınmasındaki fikir, yine de Türk’ün
hoşgörüsünün ona sunduğu imkanlardan güç kazanmıştır.
Vatanından uzakta geçen yaşantısı içinde, kalben hep Fransız kalan Humbaracı Ahmed Paşa,
kendisinin de ifade ettiği gibi, memleketimizde şan ve servet elde etmiş olsa da, onu esas buraya
bağlayan şey, insanımızın yaradılışındaki farklılıktır.
1747 yılında İstanbul’da ölen Humbaracı Ahmed Paşa’nın, ömrünün sonuna kadar kalben Fransa’da
yaşadığı açıkça hissedilir.
Elli dört yaşında kabul ettiği müslümanlığı, ne derece gönülden kabul ettiği ise sadece kendine
malûmdur. İstanbul’da Galata Mevlevihanesi’nin mezarlığında yatar...
Şimdi onun düşüncelerini yansıtan yazılarına yer verelim:
“İstanbul, pırıltılı ışıklar ve güzel kokular diyarı. Bosfor, Asya’dan Avrupa’ya ve Avrupa’dan Asya’ya
akıp gelen bu ışıkların ve kokuların, mavi dantelden yapılmış uzun bir süzgeci. Koridor, iç liman,
bosfordan beriye geçen güzelliklerin son yıkandıkları havuz. Bu şehir, şüphe yoktur ki cennetten bir
köşedir. Fakat bana Fransa’yı unutturamıyor. İstanbul, zeki ve işbilir bir adam için, her şeyi vaat eden
bir alim. Burada şan var, servet var. Lakin kazanılan bütün bu şeyler yüreğimden yurt aşkını söküp
atamıyor. Bununla beraber burada kalıyorum. Çünkü Türkler’i seviyorum. Onlar cennetten bir köşe
olan bu eşsiz memlekete yakışan, eşsiz insanlar. Yaradılışlarında ise meleklerde bulunmayan bir
mahviyat (alçak gönüllülük) var. Bu büyük ruhlu milletin arasında vatanımı unutmaktan korkuyorum.
Vatan aziz ve pek aziz. Lâkin Türk de aziz ve çok aziz”.
COMENİUS
(1592 – 1670)
Moravya papazlar birliğine bağlı bir ailenin çocuğudur. Küçük yaşta öksüz kalmış ve sonra kendisi de
papaz olmuştur. Fulnek Kilisesi’nde görevli iken İspanyol askerlerinin istilası ve Ferdinando II’nin emri
ile reformculara karşı yapılan işkenceler yüzünden 1682’de Polonya’ya sığınmıştır. Tesbitlerime göre
Ferdinando II’ye yazmış olduğunu kabul ettiğim bu mektup, onun hümanist düşüncelerinin ortaya
koyduğu cüretkâr tavsiyelerini içerir.
Toscana Büyük Dukalığı tahtında kaldığı süre içinde babası Fernando I’in, barışçı ve bağımsız siyasi
anlayışının aksine Ferdinando II, sertlik yanlısı bir politika izlemiştir. İşte bu politika anlayışı ile dış
düşmanlara ve bu arada Türkler’e karşı halkını kışkırtması ülkesinin gerilemesine neden olmuştur.
Humanist bir pedegog olan Comenius’un Türk dostluğuna, vefasına olan güveninin Ferdinand I’in,
zamanındaki izlenimlerinden kaynaklandığı açıktır. Kendini “Tabiatın Hizmetkârı” olarak kabul eden
ve pedegojiyi bilim haline koyan ilk insan olarak, daha o tarihte fikrî ve siyasi, bir milletler
federasyonu ilkesini düşünebilen bu insanın mektubuna bakalım:
“Her mektep bir kışladır. Zekâyı silahlandırır, ruhu bahadır yapar. Ülkenizin bu kutlu kışlalarla
dolmasını dilerim. Fakat, hükümdar saraylarında bir de siyasî ifade bulunması gerekir. Çünkü her
devlet, siyasette göstereceği liyakata göre büyür veya küçülür. Şanlı pederiniz iyi ve değerli
müşavirler seçti. Onların tahassaslarında (bir şeye veya kimseye mahsus olma) böyle bir akademi
kurdu ve hayırlı bir siyaset gütmekle milletini minnettar etti. O büyük hükümdarın kabul ettiği
programın başında Türk dostluğu ve Türke bağlılık vardı. Siz de Fahametpenah, aynı programı takip
ederseniz, aynı neticeyi elde edersiniz.
Türkler kahramandırlar, dostlarına zarar vermezler, fakat kazanç getirirler. Bu yüksek millet tuttuğu
eli bırakmaz, sözünden dönmez, iyi ve fena günlerde dostundan ayrılmaz. Böyle bir milletle el ele
vermek, yer yüzünde her güçlüğü yenmek için sonsuz bir kudret ve kabiliyet kazanmak demektir.”
PRENS EUGENE de SAVOİE (Carignan)
(1663-1736)
Aslen Fransız olduğu halde Fransız ordusuna kabul edilmemiş
tir. Bunun üzerine
Avusturya ordusuna girer. Üçüncü Avusturya seferinde Sadrazam Elmas Mehmet Paşa’ya karşı,
Zenta'da zafer kazanarak, (1697) Avusturya topraklarını genişletmiştir. Savoia hanedanının Carignano
kolundan gelen prens Eugene çok yetenekli bir kumandan olarak İmparatorluk ordularının baş
kumandanı oldu. 1717 yılında yine bize karşı kazandığı zafer ile Belgrad’ı aldı. Zaferler kazanmış olan
bu başarılı asker, hümanist yönü ile de tamayüz etmiştir. Yirmi otuz bin kadar şehit verdiğimiz bu
savaşta, casusları ile ordumuza ait bilgileri elde etmiş ve Zenta’da zaferi kazanmıştır.
Prens Eugene zaferini müjdelediği mektubunda (bu mektup, Avusturya Arşıdükü Karl II’ye yazılmış
olmalı) yenilen düşmanın cesaretini ve asaletini büyük bir takdirle kaydetmiştir. Mektupta diyor ki:
“Galip geldik Haşmetpenah, düşmanı yendik. Sadrazamın mühürü bile elimde. Elmas Mehmet Paşa
kılıçlarımızın altında can verirken, Bab’ı Ali’nin, hümayunu satvetimize diz çöktüğünü göstermek ister
gibi Padişahın mühürünü de bize bıraktı. Şimdi Tisa suyu, zaferimizin şanlı hikayesini Tuna'ya
götürüyor. Bu hikâye o yolla denizlere ve ebediyete gidecek..
Fakat Haşmetpenah, itiraf etmeye mecburum!.. Türkler, taşıdıkları parlak şöhrete lâyık bir biçimde
dövüştüler. Türk’e yakışır bir feragatla ve celaletle (özveriyle) çarpışa çarpışa öldüler. Onların
sahneden silinişi, uzun parıltılarla göz kamaştırdıktan sonra sönen şimşekleri andırıyor. Karşımızdan
ağır ağır gaip olan bir ziya kütlesi gibi beyaz bir eriyişle çekildiler. Görünmez oldular. Onların
galibiyetleri gibi mağlubiyetleri de şanlı ve ibretli.”
DECAMPS (Alexandre Gabriel)
(1803-1860)
Doğu ülkelerine de seyahatları olan bu Fransız ressamı, Türkiye’de de bulunmuş, bu nedenle bizleri
yakından tanıma fırsatını elde etmiştir. "Bir vezirin Muhafız Askeri” 1827, “Türk Evi, Türk Devriyesi”
1831, adlı eserleri, ressamın memleketimizde bulunduğu yılları belirlemekte. Egzotik eserleri ile
tanınan sanatçının ayrıca "Çeşme Başında Türk Çocukları" adlı eseri de bize ait olup, Louvre
Müzesi’ndedir.
Decamps san'atındaki ustalığını fırçası ile tuval üzerinde yansıtarak, başaryı yakalamış olabilir. Bunun
yanı sıra taşıdığı sanatkar ruh ona, objenin ötesindeki değerleri de gözleme ve tesbit yeteneğini
vermiş. Ama Türk insanında tesbit ettiği bu manevi değerleri ifade etmekte başarılı olamıyacağını
kabul ediyor. Bakın bu imkansızlığı ne güzel anlatıyor:
“Türk’ün güzel yüzünü, kuvvetli endamını, pırıltılı kostümünü, zarif tavırlarını, kibar gülüşünü,
aslanca kükreyişini fırça ile göstermek mümkündür.
Bütün bunlar canlı surette tasvir ve
tesbit edilebilir. Müşkül ve pek müşkül olan, Türk’ün özünü göstermek meselesidir. Bu öz ay ışığı gibi
görülür. Lakin olduğu gibi gösterilemez. Hangi fırça mehtabın o ince haşmetini gökten yere
indirebilmiştir. Projen (doğa, ilk oluşum) bir köpüğü yapabilmek için yedi yıl uğraştı. Türk’ün
ruhunda yaşayan Kuretli ışığı tasvir için yetmiş yıl bile kafi gelmez. Protojene
el
uzatan
lütufkâr tesadüf ise san'at tarihinde yegânedir..”
Sanatçının bir başka eseri "The Defeat of the Cimbri 1833” (Kember1ey’in mağlubiyeti)dir. Bu eser
de Louvre Müzesi’nde bulunmaktadır.
HAMMER, PURGSTALL (1774-1856)
(Joseph Freiherr)
Avusturyalı Şarkiyatçı ve tarihçi olan Hammer 1799 tarihinde Papanın elçisi Baron Herbert’in
tercümanı olarak Türkiye’ye gelmiştir. Aynı yıl Mısır’a gitti ve Türk-İngiliz askerlik çalışmalarında
görevlendirildi. Türkçe, Arapça, Farsça dillerine vakıf olan yazarın bizimle ilgili, Osmanlı İmparatorluğu
Tarihi, Osmanlı Şiir San’atı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Devlet İdaresi ve Mehmet Ata Efendi’nin
Türkçe’ye çevirdiği, Osmanlı Tarihi adlı eserlerinin yanı sıra, otuz yıllık çalışmaları ile Türkiye,
Ortadoğu ve İran ile ilgili birçok eser vermiştir. Bizi, daha çok dövüşkenlik ve cesaret vasıflarımızla
tanıtan yazarın kullandığı “Targinaüs” ve “Tugarma” kelimelerinin tam karşılığını (alıntı yapılırken
kelime yanlış yazılmış olabilir) tesbit etmek mümkün olmamıştır. Ancak, bu kelimenin savaşçılıkları ile
ünlü Tuareg’lere benzetilmemizden dolayı kullanılmış olacağı düşünülebilir.
Bize ait bu kadar eseri, dünyanın bilgi hazinesine kazandıran bu ünlü şarkiyatçının bizi tanımlaması
şöyledir:
“Her devletin Targinaüs, Tevratın Tugarma diye andığı Türk, o müverrihten (tarihçiden) ve
mukaddemi kitaptan (giriş) daha çok eski asırların tanıdığı bir millettir. Tahakküm kabul etmeyen bir
şecaat (yiğitlik, cesaret) alabildiğine geniş bir fütuhat (zaptetme) aşkı, sonsuz bir teşebbüs kabiliyeti,
muhitlere uymaktan ziyade, muhitleri kendine uydurmak ve istilası bu milletin asırlar dolduran
tarihinde çok açık görünür ve okunur. Türkler, devlet yıkmakta ve devlet kurmakta birinci sınıf
ustadırlar. Ülkeleri değil kıt’aları alt üst etmişler ve bu korkunç savletleri (saldırıları) arasında,
sarsılması hiç de kolay olmayan hakimiyetler yaratmışlar. Tarih Türkler’den çok şey öğrendi. Onların
elinden çıkma öyle eserler var ki, medeniyet için bir süs teşkil etmektedir.”
ALPHONSE de LAMARTİNE
(1790 – 1869)
Bu ünlü şair ve romancı 1838 yılında Türkiye’ye geldi. Bu tarih daha ileri tarihleri de belgeleyen
“Historie La Turquie” adlı eseri ile Sultan Abdülmecit dönemini belgeler. Osmanlı adı altında bir tarih
komisyonu tarafından ele alınan eserde, yazarın Türk dostluğu çok belirgindir. Çok akıcı bir üslupla
“Osmanlı Tarihi” adı altında Türkçe’leştirilen eserinde Lamartine, iyi bir gözlemci gibi Osmanlı
devletinin ilerki yıllarına ait görüşlerini de dile getirmiştir. Hıristiyanlığı terkeden yazar, insan, tabiat
ve Allah arasındaki bağlantıyı şiirlerinde eriten bir hümanisttir. Bizi çok yakından tanıma imkanını elde
etmiş olan yazarın kalemi Türk’ü dış aleme şöyle tanıtıyor. Bu tanıtımın temelinde ne bir menfaat ve
ne de bir riya o1duğu söylenemez. O, hakiki bir Türk dostu olarak değerlendirmelerini yapmış ve
demiş ki:
“Türk, bir ırk, bir millet haysiyetiyle yer yüzünün en şerefli insanıdır. Seciyeleri pek necip ve yücedir.
Şecaatleri (yiğitlik, yüreklilik) yorulmaz bir kuvvet halindedir. Dinî ve vatanî faziletleri her bitaraf ruha
hürmet ve hayranlık verir. Necabetleri (soylulukları) alınlarında ve amellerinde (hareket, iş) yazılıdır.
İyi kanunları, daha münevver hükümetleri olsaydı dünyanın en birinci milleti olmak sıfatını
kazanırlardı. Bütün sevki tabiileri asilanedir. Vecd ile yaşayan duygulu bir millettir. Onların yurdu
“Efendiler” diyarıdır. Kahramanlar, şahsiyetler ülkesidir. Bence, insaniyete şeref veren böyle bir
milletin düşmanı olmak, insanlığın düşmanı olmaktan farksızdır. Böyle bir lekeden Allah beni
korusun.”
CHATEAUBRİND (François Rene)
(1768 – 1848)
Vikont payesine sahip olan bu Fransız yazar, elçilik görevlerinde de bulundu. Aşırı kral aleyhtarı olan
eylemcilerin arasında yer aldı. Hayatı hem çok refah hem bazen sıkıntılı dönemler içinde geçen ve Dış
İşleri Bakanlığı yapan ünlü şahıs tayininden sonra istifa ederek ayrıldı. Türkiye, İspanya, Yunanistan ve
Kudüs’e seyahatları oldu. Hem bu gezilerini yansıtan ve hem de farklı konularda pek çok sayıda eser
yazdı. Kadınlarla yaşadığı aşkların içinde tutku olarak ifade edilecek bir bağ ile bağlandığı Madam
Recamier’in ayrı bir yeri vardır. Bu ilişkiler sebebiyle ismi “Büyüleyici Adam” olarak ifade edilmiştir.
Aslında bu soylu Fransız kadını da karakteri itibariyle pek çok erkeği kendisine bağlayan biraz hercai
bir kişiliğin sahibidir.
Chateaubrind’in ülkemizde bulunduğu süre içinde çok fazla değilse bile tanıdığı insanımızın kişiliğini
gerçek vasıfları ile tanımış ve bilhassa dinimizin diğer dinlere karşı olgun hoş görü anlayışının,
toplumu kucaklayışını gözlemiş. Bakın bunu ne güzel ifade ediyor:
“Hıristiyanlık, zeytin dalını sulayan şahsiyetler ise, o dalın doğduğu yerde kırılmamasını da, Türkler’in
temin ettiğine inanmak lazım. Bu millet gerçekten merhametli ve müsamahacıdır. İnanmadıkları
hakikatlerin yanı başlarında yaşamasına göz yumuyorlar. Bu, kendi kudretlerine ve kendi kanaatlarına
mağrurane güvenmekten ileri gelen bir hareket de olsa necibanedir.”
MADAM RECAMİER (Julie Bernard)
(1777 – 1849)
Devrinin önde gelen isimleri arasında yaşantısını sürdüren bu soylu Fransız kadının çok güzel olması,
etrafında çok sayıda hayranlarından oluşan bir çevre oluşturmuştur. Bu sebeple pek çok ünlü kişi ile
dostluk kurmuştur. Ona aşık olanlar arasında kendisinden çok yaşlı olarak evlendiği kocasından başka,
Prusya Prensi August'u ve yukarda bahsettiğimiz Chateabrind (Şatobiryan)ı, önem verdiği iki isim
olarak belirtelim. Politik düşüncelerini ve davranışlarını da, kadınca davranışlarının yanı sıra
sürdürdüğü görülür. Erkeklere ait gözlemleri ve onlar hakkındaki izlenimleri içinde Türk erkeklerinin
de tarifi vardır. Kendisine koku hediye eden Türk Elçisi ile arasında geçen şu kısa diyalog onun bu
hususta düşündüklerini yazmasına vesile olmuştur:
“O'na sordum:
‘Türk kadınları hep bu kokuları mı kullanırlar?’
Türk Elçisi cevap verdi:
‘Evet !’
Bakışlarında aslan tebessümü, tebessümlerinde kuzu saffeti sezilen, bu sağlam yapılı, çok kibar
erkeklerle, beşikten mezara kadar yoldaşlık eden mes'ut kadınların şuur ve heyecan dolu hayatlarını
düşündüm. Onlar da şüphe yok ki, bakışlarında ceylan tebessümü, tebesümlerinde bülbül zerafeti
taşıyan lâtif mahluklar o1acak.
Bir sual daha sormak istedim;
‘Siz Türkler hep böyle kudretli ve dilâver misiniz ?’ diyecek oldum.
Fakat aklımı çarçabuk devşirdim, sustum. Çünkü, centilmen Elçinin o sırada bize (mini mini şişeler
içinde) gül ruhu getiren ve şişeleri Türk işi sırmalı mendillere sararak dağıtmaya koyulan şık
kostümlü hizmetçisini gösterip, ‘Şüphe mi var ?’ demesinden korktum. Onların uşakları bile "Efendi".”
ÇIRNAYEF
Zeki, enerjik ve komiteci kişiliği olan bir Rus generalidir. Bu özellikleri sebebiyle Balkanlar’da, Sırp,
Karadağ ve Bulgar halklarını Türkler’e karşı kışkırtarak ihtilal çıkarmakla vazifeli kılınmış. Ancak
kışkırttıgı bölgede onun tahrikleri fiilen hangi boyutlarda olursa olsun, Türk’ün oradaki insanlar
üzerindeki tesirini silmeye muvaffak olamadığı satırlarında açıkça göze çarpmaktadır. Bu da, eğer bir
toplumu ölümden daha çok manevi hatıralar korkutuyorsa, o insanlar üzerinde kazanılan manevi
zaferin ifadesidir. Çünkü manen kazanılan bağlılıklar zor kullalanılarak elde edilenlerden çok daha
ömürlüdür.. Bu mektuptaki ifadeler bunun doğruluğunu açıkça ortaya koymaktadır:
“Burada hiç yoktan ordular yaratmak mümkün. Bu orduları ölüme doğru sürmek mümkün. Ben bu
imkanlardan bol bol istifade ediyorum. Fakat yarattığım orduları sendeleten bir engel var. Türkler’in
yaşayan hatıraları... Üç dört yüz yıl önce, her kudreti ve her milleti yenen Türkler şimdi silinmez
hatıraları ile her teşebbüsü sendeletiyorlar. Ölümden korkmayanlar, bu hatıralardan korkuyorlar.
Hemen her yürekte bu korkuyu seziyorum. Demek ki yalnız Türkler’i değil, onların tarihini de yenmek
lazım. Bu vaziyette ben, Türkler'in düzinelerle milleti idare edebilmelerindeki muvaffakiyetli sırrı
anlıyorum. Onlar milletleri bir kere yeniyorlar, fakat kazandıkları zaferi, ruhlarında ve nesillerde
yaşatmayı biliyorlar. Bir değil, birkaç ihtilal bile, Türk’ün iliklerine işleyen gizli hakimiyeti yıkmaya kafi
gelmeyecek. Türkler’de yalnız sonsuz bir cesaret değil iradeleri sersemleştiren bir sihirbaz zekası da
varmış. Zaten, yarı Avrupayı asırlarca boyunduruk altına almak başka türlü mümkün olamazdı.”
Yukarda kişiliklerini özetle tanıtmaya çalıştığımız bu ünlü
simalar,
hiçbir
şahsi
menfaat
beklentileri olmaksızın, Türk’ü ve Türklük’ü tamamen tarafsız bir gözle işte böyle tarif etmişlerdir.
Memnuniyetle ifade etmek gerekir ki, dünyanın değişen sosyal yapısı içinde toplumların
yaşantılarında meydana gelen bazı yozlaşmalar bunca uzun yıllara rağmen Türk insanının özündeki
güzellikleri bozamamıştır. Bunun devamlılığı hususunda da kuşku duymamak gerekir.
KAYNAKLAR
RUBAİLER, MEVLANA CELALEDDİN, 1982, Ajans Türk Matbaası, Abdülbaki Gölpınarlı.
Ariflerin Menkıbeleri, Tahsin Yazıcı, Cilt 1, 2 İst. 1986.
MEVLANA Mesnevi 1, 1001 Beyit, Fevzi Halıcı, 1982, Konya, Doğuş Matbaası.
Türk Kültürü ve HACI BEKTAŞ VELİ, Ankara, 1988.
HACI BEKTAŞ VELİ, Bildiriler-Denemeler-Açık oturum, 1977, Yeni Sanat Matbaası, Ankara.
HACI BEKTAŞ VELİ, Hayatı, Eserleri ve Fikirleri, 1994, G.Ü. Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi.
BİRLİK-DİRLİK, 1994, Ankara, G.Ü. Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi 1.
YUNUS EMRE, Abdülbaki Gölpınarlı, Altın Kitaplar, 1983.
TARİHTE TÜRKLER İÇİN SÖYLENEN BÜYÜK SÖZLER, M. Turhan TAN, Remzi Kitapevi, İstanbul.
Orduda Manevi Kuvvetler, A.HİLMİ ERBUĞ, Kur. Alb. 1944, Askeri Matbaa.
Not: Bu çalışmada babam Kur. Alb. A. Hilmi Erbuğ'un kitabında örneklerle yer verdiği "Tarihte Türkler
İçin Söylenen Büyük Sözler" den alıntılardan ve bu görüşlerin sahibi olan kişilerin biyografilerini tesbit
için her iki kitaptan yararlandım.